DALUMAT

kahulugan ng salitang gawa sa

DALUMAT
 Pagkakaroon ng kakayahan ng mag-isp ng
malalim
 Hinde basta simpleng mga salita,
pangangatwiran o pagiisip na madalas na
nagagamit ng mga tao
 Pagsasaad ng ibang kahulugan sa mga
simpleng salitang paksa o partikular na
sitwasyon ng isang tao
DALUMAT SALITA
 Paggamit ng wika sa mataas na antas
 Pagteteorya na may kabatayan sa masusi,
kritikal at kritikal na pag gamit ng salita na
umaayon sa ideya o konsepto na malim na
kadahilanan o uri ng paggamit nito
 Nagsisimula ito sa ugat na dahilan o
kahulugan ng isang salita at madalas nag-
uugat o nagbubunga ito ng iba’t ibang
sangay na kahulugan ng salita.
SAWIKAIN O IDYOMA
IMPORTANSYA NG PAGPAPAHAYAG
 Pagpapahayag ng damdamin, kaisipan at
mga naisin sa buhay ay lubhang mahalaga
sa bawat tao.
 Nauunawaan natin ang iba at gayon din sila
sa atin
 Kung aalisin ang pagpapahayag para na
ring kinitil ang buhay ng isang tao.
ANO NGA BA ANG SAWIKAIN O IDYOMA?
 Pagpapahayag na kusang nalinang at
nabuo sa ating wika
 Sa ating pang-araw-araw na
pakikipagtalastasan, pagsasalita at
pagsusulat, gumagamit tayo nito.
IDYOMATIKONG PAHAYAG O SALITANG
MATALINGHAGA
 Parirala o pangungusap na ang kahulugan
ay kumpletong magkaiba ang literal na
matalinghagang salita.
HALIMBAWA
 Nagasgas ang bulsa-nakagastos ng malaki
 Matalim ang dila-masakit magsalita
 Agaw buhay-naghihingalo
 Anak pawis-magsasaka o manggagawa
 Anak dalita-mahirap
 Bungang tulog-panaginip
 Butot balat-payat na payat
 Makapal ang bulsa-maraming pera
 Butas ang bulsa-walang pera
 Dilang anghel-nagsasabi ng totoo
 Tengang kawali-nagbibingbingihan
 Gintong kutsara-mayaman
 Matandang tinali-matandang binata
 Dilang pilipit-bulol magsalita
MGA HALIMBAWA AT GINAMIT SA
PANGUNGUSAP
 BALITANG KUTSERO-balita na hindi totoo
 BUO ANG LOOB-matapang,disidido
 BUHAY ALAMANG-mahirap sa buhay
 ITAGA SA BATO-tandaan
 MATIGAS ANG KATAWAN-tamad
UKAY-UKAY
 Salitang sebwano ang “ukau-ukay” na
iniuugnay sa “hukay” ng mga Tagalog at
“wagwag” ng mga taga-norte,
 Tumutukoy ito sa mga segunda-manong
damit na nabibili sa mas murang halaga
Type your initials here | 1
  Batay kay Narvaez, nagmula ito sa
“underground” na kalakaran sa Bureau of
Custom noong dekada 60 sa baguio at cebu
 Ang ukay-ukay ay senyales ng kahirapan sa
buhay
BOSSING
 Nagmula ang salitang ito sa ingles na
“boss”, at naging popular naman dahil kay
Vic Sotto na gumaganap bilang padre de
pamilya at amo sa lumang sitcom na “okay
ka, fairy ko”
 Nagagamit ang bossing para tumutukoy sa
misis (na tinuturing ring kumander), sa
isang taong hinihingian ng pabor (boss,
pausyo naman ng bayad) at kamakailan ay
ginagamit pa ito ni pangulong Benigno
Aquino III para tumutukoy sa taumbayan
UNLI
 Naging popular ang “unli” pinaikling
unlimited dahil sa mga promo load sa mga
cellphone
 Mula sa load napunta na rin ito sa mga
pagkain, partikular sa kanin
 “ang hilig ng pinoy sa unli” ay repleksyon
umanoo sa tunay na kalagayan ng
pamumuhay ng mga Filipino na nag-
aakalang nakatitipid dagil sa pagiging
walang-hanggan ng produktong binibili
 Patuloy na nagagamit sa ibang konsepto
ang “unli” na nagagamit pantukoy sa hindi-
tapos na ulan, sa hindi maubos ubos na
kuwento o hinde masugpo-sugpong
katiwalian sa gobyerno
PEG
 Tulad ng “unli”, iniluwal din ng teknolohiya
ang salitang peg napakarami umanong
kahulugan sa ingles
 Tumutukoy ito sa isang gina-gayang (pine-
peh) na tao o bagay
 Hinde simpleng ekspresyon ang peg jundi
isang pagpapakita ng pagnanais na lumaya
sa kanya-kanyang konsepto ng
pagkabilanggo ng isang Filipino
PITONG SALITANG BUKAMBIBIG SA PILIPINAS SA
NAKALIPAS NA DEKADA
 ‘MAGKATALIK ANG SALITA AT REALIDE.”
