Thuyeàn tröôûng Taøu bieån Haïng nhaát

TIẾU VĂN KINH

SỔ TAY
HÀNG HẢI
MASTERS’ & DECK OFFICERS’
HANDBOOK

TẬP 1

TÁI BẢN LẦN THỨ HAI

(Hiệu đính và bổ sung)

NHAØ XUAÁT BAÛN GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI

 SỔ TAY HÀNG HẢI

MASTERS’ & DECK OFFICERS’

HANDBOOK
2015

www.sotayhanghai.com

CHƯƠNG 2

HÀNG HẢI SUY TÍNH VÀ

XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ BẰNG
MỤC TIÊU LỤC ĐỊA

Bản quyền thuộc tác giả và Nhà xuất bản,

nghiêm cấm sao chép với mục đích
kinh doanh dưới mọi hình thức.
 2
HÀNG HẢI SUY TÍNH VÀ
XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ BẰNG MỤC TIÊU LỤC ĐỊA

2.1 Haøng haûi suy tính

Haøng haûi suy tính thöïc chaát laø coâng vieäc taùc nghieäp haûi ñoà (chart work) döïa treân caùc yeáu toá
nhö höôùng ñi, toác ñoä, thôøi gian, höôùng vaø toác ñoä gioù vaø doøng chaûy, keû ñöôøng ñi vaø xaùc ñònh
vò trí taøu suy tính EP (Estimated Position).
2.1.1 Haøng haûi khi khoâng coù aûnh höôûng cuûa gioù vaø doøng chaûy
Noùi khoâng coù aûnh höôûng cuûa gioù vaø doøng chaûy vôùi haøm yù laø gioù vaø doøng chaûy aûnh höôûng
ñeán höôùng ñi khoâng lôùn hôn 10, coù theå boû qua khoâng xeùt tôùi. Tröôøng hôïp naøy, haøng haûi
suy tính raát ñôn giaûn, treân haûi ñoà chæ caàn veõ moät ñöôøng ñi keá hoaïch, ñoù cuõng seõ laø veát ñi.

Trong ñieàu kieän khoâng coù aûnh höôûng cuûa gioù vaø doøng chaûy, chæ caàn laáy höôùng ñi thaät TC
treân ñöôøng ñi keá hoaïch (CA – Course Advance) chuyeån thaønh höôùng ñi la baøn töø CC hoaëc
la baøn con quay GC, cho taøu chaïy theo höôùng ñoù. Loä trình cuûa taøu ñöôïc tính baèng,

SL = (L2-L1)(1+∆L)
Trong ñieàu kieän khoâng coù aûnh höôûng cuûa gioù vaø doøng chaûy, treân haûi ñoà veát taøu ñi naèm
truøng leân ñöôøng ñi keá hoaïch, Loä trình SL (tính baèng toác ñoä nhaân cho thôøi gian haønh trình)
ño treân haûi ñoà chính laø vò trí suy tính cuûa taøu taïi thôøi ñieåm ñoïc toác ñoä keá. Hình 2.01 moâ taû
caùch taùc nghieäp haûi ñoà bieåu thò ñöôøng ñi vaø veát taøu cuøng caùc vò trí suy tính luùc 0800 vaø
1000. Caùc con soá ghi döôùi giôø laø soá ñoïc toác ñoä keá . CA laø höôùng ñi keá hoaïch, GC laø höôùng
ñi la baøn con quay, sai soá ∆G = −1o .
2.1.2 AÛnh höôûng cuûa gioù, khoâng coù doøng chaûy
1. Goùc daït gioù
Höôùng gioù laø höôùng thoåi tôùi cuûa gioù (khi taøu ñang chaïy ñoù laø höôùng gioù bieåu kieán). Goùc taïo
thaønh bôûi höôùng gioù vôùi ñöôøng muõi laùi taøu goïi laø goùc maïn gioù. Goùc maïn gioù coù theå tính
theo phía maïn phaûi hoaëc phía maïn traùi töø 00 ñeán 1800.

TIẾU VĂN KINH 37

 Ñeå ñaûm baûo cho taøu ñi ñuùng theo ñöôøng ñi keá hoaïch, phaûi hieäu chænh cho höôùng muõi cuûa
taøu leäch veà phía treân gioù moät goùc ñoä nhaát ñònh so vôùi ñöôøng ñi keá hoaïch. Goùc keïp giöõa
höôùng muõi taøu (ñöôøng muõi laùi keùo daøi) vôùi ñöôøng ñi keá hoaïch goïi laø goùc chænh daït gioù, kyù
hieäu α. Ñoù cuõng laø hieäu soá goùc giöõa höôùng ñi thaät vôùi ñöôøng ñi keá hoaïch hay ñöôøng ñi thöïc
teá. Döôùi aûnh höôûng cuûa gioù, vò trí taøu bao giôø cuõng leäch phía döôùi gioù.
Goùc daït gioù chòu aûnh höôûng cuûa nhöõng yeáu toá sau ñaây,
1) Toác ñoä gioù: toác ñoä gioù caøng lôùn thì α caøng lôùn.
2) Goùc maïn gioù: goùc maïn gioù gaàn 900 thì α lôùn nhaát.
3) Môùn nöôùc cuûa taøu: taøu nheï taûi α lôùn, ñaày taûi α nhoû.
4) Toác ñoä cuûa taøu: toác ñoä nhoû α lôùn, toác ñoä lôùn α nhoû.
5) Hình daùng taøu: dieän tích chòu gioù treân maët nöôùc, hình daùng ñaùy taøu döôùi maët nöôùc.
Noùi chung, ñeå xaùc ñònh chính xaùc goùc chænh daït gioù laø moät vieäc khoù khaên, ñoøi hoûi só quan
haøng haûi phaûi taän duïng moïi cô hoäi xaùc ñònh vò trí taøu ñeå coù theå xaùc ñònh goùc chænh daït ñoái
vôùi con taøu cuûa mình trong moät ñieàu kieän nhaát ñònh, ghi cheùp caån thaän ñeå aùp duïng trong
nhöõng tröôøng hôïp töông töï veà sau. Caàn tích luõy kinh nghieäm môùi coù theå choïn höôùng ñi phuø
hôïp ñeå khöû goùc daït gioù.
2. Haøng haûi suy tính khi chaïy trong gioù
Caên cöù vaøo toác ñoä gioù vaø goùc maïn cuûa gioù tra trong baûng goùc daït gioù α cuûa taøu (moãi taøu
töï laäp baûng goùc daït gioù), hoaëc caên cöù vaøo höôùng veát taøu ñeå tính goùc daït gioù α ,
Ñöôøng ñi keá hoaïch CA = TC+α
Veát ñi CMGα = TC+α
Theo quy öôùc,
 Taøu nhaän gioù ôû maïn traùi , α coù daáu (+)
 Taøu nhaän gioù ôû maïn phaûi, α coù daáu (-)
α 0 = CMGα - TC
1) Tìm höôùng ñi la baøn con quay chænh daït gioù,
TC = CA - α
GC = TC - ∆G
Trong ñoù,
CMGα – Höôùng veát taøu trong gioù
CA – (Course Advance) Höôùng ñi keá hoaïch
TC – Höôùng ñi thaät chænh daït gioù
GC – Höôùng ñi la baøn con quay chænh daït gioù.
∆G – Sai soá la baøn con quay

38 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 2) Höôùng ñi la baøn töø chænh daït gioù
CC = TC- ∆C
Trong ñoù, CC – Höôùng ñi la baøn töø chænh daït gioù
∆C – Sai soá la baøn töø
Khi chaïy trong gioùù chæ soá toác ñoä keá ñaõ phaûn aûnh aûnh höôûng cuûa daït gioù ñoái vôùi loä trình cho
neân coù theå duøng soá ñoïc toác ñoä keá SL ôû thôøi ñieåm naøo ñoù ño ngay treân ñöôøng ñi keá hoaïch ñeå
coù vò trí suy tính töông öùng.

