5.
paglalaping laguhan o paglalagay ng panlapi
Mga Paksa:
➢ Kahulugan ng salitang “Pagdadalumat”
➢ Konsepto ng mga salitang itinanghal na
Salita ng Taon.
A. Kahulugan ng salitang “Pagdadalumat”
Ayon kay Nuncio (2018), pagdalumat ang
tawag sa proseso ng pag-iisip at pag-urirat sa mga
lantay o ipinahiwatig ng isang salita.
Dagdag pa niya, madalas ginagamit lamang ang
mga ito para makabuo ng matino’t makahulugang
pahayag o ekspresyon para makipag-usap.
TATLONG LEBEL NG PAGDADALUMAT
1. Leksikal
2. Simbolikal
3. Diskursibo
I. LEKSIKAL NA PAGTALAKAY
Sa lebel na ito, aalamin ang kahulugan ng
salitang dinadalumat.
Leksikal na pagtalaky sa salitang Dula:
➢ Ang katumbas ng salitang dula sa Ingles ay
stage play o drama.
➢ Ang dula sa wikang Filipino ayon sa UPDF
(2010) ay pagtatanghal o itanghal.
Sa Tesauro ni Panganiban (1971), ganito niya
binigyang katumbas ang salitang dula:
Ilokano - pabuya
Pangasinan - Palayan
Para naman sa UPDF (2010), binigyang
katumbas ang dula sa ganitong paraan:
Hiligaynon - puksa
Bikol - kumain, makihalubilo sa kainan
Ayon kay Bernales (2016), ang paglalapi ay
tumutukoy sa proseso ng paggamit ng panlapi
upang makabuo ng bagong salita.
Sa Filipino, maaaring maglapi sa limang paraan
tulad ng:
1. pag-uunlapi, o pagkabit ng panlapi sa unahan
ng salita
Halimbawa: saya = masaya
2. paggitlapi o pagkakabit ng panlapi sa gitna ng
salita
Halimbawa: hiyaw = humiyaw
3. paghuhulapi o pagkakabit ng panlapi sa
hulihan ng salita.
Halimbawa: kain = kainan
4. paglalaping kabilaan o pagkakabit ng panlapi
sa unahan at hulihan ng salita.
Halimbawa: tawa = nagtawanan
sa unahan, gitna at hulihan ng salita.
Halimbawa: sampalok = nagsinampalukan
dugo = nagdinuguan
Dula+ an = Dulaan n. theatre
Dula+in = Dulain v. to dramatize
Ma+dula = Madula adj. dramatic
Isa+dula = Isadulav.to dramatize
Man+du+dula = Mandudulan.
dramatist
II. SIMBOLIKAL NA PAGTATALAKAY
Simbolo ang dula ng representasyon ng mga
ganap at danas ng mga tao ng isang lipunan sa
pamamaraang pagtatanghal o dulaan.
Simbolikal na pagtatalakay sa salitang Dula:
➢ Ayon kay Salazar (1968), ang dula ay
isang larawan ng buhay na
sinasangkapan ng wika, damdamin at
sining.
➢ Ayon naman kay Atienza (2001),
karaniwan nang ikinakabit sa salitang
dula ang mga konseptong tulad ng
teatro, artista, iskrip, pag-arte, stage,
costume, make-up, set, props, rihersal,
direktor at palakpak.
III. DISKURSIBONG PAGTATALAKAY
Sa bahaging ito ng pananaliksik, babalikan ang
kasaysayan ng dula upang higit na maunawaan at
mapalalim ang kahulugan nito.
Ibig sabihin sa aspetong ito, ang pag-alam sa
pinagmulan ng konseptong dula ay makatutulong
sa pagdalumat ng bagong salitang mabubuo na
may kaugnayan sa pag-aaral ng dula.
Diskursibong pagtatalakay sa salitang Dula:
➢ Bago dumating ang mga kolonyalistang
Espanyol, ang dula ay ang kabuoang ritwal
na idinaraos ng ating mga ninuno sa
pamamagitan ng mga awit at tula bilang
pangunahing anyo ng panitikan at pagkatuto.
B. Konsepto ng mga salitang itinanghal na
Salita ng Taon
Filipinas Institute of Translation, Inc. (FIT)
❖ Ang Sawikaan ay idinaraos ng Filipinas
Institute of Translation, Inc. (FIT) kada
makalawang taon.
❖ Nagsimula noong taong 2004 at sinundan
noong 2005, 2006, 2007, 2010, 2012, 2014,
2016, 2018 at 2020.
Ang lahat ng salitang napipiling nominado
sa Sawikaan ay karapat-dapat na sa
puwesto ng Salita ng Taon dahil taglay nito
ang alinman sa sumusunod na katangian:
 1. Bagong imbento “MISKOL” (2007) – Adrian V. Remodo
2. Bagong hiram mula sa katutubo o
❖ Sinabi ni Professor Adrian
banyagang wika
Remodo ng Ateneo de Naga na ginagamit
3. Luma ngunit may bagong kahulugan
ang ‘miskol’ bilang isang alternatibong
4. Obsolete o patay na salitang muling
paraan upang iparamdam ang
binuhay
presensya ng isang tao.
Pamantayan sa pagpili ang Salita ng Taon:
❖ Ayon pa sa kanya, maaaring ang ibig sabihin
1. Kabuluhan ng salita sa buhay nating mga nito ay,"Buhay pa ako. Magparamdam
Filipino at/o pagsalamin nito ng katotohanan ka naman."
o bagong pangyayari sa ating lipunan;
“JEJEMON” – Prof. Rolando Tolentino
2. Lawak at lalim ng saliksik sa salita, gayundin
❖ Ang Jejemon ay bagong buong salita
ang retorika o ganda ng paliwanag at paraan
noong panahong iyon na kumakatawan sa
ng pagkumbinsi sa mga tagapakinig; at
bagong umuusbong na kultura na dala
3. Paraan ng presentasyon: sari-saring ng cellphone.
malikhaing teknik tulad ng performance art,
❖ Isa itong paraan ng kakaibang pakikipag-
kasangkapang biswal, diyalogo –para umani
usap sa text dahil sa limitasyon ng 160
ng mga hikayat mula sa mga tagapakinig sa
characters ayon sa nagnomina ng salita
botohan.
ng taon na si Prof. Rolando Tolentino
“CANVASS” (2004) – Randy David ng UP.