 Ang wika o salita ay hindi lamang simpleng
pagsasalaysay ng katotohan kundi may
kakayahan ding lumikha o magdulat ng
realidad
 Hinde lamang mga simbolo na
nagpapahayag ng mga ideya, damdamin, at
karanasan kundi ito rin ay may kakayahan
na bumuo ng realidad o magbigay-daan sa
mga bagay na mangyayari sa totoong
buhay
CANVAS(2004)
 May iba-ibang kahulugan ang “canvass”
tulad ng canvass na tumutukoy sa pagsuri
ng bibilhing produkto, paghingi ng opinyon
para sa isang sarbey o sa masusing
magkilates sa boto
 Ngunit nang ilahok ito ng kolumnistang sa
RANDY DAVID noong 2004 namayani at
nabigyan ng pansin ang pagbabago sa
kahulugan ng “canvass”
 Mula sa sana’y masusing pagkilates sa
boto, naging isa na lamang simpleng
pagbibilanag ng mga boto ang kahulugan
ng canvass matapos ang kontrobersyal na
panalo ni dating pangulong Gloria Arroyo
kay FPJ sa halalan
HUWETENG(2005)
 Ayon sa Manunulat na si Roberto Anonuevo
ang huweteng ay isang ilegal na sugal na
pinagpapares ang dalawang numero mula 1
hanggang 37. Ang makakuha ng
kombinasyon ang panalo.
 Ito ang sugal na kinasangkutan ni dating
pangulong Joseph “erap’ Estrada na nauwi
pa sa kanyang pagkatanggal sa puwesto at
sa pagkakakulong
 Ibang kahulugan ng salitang huweteng tulad
ng balato, bolitas,deskuwento, kabo,
kobrador, blue book, payola at tambiyolo
2
  Nagsilbi itong pag-asa sa pahihirap niyonh
patron
LOBAT(2006)
 Pinagkabit at isina-filipinong ‘low-battery”
ang lobat
 Lahok sa “salitang tao” ng manunulat na si
JELSON CAPILLOS
 Tumutukoy ito sa pagkaunos ng baterya ng
isang cellphone o anumang gadyet
 Tumutukoy din ito sa taong nauubusan na
ng enerhiya o napagod na-isang
nakakatakot na pagtutulad sa tao at makina
sa panahaong ito ng teknolohiya
MISKOL(2007)
 Tumutukoy ito sa hinde pagsagot sa
cellphone.
 Nang ilahok ito bilang “salitang taon”
manunulat na si ADRIAN REMODO noong
2007 mas nabigyang diin ang kahulugan
nitoong tumutukoy sa pagpaparamdam o
pagpapapansin
 Ayon kay Remodo, ang mga sang
naiiwasang pagkakawalay ng mga filipinong
todo-kayod nakapamuhay lang nang
desente ay “panandaliang pinagdurugtong
ng tawag sa telepono,kahit miskol lamang”
JEJEMON(2010)
 Ang orihinal na kahulugan ng jejemon ay
tumutukoy sa wika ng mga taong
gumagamit ng ibang karakter bukod sa
aphabeto
 Kalaunan, naging bansag na ito sa mga tao
mismo na gumagawa nito na may sariling
porma na kadalasan ay binabatikos ng mga
“mas edukadong” tao na tinatawag ang
sariling mga “jejebuster” at “grammar nazi”
 Sa politikal na anggulo tiningnan ng
manunulat-kritiko na si ROLANDO
TOLENTINO ang salitang jejemon na
anya’y bumubuhay ang tunggalian ng
mahabang uri ng gustong pumantay sa mas
nakatataas na uri
WANGWANG(2012)
 Tumutukoy ang wangwang lahok ng guro-
manunulat na si DAVID MICHAEL SAN
JUAN, sa tunog mga sasakyang pang-
emergency tulad ng ambulansiya, trak ng
bumbero, sasakyang pampatrulya ng mga
pulis gayundin sa mga sasakyan ng mga
politikong nagmamadali at sumisingit sa
trapiko
 Ginamit ito ni pangulong BENIGNO
AQUINO III bilang sagisag sa korupsyon at
burukrasiya sa pilipinas na nais puksain ng
kanyang polisisyang kontra-wangwang
SELFIE (2014)
 Halos naging parte na ng buhay ng
maraming Filipino ang selfie na mula sa
salitang ingles na ‘self” na nilagyang “ie” sa
dulo upang tumukoy sa isang katangian
 Lahok ito nina NOEL FERRER, kritiko,
manunulat, talent manager at JOSE
JAVIER REYES, isang premyadong direktor
at manunulat ng screenplay.
