T.C.

MARMARA ÜNIVERSITESI
FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ

ISIRGAN (Urtica dioica L.) BITKISINDE BAZI AGIR

METALLERIN BÜYÜME PARAMETRELERI
ÜZERINE ETKILERININ ARASTIRILMASI

W
IE
Sibel KALAYCIOGLU
(Biyoloji Ögretmeni BSc.)
EV
PR

YÜKSEK LISANS TEZI

BIYOLOJI ANABILIM DALI

DANISMAN
Yrd. Doç. Dr. Sener AKINCI

ISTANBUL 2005
 T.C.
MARMARA ÜNIVERSITESI
FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ

ISIRGAN (Urtica dioica L.) BITKISINDE BAZI AGIR

METALLERIN BÜYÜME PARAMETRELERI
ÜZERINE ETKILERININ ARASTIRILMASI

W
IE
Sibel KALAYCIOGLU
(Biyoloji Ögretmeni )
EV

(141100620010035)
PR

YÜKSEK LISANS TEZI

BIYOLOJI ANABILIM DALI

DANISMAN
Yrd. Doç. Dr. Sener AKINCI

ISTANBUL 2005
 T.C.
MARMARA ÜNIVERSITESI
FEN BILIMLERI ENSTITÜSÜ

KABUL VE ONAY BELGESI

ISIRGAN (Urtica dioica L.) BITKISINDE BAZI AGIR

METALLERIN BÜYÜME PARAMETRELERI ÜZERINE
ETKILERININ ARASTIRILMASI

Sibel Kalaycioglu’nun ISIRGAN (Urtica dioica L.) BITKISINDE BAZI AGIR

METALLERIN BÜYÜME PARAMETRELERI ÜZERINE ETKILERININ

W
ARASTIRILMASI isimli Lisansüstü tez çalismasi, M.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü
Yönetim Kurulu’nun10.10.2005 tarih ve .....................sayili karari ile olusturulan
jüri tarafindan.Biyoloji Anabilim Dalinda YÜKSEK LISANS Tezi olarak kabul
IE
edilmistir.

Danisman:(Yrd. Doç. Dr.) Sener AKINCI (Marmara Üniversitesi)

EV

Üye:(Yrd.Doç.Dr.) SerapÇAG (Istanbul Üniversitesi)

Üye: ( Prof. Dr.) Meral ÜNAL (Marmara Üniversitesi)
PR

Tezin Savunuldugu Tarih: 10.10.2005

ONAY

M.Ü. Fen bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu’nun...................tarih ve ....................

sayili karari ile Sibel Kalaycioglu’nun Biyoloji Anabilim Dalinda Y.Lisans (MSc.)
derecesi almasi onanmistir.

Marmara Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü
TESEKKÜR

Çalismalarimin her asamasinda bilgi ve deneyimleri ile bana yardimci

olan ve bana her türlü olanagi saglayan danismanim Sayin Yrd. Doç. Dr.
Sener AKINCI’ya içtenlikle tesekkür ederim.
Deneylerin yürütülmesinde, bitki yetistirme odasi ve Biyoloji
laboratuvarlarindan yararlanmamizi saglayan Biyoloji Bölüm Baskani Sayin
Prof. Dr. Meral ÜNAL’a, deney düzeneginin kurulmasi asamasinda bilgi ve
deneyimlerini bizden esirgemeyen, Doga Bitkileri ve Su Ürünleri Arastirma
Uygulama Merkezi Ziraat Yüksek Mühendisi Sayin Hüseyin ÇIMEN ‘e, yapici
ve yol gösterici fikirlerinden dolayi Istanbul Üniv. Fen Fakültesi Botanik Ana
Bilim Dali Ögretim üyelerinden Sayin Yrd. Doç. Dr. Serap ÇAG’a, deney

W
sonuçlarinin Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi’nde okunmasi ve
degerlendirilmesindeki katkilarindan dolayi Izmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü
IE
Kimya Bölümü Ögretim üyelerinden Sayin Doç. Dr. Ahmet EROGLU’na
tesekkür ederim.
Verilerin degerlendirilmesi ve istatistik çalismalarinda yardimci olan
EV

Marmara Üniv. Bankacilik ve Sigortacilik Yüksek Okulu Ögretim üyelerinden

Sayin Yrd. Doç. Dr. Bahattin RÜZGAR’a, deney süresince bitkilerin
bakiminda bana yardimci olan Nuray DOGAN’a, çalismalarimda bana en
PR

büyük moral, destek ve anlayisi gösteren aileme ve sevgili esime sonsuz

tesekkür ederim.
Bu çalisma Maramara Üniversitesi Bilimsel Arastirma Projeleri
Komisyonu Baskanligi tarafindan (Proje No: Fen-033/050704) desteklenmistir.