❖ Ayon kay Randy David, Canvassing ang ❖ Lumilikha ng sariling kodigo ang mga
tawag sa proseso ng maingat na pagsiyasat jejemon, at ang mga kodigong ito ay isang
sa dokumento upang matiyak na ito nga ay anyo ng paglilihim upang ikubli ang mga
tunay. pakahulugan at paghihiwatigan nang hindi
madaling maunawaan ng
❖ Canvassing din ang tawag sa talakayang
nakatataas o awtoridad, gaya ng magulang
nagaganap bilang bahagi ng pagtatasa sa
at guro.
katunayan ng mga dokumento.
“WANGWANG” – David Michael San Juan
“HUWETENG” (2005) – Roberto T. Anonuevo
❖ Ang salitang “wangwang” ay may
❖ Ayon sa manunulat na si Roberto T.
potensyal na magpakilos. Sa pamamagitan
Añonuevo, iligal ngunit napakalaki ng
ng pagbibigay-diin sa bagong kahulugan
pulitikal at kultural na implikasyon, napaka-
nito, ang wangwang bilang pag-iingay,
popular at masasabing "timeless" ang
pagrereklamo, pangangampanya, at
Jueteng bilang isang uri ng panunugal.
panawagan.
“LOBAT” (2006) – Prof. Jelson E. Capilos
❖ “Sa pangkalahatan, iniligtas tayo ng
❖ Ang salita na ito ay nanggaling sa dalawang salitang wangwang sa luma nating sakit na
Ingles na salita na “low” at “battery.” pagsasawalang bahala sa mga usaping
❖ Sa konteksto ng Pilipinas, ipinaikli natin ang bayan.” – San Juan
dalawang salita sa isang salita lamang:
“lobat.” ❖ Nauso ito nang gamitin ni Pnoy sa kanyang
inaugural speech para patamaan ang
Pero saan pa ba ito nagsimula? mga abusadong opisyal. Naging simbolo
❖ Sa huli ng 20th century, nagbago ang buong ang “wangwang” ng “Tuwid na Daan”
mundo dahil sa introduksyon ng mobile na kampanya ng kanyang
telephone. Dahil sa imbensyon na ito, administrasyon.
napabilis ang progreso ng komunikasyon. “SELFIE” – Jose Javier Reyes at Noel Ferrer
❖ Ngayon, tayo ay gumagamit ng salitang ❖ Nangangahulugan ang “selfie” ng pagkuha
“lobat” para ilarawan ang Filipino na ng sariling larawan gamit ang smart phone o
nanghihina dahil sa “personal, social, and webcam at agarang pagpapaskil sa
global pressures.” social media.
Pero ano naman ang epekto ng pagkalobat sa
kasalukuyang panahon? ❖ Unang kinilala ito sa wikang Ingles at sa
katunayan ay itinanghal ding Word of the
❖ Kadalasang nararamdaman ng kabataan, Year noong 2013 ng Oxford English
lalo na ng mga mag-aaral, ang tinatawag na Dictionary.
“lobat”. Kadalasang nagmumula ito sa labis
na pagtatrabaho para makakuha ng mataas ❖ Nakikita sa pagkahilig ng mga
na marka na nagdudulot ng matinding pisikal Pilipino sa “selfie” at pagkahumaling
at mental na pagkapagod. sa social media ang kultura ng
 pagkamakasarili at konsumerismo. maraming bagay sa buhay ng tao hindi lang
Pero nagagamit rin daw ang pagse-selfie dito sa Pilipinas.
upang maipakita ang pagkakawanggawa.