 Tumutukoy rin ito sa kultura ng narsisismo
na nangangahulugan ng matinding
pagkahumaling sa sarili
 Ipinakikita rin umano nito ang kultura ng
gitnang uri na may kakayahang bumili ng
kasangkapang may kumera at nagsusulong
ng pagkamakasarili.
MGA SALITA NG TAON
 Sa patuloy na pagbabago ng panahon,
patuloy din na nagabago ang ating
kapaligiran, at ang gawi ng pamumuhay at
pakikisalamuha ng tao sa iba’t ibang panig
ng mundo
 Paggamit ng mga maka-bagong salita o ang
pagbibigay ng bagong kahulugan sa mga
salitang dati pa man ay nagagamit na.
TRIGGERED
 Ito ay ginagamit ng mga millenial para
ipahayag ang kanilang masamng damdamin
sa tuwing mayroon silang di-kaaya-aya na
nakikita o naririnig
SHOCK
3
  Ito ay isang salitang ginagamit ng mga
millenial upang ipahayag ang kanilang
pagkagulat o pagkabigla
BLESSED
 Ito ay ginagamit upang maipahayag na
maraming maga-ganda at positibong bagay
ang dumating sa buhay ng isang tao.
Maaari din itong magsisilbing eksplanasyon
sa sari-saring positibong nararamdaman ng
isang tao.
BAKIT MAS MARAMI NA ANG GUMAGAMIT SA
SALITANG KATULAD NITO KAHIT NA MAYROON
NAMANG MGA SALITA O PANGUNGUSAP NA
MAARI NAMING GAMITIN BUKOD DITO?
 Kahit ito ay masasbinig mga simpleng salita
lamang ay nabibigyan tayo nito ng mas
madaling paraan upang ipaliwanag ang
ating nararamdaman at ng iba pang mga
bagay lalo na sa tuwing iisipin na nauukopa
nang ibang bagay
BAE
 Acronym daw ito ng pariralang “before
anyone else” pero naggaling ito sa pet
name ng magkasintahan na baby o babe at
naging popular dahil kay BAE ALDEN
RICHARDS.
 Madalas din itong tinatawag sa mga gwapo
PABEBE
 Umaarteng baby o magpacute
GALAWANG BREEZY
 Bagong termino sa mga kala-lakihan na
pasimpleng dumidiskarte sa napupusuang
babae
 Nakuha ang word ang breezy sa mahangin
TARA G!
 TARA GAME
BEASTMODE
 Ginagamit ng mga millenials ngayon upang
ipahiwatig na sila ay galit o naiinis
 Posible daw nagmula ito sa video game na
ALTERED BEAS ng SEGA, kung saan
nagpapalit-anyo ang krakter at nagiging
halimaw
NINJA MOVES
 Pasimpleng dumidiskarte ng hindi
napapansin
WALWALAN
 Madalas nababanggit ito sa inuman.
 Nagmula ito sa mga saling “walang
pakialam”, “walang pangarap” at “walang
kinabukasan”
EME-EME
 Salitang beki na pamalit sa mga termino na
hinde masabi o maalala
 Noong dekada 80, ibigsabihin nito ay “any-
any” o kung ano-ano lang at nung dekada
90 naman, naging “anik-anik” at ngayon
eme-eme na
EDI WOW
 Ekspresyon na parang sinasabi sayo ng
kausap mo na “edi ikaw na”
YOLO
 You only live once
KASAYSAYAN NG KAPILIPINUHAN
KASAYSAYAN NG PILIPINAS
 Pamayanan-pagkakaugnay-ugnay ng mga
sinaunang Pilipino bilang mga simpleng
grupo, bayan at sambayanan o estadong
bayan.
 Bayan-Pagkabuo ng estadong
pangkapuluan sa batayan ng paglawak ng
estado.
 Bansa-Paglaganap ng hangarin ng mga elit.
 Pagsasambayanan-Pagbuo ng mga
estadong bayan o etniko
KABANATA 1 : SICALAC AT SICAVAY:
SINAUNANG PILIPINO
Ang Pleistocene
 Malalaking pagbabagong heolohikal at
pangkalinangan. Tampok rito ang paglitaw
ng “Continental Shelves”sa iba’t ibang
bahagi ng Timog Silangang Asya.
