‫ارضی شوکی ‪ :‬ارد شاهی ‪ ،artic haut‬یو‬
‫‪artotika‬‬
‫ارغوان ‪ :‬از سانسکریت ‪raga(râgavan‬‬
‫سرخ و ‪ van‬پسوند نسبت)‬
‫اَر ُغیس‪ :‬آرغیش‪ ،‬یو ‪arkeion‬‬
‫ارقان‪ :‬یرقان‬
‫ارندج‪ :‬پوست سیاه‬ ‫َ‬
‫اریکه‪ :‬اورنگ‬
‫االزادرخت‪ ،‬االزادارخت‪ :‬آزاددرخت‬
‫اَزَ ج‪ :‬اتاق دراز‪ ،‬کوچه باریک‪ ،‬شاخ‬
‫گاو ‪ ‬سخ‬
‫ازدشت ‪ ،‬یو ‪oikia‬‬
‫ازدالف‪ :‬نسیء‬
‫ازل‪ :‬جاودانه‬
‫اُزله‬
‫اِست‪ :‬کون‬
‫اَستاج‪ :‬استیج‪ ،‬ستاک‬
‫إستار‪ :‬چهار`‬
‫اُستُم‪ :‬میانه دریا‬
‫استم‪ ،‬اسطم ‪ :‬میان دریا‬
‫استیج‬
‫اسطول‪ :‬کشتی جنگی‬
‫اسفرجات‪ :‬اسپرگ‬ ‫اخشید‪ :‬پاژنام پادشاه سغد اندر روزگار‬
‫اسفنج‪ :‬ابر مرده‬
‫االسفنط‪ :‬اسفند‪ ،‬شراب یا ازرومی‪ :‬شیره‬
‫انگور‬
‫اسفیذ اناجیه‬
‫اسفین‪ :‬ابزاری هرمی‬
‫اسفیوش‪ ،‬اسفیوس‪ ،‬اسفیون‪ :‬بذر کتان‬
‫اسکاف‪ :‬کفشدوز‬
‫اُسکفه‪ ،‬اسکوفه‪ :‬استانه چوبی ‪‬‬
‫اشکوب‬
‫اسوه ‪ :‬از سانسکریت‬
‫اشائب‬
‫اِشفر‪ ،‬شفا‪ :‬شفره‪ ،‬کفشگر ابزاری برای‬
‫بریدن‬ ‫ارزن ‪  :‬ارژن = درخت بادام کوهی‬
‫اشق‪ ،‬اشج‪ :‬اخشگ‪ ،‬اشگ‬
‫اشکز‪ :‬ادرنج‬
‫اشل‪[ :‬نبطی]‬
‫‪Vâžahâ ye arabi šoda‬‬
‫‪Gerdâvaranda:‬‬
‫اَباب‪ :‬آب‪ ،‬سراب‬
‫اُباش ‪ :‬گروهی از مردم از هر جنس‬
‫ابدال‪ :‬حجت‪ ،‬قطب‬
‫إبریق‪ :‬تاموره‬
‫ابزیم ‪ :‬سگک‪ ،‬آبزن‬
‫اُبل‬
‫ابلیس ‪  :‬بلوس = فریب‪ ،‬دروغ‪،‬‬
‫فریبکار‬
‫اُبُلیه‪ ،‬بلید‪ :‬زن پایکوبنده و آوازخوان‪‬‬
‫از نام شهر اُبُله‬
‫ابهت ‪ :‬آب بها‬
‫اُبهر‬
‫اُبهُل‬
‫اَبَّهه‬
‫اُتان‪ :‬ماده خر‬
‫اَت ُر ّج‪ :‬متک (بالنگ)‬
‫اُتون‪ :‬تون‬
‫اث ِمد‬
‫اُجاص‪ :‬گالبی‬
‫ساسانی‬
‫اَخمینی‪ :‬هخامنشی‬
‫ادب‪ :‬از دب‪ -‬دبیر‬
‫ادرون ‪ :‬اندرون‬
‫ادیم‪ :‬چرم‬
‫اَربَجان‬
‫اُربیان‪ :‬خرچنگ دریایی‬
‫(خوزی=روبیان)‪ ،‬میگو‪ ،‬از یونانی‬
‫هارپویا‬
‫ارتدبرید‬
‫اَ َرتکان‬
‫اِردب‪ :‬؟‬
‫اَرش ‪ :‬ارز‬
‫اَ َرش‪ :‬تفاوت بها‬
‫ارضه‪ :‬ارزه=موریانه‬
‫‪1‬‬
 ‫اَوکه ‪ :‬خشم بدی ‪ ‬اوکو‬
‫ایارج‪ :‬معجون‪ ،‬مسهل‪ ‬ایارگ‬
‫ایر‪ :‬کیر‬
‫ایضا ‪ :‬اَیدی‪ ،‬نیز است‬
‫ایهقان‪ :‬خردل بری‬
‫آبار‬
‫آبد‪ :‬همیشگی ودوام‬
‫آبدوج‪ :‬آبدود=پالس بیابان نشینان‪-‬چراغ‬
‫آتیشه‪ :‬ناتوان‪ ،‬کم بینایی‬
‫آمیص‪ :‬خامیز‬
‫آنک‪ :‬سرب‬
‫آوارج‪ :‬رسید پرداخت باجانه‬ ‫افشرج‪ :‬افشرگ=هرگونه شربت دارویی‬
‫باباری‪ :‬پلپل سیاه [یونانی]‬
‫بابوج‪ :‬کفش‪ ،‬پاپوش‬
‫بابه‪ :‬صنف وگونه‬
‫بأجه‪ :‬خوراکه̀ا‪ ‬باگ‪ ،‬خورش(شوربا‪،‬‬
‫گیبا)‬
‫بادبیج‬
‫باذج‪ :‬باده‬
‫باذروج‪ :‬بادروگ‬
‫باذشنام‪ :‬بادسرخ‪ ‬بادشفام‪ ،‬بادشنام‪،‬‬
‫بادژفام‬
‫باذق‬
‫باذنوس‬
‫باذهنج‪ :‬بادگیر‪ ‬بادآهنگ=راه کولر‪،‬‬
‫بادگذر‬
‫بارجین‪ :‬پرچین؟‬
‫بارخه ‪ :‬کشتی بزرگ جنگی ‪ ‬بارگاه‪،‬‬
‫پرگوک = عمارت عالی‪ ،‬یو ‪baris‬‬
‫بارزد‪ :‬پیرزد‪،‬پیرزی‬
‫بارنج‪ :‬نارگیل‬
‫بارود‪ :‬باروت‬
‫باره‪ :‬یکجور پشیز‬
‫بازیار‪ :‬برزیگر‬
‫باسنه ‪ :‬گاوآهن‪  ،‬افسان‪ ،‬سنگ فسان‬
‫باسنه‪ :‬پاشنه‬ ‫اَوس‪:‬امید (اندر عربی بخشش‪ ،‬فرصت‬
‫باسوره‪ :‬الفنج=بواسیر=بادام کوهی که‬
‫تلخی آنرا با شورابه بردندی‬
‫باشا‪ :‬پادشاه‬
‫اشناس‪ :‬اشانس‬
‫اُشنان‬
‫أشنان‪ :‬خرض (گیاه)‬
‫اُشنه‬
‫اشیاف‪ :‬شیاف‬
‫اشیانی ‪ :‬شانه‬
‫اصطرک‪ :‬انگم درخت زیت‬
‫اضریج‪ :‬سرنج‪ ،‬زر سرخ‬
‫افحوان‪ :‬اکهوان‬
‫افر ‪ :‬افروختن‬
‫افریز‪ :‬پیشانی دیوار‬
‫اقنه ‪ :‬خانه ‪ ،‬روسی ‪ = okno‬پنجره‬
‫اِکار‪ :‬کشاورز‬
‫اکسیر‪ :‬جوهر هر چیز‬
‫اَ ّکه‪ :‬از آک = گزند‪ ،‬آفت‪ ،‬سختی‬
‫روزگار‬
‫اَماج‪ :‬آماج‬
‫اِمدان ‪ :‬آبدان‬
‫املج‪ :‬آمله‬
‫اَنبَج‪ :‬انبگ‬
‫انبیق‬
‫انجاص‪ :‬گالبی‪‬انچاچ‬
‫انجان‪ ،‬الوک سفالین‬
‫انجذان‬
‫انجیذک‬
‫اندارنی‪ :‬نمک تخته‬
‫اندربید‬
‫انیسون [یونانی]‬
‫اوار‪ :‬گرما‪ ،‬هوای گرم‬
‫اوارجه‬
‫اواره‪ :‬ضمیمه‬
‫اوبَق‪ :‬نام شهر اوبک‬
‫اور‪ :‬ابر‬
‫اُوز‪ ،‬اوز‪ ،‬وزه‪ :‬مرغابی‪ ،‬کلنگ‬
‫نیکو)‬
‫اَوشن ‪َ :‬آشنا‬
‫اوشنج‪ :‬بسته ولفاف ‪ ‬اوشنگ‬
‫اوشهنج‪ :‬هوشنگ‬
‫‪2‬‬
 ‫برایه‪ :‬براده‬
‫بَرت‪ :‬راهنما ‪ ‬پرتو‬
‫برتنی ‪ :‬برتنی‪ ،‬بدخوی‬
‫بُرجاس‪ :‬آماج‬
‫بُرجان‬
‫بَرجه‪ :‬روپوش خطدار‬
‫برجیس‪ :‬بَرگیس‪ ،‬پُرگیس‬
‫بُرخاش‪ ،‬خرباش ‪ :‬پرخاش‬
‫بَرخداه‪ :‬زن نیک اندام ‪ ‬پرخورند‬
‫بردار‪ :‬پرده دار‬
‫بردج‪ :‬پرده ‪ -‬برده‬
‫بردَس‪ ،‬برذیس‪ :‬خبییث و بددل‬
‫بردسیر‪ :‬به اردشیر نام کهن شهر کرمان‬
‫برده‪ :‬پرده اندر خنیا‬
‫بُردی ‪ :‬گونه ای از بهترین خرم̀ا‬
‫بُرذج‪ :‬فروبردن دم‬
‫بَرذعه‪ :‬جل اسپ‪ ،‬زین اسپ ‪ ‬پرده‬
‫بَر َذون‪ :‬اسپ ناعربی‪ ،‬یابو‬
‫برذیق‪ :‬بردیگ=راه سنگالخ و کوره‬
‫راه‬
‫برز ‪ :‬زیبایی‪ ،‬بلند‬
‫برزخ ‪ :‬چیزی که بر آن گریه وزاری‬
‫شود‬
‫بَرزغ‪ :‬کودک پر شور وشنگول‪‬‬
‫پرجیغ‬
‫برزل‪ :‬مرد ستبر ودرشت اندام‪ ،‬پردل‪،‬‬
‫پرزال‬
‫بَرزه‪ :‬اروس و نگار او‪ ‬برازیدن‬
‫برزی‪ :‬خردمند و پرهیزکار‬
‫برزین‪ :‬کاسبرگ گل خرما که به گونۀ‬
‫نیامی بریده شود‬
‫بَ َرس‪ :‬پنبه‬
‫برسام‪ :‬سینه پهلو‬
‫برسان‪ :‬سینه پهلو‬
‫برسان‪ :‬نگاری که بر پای شتران با داغ‬
‫نگاشتندی‪ ،‬برسنب‬
‫برستوک‪ :‬یکجور ماهی دریایی‬
‫برسنیار‪ :‬برشین دارو‬
‫برش‪ ،‬برص‪ :‬ابرش‬
‫بَرشم‪ :‬برقع‪ ،‬پرچم‬
‫باشوره‪ ،‬فاشوره‪ :‬رج زیرین دیوار‬
‫بارو‪ ،‬اوز(حوض‪ ،‬خانیک) آب‬
‫باطیه‪ :‬پیاله‬
‫باع‪ :‬باژ‪ ،‬بغل درازای هر دو دست‬
‫باشان گشادگی‬
‫بال‪ :‬بیل‬
‫بال‪ :‬یکجور ماهی بزرگ وال‬
‫بالقه‪ :‬پاچه‬
‫باله‪ :‬روپوش پشمی‪ ،‬گوراب‪ ،‬انبان‬
‫کوچک‪ ،‬جای مشک وهوبویه ‪‬پیله‪،‬‬
‫پیاله‬
‫بان‪ :‬آبان‬
‫بانوقه‬
‫ببه ‪ :‬نادان‪ ،‬گرانجان ‪ ‬پَپه =‬
‫گرانزبان‬
‫ت‪ :‬لباده کلفت پشمین‪ ،‬پارچۀ خز‪‬‬ ‫بَ ّ‬
‫پت‬
‫بتیره ‪ :‬مرد زشت‬
‫بتیه ‪ :‬بشکۀ بزرگ چوبی ‪ ‬بتو =‬
‫دبه‪ ،‬مشک‪ ،‬قیف‬
‫بج‪ :‬جوج̀ۀ هر پرنده‪ ‬بچه‬
‫بختج‪ :‬پختگ‬
‫بختج‪ :‬مسهل‬
‫بُختی‪ :‬شتر خراسانی‪ ،‬شتر بزرگ‬
‫کوهاندار‬
‫بختیَر‪ :‬خوش اندام وزیبا‪ ،‬بختیار‬
‫بخجله‪ :‬سه تار‬
‫َبخس‪ :‬بخس‬
‫بُخنق‪ :‬یکجور دستمال که بر سر‬
‫گرهانندی(گره زنندی)‬
‫بُد‪ :‬بت‬
‫بَ ّذ‪ :‬نام کوه اندر آذرپادگان خورایی‬
‫نشیمنگاه پاپک خرمدین‬
‫بذرقه‪ :‬بدرقه(پدراهه) کاروان‬
‫بذسکان‪ ،‬بداسکان‪ ،‬بداسقان‪ :‬دارو‬
‫‪‬بدکسگان‬
‫َب َذنج‪ :‬بادنگان‬
‫بذه ‪ :‬پدمه = بهره‬
‫بَرا‪ :‬تراشید وبرید‬
‫براتق‪ :‬برات‬
‫‪3‬‬
 ‫بزد‪ :‬نیام شمشیر‬
‫بزر‪ :‬تخم و دانه‪ ،‬چاشنی‬
‫بُزل‪ :‬بزماده‪ ،‬پاژن ؟‬
‫بزمه‪ :‬یک پستای خوراک‬
‫بزوله‪ :‬پستان‪ ‬پژول‬
‫بُزیون‪ :‬یکجور پارچه‪‬بذیون‬
‫بَس‪ :‬بس کن‬
‫بِس‪ :‬پیشی‪ ،‬گربۀ خانگی‬
‫بسباسا‪ :‬حرمل‬
‫بسباسه‪ :‬جوزبویا یا پوست آن‬
‫بُست‬
‫بَستا‬
‫بُستانج‪ :‬بستاناگ‬
‫بستانج‪ :‬گیاهی است که آنرا خالل نیز‬
‫گوند‬
‫بستح‪ :‬کندر‪ ‬بستک‬
‫بستقان‪ :‬صاحب باغ‪ ،‬ناطور باغ‬
‫بَستندود‪ :‬یکجور خوراک همان‬
‫بستانداد(تره بار)‬
‫بستنی‪ :‬مرزنگوش‬
‫بستوقه‪ :‬گونه ای غولین سفالین‪ ‬بستو‬
‫بسِّد‪ :‬مرجان‬
‫بسفایج‪ :‬بسپایگ‬
‫بسنج‬
‫بَشت‪ :‬عبا‬
‫بشتخه ‪ :‬صندوقچه ‪ ‬پیشتخته‬
‫بَ َشخ ‪ :‬باران نرم ‪ ‬پشک = شبنم‬
‫بشخانه‪ :‬کله‪ ،‬پشه بند‪ ،‬پرده‪ ،‬پیش درگاه‬
‫خانه‬
‫بشش‪ ،‬برگ خیار گرک‬
‫بشم ‪ :‬ناگوار شدن‬
‫بطاقه ‪ :‬سیاهی چشم ‪ ‬بِتِک‬
‫بطاقه‪ :‬تپه‬
‫بطریر ‪ :‬بیشرم‪ ،‬زباندراز‪ ‬پتیاره‬
‫بِطریق ‪ :‬مرد حیله گر‬
‫بعقوبه‪ :‬از بغ ماننده باکو‪ ،‬بغداد‬
‫ُغره‪ :‬یکجور خوراک‬ ‫ب َ‬
‫بقچه‪ :‬بُق برآمدگی‪-‬چه پساوند تصغیر‬
‫بقسمات ‪ :‬بکسمات‪ ،‬نان خشک معروف‬
‫‪ ‬پخت و ِسیُم‬
‫برشوم‪ :‬یکجور خرما‬
‫َبرطاش‪ :‬چهارچوبه در‪‬برداس‬
‫برطیل‪ :‬ابزار آهنی برای تیز کردن‬
‫سنگ آسیاب‬
‫برغَشت‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫رغل‪ :‬برغول‬ ‫بر ُغل‪ ،‬بِ ِ‬
‫بُرغی‪ :‬سرپیچ‪‬برغو‪ ،‬چرخدنده‬
‫برفیر‪ :‬رنگ ارغوانی‬
‫برق‪ :‬بره‬
‫برقول‪ :‬کمان‪ ،‬بندق‪ ،‬کشتی کوچک‪،‬‬
‫کوزۀ شیشه ای مانند‪ ‬برکول‬
‫برکار ‪ :‬پرگار‬
‫برکار السرن‪ :‬سرن=توربین‬
‫برکان‪ :‬رختی است که از پشم آنرا‬
‫بافتندی یا از پوست سازاندندی‬
‫بَرکه‬
‫برکه ‪ :‬مزد آسیاببان ‪ ‬پرگنه =‬
‫خراج‪ ،‬تاوان‬
‫برملینج‪ :‬زبرتنگ‪ ،‬برتنگ‬
‫بُرمه‪ :‬دیگ گران‬
‫ِب َرنج‪ :‬برنگ و آبرنگ‬
‫برنج‪ :‬دارویی که برای سینه درد‬
‫سودمند است‬
‫برنج‪ :‬غولین سفالین آبنوشی‬
‫برنجاسف‪ :‬دارویی گیاهی‬
‫ب َُرنجان‪ :‬بادرنگبویه‬
‫ِب ِرند‪ :‬جوهر و آب شمشیر‪-‬پارچۀ پشمین‬
‫‪ ‬پرند‬
‫بُرنُس‪ :‬کاله‬
‫برنی‪ :‬یکجور خرمای خوب‬
‫برنیه‪ :‬غولینی سفالین‪ ‬برنی‬
‫برواز‪ :‬چهارچوب̀‪ ،‬کادر که به عربی‬
‫آنرا اطار ُگ َوند ‪ ‬پرواز‬
‫بروانی‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫بَره‪ :‬زیبایی‪ ‬برهره‬
‫برهان ‪ :‬پروهان = روشن و آشکار‬
‫برهفانج‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫بَریج‬
‫بَ ّز‪ :‬پارچۀ کتانی یا پنبه ای‬
‫َبزَ ج‪ :‬بزک‬
‫‪4‬‬
 ‫بنش ‪ :‬بنشین‬
‫بُنُک ‪ :‬بن‬
‫بنکام ‪ :‬پنگان‬
‫بنی‪ :‬یکجور ماهی‬
‫بُنیقه‪ :‬بُنیک اندر زیر پیراهن‪ ،‬گریبان‬
‫پیراهن نوارهایی که به نگارۀ دستمال‬
‫گردن زنها به گریبان آویزاندندی‬
‫بوت‪ :‬درختی جنگلی که به زالزالک‬
‫ماند‬
‫بوتقه‪ :‬بوتۀ ریخته گری‬
‫بودقه=بوتقه‬ ‫بلس‪ :‬بلوس مشیای بی نیکی وزیانکار‬
‫بورانیه‪ :‬بورانی بادنگان‬
‫بورق‪ :‬بوره‬
‫بورنک‪ :‬باذروج‬
‫بوز‪ :‬پوز‬
‫بوزه‬
‫بوزی‪ :‬شیفتنگی است از شیر و شکر‬
‫بوزیدان‬
‫بو َسلیک ‪ :‬نام یکی از مقامهای موسیقی‬
‫بوصی‪ ،‬بوزی‪ :‬یکجور کرجی ‪ ‬یا از‬
‫بوژ جنگ اندر دریا‬
‫بوط‪ ،‬ابربوط‬
‫بوطانیه ‪ :‬پوست درخت کرمه سودا‬
‫بوطقه‪ :‬بوتقه‬
‫بوطقه‪ ،‬بودقه‪ :‬نگار گرد اندر پارچه ها‬
‫بوم‪ :‬جغد‬
‫بهادور‬
‫بهار‪ :‬یک گرانی(وزن)‬
‫بَهَت‪ :‬خوراکی است از شیر وبرنج‬
‫بَهَت‪ :‬یکجور سنگی سپید است‪ ،‬باهت‬
‫بهرج‬
‫بهرج‪ :‬باطل‬
‫بهرجات‪ :‬بحر اندر خنیا همان بهر‬
‫بَهرز‬ ‫بند‪ :‬درفش‪ ،‬سپاه ده هزارتنی‪ ،‬دریاچه‪،‬‬
‫بهرسیر‪ :‬ویه اردشیر‬
‫بَهرمان‪ :‬رنگ سرخ از ورهران زیرا‬
‫سرخرنگ است‪ ،‬گل کاجیره‬