“FOTOBAM” (2016) – Michael Charleston Chua

❖ Pinili ng mga eksperto na salita ng taon ang A. Pagsipat sa mga awitin bilang
“fotobam”, pandiwa na ang ibig panimulang pagdadalumat
sabihin ay sirain ang eksena sa
MUSIKA
pamamagitan ng pagsingit sa kuwadro ng
kamera habang may kinukuhanan ng ❖ Ang musika ay isang uri ng sining na mas
retrato. kilala bilang tugtugin o tunog.

❖ Naging matunog ang salitang ❖ Ayon kay Mangusad (2009), ito ay

“photobomb” matapos bansagan ang repleksyon ng ating kultura at ng ating
Torre de Manila bilang pagkatao.
“pambansang photobomb” dahil diumano’y ❖ Ayon naman kay Straubhaar, ang isang
sinisira nito ang hitsura ng monumento ni awitin ay higit na magiging kaaya-aya at
Rizal, isa sa mga sikat na makabuluhan kung ito ay tumatalakay sa
atraksyon sa Luneta Park. mga problemang kinahaharap ng bansa.

❖ Iniba ni Chua ang baybay o ispeling ng ELEMENTO NG MUSIKA

“photobomb” at “fotobam” ang naging 1. Ang pitch o tinis, ito ay tumutukoy sa
salitang kalahok sa Sawikaan. mababa at mataas na tono.
2. Ang Daynamiks – paglakas o paghina ng
❖ Ayon sa historyador, ginamit niya ang
awit o tugtugin. Ang daynamiks ay maaring
“fotobam” bilang pagpupugay na rin sa
magbago pabigla-bigla o paunti-unti
dalawang estudyante ng De La Salle-
(crescendo o pagtaas o paglakas ng musika
College of Saint Benilde - sina Carl
at decrescendo o pagbaba o paghina ng
Angelo Ruiz at Jong Gutierrez – na ginamit
musika).
ang baybay na ito sa kanilang
3. Timbre o uri ng tono ay ang kalidad ng
dokumentaryo.
isang tunog.
“TOKHANG” (2018) – Mark Angeles - Babae: Soprano at Alto
- Lalaki: Tenor at Base
❖ Hinirang ang “tokhang” bilang salita ng 4. Melody o Melodiya o himig ang tema ng
taon sa Sawikaan 2018 na ginanap sa isang komposisyon. Ito ang kombinasyon ng
Institute of Biology Auditorium sa mga ritmo at tono.
Unibersidad ng Pilipinas (UP) Diliman 5. Ang ritmo o rhythm na naglalarawan sa
noong ika-26 ng Oktubre. tiyempo o kumpas ng musika. Ito ay
naiuugnay sa pulso o tempo na naisasaayos
❖ Inilahok ng mamamahayag na si sa metro( o time signature).
Mark Angeles ang salitang ito na - 3/4
hango sa salitang Cebuano na - 4/8
“toktok” o katok at “hangyo” o - 8/8
pakiusap. - 8/16