Panahong Glasyal
 Sundaland- Nasisimula ito sa tangway ng
Malaya patungong Sumatra, Dyawa,
4
 Kalimantan, Palawan, at ibang maliliit na
pulo tulad ng kapuluang Riau at Lingga.
 Sahulland- Ito ay binubuo ngayon ng Iran
(New Guinea) at Autralya kung saan
kabilang ang ilang lupaing malapit sa Timor.
 Wallacea- Ito ay matatagpuan sa pagitan
ng Sundaland at Sahulland mula sa
Lumabok at Bali patungong Sulawesi at
Mindanaw, gayundin ang Sulu, kanlurang
baybay-dagat ng Luzon hanggang sa mga
pulo ng Batanes.
 Sa huling dako ng panahong Pleistocene,
nagkaraoon ng mga pagsabog ng bulkan at
paggalaw ng mga “plates” sa ilalim ng lupa
kaya’t sa kasalukuyan ay nasa panahong
interglasyal tayo.
 Pinaniniwalaan rin na ang pagdating at
paglaganap ng tao, hayop, at halaman ay
sa pamamagitan ng pagtawid sa mga tulay-
lupa na nagdurugtong sa mga kalupaan sa
mga panahong interglasyal.
CAGAYAN AT ANG HOMO
ERECTUS PHILIPPINENSIS
 HOMO ERECTUS JAVANENSIS-Ang
kasalukuyang pinakamatandang katunayan
sa kanilang pag-iral ay natagpuan sa
Cagayan.
 HOMO SAPIENS na natagpuan sa
Novaliches, Rizal, at Batangas
 HOMO SAPIENS SAPIENS na natagpuan
sa Yungib Tabon sa Palawan. Pinaka-
Kongkretong ebidensya ng modernong tao.
KABANATA 2: ANG AUSTRONESYANO SA PILIPINAS
 HOABINHIA- Ito ang tawag sa
kasalukuyang kinatatayuan ng Timog Tsina
at Hilagang Vietnam. Dito natuklasan ang
kulturang paleolitiko.
 MELANESIA- Ito ang tawag sa ngayong
kilala bilang Insulinde o Indo-Malaysia
(kasama ang Pilipinas)
UNANG DUYAN SA PAGLAGANAP NG
AUSTROSNESYANO
Dalawang Teorya
 Nagmula ang Austronesyano sa Hoabinhia
at lumipat ng Taiwan bago tumuloy ng
Pilipinas at, mula rito, tumungo sa Pasipiko,
Indo – Malaysia at Madagaskar.
 2. Nagmula sa Matandang Melanesya ang
mga Austronesyano o Nusantao at
lumagnap mula rito patungong Taiwan,
Indonesia, Milkronesya at Polinesya
PANAHONG NEOLITIKO
 kasangkapang batong pinakinis ang
kalakaran sa panahong ito. Ginamit ito sa
paggawa ng sasakyang pandagat tulad ng
Bangka (wangka) na mula sa tridacna
gigas o mga kabibeng malalaki. Mga
halamang ugat tulad ng gabi at ube
PANGALAWANG DUYAN NG
PAGPAPALAGANAP NG AUSTRONESYANO
 Pinaniniwalaan na ang pangalawang duyan
ng paglaganap ng mga Austronesyano ang
Pilipinas. Natagpuan ang isang kalansay
na naka “fetal” position na may tandang
2,800 BK sa Duyong Cave. May katabi
itong mga kagamitan na gawa sa tridacna
gigas. May nakita ring apog na ginagamit
sa nganga.
BAGONG KALINANGANG AUSTRONESYANO
Dalawang Katangian
1. Paglitaw ng Bahay
 Permanenteng Tirahan
 Maunlad na Sistema ng irigasyon at
pagsasaka
2. . Paglilibing sa tapayan
 Upang paagnasin ang bangkay
 Lilinisin at ipapasok sa tapayan ang buto
bago muling ilibing
KABANATA 3: SINAUNANG KABIHASNANG PILIPINO
 Nagsimulang lumaganap ang mga metal
noong 800 BK. Halimbawa na lamang ay
ang ginto, tanso, at tansong dilaw.
Dekorasyon ang naging pangunahing gamit
5
 dito Ito ay palatandaan sa libingan,
tinatawag na manik (beads. Hindi ito
pangkaraniwang pang dekorasyon, ito ay
ginagamit din bilang anting anting.