‫بَهش‪ :‬میوۀ درخت مقل تا هنگامیکه تر‬
‫است‬
‫بهقان‪ :‬یکجور بیماری پیسی‬
‫بَقم ‪ :‬بکم‬
‫بک‪ ،‬بکا ‪  :‬بَک = خیار دشتی‬
‫بَکس ‪ :‬مرد بی خیر‬
‫بالرک ‪ :‬نوادر ؟ جوهردار‬
‫بالز ‪ :‬شیطان ‪ ‬بالده = بدکار یا بالژ‬
‫= بی سبب‬
‫بَالو ‪ :‬سنگی اندر سرزمینهای ترک‬
‫بلبله‪ :‬کوره لوله دار‬
‫بلبوس‪ :‬پیازی است ماننده نرگس‬
‫بلجم‬
‫بُلس‪ :‬پالس‬
‫بلسان‪ :‬مرجمک‪ ،‬بلس‬
‫بلسک‪ :‬پرستو‬
‫بلغم‬
‫بَلَم‪ :‬یکجور ماهی‬
‫بَلَندی‪ :‬عریض‬
‫بلور‬
‫لهور ‪ :‬باالرو = مکان فراخ‬ ‫بَ َ‬
‫بلیج‪ :‬یکجور کشتی‬
‫بلید‪ :‬اندر عربی کندفهم و ثقیل؛ اندر‬
‫پارسی زبانگرفته ونیم گنگ‬
‫بلیلج ‪ :‬بلیله‬
‫َب ّم‪ :‬کلفتترین سیم عود‬
‫بنادک‬
‫بناست‬
‫بنالُه‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫بنانه‪ :‬باغی خرم‬
‫بنبک‪ :‬کوسه ماهی‪ ‬بنبک‬
‫بنجکسزوان‪ :‬بنجگشت زبان‪ ،‬زبان‬
‫گنجشک‬
‫بنجکشت‪ :‬پنج انگشت‬
‫بنجکیه‪ :‬پنج تیرانداز‬
‫یک فقره از هر نوشته‪ ،‬زنجیر‪ ،‬حیله‬
‫بُندار‪ :‬مالدار‪ ،‬انباردار‪ ،‬نام کس‬
‫بندق‪ ،‬فندق‪ :‬هر گلولۀ میوۀ پندک‬
‫بندق‪ :‬کاروانسرا‬
‫بندنیجن‪ :‬شهر مندلیج اندر اراک‬
‫‪‬بندنیگان‬
‫‪5‬‬
 ‫تَربد‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫تُربه‪ :‬ترب‪ ،‬تربچه‬
‫تُرُتج‪ :‬ترنج‬
‫تِرتستوج‪ :‬یکجور ماهی‬
‫تُرس‪:‬سپر‬
‫ترسخانه‪ :‬انبار چنگ افزارها‬
‫ش‪ :‬ترشرویی کرد‬ ‫ت ََر َ‬
‫ترفاش‪ :‬یکجور از غارچ‬
‫ترقین‪ :‬کشه ای که پس از هر واچک‬
‫اندر نامه یا دفتر نوشتندی تا واچکها از‬
‫یکدیگر جدا نموده شوند‬
‫ترک‪ ،‬ترکه‪ :‬کالهخود‬
‫تُرمس‪ :‬ترمس‪ ،‬ترمش‬
‫ترمن‪ :‬باقالی مصری‬
‫ترنوق‪ :‬گل تر اندر کنار رودها‬
‫ترنوک ‪ :‬حقیر و الغر ‪ ‬ترنوک‬
‫تُ ّرهَه‪ :‬کوره راه‬
‫تزبتر ‪ :‬تکبر ورزید ‪ ‬زیباتر‬
‫تزنبر ‪  :‬زنپاره = زناکار‬
‫تَ َسربل ‪ :‬آرامی ‪ = sable‬بر دوش کشاند‪،‬‬
‫بابلی ‪ = sarbel‬فروپوشاند‬
‫تشبث‪ :‬از چفس‪ ،‬چسب‬
‫تشتیوار‪ :‬بسفایج‬
‫تشمیزج‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫تشنج‪ :‬از چنگ‬
‫تف‪ :‬چرک ناخن‪ ،‬خجکهای` سپید روی‬
‫ناخن‬
‫تفاح‪ :‬توپا از پارسی باستان؟‬
‫تفاریج‪ :‬شبکۀ کنار̀ۀ پلکان تبرک‬
‫تفال‬
‫تفسیا‪ :‬انگم سداب‬
‫تفسیره‪ :‬آبگینۀ بیمار‪‬تفسیدن‬
‫تَفَفَه‪ :‬بدو گفت تف بر تو‬
‫تفل‪ :‬تف‬
‫تَکَّ‪ :‬الغر شد‬
‫تَکه‪ :‬او را کژاراند(پاره کرد)‬
‫تِ ّکه‪ :‬بند تنبان‬
‫تلکش‪ :‬ترکش‬
‫تُلُنه‪ :‬حاجت‪ ‬تلنه‬
‫تلنه‪ ،‬تلون ‪ :‬تُلنه = نیاز‬
‫بهلول ‪ :‬مرد خنده رو ‪ ‬پهلوان‬
‫بهمی‬
‫بهنانه‪ :‬زن سبک روان و پر خنده‬
‫بیاب‪ :‬آب آور‬
‫َبیب‪ :‬سوراخ ته خانیک‬
‫بیت‪ :‬خوراک‬
‫بَید‪ :‬زشت‬
‫َبیدر‪ :‬خرمنگاه‬
‫بیدری‪ :‬سخن درست واستوار‬
‫بیرم النجاری‪ :‬اهرم گرانکش‬
‫بیزار‪ :‬بازدار‬
‫بیشارج‪ :‬پیشارک‬
‫بیشرون‪ :‬یکجور چامۀ آهنگدار ترانه‬
‫مانند‪ ‬پیشران=مقدمه‬
‫َبیشه‪ :‬نام جایی میان راه مکه به یمن‬
‫بیشه‪ ،‬مستق‪ :‬یک آهنگ افزار‬
‫بیک‪ :‬ابزار آهنی دوسر‬
‫تیز=پیک(پیکان)‬
‫بیلج السفینه‪ :‬بیلگ‪ ،‬بیله‪ ،‬مردی‬
‫تابل‪ :‬ادویه خوراکه̀ا‬
‫تاختج‪ :‬یک تخته پارچه‬
‫تاریج‪ :‬اوارگ‬‫َ‬
‫تاساه‪( :‬تاسیدن)‬
‫تا ّمرا‪[ :‬نبطی]‬
‫تامور‪ :‬خون دل‪ ،‬دل‪ ،‬انگم سرخ‬
‫تامول‪ :‬تنبول‬
‫تبان‪ :‬تنبان‬
‫تبلیا‪ :‬ابزاری برای باال رفتن از درخت‬
‫خرما‪‬تبالب‬
‫تبوذک‪ :‬فروشندۀ تودلی پرندگان‬
‫تجاب‪ :‬تیزاب‬
‫تجفاف‪ :‬تکباف‬
‫تَّخ‪ :‬شیر کنجه‪ ،‬خمیر ترش‬
‫تخاتخ‪ :‬تخته ها‬
‫تخریص‪ ،‬دخریص‪ :‬تِریز‬
‫تدرج‪ :‬تذرو‪ ،‬تدروگ‪ ،‬گرگاول‬
‫تُ ّر‪ :‬ریسمان زاویالن‬
‫تربامان‪ :‬تریامان [یونانی] ‪ ‬از تره‬
‫بامان؟‬
‫تربُخت‪ :‬اسپ اخته شده‬
‫‪6‬‬
 ‫جبسین‪ :‬سنگ گچ‬
‫ُجبّه‪ :‬روپوش‪ ،‬پالتو‬
‫جتر ‪ :‬چتر‬
‫جثا ‪ :‬جاتونتن = آمدن‪ ،‬یونانی‬
‫گوناتیکسو‬
‫جرم ‪ :‬مرد تنگ خو ‪ ‬از که و رام‬ ‫َج َ‬
‫ُججُنبار ‪ :‬کوه پیکر‬
‫جدر‪ :‬مزد آوازه خوان‬
‫جُدوار‪ :‬گونه ای انگم‬
‫جُذاذ‪ :‬رخت پاره‬
‫جُراز‪ :‬شمشیر برنده ‪ ‬گرز‬
‫جرامته‪ :‬گروهی از ایرانیان‬
‫جربان النرع‪ :‬جُراب‪ ‬گوراب‬
‫َجربانه‪ :‬زن بدخو و درشتگو‪ ‬چرپانه‬
‫جرجرایا‪ :‬نام شهر‬
‫َجرجیس‪ :‬جرجست=گل مهر ُکنی که به‬
‫جای الک اندر کهن گساراندی‬
‫ِجرده‪ :‬موش بیابانی‬
‫َجرذبانه‪ :‬گرده بان‬
‫جرذق‪ :‬گردۀ نان‪ ،‬قرص نان کلفت‬
‫جرذناج‪ :‬گردنا‪ ،‬گردناک‪ ،‬یکجور کباب‬
‫َج َرس‪ :‬جرست‪ ،‬جرنگیدن‬
‫جرعبیل ‪ :‬ستبر و درشت ‪ ‬گرانبار‬
‫ُجرّق‪ :‬کوزه آب‬
‫جرگاه̀‪ :‬چهارگاه‬
‫َجرم‪ :‬گرم‬
‫جرماذج‪ :‬یکجور نان‬
‫جرماز̀‪ :‬یکی از کاخهای ساسانی‬
‫جرمق‪ :‬جندک نام شهر گرمک‬
‫جرمل‪ :‬گرمال̀ه‬
‫جرمیه‪ :‬گرمسیری‬
‫جرنبذ‪ :‬گران وگنده‪‬گران بد‬
‫جرنبذه‬
‫جرنفس‪ ،‬جرافس‪ ،‬جرباس‪ ،‬جرافش‪:‬‬
‫بزرگ و نیرومند‬
‫ُجروخ ‪ :‬ابزاری سنگی که با آن تیر و‬
‫سنگ پرتاب کنند ‪ ‬چرخ`‬
‫جَّره‬
‫جریال‪ ،‬جریان‪ :‬یک گونه از نوشاک‪،‬‬
‫رنگ سرخ‬
‫تلیسه‪:‬انبان‪ ،‬تلوسه‪ ،‬تلی‪ ،‬تلوار=کندو‬
‫تُملول‪ :‬گیاهی است‬
‫تمهجر‪ :‬متکبرانه اندر دولتمندی راه‬
‫رفت‬
‫ت َّن‪ :‬تن‬
‫تنبال‪ ،‬تنبل‪ :‬مشیای فرومایه‬
‫تنبسه ‪ :‬از تن و پاس‬
‫تُنبور‪ :‬پست بشن‬
‫تنبول‪ :‬تنبل‬
‫تُنُک‪ :‬دیمۀ نازک آهن‬
‫تِنکار‪ :‬یکجور توپال‬
‫توبا‪ :‬توفال‬
‫توبال‪ :‬توفال‪ ،‬توپال‬
‫توت‪ :‬فرصاد‬
‫تُ َّوچ‪ ،‬توز‪ :‬شهری است‬
‫توخاز‪ :‬فرورونده‬
‫تودری‪ :‬گیاه‬
‫تور‬
‫تور‪ :‬کیسه‬
‫توز‪ :‬پوست درخت خدنگ‬
‫توی المال‬
‫تیر‪ :‬پایه خیمه‪ ،‬تیر سغ گتک‬
‫تیغار‪ :‬تغار‬
‫تیم‪ :‬کاروانسرا‬
‫تیما‪ :‬بیابان‬
‫جاب‪ :‬کافت‪ ،‬سوراخ کرد‬
‫جأب‪ :‬گاو‬
‫جا ُدم‪ :‬گاودم‬
‫جارکون‪ :‬گردکان‬
‫جازر‪ :‬نام شهر‪ ‬گازر‬
‫جاسوس‪ :‬ناطس‬
‫جاسیا ‪ :‬سختی ‪ ‬از َکشنی یا َگستی =‬
‫درشت‬
‫جاله‪ :‬پشتواره‪ ‬گاله‬
‫جالی‬
‫جامسه‪ :‬باقالی ُکپتی‬
‫جانجان‪ :‬گرامی‪ ،‬یار‬
‫جاوشیه‪ :‬چاووش‬
‫جبز‪ :‬گبز‬
‫جبس‪ :‬گبز‬
‫‪7‬‬
 ‫جُلفق‪ :‬درآبزون‪ ،‬اتاق چوبی‪‬کلبه‬
‫جُلق‪ :‬گل سرخ‬
‫جُلنبوب‪ :‬یک گونه از لباب است‬
‫جلنجبین‪ :‬گل ان ُگبین=لیچار برگ گل‬
‫سرخ با انگبین‬
‫جُلنجوج‪ :‬پودنۀ بیابانی‬
‫جلنجونه‪ :‬سعتر ایرانی‬
‫جُلندی‪ ،‬جلنده‪ :‬بوکاره‪ ،‬گلند‬
‫جلوز‪ :‬پندک‪‬گلوژ‬
‫جلوز‪ :‬فراش‪ ،‬نگهبان‪ ،‬والی‪ ‬جلویز‬
‫جُلهُم ‪ :‬موش بزرگ ‪ِ ‬کلهَری‬
‫(هندی) = موش درنده‪ ،‬موش پرنده خط‬
‫خط است اندر هندوستان مانند دانۀ سنجد‬
‫جُلهه ‪ :‬هر سنگ گرد‬
‫جما ‪ :‬کالبد ‪ ‬جم = ذات‬
‫جمار‪:‬دل درخت خرم̀ا‬
‫جماش ‪ :‬مرد متعرض زنان ‪ ‬جماش‬
‫= فسونکار‪ ،‬مست‬
‫جُمان‬
‫مجم ‪ُ  :‬چچُم = گیوه‬ ‫َج َ‬
‫جمدار‪ :‬آیینه دار پادشاه (جامه دار)‬
‫جمسفرم‪ :‬ریحان سلیمانی‬
‫َج َمشت‪ :‬سنگی زیوری‬
‫جمهوری‪ :‬نوشاک مستی آور‪ ،‬نبید‬
‫انگور سه ساله‬
‫جمین‪ :‬قیچی‪ ‬کمین‬
‫َجنّابه‪ :‬بندر گناوه‬
‫جُناغ‪ :‬هالل‪ ،‬فلتاق زین‬
‫جنبج‪ :‬گنده‪ ،‬بلند‪ ،‬دراز‪‬گنبگ‬
‫جُنبج‪َ ،‬جنبخ‪ :‬گنده‪ ،‬بلند‬
‫جُندار‪ :‬پاسبان‬
‫جُندبادستر‪ :‬تخم سگ آبی‬
‫جندخ‪ :‬ملخ گنده‬
‫جندره‪ :‬نگار جامه‬
‫جنزار‪ :‬جنزیر‪ ،‬زنگار‬
‫جنزیر‪ :‬زنجیر‬
‫جُنک‪ :‬چنگ‬
‫جوارش‪ :‬یکجور افراشک‬
‫جوازق‪ :‬کوازه‬
‫َجوب‪ :‬شکاف‪ ،‬بریدگی‪ ‬جوی‬
‫جَّز‪ :‬گز‬
‫جزاب‪ :‬گزبا‬
‫جزاف‪ :‬گزاف‬
‫جزر‬
‫جزمازق‪ :‬گزمازوک‪ ،‬میوۀ درخت گز‬
‫جُزمان‪ :‬جای رخنه‪ ،‬انبانی که اندر آن‬
‫درهم گذارند‬
‫جزیر‪ :‬سخنچین ‪ ‬گزیر = پاسبان از‬
‫سریانی ؟‬
‫جَّس العود‪ :‬تنبور رزا کوک کرد‬
‫‪‬کش‪ ،‬کشیدن‬
‫جسر‪[ :‬سریانی]‬
‫جشه‪ :‬گروهی از مردم‬
‫َج َّشه‪ :‬نام کسی برای دختر خوشگل‪‬‬
‫کشه‬
‫جفر‬
‫جُفری‪ ،‬جفرا‪ :‬کاسبرگ گل خرم̀ا‬
‫جفنق‪ :‬جفنه‬
‫َجقَل‪ :‬شکال‬
‫جُل‪ :‬گل سرخ‬
‫جالر‪ :‬بوستان‪ ،‬بهشت‬
‫جالهق‪ :‬گلولۀ فالخن‪ ،‬جوله؟جله̀؟‪‬‬
‫گروهک‬
‫جلبان‪ :‬گلبن‬
‫جلبانه‪ :‬جربانه ‪ ‬جلنبانه‬
‫جلبقه ‪ :‬هیاهو ‪ ‬گلبانگ‬
‫جلبهنگ‬
‫جلجل‪ :‬چند زنگوله به هم پیوسته ‪‬‬
‫زنگل‬
‫جلجالن‪ :‬دانۀ گشنیز‪ ،‬کنجد‬
‫جلجالن‪ :‬زهری است که آنرا ماه و‬
‫پروین گوند‬
‫جلخ ‪ :‬سوهان ‪َ ‬چلوخ = ابزاری که‬
‫سنگ آسیاب را با آن تیز کنند از چُلوج‬
‫ُجلسان‪ :‬گلشن‪.‬اتاقکی که اندر باغها برپا‬
‫کنند وبا گل آنرا آرایند‪ ،‬گل سرخ‪،‬‬
‫حجله‪ ،‬ساخته از گل‬
‫جلفات‪ :‬کلفات‬
‫جُلفُت‪ :‬سیب ترش‬
‫جُلفر‬
‫‪8‬‬
 ‫جیه ‪  :‬زی = اندازه‪ ،‬هیئت‬
‫چالق‪ :‬گاله‬
‫حاسیس‬
‫حال‪ :‬حالت‪ ‬هال‬
‫ُحب‪ :‬غولین سفاللین بزرگ که ته تنگ‬
‫وسری گشاده دارد‪ ‬خنب‬ ‫جودیا ‪ :‬گلیم که آنرا پوشند ‪ ‬گواژه‬
‫حباری‪ :‬آهوبره‬
‫ُحبّانه‬
‫بحب‪ :‬هندوانه‬ ‫َح َ‬
‫حجاز‬
‫حداة ‪ :‬موشگیر‬
‫حربا‪ :‬هورپا‬
‫حربیش ‪ :‬درشت و خشن ‪ ‬خروپش =‬
‫شبیه‪ ،‬مانند‬
‫حرز‪[ :‬نبطی]‬
‫حسرودار‪ :‬خولنجان ‪‬خسرودار‬
‫ِحسقِل ‪ :‬بچه خرد از هر چیزی‬
‫َح َسک‪ :‬خارخسک‬
‫حلتیت ‪ :‬صمغ انجدان (از انگژد آن از‬
‫انگدان ژد)‬
‫حندقوق‪ :‬هندقوق‬
‫حوذان‪ :‬هوزان‬
‫خات ‪ :‬زغن‬
‫خارصینی‪ :‬یک ماتک اندر کیمیاگری‬
‫خاروک‪ ،‬خاروج‪ :‬خارک=رطب‬
‫نابرسیده‬
‫خازباد‪ :‬درد گلو‪ ‬خاست باد‬
‫خاشلک ‪ :‬ریزۀ چوب و کاه و خار`‬
‫وخس‬
‫خأل‪ :‬خال‬
‫خام ‪ :‬جانور نر پوست ناپیراسته‪،‬‬
‫کرباس ناشسته‬ ‫جیتر‪ :‬کهتر(جیدر‪ ،‬جیدری‪ ،‬جیدران‪،‬‬
‫خامیز‪ :‬خوراکی است‬
‫خبا‪ :‬چادر از پشم‬
‫خبازی‪ ،‬خبیَزی‪ :‬گل آفتابگردان‬
‫خبجر‪ :‬شکم گنده‪ ،‬مست‪ ‬کپه کر =‬
‫دارای انتفاخ‪ ،‬نفخ آورنده‬
‫خبرنج ‪ :‬نرم تن ‪ ‬خیچه رنگ‬
‫خبعتن‪ :‬نیرومند‪ ،‬استوار‪ ‬خبوه تن‬
‫خَ بَیاری‪ :‬تخم ماهی خایه بار‪ ،‬خاویار‬
‫جوبار‪ :‬جوی آب‬
‫جوبانان‪ :‬گوپانان‬
‫جوجق‪ :‬جوجه‬
‫جوخ‪ :‬چال‪ ،‬کندال‬
‫جوخان‪ :‬چرخشت خرما‬
‫جوذر‪ :‬بچه آهو‪ ،‬کرۀ گاو کوهی‬
‫جوذر‪ ،‬جودر‪ :‬گاو‪ ،‬گوساله‬
‫جورب‪ :‬گوراب ‪ ‬گورپا‬ ‫َ‬
‫جورق‪:‬شترمرغ نر‪ ‬گورگ‬ ‫َ‬
‫جوره‪ :‬مغاک‪ ‬گوره‬
‫جوزآهنج‬
‫جوزجینا‪ :‬گوزگنا‬
‫جوزق‪ :‬پنبه=غوزک‪،‬گوزک‬
‫جوزماثل‬
‫جوزه‪ :‬یک نوش آب‬
‫جوزینق‪،‬جوزینج‪ :‬گوزینگ‬
‫جوس‪ :‬جستن‬
‫جوشن‬
‫جوف ‪ :‬پوک‬
‫جوق‪ :‬جوخ ‪ ‬گوچال‬
‫جوقه‪ :‬ارکستر‬
‫جون‪ :‬رنگ‬
‫جونه‪ :‬دیگ زغال ‪‬گونه‬