Eylül, 2005 Sibel KALAYCIOGLU

IÇINDEKILER

SAYFA
ÖZET.............................................................................................. I
ABSTRACT................................................................................... II
YENILIK BEYANI....................................................................... III
SEMBOL LISTESI....................................................................... IV
KISALTMALAR .......................................................................... V
SEKIL LISTESI............................................................................ VI
TABLO LISTESI.......................................................................... VII

W
BÖLÜM I. GIRIS VE AMAÇ.....................................................
BÖLÜM II. ILGILI LITERATÜR..............................................
1
3
IE
II.1. Urtica dioica L. (Isirgan otu) BITKISININ TAKSONOMIK
VE FARMAKOGNOZIK ÖZELLIKLERI......................... 3
EV

II.2. ELEMENTLER VE BITKILER

II.2.1. Elementlerin alinmasi.................................................. 5
II.3.BITKI VE TOKSIK ETKI YAPAN METALLER
II.3.1. Bitkilerdeki Genel Etkileri........................................... 9
II.3.2. Urtica dioica L. Üzerindeki Genel Etkileri................. 12
PR

II.3.3. Kadmiyum .................................................................. 14

II.3.4. Alüminyum .................................................................. 21

BÖLÜM III. TEZ ÇALISMALARI............................................. 29

III.1. Urtica dioica L. (Isirgan) BITKISININ ÖZELLIKLERI VE
FIDELERININ YETISTIRILMESI.................................................... 29
III.2. Fe EDTA’nin HAZIRLANMASI............................................... 32
III.3. MIKRO ELEMENT IÇERIGININ HAZIRLANMASI.......... 32
III.4. HOAGLAND ÇÖZELTISININ HAZIRLANMASI................ 32
III.5. GÖVDE BOYU VE YAPRAK SAYISI TESPITI..................... 32
III.6. FIDELERIN HASAT EDILMESI.............................................. 32
III.7. YAS YAKMA METODU............................................................ 33
III.8. ATOMIK ABSORBSIYON CIHAZI ÖLÇÜMLERI (AAS)... 34
III.9. ISTATISTIK................................................................................. 34
BÖLÜM IV. BULGULAR.............................................................. 35
IV.1. BESLEYICI ÇÖZELTIDE BULUNAN ELEMENTLERIN
FIDE YAPRAKLARINDAKI DEGERLERI.................................... 35
IV.1.1 Kadmiyum..................................................................... 35
 IV.1.2 Alüminyum.................................................................... 41

BÖLÜM V. TARTISMA VE SONUÇ......................................... 46

BÖLÜM VI. KAYNAKLAR......................................................... 50
BÖLÜM VII. ÖZGEÇMIS............................................................ 57

W
IE
EV
PR
ÖZET

Isirgan (Urtica dioica L.) BITKISINDE BAZI AGIR

METALLERIN BÜYÜME PARAMETRELERI ÜZERINE
ETKILERININ ARASTIRILMASI

Isirgan ( Urtica dioica L. ) Urticaceae familyasinin dünya üzerinde genis

yayilimi olan bir türü olarak Türkiye’nin hemen her yerinde yetismektedir. Önemli
sayilabilecek bir ölçüde besin kaynagi olarak kullanilmasinin yaninda tibbi degeri de
söz konusu olan Urtica dioica L. ‘nin yetistigi ortamin olumsuz kosullarindan fazla
etkilenmedigi görülmektedir. Bu çalismada endüstriyel alanlar ile kirlilik etkisinde

W
kalan kentler çevresinde yetisen Urtica dioica L.’nin muhtemelen etkilendigi bazi
agir metaller ve toksik elementler karsisindaki tepkileri laboratuar kosullarinda test
edilmistir. Deneyde, Cd2+ ve Al3+ yaninda toprakta yüksek miktarlarda
IE
bulundugunda toksik özelligi olan Fe2+ , Ca2+, Mg2+ , K+ ve Mn2+ elementlerinin
etkileri incelenmis, 100 ve 200 µM konsantrasyonlarinda Hoagland besleyici
EV

çözeltisi ile birlikte verilen CdCl2 ve AlCl3 ün bitki büyüme ve gelisiminde

olumsuz bir etki yapmadigi görülmüstür. Yaprak ekstrelerinin atomik absorbsiyon
spektrofotometresiyle (AAS) yapilan ölçümlerine göre, kadmiyum ve alüminyum
PR

elementlerinin etkilerinin boy uzunlugu ve yaprak sayisi üzerine olumsuz bir etki
yapmamasinin nedeninin bu elementlerin az miktarda gerçeklesen alimi ile birlikte
Ca elementinin bunlar üzerine antagonistik etkisi yüzünden oldugu
düsünülmektedir.