PAGBABAGONG ANYO AT PAKIKIPAG-UGNAY
 Ang paglitaw ng bakal sa Pilipinas ay
itinakda noon 200 BK. Dahil ditto ang
pagtunaw ng bakal ang isa sa mga
pinakamahalagang prosesong natutunan sa
panahong ito. Ang pagiging bihasa sa
paggamit ng bakal ay nagdala ng kaunlaran
sa pangingisda, pangangaso at sa
agrikultura.
ESTADONG BAYAN AT IBAYONG DAGAT
 “BALANGHAY” 300 MK – 900 MK - Ito ay
nahukay na labi sa Butuab ng mga
mahahabang bangkang gawa sa mga
tabling pinagdikit dikit sa pamamagitan ng
mga pakong kahoy na ipinasok sa mga
butas.
 SISTEMA NG PAGSUSULAT - Ito ay
natagpuan sa Ilog Lumbang, Laguna, may
20x30 cm at tinatawag na
“COPPERPLATE” na may nakasulat na
kasunduan at may petsang 900 MK.
KABANATA 4: ANG ESTADONG BAYAN SA
PAGPAPALAGANAP NG ISLAW
 TUAN MASHA’IKA - Unang nagdala ng
Islam sa Pilipinas Tuan “Ginoo”, Masha’ika
“Pinunong Matanda” Pinagsama niya ang
tradisyong Muslim sa mga sinaunang
kaugalian
 KARIM-UL MAKDUM - Sinasabing may
galing sa mahika at tinitingala nilang isang
guro at propeta.
 SULTAN ABUBAKR - Sharif-ul-Hashim
Zein-ul-abidin. 1450 ng dumating siya sa
Pilipinas at pinakasalan si Paramisuli, anak
ni Rajah Baginda at siya ay naging sultan.
Isa sa kanyang kontribusyon ay
pagpapatayo ng madrasa o paaralan ng
Qur’an, ginamit niya rin ang tradisyunal na
pagtuturo ng mga propheta ng Qur’an na
tinatawag na “Hadith”. Ang kanyang
pinakamalaking impluwensya sa Islam ay
ang Pulitikal na aspeto.
SULTAN KABUNGSUWAN AT RAHA
SULAYMAN
 1515- Dumating si Kabungsuwan sa
Maguindanao. Ang lawak ng kanyang
nasasakupan ay mula Maguindanao,
Cotabato hanngang Zamboanga
 1570- Dumating si Kabungsuwan sa
Maguindanao. Ang lawak ng kanyang
nasasakupan ay mula Maguindanao,
Cotabato hanngang Zamboanga
 1588- Natuklasan ang pagsasabwatan ng
mga radya mula sa brunei at mga ilang taga
maynila.
KABANATA 5: KABIHASNANG PILIPINO SA IKA-16 NA
DANTAON
 Kabuuan: Balangay, Bayan, at Pamayanan
 Ang balangay ay isang pagbubuklod ng
isang kamag-anakan na ang pangunahing
pakay ay ang pagpapataas ng produksyong
agrikulutural.
 Mula sa salitang “Bangka”. Ito ay
pinamumunuaan ng isang datu; sa simula
maisasakay sila sa isang balangay.
TATLONG URI NG MAMAMAYAN
 Maginoo- Nagmumula dito ang datu at ang
kanyang pamilya Timawa-
 “MALALAYA”, Nagbabayad ng buwis at
maaari mangalakal kasama ang datu.
Alipin-
 “BIHAG”, Sila ang nagsisilbi sa datu
BAYAN – isang grupo ng barangay
HARI- pinakamalakas na datu HARI- Namumuno
sa isang baying bilang pagbubuklod-buklod ng mga
balangay.
RAHA- Ang hari ay magiging radya o raha sa mga
luga rna nagkaroon ng ugnayan sa Indomalaysia
SULTAN- Maaari maging sultan ang ilang radya’y
depende sa paglawak ng kanilang teritoryo.
ILOG- Ito ay naging paraan ng komunikasyon dahil
naging ruta ito ng komersyo .
DAGAT- Ito ay isa sa pwersang nag-uugnay sa
estadong bayan
6
 IBAYONG DAGAT- Ito ang nagdala ng
kalinangang dayuhan sa Pilipinas.
BAYAN- IKALAWANG YUGTO NG KASAYSAYAN
NG KAPILIPINUHAN
KABANATA 6: KRISIS NG PAMAYANANG PILIPINO (1588-
1663)
 Nakaranas ng krisis ang pamayanang
Pilipino, sa sistemang pulitikal na nagulo
ang dating kaayusan ng kapangyarihan ng
mga radya at datu habang sa ekonomiya
naman ay itinatag ang “encomiendas” na
ginagamit pangtustos sa mga gastusin ng
mga namumuno.