‫جهاره‪ :‬خوش اندامی‬
‫جهانه‪ :‬کنیزک ‪ ‬کهینه‬
‫جهبذ‪ :‬صراف ماهر‬
‫جهبر‪ :‬شیر ماده= هژبر‬
‫جهبله‪ :‬زن زشت‪ ،‬کهبله‬
‫جهر‪ :‬چهره‬
‫جهنم‪ ،‬جهنام‪ :‬چا̀ه ژرف‬
‫جعدر‪ ،‬جعدری)‪ ،‬مرد کوتاه باال‬
‫جیخ‪ :‬چال‪ ،‬کندال‪‬جوخ‬
‫جیدار‪ :‬درختی است‬
‫جیرون‪ :‬چراغ‪ ‬جروند‬
‫جیسران‪ :‬گونه ای خرما‬
‫جیسوان‪ :‬گونه ای خرمای خوب‪‬‬
‫گیسوان‬
‫جیل‪ :‬سفال‬
‫‪9‬‬
‫خسف‪ :‬به پژوهش استاد ذبیح هللا بهروز‬
‫واژۀ خسوف به مانیک ماهگرفتگی از‬
‫اوستایی خشب است‬
‫خَ ش‪ :‬خوش‬
‫خَ شاب‪ :‬فانوس دریایی‪-‬خوشاب‬
‫ُخشاف‪ :‬خوشاب (کمپوت)‬
‫ِخشت‪ :‬یک ابزار جنگی‪ ،‬دستوارۀ آهنی‬
‫خشتق‪ :‬خشتگ‬
‫خشخاش‬
‫خشسبرم‪ :‬خوش اسپرم‬
‫خشکارد‪ :‬آردی که نخالۀ آن گرفته نشده‬
‫خشنسار‪ :‬یکجور مرغابی خشن سر‬
‫خشنوج‪ :‬پنبه دانه‬
‫خطل‪ :‬حمق وسخنان بیهوده‪ ،‬ختل‬
‫ُخفت‪ :‬گیاهی است‪ ،‬سداب‬
‫خفتان‪ :‬یکجور جامه‬
‫خفتق‪ :‬کابوس‬
‫خالوه ‪ :‬سرگشته و سراسیمه‬
‫خلبج ‪ :‬درشت اندام‬
‫خلخال` ‪ :‬خلخال`‬
‫ُخلَّز‪ :‬ماش‬
‫ُخلمه‪ :‬گه بینی‬
‫خلنج ‪  :‬خلنگ ‪ :‬دورنگ‬
‫خلنج‪ :‬چوبی تاریک رنگ دارای تکه‬
‫های سیاه‬
‫خلیج‬
‫ُخم‬
‫ِخمار‪ :‬روسری زنها‬
‫خمان ‪ :‬نیزه سست ‪ ‬کمان؟‬
‫مخم‪ :‬خاکشی‪ ،‬شفترک‬ ‫ِخ ِ‬
‫خمر̀ه‬
‫خَ َمن‪ :‬تخمین زدن‬
‫خمیر‬
‫خنابِث ‪ :‬نکوهیده‪ ،‬خیانتکار ‪ ‬خون و‬
‫بد‬ ‫خریظه‪ :‬کیف‪ ،‬جای نامه ها اندر زبان‬
‫ُخنابس ‪ :‬زشت رو ‪ ‬خون و پیس‬
‫خناق‪ :‬دردی که اندر گلو پدید آید وکس‬
‫را خفه کند‪ ،‬خناک‬
‫خنبجه‪ :‬خم کوچک‬
‫خَ تَل‪ :‬فریباند‪ ‬ختل‬
‫خَ دَرنق‪ :‬جوالهک‬
‫ُخدعوبه‪ :‬یک پاره کدو‪ ‬کدوبا‬
‫خراطین‪ :‬کرم سرخرنگ‪‬خراتین‬
‫خرافه‪ :‬خرفت‬
‫خربز‪ :‬هندوانه‬
‫خربُشت‪ :‬کوخ‪ ،‬آهنگ افزار‬
‫خربق‪ :‬بوتۀ گاوزبان‬
‫خربنج‪ :‬کرایه خر دهنده‬
‫خربندیه‬
‫خربیل‪ :‬زن کالوس‪ ،‬پیرزن وارفته‬
‫‪‬خربال‬
‫خرج‪ :‬یکجور انبان (خرجین)‬
‫خرخره‪ :‬خرخر`‬
‫خ ّرد‪ :‬دختر خردسال‬
‫خرداذی‪ :‬نوشاک‬
‫خردق‪ :‬خرده و تکه از هر چیز‬
‫خردیق‪ :‬خوراکی که آنرا مانند حریره‬
‫پزند‬
‫خرش ‪ :‬مگس ‪ُ ‬خره ش ؟ = زباله‪،‬‬
‫خار وخاشک‬
‫خَرش‪ :‬خراشید‬ ‫َ‬
‫خرشوم‪ :‬بینی پیش آمده از کوه‬
‫ِخرص‪[ :‬نبطی]‬
‫ِخرص‪ :‬خرس‬
‫خرطان‪ :‬قرطمان`‬
‫خرفج‪ :‬شاخ نورسته درخت خپچه‬
‫خَرفع‪ :‬خرف̀ه‬‫َ‬
‫خرفی‪ :‬تخم جلبان‪ ‬خرف̀ه‬
‫ُخرّق‪ :‬شهری است‬
‫خرکوس‪ :‬لسان الحمل‬
‫خَ رَّم‪ :‬گیاهی است دارویی‪ ‬خرم‬
‫خرمه‬
‫ُخ َرنباش‬
‫کنونی نقشه‬
‫خَز‬
‫خزامی‪ :‬خزاما‪ ،‬گل مریم‬
‫خزرانق‬
‫خزمیان‪ :‬سگ آبی‬
‫‪10‬‬
 ‫دردَبی‪ :‬طبلزن‪ ‬دردَب‬
‫دردبیس ‪ :‬سختی‪ ،‬بال ‪ ‬درد و پیس‬
‫دردَق‪ :‬کودک بیمار یا هیتو‪‬‬
‫)‪dartak(Pahlavi‬‬
‫دردم ‪ :‬ماده شتر سالخورده ‪ ‬دردمند‬
‫درقاع ‪ :‬درگاه‬
‫درما‪ ،‬درمه ‪  :‬دما = خرگوش‬
‫درواسنج ‪ :‬درواسنگ ‪ ،‬چیزی که از‬
‫اضافی پهلوی زین اندر پیش کوهۀ زی‬
‫جای دارد‬
‫دسار ‪ :‬میخی که هر دو سر آن تیز باشد‬
‫‪ ‬دوسر‬
‫دستبند ‪ :‬دست یکدیگر را گرفتن و‬
‫رقصیدن‬
‫دستج‪ :‬دستۀ شمشیر وخنجر‬
‫دستفشار ‪ :‬انگبین نیکوی با دست فشرده‬
‫دَسکره ‪ :‬روستا‪ ،‬صومعه‪ ،‬زمین هموار‬
‫‪ ‬دسکره‬
‫دشت ‪ :‬دشت‬
‫دَشمه ‪ :‬مرد بی خیر‪ ‬دشمیز دساتیری‬
‫دَعکسه‪ :‬گونه ای بازی ایرانی‪‬‬
‫دستبند زدن‪ ،‬دوکسه‬
‫دغثر‪ :‬دعثر‪ ،‬گول‪ ،‬احمق ‪ ‬دژتر =‬
‫زشتتر‪ ،‬بدخویتر‬
‫دغل‪ :‬فساد وتباهی‬
‫ف‪ :‬داره‪ ‬دپ‬ ‫ُد ّ‬
‫دکان‬
‫َد ّکه‪ :‬سکوی باالی مجلس‬
‫َدلَق‪ :‬آن جانور نام آور به دزدی‪‬‬
‫دلک‪ ،‬دله‬
‫دماء‪ :‬دنبالۀ نفس‬
‫دمادم‪ :‬ژاژک هندی‬
‫دمار‪ :‬دنبالۀ نفس‬
‫دمان ‪ :‬دارا؟‬
‫دمدمه‬ ‫نشده ‪ ‬داشن = عطا‪ ،‬بخشش‪ ،‬انعام‬
‫دمق‪ :‬تندباد آمیخته به برف‪ ‬دمه‬
‫ِد َمقَس‬
‫دمقه‪ :‬دمک‪ ،‬دمگاه‬
‫ُدملَق‪ :‬سنگ گرد‬
‫خنبش ‪ :‬پر جنب و جوش ‪ ‬خون و‬
‫بیش‬
‫خنبق ‪ :‬توشه دانی که از چوب ساخته‬
‫شود و اندر سغ آویزان شود‬
‫خنبه ‪ :‬تاق‪ ،‬گنبد‬
‫ُخنتُب ‪ :‬مخنث ‪ ‬خون و تاب‬
‫خنجر‪ :‬خنجیر‪ ،‬غمه‪ ،‬تیغ کوتاه‬
‫نخم‪ :‬خمخم‬‫ِخ ِ‬
‫ِخندبان‪ :‬بدزبان‬
‫خندریس‪ :‬خندرش‪ :‬کندرش‬
‫خندله‪ :‬تنومندی‪ ،‬گندواله‬
‫خندلیس‪ :‬ماده شتر پر گوشت فربه‬
‫خنذیذ‪ :‬کمربند دلیر‪ ‬گندواز‬
‫خنفج‪ :‬خنبج‬
‫خنور ‪ :‬دنیا ‪ ‬خنور = لوازم خانه‬
‫خنیفقان‪  :‬خناپگان‬
‫خواجه‪ :‬خواج̀ا‬
‫خوار‪ :‬خوار‬
‫خوامزکه‪ :‬خامیز‬
‫خوانک‪ :‬خانک‬
‫خوذه‪ :‬کالهخود‬
‫خورنق‪ :‬آبشخور‪ ،‬خورنگاه‬
‫خَ ُوز‪ :‬شاخه از دریا‬
‫خولنجان‬
‫خوند‪ :‬آقابزرگ‬
‫خیال‪ :‬خولیا‬
‫خید‪ :‬سبزه‬
‫خیر‪ :‬نیکی وبرتری چیزی بر چیزی‬
‫خیزران‪ :‬یکجور نی توپر هندی‬
‫خیش ‪ :‬پارچه رقیق بافته ستبر تار از‬
‫بدترین کتان‬
‫دأب ‪ :‬عادت‪ ،‬شان ‪ ‬داب = شان‪،‬‬
‫شوکت‪ ،‬خودنمایی‬
‫داشن‪ ،‬دشن ‪ :‬جامه ای نو که پوشیده‬
‫دانق ‪ :‬گول‪ ،‬دزد ‪ ‬دنگ‬
‫دبا‪َ ،‬دبَه ‪  :‬دبّا = کدو‬
‫ُدجر ‪  :‬دَجر = لوبیا‬
‫دخدار‪ :‬تختدار‪ ،‬تختخواب‬
‫درد‪ :‬درد‬
‫‪11‬‬
 ‫دهابج‪ :‬شتر کوهانه‬
‫دهامج‪ ،‬دهمج‪ :‬دهانج‬
‫دهبرّج‪ :‬ده پره‬
‫دهدار ‪ :‬باطل ‪ ‬داه = پستی‪ ،‬ناکسی و‬
‫دار = دارنده‬
‫دَهرس ‪ :‬سختی و بال ‪ ‬داه = پستی ‪.‬‬
‫رس = رسنده‬
‫دهق‪ :‬اشکنج‪ُ ‬دهیدن (زدن) [پهلوی]‬
‫ُدهید‪ ،‬دهل‬
‫دهم ‪ :‬شماره بسیار ‪ ‬دهُم‬
‫دهمانیه‪ :‬چشمه ای بزرگ‪ ‬دهانه‬
‫دهمست‪ :‬دانۀ درخت غار‬
‫دهنج‪ :‬یکجورسنگ‬
‫دهید‪ :‬بزنید‬
‫دؤدؤ ‪ :‬آخر ماه‪ ،‬سه شب از آخر ماه ‪‬‬
‫داده = روز بیست و چهارم از ماه‬
‫دیابوذ‪ :‬پارچه ای که با دو پود بافته‬
‫شدی=دوابود‬
‫دیباج بیشکش‪ :‬گونه ای دیبای خوب‬
‫دیبق‪ :‬دیبا‬
‫دیزج‪ :‬دیزه اندر رنگ اسپ و استر‬
‫وخر‬
‫دیسق‪ :‬خوانچه سیمین‬
‫دیقان‪ :‬سنگ کنار اجاق که دیگ را‬
‫برآن نهند‪ ،‬دیگان‬
‫دیک بر دیک‪ :‬یک گونه دارو برای درد‬
‫دندان‬
‫دیک بریکه‪ :‬خورشتی است‬
‫دَیم‪ :‬باران اندک و آهسته‪ ‬دیمه‬
‫دیوباد اندرباۀ راه رفتن چهارپا ‪ ‬از‬
‫جد‪ ،‬جستن‬
‫دیودار‪ :‬درختی است‬
‫ذاذی ‪ :‬گیاهی دارای خوشه های دراز‬
‫ذبر ‪ :‬زبر ‪ ‬از بر کردن‬
‫الذوق‪ :‬جیوه‬
‫راتینج‪ :‬انگم سنوبر‬
‫راختج‪ :‬رخت‬
‫راد‪ :‬قالب‬
‫راذ‪ :‬خرمای` آزاد‬
‫راز‪ :‬سرچیک زاویالن‪ ،‬مهتر بنایان‬
‫دمه کر‪ :‬سوراخ هواکش‪ ،‬خفه کننده‪،‬‬
‫گیرندۀ نفس ‪ ‬دمه گیر‬
‫دند‪ :‬دانه ایست به دو گونه دند چینی و‬
‫دند هندی‬
‫دنقری‪ :‬کوتاه‪ ،‬بدنگاره‪ ‬دنگل‬
‫دنقه‪ :‬سپوس‬
‫دواة‪ :‬مرکبدان‪ ‬دویت‬
‫ُدواج‪ :‬جامۀ خواب‬
‫ُدوادار‪ :‬نالبند‬
‫ُدواداه‪ :‬تاب خوردن‪ ،‬تکان خوردن‬
‫شتران هنگام دویدن‬
‫دوادم‪ :‬شیرۀ درخت‬
‫دواسری ‪ :‬سخت و ستبر ‪ ‬دوسری‪،‬‬
‫دوسرای‬
‫دواغیل‪ :‬پتیاره ها‪ ،‬بدان‪ ‬داغول‬
‫دوانج‪ :‬دهانج‬
‫دوداوءة ‪ :‬شور و غوغا ‪ ‬دَوادَو =‬
‫دویدن مردم بسیار‬
‫دودم‪ :‬دودام‬
‫دودو‪ :‬دذو‬
‫دَورق‪ :‬کوزۀ دسته دار‪ ،‬پیمانۀ نوشاک‬
‫دوره ‪ :‬پیمانه شراب‬
‫دَوزان‪ :‬آهنگ افزاری بوده مانند قانون‬
‫دَوسر‪ :‬با یال برز ستبر‬
‫دوسر‪ :‬گیاه زوان‬
‫دَوسک‪ :‬زیرانداز‬
‫دوشق ‪ :‬دوشه ‪ ‬کوشک = خانه ای‬
‫که بزرگ است نه کوچک‬
‫دوصر ‪ :‬گندم دیوانه ‪ ‬دوسر‬
‫دوق‪ ،‬دوغ ‪ :‬دوغ‬
‫دوکه ‪ :‬بدی‪ ،‬دشمنی ‪ ‬دوگوشمال =‬
‫افتادن اندر حادثه عظیم‬
‫دول‬
‫دوالب‪ :‬چرخاب`‬
‫دوالمز ‪ :‬شیطان‪ ،‬مرد توانا و نافذ‬
‫ُد ُولج‪ :‬دول‬
‫دوله ‪ :‬سختی‪ ،‬بال ‪ ‬ذوله = مکر‬
‫وحیله‪ ،‬نالۀ سگ‬
‫دون‪ :‬فرومایه‪ ،‬کنس‪[  davan‬پهلوی]‬
‫دوینج‪ :‬کشتی تندرو دریایی‪ ‬دوینگ‬
‫‪12‬‬
 ‫رزیز‪ :‬یک گیاه‪ ‬رزیدن‬
‫رسن‬
‫رشته ‪ :‬رشتۀ آش‪ ،‬نخ وتار‬
‫رشدیه‪ :‬رشته‬
‫رشک‪ :‬رشک‬
‫ِرشک‪ :‬گزدم‬
‫رصاص‪ :‬ارزیز‬
‫رصد‪ :‬مقام راست اندر خنیا‬
‫َرضاب‪ :‬آب دهان اندر دهان‪ ،‬تیکه‬
‫مشک شربت عسل‪ ‬رداب=گالب‬
‫رطل‪ :‬لتر‪ ،‬دوازده لوتیه = پیاله‪ ،‬پیمانۀ‬
‫بزرگ شراب‪ ،‬اندر یونانی ‪litra‬‬
‫رطّی‪ :‬کالوس‪ ‬رت‬
‫ُف‪ :‬چوبی که اندر باالی دیوار اطاق‬ ‫ر ّ‬
‫یا چادر کرانی کار گذارند و چیزهای با‬
‫ارزش خانه را بر ان نهند‬
‫رفیس‪ :‬خوراکی است از مغز گندم و‬
‫کره تازه و ان ُگبین و گالب‬
‫رمق‪ :‬رمه‪ ،‬یابوی ماده‬
‫رمکه ‪ :‬اسب و مادیان‪ ،‬رمگا‬
‫َرند‪ :‬بوتۀ مورد‪ ،‬درخت غار ‪ ‬پارسی‬
‫ناردا‪ ،‬سانسکریت ‪(nalada‬بوی‬ ‫باستان َ‬
‫اندر (چیزی))‬
‫رنف‪ :‬گونه ای رستنی‪َ ‬رنَف =‬
‫بهرامج‪ ،‬بیدمشک‬
‫َرنقه‪ :‬آب گل آلود‪ ،‬رنگ‬
‫رواج ‪ :‬روایی‬
‫رواصیر‪ :‬هلیون (لیچار)‬
‫روبازرک‪ :‬سگ انگور‪ ‬روباه‬
‫زرشک‬
‫رود‪ ،‬راده‪ :‬نوجوان خوشگل‬
‫رودک‪ :‬خوش اندام‬
‫روذق‪ :‬خوراکی` است‪ ،‬روده‬
‫روذواور‪ :‬نام روستایی بوده از نهاوند‬
‫‪ ‬روداور‬
‫روزکاری‪ :‬وردست زاویل‬
‫روزن‪ :‬دریچه‬
‫روزنه ‪ :‬روزنه‬
‫روس ‪  :‬روش = مرد تندخوی‬
‫َروس‪ :‬مرد‬
‫رازقی‪ :‬یکجور انگور‪ ‬رازگی از‬
‫َری‬
‫رازینج‪ :‬افراشکی که رازانه داشتی‬
‫راسُخت‪ :‬سرمه‬
‫راسن‪ :‬یک رستنی مانند زنگپیل‪،‬‬
‫پیلگوش‬
‫راقود‪ :‬خمرۀ بزرگ‬
‫رامق‪ :‬رام پرنده ای است که اندر شکار‬
‫پرندگان دیگر از آن بهره برند‬
‫رامک‪ :‬ماتک سیاه رنگ که به مشک‬
‫اندرآمیزاندی(گمیزاندی)‬
‫راموز‪ :‬دریا [سریانی=فرمانده‪ ،‬ناوخدا]‬
‫رامه‪ :‬کنیزک باهوش ‪ ‬رام‬
‫رامهران‪ :‬رامهران‬
‫رامیش‪ :‬دستۀ گل‬
‫رانان‪ :‬رانهای شلوار‬
‫رانج‪ :‬نارگیل‪ ،‬یک گونه خرم̀ا‬
‫راوند‪ :‬ریوند‬
‫راووق‪ :‬نوشاکپاال‪ ‬راوک‬
‫راهوی‪ :‬شاخه ای اندر خنیا‬
‫رباب‪ :‬آهنگ افزار مانند کمانچه‬
‫ربابی‪ :‬خنیادان‬
‫ربان‪ :‬رهبان‬
‫ربخت‪ :‬ربوخه‬
‫َربَد ‪  :‬رپد = گیاهی که چون‬
‫چمانهای چرنده از آن خورند مست‬
‫گردند‪ ،‬حُماض‬
‫َربرق‪ :‬سنگ انگور‪ ‬روباه تربک‬
‫َربَغ‪ :‬فراخی` اندر روزی ‪ ‬ربوخه‬
‫َربه ‪ :‬گیاهی است ‪ ‬رابو‬
‫ُر ّخ‪ :‬پرنده ای افسانه ای‬
‫رُخام‪ :‬سنگ سخت‬
‫رخت‪ :‬زین‬
‫رخمه‪ :‬پرنده ای است‬
‫ِرزاز‪ :‬ارزیز‬
‫رزب ‪ :‬آن را الزم گرفت و از جای‬
‫خویش نرفت ‪ ‬رزبان‬
‫َرزدج‪ :‬رسته‪ ،‬خطدار= رزدق‬
‫رزمه‪ :‬بسته‪ ،‬دسته‬
‫ر ّزه‪ :‬چنبری که کوپله اندر ان افتد‬
‫‪13‬‬
‫زبب‪ :‬کفی که از پرچانگی بر گوشۀ لب‬
‫بسته شود‬
‫زبرباد‪ :‬گونه ای کشتی ‪ ‬زبربادی‬
‫زبرج‪ :‬ابر نازک سرخرنگ‪ ،‬هر آرایش‬