Hình 2.02 moâ taû caùch taùc nghieäp treân haûi ñoà khi coù daït gioù.
2.1.3 Caên cöù vaøo heä soá aùp löïc gioù laäp baûng goùc chænh daït gioù
Toác ñoä taøu bò daït do gioù bao giôø cuõng nhoû hôn toác ñoä gioù, höôùng taøu di chuyeån do gioù cuõng
khoâng song song vôùi höôùng gioù maø phuï thuoäc vaøo höôùng ñi, toác ñoä taøu... Vì vaäy khoâng theå
duøng phöông phaùp giaûi tam giaùc vectô ñeå tìm goùc chænh daït gioù maø caàn phaûi laäp moät baûng
goùc chænh daït gioù theo ñieàu kieän thöïc teá cuûa taøu ñeå aùp duïng trong nhöõng tröôøng hôïp caàn
thieát, ñaëc bieät khi taàm nhìn xa keùm.
Qua thöïc nghieäm vaø thoáng keâ ngöôøi ta laäp ñöôïc coâng thöùc kinh nghieäm goùc daït gioù nhö
sau,
VW 2
αo = Ko( ) sin QW
VL
Trong ñoù,
αo - goùc daït gioù (ñoä)
VW - toác ñoä gioù
VL - toác ñoä taøu
Ko - heä soá daït gioù (ñoä)
QW - goùc maïn gioù
Coâng thöùc treân chæ thích hôïp cho goùc daït gioù khoâng vöôït quaù 100~150. Caùc coâng thöùc kinh
nghieäm ñaõ ñöôïc nghieân cöùu aùp duïng roäng raõi hôn nhö sau,
VW 1, 4
αo = Ko( ) (sin QW + 0,15 sin 2QW )
VL

TIẾU VĂN KINH 39

 Caùch ñaùng tin caäy nhaát ñeå laäp baûng goùc hieäu chænh daït gioù laø caên cöù vaøo caùc ñieàu kieän
khaùc nhau cuûa taøu, tröïc tieáp ño goùc chænh daït gioù laäp thaønh baûng theo toác ñoä vaø goùc maïn
cuûa gioù. Nhö vaäy ñoøi hoûi phaûi coù thôøi gian quan saùt vaø tích luyû soá lieäu.
Ngoaøi ra, coù theå duøng heä soá aùp löïc gioù K ñeå laäp baûng goùc chænh daït gioù, phöông phaùp naøy
khaù ñôn giaûn, caùc böôùc tieán haønh nhö sau,
1) Baèng phöông phaùp thích hôïp, xaùc ñònh chính xaùc goùc daït gioù 25~30 laàn trong caùc ñieàu
kieän taøu khoâng taûi vaø ñaày taûi.
2) Thay caùc giaù trò goùc daït gioù vaø VW, VL, Qw töông öùng vaøo coâng thöùc treân ñeå tính rieâng heä
soá K01 vaø K02 cho hai tröôøng hôïp khoâng taûi vaø ñaày taûi.
3) Ñöa caùc giaù trò khaùc nhau cuûa caùc thoâng soá VW, VL, Qw vaøo coâng thöùc cuøng vôùi K01 hoaëc
K02 (theo ñieàu kieän khoâng taûi vaø ñaày taûi) ñeå tính ra α 0 laäp thaønh baûng theo maãu döôùi ñaây,

GOÙC HIEÄU CHÆNH DAÏT GIOÙ

Caáp Môùn nöôùc Goùc maïn cuûa gioù bieåu kieán
0 0 0
gioù taøu 20 40 60 800 1000 1200 1400 1600 1800
Khoâng taûi
4
Ñaày taûi
Khoâng taûi
5
Ñaày taûi
Khoâng taûi
6
Ñaày taûi
... ...
...

4) Khi goùc α 0 > 100 thì coâng thöùc treân coù sai soá khaù lôùn, nhöng haøng ngaøy coù theå duøng
caùch quan saùt thöïc teá ñeå hieäu chænh caùc keát quaû tính trong baûng sao cho caùc giaù trò trong
baûng ngaøy caøng hoaøn thieän.
2.1.4 AÛnh höôûng cuûa doøng chaûy khi khoâng coù gioù
1. Goùc chænh daït nöôùc
Höôùng doøng chaûy laø höôùng nöôùc chaûy ñi. Taøu chaïy trong moät khu vöïc coù doøng chaûy, neáu
taøu chaïy xuoâi nöôùc thì toác ñoä thöïc teá cuûa taøu baèng toác ñoä taøu coäng vôùi toác ñoä doøng chaûy,
taøu chaïy ngöôïc nöôùc thì toác ñoä thöïc teá baèng toác ñoä cuûa taøu tröø cho toác ñoä doøng chaûy. Neáu
doøng nöôùc chaûy tôùi ôû phía maïn thì taøu seõ bò daït veà phía döôùi doøng nöôùc laøm cho taøu dòch
chuyeån theo ñöôøng daït nöôùc thöïc teá. Toác ñoä thöïc teá cuûa taøu baèng toång vectô toác ñoä taøu vaø
toác ñoä doøng nöôùc. Ñöôøng ñi thöïc teá leäch khoûi ñöôøng ñi keá hoaïch moät goùc goïi laø goùc chænh
daït nöôùc β (Drift).

V = VL + VC
Trong ñoù,

VL - Toác ñoä taøu töông ñoái vôùi nöôùc (ghi baèng toác ñoä keá)

VC - Toác ñoä doøng chaûy

40 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015
 V - Toác ñoäï thöïc teá (Speed Made Good)
Ñöôøng ñi keá hoaïch CA = TC+β
Veát ñi CMGβ = TC+β
Theo quy öôùc,
 Nöôùc chaûy ñaïp vaøo maïn traùi taøu, ñaåy muõi taøu veà beân maïn phaûi, β coù daáu (+)
 Nöôùc chaûy ñaïp vaøo maïn phaûi taøu, ñaåy muõi taøu veà maïn traùi, β coù daáu (-)
2. Caùc loaïi doøng chaûy
1) Haûi löu (Current, ocean current)
2) Trieàu löu (tidal stream)
Trieàu löu bao goàm trieàu löu xoay chieàu (Alternating current) vaø trieàu löu quay voøng (rotary
current).
3) Gioù taïo ra doøng chaûy
(Tham khaûo phaàn Doøng chaûy trong Chöông 5 - Thuyû vaên haøng haûi)
3. Haøng haûi suy tính khi chaïy trong doøng chaûy
Chaïy trong doøng chaûy neáu bieát toác ñoä Vc vaø höôùng cuûa doøng chaûy, höôùng ñi keá hoaïch CA,
vaø toác ñoä taøu ño baèng toác ñoä keá VL thì coù theå veõ tam giaùc vectô toác ñoä ñeå tìm ra höôùng ñi
hieäu chænh goùc chænh daït nöôùc β vaø höôùng ñi thaät TC theo nhö hình 2.03. Tieán haønh ñoà
giaûi nhö sau,
1) Treân höôùng ñi keá hoaïch CA baét ñaàu töø A veõ vectô doøng chaûy AB (höôùng vaø toác ñoä VC).

2) Laáy ngoïn veùctô B laøm taâm, toác ñoä toác ñoä keá VL laøm baùn kính veõ moät cung nhoû gaëp
ñöôøng ñi keá hoaïch taïi D, noái BD.
3) Töø khôûi ñieåm A veõ moät ñoaïn thaúng AC song song vôùi BD, AC chính laø ñöôøng ñi ñaõ hieäu
chænh daït nöôùc, töø ñoù coù theå xaùc ñònh höôùng ñi thaät chænh daït nöôùc TC . Nhö vaäy, goùc chænh
daït nöôùc
β = (CA-TC)
[Nöôùc ñaïp maïn traùi β mang daáu (+), maïn phaûi daáu (-)].

4) Tìm höôùng ñi la baøn chænh daït nöôùc,

 Höôùng ñi la baøn con quay chænh daït nöôùc GC = TC - ∆G

TIẾU VĂN KINH 41

  Höôùng ñi la baøn töø chænh daït nöôùc CC = TC - ∆C
Trong ñoù, CA – Höôùng ñi keá hoaïch
TC – Höôùng ñi thaät chænh daït nöôùc
GC – Höôùng ñi la baøn con quay chænh daït nöôùc.
∆G – Sai soá la baøn con quay
∆C – Sai soá la baøn töø
5) Giaû söû raèng vaøo thôøi ñieåm naøo ñoù, soá ñoïc toác ñoä keá töø A laø SL1, treân AC ño moät ñoaïn
AE baèng SL1, veõ ñöôøng EF song song vôùi höôùng doøng chaûy gaëp ñöôøng ñi keá hoaïch taïi F. F
chính laø vò trí suy tính taïi thôøi ñieåm noùi treân.
6) Muoán xaùc ñònh vò trí suy tính ôû thôøi ñieåm tieáp theo, töø F laïi veõ ñöôøng ñi chænh daït nöôùc
TC song song vôùi AC, töø F ño ñoaïn ñöôøng ñi ñoïc treân toác ñoä keá SL2 baèng FG, töø G keõ
ñöôøng song song vôùi höôùng doøng chaûy gaëp ñöôøng ñi keá hoaïch taïi K. K chính laø vò trí suy
tính môùi.
7) Neáu höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy khoâng ñoåi thì coù theå tieáp tuïc tìm vò trí suy tính tieáp theo.
8) Sau khi ñi qua moät quaõng ñöôøng maø höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy thay ñoåi thì laäp tam giaùc
veùctô toác ñoä môùi vaø tìm vò trí suy tính nhö ñaõ trình baøy ban ñaàu.
4. Haøng haûi suy tính khi chaïy trong khu vöïc doøng chaûy tuaàn hoaøn quay voøng
Trong doøng chaûy tuaàn hoaøn quay voøng
neáu maët bieån roäng, khoâng coù chöôùng
ngaïi vaät thì coù theå hieäu chænh daït nöôùc
toång hôïp 4 giôø moät laàn theo nhö hình
2.04. Veõ vectô toác ñoä doøng chaûy moãi
giôø I, II, III, IV vaø tính veùctô toång hôïp 4
giôø AB. Treân toác ñoä keá ñoïc soá toác ñoä keá
SL sau 4 giôø. Tieán haønh ñoà giaûi gioáng
nhö trình baøy ôû phaàn treân ñeå coù vò trí suy
tính sau 4 giôø. Sau ñoù tìm doøng chaûy toång hôïp trong 4 giôø tieáp theo vaø tìm vò trí suy tính.
2.1.5 AÛnh höôûng toång hôïp cuûa gioù vaø doøng chaûy
1. Goùc chænh daït toång hôïp gioù vaø doøng chaûy
Gioù vaø doøng chaûy khoâng taùc ñoäng rieâng reû treân höôùng ñi cuûa taøu maø taùc ñoäng toång hôïp,
döôùi aûnh höôûng toång hôïp naøy laøm cho ñöôøng ñi thöïc teá cuûa taøu leäch khoûi ñöôøng ñi keá
hoaïch moät goùc goïi laø goùc chænh daït toång hôïp gioù nöôùc (leeway and drift angle) γ .

