Tal _LikU THAM KHAO VE DAN TOC HOC TEN GOI CUA NGUOI MUONG VA MOI QUAN HE GIA TEN GOI CUA NGUOI MUONG VOI NGUOI VIET 4. nhiéu trong hop, tn goi ay cia mot toe ngwoi hay Gre mot dan tc mao a6, do oy toc ngirdi hay dan toc Lan aX can dit cho né mbt cach 4 ngfu nhién, rdi din din tro. thinh tén goi cia dan toc. Do 46, nén ngoai ttn got cia ngudi khac ait cho, toe nguei hay dan tdc 46 con cé tén gol rigng cia ho nifa. Tén goi cia ngudi Muréng ciing gidng nh trirong hop nél tren. Ngoai ra, & nhigu dja phong khéc nhau, nguoi Muéng con mang nhieng tén goi vA tén ty xwng khde nhau. ‘Ten goi cha ngwroi Murirng, écac tinh Hoa- binh, Thanb-héa, Phi-tho, Son-tiy, Ninh- y tri Thai Meo (Tay Bac) phd bién goi 18 «Mung ». & Nghé-an‘cé tén goi 1a «Thd» va «Hang tng». O Quing-bioh 6 tén goi li «Ngudn», «Sach» (1). Ngoai ra, ngudi Murdng cling con c6 mdt s6 tén goi Khic nika, nhur tén « Ao-té» (& huyén Mai- @i—Hoa-binh) ; tén «Moi Bi» (& ch Quan- hoa va huyén Tho-xuan thuge Thank héa). Nguoi Muéng ty xung 1a «Mél». Ngusi Mudng & Nghé-an tir xung I «Muong », «Thd» va «Hang ting». Nguoi Muong & Quing-bin uy xung 1a «Man» « Sach ». R&i rac & chau Quan-héa (Thanh -héa) eiing ¢6 ngwoi ty xung la «Muai, & Muéng-bi LAM - TAM (Hoa-binh) ty xung 14 «M6» hay «Mol», & huygn Thanh-son (Phi-tho) tyr xung 1a «Mén» hay «Muai» nita. Tat ci nhieng tén goiva tén ti xungtrén day, thi tén eMliréngs ° va tén «Ml» 1A phd bién hon ci. ‘Tén goi 1A mot pham tri Tich sit, nén tén oi cia ngudi Mudng cing’ khong tach roi ngudn gée cia ho, tire 18 m6i quan hé vé ngudn géc va tén gol voi ngwrai Viét. Gain ctr vio nhiing d§e di’m so sinh v8 dan tgc hoc, nhw ja virc cur tré, nhan ching, ng6n ngit, vin hoa vat chit, vinhéa xf hgiva vin héa tinh thin ma triage nay c6 nhiu hge gia da ndi dén; thi nguoi Muong va ngudi Viét trirse’ kia “cing -chung mdt ngudn géc voi nhau (2), Néu Miréong— Viet (1) Ciing c6 y kigén cho nguéi Rye va A-rem efing 1a chi nhank cia nguéi Nguén— Sach & Quang-binh. (2 © day, toi chi a8 c¥p méi quan hé ngudn gdc cia Mudng—Viét_ma thoi. Con vin d8 ngudn géc cla ho tir dau di cur dén, “a6 la vin 48 khac. Tham khéo cae tai liéu ; —H. Marnette L. Begocier. « Les groupes sanguines en Indochine du Nord»—B.1. ind pour étude de homme. 1111940. —Priylusky : La langue du monde—1924, G. Haudricourt: «La place du Vi namien dans les langues austro—asiatiques ; 47eting chung lich sit voi nhau, thi cing co th8 ten goi cha ngwvi Vist vA ngwoi Mirong xtra kia cting 1a tén goi chung. Tén gol chung cia ngieai Murdong—Viét ma sir sich néi dén som Ia tén « Viet toc» hay tén « Viét». Sau lai méi xuat” hi «Bach-viét », « Lae-vidt », « Giao-c chan », «An-nam ». | Theo sir liga Trung-quée va Viét-nam, thi tén Viét xu%t hién som nbat-la bét ngudn tir ngwoi Han & Trung-quéc, ding goi chung cae toc hay céc din toe & v8 hru vec sdng Dwrong-tit va phia Nam Trung -quéc, “cho aén cd min Bac Viét-nam, Nhu Cau Tién thanh lip auoe Viét & Triét-giang vao thé kj thi Vtrwee céng nguyén. (Sach Qube ngit) © Tirxuyén 6 moe Quitviét (sich Quoc agit). & Qui-chau, Van-nam c6 dat Di-viét (Hoa-dwong quéc chi). chau Dirong cé , Duong-vidt, & chau Kinh e6 Sé-viél (Si ki). © Nam-giao c6 nude Viét-thureng (Thuong phii dgi truyén) (1). Theo sich Quang - déng- tan nyit eta dng Khudt Dai-quan eting c6 néi cdc dan toe: Dao, Choang, Binh, Tén, Lang, Lé, Ky, Dan & Trung-quée ngay nay, déu 1a nguroi Vigt xia. ¥ nghia ciia én Vist, theo y kign cia éng V@ Ty-hida Ja danh ti cita ngwoi Han xua kia dang d& chi ccai ria» hay «cai bila », Vi ngudn gée cit’ chit « viet» (dB) hign nay 1a do chit eviét » (Qk) ma ra. ¥ nghia cia chit «vigt» nay, cling nh chit tirgng hinh oS cia nd 1a «bia riu ». Mitn Triét-giang, C8-ding (Hang-cbau), Lirong-chit, H3- chau xwa kia la noi phat minh va sin xuft ra biia riu rét sm, nén c6 th8 tén Viét hic du 18 danh tr ding agi cbng cy « bia riu », sau trd thanb tén goi ofa dia phuong va tén goi cia dan téc ( Giing eft e6 thd tén Viet eting gidng nhie ten goi cia ngudi ¢ Méo » xudt phat tir chit oniéun(##) ma ra, Ngudn géc cia tén Mita hay Méo cing 14 danh tir ding d@ chi mgt dan tOc xua kia pbat minh nghé trdng trot va lam rugng s6m, sau lai tré think tén goi cia dia phurong va tén got clia dan toe dén nay. Sau khi wee Viét (Cau Tién) bj prec. se digt, thi trong sik Héu Tryng-quéc lal xudt hign tén gol «Béch-Viét». Tén Bach-Viét cling 1a danb tir cia ngwei Han, ding a2 goi nhfkog ohém nqwoi Vigt & mi’n Nam Trung- quét bao gm ci mida Bie Vidt-nam, Trong sO Bach-Viét c6 5 nhom ngudi Vidt chit yéu 14: Déng-Viet hay D6ng-Au, Man-Viét, Tay- Viet hay Tay Au, Nam-Viét vi Lac-Viét, Dia vue et tra cia $ nhém Bach Viét tht Ddng-Viét hay Déng-Au 1a & Vinh-g gia, mitn Bong-Au tinh Triét-giang. Man-Viét & Dong- da tite d&t Man, thuge tinh Phitc-kign, Nam- Viét & mi8a Phién-ngung thudc tinh Quang- dng (Sit ky —Tién Han tur). Tay-Viet hay Tay-Au & phia nam tinh Quing-tay. (TAdi- Binh hoan vit kj — Bach- Viet tién hién chi dé yeu) (3) vi Lac-Viét & mi&n Giao-chi va Citu- chan tire 1A mign Bac nwéc ta (Hau Han tue) (4). Qua nhiing ten goi trén day, tén Vidt hay Bach-Viét la danh tt xudt phat tir nguoi Han (Trung-quéc), ding goi chung cac dan tc & mi&n Nam Trung-quéc cho dén ca mitn.Bic née ta. Trong sd nhitng ttn nay, chi 6 tén Vidt-thtrong va tén Lac-viét Ta c6 Ligh quan én tén gol cia Viét-Murong. Tén Viét-thtrong cé nhigu thuyét cho la tén dét dai & Trang-bd nuéec ta ohw Ha-tinb, « Lorigine des tons du Viét-nam » — B.S. de linguistique. PI. — Andriew — «Vi ngudn gée cla tiéng Vigt-nam » (Tép san Béng phuong hoc) 21959, = J.Cuisinier—Les Mrongs, —Goloubeuw — «Lage du bronze au Ton-kin et dans le Nord-Annam »: BEFEO, t XXIX, 1920. —«Le peuple de Péng-son et les Muéngs. » CEFEO, n° 10-1937. — Dho-duy-Anh — C8 sit Vigt-nom, | «Taj ligu di’u tra din da ca t8 daa tec hoc. Vién sir hoe Viét-nam, (1959 — 1960). = TrAn-quée-Virgng va Ha-vin-Thn. Ljeh sit chi d6.c6ng sdn nguyén thiy & Viglenam. Nha xuit bin Bd Gido duc—1959, (1) Nu&c Vidt-thurong nhitu sach gidi thich khOng gidng nhau, nhimg cde sich sau ndy thich Viet-thréng 18/8 mi&n Bde (2) Ng6-Viél lagn fing. Ha-vin-Tin va Triin-quoe-Virgng elit dan. (3) Cling cé thuyét cho Tay Au gdm ci pham vi & mién Bie niréc ta. (4) Truee kia nuée ta pham vi chi cé te Thanh-héa tr ra, Nén Giao-chi li pham vi dng bing Baéc-bd va Citu-chan la vting Thanh-héa ngay nay:Quing-binb, Gé thuy6t cho la d&t Lam-Sp (Chitm-thanh) va cing cé thuyét cho la & luu vye song Dwong-tir (Trung-quéc). Can ci vio bia khfe & chia Linb-xing & Nqo-xi huyén Ha-trung (Thanh-héa) c6 néi lie Ly-thwong-Kiét tran git @ Thanh-héa, duge nha LY phong tuéc va cho n 1c mot van hd & Viét-throng. Do dé, tdi ngo ring Vigt-thwong 1a tir Thanh-h6a tri xao. Nhung ten Viét-thwong sau nay it thay sir séch gicia ta ndi dén, Nén n6 khdng thé 1a tén goi phd bién cha mot dan toe duge. Die bit chi cé tén Lac-Viét 1a cd sir lidu cia Trung-quéc lin sir liéu nam, voi nhimng di tich khao cd, truyén thuyét, tin nguéng & née ta, du ching minh 1a tén noi xuit hién sém hon céc tén goi khéc, tir d@i Hiung-virong (Lac-virong dén nay 46 trén 2.500 nm). ‘Ten gol Lae-Vigt e6 dank tir Lge va danh tir Viét. Tén Lac-Viét tree kia niim trong ohém Bach-Viét. Bach-Viét 1a nhigu nbém