‫از زنگار وجواهر و زر‬
‫زبردج‪ :‬زبرجد‬
‫زبرق ‪ :‬زراب‬
‫زبزب‪ :‬کشتی کوچک‬
‫زبغر‪ :‬گیاهی خوشبو‪‬زغبر‪ ،‬مروسپید‬
‫زبون‪ :‬بلید‪ ،‬احمق‬
‫زبینه‪ :‬آدمی سرکش ودیو‬
‫زَ ج‪ :‬تیغه نیزه‪ ‬زک‬
‫زجاج̀‪ُ :‬زج سوک ‪ ‬سوگريال سک‪،‬‬
‫زک=زکاک‪ ،‬سکاک‬
‫زَجل‪ :‬زنگوله‪ ‬زنگل‬ ‫َ‬
‫زجوک‪ :‬تخم کشوث‪ ،‬زچمول‬
‫زخم‪ :‬فساد گوشت‪ ،‬زخ‬
‫زدوار‪ :‬جدوار‬
‫زرافه ‪ :‬زرناپا‪ ،‬زرناپه‬
‫زراق‪ :‬گدای دروغی‬
‫زراوند‬
‫زراوند ‪ :‬زراوند = گیاهی برای‬
‫نقرس‬
‫زربول‪ :‬زرپول‬
‫زربّی‪ :‬پارچۀ ابریشمین‬
‫زربیه ‪ :‬گستردنی ارزشمند‪ ،‬فرش مخمل‬
‫زَرت‪ :‬زرک=زرشک‬ ‫َ‬
‫زرتک‪ :‬آب گلرنگ‪ ،‬آب جساد‬
‫زرجون‬
‫زَرد‪ ،‬درع‪ :‬زره ‪ ‬زرخ‬
‫زردبه‪ :‬زردابه‬
‫زردج ‪ :‬گیاه عصفر‪ ،‬زردک‬
‫زردمه ‪ :‬زیردم‬
‫زرفکند ‪ :‬زیرافکند‬
‫ُز ّرق‪ :‬یک پرندۀ شکاری‪ ‬چرک‬
‫زرکشیات‪ :‬درختی خوشبو‬
‫زرمانق̀ه ‪ :‬جبه ای پشمین ‪ ‬اشتربانه‬
‫زرنباد‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫زرنبوری‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫زرنقه ‪ :‬وام ‪ ‬زرنه = او را زر نیست‬
‫روستقباذ‪ ،‬روسقباذ‪ :‬نام نخستین تسوگ‬
‫استان شادکواذ‬
‫روسختج‪ :‬مس سوخته‪ ‬روی سوخته‬
‫روشان ‪ :‬روشن‬
‫َر َوشم‪ :‬هر نگار ونشانه که چیزی را با‬
‫آن مهر کنند‬
‫روشن‪ :‬پنجره‬
‫روشنابا‪ :‬دارویی برای درمان درد‬
‫چشم‬
‫روضه ‪ :‬مرغزار‪ ،‬فراهم آمدنگاه آب‬
‫روط ‪ :‬رود آرامی؟‬
‫رومقان‬
‫رونق‪ :‬زیبایی ودرخشندگی هر چیز‪‬‬
‫رونیک‬
‫رویبضه ‪ :‬مرد پست که اندر حل و‬
‫فصل کار عامه مردم سخن گوید‪،‬‬
‫کوچک شده رابضه ‪ ‬روی باز =‬
‫برگشته چهره‬
‫ُرهبان‪ :‬گوشه گیر ج=راهب ‪ ‬ره =‬
‫نیکی و بان‬
‫رهج‪ :‬گردوخاک‪ ،‬هیاهو‬
‫ره َشتی‪ :‬یکجور خوراک‬
‫رهص‪ :‬یک رده گل اندر چینه‪ ،‬یک رده‬
‫سنگ چین اندر بارو ‪‬رهچ‪ ،‬رچ‪،‬‬
‫رک‬
‫رهوان‪ :‬اسب خوش رو‪ ‬رهوان‬
‫هوج‪ :‬رهواری ‪‬رهوگ‬ ‫َر َ‬
‫رُهیانج‪ :‬پنج سرگردان‪ ‬رهیانگ‬
‫‪Satellite‬‬
‫َ‬ ‫ریرق‪ :‬سگ انگور ‪ ‬روباه تربک‬
‫ریغ‪ :‬ریگ‬
‫ریک‪ :‬دانه های گوهر کوچک که‬
‫پیرامون یک دانه نشانده باشد ‪‬زیگ‬
‫زاغ‬
‫زانکی ‪ :‬زنگ‬
‫زاووق ‪ :‬جیوه‬
‫زبازیه ‪ :‬بدی از زبور ‪ ‬گرداب‬
‫ُزبان ‪ :‬زبان‬
‫زبانی‪ :‬زبانا‬
‫‪14‬‬
 ‫زمجر‪ :‬اندر سرنا دمید‪‬دمگر‬
‫زَ مجی‪ :‬دمجه پرنده‬
‫زَ ِّمزده‪ :‬زن مردنما‬
‫زَ ّن‪ :‬ماش یا گندم دیوانه ‪ُ ‬زن = گندم‬
‫دوسر‬
‫ُزنابه‪ :‬دنبالۀ گزدم‪ ‬دنب‬
‫زنبا‪ :‬گیاهی که اندر ری روید‪‬زنبر‪،‬‬
‫زنبل‬
‫زنبری‪ :‬مرد گنده دیرجنب‪ ،‬گونه ای‬
‫کشتی بزرگ ‪ ‬زنبر‪ ،‬زنبار‬
‫زنبغ ‪ :‬زیوه‬
‫زنبور‬
‫زنبوک‪ :‬گیاهی است‬
‫زنج‪ :‬زنگ‬
‫زنجفر‪ :‬گل ارمنی خاک سرخ‪ ‬زنگبر‬
‫زنجلج‪ :‬زنگله‬
‫زنجی‪ :‬سیاه آفریکایی‬
‫زند‪ :‬چوب یا آهن آتش افروز‬
‫زندنجی‪ :‬پارچه ای اندر زندنگ نزدیک‬
‫سمرکند‬
‫زنفلیجه‪ :‬زنبیله کوچک‪‬زنبالچه‪،‬‬
‫زینفلیجه‪ :‬زنفالجه‪ ،‬زنبیل از آرامی‬
‫زَ نَق‪ :‬نوک تیز نیزه‪ ،‬کوچۀ تنگ‪ ،‬شکال‬
‫اسب و استر‪ ،‬دوال چرمی ‪‬زنخ‪،‬‬
‫زَ نَگ‬
‫زنهر بعینه الی‪ :‬از زنهار‬
‫زوالی‪ :‬بهری از اصلهای خنیا است‪‬‬
‫زابلی‬
‫زوان‪ :‬تخم کتان‪‬زوان‬
‫زوبعه ‪ :‬نام شیطانی است یا سرچیکی‬
‫از پریان و از اینجاست که گردباد را‬
‫زوبعه و ام زوبعه وابو زوبعه خوانند‬
‫زور‪ ،‬زَ َون‪ :‬کوتاه و کوچک‬
‫زورق‪ :‬کرجی‪ ‬زورق‬
‫زوش‪ :‬خشمگین وپست‪ ‬زوش‬
‫زوفا‪ :‬دانه ای دارویی‪‬زوفا‬
‫زونزک‪ ،‬زوک‪ :‬کوتاه‬
‫زونکل‪ :‬مرد کوتاه‪‬زونکل‬
‫زونه‪ :‬زن پزامیده‬
‫زه رج‪ :‬دارویی از شیرۀ زرشک‬
‫زرنقه‪ :‬رخت پوشیدن‪ ‬زرنک‬
‫زرنوق‪ :‬ابزار آبکشی از چاه و جوی‬
‫برای آبیاری زمینهای بلند‬
‫زرنیخ ‪ :‬زرنی‬
‫زرو‪ :‬آب گلرنگ زروج‪ ‬زرو‪،‬‬
‫زروک‬
‫زری‪ :‬زاره‪ ،‬مرد نکوهیده‬
‫زریب‪ :‬گل زرد و کبود منسوب به‬
‫آذرپادگان‪ ‬زرباب ‪ :‬آب زر‬
‫زریر‪ :‬زریر‪ ،‬گیاهی زرد که با آن جام̀ه‬
‫رنگ کنند‬
‫زط‪ :‬هندیجان‪ ،‬هندکان‪‬جت=کولی‬
‫اندر هندوستان‬
‫زعبج‪ :‬ابر نازک ‪ ‬زابگ‬
‫زعتر‬
‫زغرب‪ ،‬زرغب‪ :‬بسیار آب اندر‬
‫خوراکها‬
‫زغرور‪ :‬زغرور‬
‫زغل‪ :‬دغل نغل؟ دغل؟ زغار̀؟‬
‫زغیر‪ :‬تخم کتان‬
‫ُزفانه‪ :‬زبانه لگام‬
‫ّزق‪ :‬سخن ناوایاب‪ ،‬زک‪ ‬زق زدن‬
‫زق زق کردن‪ ‬زکند‪ ،‬جک‪ ،‬چق‪ ،‬چغ‬
‫زقاق‪ :‬فاخته‪ ‬چکاو‪ ،‬چکاوک‬
‫زقاقین ‪ :‬دارویی هممانند سیر‬
‫زقله‪ :‬چینه دان مرغ‪ ،‬ژاغر‬
‫ُزکاب‪ :‬قطره‪ ،‬نطفه پر بودن چیزی از‬
‫آب ‪ ‬چکاب= ُزکبه‬
‫زکور‪ :‬بخیل ودزد‬
‫زالبیه‪ :‬زلبیا‬
‫زالل‬
‫زلبانی‪ :‬زولبیافروش‬
‫زَ لَنبغ‪ :‬یکجور افراشک‬
‫زلیه‪ :‬زیلو‬
‫ّزم‪ :‬روستاهای کردان به ویژه جای‬
‫اجتماع انها را اندر سردسیر زم گفتندی‬
‫زماج‪ :‬زمج‬
‫زمازمه‪ :‬زمزمی‬
‫زماورد‪ :‬بژماورد‬
‫زَ َمج‪ :‬پرندۀ شکاری‬
‫‪15‬‬
 ‫سبخ‪ :‬فراغت از چیزی‪ ،‬آزاد شدن از‬
‫بیماری‬
‫َسبَخه‪ :‬زمین نمکزار‪ِ ‬سبَخ(نمک)‬
‫سبذه ‪ :‬سبد‬
‫سبره‪ :‬کبوتر‪ ‬سباروک‬
‫سبستان ‪َ :‬سپستان ‪ ‬سگ پستان =‬
‫درختی بزرگ‬
‫سبنجونه‪ :‬گونه ای پوستین‪‬شبانگونه‬
‫سبی‪ :‬جامۀ زفت اندود‬
‫سّت‪ :‬سخن زشت ‪ ‬ستاوه‬
‫َستا‪ :‬نغمه ای اندر خنیا‬
‫َستّور‪ :‬هرگونه جنگ افزار‪ ‬ستی ور‬
‫سُتوق‪ :‬درهم‪ ،‬قلب‪ ،‬غشدار‪-‬هر گونه‬
‫سکه روکش شده‬
‫َستّی‪ :‬خاتون(ستی اندر هند)‬
‫سجالط‪ :‬یاسمین‪ ،‬پارچۀ کتانی نگاردار‬
‫‪‬سقالط[یونانی]‬
‫سجن‪ :‬زندان‬
‫سجیه‪ :‬خیم وخوی‪‬سکه = روش‪،‬‬
‫قاعده‪ ،‬قانون‬
‫ُس ّخ‪ :‬پیمانه ایست برابر ‪ 24‬من یا رطل‬
‫‪ ‬سختن‬
‫سخاخ‪ :‬زمین نرم ماسه ای‪ ‬سخاخ‬
‫سُختور‪ :‬گیپا‪ :‬کله پاچه‪ ‬سختر‪ ،‬سغدو‬
‫سخر‪ :‬نام گیاهی اندر خراسان‪‬سخیر‬
‫= گیاهی تلخ با شاخه های بسیار‬
‫َسخَ ط‪ :‬خشم بسیار‬
‫َسدَق‪ :‬شب آتش افروزی‬
‫سدلی ‪ :‬سرایی که دارای سه خانه باشد‬
‫سدیر‪ :‬کاخ نام آور اندر حیره‬
‫سذاب‪ :‬گیاهی دارویی‪‬سداب‬
‫سُذر‪ :‬یک بازی که به نام سه در نام آور‬
‫بوده است‬
‫سرا ‪ :‬باالی هر چیز ‪ ‬سر‬
‫سراء‪ :‬صحن باغ وخانه‬
‫سراب ‪ :‬از سریانی ‪sarib‬‬
‫ِسراة‪ :‬باالی هر چیز‬
‫سرایه ‪ :‬کاخ پادشاه ‪ ‬سرا‬
‫سربخ ‪ :‬از سر سبک‬
‫َسرج‪ :‬زین‬
‫زه‪ :‬به‬
‫هازه =‬
‫زهزاه ‪ :‬متکبر‪ ،‬ناشایست ‪ِ ‬ز ِ‬
‫زه گفتن پیاپی‬
‫زهزَ ه‪ :‬به به گفتن‬
‫زی‪ :‬شیوه اندر رخت وآرایش و ُمد‬
‫زیج‪ :‬ریسمان زاویلی ‪ ‬زیگ‬
‫زیرج ‪ :‬آرایش از نگار و جواهر‬
‫زیق‪ :‬زیق گوهر بزرگ‬
‫زیک ‪ :‬ژیک (قطره باران)‬
‫ساباط‪ :‬کوچه سرپوشیده‪ ‬سایه پوش‪،‬‬
‫شاه آباد‬
‫سابانی‪ :‬هر رنگ دارای خجکهای سیاه‬
‫سپید‪ ‬سابان‬
‫سابری ‪ :‬جامه ای نازک و نیکو‬
‫سابُری‪ :‬یکجور خرما‬
‫سابُس‪ :‬شهری بوده اندر پیتوای خورایی‬
‫ایراک نهاده بر رودی به همین نام که از‬
‫دجله جدا شدی‪ ‬شادباش‬
‫سابیزج‪ :‬سابیزک‬
‫ساتل‪ :‬گیاهی دارویی‪ ‬ساتل‪ ،‬شاتل‬
‫ساجور‪ :‬سگ گیر‬
‫ساجه‪ :‬پیشخوان صراف‬
‫ساذج‪ :‬برگ درخت‬
‫ساذج‪ :‬ساده‬
‫ساسم‪:‬کیکم‪ ،‬یک درخت ‪ ‬شاید به‬
‫ساسم ‪ :‬نانخواه‪ ،‬تخمی که روی‬ ‫مانیک ِ‬
‫خمیر نان پاشند‬
‫ساطور‪[ :‬شاتیل]‬
‫سالوس‪ :‬چالوس‪ ،‬سالوش‪ ،‬ریاکار‬
‫ساماب‪ :‬یکجور گیاه‬
‫سامه‪ :‬سیم=نغره‬
‫ساو‬
‫سأو‪ :‬میهن‪ ،‬نشیمنگاه ‪‬سوی = جهت‬
‫سأیه‪ :‬سایه‪ ،‬خورره‬
‫سبادره‪ :‬شبروان‪ ،‬ولگردان‬
‫سباذره ‪ :‬سایه پرست‬
‫ِسبت‪ :‬شبت‪ ،‬شوید‬
‫سبج‪ :‬سیاهی‪‬شبه (نام سنگ)‬
‫سُبجه‪ ،‬سبیجه ‪ :‬جامۀ سیاه‬
‫‪16‬‬
 ‫سفیقه‪ :‬باج نقدی از زر یا سیم‪ ‬ساو‪،‬‬
‫ساویک‪ ،‬سویگ‬
‫سقراط‪ :‬جغرات‬
‫سقمونیا‪ :‬انگمی درختی [یونانی]‬
‫سقنطار ‪ :‬سمسار‬
‫سکاب‪ :‬ریزش هر آبکی از غولین خود‬
‫‪ ‬چکاب (سبک‪ ،‬سبکیه)‬
‫السکار‪ :‬شکار‬
‫سُکان‬
‫سکبینج‪ :‬دارویی است‪ ‬سگبینه‬
‫ُس ُکرج̀ه ‪ُ :‬س ُکره‬
‫سُکردان‪ :‬خوان باده نوشی‪ ،‬صندوقچه‬
‫نوشاکان‪ ،‬بوفه‬
‫ِس ّکه‪ :‬خیابان‪ ،‬خط مستقیم‪ ،‬ایستگاه راه‬
‫آهن‬
‫َسکه‪ :‬نشان زر‪ ،‬ابزار سکه زنی‪‬‬
‫َچک زدن‬
‫سل ‪َ  :‬سل ‪ :‬شش‬
‫سلبند ‪ :‬سربند‬
‫سُلت‪ :‬برهنه جو‬
‫سلجم‪ :‬شلغم‬
‫سُلحفاة‪ :‬سنگ پشت‪ ‬سوالخپا‬
‫سلخف‪ ،‬سنعب‪ ،‬سنعف ‪ :‬نزار‪ ‬سال =‬
‫عمر و خف̀ه = تنگ‬
‫ُسلَک‪ :‬جوجه کرک یا کبک‪‬سارج‪،‬‬
‫سار‪ ،‬سارچه‪ ،‬سارو‪ ،‬ساروک‪ ،‬سارک‬
‫َسلَم ‪  :‬سلمه = تخم خاری که چرم را‬
‫بدان پیرایند‬
‫َسل َمک‪ :‬نام شاخه ای اندر خنیا‬
‫سلوقیه‪ :‬سلوکیا نام یکی از شهرهای‬
‫مداین‬
‫سمادیر ‪ :‬سستی بینایی ‪ ‬سمراد‬
‫دساتیری‬
‫سمانجونی ‪ :‬آسمانگونی‬
‫سُمانی‪ :‬گونه ای از کبک‬
‫سماهیج‪ :‬نام گزیره ای اندر دریا‪،‬‬
‫ماشماهی‪ ،‬میشماهی(محرق) اندر‬
‫بحرین‬
‫سمج ‪ :‬شیر چرب مزه ‪ ‬سمه = رنگ‬
‫؟ آب‬
‫َس َرج‪ :‬سرق‬
‫سرجون‪ :‬سرجین‬
‫سرخاب ‪ :‬پرنده ای به بزرگی غاز‬
‫سرخس ‪ :‬سرخس‬
‫سرخوب‪ :‬باالبلند و خوش اندام‪ ،‬روباه‬
‫ِسرسام ‪ :‬سرسام‬
‫سُرسور ‪ :‬زیرک‪ ،‬بسیار دانا ‪‬‬
‫سیرسور = سرشار از شادی‬
‫سرشف‪ :‬چادرشب‬
‫سرق‪ :‬پارچۀ پرنیان بی آمیغ‪ ،‬روسری‬
‫زنان‪ ،‬یونانی ‪serikon‬‬
‫َسرق‪ :‬گیاهی است‬
‫َسرقع‪ :‬نبید ترش‬
‫سرقه‪  :‬سرق‬
‫سُرم ‪ :‬شرم‬
‫َسرُم‪ :‬دیر‬
‫سرمدی‪ :‬همیشگی‬
‫سرمق‪ :‬درختی است‪ ‬سرمک =‬
‫اسفناج‬
‫سرموج‪ ،‬سرموق‪ :‬پاپوشی که روی‬
‫کفش دیگر پوشیدندی‬
‫سُرن‪ :‬چرخ دوالب‪ ،‬توربین‬
‫سروات ‪  :‬سر = مهتر‪ ،‬رییس قوم‬
‫سری‪ :‬سرچیک بزرگ‬
‫سطط ‪ :‬ستمکاران ‪ ‬ستاوه‬
‫سطل‬
‫سغدیه‪ :‬گونه ای خورشتو‪‬سغدو‪،‬‬
‫سختو‬
‫ِسفار‪ :‬کمند ‪ ‬افسار‬
‫سفاسک‪ :‬آویزه های زر‪ ‬شبشک‪،‬‬
‫شوشه‬
‫سفتجه ‪ :‬سفته‬
‫سفجد‪ :‬پارچۀ خط دار وخجکدار‬
‫سفساف‪ :‬گرده که هنگام الک کردن از‬
‫آن برخیزد‪ ‬سپوس‬
‫سفسیر‪ :‬خنیادان‪ ،‬پیله ور و داسار‪‬‬
‫سمسار‬
‫َسفلَقه‪ :‬ابزار آهنگ ‪ ‬شپل‪ ،‬شپلت‪،‬‬
‫شپلک‬
‫سفنج ‪ :‬شترمرغ نر سیکرو ‪ ‬سپنج‬
‫‪17‬‬
 ‫سورنجان‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫سوری‪ :‬یکجور زاگ‪ ‬سوری‬
‫سوس ‪  :‬سوس = طبیعت و اصل‬
‫سوس‪ :‬خرفستری که اندر پشم وگندم‬
‫افتد و آنرا تباهاند‪ ‬سوس‬
‫سوس‪ :‬گیاهی که از ریشۀ آن دارویی به‬
‫نام رب السوس سازند‬
‫سوسان‪ :‬سوسن‬
‫سوست‪ :‬گیاهی است‪ ‬سوسپند‬
‫سوسنقان‪ :‬شهرکی نزدیک مرو‬