❖ Naging madalas ang paggamit ng “tokhang” Mga naratibo sa mga himno ng musikang pop at
mula nang ilunsad ng Philippine National awit protesta
Police ang “Oplan Tokhang” noong 2016.
Repasuhin natin ang mga liriks ng awit
Ito ang pagbisita ng mga pulis sa mga bahay
upang makita kung paano pinagagana ang mga
ng mga pinaghihinalaang gumagamit o
persona ng mga ideolohiyang pinambuhay sa
nagtutulak ng ilegal na droga upang
naratibo ng mga pyesa mula sa mga panulat, talento
kumbinsihin sila na itigil na ang gawaing ito
at pananaw ng mga umakda.
at makipagtulungan sa pamahalaan.
❖ Handog ng Pilipino sa mundo (Jim
“PANDEMYA” (2020) – Prof. Zarina Joy Santos
Paredes)
❖ Ayon kay Prof.Zarina Joy Santos, napakalaki
Maoobserbahan ang salitang “’ko”unang
ng epekto ng pandemya sa buong mundo at
panauhang isahan na persona sa unang saknong ng
lahat ng tao ay naapektuhan nito.
Handog ng Pilipino sa Mundo. Natransporma sa
❖ Hindi bago ang salitang pandemya pero “tayo”, maramihan, pagdating sa refrain.
marami umano ang hindi naging handa sa
Ngunit ang dalawang persona pa ang
pagdating nito. Socially at medically relevant
nagmamando sa bayan, na gumanap sa
din daw ang salita dahil sa pandemya umikot
pagbabagong panlipunan, na magkaisa para sa
ang mundo ngayon at nagpahinto ng
“Mapayapang paraang pagbabago” sapagkat “Isa FEMINISMO
lang ang ugat na ating pinagmulan”.
Pinagtutunan ng teoryang ito ang kalagayan
❖ Tatsulok - Buklod o representasyon ng kababaihan sa isang akda.

Sa Tatsulok, pinaiiwas naman ng persona si
Totoy sa pook na tagpuan ng armadong tunggalian.
Paniguradong hindi ito Metro Manila na
pinangyayarihan ng kudeta sa pagitan ng mga
adbenturista, paksyonalistang militar at tropang
tapat sa institusyon ng AFP. Kundi sa kanayunan,
kadalasang larangan ng armadong tunggalian sa
pagitan ng mga NPA at AFP, o MILF at AFP.
Sinalarawan pa ng persona kay Totoy na kapag
lantad siya sa karahasan ng digmaan, buhay ang
magiging kapalit. Sinita rin ng persona, kung alam
ng bata ang mga sanhi ng tunggalian. Saka
pinangaralan sa koro. Mayorya ang nilulugmok sa
kahirapan sapagkat pang-elitista, o pang-oligarkiya
lamang ang katarungan sa kaayusang
sinatalinghaga sa Tatsulok.
❖ Naiiba ang persona ng Tatsulok sa persona
ng Handog ng Pilipino sa Mundo dahil
nakalahad ang kapangyarihan nitong pag-
ingatin, sitahin at mandohan si Totoy ng
gawaing higit pa sa pagkakaisa sa katuturan
ng mapayapang pagbabago, sa gitna ng
labanan. Posibleng armado ang sumita. Sa
pamagat pa lamang, minumungkahi ng may-
akda ang pangangailangan ng tagapakinig
na gamitin ang lente ng marxistang
sosyolohiya na pagsuri sa balangkas ng
social pyramid, o lipunan, na tinalinghaga sa
tatsulok na kaayusan.
MGA TEORYA PARA SA EPEKTIBONG
PAGDALUMAT
PANITIKAN
Ang panitikan ay sumasalamin sa mga
pangyayari sa buhay ng tao na inilalapat sa mga
akdang lathalaing makabuluhan.
TEORYA
May iba’t ibang teorya na bumubuo sa
panitikan. Mga teorya na maaaring makita sa mga
akda, ito ay tumutukoy sa layuning iparating ng
awtor, kanyang saloobin, at maging kanyang mga
imahinasyon.
✓ Layunin nito na baguhin ang mga de-kahong
imahen o paglalarawan sa kababaihan sa
anumang uri ng panitikan.
Kapansin-pansin sa mga akdang mulat sa
Feminismo, na ang tauhang babae ay aktibong
nakikilahok sa mahahalagang pangyayari sa
kuwento, may sariling pananaw, at higit sa lahat,
may paninindigan bilang tao.
Hindi tagasunod lamang, kundi tagapanguna ng
isang pagbabago.
Maria Milagros Geremia-Lachica
Ang kaniyang mga tula ay palagiang
nakahulma sa kalagayan ng mga kababaihan. Ang
pagsalungat sa ideya na mahihina, marupok,
pantahanan, masama, emosyonal, at tanga ang
mga babae.
Ang pagkakaakda ni Lachica sa kanyang
mga tula ay palagiang tema ang pagiging isang
babae, nanay, asawa, at taong may puso’t utak.
➢ Sa isang panayam ni Noel Galon de Leon,
binigyang kahulugan ni Lachica ang salitang
feminista bilang isang babaeng aakyat sa
silya para sa pagpapalit ng pundidong
bombilya sa kaniyang kusina, hindi dahil sa
kaya niya itong gawin ngunit dahil
kailangang palitan upang hindi siya magluto
sa dilim. Kung sakaling may lalaking mag-
alok ng tulong sa pagpapalit ng sinabing
bombilya, ang feminista ay hindi tatanggi.
Magpapasalamat siya sabay ang isang
matamis na ngiti.
Sa pamamagitan ng panitikan naihayag na ng
mga kababaihan ang kalipunan ng kanilang
paniniwala, lakas sa mundo ng kalalakihan.
Simone De Beauvoir
“Walang esensyal na kalikasan na tutukoy sa
kababaihan.”
Unknown
”Ang babae ay hindi ipinanganak na babae, siya ay
nagiging babae.”