Vit. Ciing c6 thé a8 dé phan biét gitta nhom Vigt nay voi nhém Viét khée, nén do dé ngudi ta mei ghép tén dia phiong vio voi tén Vigt 48 dé phan bigt. Nhu Man-Vigt la nhém Viét & dat Man, Déng-Viét hay Dong- au la nhém: Vigt & ving Déng-au. Hoge ngwai ta cling con ding phiong huong a8 ghép voi tén goi, nbu Nam-Viét 1a chi nhom Viet & phia Nam Trung-quéc. {ign trong nay cling ging nhw ngwdi ta dya vao mot Mic di’m ndo 46, ae a|t ten cho ohirng nbom ngudi, (dc ngwai hay dan toc nao a6. Nhur trirgc kia, trong sé nhirng téc goi 18 «X4> (1), thl ngwoi ta gol phan bigt ra la Xé-cltu (XA den), Xa khao (Xa trAng), Xa Co- xung (Ka & cay cao), XA Pé-léch (Xa & md sit)... Hay danh tir «Moi» (2), trong a ngwoi ta ciing chia ra Moi Ba-na, Moi E-dé, ‘Moi Do-rai... Thire té giita X4 clu, XA khao voi X4 Cd-xung, du khéc nhaus Hay nbitng ngwoi & Tay-nguyén, tuy mang chung tén Mol » nhurng cing khéng phii tat cf du cling chung mot tdc ngwéi voi nhau. Nhitng din chimng trén day ciing tong ty nw to Lac-Viét, thi danh tir «Viéte la dank tir chung cha nhiéu dan téc, cdn t&n Lac méi 1a tan goi riéng cha td tién ngwoi Muong — Viét trage kia & Giao-chi va Ciru-chin, tite la & mign Bac nuée ta. Y nghia cia tiéng Lac trude nay cé 3thuyét khac nhau. Thuyét thir ob’t cho tén Lac phat sinh ti rugng Lac ma ra, Thuyét thir Snes eae tee! hai, cho tn Lac 1A do té-tem chim Lgc ma 6. Thuyét thir bu cho tén Lac 1a ngudn géc & ho Lac. ‘Thuyét thir obit tht cin oir vad sit tig ‘Trang-qude, uhw sich Giao-chiu ugoat ve kgcd chép ring: « O thai xwa Giao-chi chira 6 quan huyén, thi dit dai 4% c6 rudng Lac, rugng dy theo mrée thity tritu 1én xudng, Dan kbin rudng %y ma jin, goi la Lac dan. Dit Lec virong,Lac hiu dé lam chit cae quan huyén. Cac huyén phan nhigu 1a nhitng Lac twang... Lac twréng thi cd an ddng dai xanh... ». Do 46 nén 6 ¥ kién cho t8n Lac Ia tir & rudng Lac ma ra, va nhidu sach khée cfing cé nét dén_nhw vay. ‘Thuyét thir hai, thi c&n ctr vio nhitng hinh chim va hinh thuyén, voi nhitng 16ng chim trang tri trén mii nhitng ngwoi thiy thi khéc trén thuy&n cita tréng dng. Ngoai ra, con dya vio thuyét «chim dé trim trig» cia ngwoi Murdng, ma cho tén Lac la xuit phat tir td-tem chim Lac ma ra. Va chim Lac cing nhir ngudn gée ngudi Lac- Vigt & Trung-quée di cu sang. ‘Thuyét tnt ba, Igi da vao Lruy8n thuyét Lac-long quan, Hing-vuong tire 14 Lac vuong vi Lec hau, Lac tuéng ma cho Ia ho Lae. Hay trong sich Todn thir va Cirong mue cling cd néi Trung-Tréc Trirng-Nhi 1a do dong ddi Lac tong va ciing 14 ‘ho Lac. Cho nén tén Lac xuat phat tir hg Lac ma c6. Qua nbing thuyét trén day, ti thiy thuyét rugng Lac dang durge cht §. Thong thurdng tén goi cia mot téc hay mot dan toc nao dé, tuy do khdch quan dua lai mgt cach ngiu nhién ; nburng né cing nb&m phan anh vao dic dim nao cé lién quan mat thiét voi téc ngwoi hay dan téc 46. Nhu dya vio té-tem, dia vie cr tri, nhitng phat minh som hay, trang phue. (1) X4 goi diing theo phat am cia ngudi Thai 1a Tsa, ngwoi Vit phién am 1a Xa. Xa 1a t8n ky thj khinh r& cia bom phia tao Théé diing ggi cdc dan tdc ro cao. ¥ nghta cia né nhy tiéng Man. Higén nay ta khong ding nia. (2) Tigng « Moi »& Tay-nguyén'ciing khong dang nita. Ma chi goi la ngwei Ba-na, E-dé, Do-ral... Ging coy kién cho tén «Moi» lA do danh tir « To-moi» ma ra, Theo tiéng Ba- na thi To-moi cé nghTa' la « ngwoi khéch ». Nhung bon thyc dan, phong kién d8u ding tiéng Moi voi ¥ ngbfa ky thj 1a man mol»,Theo ¥ kién cia mgt sé céc cy & mign Bic, cho «rudng lac J& erudng chim, tire TA ragng lamgduys vy chiém 4% phd bién 6. mhiéu bac owéc ta rét lau doi. Nhin vao dja ly, th! ving liu ve