Ñöôøng ñi keá hoaïch CA = TC+γ

Veát ñi CMGγ = TC+γ
γ=α+β
Theo quy öôùc,
 Muõi taøu leäch veà beân phaûi ñöôøng ñi keá hoaïch, γ coù daáu (+)

42 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

  muõi taøu leäch veà beân traùi ñöôøng ñi keá hoaïch, β coù daáu (-)
2. Haøng haûi suy tính khi chòu aûnh höôûng ñoàng thôøi cuûa gioù vaø doøng chaûy
Trong thöïc teá só quan haøng haûi quan taâm aûnh höôûng toång hôïp cuûa gioù vaø doøng chaûy, tuyø
theo ñieàu kieän cho saün coù hai phöông phaùp ñoà giaûi treân haûi ñoà nhö sau,
1) Ñaõ bieát höôùng ñi thaät TC, loä trình, toác ñoä treân toác ñoä keá SL vaø VL, bieát caùc tö lieäu veà gioù
vaø doøng chaûy. Tìm höôùng ñi veát taøu CMGγ vaø loä trình suy tính S. Tröôøng hôïp naøy phaûi aùp
duïng phöông phaùp taùc nghieäp "gioù tröôùc nöôùc sau". Caùch tieán haønh, theo hình 2.05, nhö
sau,

a) Töø khôûi ñieåm vò trí suy tính keû höôùng ñi thaät TC.
b) Töø TC coäng theâm goùc daït gioù α (+) ñeå coù höôùng veát ñi daït gioù CMGα.
c) Treân höôùng CMGα. ño loä trình ñoïc treân toác ñoä keá,
SL=(L1-L2)(1+∆L)= VL.t
d) Töø ñaàu muùt keû vectô doøng chaûy, ta coù vò trí suy tính B.

TIẾU VĂN KINH 43

 e) Noái khôûi ñieåm A vaø vò trí suy tính B, ñoù laø ñöôøng veát ñi toång hôïp CMGγ vôùi loä trình laø S.
2) Bieát höôùng ñi keá hoaïch CA, loä trình, toác ñoä treân toác ñoä keá SL vaø VL, bieát caùc tö lieäu veà
gioù vaø doøng chaûy. Tìm höôùng ñi thaät vaø loä trình suy tính S. Tröôøng hôïp naøy aùp duïng caùch
taùc nghieäp " nöôùc tröôùc gioù sau". Caùch tieán haønh theo hình 2.06 nhö sau,
a) Töø khôûi ñieåm suy tính keû höôùng ñi keá hoaïch CA
b) Töø khôûi ñieåm veõ vectô doøng chaûy Sc.
c) Laáy muùt A cuûa vectô doøng chaûy laøm taâm, SL laøm baùn kính veõ moät ñoaïn cung gaëp ñöôøng
CA gaëp taïi B, noái AB.
d) Töø khôûi ñieåm suy tính treân CA, keû ñöôøng song song vôùi AB, ñoù laø ñöôøng hieäu chænh daït
nöôùc CMGβ,
e) Töø treân ñöôøng CMGβ tieán haønh chænh daït gioù moät goùc α, cuoái cuøng coù ñöôïc höôùng ñi
thaät TC.
2.1.6 Caùc phöông phaùp thöïc haønh xaùc ñònh veát ñi toång hôïp cuûa taøu khi chòu aûnh höôûng
ñoàng thôøi gioù vaø doøng chaûy
Xaùc ñònh α, β hay γ thöïc chaát laø xaùc ñònh höôùng veát ñi cuûa taøu, bôûi vì,

α = CMGα -TC (chæ coù aûnh höôûng cuûa gioù)

β = CMGβ -TC (chæ coù aûnh höôûng cuûa doøng chaûy)
γ = CMG γ -TC (aûnh höôûng toång hôïp gioù nöôùc)
Trong ñoù, CMG - Höôùng veát ñi (Course Made Good)
TC - Höôùng ñi thaät
Coù moät soá phöông phaùp thöïc haønh sau ñaây,
1. Xaùc ñònh vò trí lieân tuïc ñeå tìm höôùng veát ñi
Treân ñöôøng haønh trình, duøng caùc phöông phaùp xaùc ñònh ít nhaát 3 vò trí chính xaùc, noái ba
ñieåm vò trí, ñoù chính laø veát ñi cuûa taøu, hình 2.07.
2. Ñieàu khieån sao cho taøu chaïy ñuùng treân höôùng chaäp tieâu ( muõi taøu coù theå khoâng chæ höôùng
chaäp tieâu), ñöôøng thaúng qua chaäp tieâu chính laø höôùng veát taøu, hình 2.08.
3. Ño höôùng ngaém cuûa muïc tieâu coù khoaûng caùch gaàn nhaát ñeå xaùc ñònh höôùng veát ñi.
Cho taøu chaïy qua muïc tieâu X nhö hình 2.09, duøng raña lieân tuïc ño khoaûng caùch ñeán meùp
muïc tieâu X, laáy höôùng ngaém cuûa muïc tieâu X khi khoaûng caùch D ngaén nhaát töø taøu ñeán muïc
tieâu. Keû höôùng ngaém muïc tieâu ñoù leân haûi ñoà, veõ ñöôøng vuoâng goùc vôùi höôùng ngaém taïi
ñieåm C khoaûng caùch ngaén nhaát , ñoù chính laø ñöôøng veát ñi cuûa taøu.
CMGγ = TB(ôû cöï ly ngaén nhaát) ± 900
Muïc tieâu beân maïn traùi laáy daáu (+), muïc tieâu beân maïn phaûi laáy daáu (-)

44 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

4. Duøng ba höôùng ngaém cuûa moät muïc tieâu tìm höôùng veát ñi
Phöông phaùp naøy coù hai caùch thöïc hieän,
1) Phöông phaùp quan saùt vôùi giaùn caùch thôøi gian baèng nhau.
Ño höôùng ngaém cuûa cuøng muïc tieâu X, trong moät khoaûng thôøi gian baèng nhau t1=t2 giöõa 3
laàn ño (laàn ño thöù nhaát vôùi thöù hai vaø laàn ño thöù hai vôùi thöù ba) treân cuøng muïc tieâu X, coù
caùc höôùng ngaém TB1, TB2, TB3. Veõ 3 höôùng ngaém leân haûi ñoà (xem hình 2.10), laáy moät
ñieåm O baát kyø treân TB2, töø O veõ hai ñöôøng song song vôùi TB1 vaø TB3, gaëp TB3, TB1 taïi A
vaø B, noái AB. AB chính laø ñöôøng song song vôùi veát ñi cuûa taøu töùc laø höôùng veát taøu.