MGA TEORYANG PAMPANITIKAN HALIMBAWA:

1. FEMENISMO 11. MORALISTIKO 1. Lilia Quindoza Santiago – “Sa ngalan ng
2. PATRIARKAL 12. SIMBOLISMO
3. QUEER 13. REALISMO
Ina”
4. HISTORIKAL 14. ROMANTISISMO
PATRIYARKAL
5. SOSYOLOHIKAL 15. NATURALISMO
6. MARXISMO 16. IMAHISMO Kaugnay ng teoryang ito ang pananaig ng
7. KULTURAL 17. BAYOGRAPIKAL
8. HUMANISMO 18. FORMALISMO
isang patriyarkal na lipunan (patriarchal society).
9. EKSISTENSIYALIS 19. POST-
✓ Isang lipunan kung saan mas kinikilala ang
MO ISTRUKTURALIS
10. SIKOLOHIKAL MO kakayahan ng mga kalalakihan kaysa sa
mga kababaihan.
 Mga kalalakihan lamang ang may lakas at
kapangyarihan ang higit na lumulutang sa mga
akda.
Ito ay may sistema na kung saan ang mga lalaki
ay nagtataglay ng pangunahing kapangyarihan at
namamayani sa mga tungkulin ng pamumuno
pampulitika, moral na awtoridad, pribilehiyo ng
lipunan at pagkontrol ng ari-arian.
STEREOTYPE
Isang malawak na hawak ngunit naayos at
pinasimpleng imahe o ideya ng isang partikular na
uri ng tao o bagay.
Halimbawa:
Lalaki – nagtatrabaho (abogado, doktor, inhinyero,
arkitekto, atbp.)
Babae – nag-aalaga ng anak at nag-aasikaso ng
gawaing bahay.
Dahil sa pagdomina ng mga kalalakihan sa
lipunan nagkaroon ng pagkakahon sa mga
kababaihan sa kung ano lamang ang kanilang papel
at gampanin sa lipunan.
HALIMBAWA:
1. Raja Sulayman
2. Dr. Jose Rizal - “Noli Me Tangere”
QUEER
Layunin ng teoryang ito na iangat at
pagpantayin sa paningin ng lipunan sa mga mga tao
na nasa ikatlong kasarian.
✓ Isang lipunan kung saan hindi sukatan ang
kasarian ng isang tao.
Masasalamin ang katotohanan tungkol sa
diskriminasyon sa ating lipunan sa mga LGBTQIA
(Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, Queer,
Intersex, Asexual).
Binubuksan ang isipan ng mambabasa na
isulong ng pagkapantay-pantay ng karapatan.
HALIMBAWA:
1. Gloc-9 - “Sirena”
2. Bernadette Villanueva Neri – “Ang Ikaklit sa
Aming Hardin”
HISTORIKAL
Isang uri ng kritisismong pampanitikan na
sumisiyasat sa pinagmulan ng isang sinaunang
panitikan o teksto.
✓ Maunawaan ang “daigdig sa likod” ng
tekstong ito.
Ang historikal na pananaw ay ginagamit upang
siyasatin ang mga pinagmulang historikal ng teksto.
➢ panahon ng pagkakasulat nito
➢ lugar kung saan ito isinulat
➢ mga pinagkuhanan nito
➢ mga pangyayaring nakapaligid dito
➢ mga petsa
➢ mga taong sangkot dito
➢ bagay
➢ kultura na binabanggit o pinahihiwatig sa
teksto
IMPLUWNESIYA
Hindi teksto bilang teksto ang binibigyan ng
pansin sa pagpuna sa akda – kundi mga
impluwensiyang nagbibigay hugis sa akda.
Ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao
na siyang masasalamin sa kasaysayan at bahagi ng
kaniyang pagkahubog.
HALIMBAWA:
1. Lualhati Bautista – “Gapo”
SOSYOLOHIKAL
Kaugnay ng teoryang ito pananaw na
tumitingin sa pangkalahatang pattern sa pag-uugali
ng mga indibiduwal na kasapi sa lipunan.
✓ Ang manunulat ay produkto ng kaniyang
panahon, lugar, mga kaganapan, kultura, at
institusyon sa kaniyang kapaligiran kung
saan itinuturing sila bilang boses ng
kaniyang panahon.
Ipakita ang kalagayan at suliraning
panlipunan ng lipunang kinabibilangan ng may-
akda.
Ang pamamaraan ng mga tauhan sa pagsugpo
sa suliranin at kalagayan ng lipunan.
Unknown
“Ang panitikan ay hindi hiwalay sa lipunan.”
HALIMBAWA:
1. Rogelio Ordonez – “Saan papunta ang mga
Putok?”
MARXISMO
Nakabatay ang teoryang marxismo sa naisulat
ng mga pilosopo at ekonomista na sina Karl Marx at
Freidrich Engels.
✓ Ang Marxismo ay itinuturing na isang
pandaigdigang pananaw at pagsusuri ng
lipunan na nakasentro sa ugnayan at
hidwaan ng mga antas ng lipunan.
Binibigyang pansin ng pananaw na ito ang mga
umiiral sa tunggalian ng:
➢ tao laban sa sarili
➢ tao laban sa ibang tao