‫سوق‪ :‬بازار‪ ‬سوگ‪ ،‬سوی‬
‫سوهقه ‪ :‬کانال ‪ ‬سوی کاریز‬
‫سهام ‪  :‬از سهم = ترس‪ ،‬بیماری‬
‫َسهر‪ :‬ماه‪ ،‬هالۀ ماه‬
‫ِسهریز‪ :‬یکجور از خرم̀ا‬
‫سهنسا ‪ :‬پایان هر چیز‬
‫سیابجه‪ :‬سیبج=گروهی از هندیان بوده‬
‫اند‬
‫سیب‪ :‬بادگیر اندر اتاقه̀ا‪ ‬شیب‬
‫سیب‪ :‬رود‪ ‬شیب‬
‫سیبج‪ :‬بیابانگرد‬
‫سیبه‪ :‬کرسی سه پایه‬
‫سیخ ‪ :‬سخ‬
‫سیداره‪ :‬جامه ای که زیر مکنو و‬
‫روسری پوشند‪ ،‬ستاره به چیم سایبان‬
‫[آرامی ‪]setra‬‬
‫سیداق‪ :‬درختی که با خاکستر پوست آن‬
‫نخ کتان را سپید کنند‬
‫سیدان=سندان‬
‫سیر ‪‬استار(چهار)‬
‫سیرج‪ :‬روغن کنجد‪ ‬شیره‬
‫سیسبان‪ :‬درختی است‪ ،‬سپستان‬
‫سیسبی‪ :‬سپستان‬
‫سیسم‪ :‬نام نغمه ای اندر خنیا‪ ‬شیشم‬
‫سیطل=سطل‬
‫سیف‪ :‬کنار رودخانه دریا‬
‫سیکا‪ :‬راهی اندر خنیا‬
‫سیکران‪ :‬گیاهی همیشه بهار‪‬‬
‫شوکران‬
‫سیهوج‪ :‬توفان‪ ،‬گردباد‪-‬سهوک‪ ،‬صهاک‬
‫َسم ّرج‪ :‬سه پستا‪ ،‬سه قسط‪ ،‬سه مرگ‬
‫‪ ‬سه مره سه بار خراج گرفتن‬
‫َس َمره‪ :‬افسانه گوی اندر شب‬
‫سمسق‪ :‬یاسمین‪ ،‬مرزنگوش‪‬شمشاد‪،‬‬
‫سمق‬
‫سمن‪ :‬شمن‪ ،‬بت‬
‫سمند ‪ :‬سمند‬
‫سمندر‪ :‬مرغ آتشخور‪ ‬سمندر‬
‫سمنون‪ :‬آتشپرستان‬
‫سُمور‪ :‬سمور‬
‫سمیذ‪ :‬آرد سپید‪ ‬شمد‬
‫سمیق‪ :‬یوغ‪ :‬چمک‬
‫سناخه ‪ :‬بوی بد‬
‫سنبت‪ ،‬سنبات ‪  :‬سنه = نفرین‪ ،‬بد‬
‫سُنبک‪ :‬نوک سم چهارپا‪ ،‬نوک هر چیز‪،‬‬
‫خراج وبهرۀ زمین ‪ ‬سنبیدن‬
‫سنبل‪ :‬گل نامی‬
‫سنبوق‪ :‬گونه ای کوچک کشتی‪ ،‬سنبک‬
‫سنتب ‪ :‬بدخوی‬
‫ِسنج‪ ،‬چیالن‪ ‬سنجد‬
‫سنجسبویه‪ :‬تخم درخت سپستان‪،‬‬
‫سنگسبویه‬
‫سنجق ‪ :‬درفش ‪ ‬سنجوق‬
‫َسنداء‪ :‬فرومایه بیفرهنگ‪ ‬سنداره‬
‫سندانه‪ :‬ماده خر کوتاه‬
‫سندبان‪ :‬درخت بلوت‬
‫سندر‪ :‬لفتره‬
‫سندروس‪ :‬یکجور رنگ‬
‫َسندَری ‪ :‬دلیر ‪ ‬ساسنکریت‬
‫‪ sundara‬زیبا‬
‫سن ُدس‪ :‬پرند‬
‫سندل‪ :‬پرنده است‪ ،‬گونه ای از گوراب‬
‫سنطاب ‪ :‬پتک آهنگران ‪ ‬زن = زدن‬
‫و تاب = گرما‬
‫َسودق‪ :‬دل دستبند‪ ،‬چنبر زنجیرباز‬
‫سوذنیق‪ ،‬سوزق‪َ :‬سوزک =سوذانق‪،‬‬
‫سوزنیق‬
‫سورتان‪ :‬سرزمین سورها‪ ،‬سوریا‪،‬‬
‫سیریا‪ ،‬سیرین‬
‫سورج‪ :‬شوره‬
‫‪18‬‬
 ‫شبگره‪ :‬شبکوری‬
‫شبّور‪ :‬بوغ‬
‫شبوط‪ :‬یکجور ماهی‪( ‬شیربت)‬
‫شبوک(زفت‬
‫ِ‬ ‫شبوق‪ :‬گونه ای کشتی‪‬‬
‫اندود)‬
‫شبه‪ :‬دارویی کانی‬
‫شبهان‪ :‬گونه ای مس‬
‫شتربص ‪ :‬شتر کوچک‬
‫شتم ‪ :‬دشنام دادن ‪ ‬ستم‬
‫شجم ‪ :‬مرگ ‪ ‬شجم = سرمای سخت‬
‫شخزب ‪  :‬شخ = کوه و زاب =‬
‫صفت‬
‫شخشیر ‪ :‬چاهچور‬
‫َشربَق‪ :‬گیاهی دارویی‪ ،‬شربک‪ ،‬شربت‬
‫شربین‪ُ  :‬شرپون = درختی است‬
‫همچون سرو‬
‫شرجب ‪ :‬دراز‪ ،‬نیرومند ‪ ‬سرکوب ‪:‬‬
‫نیرومند‬
‫شرز ‪ :‬شرزه‬
‫شرزبه‪ :‬کمان کار کرده شیر و آب‬
‫شرشف ‪ :‬مالفه ‪ ‬چادر شب‬
‫شرغ‪ :‬وزغ کوچک ‪ ‬چغر‪ ،‬چغز‬
‫شری‪ :‬خیار گرک‪ ‬شرنگ‬
‫شریش‪ :‬سریشم‬
‫شسجه‪ :‬دستارچ̀ه‬
‫ُششتا‪ :‬آهنگ افزار‪ ‬ششتار‬
‫ششتکا‪ :‬ششگاه‬
‫ششدنب‪ :‬گیاهی‪ ‬ششرنب (رنب=دم)‬
‫ششم‪  :‬چشم (برای درد چشم)‬
‫ششنه‪ :‬چاشنی‬
‫صه‪ :‬شست چنگک ماهیگیری‬ ‫ِش ّ‬
‫شط ‪ :‬آنچه پیرامون ریشۀ درخت روید‬
‫‪ ‬شتاک = شاخۀ تازه و نازک‬
‫شطاء‪ :‬شاخه نازه‪ ‬ستاک‬
‫شطفه‪ :‬نشانه ای سبز که بزرگان به‬
‫دستار گذاشتندی‬
‫شعبده‪ ،‬شعوذه‪ :‬شکبده‬
‫شفارج=شبارق‬
‫شفره‪ :‬اشفره‬
‫شفع‪ :‬جفت‬
‫شابوره‪ :‬زلف سه گوش آویخته اندر‬
‫پیشانی‪ ،‬شایورد(؟)‬
‫شادروان‪ :‬سکوی زیربنای کعبه‪ ،‬پایه‬
‫یک بند اندر رودخانه‬
‫شادکونه‪ :‬گونه ای پارچه‪ ‬شادگونه‬
‫شاذکاله‪ :‬نثار‪ ،‬شاباش‪ ،‬جشن گل سرخ‬
‫‪‬شادکله‬
‫شاذنج‪ :‬دارویی برای درد چشم‪‬‬
‫شادنه‪ ،‬شاذنه‬
‫شار‪ :‬حاکم‪ ،‬استاندار‬
‫شاروف‪ :‬جاروف̀‪ ،‬جاروب (‪ jarupa‬از‬
‫آرامی؟)‬
‫شاروق‪ :‬چاروگ‬
‫شاروک‪ :‬نام آوازی اندر خنیا‪‬‬
‫نیشابورک‬
‫شاش‪ :‬پارچۀ دستار(شالوله)‬
‫شافانج‪ :‬درختی مه برگ آن هممانند‬
‫برگ زالزالک است‪ ‬شابنک‪ ،‬شاه‬
‫بانک‬
‫شاکری‪ :‬نوکران‬
‫شالم=شیلم‬
‫شامات‪ :‬شهمات‬
‫شأن‪ :‬قاعده‪ ،‬روش‪ ،‬حال‪ ،‬کار و بار ‪‬‬
‫حال‪ ،‬روش‪ ،‬عادت‪ ،‬کار‬
‫شاهلوج‪ :‬شاه آلو‪ ‬شاهلوک‬
‫شاه ُمرک‪ :‬ماکیان بزرگ‬
‫شبا ‪ :‬شیبا‬
‫شبابه‪ :‬نای شبان‬
‫شبارق‪ :‬پیشپاره‬
‫شباش‪ :‬پرنده ای که اندر دام گذارند وبا‬
‫یاری آن پرندگان دیگر را به تله اندازند‬
‫شبت‪ :‬شوت‪ ،‬شوید(شبث)‬
‫َشبَج‪ :‬یکجور بازی‬
‫شبداز‪ :‬شبدیز‬
‫شبدع ‪ :‬گزدم بد ‪ ‬شب و دغا‬
‫شبذر‪ :‬یکجور اسپست است‪ ،‬شبدر‬
‫ُشب ُرم‪ :‬گیاهی دارویی‪ ،‬گاو کشک‪‬‬
‫شبرم‬
‫شبزق‪ :‬کابوس‪ ‬شبزدگ‬
‫شبکه‪ :‬شبکه در و پنجره‬
‫‪19‬‬
 ‫شوره‪ :‬بازمانده از علوفه دام اندر آخر‬
‫نشخوار‬
‫شوشب ‪ :‬گزدم ‪ ‬شبِشت ‪ :‬گرانجان و‬
‫بدشکل‬
‫شوکه‪ :‬سلطه‪ ‬شکوه‬
‫شول‪ :‬بیابان بی آبادی‪ ‬چوله‬
‫شولم=شیلم‬
‫شوله ‪ :‬یک از منزلهای قمر‬
‫شوله‪ :‬نام دو ستاره‪ ‬شوله‬
‫شوندر‪ :‬چغندر‬
‫شویل‪ :‬شویال‪ ،‬گیاهی دارویی‪ ‬شویال‬
‫ُشه‪ :‬چه زشت‬
‫شهارجه‪ :‬الفنج شهریج‪ ‬شهریگ‬
‫(محتسب)‬
‫شهارسوج‪ :‬چهارسوگ‬
‫شهبیق‪ :‬نام جایی شه آبادک‬
‫شهد‪ :‬انگبین‪ ‬شهد‬
‫شهداره ‪  :‬شیهه‬
‫ُشهر‪ :‬رسوا کردن‬
‫شهر‪ :‬قم‬
‫شهرمان‪ :‬یکجور مرغابی‪ ‬شهرمان‬
‫شهره‪ :‬شاهراه‬
‫ِشهری‪ :‬گونه ای اسپ‬
‫شهل‪ :‬شهال‪ ،‬شهله‬
‫شهنیز=شونیز‬
‫شیان‪ :‬دم االخوین‪ ‬شیان‬
‫َشید‪ :‬رنگ‬
‫شیداره‪ :‬یکجور جامه‬
‫شیذمان ‪ :‬گرگ ‪ ‬شید = ریا ‪ ،‬فریب‬
‫شیذمان‪ :‬گناه‪ ‬شید‬
‫شیراز‪ :‬ماست پالوده‪ ،‬شیرپالوده‪ ،‬ماست‬
‫کیسه‬
‫شیربام‪ :‬شیرفام‪ ،‬کرمی‬
‫شیرخشک‪ :‬شیرخشت‬
‫شیررق‪َ :‬سرگین شبپره‬
‫شیرنجشیر‪ :‬شیرنجشیر‬
‫شیصان‪ :‬یکجور ماهی‪ ‬شت‬
‫شیطرج‪ :‬دارویی است ‪ ‬شاه تره‬
‫شیلم‪ :‬یکجور دانه که اندر گندمزار رود‬
‫‪ ‬شملک‬
‫شفلج‪ :‬پوست کبر‪ ‬شفلج‬
‫شفلقه‪ :‬یکجور بازی‪ ‬شپالق‪ ،‬شپلک‬
‫شک‪ :‬چاک زد‬
‫َشک‪ :‬داروی موش کش‬
‫شکوهنج‪ :‬خارخسک‪ ‬شکوهنج‬
‫شالفع ‪  :‬شلف = بدکاره‬
‫شلخف ‪ :‬آشفته آفرینش ‪ ‬چلبله =‬
‫شتاب و بیمناکی یا سلجن = بی ادب‬
‫شللت‪ :‬لثوب (پارچ̀ه را شل بافاند)‪ ‬از‬
‫ُشل‬
‫َشلم‪ :‬تافتگی از خشم‪ ‬شلم‪ ،‬اشتلم‬
‫َشلوق‪ :‬یکجور ماهی(شلگ)‬
‫شم‪ :‬شمیدن‪ ،‬بوییدن‬
‫شمختر‪ :‬بدبخت‪ ‬شوم اختر‬
‫ِشمراج‪ :‬زبان باز‪ ،‬دروغگو‪ ‬شوم راه‬
‫ِشمشر‪ :‬قاقله کوچک‪ ‬شمشور‬
‫شمندر‪ :‬چغند‪ ‬شمندور‬
‫شموش‪ :‬اسب چموش‬
‫شمهذر‪ :‬هر چیز تیز مانند ابۀ کارد‬
‫شنار‪ :‬بدترین آک‪ ،‬ننگ‪ ‬شنار‬
‫ِشنان‪ :‬توتین‪ ‬شنا یا سریانی ‪=šnana‬‬
‫سرنیزه‬
‫شنته‪ :‬چنته‬
‫شنجار‪ :‬شنگار‬
‫شنجول‪ :‬شنگول‬
‫شنقار‪  :‬سنقر‪ ،‬شنغر‪ ،‬شنقار‬
‫شنکار‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫شنکل‪ :‬چنگل همریشه با چنگالخوست‪،‬‬
‫چنگش‪ ،‬چنگدو‪ ،‬چنگوک‬
‫شنکولیه‪ :‬یکجور کشتی‪‬شنکول‪،‬‬
‫شنکولی‬
‫شواظ ‪ :‬زبانۀ آتش ‪ ‬سوزا‬
‫شوبق‪ ،‬صوبج‪ :‬چوبک‬
‫شوبند‪ :‬سینه بند اسپ‪ ‬شوب‬
‫شوت‪ :‬مهدی موعود‬
‫شوذ‪ :‬اندر خنیا‪ُ ‬شد‪ ،‬شود (ردیف)‬
‫شوذر‪ :‬چادر‬
‫شوذق‪ ،‬سوذق‪ :‬شاهین‬
‫شوربه ‪ :‬سوب‬
‫‪20‬‬
 ‫ق‪ :‬به میخ زد تا فرو رود‪ ‬چک‬ ‫ص ّ‬‫َ‬
‫زدن چیزی فلزی بر چیزی‬
‫دیگر(صک‪ ،‬سک)‬
‫صق‪ :‬فرونشاندن میخ با زور اندر‬
‫چیزی‪ ‬چک‪ ،‬چکش‬
‫صُقره‪ :‬شیر بسیار ترش‪ ‬جغرات‬
‫سمرکندی‬
‫صک‪ :‬چک‬
‫صک‪ :‬زانوها یا پهلوهای سم دست اسب‬
‫به هم پدکفتن‪ ،‬سیلی زدن‪ ،‬شمشیر زدن‬
‫‪ ‬چک‬
‫صالیه‪ :‬سنگی که بر آن چیزی را نرم‬
‫کنند‪ ‬سالیه‬
‫صلج‪ :‬جلق زدن‬
‫صلیجه ‪ :‬شمش نغره ‪َ ‬سالک‬
‫صلیقه‪ :‬چلیک‪ ،‬چملک=کفگیر دیگ‬
‫وپلو‪ ،‬سیخ کباب‬
‫ص َمج‪ :‬قندیل‬ ‫َ‬
‫صناجه ‪ :‬جانوری ترسناک اندر زمین‬
‫تبت که جانوری بزرگتر از آن بر زمین‬
‫نیست ‪ ‬شاید سنجه = یکی از دیوان‬
‫مازندران‬
‫صنار‪ :‬چنار‬
‫صنافره‪ :‬حرامزاد̀ه‪ ‬زنیاره‬
‫صنج‪ :‬چنگ‬
‫صنجه المیزان‪‬سنگ‬
‫صندالنی=صیدالنی‬
‫صنطیر‪ :‬سنتور‬
‫صنم‪ :‬شمن‪ ،‬بت‬
‫صولج‪ :‬سیم ناب‪ ،‬پرده گوش‪ ،‬چوب‬
‫سرکج‪ ‬چول‬
‫صولجان‪ :‬دستوارۀ شاهی‬
‫صهاکیه‪ :‬توفانی‪ ،‬پرگردوخاک‪‬‬
‫چاهوک‬
‫صهر‪ :‬داماد ‪ ‬شوهر‬
‫صهریج‪ :‬آب انبار‪ ‬چهریز‪ ،‬چاهریز‬
‫صیدالنی‪ :‬عطرفروش ‪ ‬چندل‬
‫صیسا‪ :‬خارکی که گرد نرینه به گل آن‬
‫نداده اند وهسته ندارد و رطب شود‪‬‬
‫شیش‬
‫صاخره‪ :‬ساغر‬
‫صارج‪ :‬چاروگ‬
‫صاهک‪ :‬چاهک‬
‫صبار ‪ :‬تمر هندی‬
‫صباغ‪ :‬سباغ‬
‫صبر‪ :‬صبر زرد و صبر تلخ‬
‫صت ‪ :‬گروهی از مردم ‪  100‬سد‬
‫صُتیه ‪ :‬چادر‬
‫صج‪ :‬چک زدن دو چیز به یکدیگر‬ ‫َّ‬
‫(چکاچاک)‬
‫صخی‪ :‬چرکینی(شوخ‪ ،‬شوغ)‬
‫صدجان‪ :‬سدجان‬
‫صدی‪ :‬برگشتن آواز اندر کوه وساختمان‬
‫‪ ‬سدا‬
‫صر‪ :‬بادسرد‪ ،‬توفان‪ ‬سرد‬ ‫ِ‬
‫صرار‪ :‬جیرجیرک‪ ‬چر‬
‫صُرام‪ :‬نام شهری اندر خوربران پارس‬
‫میانه بهبهان وشیراز که هنوز هم اندر‬
‫فرنگار دیده شود‪ ‬چرام‬
‫صرخابیه‬
‫صُرد‪ :‬پرنده ای کاکلدار بزرگتر از‬
‫گنجشک‪ ‬چرد‪ ،‬چرز‬
‫صرد‪ :‬سرد‬ ‫َ‬
‫صرق ‪ :‬تنک از هر چیز‬
‫ص َرق‪ :‬ناز کاز هرچیز‪ ‬چره‬ ‫َ‬
‫صرقع‪ :‬سدایی که از زدن سیلی برخیزد‬ ‫َ‬
‫‪‬جرق‪ ،‬چرق‪ ،‬شرق‪ ،‬چرنگیدن‬
‫صرم‪ :‬بریدن‪‬چرم=بریدن‬
‫صرنایه‪ :‬سورنای‬
‫صرود‪ :‬جاهای سردسیر‬
‫صریقه‪ ‬چره‬
‫صغانه‪ :‬آهنگ افزار‪ ‬چغانه‬
‫صغراط‪ :‬چغرات‪ ،‬ماست‬
‫صغفصه‪ :‬سکباج‬
‫صفِت(مسفط)‪ :‬تنومند‪ ،‬پرگوشت‪‬سفت‬ ‫ِ‬
‫صفت‪ :‬سفت‬
‫صفق‪ :‬دست روی دست زدن هنگام‬
‫دادوستد به نشانۀ بریده شدن نرخ‪ ،‬یک‬
‫دادوستد(چپک‪ ،‬چپول)‪ ‬چپات=سیلی‬
‫‪21‬‬
‫طبرخون‪ :‬چوب بگم‪ ،‬ارن تیژ‪ ،‬تبرخون‬
‫طبرزل=طبرزد=طبرزن‬
‫تباهرس‬
‫َ‬ ‫طبرس‪ :‬دروغگو‪ ‬تبارس‪،‬‬
‫طبس‪ :‬سیاه از هر چیز‪ ‬تبت‬
‫طبش‪ :‬تبشی‬
‫طبل‪ :‬دهل‪ ‬دبل‬
‫طبنجه‪ :‬تپانچه‬
‫طبندر‪ :‬شر ونزاع ‪ ‬تب اندر‬
‫طخز‪ :‬اندوه‬
‫طراز‪ :‬رخت ویژۀ کارداران دولت‪،‬‬
‫کارخانه پارچه بافی دولتی‪ ،‬زینه و‬
‫شیوه‪ ،‬هر چیز غشنگ وزیبا‬
‫طرازدان‬
‫طراق‪ :‬سدای آنچه شکسته شود‪ ‬درک‬
‫طربال‪ :‬هر ساختمان بلند‪ ،‬مناره بلند‬
‫ساخته بر کوه‪ ‬دربال‪ ،‬دربار‪ ،‬تربالی‬
‫= نام ساختمانی از اردشیر بابکان اندر‬
‫خورای شهر گور بر سر آن آتشکده‬
‫بوده‬
‫طربق‪ :‬کشک سیاه‪ ،‬قره قروت‬
‫‪‬تربک‪ ،‬ترف‬
‫طربوش‪ :‬پارچه ای که به سر بنداندی‬