 Ipinasok ng mga Kastila ang Kristiyanismo
upang mapadali ang paglaganap ng
kanilang kultura at ang pagsakop sa bansa.
Sila rin ay nagtayo ng gusali, gumawa ng
mga armas at sasakyang dagat. Binago rin
nila ang ruta ng kalakalan upang isentralisa
ang Maynila. Sa pagdating at pananakop ng
mga Kastila, nagkaroon ng batayang
Sistemang panlipunan – pueblo, villa,
ciudad. Ang (a.) pueblo ay isang
organisadon bayan, (b) villa ay mas Malaki
sa pueblo ngunit mas kompleks ang
pamamahala at ang (c) ciudad ay mas
Malaki sa villa at pinakakomplexs ang
adminstrasyon
KABANATA 7: BAYAN, PUEBLO, AT CIUDAD:
BAGONG PAMAYANAN
REDUCCION
 Ito ay ang baguhin ang dating kaayusang
Pilipino sa mga rehiyong naokupa ng
Kastila. Ang dating mga bayan ay ginawang
mga “pueblo” at nakasalalay sa plaza bilang
sentro. Itinakda din ang mga “villas at
cuidades” bilang sentrong aadminitratibo
kasama ang mga presidios at
commandancias
MAKABAGONG EMILIO JACINTO
EMILIO JACINTO(1875-1899)
 ‘’Utak ng Katipunan’’
 Katulong ni Andress Bonifacio sa Katipunan
bilang tagapayo at kalihim
 Nag sulat ng ‘’Kartilya ng Katipunan’’
 Heneral ng Pilipinas sa panahon ng
Rebolusyong Pilipino
ANDRES BONIFACIO
• “Ama ng Himagsikang Filipino.”
• “Supremo ng Katipunan”
• “Haring Tagalog”
• ‘’Ama ng Katipunan”
• Nagtatag ng KKK o Katipunan
• Isa siyáng alagad ng sining.
EMILIO AT JACINTO
 Katipunan ang gumamit ng mga Dalumat ng
bayan noong 1892-1896. Sa Kartilya ng
Katipunan, Dakalogo, at iba pang mga
sulatin, makikita ang mga Dalumat ng
Kalayaan, Kaginhawaan, Liwanag, Dilim,
Puri, Kabanalan, Dangal, Pag-ibig sa bayan
at isa’t isa, at marami pang iba.
HISTORY
 “Chronological record of significant events,
the study of past events.”
diksyunaryo ng Anglo-Amerikano
 Sa matagal na panahon, laging sinasabi ng
ating mga dayuhang mananakop na wala
tayong history o historia bago sila
dumating dahil walang “dokumento”
patungkol dito; samakatuwid, wala ring
“sibilisasyon” na mapatutunayan sa harap
ng dokumentong taglay ng mananakop.
ANG PUSO AT KAISIPANG PILIPINO SA MGA
DALUMAT AT DIWA NG BAYAN AT KATIPUNAN
Kapanahong Kasaysayan
 Ito ay “salaysay na may saysay sa mga
kapanahon na nakapaloob sa isang mas
malawakan at matagalang kasaysayan
bilang kamalayang pangkalinangan.”
 SALAYSAY
(kwento/ paglalahad)
 SAYSAY
(kabuluhan).
7
 “Ang kabagayang pinag-uusig ng katipunang ito ay
“salinlahi” sa kasaysayan. lubos na dakila at mahalaga; papagisahin ang loob
Dr. Jaime B. Veneracion at kaisipan ng lahat ng tagalog (*) sa pamagitan ng
isang mahigpit na panunumpa, upang sa
 “kasaysayan ay isang salaysay hinggil sa pagkakaisang ito’y magkalakas na iwasak ang
nakaraan na may saysay ‘’ masinsing tabing na nakabubulag sa kaisipan at
 bawat salinlahi ay may partikular na matuklasan ang tunay na landas ng Katuiran at
pakakahulugan/saysay o ekspresyon ng Kaliwanagan.”
dalumat ng Kalayaan batay sa
pangangailangan ng kanilang panahon, TATLONG URI NG PAG-IBIG SA KATIPUNAN:
subalit makikita din na may pagkakaugnay, 1. Pag- ibig sa Maykapal
kung hindi man kaisahan, ang mga saysay 2. Pag-ibig sa Inang Bayang Tinubuan
na ito. 3. Pag-ibig sa kapwa

GINHAWA ALERTA KATIPUNAN 1898

Ginhawa Alerta Katipunan sa bundok ang tahanan Doon
-- Espiritu mararanasan ang hirap ng katawan Walang unan,
-- Kabuuran ng buhay walang kumot, walang banig sa pagtulog Inuunan
-- Pinakasimulain ng buhay. pa ay ang gulok abanseng katakut-takot
 “GUINHAOA”- “stomach”
- to live, to breathe, Alerta Katipunan bathin ang kahirapan Pag-
- respiration, vital spirit; ibayuhin ang tapang kahit mamatay sa laban
Visayan dictionary Layon natin ay itaguyod, baya’y tubusin at itampok
Hayo na’t tayo’y makipaghamok, abanseng
KALULUWA katakut-takot.