➢ tao laban sa lipunan
➢ tao laban sa kalikasan
Reyes (1992)
Makabuluhan ang akda na may epekto sa
nakararami – ang siyang tumatanggap ng akda.
➢ mananalo ang taong nasa laylayan ng
lipunan
 ➢ magkakapuwang sa bayan ang mga dustang
mamamayan
➢ maiaangat ang mga aping sambayanan
➢ magkakaboses ang mga binusalang bibig
upang muling umalingawngaw sa lipunang
nakasandig sa tama na sinisimpatya ng
nakararami.
HALIMBAWA:
1. Erik Matti – “Honor Thy Father”
KULTURAL
Ang teoryang tinatalakay ang kultura bilang
salamin ng lipunan at mabilis itong sumasabay sa
pagbabago dahil sa globalisasyon.
✓ Nagsulputan ang mga gawaing may
makabagong dulog at napalitan ang dating
nakasanayan. Nakapaloob sa kulturang ito
ang musika, panoorin, kasuotan, inumin, at
gadgets.
Ayon sa mga pag-aaral, ang wika ay
dinamiko/nagbabago. Sa pagdaan ng mga panahon
kung ano ang uso sumusunod din sa paggamit ng
wika.
Nariyan ang jejemon, bekimon, at iba pang balbal na
salita na naiimbento sa kasalukuyan
Taylor (1990) - Ama ng Antropolohiya
”Ang kultura ay isang kabuuang kompleks na may
malawak na saklaw sapagkat kabilang dito ang
kaalaman, paniniwala, sining, halaga, at kaugalian
ng tao bilang miyembro ng isang lipunan.”
Bakthin
”Itinampok niya ang karnabal bilang isang
pagtatanghal kung saan nakapaloob ang iba’t ibang
uri ng kultura. Ito ay isang daigdig na pinagbabali-
baligtad subalit punong-puno ng sigla, buhay,
kabastusan na kung saan lahat ay nagkakahalu-
halo, at paulit-ulit na pinupukol ng putik, pinarurumi,
at binabato, at lahat ng batas ay nilalabag.”
HALIMBAWA:
1. Edgardo M. Reyes – “Lugmok na ang
nayon”
HUMANISMO
Ang teoryang nakatuon sa pagpapahalaga
sa tao.
✓ Ito ay isang pag-aaral patungkol sa pananaw
ukol sa paniniwala o prinsipyong tao
Binibigyan rin ng pansin ang kakayahan,
kalakasan, at talento ng tao.
Ito ay isang tradisyong pampanitikan
nagmula sa Europa noong panahon
Renaissance o Muling Pagsilang.
Unknown
“Tao ang sentro ng daigdig.”
HALIMBAWA:
1. Pastor Obet – “Honor Thy Father”
2. Nazareno D. Bas – “Paalam Sa Pagkabata”
3. Vilas Manwat – ” Aanhin Nino ‘Yan?” (salin
ni Luwalhati Bautista)
EKSISTENSIYALISMO
Ang teorya ay nakatuon sa kalayaan ang tao
na pumili o magdesisyon para sa kaniyang sarili na
siyang pinakasentro ng kaniyang pananatili sa
mundo (human existence).
✓ Dahil sa kalayaang ito, ang tao ay
responsible sa anumang maaaring
kahinatnan o maging resulta ang kaniyang
ginawang pagpili.
Ang eksistens ay laging partikular sa isang
indibidwal. Ang eksistens ay nakatuon lamang sa
problema ng eksistens mismo o ng isang pagiging
nilalang.
SARILING BUHAY
Ang tao ay may sariling buhay at ang
kaniyang buhay ang nagbibigay kahulugan sa
kaniya bilang tao. Walang maaaring umako sa
buhay ng may buhay.
Ang tao ay napalilibutan ng maraming
posibilidad at mapagpipilian kung paano niya
gustong mabuhay. Siya ang limikha ng kaniyang
sariling buhay na ayon sa kaniyang desisyon.
Unknown
“Ang buhay ng tao ay itinakda ng kaniyang mga
desisyon.”
HALIMBAWA:
1. Alejandro G. Abadilla – “Ako ang Daigdig”
SIKOLOHIKAL
Layunin ng teoryang ito na ipaliwanag sa
pamamagitan ng pagpapakita ng mga salig (factor)
sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali,
paniniwala, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan
sa kaniyang akda.
✓ Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago
o nagkakaroon ng panibagong behavior
dahil may nag-udyok na mabago o mabuo
ito.
Binigyang pokus ng pananaw na ito ang
damdamin ng makata at ang kaniyang katha.
Ayon sa dalawang sikolohista na sina Sigmund
Freud at Carl Jung, sinusuri ng kritiko ang paglikha,
ang ugnayan ng makata at ng kaniyang teksto.
na KAMALAYAN AT UGALI
ng
Kinikilala ang sikolohiya bilang isang agham