séng Hang, song ‘MA & ddng bing Bacebd nwéc ta la ving cdy chiém rét t6t(1). Cé nhigu truy8n thuyét cling cho td tin ta xa kia, biét lam nghd néng rat som. Nhitng binh «chim» khéc trén mat trng ddng, ma mét s8 hoc gid cho la chim Lac; theo tdi, n6 chi 1a mot binh twgng cia nhitng chim Cd, chim Séu. Vi chim cd, chim séu quen séng & ding rudng, Ja noi ¢6 nbidu ca, Sc, cua. Trong truyén thuyét dan glan hay vin nghé cha ngudi néng dan, thing hay dién t& nhitng cinh thye (é sinh hoat cia hg. Nén nghé thuat trén tréng @3ng nhw: cdi gid gao, nha sin Ja tugng tring cho nghé nong 43 phat trifn, con thuyén bé 1a tong tring cho nghé di bi&n hay Ganh ca aa tién bd. Nén ciing rit cé thé td tién cha ngudi Viét—Mutng trroe kia 4% phat sinh ra ngh® trdng hia chiém rat som, do dé ma tro thanh tén goi cia dia phirong va tén goi cia dan toc. VA cling © 06 thé tir chd tudng Lac, ngwdi Lac, mai dé ra tén lé Lee virong, Loe hiu, Lae (wong 1a danh ti ding a8 chi chic vy cha nhitng ngudi cim du o ving dét 46. Nhu dt Viet thi la Vide veong, dét Man 1a Man vurong... (Khi x3 hOi d& phn héa giai cp). ” Ngoai tén Lec-Viét ra, tir Bie. thuge cho én céc trigu dai Binh, Lé va Ly pho bién ngudi ta ding tén dia phirong ma goi nhi¢ng cu dan & ving diy. Nhw got ngwai Gia chi, Giu-chan, nguoi Phong-chau hay ngwéi Tinrgng-oai (Hda-binh), nguwoi Ha-ddng (Thach-thanh thugc Thanh-héa), ngwoi Cir- long (C3m+thiy thuge Thanh-héa), ngudi Bong Hoa-lu (Ninb-binh), nguoi Séch-bong, Sach-t8-40 (dong Hoa-hr)... cdn tn goi Nam-man, An-nam 1a tén cla bon phong Kign thye din Trung-quéc tree kia goi ta vai tinh chit kj thi cia ching. Néu tén goi cla ngwéi Mirong va ngwoi ‘Viét triage kia ld t8n goi chung, vay th! tén Muéng xudt hién tir bao gio? y HOAN CANH XUXT HIEN TEN GOl CUA NGUOI MUONG Danh tir Muéng true doi nha Hau Lé (thé kj thir XV) chia tim thay c6 sir ligu nao ndi dén. Ta doi Hau Lé vé sau nay, thong thudng ngudi ta viét chi Mang (Nt hay &), nbung gc theo tigng nédm lai la Muong. Tiéng Mung nay khéng phai ding 42 chi riéog ngudi Muéng, ma né cé ¥ nghia 1B ding 48 chi dja phuong « Mong nao » trong “dé bao gém ca ngwéi Mitong lin ngwai Thai. Néu ta dya vio ngudn géc cha danb ur Muéng ma nhan xét, thi thdy lich sir cia danh t® Muéng xudt phat tir & nguén géc ng6n ngit cha nguéi Thai ma ra. Ding thoi trong: ngén ngit cha ngirai Lao va ngwoi Thai-lan cing con co danh tir Mudng (2). Xudt phat diém cia vin a8 trén day 1a vi gitta nguoi Lao va Thailan voi nguai Thai cé quan hé v8 ngudn gée va bé ogén ngit voi nhau (3). Tuy triréc kia gitta nguoi Vigt voi nguéi Lao cing ¢é lién quan it nbigu vé lich sit, nhung cilog khong cé quan hé gin bé va shu sfc nbw gitra ngwdi Murdng voi ngwdi Thai. Do 46 t6i thay tiéng Muong co thé xudt phat tt nguoi Thai ma ra. Theo sach Théng giam cong muc cia ta cling cé chép, khi gic Nam-chiéu tran sang Viét-nam (thé k¥ thir IX), thi 42 c6 ngwoi Thai djnb eu & Tay-Bic ri (4); Trong ohan dap vi «Ngai Muon; thuong goi ngudi Viét Ia « ngudi kinh », « ki chy» ho¥e 1a «ngudi xudi», Va ngtrge lai, ngubi Viét efing gol nguoi Murong la « nguéi Muréng», «ngwoi mi&n nguge >. — Muéng trirgc nay thurong c6 cau néi: ka chg»; hay nguéi Mong (1) Higo nay vy chiém cing 1a vy chioh cia ddng bao & tinh Ha-nam va Ninb-bioh, Va truée kia trong khi mién Bac nuréc ta chia c6 xAy dyng @@ di@u, thi rung chiém c6 thé 18 vuchinb cita dng bao, ma sir lidu 6 nél 18 «rugng theo nuéc thiy trigu lén xudng». (2) Ngudi Lao ding danh ti Muong d& chi dja phuong tong dong voi mot tinh. —Nguéi Thai-lan ding danb tir Mung a8 chi thank th (3) Tham khao Quém (6 murén cha Cim Quynh va Cim Trong. Nha