‫‪ ‬درپوش‬
‫طرتستوج‪ :‬یکجور ماهی دریایی‪‬‬
‫سرتستوج‪ ،‬ترستوج‬
‫طرجهار‪ :‬کاسۀ بزرگ نبیدنوشی‪‬‬
‫درگهار‬
‫طرحقوق̀‪ :‬هندبای دشتی‪ ‬طرخشقوق‬
‫طرخان‪ :‬سرچیک بزرگ‪ ‬شاهان‬
‫برزنی سمرکند‬
‫طرخون‬
‫طرخه‪ :‬استخر پیش کاریز‬
‫طرسع الرجل‪ :‬مردنند دوید از ترس‪‬‬
‫ترس‬
‫طرش‪ :‬نیم گنگ‪ ‬ترش‬
‫طرشم الیل‪ :‬شب تار شد‬
‫طرق‪ :‬زدن پیاپی با چکش و سیلی زدن‬
‫طرق‪ :‬یک زخمه اندر خنیا‪ ‬ترگ‪،‬‬
‫ترک‪ ،‬ترنگ‬
‫طرنیان‪ :‬خوان‪ ‬تریان‪ ،‬طریان‬
‫صیق‪ :‬بانگ‪ ‬جیغ‬
‫صینیه‪ :‬سینی بزرگ‬
‫صیوان‪ :‬سایبان‪ ،‬چادر کوچک‬
‫صیه‪ :‬روانداز‪ ‬چاتو‬
‫ضابون‪ :‬ضربه‪ ،‬سفت‪ ‬زاوبان‪ ،‬زاو‪،‬‬
‫نیرو‬
‫ضبطر‪ :‬شیر‪ ،‬نیرومند‪ ‬زابتر‪،‬‬
‫نیرومندتر‬
‫ضبغطر=ضبنطر‪ :‬مرد نیرومند‪‬‬
‫زاوتر‬
‫ضرتخ‪ :‬نیرومند‪ ،‬ستبرتر ازهمه‪‬‬
‫زوردک‬
‫ضرسامه‪ :‬لفتره‪ ‬زرسامه‬
‫ضریج‪ :‬سرنج‪ ،‬سرخ‬
‫ضریخ ‪ :‬کالن از هر چیز‬
‫ضغر ‪ :‬جانور درنده و خشمگین ‪‬‬
‫ژگور یا ژکار̀ه = ستیزه جو‬
‫ضفرس ‪ :‬حریص ‪ ‬از دَکم =‬
‫فروهشتگی شکم و رس = رسنده‬
‫ضوبان ‪ :‬فربه و سخت اندام ‪‬از‬
‫زاو= نیرو‪ ،‬نیرومند و بان‬
‫ضیطر=ضبطر‬
‫ضیطزن ‪ :‬مردی که چون پدرش زنش‬
‫را هَم ِهالند یا میرد با او پیوگانی کند‬
‫‪ ‬شاید زیان زن = زن بر‬
‫طابق=طابوق‪ :‬تابه‪ ،‬آگور بزرگ‪ ،‬شیشه‬
‫تابوک‬
‫طاجن= مقلی ‪،‬تجن‪ :‬ماهی تابه ‪‬‬
‫دیگان‬
‫طاره‪ :‬دف‪ ،‬هالۀ ماه (داره)‬
‫طازج‪ :‬تاره‪ ،‬پاک‪ ،‬سخن درست‬
‫طاق ‪  :‬تاه‬
‫طالیقون‪ :‬هفتجوش همگدازی است از‬
‫زر و سیم و مس و ارزیز و آهن و روی‬
‫طاوی‬
‫طاه‪ :‬پرستار‪ ،‬پیشزاور‪ ‬داه=زاور‬
‫طباشیر‪ :‬تباشر‪ ،‬چند گونه دارو‬
‫طباق‪ :‬درخت کیک‬
‫طباه‪ :‬منش‪ ،‬جنس‪ ‬تبار‬
‫طبر ‪  :‬تبر از آرامی ؟ شکست‬
‫‪22‬‬
 ‫طولق‪ :‬خبازی‪ ،‬پنیرک‪ ‬توله‬
‫طومار‬
‫طیطوی‪ :‬نام یکجور کرک‪ ‬توتو‪ ،‬تی‬
‫تی‬
‫عامص‪ :‬خامیز‬
‫عبداسی‪ :‬افراسهی‬
‫عبقری‪ :‬بوندک از هر چیز‪ ،‬این واژه‬
‫بربندی است به عبقری و آن جایی بوده‬
‫که عربها پنداشتندی دیو بسیار دارد از‬ ‫طسق‪ :‬مالیات یک تکه زمین کشاورزی‬
‫اینرو هر چیزی را که از آن اندر شگفت‬
‫شدندی بدانجا بربنداندی‬
‫عربه‪ :‬آسیابی که اندر کشتی نشانده شدی‬
‫‪ ‬اراده‬
‫عشاق‬
‫عصفر‪ :‬گل رنگ‪ ‬اسبور‬
‫عنداء=قنداوء‬
‫عنداوه ‪ :‬پیچدگی‪ ،‬سختی ‪‬اندوه‬
‫عنزروت‪ :‬انگمی است‪ ‬انزروت‬
‫عنکل‪ :‬کالوس‪ ‬انکل‬
‫غار‪ :‬ماه بهشتان‬
‫غاریقون‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫غاغ‪ :‬پودنه بیابانی‪ ‬غاغه(پارسی؟)‬
‫غافت ‪ :‬گیاهی است ‪ ‬غه فَت‬
‫غال‪ :‬غار‬
‫غباشیر‪ :‬سپیده بامدادان‪ ‬غ(ن)باشیر‬
‫غبغب‪ :‬گوشت زیر چانۀ گاو وریش‬
‫خروس‬
‫غبیرا‪ :‬نام درختی است‪ ‬غباریه‬
‫غراره‪ :‬جوال ‪‬غراره‬
‫غرب‪ :‬درختی است‪ ،‬چند سنوبر (اوج)‬
‫غربیب‪ :‬سیاه‪ ‬غربیب‬
‫غرقد‪ :‬هر درخت بزرگ ویک گونه‬
‫موسجه‬
‫ُغ ّره‪ :‬سپیدی اندر پیشانی اسب‪ ،‬شب یکم‬
‫ماه ‪ ‬غرا‬
‫غسلج‪ :‬بنگ سیاه = غصلجه‪ ‬غسلج‬
‫غضاره‪ :‬چینی [چینی؟]‬
‫غمزه‬
‫غنج‬
‫غوش‪ :‬غوش‬
‫طره‪ :‬پیچه‪ ،‬پیچه مو اندر پیشانی‬
‫ِط ّریخ‪ :‬یکجور ماهی کوچک‬
‫طریونه‪ :‬غولین‪ ،‬سبد‪ ،‬تبگ‬
‫طزر‪ :‬خانه سردسیری‪ ‬تنور‪ ،‬تجر‬
‫طس‪ :‬غولین مسین برای دستشویی ‪،‬‬
‫طاس نرد‬
‫طسا‪ ،‬طساء‪ :‬رودل کرد‪ ‬رودل کرد‬
‫طست‪ :‬تشت‬
‫طَ َسم‪ ،‬طسا‪ :‬رودل کرد‬
‫طسمه‪ :‬تسمه‬
‫طُسُوج‪ :‬یک بیست و چهار دینار‪ ،‬یک‬
‫بخش از استان‬
‫طشاه ‪ :‬آتشک‬
‫طغرا‪ :‬نشان شاهی برنامه ها و فرمانه̀ا‬
‫طفشیل‪ :‬گونه ای خوراک‪ ‬تفشیل‬
‫طلخ‪ :‬آب گل آلود‬
‫طلخشقوق‪ :‬کاسنی بیابانی‪ ‬تلخ‬
‫چکوک‪ ،‬تلخ چوک‬
‫طلغان‪ :‬واماندگی‪ ،‬سستی اندر کار تلنگ‬
‫‪ ‬طلقان‬
‫طُ ّن‪ :‬تن مشیا‬
‫طِّن‪ :‬یکجور خرما‬
‫طَنب=طناب‬
‫طنبال=طنبل‬
‫طَنجر‪ :‬خنوری که اندر آن افراشک‬
‫پزند‪ ‬دنگال (تنگ)‬
‫طَنخ الرجل‪ :‬مرد رودل کرد‬
‫طنز‪ :‬ریشخند(طناز از این ریشه)‬
‫نگرش با گوشۀ چشم از را بیغار‬
‫ِطنو‪ :‬فرش‪ ‬تنب‬
‫طنوج‪ :‬دسته ها‪ ‬تنوک‬
‫طنوسه‪ :‬قالیچه‪ ،‬پشتی‪ ‬تنپسه(‪‬‬
‫طنبور)‬
‫طنی‪ :‬گنده‪ ،‬تنومند‬
‫طود‪ :‬کوه‪ ‬تود‪ ،‬کود‬
‫طودباج‪ :‬کاجی‪ ‬توتماج(الخشته‪،‬‬
‫الکچه)‬
‫طوری‪ :‬توسن‪ ،‬طور‪ ،‬تورانی‬
‫طوق‪ :‬چنبر گردنبند‬
‫‪23‬‬
 ‫فردار‪ :‬بخشاندن‪ ،‬زیوش کسی بر هفت‬
‫ُکدک (هرباسپ)‬
‫فرزجات‪ :‬گونه ای شیاف دارویی‬
‫‪‬پرزگ‬
‫فرزدق‪ :‬چونه خمیر‪ ‬برازدک‬
‫فرزوما‪ :‬برجامه‬
‫فرسق‪ :‬یکجور هلو‪ ‬فرسک‬
‫فرضه‪ :‬بندر کنار دریا‪ ،‬سوراخ دوات‬
‫‪ ‬فرزه‬
‫فَرفَر‪ :‬تراج‪ ‬فرفور‪ ،‬فرفوز = تیهو‬
‫فرفیج‪ :‬خرفه‪ ‬فرفخ‪ ،‬فرفینه‪ ،‬فرخخ=‬
‫پرپین‬
‫فرفیر‪ :‬بنفشه‬
‫فرفیر‪ :‬پرپر‪ ،‬خرفه‬
‫فرفین‪ :‬خرفه‬
‫فرقعه‪ :‬انفجار`‪ ‬فرقنیدن‬
‫فُرن‪ :‬غولین خوراکپزی‪ ،‬آتشدان‪‬‬
‫فارینه‪ ،‬فرنیه‪ ،‬فرنی‬
‫فَ َرنج‪ :‬فرنگ‬
‫فرند=برند=ابرند‬
‫فرنق‪ :‬زشت‪ ،‬پلید‪ ‬فَرنَه = نفرین‬
‫فُرّوخ‪ :‬فرخ‬
‫فروز‪ :‬پروز‪ ،‬فرواز‪ ‬افریز‬
‫فروه ‪ :‬پوستین ‪ ‬پروه = چادر شب‬
‫فرهد‪ :‬جوان فربه زیبا‪‬‬
‫فروهیده=فرهود‬
‫فِریز‪ ،‬افریز‪ :‬فریز ساختمان‬
‫فستان‪ :‬رخت رویی زنان مانند کپاه‬
‫برای مردان(پستان)‬
‫فستقیه‬
‫فُسطاط‪ :‬چادر [رومی؟]‬
‫فُسطان= فستان‬
‫فسقیه‪ :‬آبریز‪ ،‬فواره حوض‬
‫فسکل=فوسکول=فسکول‬
‫فُش‪ :‬پارچه ای کلفت که با ریسمان‬
‫نازک بافته (پُش) شده باشد‬
‫فُش‪ :‬کوپله را بی پژنگ گشایاندن‪‬‬
‫فش‬
‫فَشک‪ :‬فشنگ‬
‫فِصفِص‪ :‬اسپست‬
‫غوشنه‪ :‬گیاهی است مانند غارچ‬
‫غوط‪ ،‬غاط‪ ،‬غوطه‪ :‬از گود‬
‫غوغا‪ :‬ازدحام‬
‫غول‪ :‬جن‪ ،‬مرگ‪ ،‬دیوی که مشیاها‬
‫وجانوران را خورد‬
‫فاثور‪ :‬تشت‪ ‬تشت‬
‫فاجشه‪ :‬تخم سگ آبی‪ ‬فاجشه‬
‫فادره ‪ :‬سنگ سخت و بزرگ بر سر‬
‫کوه ‪ ‬فدرونگ = سنگی که بر کنگرۀ‬
‫دژ نهند برای زدن به دشمن‬
‫فادونج‪ :‬پودنه‬
‫فارس‪ :‬شیر‪ ‬پارس(یوزپلنگ)‬
‫فارقین‪ :‬کندک‪ ‬بارگان‪ ،‬حصارگان‬
‫فارینه‪ :‬یکجور نان کلفت‪ ‬فرن(فرنی)‬
‫فاسرشین‪ :‬شش بند [سریانی]‬
‫فاشرا‪ :‬گیاهی دارویی [یونانی][سریانی]‬
‫هزارجشان‬
‫فاغره‪ :‬دانه ای دارویی ‪ ‬فاخره‬
‫فال‬
‫الفانید‪ :‬پانید‬
‫فالوذجیه‬
‫فاوانیا‪ :‬ریشۀ گیاهی است دارویی‬
‫فتخ‪ :‬تله شکار‪ ‬فخ‬
‫فتکر‪ ،‬فتکرین‪ ،‬فتکلین‪ :‬سختی ‪،‬شدت‪‬‬
‫پتکر‬
‫فَتن‪ :‬حال‪ ،‬فن‬
‫فراتق‪ :‬فراته‬
‫فراریج‪ :‬جوجه ها ‪ ‬فروج‪ ،‬پروگ‬
‫(از پرواز)‬
‫فرازج‪ :‬یکجور از مرهم‪ ‬فرازک‬
‫فرام‪ :‬فَ َرم‬
‫فرانق االسد‪ :‬جانوری که همیشه‬
‫پیشاپیش شیر جنبد (پروانک)‬
‫فرانقه‪ :‬غشنگی‪ ،‬زبردستی اندر‬
‫کار(فره‪ ،‬خورره)‬
‫فراهه ‪ :‬زیرکی ‪ ‬فره = شادمانی‬
‫فربیون‪ :‬فرفیون‪ ،‬فربیون‬
‫فرّثی‪ :‬پارتی‬
‫فرجون‪ :‬فرگون‪ ،‬فرکن‬
‫فرجین‪ :‬پرچین‬
‫‪24‬‬
 ‫فینج‪ :‬فینک‬
‫قادوس‪ :‬خم‪ ،‬بشکه‪ ‬گاودوش‬
‫قار‪ :‬قطران‪ ‬قیر‬
‫قاضی‪ :‬کادیک‬
‫قاقُّز‪ :‬غولین نبید‬
‫قاقُله‪ :‬دارویی است‪ ‬قاقلی‬
‫قاقوز‪ ،‬قاقز‪ ،‬قازوزه‪ ،‬قاقوزه‬
‫قاقون‪ :‬کا ُکم‬
‫قاوند‪ :‬قاوند‬
‫قاووق‪ :‬کالهی دراز که اندر ایران به‬
‫سر گذارند‪ ‬کابوک‪ ،‬کاواک‬
‫قاه‪ :‬گاه‬
‫قِّب‪ :‬اندورن دهان‪ ‬گپ‬
‫قبا‪ :‬کپاه‬
‫قبان‪ :‬ترازوی بزرگ‪ ‬کپان‬
‫قبج‪ ،‬قبجه‪ :‬کبجه‬
‫قَبز‪ :‬کوتاه‪ ،‬بخیل‪ ‬گبز‬
‫قِبطَری‪ :‬تخم اندر تخمدان‪ ،‬گونه ای‬
‫پارچه از ابریشم و پشم‬
‫قبطریه‪ :‬پارچۀ کتان سپید‬
‫قبق‪ :‬رشته کوههای کفکاز‬
‫قُبّه‪ :‬کاسه حجام‪ ،‬هر چیز شکم برآمده‬
‫‪ ‬قپ‬
‫قُبیط‪ ‬کبیتا‬
‫قُدول‪ :‬ئرختی خاردار [رومی]‬
‫قراسیا‪ :‬درختی که میوه ای مانند انگور‬
‫دارد‪ ‬قراسیا‬
‫قُربت‪ :‬کار کرپک‪ ،‬کرفه‬
‫قُربز‪ :‬گربز‬
‫قُربُق ‪ :‬کربج ‪ُ ‬کربه = دکان‬
‫قربوت‪ :‬قربوس(زین)‬
‫قربوس‪ :‬کوهۀ زین‬
‫قَرد‪ :‬گردن‬
‫قردَد‪ :‬زمین بلند‪ ،‬کردر‬
‫قردسه‪ :‬سختی وشدت‪ ‬کرداس‬
‫قردمانا‪ :‬قردمانا‬
‫قُر ُدمانیه‪ :‬گونه ای زر‪ ‬گردمانه‪،‬‬
‫گردوانی‬
‫قُرزن‪ :‬کرزین‬
‫قُرسی‪ :‬پرنده ای ماهیخوار‬
‫فقاع‪ :‬فوگان‬
‫فّل‪ :‬پله‪ ‬فل‬
‫فالتج‪ :‬یک گونه نان‪ ‬فالتک‪ ،‬فالته =‬
‫گونه ای شیفتنگ‬
‫فلج‪ :‬رسد از گزیه هرکس‬
‫فلجان‪ :‬نیم‬
‫فلق‪ :‬آنچه از رنگ شیر اندر ته کاسه‬
‫مانده ‪ ‬فله‪ ،‬فلگ‬
‫فلنجه‪ :‬رستنی است بویا‬
‫فله ‪  :‬پله = درختی است‬
‫فُنداق‪ :‬صورتحساب‬
‫فندف‪ :‬کاروانسرا‪ ،‬مهمانخانه [سریانی یا‬
‫رومی]‬
‫فِندیره‪ :‬فَندیره‪ ،‬سنگی که از سر کوه‬
‫غلتانند‬
‫فنزر‪ :‬بُرگی که از آن دیدبانی کنند‪‬‬
‫پنجر‬
‫فنک‪ :‬فنک(روباه)‬
‫فِنکال‪ :‬پنگان‬
‫فنوج‪ :‬جست وخیز‪ ،‬دسبند‪ ،‬گونه ای‬
‫وشش (رقص) ایرانی است که اندر آن‬
‫دو تن دوتن پنجه اندر پنجه گیرند‬
‫فوانیا‪ :‬فاوانیا‬
‫فُ َوتنج‪ ‬بوتنک‪،‬پوتنک‪ ،‬پودنک‬
‫فوسکول‪:‬پس مانده ترین اسب اندر‬
‫میدان اسبدوانی ‪‬پَشلنگ‬
‫فُ ُوسنج‪ :‬پوشگ شهری نزدیک هرات‬
‫فوطه‪ :‬دستار‪ ،‬گونه ای کاله ‪ ،‬کاله‬
‫پارچه ای که نوکرها بر سر گذارند‬
‫فُوفل‪ :‬میوۀ درختی مانند نارگیل است‪‬‬
‫پوپل‬
‫فوم‪ :‬باقال‬
‫فُ ّوه‪ :‬گیاهی دارویی بونه؟‬
‫فَیج‪َ :‬پیک‬
‫فیجن‪ :‬فیجن‬
‫فیسابور‪ :‬ویهشاپور‬
‫فیلجه‪ :‬پیله ابریشم‬
‫فیلق‪ :‬سپاه ده هزار تنی[رومی]‬
‫فیلور‪ :‬پیلور‬
‫فَیمج‪ :‬شراب‪‬پیمگ‬
‫‪25‬‬
 ‫قَطّونا‪ :‬کتان‬
‫قُفَّدان‪ :‬کیسه وسبد عطار‬
‫قفس‪ :‬کوفجان‪ ‬قفس‬
‫قفس‪ ،‬کوث‪ :‬کفش‬
‫قفشلیل‪ :‬کفگیر‪ ‬کفچلیز‬
‫قفیز‪[ :‬سریانی؟]‬
‫ققب‪ ،‬قوأب ‪ ‬کواب‬
‫قالش‪ :‬کالش‬
‫قَلَس‪ :‬گونه ای ریسمان‪ ‬قال؟‬
‫قلقاس‪ :‬گیاهی که ساق آنرا خورند‬
‫[رومی]‬
‫قلنَهف‪ :‬گنده باال‪ ،‬بلند‪ ‬کدبان‬
‫قُله‪ :‬کله‬
‫قلهبان‪ :‬مرد بلند بشن‪ ‬کله بان‬
‫قَلَهزَ م‪ :‬مرد سرگنده‪ ‬کله بان‬
‫قلیه‪ :‬آبگوشت دل وغلوه‪ ‬قلیه سغدی‬
‫قمطره‪ :‬کیسه ای ویژه که اندر آن سنگ‬
‫گذارند‪ ،‬چیزی که به پای بزهکاران‬
‫بستندی‬
‫قمطریر‪ :‬روز سخت وتاریک‪‬‬
‫خمتاری‬
‫قمع(قمه)‪ :‬تگاب‬
‫قُمقُم‪ :‬گلوگاه قمقمه=کمکمه‬
‫قمنجر‪ :‬کمانگر‬
‫قَمهَد‪ :‬مرد لفتره‪ ،‬بیسود‪ ‬کم هد‪ ،‬کم‬
‫هده‪ُ ،‬کمهُره = سرنره‬
‫قنات=قناقن‪ ،‬قنقن‬
‫قُناخر‪ :‬اندام گنده‪ ‬کونجر‪ ،‬کنجر‬
‫قَنّاره‪ :‬چنگک گوشتبری‪ ‬کناره‬
‫قنازه‪ :‬خم کوچک‬
‫قِنب‪ :‬کنب‪ ،‬گیاه شاهدانه‪ ‬کنب‬