na nagsusuri sa pag-uugali at kamalayan ng tao.
Ito rin ang siyentipikong pag-aaral ng pag-
iisip ng tao at nakaaapekto sa kilos, mental na
katangian o atityud ng isang tao o pangkat.
HALIMBAWA:
1. Edgardo Reyes – “Laro sa Baga”
MORALISTIKO
Layunin ng teoryang ito na ilahad ang iba’t
ibang pamantayang sumusukat sa moralidad ng
isang tao – ang pamantayan ng tama at mali.
✓ Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o
proposisyong nagsasaad sa pagkatama o
kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa
pamantayang itinakda ng lipunan.
mo·rál, mó·ral: pnr
1. may kinaláman sa kabutihan o kasamaan
ng karakter ng tao ; o hinggil sa
pagkakaiba ng tama at ng malî
2. alinsunod sa mga istandard ng
pangkalahatang asal ; o hinggil sa etika.
HALIMBAWA:
1. Principal kay Angel – “Honor Thy Father.”
SIMBOLISMO
Ipinapakita ng panitikan na mahahalagang
bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga simbolo.
✓ Ngunit hindi basta-basta masusuri ang mga
simbolismo sa akda.
Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang
konsepto at tema ng panitikan sapagkat ang mga
simbolismong napapaloob sa akda ay magkaugnay
sa isa’t isa.
HALIMBAWA:
1. Kabanata 3-Ang Hapunan (Noli Me
Tangere, Jose Rizal)
2. Upuan at Magdalena ni Gloc 9
REALISMO
Layunin ng panitikan na ipakita ang mga
karanasan at nasaksisan ng may-akda sa kaniyang
lipunan.
✓ Binibigyang diin ang katotohanan kaysa
kagandahan
Ang panitikan ay hango sa totoong buhay.
Hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng
may-akda ang kasiningan at pagkaepektibo ng
kaniyang sinulat.
HALIMBAWA:
1. Lualhati Bautista – “Dekada ‘70”
ROMANTISISMO
Layunin ng panitikan na ipamalas ang iba’t
ibang paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa pag-
aalay ng kaniyang pag-ibig.
✓ Sa kapuwa, bansa, at mundong kinalakhan.
Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ng
isang nilalang ang lahat upang maipaalam lamang
ang kaniyang pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.
➢ Indibiduwalismo kaysa kolektibismo
➢ Rebolusyon kaysa konserbatismo
➢ Inobasyon kaysa tradisyo
➢ Imahinasyon kaysa katwiran
➢ Likas kaysa pagpipigil
➢ Pagpapalutang ng damdamin kaysa
kaisipan
HALIMBAWA:
1. Babang-Luksa” Salin ni Oliva P. Dantes ng
“Pabanua” ni Diosdado Macapagal
NATURALISMO
Layunin ng panitikan na ipakita ang paniniwalang
walang malayang kagustuhan ang isang tao.
✓ Dahil ang kaniyang buhay ay hinuhubog
lamang ng kaniyang herediti at kapaligiran.
Ang mga akdang nagbibigay-diin sa teoryang ito
ay nagpapakita ng mga pangyayaring natural at
nakatutulong ang mga piling salita at mga pahayag
upang pangibabawin ito.
Ipinakikita rin ang epekto ng kapangitan ng
kalagayan, katulad ng kahirapan at kawalan ng
katarungan, sa mga tauhan nito. Ito ay isa sa mga
namamayagpag sa kasalukuyan.
Unknown
“Huwag mong husgahan ang tao sa panlabas
niyang anyo bagkus alamin muna ang pinagmulan
ng katangian niyang ito, sapagkat kung ano ang
ginawa mo sa iyong kapuwa, iyon din ang iyong
matatanggap.”
HALIMBAWA:
1. Miliminas: Taong 0069 ni Nilo Par Pamonag
salin ni Ruby V. Gamboa-Alcantara mula sa
"Miliminas: Tuig 0069"
IMAHISMO
Layunin ng panitikan na gumamit ng mga
imahen
✓ Higit na maghahayag sa mga damdamin,
kaisipan, ideya, saloobin at iba pang nais na
ibahagi ng may-adka na higit na madaling
maunawaan kaysa gumamit lamang ng
karaniwang salita.
Sa halip na paglalarawan at tuwirang
maglalahad ng mga imahen na layong ilantad ang
totoong kaisipan ng pahayag sa loob ng panitikan.
HALIMBAWA:
1. Myrna Pra – “Pinambitan”
BAYOGRAPIKAL
Layunin ng panitikan na ipamalas ang
karanasan o kasagsagan sa buhay ng may-akda.
 ✓ Buhay ng may-akda bilang bahagi ng
panitikan.