2) Phöông phaùp quan saùt giaùn caùch thôøi gian baát kyø

TIẾU VĂN KINH 45

 Quan saùt 3 höôùng ngaém TB1, TB2, TB3 cuûa muïc tieâu X vôùi giaùn caùch thôøi gian laø t1 vaø t2,
xem hình 2.11. Töø A - ñieåm giao nhau cuûa TB1 vaø höôùng ñi thaät TC cuûa taøu, ño ñoaïn AB =
Vt1 vaø BC= Vt2 treân höôùng ñi thaät. Töø B vaø C veõ ñöôøng song song vôùi TB1 caét TB2 vaø TB3
taïi D vaø E. Noái D vaø E, ñoù laø höôùng cuûa veát ñi.
5. Duøng vaønh khaéc ñoä la baøn ño höôùng veát nöôùc sau laùi ñeå tính höôùng veát taøu,
CMGγ = Phöông vò veát nöôùc sau laùi taøu -1800.
Phöông phaùp naøy chæ duøng ñeå xaùc ñònh goùc chænh daït gioù, ñoä chính xaùc khoâng cao.
6. Bieát höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy duøng phöông phaùp ñoà giaûi ñeå xaùc ñònh höôùng veát taøu vaø
toác ñoä thöïc teá.
Trong ñieàu kieän laëng gioù, bieát höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy Vc coù theå ñoà giaûi tam giaùc toång
hôïp löïc ñeå tìm höôùng veát taøu vaø toác ñoä thaät (xem hình 2.12). Treân haûi ñoà laáy ñieåm A treân
höôùng ñi thaät laøm khôûi ñieåm ñeå ñoà giaûi, doïc theo höôùng ñi thaät, laáy moät ñoaïn AB = V. Qua
B veõ höôùng vaø toác ñoä Vc ñöôïc ñoaïn BC, noái AC, AC laø höôùng cuûa veát taøu, AC laø vectô toác
ñoä thaät cuûa taøu.
2.1.7 Caùc coâng thöùc sai soá cuûa haøng haûi suy tính
Caùc coâng thöùc sau ñaây duøng ñeå nghieân cöùu, ñaùnh giaù ñoä chính xaùc cuûa haøng haûi suy tính.
1. Sai soá bình phöông trung bình cuûa veát ñi suy tính trong doøng chaûy
1) Sai soá bình phöông trung bình cuûa goùc chænh daït nöôùc β
2
57,30 2 2
mq 
mβ = × V 2
sin 2
q ⋅ m 2
+ (V cos q + V ) V 
m 
0 
(VL + Vm ) 2
L Vm L m
 57,3 
Trong ñoù,
m β - Sai soá bình phöông trung bình cuûa goùc chænh daït gioù

q - Goùc maïn cuûa doøng chaûy (baèng höôùng doøng chaûy tröø cho höôùng ñi thaät)
mq - Sai soá bình phöông trung bình cuûa goùc maïn doøng chaûy (vuøng bieån caâïn haûi chöøng
± 200, treân bieån noùi chung chöøng ± 300 )
Vm – Toác ñoä doøng chaûy, ñôn vò kn.
mVm – Sai soá bình phöông trung bình cuûa toác ñoä doøng chaûy (vuøng bieån caâïn haûi chöøng
± 0,2 kn, treân bieån noùi chung chöøng ± 0,5kn )
VL - Toác ñoä ño baèng toác ñoä keá (kn)
2) Sai soá bình phöông trung bình cuûa höôùng veát ñi trong doøng chaûy

mCMG = mTC
2
+ m β2

Trong ñoù,
mCMG – Sai soá bình phöông trung bình höôùng veát ñi trong doøng chaûy (ñôn vò (0)

46 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 mTC – Sai soá bình phöông trung bình cuûa höôùng ñi thaät, (noùi chung, theo kinh nghieäm chöøng
± 1,00)
m β - Sai soá bình phöông trung bình cuûa goùc hieäu chænh aûnh höôûng doøng chaûy β .

3) Sai soá bình phöông trung bình cuûa loä trình trong doøng chaûy

m SG = m S2L + m S2 'G

Trong ñoù,
m SG - Sai soá bình phöông trung bình cuûa loä trình trong doøng chaûy (kn)

m S L - Sai soá bình phöông trung bình cuûa loä trình ghi treân toác ñoä keá

m S 'G - Sai soá loä trình do aûnh höôûng cuûa sai soá höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy, ñöôïc tính nhö
sau,

m S 'G = T cos 2 P.mVm

2
+ sin 2 P.m P2

Trong ñoù,
T - Thôøi gian haønh trình (ñôn vò giôø)
P - Goùc keïp giöõa höôùng doøng chaûy vaø höôùng veát ñi ( höôùng doøng chaûy tröø ñi höôùng veát
ñi)
mP - Sai soá bình phöông trung bình cuûa P
2. Sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí suy tính
1) Sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí suy tính khi khoâng coù aûnh höôûng cuûa nöôùc vaø
gioù,
SL
m EP = 2
100mTC + 36m ∆2L
600
Trong ñoù,
mEP - Sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí suy tính (kn). Voøng troøn coù taâm laø vò trí suy
tính vaø baùn kính mEP goïi laø voøng troøn sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí suy tính,
xaùc suaát vò trí taøu naèm trong voøng troøn naøy chöøng 63%~67%.
SL - Loä trình ño treân toác ñoä keá hoaëc loä trình suy tính (kn)
mTC - Sai soá bình phöông trung bình cuûa höôùng ñi thaät ( ± 1,00)
m∆L - Sai soá bình phöông trung bình cuûa suaát hieäu chænh toác ñoä keá. (Suaát hieäu chænh toác ñoä
keá ∆L khi thöû treân tröôøng thöû xaùc ñònh baèng quay taøu 3 laàn thì m∆L chöøng ± 0,5% ~
± 1,0%)
Nhö vaäy, giaû söû nhö mTC = ± 1,00, m∆L = ± 1,0% ta coù,
mEP ≈ ± 2%x SL.
2) Sai soá bình phöông trung bình vò trí taøu suy tính khi coù daït gioù
TIẾU VĂN KINH 47
 SL
m EP = 2
100mCMG + 36m∆2L
600
SL
m EP = 2
100( mTC + mα2 ) + 36m∆2L
600
Trong ñoù,

mCMG - Sai soá bình phöông trung bình cuûa höôùng veát ñi trong gioù (baèng 2
mTC + mα2 ).
Baèng phöông phaùp ño thöïc teá xaùc ñònh mCG khoaûng ± 1,50 ~ ± 2,00, baèng caùch tra
baûng mCG khoaûng ± 2,00~ ± 3,00.
mTC - Sai soá bình phöông trung bình höôùng ñi thaät (theo kinh nghieäm baèng ± 1,00)
mα - Sai soá bình phöông trung bình cuûa goùc chænh daït gioù. Baèng phöông phaùp ño thöïc teá
xaùc ñònh mCG khoaûng ± 1,00 ~ ± 1,50, baèng caùch tra baûng mCG khoaûng
± 2,00~ ± 3,00.
m∆L - Sai soá bình phöông trung bình cuûa suaát hieäu chænh toác ñoä keá. (noùi chung m∆L
khoaûng ± 0,5% ~ ± 1,0%)
SL - Loä trình ghi treân toác ñoä keá
3) Sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí suy tính trong doøng chaûy
2
m ×S 
m EP = ±  CMG 0 G  + m S2G
 57,3 
2
 S 
= ± ( mTC
2
+ m β2 ) ×  G 0  + m S2G
 57,3 
Trong ñoù,
mCMG - Sai soá bình phöông trung bình cuûa höôùng veát ñi trong doøng chaûy;
mTC - Sai soá bình phöông trung bình höôùng ñi thaät;
m β - Sai soá bình phöông trung bình goùc chænh daït nöôùc
SG - Loä trình trong doøng chaûy
m SG - Sai soá bình phöông trung bình loä trình trong doøng chaûy

4) Sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí suy tính trong gioù vaø doøng chaûy
2
m ×S 
m EP = ±  CMG 0 G  + m S2G
 57,3 

48 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 2
 S 
= ± (m 2
TC + m β + mα ) ×  G 0  + m S2G
2 2

 57,3 
Trong ñoù,
mCMG - Sai soá bình phöông trung bình cuûa höôùng veát ñi trong gioù vaø doøng chaûy;
SG - Loä trình trong gioù vaø doøng chaûy;
m SG - Sai soá bình phöông trung bình cuûa loä trình trong gioù vaø doøng chaûy.

2.2 Xaùc ñònh vò trí taøu baèng muïc tieâu luïc ñòa
2.2.1 Nhöõng muïc tieâu khaûo saùt coù ñoä chính xaùc cao ôû luïc ñòa vaø kyù hieäu cuûa chuùng treân
haûi ñoà
1. Ñieåm khaûo saùt ñaùnh daáu hình tam giaùc
2. Caùc muïc tieâu ñieåm coá ñònh ñaùnh daáu 
3. Caùc tieâu daãn ñöôøng, haûi ñaêng, chaäp tieâu nhaân taïo ...
4. Nhöõng ñænh nuùi, ñænh ñaûo, hoøn ñaùnh daáu “ • ”
5. Caùc thaùp nhaø thôø, oáng khoùi
6. Caùc moõm ñaù nhoâ ra roõ reät
2.2.2 Ñònh vò baèng höôùng ngaém muïc tieâu luïc ñòa
1. Moät vaøi ñieàu caàn chuù yù khi choïn muïc tieâu
1) Choïn muïc tieâu coù vò trí chính xaùc treân haûi ñoà.
2) Choïn muïc tieâu gaàn, thích hôïp.
3) Choïn caùc muïc tieâu maø hai höôùng cuûa chuùng
coù goùc keïp thích hôïp, hai höôùng tôùi muïc tieâu
giao nhau 900 laø toát nhaát, neáu coù 3 muïc tieâu thì
goùc keïp giöõa caùc höôùng chöøng 600 laø toát nhaát.
Cho duø laø duøng phöông phaùp ñònh vò baèng hai
muïc tieâu hoaëc ba muïc tieâu thì goùc giao nhau cuûa
höôùng khoâng neân nhoû hôn 300 hoaëc lôùn hôn 1500
nhö ví duï treân Hình 2.13.
4) Khoâng neân choïn caùc muïc tieâu naèm treân cuøng moät voøng troøn vôùi vò trí taøu, vì nhö vaäy raát
khoù phaùt hieän sai soá la baøn töø, gaây neân sai soá vò trí.
2. Nhöõng ñieàu caàn chuù yù khi quan saùt (ño) muïc tieâu luïc ñòa
1) Tröôùc tieân quan saùt (ño) caùc muïc tieâu ôû tröôùc muõi vaø sau laùi taøu, sau ñoù môùi quan saùt
muïc tieâu gaàn chính ngang hai beân maïn.
2) Ban ñeâm khi quan saùt (ño) phao ñeøn, haûi ñaêng neân quan saùt ñeøn toái tröôùc, quan saùt ñeøn
saùng hôn sau; quan saùt ñeøn chôùp tröôùc, quan saùt ñeøn khoâng chôùp sau; quan saùt ñeøn chôùp
chu kyø daøi tröôùc, quan saùt chu kyø ngaén sau.