‫قنبیط‪ :‬گیاهی از خانوادۀ چغندر‪‬‬
‫کنبیت‪ ،‬قنبیط‬
‫قُنبیل‪ :‬چیزی که اندر سازاندن جساد‬
‫گزودی آنرا به کار بردندی‪ ‬قُنبیل‬
‫قُنجار‪ :‬نیام کارد کنج‪ ‬کنجار‬
‫قُنجور‪ :‬کوچکمغز‪ ،‬کمخرد‪ ‬کونخر‪،‬‬
‫کنجور‬
‫ُ‬
‫قُنجوره‪ :‬کنگ َره‬
‫ُ‬
‫قُند‪ :‬خایه‬
‫قِرط‪ :‬گندنا‪ ،‬تره‪ ‬کرته‬
‫قِرطاط‪ :‬هر فرش و روپوش بافته از‬
‫پشم یا مو‪ ‬کوردین‪ ،‬کرداد‬
‫قرطاله‪ :‬کرتاله‪ ،‬خرتلی‬
‫قرطبان‪ :‬دیوث‪ ‬قلطبان‬
‫قرطق=قرطه‪ُ :‬گردک‪ ،‬گرده‬
‫قرطل‪ :‬سبد انگور‪ ‬کرت ال‬
‫قُرفه‪ :‬گونه ای از ادویه خوارکی‬
‫قرقش‪ :‬گلی که به جای الک به کار‬
‫رفتی‪ ‬جرجست‬
‫قُرقوبی‪ :‬گونه ای پارچۀ ابریشمین‪،‬‬
‫قرقوب شهری اندر رپیتوای خوربری‬
‫خوزستان که آنرا سوسنگرد نیز گفتندی‬
‫قُرقور‪ :‬یکجور کشتی‬
‫قُرم‪ :‬گونه ای درخت‬
‫قِرماز‪ :‬شنگرف (قرمز)‬
‫قرمیسین‪ :‬کرمانشان (قرماسین‪،‬‬
‫قرماشین)‬
‫قُ َرنباد‪ :‬قرنباد‬
‫قَ َرنفُل‪ :‬میخک‬
‫قرنوة‪ :‬گیاهی است‪ ‬کرته‬
‫قره‪ :‬سیاه شدن تن از زدن و چروکیدن‬
‫پوست‪َ ‬کره‪ ،‬کرخ‬
‫قَّز‪ :‬الس ابریشم‬
‫قسب‪ :‬خرمای سفت و خشک‬
‫قسبند‪ُ :‬کستیبند‬
‫قِستور= قسور‬
‫قسطار ‪ :‬صراف وتنومند ‪ ‬رومی‬
‫‪ ،puaestor‬گستر‪ ،‬کس = دانشمند‬
‫قِسنیزه‪ :‬گشنیز‬
‫قسیر ‪ :‬دشمن سرسخت ‪ ‬آسانی و یار‬
‫قشبانیه ‪ :‬جامۀ کهن ‪ ‬کشه و بان =‬
‫پاالندار‬
‫قشم‪ِ :‬کشم‬
‫قصاره‪ :‬رخت شویی‪ ‬گازر‬
‫قصعه‪ :‬کاسه‬
‫قَصّی‪ :‬قلب اندر سکه‪ ‬گست‪ ،‬کج‪ ،‬کژ‬
‫قطران‪ :‬گونه ای ِزفت‪ ‬کتران‪،‬‬
‫کتیران‬
‫طرمیز‪ :‬خنور بزرگ نبید‪ ،‬کرابه‬ ‫قَ َ‬
‫‪26‬‬
 ‫قیناب‪ :‬پیک تندرو‬
‫کاذی‪ :‬درختی است دارای گلی بویا که‬
‫هوبویه از آن ستانند‬
‫کارمهتر‪ :‬نام نسکی است‬
‫کاروانیه‪ :‬گونه ای کشتی‬
‫کاره‪ :‬یک بسته جامه‪ ‬کاره‬
‫کأس‪ :‬کاسه‪ ،‬کاسبرگ گل‬
‫کاس‪ :‬نام یکی از صورتهای آسمانی‬
‫اندر نیمگویال رپیتوایی‬
‫کاش‪ ،‬یکوش‪ ،‬کوشا‪ ‬از کوشیدن‬
‫کاشان‪ :‬خانۀ هامینی که از چوب سازند‬
‫کاشم‪ :‬گیاهی است‬
‫کاغانی‪ :‬دیوانه نما‬
‫الکاکنج‪ :‬کاکنه‬
‫کاکنج‪ :‬سگ انگور‬
‫کال‪ :‬ابزار پایکوبی‪ ،‬ابزاری کج هممانند‬
‫قالب ‪‬کالیدن = شکست خوردن‬
‫کامخ‪ :‬یکجور ترشی ولیچار‪ ‬کام‪ +‬ه‬
‫کاوچشم‪ :‬گاوچشم‬
‫کاوزوان‪ :‬گل گاو زبان‬
‫کبابه‪ :‬گیاهی مانند مورد ‪ ‬کبابه‬
‫کباص‪ :‬گنده پرزور اندر شتر وخر‪‬‬
‫کبز‬
‫َکبَر‪ :‬طبل یکرویه‪ ‬کپر؟ چپر؟ گبر؟‬
‫کبر‪َ :‬کبَر‬
‫صف (کوس)‬ ‫َکبَر‪ :‬لَ َ‬
‫کبریت‬
‫کبریه‪ :‬کوروا‪-‬کپرا خوراکی است‬
‫کبوتل ‪ :‬گونه ای ملخ کوچک‪ ،‬کبودر‬
‫کبیج‪ :‬تخم ماهی که هنوز خوب نبسته‬
‫است‪ ‬خاویار‬
‫کبیسه‪[ :‬سریانی]‬
‫کبیکج‪ :‬گیاهی است دارویی‪ ‬کبیکج‬
‫کتان‪ :‬گیاه کتان‬
‫کتف‪ :‬شانه وارونۀ کفت؟‬
‫َکتم‪ :‬گیاهی است‪ ‬کتم = وسمه‬
‫کتیر‪ :‬کتیره‬
‫َک ّخ‪ :‬کخ=سرفیدن‬
‫کخکخ‬
‫َکدَی‪ :‬گدا‬
‫قند=قنده=قندید=مقندی‬
‫قَندادو‪ :‬بدخو‪ ،‬بدخوراک‪ ،‬گند‪ ‬گند‪،‬‬
‫گندا‬
‫قُن ُدز‪ :‬سگ آبی‬
‫قُن ُدس‪ :‬گند سگ آبی‬
‫قُن ُدل‪ :‬هر دام کله گنده‪‬‬
‫گندواله=بلندباال‬
‫قندویل‪ :‬گنده پیل‬
‫قنده فیر‪ :‬پیرزن بدچهره‬
‫قنفج‪ :‬ماده خر کوتاه وکلفت‬
‫قَنفَل‪ :‬پیمانه ایست بزرگ‬
‫قنقن‪ :‬کارشناس آبیابی‪ ‬کنکن‪ ،‬کم کم‬
‫قنینه‪ :‬کرابه نبید‬
‫قوأب‪ :‬غولینی که آب بسیار گیرد‪‬‬
‫گواب‬
‫قورب‪ :‬آب بسیار که از پس آن نتوان‬ ‫َ‬
‫آمدن‪ ‬گوراب‬
‫قورج‪ :‬گودال‪ ‬گورک‬
‫قوس‪ :‬صومعه ترسایان‪ ،‬خانۀ شکارگر`‬
‫‪‬کوشک‪ ،‬از کوچه̀؟‬
‫قوش‪ :‬کوچک‬
‫قوشیرا‪ :‬گاوشیر‬
‫قوصره‪ :‬خانیکی که اندر آن رطب نهند‬
‫تا خرم̀ا شود‬
‫قوقه‪ :‬گونه ای جغد‬
‫قولنج‪ :‬گونه ای شکمدرد سخت‬
‫قوهی‪ ‬کوهی‬
‫قوهیه‪ :‬گونه ای پارچۀ سپید و بربسته به‬
‫کوهستان‬
‫قُهاب‪ :‬روستاکی از اسپهان‬
‫قَهز‪ :‬پارچۀ ابریشم آمیخته به پنبه‪ ،‬سپید‬
‫یا به رنگ سرخ‬
‫قهقب ‪ :‬ستبر سالخورده ‪ُ ‬کهکوب =‬
‫کوه کوبنده‬
‫قیر‪ :‬قطران ‪[ ‬نبطی]‬
‫قیراط‬
‫قیروان‪ :‬کاروان‬
‫قیش=قیس‬
‫قیفال‪ :‬یکی از رگهای دست که رگزن‬
‫از آن خون گیرد‪ ‬کیفال‬
‫‪27‬‬
 ‫کزمان‪ :‬گیاهی که بوی آن مانند ترنج‬
‫است‬
‫کزوان‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫ُکسّ ‪ُ :‬کس‬
‫ُکسب‪ :‬شیره‪ ،‬روغن‬
‫کسبج‪ :‬تفالۀ دانه های روغنی‬
‫کستج‪ ‬گشتگ=کشتج‬
‫کستوان‪ :‬طویله‪ ‬کستران‬
‫کسکر‪ :‬کشکر شهرستانی بزرگ اندر‬
‫رپیتوای عراق اندر روزگار` ساسانیان‬
‫کسنج ‪ :‬گونه ای غارچ ‪ ‬کسنج‬
‫کشت و برکشت‪ :‬گشت وبرگشت‬
‫کشتبان‪ :‬انگشتانۀ دوزندگان‬
‫کشخان‪ :‬قواد‪ ،‬جاکش‬
‫کشخنه‪ :‬قوادگی‬
‫ِکشک‪ :‬بلندترین اطاق اندر ساختمان‪‬‬
‫کوشک‬ ‫تصویر های آسمانی‪ ،‬جدول اندر ستاره‬
‫کشک‪ :‬چیزی است از دوغ پخته‬
‫کشکول ‪  :‬آرامی‬
‫کشمخه=کشملخه‪ :‬گیاهی است [نبطی]‬
‫کشمش‬
‫کشنج‪ :‬گیاهی است از گونۀ غارچ‪‬‬
‫کشنه‬
‫ُکشنی‪ :‬گیاهی دار َکس‪ :‬فراهم شدن‪ ،‬آواز‬
‫نازک‪ِ ‬کز‬
‫َکشنی‪ ،‬کشنه ‪ :‬گاودانه ‪ ‬گرسنه‬
‫کعب‪ :‬کاب(قاب و قاپ) همچنین قاپی و‬
‫قاپو نیز کابک و کابوک و قابوک‬
‫کف‪ :‬خرفه‪ ‬کف‬ ‫ّ‬
‫کفک‪ :‬نان خشکه‪ ،‬کیک‬
‫کالب‪ :‬مهمیز‪ ،‬قالب ‪ ‬کالب‪ ،‬کلب =‬
‫نوک پرنده‬
‫کلبتان‪  :‬کلبتان گازانبر از کلب‬
‫وکلفت (منقار)‬
‫کلخ‪ :‬کرخ‬
‫کلک‪ :‬یکجور کرجی` [ناپارسی]‬
‫ُکلکون‪  :‬گلگون‪ ،‬غازه‬
‫ُکلَندی‪ ‬کلندی‬
‫کزمازج ‪ :‬بار درخت گز ‪ ‬گزمازو‬
‫َکذینق‪ :‬کدین‪ ،‬کدنک‪ ،‬کدینه‬
‫ِکراب‪ :‬راه آبها اندر دره ها‬
‫کراز‪ :‬یک غولین آبنوشی‪ ‬کراز‬
‫کران‪ :‬بربط‬
‫کرباس‪ :‬پارچۀ کلفت کتانی‬
‫کربال‪ :‬غربال‬
‫ُکربَج‪ :‬کلبه‬
‫کرج الخبز‪ :‬نان کپک زد‬
‫ُکرّج‪ :‬یکجور بازیچه‬
‫ّجی‪ :‬مخنث‪ ،‬زنانی= کرزن‬ ‫ُکر َ‬
‫َکرد‪= :‬کارکرد‬
‫کردانی‪ :‬راهی است اندر خنیا ‪‬‬
‫کردانیه‬
‫کردبنداذ‪ :‬نام ساختمانی بزرگ اندر‬
‫عراق از روزگار ساسانی‬
‫کردجه‪ :‬یک قسمت مشخص اندر‬
‫شناسی‬
‫کردناج‪ :‬کباب‪ ‬گردناج‬
‫کر ُدناک‪ :‬گونه ای از گوشت پخته یا‬
‫سرخ کرده کردناج‪ ‬کرداناگ‬
‫َکردوانی‪ :‬گونه ای جام̀ۀ مخمل مانند‬
‫ُکردیه‪ :‬خوراکی است‬
‫ُک ّرز‪ :‬خورجین‪ ،‬باز‪ ،‬توشه دان چوپان‬
‫کرزن‪ :‬تیشۀ بزرگ‪ ‬کرت زن‬
‫ِکرس‪ :‬آغل کوچک‪ ‬کریز‬
‫ُکرسُف ‪ :‬پنبه‬
‫ُکرُّ ک‪ :‬کره‬
‫کرکرهان‪ :‬عاقرقرح̀ا‬
‫ُکر ُکم‪ :‬جساد‪ ،‬زردچوبه‬
‫َکر َکمان‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫ُکرکی‪ :‬پرندۀ نامی‬
‫ِکرمدانه‪ :‬حب الدود‬
‫کرنب‪ :‬کلم سر‬
‫کرنبیه‪ :‬کرنب وا‬
‫کروان‪ :‬پرنده ای تاریک رنگ دارای‬ ‫َ‬
‫نوک دراز‪ ‬کاروانک‬
‫کریتم‪ :‬آنچه بدان درخت افکنند‬
‫ُکزبره‪ :‬گشنیز‬
‫‪28‬‬
 ‫کواره‪ :‬پرمر‬
‫ک ّواره‪ :‬کندوی پرمر‪ ‬کواره‬
‫کوالجه‪ :‬جویی که از باال آببخشان رود‬
‫آب بردارد ‪ ‬کوالیدن‬
‫کوب‪ :‬کپ‪ ،‬کوزۀ بیدسته‬
‫کوبه‪ :‬کوهۀ زین‬
‫کوبه‪ :‬طبل‪ ،‬اندر کشور یمن تخته نرد را‬
‫نیز کوبه گوند‪ ‬کوبه‬
‫کوتی‪ :‬کوتاه‪ ،‬قصیر‬
‫کوخ‪ :‬کوخ‬
‫کود‪ :‬توده خاک‬
‫کودن‪ :‬استری که مادرش خر است‪‬‬
‫کودن‬
‫کوذینا‪ :‬چوب گازران`‬
‫َک َّورت‪  :‬از کور‬
‫کوره‪ :‬شهرستان ‪ ‬خورره‬
‫کوره‪ :‬کوره‬
‫کوسج‪ :‬أثط= کوسه‪ ،‬کوسه ماهی‬
‫کوسج‪ :‬دندان ناقص‪ ،‬کوسه ماهی‬
‫کوش‪ :‬گوش‬
‫کوشاد‪ :‬جنطیانا‪ ‬کوشاد‬
‫کوشان‪ :‬خوراکی است‬
‫َک َوشت‪ :‬نام یک آواز‪ ،‬گوشت‬
‫کوشه‪ :‬گوشه‬
‫کوک‬
‫کوالن‪ :‬گیاه بردی‬
‫کون‪ :‬گون‬
‫کونیا‪ :‬گونیا =کوس‬
‫کهبان‪ ‬کهبانا با گتش افسانه ای‬
‫کهبل‪ :‬کالوس‪ ،‬کوتاه قامت ‪ ‬از که =‬
‫کوچک و بال = باال‬
‫کهدب ‪ :‬گران‪ ،‬ناگوار ‪‬که و دیبا‬
‫کهربا‬
‫کهرش‪ ‬کهرش‬
‫کیا‪ :‬مصطکی‪ ‬کیا‬
‫کیخم‪ :‬بزرگ‪ ،‬واال‪ ‬کی خان‬
‫یرنج‪ :‬چیزی که به نگارۀ کیر سازند و‬ ‫َک َ‬
‫نام دیگر آن مچاچنگ است‬
‫کیس‪ :‬کیسه‬
‫کیک راشه‪ :‬حشیشه البراغیث‬
‫کلواذه‪ :‬نام تسوک سیوم از هفت استان‬
‫شادهرمزد که اندر اپاختر خورایی‬
‫تیسپون بوده است‬
‫کماشیر‪ ‬کماشیر‬
‫ُکمتر‪ :‬کوتاه گنده‬
‫ُک ُمتری‪ :‬گالبی‪ ،‬شاه میوه‬
‫َک َمر‪ :‬بنای طاقدار‪ ‬کمرا‬
‫َک َمنجا‪ :‬کمانچه(کمنجه)‬
‫َک ّمه‪ :‬کم پیسویی به خوراک ‪ ‬کم‬
‫ُک َمیت‪ :‬شتر ماده ‪‬کمیت‬
‫کنادر‪ :‬مرد کوتاه سخت وسفت‪‬‬
‫گنداور‬
‫ُکنار ‪ :‬میوه ای سرخرنگ‬
‫کنار̀ه روزی‪ :‬نام ستارگانی که تا‬
‫فراتابش خورشید دیده شوند = کناره‬
‫شبی‬
‫کناره‪ :‬تکۀ دراز از پارچۀ کتانی‬
‫ِکنّاره‪ :‬عود‪ ،‬دف‪ ،‬بربط‪ ‬کنار̀ه‬
‫کناری‪ :‬قناری‬
‫کنبوش ‪ :‬گلیمی ستبر که اندر زیر زین‬
‫اسب نهند ‪ ‬کونپوش‬
‫کنج‪ :‬جا‪ ،‬کده‬
‫َکنَد‪ ‬از کندن‬
‫َکند‪ :‬مرد بسیار تندخو‪ ‬گند‬
‫کند‪ :‬مشیای وامانده‪ ،‬ناسپاس‪ ‬گند‬
‫َکنداءو‪ :‬شتر گنده‪ ‬گنده‬
‫ُکنداکه‪ :‬دلیر‪ ،‬بیباک ‪ ‬کنداگر‬
‫کندجه‪ :‬جای میانه سغ یا ستون خانه که‬
‫برای نهادن چیزها ساختندی‬
‫ِکندر=کنادر‬
‫کندَره‪ :‬زمین سفت وسخت‪ ‬گنداور‬
‫ُکن ُدس‪ ‬کندسه‪ ،‬کندش‬
‫ُکن ُدله ‪ :‬چیزی گرد شده ویکجا جمع شده‬
‫کندوج‪  :‬کندوگ =سیلو‬
‫کندیر‪ :‬استوار و خبوک‪ ‬گنداور‬
‫کندیره‬
‫کنکاله‪ :‬آهنگ افزاری هندی (کنکاله=‬
‫زن روسپی) ‪ ‬کنگره‬
‫کنکر‪ :‬کنگر‬
‫کنکرزد‪ :‬کنگرژد انگمی است‬
‫‪29‬‬
‫لور‪ :‬شیر نیم بسته میانۀ پنیر وآغوز‪‬‬
‫لور‪ ،‬لورا‬
‫لوز‪ :‬بادام‬
‫لولب‪ :‬پیچ وبرغی‪ ،‬لوال‪ ،‬سرمه دان‪،‬‬
‫فواره آب‬
‫لولب‪ :‬لوال‪ ‬لولیدن‪ ،‬پیچیدن‬
‫لهبره‪ :‬زن کوتاه زشت‪ ،‬بلند باریک‪‬‬
‫لهبله= زن کالوس‬
‫لیلوفر‪ :‬نیلوفر آبی‬
‫لیمویه‪ :‬خورشت لیمو‬
‫ماجشون‪ :‬یکجور کشتی‪ ‬ماکسان=‬
‫مانند ماه‬
‫ماخوره‪ :‬شرابخانه‪ ،‬باده فروشی ‪ ‬می‬
‫خور = خرابات‬
‫مادینه‪ :‬جنگ افزار خوب‪ ،‬نبید‬
‫ماذای‪ :‬مردم ماد‬
‫ماذروستان‪ :‬شهرکی میان حلوان‬
‫کرمانشان‬
‫ماذروستان‪ :‬ماه اندر بستان ‪ ،‬نام نغمه‬
‫ماذریون‪ :‬درختی است‬
‫ماذی‪ :‬انگبین سپید تازه‪ ‬وابسته به‬
‫سرزمین ماد‬
‫ماذی‪ :‬خوش خوی‪ ،‬نوشین زبان‬
‫ماذیه‪ :‬زره نرم و فراخ‬
‫مارستان ‪ :‬بیمارستان‬
‫مارکیا‪ :‬گیاهی دارویی‪ ‬مارگیا‬
‫مارماهیج‬
‫مازریون=ماذریون‬
‫مازیارج̀‪ :‬گونه ای افراشک‬
‫ماصول‪ :‬گونه ای نای‪ ‬ماچول‬
‫(ماشوره)‬
‫مالج=مالق (ماله)‬
‫مالیخولیا=ماخولیا‬