Ipinahihiwatig sa mga akdang bayograpikal ang

mga bahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang
pinakamasaya, pinakamahirap, pinakamalungkot.

Lahat ng mga “pinaka” na inaasahang

magsilbing katuwang ng mambabasa sa kaniyang
karanasan sa mundo.

HALIMBAWA:

1. Genoveva Matute – “Bangkang Papel”

FORMALISMO

Aklat ni Villafuerte (2000)

Ang pagtuklas at pagpapaliwanag sa

anumang anyo ng akda ang siyang layunin ng
teoryang ito.

✓ at ang pisikal na katangian ng akda ang

pinakabuod ng pagdulog na ang
minakamahalaga ay ang (1) nilalaman, (2)
kaanyuan o kayarian, (3) paraan ng
pagkakasulat.

Sa sining na ito, mahalaga ang teksto para

masuri ang tema o paksa sa akda, ang sensibilidad
ng mga tauhan, pag-uugnayan ng mga salita,
istruktura ng wika, metapora, imahen, at iba pang
elemento ng akda.

POST-ISTRUKTURALISMO

Nagmula sa teoryang istrukturalismo

katatagpuan ng mga katangian na siyang
magbibigay-hugis sa post-istrukturalismo.

✓ Ito ay batay sa teoryang istrukturalismo na

ipinalaganap ni Ferdinand de Saussure
kung saan itinanghal niya na ang bisa ng
pangangahulugan sa wika ay bunga ng
kumbensyong dulot ng tumbasan ng
pagkakaiba.

Jacques Derrida

Dahil sa pamamayani ng post-

istrukturalismo sa Europa at yaong naging malakas
na kilusan sa Estados Unidos, nabuo ang pagdulog
na dekonstruksiyon. Ang dekonstruksiyon ay isang
paraan ng pag-aanalisa ng teksto na ipinakilala ni
Jacques Derrida ng France noong dekada ‘60.

Batay ito sa ideyang walang permanenteng

kahulugan ang isang teksto dahil ang wika ay di-
matatag at nagbabago. Dahil dito ang kahulugan ng
isang akda ay wala sa akda kundi nasa isipan ng
mambabasa. Malinaw sa kahulugan ni Derrida na
ang teksto ay maaaring magbago at magkaroon ng
maraming pagpapakahulugan. Binibigyan niya ng
kapangyarihan ang mambabasa upang buhayin muli
ang isang akda. Naniniwala siyang ang kahulugan
ng isang akda ay nakasandig sa pang-unawa ng
isang mambabasa.