TIẾU VĂN KINH 49

 3) Trong tröôøng hôïp toác ñoä cuûa taøu khaù lôùn maø quan saùt chaäm thì toát nhaát quan saùt 5 laàn
muïc tieâu I, II, III theo tuaàn töï I, II, III, II, I ñeå coù TB1, TB2, TB3, TB4, TB5, sau ñoù laáy giaù
triï trung bình nhö sau,
TB1 + TB5
 Höôùng ngaém muïc tieâu I, TBI =
2
 Höôùng ngaém muïc tieâu II,
TB2 + TB4
TBII =
2
 Höôùng ngaém muïc tieâu III, TBIII = TB1
3. Caùch xöû lyù tam giaùc sai soá vò trí
Ñònh vò baèng höôùng ngaém cuûa hai muïc tieâu thì raát khoù xaùc ñònh sai soá cuûa vò trí, vì vaäy ñoä
tin caäy cuûa phöông phaùp xaùc ñònh baèng hai höôùng ngaém khoâng cao. Nhöng vôùi ba muïc tieâu
neáu coù sai soá thì ba höôùng ngaém giao nhau thaønh moät hình tam giaùc, caùch xöû lyù khi hình
thaønh tam giaùc sai soá nhö sau,
1) Neáu caùc caïnh cuûa tam giaùc sai soá gaàn baèng nhau maø moãi caïnh khoâng vöôït qua 0,5 haûi
lyù thì vò trí taøu coù khaû naêng lôùn nhaát naèm taïi taâm cuûa tam giaùc sai soá.
2) Neáu tam giaùc sai soá laø moät hình tam giaùc caân maø caïnh ñaùy nhoû hôn 0,5 haûi lyù thì khaû
naêng lôùn nhaát laø vò trí taøu naèm giöõa caïnh ñaùy cuûa tam giaùc sai soá.
Neáu tam giaùc sai soá khaù lôùn thì toát nhaát laø ño laïi höôùng ngaém.
3) Neáu laàn ño tieáp theo maø tam giaùc sai soá vaãn lôùn thì coù khaû naêng la baøn coù sai soá quaù
lôùn, caùch xöû lyù nhö sau,
a) Phöông phaùp buø sai soá la baøn
Ñem 3 höôùng ngaém TB1,TB2, TB3 ñoàng thôøi tröø
hoaëc coäng cho 20~ 40 sai soá la baøn ñeå coù TB1’,
TB2’ TB3’, taùc nghieäp laïi 3 höôùng ngaém treân haûi
ñoà, ta coù tam giaùc sai soá môùi A’B’C’ nhö treân hình
2.14 (tam giaùc sai soá ban ñaàu laø ABC). Noái caùc
ñoaïn thaúng qua AA’, BB’, CC’, chuùng giao nhau
taïi M. M laø vò trí ñaõ khöû boû sai soá la baøn.
b) Phöông phaùp ba muïc tieâu hai goùc keïp
Töø ba höôùng ngaém tìm goùc keïp giöõa hai höôùng
ngaém gaàn nhau,
α = TB1-TB2
β = TB2-TB3
duøng phöông phaùp ba muïc tieâu 2 goùc keïp ñeå ñoà giaûi tìm vò trí taøu (xem Muïc 2.2.7)
2.2.3 Phöông phaùp ñònh vò baèng dòch chuyeån ñöôøng vò trí
Dòch chuyeån ñöôøng vò trí laø caùch xaùc ñònh vò tí baèng chæ moät muïc tieâu.
1. Dòch chuyeån ñöôøng vò trí trong nöôùc tónh
50 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015
 1) Dòch chuyeån ñöôøng phöông vò
Treân cuøng moät muïc tieâu, taïi hai thôøi ñieåm khaùc nhau ño ñöôïc höôùng ngaém TB1 vaø TB2 vaø
loä trình giöõa hai ñieåm ñoù laø S xaùc ñònh baèng toác ñoä keá, hình 2.15, töø A – giao ñieåm giöõa
höôùng ngaém thaät TB1 vaø höôùng ñi thaät TC, ño moät ñoaïn S treân höôùng ñi TC, ñöôïc ñieåm B,
qua B keû ñöôøng TB1’ song song vôùi TB1 caét ñöôøng TB2 taïi M. M laø vò trí taøu xaùc ñònh baèng
phöông phaùp dòch chuyeån ñöôøng vò trí, töø ñoù keû höôùng ñi TC.

2) Phöông phaùp boäi soá goùc maïn

Xem hình 2.16, laàn thöù nhaát quan saùt muïc tieâu L ño ñöôïc TB1, goùc maïn cuûa muïc tieâu L laø
RB1 = TB1-TC. Ñôïi ñeán khi goùc maïn cuûa muc tieâu RB2= 2RB1 ño höôùng ngaém TB2, ñoàng
thôøi xaùc ñònh loä trình S (baèng toác ñoä keá) giöõa hai laàn ño.
Ñoà giaûi nhö sau, keû TB1 (goùc maïn muïc tieâu L baèng RB1), keû TB2 (goùc maïn muïc tieâu L
baèng 2RB1), ño LM = S, laø caïnh cuûa moät taùm giaùc ñeàu. M chính laø vò trí taøu luùc ño, töø M keû
ñöôøng ñi TC.
2. Dòch chuyeån ñöôøng vò trí trong doøng chaûy
1) Caùch dòch chuyeån ñöôøng vò trí khi bieát höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy
Xem hình 2.17, keû hai höôùng ngaém TB1 vaø TB2, töø giao ñieåm A cuûa höôùng ñi TC vaø höôùng
ngaém quan saùt laàn thöù nhaát TB1 ño loä trình S giöõa hai laàn quan saùt treân TC ñöôïc AB. Qua
ñieåm B keû höôùng doøng chaûy, xaùc ñònh ñoaïn BC= Vc.t/60, trong ñoù Vc laø toác ñoä doøng chaûy t
laø quaõng thôøi gian giöõa hai laàn quan saùt (phuùt). Qua C keû ñöôøng TB1’ song song vôùi TB1
gaëp TB2 taïi M. M laø vò trí taøu vaøo thôøi ñieåm quan saùt laàn thöù hai.
2) Caùch dòch chuyeån ñöôøng vò trí khi khoâng bieát höôùng vaø toác ñoä doøng chaûy
Xem hình 2.18, laáy vò trí thöïc M1 quan saùt tröôùc ñoù chöa laâu laøm cô sôû ñeå ñoà giaûi. Keû hai
höôùng ngaém TB1 vaø TB2, töø giao ñieåm A cuûa TB1 vôùi TC ño moät khoaûng caùch baèng AB
M1 A
treân TC, AB = ⋅ (t 3 − t 2 )
(t 2 − t1 )

Trong ñoù, M1A - Khoaûng caùch giöõa hai ñieåm M1 vaø A, ño treân haûi ñoà
t1 - Thôøi ñieåm xaùc ñònh vò trí M1