xu4t bin Sit hoc— 1960. Va sip k& lai vé ngudn géc cha nguéi Thai. — Thai, Lao va Thai-lan thude ngit bé Han—Tang. : : 4) Theo truyén thuyét va sir liga nguet Thai, thi 13 tién ngwai Thai & vang Sip-song- pa-na (Trung-quéc) di cw sang Viét-nam vao Khoang dau thé ky thir XI. 50Phé bién tritée nay, agudi Viet goi ng «Mutong» 1a ngu ¥ chi ngudi & ving mign mii, Con danh tir «ké ch» thi tiéng eke» la tiéng Viét cd, c6 nghia 1a ngirdi & ving nao dé va tiéng «che» 1a chg bia. Nén ake chg» c6 nghia la «ngwai & ving chg bia». Hay tiéng «kinh», «ngudi kinh», cing 6 nghiala «ngudi & kinh ky», «kin 46», Tiéng cké chg» cing 1a t8n goi cf cha thanh Thing-long (1). Lich sir cia thanb Thing-long durye xay dyng lén, bat dau tr doi nha, Ly (L¥-cdng-Uan). Ti det aba Ly @é0 nay, thanh Thang-long vira 1a thi a6 cia nbidu tri8u dgi phong kién Viét-nam dong & day; ddng thdi cing 1A noi trung tam phat trién vé kink té, chinb trj vA van héa & nwéc ta, Kinh té, chinb tri doi Ly 1a thoi ky phdn thinh hon t&t ca cae dai: Dinb,Tién Lé va suét thei Bac thuge. ¥ nghia cia nhitng téa goi nay, cing phan doh sy phan héa gitta ndng thén mién adi voi thanb thi & ddng bing. Hay néi mét cach khae, tire 1a nén kinh té & muée ta trong thoi ky 46, @ kha phat trifo. Cho nén, tén Muong Khong thé xu%t hign tric khi cé nguoi ‘Thai di cur sang Vigt-nam ; cling cang khéng thé c6 trée khi cé thanh Thang-long va nén kinh té phat dat, 4a din dén sy phan hoa gitta néng thon mién nui, voi ving ddng bing, cong thuong nghiép phat trign. Y nghia cia tan Mung trong ogén ngit ngwoi Thdi cing nhu ngwoi Muéng 1a dou ding chi mdt dia vc cv tr, hay mdt thai Zp, hoe mgt vung cur dan & mot dja phuong nao 46. Danh ti Murong ciing con c6 ¥ nghfa 1a ding 48 chi mét pham vi d4t dai thong {rj clia mot tén Jang cun (lang dau sd), lang dao, thé ta (Muéng), hay cia mét tén phia tao (Thai) nio dé. Nén pham vi cia mdi muong lén bé c6 khac nhau. Thong thirong thi pham vi Mudng cia nhitng tén lang cun (Mung), va nhing tén phia (Thai) thi réng lon hon la Muéng cia ohikng tén lang dao (Muong) va nhitng tén tao (Thai). Hign nay, ngudi Thai & khu tyr tri Thai Méo (Tay Bac) van ding tiéng Mudng 48 chi mét chau (twong duong voi huyén) nh: chau Muéng-la (Son-la), chau Murdng-lai (Lai-chau), chau Mirong-thanh (Bién-bién- phi), chau Mugng-té ... Nguoi Thai citing con ding tiéng Muéng 42 chi mot x3 nhu: xi Mugng-bum, xi Muong-té, xi Muong- mé (chau Muréng-ta)... Khac hon ogwoi Thai, ngwoi Muong chi dang tiéng Muéng 48 chi don vi trong duong voi xi ho%e lién x2, hay x Muong-bi, dei thei Phap thude Thach-bi, nay chia ra dén 7 x2. Muéng-vang truéc goi la lang‘Trung-hoang, nay gdm cd 5 xf. Nhung & huyén Bét-bat (Son-tay) thi nguge lai, nhiga Muéng méi lap Iai thank mét x3. Nhw xi Tan-dan gdm ¢6: Mtrong- 48, Murding Gidp-thirgng, Murong Khanh-chite; xa Ninh-quang gm cé : Muréng-lach, Muréng- cSc, Muréng-vip, Muong.di; va x Bactrai gdm cé Mudng-me, Murdng-béi-théng, Muong-tram va Muéng-khoai. Tiéng Muéng'trong ngdn ngiengwéi Murong va ngwéi Thai, phd bién ding 48 chi don vj hanh chinh twong duong voi mot x3. VE t8 chic don vj hanh chinh tht Midng—Thai giéng nhau 1a trén Mudng 1a Chau. Nhung duéi don vj Muéng thi ngwai Thai goi 1s «ban », ma nguoi Murdng Iai goi la «chom >. Nhiing chdm cé bon lang cun hay lang dao &, tht Iai goi 14 «ching ». Ban va chom hay chitng twong dong voi don vi «xdmy cia ta. Nguyén nhén vi sao darih tir « Mudng » lat tré thank tén got cia ngwsi Mudng? Tiéng eMudng» tro thanh tén goi cha nguai Murvng, cé th8 do hat nguyén nhAn: nguyén nhan vé dja vyc cur trd va nguy@n nban kinb té trong née phat