Mani Nedir?

Mani Hakkında Kısaca Özet Bilgi

Mani, Türk edebiyatında anonim halk şiiri türlerinden biridir. Bu şiir türünün anonim olması
demek ilk söyleyen kişinin belli olmaması demektir. Genellikle dört mısradan oluşur .Türk
edebiyatında mani, özellikle Türk halk şiiri geleneğinde oldukça yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır. Anadolu’da daha çok, genç kızlar ve kadınlar arasında türetilir ve ezgiyle
söylenir. Saz eşliğinde söylenen maniler de vardır.

Manilerin Kökeni ve Tarihi Gelişimi

Maninin kökenleri, Türk kültürüne kadar uzanır. Türkler, binlerce yıl boyunca şiirsel
ifadelerini mani tarzında yapmışlardır. Ancak maninin bugünkü biçimi, özellikle İslam
kültürünün etkisiyle oluşmuştur. İslam kültüründe, maniler özellikle dini ve ahlaki konuları
ele alırken, Türk kültüründe mani genellikle sevgi, aşk, doğa, toplumsal olaylar gibi konuları
işlemektedir.

Manilerin Yapısı

Çoğunlukla dört mısradan oluşur. İlk iki mısra, birbirinden bağımsız olarak konuyu açıklar.
Üçüncü mısra, önceki iki mısrayı birleştirir ve dördüncü mısra ise önceki üç mısrayı bir
özdeyişle sonlandırır. Dörtlüklerin son iki mısrası birbirine uyumlu bir şekilde kafiye yapar.
Manilerin kafiye örgüsü, genellikle a-a-x-a şeklindedir.

Maniler, genellikle çok kısa olup, toplamda 8-16 mısradan oluşurlar. Manilerde, dilin
özelliklerini en iyi şekilde kullanarak, çeşitli edebi sanatlar kullanılır. Şiirsel bir anlatımın
yanı sıra ayrıca bir tekerleme etkisi de yaratılmaktadır. Bu nedenle, çocuklar arasında da
oldukça popüler bir halk edebiyatı türüdür.

Maninin kafiye düzeni “aaxa” şeklindedir. Asıl düşünce son dizededir. Birinci ve ikinci
dizelerin konuyla pek ilgisi yok gibi görünmekle birlikte, bunların konuyu çağrıştıran bir
niteliği vardır. Manici, asıl duygu ve düşüncesini dördüncü dizede dile getirir.

Konularına Göre Manilerin Türleri

Türk edebiyatında maniler, genellikle bölge, yöresel kültür, dönem ve konularına göre
sınıflandırılır. Bazı mani türleri şunlardır:

• Ağıt Manileri: Genellikle cenazelerde söylenen manilerdir.

• Aşk Manileri: Sevgi, aşk ve romantizm konularını işleyen manilerdir.
• Dini Maniler: İslam kültürüne göre dinî konuları işleyen manilerdir. Örnek: Ramazan
Manileri
• Sevgi Manileri: Sevgi, romantizm ve tutku konularını işleyen manilerdir.
• Toplumsal Maniler: Toplumsal olayları işleyen manilerdir.

Manilerin çeşitleri nelerdir?

Mani söylemekle ilgili olarak “mani düzmek, mani atmak, mani yakmak” gibi ifadeler de
kullanılır. Mani söyleyen kişilere ise halk arasında “mani yakan, mani düzen, mani atan,
manici” gibi isimler verilir. En iyi mani söyleyenlerse “manici başı” olarak anılır. Maninin
konusu çoğunlukla “aşk” olmakla birlikte, manilerde “ağıt, yergi, öğüt” gibi konuların da
işlendiği görülür. Maniler konularına göre “aşk manileri, öğüt manileri, yergi manileri”
isimleriyle anılır.

Düz mani

Yedişer heceli dört dizeden oluşur. Kafiyeleri genellikle cinassızdır. Bu tür manilere “tam
mani” veya “düz mani” adı verilmektedir.

Kahve Yemen’den gelir

Bülbül çimenden gelir
Ak topuk beyaz gerdan
Her gün hamamdan gelir
Bu mani 7’li hece ölçüsü ile söylenmiş ve uyak düzeni aaxa şeklindedir.

Ana başa tac imiş

Her derde ilaç imiş
Bir evlat pir olsa da
Anaya muhtaç imiş

Cinaslı mani

Kafiyenin cinaslı sözlerle yapıldığı manilerdir.

Mani benim ezberim
Kan ağlıyor gözlerim
Ben yârimin yolunu
Akşam sabah gözlerim
Yukarıdaki manide “gözlerim” sözleri kafiye ile yapılmıştır. Bu sözler isim ve fiil olarak
kullanılarak cinaslı kafiye yapılmıştır.

Almadan
Kokun aldım almadan
Bir de yüzün göreyim
Tanrı canım almadan

Kesik mani

Birinci dizesindeki hece sayısı yediden az olan maniler kesik mani adı verilir. Fakat meydan
ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman” ünlemiyle doldurulan manilerse İstanbul
manileri olarak anılır.
Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının hâlinden
Ne bilsin yarasızlar
Yukarıdaki maninin ilk dizesi, yedi heceden az olduğu için bu bir kesik mani örneğidir.