TIẾU VĂN KINH 51

 t2 - Thôøi ñieåm ño höôùng ngaém TB1
t3 - Thôøi ñieåm ño höôùng ngaém TB2

Töø B keû ñöôøng TB1’ song song vôùi TB1 gaëp TB2 taïi M2. TB1’ laø höôùng ngaém dòch chuyeån
trong doøng chaûy. M2 laø vò trí taøu.
Phöông phaùp naøy cuõng thích hôïp cho tröôøng hôïp ñònh vò baèng dòch chuyeån ñöôøng vò trí khi
coù aûnh höôûng toång hôïp cuûa gioù vaø doøng chaûy.
3. Ñònh vò baèng dòch chuyeån ñöôøng vò trí khi coù
aûnh höôûng cuûa gioù
Theo hình 2.19, keû hai höôùng ngaém TB1 vaø TB2,
taïi giao ñieåm A cuûa TB1 vaø TC keû veát ñi vôùi goùc
chænh daït gioù α vaø ño moät ñoaïn AB = (L2-
L1) ∆L (trong ñoù, L1 vaø L2 laø soá ñoïc toác ñoä keá
taïi thôøi ñieåm ño TB1 vaø TB2, ∆L laø soá hieäu
chænh toác ñoä keá). Qua B keû ñöôøng TB1’ song
song vôùi TB1. TB1’ laø ñöôøng vò trí dòch chuyeån
trong gioù gaëp TB2 taïi M. M chính laø vò trí taøu.
2.2.4 Ñònh vò baèng khoaûng caùch
1. Ñònh vò baèng khoaûng caùch chính ngang
1) Ño goùc maïn muïc tieâu xaùc ñònh khoaûng caùch chính ngang
Theo nhö hình 2.20, ño goùc muïc tieâu L hai laàn ñöôïc RB1= α vaø RB2= β , ñoàng thôøi ghi laïi loä
trình S treân toác ñoä keá. Coù theå tính ñöôïc khoaûng caùch chính ngang D,
sin α sin β
D =S×
sin( β − α )
Trong ñoù,
D - Khoaûng caùch chính ngang (n.mile);
S - Loä trình giöõa hai laàn ño goùc maïn;

52 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 α - Goùc maïn ño laàn thöù nhaát
β - Goùc maïn ño laàn thöù hai
Chuù yù: Coù theå duøng Baûng tính haøng haûi ñeå giaûi,
“ Baûng tính khoaûng caùch chính ngang III-12” trong “Baûng tính haøng haûi” ñöôïc laäp döïa treân
coâng thöùc,
sin α sin β
M=
sin( β − α )
vaøo baûng baèng soá daãn α vaø ( β - α ) tìm
ñöôïc M, tính D= SxM, ño LM =D, ta coù
vò trí luùc chính ngang.
2. Tìm khoaûng caùch chính ngang baèng
phöông phaùp “boán ca la baøn”
Veà nguyeân lyù cuõng gioáng nhö phöông
phaùp vöøa noùi ôû treân, xem hình 2.21, khi
goùc maïn muïc tieâu L baèng 450
(RB1=TB1-TC = 450) quan saùt L laàn thöù
nhaát ñöôïc TB1, chôø ñeán goùc maïn muïc
tieâu baèng 900 (muïc tieâu ôû chính ngang)
ño TB2, xaùc ñònh loä trình S giöõa hai laàn
ño. Caùch ñoà giaûi, keû TB1 ( RB1 = 450),
keû TB2 (RB2 = TB2-TC= 900). Ño LM
= S. M chính laø vò trí taøu, töø ñoù keû TC.
3. Xaùc ñònh khoaûng caùch ñeán muïc tieâu baèng
goùc ñöùùng ño baèng sextant
1) Khi chaân cuûa muïc tieâu naèm ôû maët
phaêûng chaân trôøi nhìn thaáy
H
D= ctgα
1852
Trong ñoù,
D - Khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán chaân thaúng ñöùng cuûa muïc tieâu (n.mile);
H - Chieàu cao cuûa muïc tieâu (m), laáy treân haûi ñoà, caàn phaûi hieäu chænh ñoä cao thuyû trieàu;
α - Goùc thaúng ñöùng cuûa muïc tieâu, ño baèng sextant (caàn phaûi hieäu chænh thò sai sextant)
Laáy muïc tieâu laøm taâm, D laøm baùn kính veõ moät cung troøn gaàn vò trí suy tính, ñoù laø ñöôøng vò
trí taøu, xem hình 2.22, keát hôïp vôùi moät höôùng ngaém TB cuûa muïc tieâu ta coù vò trí taøu.
Khi khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán ñöôøng bôø bieån lôùn hôn khoaûng caùch töø chaân thaúng
ñöùng cuûa muïc tieâu ñeán ñöôøng bôø bieån thì khoâng caàn xeùt tôùi sai soá do aûnh höôûng cuûa ñoä cao
taàm maét ngöôøi quan saùt, ñoä cong maët ñaát vaø khuùc xaï khí quyeån.

TIẾU VĂN KINH 53

2) Khi chaân muïc tieâu khuaát döôùi chaân trôøi nhìn thaáy
Theo nhö hình 2.23, chaân muïc tieâu bò khuaát döôùi chaân trôøi coù theå tính D baèng coâng thöùc sau
ñaây,
β = α +i +γ −d
 H −e
− 10 6 ln cos( D + β ) = −10 6 ln cos β + 10 3  
 R 
Trong ñoù,
β - Goùc thaúng ñöùng thaät cuûa muïc tieâu
α - Goùc thaúng ñöùng cuûa muïc tieâu ñoïc treân
sextant
D
γ - Sai soá khuùc xaï quang hoïc ( ≈ ),
13
i - Thò sai cuûa sextant
d - Sai soá do ñoä cao taàm maét ngöôøi quan saùt
D - Khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán chaân
thaúng döùng cuûa muïc tieâu (N.mile)
R - Baùn kính traùi ñaát
H - Ñoä cao muïc tieâu (m)
e - Ñoä cao taàm maét ngöôøi quan saùt (m)
Coâng thöùc naøy ñaõ ñöôïc tính saün laäp thaønh
“Baûng III-7b” trong “Baûng tính haøng haûi”.
Baûng tính III-7b laäp theo coâng thöùc
 H −e
10 3   , soá daãn vaøo baûng laø (H-e) nhaän
 R 
 H −e 6
ñöôïc giaù trò 10 3   . “Baûng III-7c” laäp theo coâng thöùc -10 lncosx, soá daãn vaøo baûng laø
 R 
 H −e
β tra ñöôïc -106lncos( β ). Laáy toång 10 3   vaø -10 lncos( β ) tra ñöôïc ( D+ β ), xaùc
6

 R 
ñònh D.
Ví duï,
Chieàu cao taàm maét 12m, ngoïn nuùi cao 3271m, ño ñöôïc goùc thaúng ñöùng cuûa ngoïn nuùi cao
2017,4’, i = 4’, ño treân haûi ñoà khoaûng caùch gaàn ñuùng (töø vò trí suy tính) ñeán ngoïn nuùi 44,2
haûi lyù. Tìm khoaûng caùch thaät ñeán ngoïn nuùi ?
Giaûi,

54 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 α 2017,4’  H −e
10 3   (Baûng III-7b) 551
i - 4’
 R 
44,2 -3,4’ 650
γ = -106lncos β (Baûng III-7c)
13
Tra d (Baûng II-16) -6,1’
β 2003,9’ -106lncos((D+ β ) 1161
H 3271
e 12
(H-e) 3259 Tìm (D+ β ) (Baûng III- 2045,6’
7c) 2003,9’
- β
D 41,7 N.mile

Neáu giaù trò cuûa D tính ñöôïc khaùc nhieàu so vôùi khoaûng caùch döï tính treân haûi ñoà thì duøng D
tính laïi moät laàn nöõa.
2.2.5 Ñònh vò baèng taàm xa cuûa aùnh saùng haûi ñaêng khi vöøa nhìn thaáy
1. Taàm xa chaân trôøi nhìn thaáy
Ngöôì quan saùt ñöùng treân buoàng laùi cuûa taøu nhìn ra boán phía thaáy moät ñöôøng troøn quanh taøu
nôi giao tieáp giöõa baàu trôøi vaø maët bieån, voøng troøn ñoù goïi laø chaân trôøi nhìn thaáy (coøn goïi laø
chaân trôøi bieåu kieán).
Taàm xa cuûa chaân trôøi nhìn thaáy chuû yeáu phuï thuoäc vaøo ñoä cao cuûa taàm maét ngöôøi quan saùt,
khí quyeån, thôøi tieát... Ngöôøi quan saùt ñöùng caøng cao thì nhìn thaáy caøng xa.
Taàm nhìn xa chaân trôøi nhìn thaáy tính baèng coâng thöùc sau,

De = 2,095 e
Trong ñoù,
De - Taàm xa chaân trôøi nhìn thaáy, tính baèng haûi lyù
e - Ñoä cao taàm maét ( töø maët nöôùc leân taàm maét), tính baèng meùt
2. Ñònh vò baèng taàm xa nhìn thaáy cuûa ñeøn haûi ñaêng vöøa xuaát hieän
Taàm nhìn thaáy cuûa haûi ñaêng vöøa xuaát hieän (hoaëc vöøa laën khuaát) chính laø taàm xa töø maét
ngöôøi quan saùt ñeán haûi ñaêng khi nhìn thaáy ñeøn haûi ñaêng vöøa loù leân chaân trôøi (hoaëc vöøa laën
khuaát döôùi chaân trôøi), xem hình 2.24. Ñoù cuõng laø taàm nhìn xa ñòa lyù cuûa haûi ñaêng, ñöôïc tính
nhö sau,

De = 2,095 e + 2,095 H
Trong ñoù,
De - Taàm xa nhìn thaáy cuûa ñeøn haûi ñaêng (n.mile).
e - Ñoä cao taàm maét ( töø maët nöôùc leân taàm maét), (m)..
H - Ñoä cao cuûa haûi ñaêng tính baèng meùt (cho treân haûi ñoà)

TIẾU VĂN KINH 55

 Ví duï, Moät haûi ñaêng coù aùnh saùng maïnh ñaët ôû ñoä cao ghi treân haûi ñoà laø 43 meùt. Ngöôøi
quan saùt ñöùng treân taøu vôùi ñoä cao taàm maét 12 meùt nhìn thaáy haûi ñaêng vöøa xuaát hieän (hoaëc
vöøa laën khuaát) ôû chaân trôøi trong ñieàu kieän ban ñeâm thôøi tieát toát. Hoûi con taøu caùch haûi ñaêng
bao nhieâu haûi lyù (xem hình 2.24) ?