trign. Nguyén ohan triréc tién c6 thé 13 khi ngwoi Thai &Trung-quéc di cw sang Viét- nam, sau kbi din dan dinh cw & tiép gidp hofe xen ké voi ngwoi Mung tir khu Uy tr} Thai Méo (Tay-Bic), chay dai xuéng phia tay nam qua Hda-binh aén Thanb-héa, nh mét day -hanh lang cha mign ndi akm xudi theo huéng Tay Bac—Tay Nam, mot bén 1a ving Gdng bing dia vue cr tri cla ngedi Viet (pia Bong), va mot bén 1A ving rimg nai hiém tré dja vie cu tri cha nguéi Théi (phia Tay). Bae biét ving Mung va ving ‘Thai, d8u nim trong khu vyc céa ring mii. Do tinh binb ew tré ohur vay, st giao thong true kia di 1gi khéng phii dé dang ou ogay nay. Nén ngwréi Viét & dng bang khong phan bidt duge nguoi Mudng voi ngueiTbai, cting 6 th8 dodé ma goi chunglaengwéi SMuengy, tire la ngwoi & mi&n ndi. R&t c6 thé xult (1) Lich sit thi dé Héengi, Trin-huy-Lign chi. bién, Nha xuat bin. sit hoc — 1960. 51phat tir ch® gol 1a «ngwoi Mung nao...» rBi'din din chi cdn gol 14 engudi Mirong»; sau lai tté thanh phd bién va tiéng «Murong » tr& thin 1a tén goi ding a8 chi dan t6c Mudng. S& dt ngwoi Théi khéng nhim ln vi ngudi Murdng la do ngiroi Thai cdn c6 tén riéng, Ia «Thai» hay ho ty xung 1a «Tay », Nguge lai nguoi Murdng a3 lau doi, theo théi quen chi goi tén dia phuong, ma Khéng 6 tén rigng, nén tiéng Murdng tro thanh tén goi chinh thite cia ho. Hign tigng nhim Mo nay, cing nh ngwoi Han (Trung-quéc) goi nhitng ngwoi & mito «Nam mrécho; cho dén ci Giao-chi(Viét-nam) aéu 1a Viet. Hay bon phong kién Viét-nam triée kia gol chung cdc dan tdc thidu sb & nuée ta d&u 1d «Man », Hoe bon thie din cling nhur bon phong kign, déu gol cac dan toc thidu sé & Tay -nguyén déu 14 «Moi ». Tham chi bon phia tao Thai sdng gin voi ngudi La hu (Cd xung) ngwei Codng (XA khao), nguéi Khang dau (Xa clu), ngwei Pudc, ngdi Ming (Ming u), nung ching vin khéng phan biét durge toc nay voi téc khac ma vin goi chung nhirng ngwoi & réo cao Gu la «XA» hét. Cling c6 th8 do 46 ma moi s6 ngwei Méo & Cao-biing, sing xen ké voi ngudi Dao (Man) @n nay vin cdn mang tén 14 Man tring, Hoi nhitng nguoi trong hang agng & huyén Tuyén-hda (Bie Quang-bioh), tnroc kia tir chS goi Mi nguoi & ruc, a-rem nao a6, déa nay ho ngfu nhién mang tén 1 ngwoi Ruc, ngurdi A-rem (rye, a-rem theo tigng dja phirong Tuyén-hoa — Quing-binb Ta hang, dng). Mgt bang chitng khac nifa la hign nay gitta ngwéi Muréng voi nbau, khi 8p thudng hay hdi nhau: « ogwoi Mong nao»? Ho%c ho dap lai: «engi Mudng-ri >, cngudi Mudng-gd », «ngudi Mudng-gianh », MOt nguyén nhan thir hai cfing ¢6 thd 18 do trage kia nn kinh té cia mrécta 1a nén kin té néng nghiép lac hau; lai bi bon thie dan phong kién Trung-quéc kim him suét gin 10 thé kj, nén sy phan héa gitra nong thén va thanh thi chya 6 ranh gidi ré rang. TrAi qua giai doan née nha duge ade Lip ty chii, tir doi Ng6, Binh, Lé, obit 1a ti ai nha Ly vé sau thi kinb té moi bat dau phat tritn manb. Gitta néng thén va thaoh thi ngay cdng phan héaré rét hon. Viée Ly- cOng-USn thién 46 ra Thang-long va bai hich thién 6 cia Ong, cling 43 phan anh lén phan nao tinh binh phat trign kinh té Ide bay gid. Cho nén, tir chS nhiim ln khong phan pigt’ Muong —Thai-va qua trinh phat triton 52 Kinh t& eda ngwai Lac-Viét, citing ed thé Ja nguyén phan xuft hién cia tén goi Murong—Kinh, Qua nhitng din chitng trén day, thi to Murdng khOng phii 1a tén ky thi nh mgt sé anh em Mung 44 Lim tuéng, va thie t6 nd cling khéng phai la tén goi cia dan tdc. Nhung hign nay n6 @& tro than tén goi phd bign trong céc dan tdc va chinh ngay bin than cia ngwol Mudng, ciing nhir tén Kinh vay. : Nguoi Murong & Nghé-an ving song Con huyén NghTa-@an con cé tén goi la