Yedekli mani
Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek dört veya beşten fazla mısraıyla
kurulup söylenen şiirlere “yedekli mani” ya da “artık mani” adı verilir. Kesik manilerde cinas
kullanılmasına karşılık yedekli manilerde cinas kullanılmaz.

Ağlarım çağlar gibi

Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi

Şu dağlar garip dağlar

İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar
Ağlarsa anam ağlar
Gerisi yatan ağlar

Karşılıklı Mani (Deyiş)

İki kişinin karşılıklı olarak söyledikleri manilerdir. Bunlar sorulu cevaplı biçimde düzenlenir.
Bu manilerde kimi zaman maninin kimin ağzından söylendiği belirtilir.

Kız tarafı:
Hoş geldiniz, hoş geldiniz
Bereket getirdiniz
Varsa bir niyetiniz
Çekinmeden deyiniz

Görücü:
Tellidir süpürgeniz
Gülle dolu bahçeniz
Niyetimiz bellidir
Kızınızı isteriz

Katar Mani

Bir konu bütünlüğü içinde birbiri ardınca gelen bu tür şiirlere katar mani denir.
Evvel Allah adına
Şükürler bin yâdına
Mil çekilsin ol göze
Hor bakan üstadına
Baharı benzer yaza
Şahini mail kaza

Bu bir katar manidir

Bir bir diyelim size
Okudum hiçe geldi
Kısmet bu gice geldi
Hazret-i İbrahim’e
Gör kurban nice geldi…

Manilerin Özellikleri Nelerdir Maddeler Halinde

Mani, Türk halk şiirinde birçok özellik taşır. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:

• Çoğunlukla dört mısradan oluşur ve son iki mısra aynı kafiye ile biter.
• Dilin özellikleri en iyi şekilde kullanılarak, çeşitli söz sanatlarına başvurulur. Bu
nedenle maniler, dilbilgisi, sözcüklerin anlamları ve ses uyumu gibi dil özelliklerinin
ustaca kullanıldığı şiirlerdir.
• Sade bir dil kullanılır ve genellikle halkın anlayabileceği bir dil tercih edilir.
• Herkesin kolayca ezberleyebileceği tekrarlamalı bir yapıya sahiptir.
• Çocuklar arasında da oldukça popüler bir halk edebiyatı türüdür. Çocuklar, bu şiirleri
tekerleme gibi tekrar ederek eğlenirler.
• Halk arasında yaşayan bir anonim halk edebiyatı ürünüdür. Bu nedenle, manilerde
genellikle toplumun değerleri, gelenekleri ve yaşam biçimi yansıtılır.

Güzel Mani Örnekleri

Bostanlarda Su içtim kana kana,

fasulye Sular akar yana yana,
Anam gitti Yüzün bir gün görmedim,
gezmeye Bilmem gidem ne yana.Merdiven indirdiler,
Ben anamdan Atlara bindirdiler,
örendim Kızım seni kahır eline gönderdiler,
İnce boncuk Ağlar silinir silinir ağlar.Gelin geldi evimize,
çizmeyeKoyunum Şenlik kurdu köyümüze,
var karaman Hoş geldin allı gelin,
Gaybolursa Sefa geldin pullu gelin.Baban carsıya vardı mı?
araman Alını yeşilini aldı mı?
Ben bir reçber Suda kızıma dedi mi?
kızıyım Haydı kızım kutlu olsun.Haydı kızım kınan kutlu olsun,
Şehirliye Burada dilin tatlı olsun.
yaramanDere Çağırın gelin kızın anasını
boyu gidelim Kızı gelin oldu görsün.Allah muradını verdi bugün,
Koyun kuzu Anasını kızsız koyan
güdelim Evlerini ıssız koyan,
Sennen beni Testisini susuz koyan.Kahve doktum kuruna,
görmüşler El vurmayın durula,
İnkâr bayrım Yârime yar diyeni,
edelimAk koyun Sol göğsünden vurula.Bayburt’a giden yollar
kuzusuna Uzadıkça uzarlar,
Gün tutmuş Geçme bizim kapıdan
postusuna Eller bana kızarlar.
Ne desen de Maşrapanın kalayı,
ağlasam Kızlar çeker halayı,
Arnımın Allah için söyleyin,
yazısınaTren gelir Var mı askın kolayı.
öterek Suya bulgur ezerim,
Kömürünü Hem ezer hem süzerim,
dökerek Ben yarımın derdinden
Ben anamdan Deli olmuş gezerim.
ayrıldım
Gözüm yaşım
dökerekTut yedim
duttu beni
Yârim unuttu beni
Yarı yola
varmadan
Hıçkırık tuttu
beniAk tavuk
aldın mı?
Kümese
koymadın mı?
Kör olası gaynana
Sen gelin olmadın
mı?Kapelesi
ketenden
Yârim indi
trenden
Boynuna
sarılayım
Gülünü
incelmeden
Kayalar
yarılmasın
Yar bana
darılmasın
Yar bana darılıp
da
Ellere sarılması
Çaya inesim geldi
Şeker yiyesim
geldi
Ala gözlü ablamı
Gene göresim
geldi