‫مامیران‬ ‫لقوه‪ :‬بیماری از گونۀ لسی اندر فک‪‬‬
‫ماوزنه‪ :‬شاخه ای از آوازی اندر خنیا‬
‫ماهانیه‪ :‬یک دسته از مرقونیان که‬
‫آموزه های مسیهی با زرتشتی را‬
‫اندرآمیخته بودند‬
‫ماهودانه‪ :‬حب الملوک‬
‫ماهی زهره‪ :‬زهرماهی‬
‫َکی َکج‪ :‬ورد الحب‬
‫کیلجه‪ :‬پیمانه ای برای اندازه گیری‪‬‬
‫کیلغه‬
‫کیلداروا‪ :‬گیل دار‪ ،‬گیلک‬
‫کیلقه=قیلقه‬
‫کیلکان‪ :‬تره‪ ،‬گندناو‪ ‬گیلکان‬
‫کیمخت‪ :‬گونه ای چرم‬
‫کیمون‪ :‬درد روغن زیت‬
‫کیوان‪ ‬کی= واال و وان=بان‬
‫کئاج‪ :‬گیجی وبیخردی ‪ ‬گیج‪ ،‬کاج‬
‫الخشته=الخشه لخشه (الخوشه)‬
‫الخشه ‪  :‬لخشک = آش رشته‬
‫الدن‬
‫الز‪ :‬پارچۀ پرنیان سرخ‪‬الد‬
‫الزورد‪ :‬الجورد‪ ،‬الژود‬
‫الکانی‪ ‬از لک‬
‫الال‪ :‬پرستار کودک‬
‫لباده‪ :‬روپوش نمدی‪ ‬لبد=نمد‬
‫لبان‪ :‬کندر‪ ‬لبان‬
‫لبسان‪ :‬گیاهی دارویی‪ ‬لبسان‬
‫لبالب‬
‫لبنی‪ :‬شیرۀ درختی است‬
‫لبی‪ :‬شیرگاو و گوسپند تازه زاده=لبا‬
‫لت‪ :‬تیشه‪ ،‬تیر بزرگ ‪ ‬لت = گرز‬
‫ل ّج‪ :‬گروه بسیار از مردم‪ ،‬بیشترین آب‬
‫دریا‪ ‬لک‪ ،‬لشکر‬
‫لجام ‪  :‬لگام آرامی؟‬
‫لخلخه‪ :‬یکجور هوبویه که از آمیزش‬
‫عود وعنبر و مشک والدن وکافور‬
‫ساخته شدی‬
‫لسّ ‪ :‬لیسیدن‬
‫لقانق‪ ‬لکانه‬
‫لقن=لکن‬
‫لقوه‬
‫لکن‪ :‬لگن‬
‫لُمبُه‪ :‬چراغ [بنگالی=لیمب]‬
‫لوأب‪ :‬آب دهن‪ ‬لب آب‬
‫لوبیاج‪ :‬لوبیا‬
‫‪30‬‬
‫ُمسطار‪ :‬نبید نوشین‪ ‬مستی آر (آور)‬
‫ُمسطج‪ :‬غولین جای خرم̀ا‬
‫مسک‪ :‬طرامشیر (بقله الغزال)‬
‫َمسک‪َ :‬مشک‬
‫ِمسک‪ :‬مشک‬
‫ُمشتار‪ :‬آنکه انگبین از کندو بیرون آورد‬
‫مشق‪ :‬خطی که تنداتند وبی دقت نوشته‬
‫شود‬
‫ِمشک‪ :‬مشموم ( ُمشک)‬
‫مشمش لوز‪ :‬زردالوی هسته شلپ‬
‫ِمشمش‪ :‬زردالو [نبطی]‬
‫مشوار ‪ :‬نشخوار‬
‫َمصَّ ‪ :‬مکید‬
‫مصطار=مسطار`‬
‫مضمضه‪ ،‬مصمصه‪ :‬گرداندن هر آبکی‬
‫اندر دهان (مزمزه)‬
‫معزی‪ :‬بز‬
‫مغد‪ :‬علفشیرلن‪ ،‬بادمجان ‪‬مغد‬
‫مقمنجر=قمنجر`‬
‫َمکّ‪ :‬مکیدن‬
‫مکس‪ :‬باج باجانه ای‪ ‬مکیس‬
‫مکوک‬
‫ُمالب‪ :‬گونه ای هوبویه‪ ،‬زعفران‬
‫مالط‬
‫َملقه‪ :‬سنک سایشی ‪ ‬ماله (تملق)‬
‫ملک‪ :‬جلبان‬
‫ملیس‪ :‬یکجور انار‬
‫من‪ :‬من دو برابر رطل‪ ‬من‬
‫منانیه‪ :‬پیرو آیین مانی‪ ،‬مانیگان‬
‫ُمنج‪ :‬یک گونه ماش‪ُ ‬منگ‬
‫منجنون‪ :‬گونه ای چرخ آبکشی‪‬‬
‫منجنان از منج به مانیک باال آوردن‬
‫(منجک‪ ،‬منجچ‪ ،‬منجنیق)‬
‫منجنیق‪ :‬منجنیک‬
‫منجوشه‪ :‬سنبل رومی‪ ‬منجوشه‬
‫مندیل‪ :‬دستمال‬
‫َمنَس‪ :‬خوشی‪ ،‬چابکی ‪ ‬منش‬
‫موانیذ‪ :‬مانده های مالیاتی‬
‫موزج‪ :‬موزه‬
‫موشان‪ :‬یکجور رطب نیکو‬
‫مایاه؟‪ :‬شاخه ای از خنیا ‪ ‬مایه‬
‫مترس‪ :‬چوبی که پشت در نهند‪‬‬
‫مترسک‪ ،‬مترس‪َ ،‬مهراس‬
‫ُمتک‪ :‬ترنج‪ ،‬برنج؟‬
‫متیل‬
‫ُمجّ‪ :‬جرعه‪ ،‬مکیدن‪ ،‬ماش‪ ‬مکیدن‪،‬‬
‫ماش‬
‫محراب‬
‫مخده ‪ُ  :‬مخت = امیدمندی‬
‫ُمخل‪ :‬اهرم [یونانی]‬
‫َم ّر‪ :‬چند‪ ،‬عقد اندر شمار‬
‫مرت‪ :‬بیابان چول‬
‫َم َرتک‪ :‬مردار سنگ‬
‫َمرج‪َ :‬مرغ‬
‫مردقوش=مرزنجوش‬
‫ُمردی‪ :‬دراز چوبی که کرجیرانان اندر‬
‫کنار̀ۀ رود و دریا با فشاردن نوک آن‬
‫بر زمین کرجی را به پیش راند‬
‫َمرز‪ :‬آمرغ زینگان هر بُرگ اندر ستاره‬
‫شناسی‬
‫ُمرز‪ :‬نبید از گندم و جو‪ُ ‬مرز‬
‫مرزاب‪ :‬میزاب‬
‫مرزج ‪ :‬مرزه‬
‫ِمر ّعزا‪ :‬پارچۀ پشمی [نبطی؟]‬
‫مرفه‪ :‬نشست یک آب کاریز یا جوی‬
‫اندر شبانروز‬
‫مرمر‬
‫مرنج ‪ :‬مردارسنگ‬
‫مرو‪ :‬گیاهی است‬
‫مروه‪ :‬گیاهی بویا‬
‫مروین‪ ‬ران‬
‫مرهم‪ :‬ملهم‬
‫مریق‪ :‬گلرنگ‬
‫ُم ّز‪ :‬ترش ونوشین‪ ‬مزیدن‬
‫مزج‪ :‬بادام تلخ‬
‫مزدق‪ :‬مزدک‬
‫ِمزر‪ُ ،‬مزر‪ :‬نبید گندم و جو‬
‫مسّ ‪ِ :‬مس‬
‫مستق صینی‪ :‬یک ابزار اندر خنیا‬
‫مستق‪:‬یکجور روپوش پوستی‬
‫‪31‬‬
 ‫ناوق‪ :‬سنگ سوراخدار آبریز‬
‫ناووس‪ :‬دخمه وشبستانی که زرتشتیان‬
‫مردگان خود را اندر آن نهادندی‬
‫نای‪ :‬نَی‬
‫نبات‪ :‬یک گونۀ پانید‪ ،‬شکر‪ ،‬تبرزد‬
‫نبراس‪ :‬چراغ‬
‫نبرینج‪ :‬گوسپندی که پشم آنرا نبریده اند‬
‫نبیجه‪ :‬سفره‪ ،‬تبگی از پوش درخت‬
‫خرم̀ا ویا خیزران‬
‫نبیه‪ ،‬نفیه‪ :‬سفره از برگ خرما‬
‫النجوج‪ :‬هرگونه گرد خوشبو‬
‫نخ‪ :‬فرش کم پهنای کناره مانند‬
‫نخوار‪ :‬بزرگ‪ ،‬متکبر‬
‫نَد‪ :‬هوبویه ای آمیخته از مشک و عنبر‬
‫وعود‪ ‬نَد‬
‫نردشیر‪ :‬نردسار‬
‫نرسی‪ :‬یکجور پارچه‬
‫نرسیان‬
‫نرق ‪ :‬خوب ‪ ‬نرخ = رواج و رونق‬
‫نرق‪ :‬گردن‪ ،‬رخت سپید‪ ‬نرک‬
‫نرکوازه ‪ :‬هرزه گو‪ ،‬پرگو‬
‫نرماذجات‪ :‬نر و ماده اندر مکانیک‬
‫نرمق‪ :‬نرمک‬
‫ن ََرنج‪ :‬نارنج‬
‫نَ ّز‪ :‬تراوش آب از چیزی یاجایی‪‬‬
‫نش‪ ،‬نشت‪ ،‬نز‬
‫نستج‪ :‬نوکران‬
‫نستوج‪ :‬سکه روکش شدۀ تقلبی‬
‫نُسک‪ :‬پرستیدن و قربانی کردن‬
‫نسک‪ :‬یک گونه از دواالخوین است‬
‫نشا‪ :‬نشاسته‬
‫نشاستجین‪ :‬نشستگان=پادگان‬
‫نشوار‪ :‬نشخوار‬
‫نشوان‪ :‬مست‪ ‬نوشوان‬
‫نشوه‪ :‬مستی‬
‫نَغَل‪ :‬حرامزاده‬
‫نفرینج‪ :‬یکجور افراشک‬
‫نفی‬
‫موق‪ :‬گونه ای پای افزار‬
‫موقان‪ :‬مغان‬
‫مول‪ :‬تارتنک‬
‫موم‪ :‬شمع‪ ،‬عسل‬
‫مویزج‪ :‬آب مویز‪ ،‬انگور کوهی‬
‫مهاة‪ :‬یکجور بلور ‪ ‬مها‬
‫مهتر ‪ :‬مهتر‬
‫َمهرُبان‪ :‬ماهی روبان‬
‫مهردار ‪ :‬وزیر ‪ ‬مهردار‬
‫مهرق‪ ‬مهرک‪ ،‬مهر‪ ،‬دیمه رخنۀ‬
‫مهره کشیده‬
‫ُمهرقان‪ :‬زمینی که پس از فرونشستن‬
‫آب دریا از مهره های شسن اندر آب‬
‫بازمانده باشد‬
‫مهروذه‪ :‬یکجور پارچۀ رنگ شده‬
‫مهماز‪ :‬مهمیز‬
‫ُمهندم‪ :‬نیک کننده هر چیز ‪ ‬هندام‬
‫میبختج‪ :‬می پخته‪ ،‬رب انگور‬
‫میبه‪ :‬یکجور نوشینه‪ ‬میابه‬
‫میدزد‪ :‬پیاله ای که آمرغی نبید را اندر‬
‫خود نگه داشتی و هرچند آنرا سرازیر‬
‫کردندی چیزی از آن نریختی‬
‫میزاب‪َ :‬منصبَب (ناودان)‬
‫میزاب‪ :‬ناودان ‪ ‬میز = شاش و اب‬
‫میسوسن‪ ‬میسوسن‬
‫میسون‪ :‬امرد‪ ،‬بچه خوشگل‪َ ‬میسان‬
‫میل‪ :‬سه یک فرسنگ‪ ،‬ستون نشانه اندر‬
‫راهها‪ ،‬میل ‪ :‬سرمه دان‪ ،‬میل چوگان‬
‫بازی ‪ ‬یونانی؟‬
‫ناجود‪ :‬غولین نبید و نبید خود‬
‫ناردین‬
‫نارغشت‪ :‬نارمشک (نارکوک)‬
‫نارکیوا‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫نارمسک‪ :‬انار کوهی ‪‬نارمشک‬
‫نارمیرک‬
‫ناسور=ناصور‬
‫ناطور‪ :‬نگهبان‬
‫ناعور‪ :‬چرخاب̀‪ ،‬دوالب‬
‫نافجه‪ :‬نافۀ آهو‬
‫ناورد‪ :‬اسبدوانی‪ ،‬تاخت وتاز‬
‫‪32‬‬
‫وج‪ :‬ریشه گیاهی از گینۀ بردی‪ ‬پُژ‬
‫= گونه ای دارو‬
‫َو ّج‪ :‬کرک‪ ،‬شترمرغ‬
‫وجاق‪ :‬اجاق`‬
‫وجاک‪ :‬آتشدان‬
‫وخشیرک‪ :‬گیاهی دارویی‪ ‬وخشیرک‬
‫وراب‪ ‬وریب‬
‫َو ِرق‪ :‬مسکوک ناز ک از سیم = پرک‬
‫َو ِرل‪ :‬یکجور سوسمار‬
‫وزغه‪ :‬وزغ‬
‫وسخ‪ :‬چرک و ریم ‪ ‬وسخ‬
‫وسمه‬
‫َوشج‪ :‬باشه‬
‫وصر‪ :‬سند معامله‪ ‬وچر‪ ،‬وجر‬
‫وطاق‪ :‬اطاق‬
‫وغد‪ :‬بادنگان ‪ ‬مغد‬
‫وقت ‪ :‬زمان ‪ُ ‬وکته = نقطه‬
‫َو ّن‪ :‬سنج تار دار‪ ،‬چنگ = ونج‬
‫الوه‪ ،‬آلو‪ ،‬آلوه‪ :‬آلوا‬
‫وهق‪ :‬کمند‬
‫وین‪ :‬انگور سیاه ‪vine, wine‬‬
‫هاد‪ :‬هوده‬
‫هاربا‪ :‬یکجور ماهی ‪ ‬فارپا‬
‫هاله‬
‫هامرز‪ :‬نامی است‬
‫هاوون‪ :‬مهراس‬
‫هاوون‪ :‬هاون‬
‫هبانق ‪ :‬اَپُرناک‬
‫ِهبَرزی‪ :‬هیربد‬
‫هَبَلق‪:‬کوتاه‪ ‬خپلگ‬
‫هبنق ‪ :‬بسیار نادان ‪ ‬ابلوک‬
‫هبید‪ :‬گونه ای خیار کرک= حنظل‬
‫ه ََجر‪ :‬شهری اندر کناره خلیج پارس که‬
‫ُکیان بحرین بزرگ بوده است‪ .‬االحسا‬
‫اندر عربستان‪ ‬هگر‪ ،‬هکر‬
‫هربیش‪ :‬درشت‪ ،‬مارگنده‪ ‬خرپش‬
‫هرج‪ :‬کالوس‪ ‬هلک؟‪ ،‬هُرگ‬
‫ه ََرد‪ :‬زردچوبه‪ ‬هرد‪ ،‬خرد‬
‫هرطمان‪ :‬ارزن‪ ،‬گلرنگ‪ ‬هرطمان‬
‫هزارجسان‪ :‬گیاهی است‬
‫نفیر‪ :‬نفیر نامه به مانیک فرمانی تفسیر‬
‫شده است که برای فراهم آمدن سپاه از‬
‫سوی پادشاه داده شدی‪( ‬نفر‪ ،‬انفر)‬
‫نُقل‪ :‬واژۀ منقل از آن است‬
‫نکر ‪ :‬زیرک ‪ ‬نگران‬
‫نکریش‪ :‬رخسار ترک بهی‪ ،‬ریشدار‬
‫نکس‪ :‬واژگون کردن‪ ‬نگونسار‬
‫نلک‪ :‬زعروز‪ ،‬زالزالک‪ ،‬چنار‬
‫نمت‪ ‬نمتک = آلوی کوهی اندر ترکی‬
‫آلوبالو‬
‫نَ َمش‪ :‬دروغ گفت‪ ،‬گزیری کرد‪ ‬نمش‬
‫نَ َمق‪ :‬نامه‬
‫نُم ّی‪ :‬پشیز‬
‫َوجر‪ :‬گاوآهن‪ ‬نورج‬ ‫ن َ‬
‫نورج‪ ‬نوردک‬
‫نوردجه‪ :‬هر چیزی که اندر هم پیچیده‬
‫است‪ ‬نوردک‬
‫نوی‪ :‬نام راهی اندر خنیا‪ ‬نوا‬
‫نهبهر‪ 9 :‬بُرگ از ‪ 12‬برگ آسمان‬
‫نُهُفت‪ :‬شاخه ای از خنیا‬
‫نهنهابه‪ :‬او را بازداشت بدو گفت نه نه‬
‫نیدل‪ :‬کابوس‪ ،‬صرع‬
‫نیدم‪ :‬زرگر‬
‫نیر‪ :‬خیش‪ ،‬بیل خیش‪ ،‬یوغ‬
‫نیرباج‪ :‬اناربا‬
‫نیرج‪ ‬نیز (یوغ)‬
‫نیرج= نورج‬
‫نیروز‪ :‬نوروز‬
‫نیزر‪ :‬نیزار‬
‫نیزک‪ :‬تیر شخانه‪ ،‬ژوپین‪ ‬نیزک‬
‫نیسبان‪ :‬راه روشن ونشانه دار‪ ‬نشانه‬
‫بان‬
‫نیفق‪ :‬پیراهن‪ ،‬جای فراخ شلوار برای‬
‫بند ‪ ‬نافک‬
‫نیک‪ :‬عدل‪ ،‬جوال‪ ،‬یک لنگه‬
‫نیم ‪ :‬درختی است‬
‫نیم‪ :‬رخت نیمتنه‪ ،‬جامۀ خواب‬
‫نیمبرشت‪ :‬نیمبرشته‬
‫نیمبُری‪ :‬نیمپُری‬
‫َوبَر‪ :‬یکجور جانورکبودرنگ ‪ ‬وبر‬
‫‪33‬‬
 ‫یرنداک‬ ‫هزارک‪ :‬ترانه یک آهنگ ویژه اندر‬
‫یرندج‪ :‬پوست سیاه وچرم (چرم خام‪،‬‬ ‫خنیا‬
‫دوال)‬ ‫هزبر‪ :‬نیرومند‪ ‬هژیر‬
‫یزک ‪ :‬رئیس پاسبانان‪ ،‬جاسوس‬ ‫هزنبر ‪  :‬هزاربُران = بدخوی‬
‫یُسر‪ :‬چوبی سیاه‬ ‫هسیز ‪ :‬کنگردشتی‬
‫یشم=یشب=یسب=یصف‬ ‫هشتنبر‪ :‬تنین‪ ،‬اژدها‬
‫یکانات‪ :‬خالها از رنگی به رنگی‬ ‫هشیر ‪ :‬گیاهی است‬
‫یلقه‪ :‬بز سپید‬ ‫هفت پهلو‪ :‬گیاهی دارویی‬
‫یَلمق‪ :‬قبا‬ ‫هفتق‪ :‬هفته‬
‫یَ َم‬ ‫هالم‬
‫ینم‪ :‬گیاهی دارویی‪ ،‬اسفرز̀ه‪ ‬ینمه‬ ‫هلباجه‪ :‬از البا (اندر پارسی باستان به‬
‫[بربری]‬ ‫مانیک شیر؟) شیر گرم نشد‬
‫یون‪ :‬نمد زین‪ ،‬جناغ زین‬ ‫هلهل‪ :‬زهر هالهل‬
‫هلیون‪ :‬مارچوبه‬
‫َه َمج‪ :‬یکجور پشه‬
‫همذانی‪ :‬پرگو‪ ‬همه دانی‬
‫همقانه‪ :‬یکجور دانگی‬
‫همقیق‪ :‬نام گیاهی است‬
‫همالج‪ :‬رهوار‪ ،‬اسب‬
‫هَملَخت‪ :‬گونه ای کفش چرمی‬
‫هملقه‪ :‬دو‪ ،‬شتاب اندر رفتن‬
‫همینیه‪ :‬همایونی‬
‫هنبر ‪  :‬انبره = کره خر‪ ،‬بچه کفتار‬
‫هنبق‪ :‬کالوس‪ ،‬کوتاه‪ ‬خنبک‬
‫هنبوقه‪ :‬یکجور نای است‪ ‬خنبوگ‪،‬‬
‫خمک‬
‫هندبا‬
‫هندک‪ :‬هندی کوچک و بی ارج‬
‫هوس‪ :‬سودا‪ ،‬خواسته نابخردانه‬
‫هیرون (آزاد) ‪  :‬هیرون = گونه ای‬
‫خرما‬
‫هیس‪ :‬خیش‬
‫هیطله‪ :‬گونه ای دیگ‬
‫هیکل‪ :‬پرستشگاه‬
‫هیل بوا‪ :‬قاقله‬
‫یارج=یارق ‪ ‬یاره‪ ،‬دستبند‬
‫یبات‪ :‬خراب‬
‫یرقان‬
‫یرمغان‪ ‬ارمغان‬
‫یُرنا‪ :‬حنا ‪ ‬یَرنا‬

‫‪34‬‬