Eylül, 2005 Sibel KALAYCIOGLU

ABSTRACT

THE INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF SOME HEAVY

METALS ON THE GROWTH PARAMETRES BY Urtica dioica L.
(Common Netle)

Urtica, which belongs to Urticaceae family as a species, is distributed

widely all over the world and it is very largely grown in almost in every part of
Turkiye. Being used as an important source of food and having a significant
medical value, is not affected by the negative conditions in its natural surroundings.
In this study, thye probable reaction of urtica grown in industrial areas and big cities
is tested towards the heavy metals and toxic elements in laboratory conditions. In
this experiment, besides the effects of Cd2+ and Al3+ and the toxic effects of Fe2+ ,

W
Ca2+, Mg2+ , K+ and Mn2+ when exist in large amount in the soil are examined. It has
been observed that 100 and 200 µM concentrations of CdCl2 and AlCl3 watered with
IE
the Hoagland solution had no negative effect on plant growth and development.
According to the measurements of the leaves by atomic absorption
EV

spectrophotometer (AAS), the reason of the lack of a negative effect of the elements
Cd and Al on the plant height and number of the leaves is explained by the fact that
a lesser absorbtion of those elements occured together with the antagonist effect of
PR

Ca element against Cd and Al uptake from the soil.

September, 2005 Sibel KALAYCIOGLU

YENILIK BEYANI

ISIRGAN (Urtica dioica L.) BITKISINDE BAZI AGIR

METALLERIN BÜYÜME PARAMETRELERI ÜZERINE
ETKILERININ ARASTIRILMASI

Sanayinin gelismesiyle artan endüstriyel aktiviteler, çevredeki agir metal

W
kirlenmesini artirmaktadir. Bunun sonucunda, dogal olarak toprakta bulunan bazi
elementler bitki tarafindan fazla miktarda alim ile karsi karsiya kalmaktadir. Dogada
IE
bulunan kirleticiler toprak, hava ve su yoluyla besin zincirine karismakta böylece
bitkiler, hayvanlar ve insanlar için tehlikeli bir durum ortaya çikmaktadir. Agir
metaller ve toksik etki yapan elementler yaninda toprak verimliligini düsüren bir
EV

diger faktör toprak asitligidir. Verimli arazilerin gerek agir metallerin birikimi gerek
de toprak asiditesinin artmasi nedeniyle kullanilamaz hale gelmesi, o bölgede
yetisen bitkilerin gelisimi açisindan önemli bir engelleyicidir. Bunun yani sira bu
PR

bölgelerde yetismekte olan bitkilerle beslenen canlilar için de ayni tehlike söz
konusudur.
Günümüzde pek çok tedavi alaninda kullanilan Urtica dioica L. (isirgan)
bitkisi tibbi amaçli yarar saglamak yerine insanlar için tehlike arz eden zehirli
metallerin biriktiricisi mi, yoksa bu bölgede yetistirilen bitkiler ekolojik dengenin
korunmasi adina topraktaki toksik elementleri bünyesinde bulundurarak dogaya bir
yarar mi saglayacaktir?
Bu çalisma ile Urtica dioica L. (isirgan) bitkisi tarafindan topraktaki zehir
etkisine sahip kadmiyum ve alüminyum konsantrasyonlari içinde verilen besleyici
elementlerinin ne derece alinacagi, toksik etkilerinin olup olmayacagi ve bitkilerin
gelisim sürecine olan etkileri gözlenmistir.

Eylül, 2005 Yrd. Doç. Dr. Sener AKINCI Sibel KALAYCIOGLU

SEMBOL LISTESI

Al : Alüminyum
B : Bor
C : Karbon
Ca : Kalsiyum
Cd : Kadmiyum

W
cm : Santimetre
Cl : Klor
Co : Kobalt
Cr : Krom
IE
Cu : Bakir
Fe : Demir
H : Hidrojen
Hg : Civa
EV

K : Potasyum
kg : Kilogram
L : Litre
M : Molar
Mg : Magnezyum
Mo : Molibden
PR

Mn : Mangan
mg : Miligram
m3 : Metreküp
mm : Milimetre
N : Azot
O : Oksijen
P : Fosfor
Pb : Kursun
S : Kükürt
Zn : Çinko
ºC : Santigrat derece
µM : Mikromolar
KISALTMALAR

DNA : Deoksiribonükleik asit

pH : Ortamda bulunan H+ konsantrasyonunun negatif logaritmasi
ppm : Milyonda bir kisim çözelti anlamina gelen Ingilizce Part Per Million
sözcüklerinin bas harfleri

W
IE
EV
PR
SEKIL LISTESI
SAYFA

Sekil 1: Çimlendirme ortamina ekilmis, deney bitkilerinin ayrilmadan

önceki genel görünümünü................................................................. 30
Sekil 2: Düzenli gelisim gösteren fidelerin kontrol ve dene y gruplarina
ayrildiktan sonraki görünümleri........................................................ 30
Sekil 3:Kontrol ve deney grubuna ait fidelerin gelisim asamasindaki genel