ngudi «Thd» vA ving song Con huyén Con-cudng Jai goi 1a « Hang tng », Nguyén rihan ngwai Murong & Nghé-an mang tén nay, vi ho li thidu sé s6ng xen k8 trong x3 thon cia ngwai ‘Thd va ngudi Hang tong. Tén Thd & day cé nghia Ia «thd dan tire 1a ngudi & dja phrong day a3 lau 43%. THS nay khong phai 1a ThS (Tay) ma chi 12 ngwdi Vist. Cdn Thd la ngudi Murdng chi c6 & cdc xd: Nghia-lam, NghTa- Ige vA NgbTa-lgi. Phin nhiéu Thd (Murong) 18 hg Bai, hg Cao va ho Pham, ngudn gée & huyén Nhw-xuan va Ngoc-lfc (Thanh-héa), dicw dén true thai Phap thude. Thd & ving séng Lanvla thi todn 1a ngwoi Viét ngudn gée & huyn: Yén-thanb, Anh-son (Nghé-an), T3 tiga ca ho'xua kia bj bon quan Iai nha Tran bat dua lén lp trai ip rdi djnh-cw ludn dén nay. Mét sd ngudi Muring & s6ng Con huyén Con-cudng mang tén Hang t8ng citing d@u 1a ngudn géc & chau Ngoe-lic (Thamb-héa). Lie @iu ho di ew lén & ving séng Con (huyén NghTa-dan). Nhung vi ho bj tén tri phi bat ho nop géu trang, va béc 16t ho rat tan nban. Sau khi Khéng sin dyge gau tring cho tén tri phi, 86 ngwoi Muéng nay phai trén lén & huyén Con-cudng nbap tich theo bon phia tao Thai & Hang-t6ng, khéng dim oban minh [i ngwéi Murong vi s¢ bi truy n%, nén ddi tan Hang-tong. Ngwoi Hang-tdng cé trén 16.000 nhan khau trong s6 46 ngwoi Merong chi cé hon 1.200'ngwoi: & x Chau-khé va mot 5 it &x& Cam-phue. Thanh phin ngwoi Hang- tng phan nbiéu 1a ngwoi Thai, mot sO it ngudi Viét voi mot s5 nguéi Mong a4 ndi trén. Hang-tdng khdng phai 1a tén dao toc. Nguyén nhan tree kia c6 mot s6 ngudi Thai cbay loan Thai-X4, voi m@t sO ngwroi Viet bj bon vua quan oba Trin bit dura Ién dénh ngu@i Lao trén & lai lam &n. Hai dan toc nay din din phat trién xay dyng thanh mot t3ng. Bon ‘phia tao Thai & 46 cd nhigu uyh€ chinb tri, kinh t6 va lam chanh t5ag vang 46, nén nhan dan cae dan toc khac n& s¢goi chung cu dan & dfy 1a Hang-tdng (1). Bon thyc dan Phap trate kia théng ké tét cA nhfing ngudi Hang-tdng déu cho 18 ngwoi Mudng. Ngay Qui-di-ni-é (J. Cuisi- nier) nghién ciru vé Murdng cling ghép chung ngwoi Hang-tong voi hgudi «Vuen», ogwei «Nha lang» 1h ngudi Vidt yao ngwai Mudng(2). Dang budn etdi nhZt tén thye din An-be Lip-po (Albert Louppe) cing nhdm mét goi bita ngwoi Thai & Cita Rao 1a ngudi Mirong (3). & Quang-binh nguwai Mudng con cé tén goi 1a aNgudn», «Séchy, Tén «Ngudn» xudt phat tir tiéng ding dé chi dja vyc cu tricia nguéi Mung & thung ling ogi Ngudn-son va cling 1a ngwoi & du ngudn nue, «Sache la danb tir ding d@ chf dom vi hanh chinh & cic ving mi&n mii trirée kia, phd bién 1a trong cde viing Murong. Séch la don vi tuong duong nh xém, Nhu buyén Thanh-xuyén (nay 18 huyéa Thanb-soa va Thanb-thiy — Phi- tho) c6 m@t thdn, 2 49ng, 34 sch. Sach Bong, Sach Té-0 14 qué huong cia vua Dinb-tién- Hoang (Bong Hoa-hr — Ninh-binb). Lic @iu 6 th8 do nguoi Mudng ty xung minh la nguoi & sich nao déa, rdi din din chi con mang tén Séch. Qua diu tra dan s6 di thang 3 ndm 1960, nguoi Ngudn, ngudi Sach Bu ty aban ho 1 ngwoi Mong. Ngoai nhirng tén goi phd bién va tén goi @ hirng dia phuong tréa day ra, nguoi Mong & mot 86 ving lai cdn co tn goi « Ao-ti», ‘va «Moi BY», Ngudn gc cla tén Ao-té & mot vai ving trong chau Mai-da (I10a-binb) la do ting Au-ta ma ra.4u tire-la chire vu cha bon lang dao phong cho nhffng ngwoi dan Mong (do nhan dan bau ra hofe do lang dao chi inh) dé phyc vy cho chung, Theo nguyén te thdng trj cia bon lang dao true kia dé ra, thi dong lang dgo méi durge lim «lang go», cdn nhan dan thi tuyét adi khong duge lam lang dgo ma cao nbit cting chi durge lam dén chire Au 1a citing. Nén trong nhan dao Miréng kbi chic tung nhau chi chiic-14 