 Nagbibigay ng buhay, isipan, damdamin at
pagkukusa sa isang tao sa pamamagitan ng
anting-anting Jocelynang Baliwag
 Isang paboritong kundiman na sinasabing
Mga Aral ng Katipunan iniaalay sa isang babaeng nagngangalang
o Kartilya Pepita Tiongson Lara (aka Pepitang
Ayon sa historyador na si Milagros C. Guerrero Himala) na taga Baliwag, Bulacan
 Sa tuwing inaawit ng Katipunan para sa
Tatlo ang inspirasyon ng ideolohiya ng Katipunan bayan, ang unang dalawang saknong ay
ayon sa Kartilya: naglalarawan dito bilang dalisay sa linis,
Virgilio S. Almario, dakila sa ganda tulad ng bulaklak at
Kaligayahang Eden (paraiso)
1. Ang mga ideya ng Kilusang Propaganda
2. Sinaunang katutubong kasabihang bayan Ang Dapat
3. At ang pasyong pamprotesta ng Cofradia Mabatid ng mga Tagalog
de San Jose at mga kapatiran sa mga Andres Bonifacio
Bundok Banahaw, San Cristobal at
Makiling. TATLONG PARTE
LIWANAG, DILIM, LIWANAG
Dokumentong katipunan Ginamit ni Bonifacio upang lumaban ang mga
“Sa May Nasang Makisanib Sa Katipunang Ito’’ Pilipino
andres bonifacio

8
  LIWANAG- Panahon ng LIWANAG ay bago
dumating ang mga kastila sa ating bansa.
 DILIM- Panahon ng Pagdating ng mga
kastila
BARANGAY: BANGKA AT LIPUNAN(EFREN B.
ISORENA)
SIMBOLISMO NG BANGKA
 Sistemang pulitikal ng maraming
katutubong lipunang magdaragat sa Timog-
Silangang Asya at mga isla sa Pasipiko.
 Kaayusang panlipunan
 Mahahalagang kapaniwalaan at ritwal sa
bayan
SIMBOLISMO NG BANGKA SA PILIPINAS
 Kapangyarihan;
 Kaayusan sa lipunan at sa pulitika; at
 Barangay
BANGKANG BARANGAY
Antonio Pigafetta – ayon sa kanyang tala noong
1521, unang lumabas ang bangkang barangay
nang sila ay mapadako sa isla ng Limasawa
matapos nang sila ay dumaan sa kipot ng Surigao
mula sa isla ng Homonhon.
Juan de Plasencia – ang kauna-uanahang
tumukoy sa bangkang barangay bilang katawagan
sa kalipunang bumubuo ng isang komunidad na
pawing magkakamag-anak at pinamumunuan ng
isang datu.
Ang barangay ay kinilala bilang sinaunag uri ng
pamahalaan ng katutubong lipunan.
1. ANG BANGKANG BARANGAY SA
PILIPINAS
 Ilokos – barangay ang karaniwang
katagang pantukoy sa Bangka, maging sa
mga Bangka na yari sa table at walang
katig.
 Tagalog – pangunahing Bangka ang
bar(l)angay at kilala ito bilang bangkang
pandigma at bangkang pangalakal.
 Bisaya – ayon kay Alcina, pangunahing
Bangka rin nila ang barangay. Ito ay yari
mula sa mga tabla na ginamitan ng pakong
kahoy, may dalawang palo para sa layag at
ginugauran ng bugsay.
 Bikol – ang bangkang barangay ay isa sa
mga bangkang pinapanday sa Isla ng
Catanduanes na kasamang inilalako ng iba
pang mga Bangka sa mga kalapit na isla
hanggang sa Mindoro.
 Taosug – epa/lepa-lepa ang kanilang
bersyon ng barangay.
2. DESKRIPSYON NG BANGKANG
BAR(L)ANGAY SA PILIPINAS
 Ayon sa Boxer Codex (1591), ang
bangkang barangay ay malaki at malapad;
limampung (15) katao ang maaaring
sumakay at isang daan (100) sa mas
malaki.