Giaûi, Dh = (2,095 x 12 ) + (2,095 x 43 ) = 7,2 + 13,6 = 20,8 haûi lyù

Khi thöïc hieän vieäc tính toaùn taàm nhìn xa caàn löu yù,
 Ñoä cao cuûa haûi ñaêng ghi treân haûi ñoà laø ñoä cao tính töø möùc nöôùc cao trung bình cho ñeán
taâm cuûa ñeøn.
 Taàm chieáu saùng coù theå nhìn thaáy cuûa haûi ñaêng trong ñieàu kieän thôøi tieát toát ñöôïc bieåu
thò baèng haûi lyù vaø ghi treân haûi ñoà.
 Taàm nhìn xa tính toaùn phuï thuoäc vaøo ñoä cao thuyû trieàu vaø thôøi tieát, khí quyeån neân
khoâng chính xaùc, cho neân chæ ñeå tham khaûo.
Baûng “Taàm nhìn xa chaân trôøi” (Baûng 2.A) tính saün cho ôû phaàn naøy giuùp cho vieäc tính toaùn
nhanh choùng, soá daãn vaøo baûng laø ñoä cao taàm maét hoaëc ñoä cao muïc tieâu, vaø tra ra khoaûng
caùch tính baèng haûi lyù.
2.2.6 Ñònh vò baèng hoài aâm cuûa coøi taøu
Coâng thöùc cô baûn,
D= 0,09t
Trong ñoù,
D - Khoaûng caùch gaàn ñuùng töø taøu ñeán vaùch nuùi (n.mile) (ví duï hoài aâm töø vaùch nuùi);
t - Thôøi gian töø khi phaùt aâm thanh cho ñeán khi nghe aâm thanh phaûn hoài (s);
Phöông phaùp naøy coù ñoä chính xaùc thaáp, söï truyeàn lan cuûa soùng aâm phuï thuoäc vaøo yeáu toá
khí töôïng, coù khi sai soá ñeán ± 10%, chæ aùp duïng khi thaät caàn thieát.

56 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

2.2.7 Ñònh vò baèng hai goùc keïp cuûa ba muïc tieâu
1. Phöông phaùp ñoà giaûi baèng giaáy boùng môø

TIẾU VĂN KINH 57

 Ño hai goùc keïp ngang α vaø β treân ba muïc tieâu A, B, C. Veõ hai goùc α vaø β treân giaáy boùng
môø coù cuøng ñænh M, ñaët tôø giaáy boùng môø leân 3 muïc tieâu sao cho 3 ñöôøng höôùng ngaém truøng
khít leân 3 muïc tieâu, M chính laø vò trí taøu (Hình 2.25).
2. Khi duøng phöông phaùp naøy caàn chuù yù nhöõng ñieåm sau ñaây,
 Neân choïn nhöõng muïc tieâu coù chieàu cao
khoâng cheânh leäch quaù lôùn so vôùi chieàu cao
taàm maét ngöôøi quan saùt.
 Khoâng choïn caùc muïc tieâu maø chuùng vaø vò trí
taøu naèm treân cuøng moät cung troøn, muoán vaäy
caàn choïn ba muïc tieâu naèm gaàn treân moät
ñöôøng thaúng.
 Phöông phaùp naøy cho vò trí coù ñoä chính xaùc
cao, nhöng khoù nhaän bieát sai soá khi choïn
nhaàm muïc tieâu hoaëc vò trí cuûa muïc tieâu
khoâng chính xaùc.
2.2.8 Ñònh vò baèng ño saâu
1. Ñònh vò baèng dòch chuyeån ñöôøng ñaúng saâu
Bieát raèng,
Ñoä saâu thöïc teá = Ñoä saâu maùy ño saâu + Môùn nöôùc cuûa taøu.
Ñoä saâu haûi ñoà = Ñoä saâu thöïc teá - Ñoä cao thuûy trieàu
Choïn hai ñöôøng ñaúng saâu coù goùc giao nhau treân 200 nhö hình 2.26(a) hoaëc moät ñöôøng ñaúng
saâu coù hình cong maø taøu caét noù hai laàn khi ñi qua nhö hình 2.26(b); Caên cöù ñoä cao thuyû
trieàu, môùn nöôùc cuûa taøu vaø soá khoâng haûi ñoà ñeå chuyeån ñoåi ñoä saâu cuûa ñöôøng ñaúng saâu sang
ñoä saâu maùy ño saâu. Khi vò trí suy tính cuûa taøu gaàn tieáp caâïn ñöôøng ñaúng saâu thöù nhaát, lieân
tuïc ño đ oä saâu vaø quan saùt treân thieát bò chæ baùo maùy ño saâu, ghi thôøi ñieåm khi thieát bò chæ baùo
chæ ñuùng ñoä saâu ñaõ tính toaùn, ñoàng thôøi ghi laïi soá ñoïc toác ñoä keá. Cuøng caùch nhö vaäy, ghi
thôøi ñieåm vaø soá ñoïc toác ñoä keá khi taøu ñi qua ñöôøng ñaúng saâu thöù hai. Xaùc ñònh loä trình S
cuûa taøu qua hai ñieåm ño, dòch chuyeån ñöôøng ñaúng saâu thöù nhaát moät ñoaïn baèng S (baèng giaáy
boùng môø), hai ñöôøng ñaúng saâu caét nhau taïi M, doù laø vò trí taøu ôû thôøi ñieåm thöù hai.

58 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 2. Ñònh vò baèng ño ñoä saâu lieân tuïc
Caùch moät thôøi gian nhaát ñònh, ño ñoä saâu lieân tuïc, ghi laïi ñoä saâu vaø chuyeån ñoåi ñoä saâu maùy
ño saâu sang ñoä saâu haûi ñoà; laáy moät tôø giaáy boùng môø keû moät höôùng ñi thaät TC, theo giaùn
caùch thôøi gian vaø tính ra loä trình; chaám caùc ñieåm ño saâu theo loä trình ñaõ tính vaø ghi ñoä saâu
leân ñöôøng TC. Ñaët giaáy boùng môø leân haûi ñoà, dòch chuyeån giaáy boùng môø, giöõ sao cho
ñöôøng TC treân giaáy boùng môø vaø ñöôøng TC treân
haûi ñoà song song vôùi nhau cho ñeán khi caùc ñoä
saâu ghi treân giaáy boùng môø truøng khôùp vôùi caùc
ñoä saâu naøo ñoù treân haûi ñoà. Ñöôøng TC treân giaáy
boùng môø luùc naøy laø ñöôøng TC thaät cuûa taøu, deã
daøng xaùc ñònh ñöôïc vò trí taøu.
3. Ñònh vò baèng höôùng ngaém moät muïc tieâu vaø ño
saâu
Khi tieáp caän bôø bieån nôi maø ñoä saâu cuûa theàm luïc
ñòa gaàn bôø giaûm nhanh choùng neáu khoâng coù
nhieàu muïc tieâu ñeå xaùc ñònh vò trí chính xaùc thì
coù theå xaùc ñònh vò trí gaàn ñuùng baèng moät höôùng
ngaém cuûa moät muïc tieâu vaø ño ñoä saâu, sau ñoù
tieán haønh ñoà giaûi, hình 2.27.
Caùch thöïc hieän, tính saün ñoä saâu maùy ño saâu cho
caùc ñöôøng ñaúng saâu, khi tieáp caän bôø môû maùy ño saâu, quan saùt ñoä saâu treân thieát bò chæ baùo,
khi ñoä saâu chæ thò treân maùy truøng hôïp vôùi ñoä saâu tính toaùn thì laäp töùc ño höớng ngaém TB
cuûa muïc tieâu vaø ghi giôø. Keû höôùng ngaém treân haûi ñoà, höôùng ngaém TB caét ñöôøng ñaúng saâu
ño ñöôïc, ñoù laø vò trí taøu gaàn ñuùng.
2.3 Giôùi haïn an toaøn
2.3.1 Goùc an toaøn
Taøu ñi qua vuøng ñaù ngaàm R (hình 2.28a), duøng khoaûng caùch an toaøn r laøm baùn kính, laáy R
laøm taâm veõ moät voøng troøn. Choïn hai muïc tieâu roõ reät treân bôø A vaø B, keû ñöôøng noái lieàn AB,
keû ñöôøng trung tröïc của AB, choïn taâm O ñeå veõ voøng troøn an toaøn sao cho voøng troøn naøy
tieáp xuùc vôùi voøng troøn khoaûng caùch an toaøn r cuûa ñaù ngaàm R tai E. Goùc ∠ AEB cuûa tam
giaùc noäi tieáp laø goùc an toaøn khi chaïy qua vuøng ñaù ngaàm R, khi chaïy qua ñoù taøu phaûi luoân
luoân ñaûm baûo goùc keïp giöõa AB ño töø treân taøu khoâng lôùn hôn ∠ AEB.
Neáu ñaù ngaàm R naèm phía beân ngoaøi ñöôøng ñi TC, thì khi choïn taâm O sao cho voøng troøn
qua AEB tieáp xuùc phía beân trong voøng troøn nhoû taïi E (Hình 2.28 b), ño goùc ∠ AEB. Khi taøu
chaïy qua luoàng phaûi ñaûm baûo goùc keïp giöõa AB ño töø taøu khoâng nhoû hôn goùc an toaøn
∠ AEB.
2.3.2 Khoaûng caùch an toaøn
1. Taøu ñi qua vuøng ñaù ngaàm R, laáy muïc tieâu A laøm taâm, khoaûng caùch an toaøn d laøm baùn kính,
keû moät voøng khoaûng caùch an toaøn beân ngoaøi vuøng ñaù ngaàm, taøu ñi theo höôùng TC, duøng PI
(Paralell Index) cuûa raña giaùm saùt ñaûm baûo khoaûng caùch ño treân raña khoâng nhoû hôn
khoaûng caùch an toaøn khi ñi qua R (Hình 2.29a).
TIẾU VĂN KINH 59
 Neáu vuøng ñaù ngaàm naèm beân ngoaøi maø taøu phaûi chaïy giöõa R vaø A thì veõ voøng troøn khoaûng
caùch an toaøn beân trong ñaù ngaàm R, caùch ñaù ngaàm moät khoaûng caùch nhaát ñònh. Khi taøu chaïy
qua R phaûi ñaûm baûo khoaûng caùch A ño baèng raña khoâng lôùn hôn khoaûng cach an toaøn d.
(Hình 2.29b).