W
görünümü........................................................................................... 31
Sekil 4: Kontrol ve deney grubuna ait fidelerin hasat edilmeden önceki
IE
Görünümü......................................................................................... 31
Sekil 5: Kontrol, 100 ve 200 µM kadmiyum verilmis bitkilerin boy
uzunlugu ve yapraklarinin genel görünümü..................................... 36
EV

Sekil 6: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerde boy

uzunlugu degerleri........................................................................... 37
Sekil 7: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
PR

yaprak sayilari................................................................................... 37
Sekil 8: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
kadmiyum yüzdesi............................................................................ 38
Sekil 9: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
demir yüzdesi.................................................................................... 38
Sekil 10: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
kalsiyum yüzdesi............................................................................... 39
Sekil 11: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
magnezyum yüzdesi........................................................................... 39
Sekil 12: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
mangan yüzdesi................................................................................. 40
Sekil 13: Farkli konsantrasyonlarda kadmiyum verilmis bitkilerdeki
potasyum yüzdesi............................................................................... 40
Sekil 14: Kontrol, 100 ve 200 µM alüminyum verilmis bitkilerin boy
uzunlugu ve yapraklarinin genel görünümü........................................ 41

Sekil 15: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki

boy uzunlugu degerleri.......................................................................... 42
Sekil 16: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerde
yaprak sayisi degerleri.............................................................................. 42
Sekil 17: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki
alüminyum yüzdesi................................................................................. 43
Sekil 18: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki
demir yüzdesi.......................................................................................... 43
Sekil 19: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki

W
potasyum yüzdesi.................................................................................... 44
Sekil 20: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki
IE
magnezyum yüzdesi.................................................................................. 44
Sekil 21: Farkli konsantrasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki
mangan yüzdesi.......................................................................................... 45
EV

Sekil 22: Farkli konsant rasyonlarda alüminyum verilmis bitkilerdeki

kalsiyum yüzdesi........................................................................................ 45
PR
TABLO LISTESI

SAYFA NO

Tablo II.1 Toksik Etki Yapan Metallerin Periyodik Cetveldeki

Yerleri........................................................................................... 14
Tablo III.1 Bitkilerin Yetisme Kosullari............................................... 32

W
IE
EV
PR
 BÖLÜM I.

GIRIS VE AMAÇ

Canli topluluklari (populasyon) ile ihtiyaç duyduklari besin kaynaklari

W
arasinda son derece hassas ve yakin bir iliskili oldugu bilinen bir gerçektir. Besin
kaynaklarinin canli populasyonlarindan daha az artmasi veya bunlarin ürün
IE
verimlilkle rinin azalmasi bu kaynaklara gereksinim duyan canlilari sikintiya
sokacaktir. Ürün verimliliginin veya toplam ürün miktarlarinin (rekolte) çesitli
EV

çevresel faktörler ile de etkilenmesi kaçinilmazdir. Çevre kirliligi, topraktaki su,

tuzluluk miktarlari yaninda topragin mineral içerigi besin zincirlerinin en önemli
halkalarindan olan bitki gelisiminde son derece önemlidirler. Topraktaki su miktari
kadar bu içinde olmasi gereken bazi anyon ve katyonlar bitkinin gerek çimlenme
PR

gerekse de fide gelisme safhalarinda ideal büyümeye katkida bulunurlar.

Isirgan (Urtica dioica L.) Urticaceae familyasinin (50 cins 700 tür) dünya
çapinda iliman ve tropik bölgelerde yetisen önemli bir türüdür. Ülkemizde ise 3
türle temsil edilmektedir. Son yillarda çesitli hastaliklara olan etkileri kesfedilmis
aslinda halk tarafindan uzun zaman öncesinden beri çesitli amaçlar ile kullanimi
bilinen bir bitkidir. Büyük isirgan olarak da isimlendirilen bu tür yaninda Urtica
urens L. (küçük isirgan) ve U. pilulifera L. (kara isirgan) da ülkemizde yetisen
türlerdir. Yenilebilir özelliginden dolayi çayi yaninda yemegi de yapilir. Kandaki
seker miktarini düsürücü özelligi yani sira, idrar yollari, karaciger, safra kesesi,
dalak hastaliklarina ve romatizmaya iyi geldigine inanilmaktadir. Köklerinden elde
edilen özlerin saçlara yararli oldugu bilinmektedir. Bitkinin büyük oranlarda
bilinçsiz olarak toplanmasi ve tüketilmesi bitkinin neredeyse koruma altina
alinmasina yol açabilecektir. Bir çok yetistirici bu bitkiden daha fazla kazanmak

Reproduced with permission of copyright owner. Further reproduction prohibited without permission.