 Ayon kay Padre Francisco Alcina (1668),
ang bangkang barangay ng Ybabao ay ang
pangalawa sa mga malalaking Bangka ng
mga Pilipino matapos ang balasian. Ang
bangkang iyon ang pinakamagaan na
ginagamit noon ng mga katutubo roon.
 Sa bahaging dulo ng ika-19 na dantaon,
ang bangkang barangay ay itinuring na
mabilis ngunit hindi gaanong malakas tulad
ng ibang sakayang ginagamit sa digma.
3. ETIMOLOHIYA NG KATAGANG
“BARANGAY”;
PAGDADALUMAT ng Barangay:
 Pampango
 Barag – buwaya;
 Barangay – tilabuwaya (dahil sa proa na
ulo ng buwaya)
 Malay at Indonesia
 Barang – kasangkapan, gamit o mga bagay
na mula sa ibayo; kadalasang inilalako at
imported
 Pilipinas
 Barang – mangkukulam o pangungulam
o Bisaya – balangaw (bahaghari)
9
o Tagalog – barangao (bahaghari o
bathalang mandirigma)
 Javanese
 Barangaran – kapangalan o kamag-anak
 Barangay – tilabuwaya
 Bikol at Bisaya
 Baga-ngar(l)an – katulad o kasing-pangalan
 Ritwal ng Bayan (Pilipinas)
 Baylana – punong pari na babae
 Kibang – pakikipag-ugnayan sa kanilang
mga namatay na ninuno
 Ritwal ng Pagdaga at sa Baklag
 Pagdaga – pag-aalay sa diyos na si
Humalgar, na isang ahas
 Baklag – pag-aalay ng dugo sa kilya ng
bangkang barangay
4. ANG BANGKANG BAYAN:
IBA’T IBANG ANTAS NG TAO SA
SINAUNANG LIPUNAN
 DATU
 Namumunong uri, maguinoo,
tagapamahala.
 Kasama ang kanyang pamilya, sila ang
nasa malapit sa gitna – sa huling hati ng
Bangka o duluhan.
 MAHARLIKA
 may sariling kabuhayan at may
prebilihiyong hindi magbayad ng buwis
 mandirigma at kasama ng datu
 SANDIG SIN DATU
 Mula sa timawa na anak ng datu
 Nasa loob ng Bangka
 Mas mataas kaysa sa mga gumagagaod
 TIMAWA/ALIPING NAMAMAHAY
 Uri ng mga gumagaod
 Mga ordinaryong tao na Malaya ngunit
obligadong magbayad ng buwis
 Ang kanilang paninilbihan ay laon nang
napagkasunduan o itinakda
 May sariling tahanan at pag-aari na
maaaring manahin o ipamana sa kanilang
mga anak
 Nasa loob ng Bangka (sa unang hanay ng
darambas)
 ORIPUN/ALIPING SAGUIGUILIR
 Nasa mas mababa na posisyon at mga
aliping maaaring ipagbili
 Nasa labas ng bangka (sa ikalawang hanay
ng darambas at halos ay nasa tubig na)
5. PAGLALAYAG AT KAYAW: PAGSUBOK
AT BALIDASYON NG UGNAYANG
PANLIPUNAN AT PULITIKAL
 PANGANGAYAW
 Tradisyon ng pagpugot ng ulo at
pagpreserba sa ulo ng isang taong pinatay
(karaniwan mga sundalo o pinuno ng
kalabang tribo) (pamimirata, pamimihag at
pananalakay).
 Kinasasangkutan ng mga may kaya
 Pagtamo ng kapangyarihan
 Sa gipit na pagkakataon, ang mga alipin ay
sumasama sa pangangayaw
 Kapag matagumpay, ang mga nakatatas ay
maghahatian ng mga nakulimbat at
nasamsam, samantalang ang mga alipin ay
walang mapapala
at
 James Warren (2002) - ayon sa kanyang
Iranun ang Balangingi, ang mga
pamamaraan ng pangayaw ng mga moros
ay ang mga sumusunod:
 Tanging ang mga datu o ang kanilang mga
anak ang maaaring makapamuno ng
pangayaw;
 Ang karamihan sa mga sakay ay binubuo
ng mga taga-gaod (aliping namamahay);
 Mahalaga na ang lahat ng sakay ay mula sa
iisang lugar at sadyang magkababayan o
magkababata;
 Tanging mga lalaki lamang ang
nagsasagawa ng pangayaw at karamihan
ay sadyang mandirigma; at
 Matapos ang pangayaw ay nagsisiuwi na
sila sa pamayanan.
10