Eğer gelinim
Çaya indim taş iyi olursan
buldum Bizde seni överiz
Yüzüğüme kaş Kotu olursan gelinim
buldum Hepimizde döveriz.Karatavuk olmadın mı?
Neredeydin la Dallara konmadın mı?
sürgün Şebek yüzlü kaynanam,
Yanıma yoldaş Sen gelın olmadın mı?Karşıdaki gök ekin,
buldumArabası Aldırdım elimdekin,
kirenden Her soran benzim sorar,
Mendil sallar Sormazlar kalbimdekin.Ekim ektim düzlere,
trenden Diken oldum gözlere,
Abenim nazlı İşte ben gider oldum,
yarim Ayaş kalsın sizlere.Yıldırım vurdu bizi,
Nasıl ayrıldın Dal gibi kırdı bizi,
bendenKara tren Araya girdi düşman,
ak tren Dağlar ayırdı biziArabamın tekeri
Askerleri say tren Hem ileri hem geri
Benim yarım Benim de bir yârim var
kırkbeşti Oruçlar’ın şoförüAvlu dibi örümcek
Postasıyla say Aklım gitti görüncek
trenİki çeşme Ben aklımı yemedim
yanyana Köylülere gidecekAyağında mesi var
Su içsem kana Odasında sesi var
kana Bekâr oğlan değil mi?
Bana ediresini ver Kızlarda hevesi var
Mektup yazayım Ayakkabı aldırdım
sanaSergenlerde Bir sele topukları
çekirdek Beni baştan çıkaran
Bostanlarda Taşköprü kopukları
bitecek Ayakkabı giyerim
Ben isterim Üstü beyaz olursa
babamdan Kaynanamı severim
Dört davul sekiz Oğlu güzel olursa
köçekEvleri var
üst başta
Kundum dalda
taşta
Sen orada ben
burda
Akıl kalmadı
baştaHarmanı
yuvarladım
Samanı
çuvalladım
Gara gözlü ey
abim
Allaha
ısmarladımKeteni
bez edeyim
Hangi yol
gözeteyim
Kara gözlü yarimi
Kimlere
benzeteyim
Mendil serdim bir
taşa
Neler geldi bu
başa
Öptüm bir kız
yanağı
Dedi bana çok
yaşa
İp attım ucu kaldı
Ocakta saçı kaldı
Ben büyüttüm el
aldı
Yürekte açı kaldı

Cuma köyün
Gökde yıldız yolları
niniynen Dönüm geliyor dönüm
Köçek oynar Cuma köyünden kız almak
ziliynen Ölüm geliyor ölümYarımca’da saz olur
Ayağına taş Gül açılır yaz olur
batmış Ben yârime gül demem
Siliyor Gülün ömrü az olurHereke’dir köyünüz
mendiliylenDam Buz gibidir suyunuz
kapısı açıldı Köyünüzü beğendim
İnce boncuk Yok, mu bekâr kızınızHarmanlardan geçiver
saçıldı Ata yonca biçiver
Yar kapıdan İki tane yar olmaz
girince Birinden vazgeçiverDikenli’nin dağları
Gözüm gönlüm Üzüm yapmaz bağları
açıldıDağda Üzüm yapsa bağları
tavşan oynuyor Evlenir oğlanlarıKarpuz kestim kan gibi
Yelesini yağlıyor Uzadı urgan gibi
Ötmüş yârim Yarımca kızları
dizime Kınalı kurban gibiYarımca’da saz olur
Garip garip Gül açılır yaz olur
aylıyorIrmak Ben yârime gül demem
coştu kül oldu Gülün ömrü az olurKirazımız dalbastı
Yârim sana ne Dalları kiraz bastı
oldu Delikanlı söz etti
Olan oldu a Kızlar yüzünü astı
gülüm Bu kiraz budak budak
Madenkeş sebep Olur, mu kiraz dudak
olduTütün içtim Yarımca’nın güzeli
lüleden Canımdır sana adak
Benim yârim Duvarda makas asulu
Günye'den Elbiseler kesülü
Biricik biricik baş Bana mani sorarsan
olmaz Kirli çuval basulu
Hoş geldiniz
cümledenDamda
kırat harlıyor
Kapılan parlıyor
Aşmış yengem
geliyor
Beyaz mendil
sallıyorKayalar
yarılmasın
Yar bana
darılmasın
Yar bana darılıp
da
Ellere
sarılmasınAt
üstünde
cenderme
Dut kolundan
goyverme
Giz ben seni
atacın
Kimselere
deyverme
Sarı kâğıt
yazarım
Sandık sandık
basarım
Yârimi
vermezlerse
Ben kendimi
asarım
Kar yağıyor
yağıyor
Abamı giyeceğim
İhtiyara varıp da
Goca mı
diyeceğim