Au, Danh tit «t4 » theo tiéng Mirong 6 nghia 1A adngs. Au-t4 la eéng Ano. Ngnyén, nhan phat'sinh ra tén goi Ao-té lado truec kia c6 mot s6 ngwéi Mung & Thanh-héa chdng ach 4p bite cia bon lang dao, nén di cw lén Mai-@a (Hda-binh). Lucho dén dia phuong nay, anh em Mudng ving ddy aén cho ming va chide tue goi ting ho la Au-t4. To 46 danh Ui Ju ta tr’ thinh tén goi ci ‘ohém ngudi Mung nay va lau din biga am, thAoh 1 aAo-ta » 4u-ta hay Ao-ta khong phai a tén ky thj ohu m9t sé ngwoi trae nay gidi thich 1a ten gol ohing ngudi & ogi khée én cu ngy ludn bj lang dgo bat phu dich va khiob 18, C6 mot s6 ving ngwdi Muong &chau Quan- héa va buyén Tho-xuan (Thanb-héa) c6 tn koi 14 Moi Bi.Tén Moi Bi xudt phat tt tiéng «Mol miudng Bi» hay «M6l,Pi» ma ra. Daoh tir MOL Pi c6 nghTa la: enguai Muong Bis hay «ngudi Bi», Truéc kia bon lang dao Muréng Bi (IHda-binh) gi con gai v8 lam dau cho bon phia tao Thai & chau .Quan-héa (Thanh-héa). Liic 6 dau v8 nba chdng bon lang dao murdng Bi cé bat ép mgt chom nguei Mung trong pham vi thong trj cia ching lam cia hdi mén, di theo phyc vu cd dau, chit 8. Khi v8 & Quan-héa sO ngudi Murong nay ty xung la «M61 mudng Pi» hay «Mél Pir, Nhung ngwai Thai phat am Ich di, ta tiéag Mol thanh ting Moi va tiéng Pi ra tiéng Bi. Tir dé dén nay cdc t9c khic goi sO nguoi nay hay nhitng ogudi Mudng Bi khéc dén & huyén Tho-xuan ciing du 1a Moi Bi. Nguéi Murong Bi rit thanb kién voi tén Moi Bi. Vi ho cho tén Mgi Bi 1a tn ky thi, 06 nghia 14 man moi vA G3ng thoi né cilag ggi Jai cuge séng no 1¢ cia cha dng ho truéc kia bj bon lang 4ao miét thi va béc-Igt di man. Nguoi Mong ty xrng 12 « Ml». Tiéng Ml 6 nghia 1a «ngudi». Nhung nguoi Mong khong ding tiéng Mol kép a8 ty xung, Trir phi 48 phan bigt gitta Mrong — Viét thi true kia, c6 mOt sé it ngudi Murong ding tiéog Mol — Trugog bgp nay tiéng Mol lai 4m chi 1 nguoi Mudng con tiéng Téo thi am chi li nguréi Viét (thueng buén). Sau cach mang thang Tam, ngudi Muong khdng ding ting Tao a8 chi ngwai Viét nita. Vi trong tiéng Téo, c6 nghia 1a con buda, cé tinh chat mua ré ban dat. (1) Cling cé ngwéi ndi tén Hang-tdng 1a do chay gic danh nhau gifta tng may voi tong khae & Thanh-héa. Nhung theo t6i thi gife Hang-tdng phat sinh lic Phap mdi dén. Con nhiing ngwdi Thai, Vist dén & vang nay ti doi nha Trin, @) Trong quy&n Les Midngs. (8) Quytn Miréng de Céa Rao xust bin 1934, 53‘Théng thidng, nguol Muong ding tiéng Murdng 1A tén ky thj. Tiéng Ml, aéu ding \ M6l ghép chung voi tén dja phuong lam riéng mgt minh né thi khéng cé ¥ nghia gi tiéog ty xung. Nhu M6l Muréng-vang (ngwoi cA. Vi dy nh ngwrdi Miréng hdi nhau « Ml Mudng-vang), Mél Murdng-pi (nguoi Mirong- 6 80? (ngwoi & dau dén) hay «bao nhiéu bi), Mél Mudng-thang (ngudi Mwéng-thing), Mél»?(bao nbiéu ngwoi). Ngoai tén ty xung Mél Mudng-ddng (ngudi Mudng-d3ng)... Mél 14 M61 muréng... ra, thi nhiing tléng ty xung. Khdng phi 14 (én goi cia ngwdi Muéng.Cé hae nbw: Mol, Mol. Mu mét sé it anh em Muéng inh ding tiéng Mén cing d8u bat ngudn tir tiéng Mél ma Mél thay cho tén Muéng, vi ho cho tén ra, do phét fm sai léch di théi, Tom Iai, tén goi cha ngudi Mudng co th® tén Murdng ang thoi ciing 1a luc phat sinh tir thé kj thir X v8 truée 1A tém goi chung tén Kinh, ké chg, tire 18 tea goi ciia ngwai voi ngwi Vigt. Tén goi cha Muong—Viét Viet. Tén Mudng cing nb tén Kioh déu sir sich néi dén som nhit la tén Lac. Nguoi khdng phii 1A tén dan téc. Nhung hi Han Trung-quéc goi la Lac-Viét hay la Viét. nay tén Muang di thanh tén goi phd biéa Té dei nha Ly tré vé sau méi thdy xudt trong cac dan t§c, cling obwr. trong ngwdi hign tén Murdng, Cling cé th® hic xudt bigan Murdng.