2.3.3 Höôùng ngaém an toaøn

Xem hình 2.30, laáy goùc maïn an toaøn RB cuûa muïc tieâu L treân bôø caùch xa khu vöïc ñaù ngaàm
R moät khoaûng caùch an toaøn. Khi taøu tieáp caän ñeán vuøng ñaù ngaàm treân höôùng ñi TC, vôùi
khoaûng caùch an toaøn, phaûi ñaûm baûo sao cho goùc maïn phaûi cuûa muïc tieâu L khoâng ñöôïc nhoû
hôn goùc maïn an toaøn RB.
2.3.4 Höôùng chaäp tieâu an toaøn

60 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

 Khi chaïy trong khu vöïc coù nhieàu ñaûo, hoøn, vaùch ñaù..., coù theå choïn caùc chaâp tieâu töï nhieân
nhö hình 2.31 laøm caùc chaäp tieâu an toaøn. Khi taøu chaïy qua caùc chaâp tieâu ñoù khoâng ñeå cho
taøu daït qua beân phaûi (hình 2.31a) hoaëc khoâng leäch qua beân traùi (hình 2.31b) cuûa ñöôøng
chaäp tieâu.
2.4 Coâng thöùc sai soá ñònh vò baèng muïc tieâu luïc ñòa
2.4.1 Gradient vaø sai soá bình phöông trung bình ñöôøng vò trí
1. Ñònh nghiaõ gradient cuûa ñöôøng vò trí
Gradient cuûa ñöôøng vò trí (gradient of LOP) laø tyû soá giöõa bieán thieân cuûa trò soá quan saùt vôùi
löôïng dòch chuyeån ñöôøng vò trí, ñoù laø moät vectô coù höôùng (τ) truøng vôi höôùng phaùp tuyeán
cuûa ñöôøng vò trí, chæ veà phía taêng cuûa trò soá quan saùt, giaù trò (g) cuûa noù baèng ñaïo haøm ñaïi
löôïng quan saùt u treân ñöôøng phaùp tuyeán cuûa ñöôøng vò trí.
∆u du
g= lim = , τ = α ± 900.
∆n → 0 ∆n dn
Trong ñoù, α - höôùng cuûa ñöôøng vò trí, töùc laø ñöôøng tieáp tuyeán cuûa ñöôøng vò trí taïi vò trí taøu.
Khi ∆u vaø ∆n khaù nhoû, trong haøng haûi söû duïng coâng thöùc gaàn ñuùng sau ñaây ñeå bieåu thò
gradient cuûa ñöôøng vò trí,
∆u
g= , τ = α ± 900
∆n
Döôùi ñaây chæ ñöa ra caùc coâng thöùc gradient ñöôøng vò trí maët phaúng.
2. Gradient cuûa ñöôøng vò trí phöông vò
1
g= (rad./ñôn vò ño khoaûng caùch)
D
1
hoaëc g= × 57 0 ,3 (ñoä/ñôn vò ño khoaûng caùch)
D
1
hoaëc g= × 3438' (phuùt goùc/ñôn vò ño khoaûng caùch)
D
3. Gradient ñöôøng vò trí haèng vò,
1
g= × 3438' (phuùt goùc/ñôn vò ño khoaûng caùch)
D
4. Gradient ñöôøng vò trí goùc maët phaúng,
d
g= × 3438' (phuùt goùc/ñôn vò ño khoaûng caùch)
D1 × D2
Trong ñoù, d - Khoaûng caùch giöõa hai muïc tieâu;
D1, D2 - Khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán muïc tieâu 1 vaø muïc tieâu 2
5. Gradient ñöôøng vò trí khoaûng caùch

TIẾU VĂN KINH 61

 g=1
6. Gradient ñöôøng vò trí hieäu khoaûng caùch (ñöôøng hyperbol)
r
g = 2 sin
2
Trong ñoù, r - Hieäu soá phöông vò cuûa hai muïc tieâu (baèng goùc tröông cuûa hai muïc tieâu töø
ngöôøi quan saùt.
7. Sai soá bình phöông trung bình ñöôøng vò trí
ma
m=
g
Trong ñoù, m - Sai soá bình phöông trung bình đ
öôøng vò trí
ma - Sai soá bình phöông trung bình cuûa trò soá quan saùt
2.4.2 Sai soá bình phöông trung bình cuûa ñònh vò baèng ñöôøng vò trí phöông vò
1. Sai soá bình phöông trung bình cuûa ñònh vò hai ñöôøng vò trí phöông vò
m B0
m0 = D12 + D22
57 0 ,3 × sin θ
Trong ñoù,
m0 - Sai soá bình phöông trung bình cuûa vò trí (haûi lyù)
m B0 - Sai soá bình phöông trung bình cuûa phöông vò quan saùt (ñoä). Theo kinh nghieäm, khi
quan saùt baèng la baøn con quay thì
m B0 = ± 0,7 0 ~ ±0,80 ,

khi quan saùt baèng la baøn töø thì

m B0 = ±0,7 0 ~ ±0,9 0 ;

θ - Goùc keïp giöõa hai ñöôøng vò trí phöông vò, baèng hieäu phöông vò cuûa hai muïc tieâu
(TB2-TB1).
D1, D2 - Khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán hai muïc tieâu (haûi lyù)
2. Sai soá bình phöông trung bình cuûa ñònh vò ba ñöôøng vò trí phöông vò

m B0 D12 D22 + D22 D32 + D32 D12

m0 =
57 0 ,3 D32 sin θ 2 + D22 sin 2 (θ 2 + θ1 ) + D12 sin θ 1

Trong ñoù, m B0 - Sai soá bình phöông trung bình cuûa phöông vò quan saùt (ñoä);

D1, D2, D3 - Khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán muïc tieâu 1, 2, 3 (haûi lyù);
θ1 , θ 2 - Hieäu phöông vò giöõa muïc tieâu 1 vaø muïc tieâu 2, muïc tieâu 2 vaø 3;

62 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015

3. Sai soá bình phöông trung bình cuûa ñònh vò dòch chuyeån ñöôøng vò trí phöông vò

1  m B0  2
m0 =  0 ( D1 + D22 ) + m S2MG cos 2 K + mC2 MG sin 2 K
sin θ  57 ,3 
Trong ñoù,
m B0 - Sai soá bình phöông trung bình cuûa phöông vò quan saùt (ñoä)
θ - Goùc keïp giöõa hai höôùng ngaém muïc tieâu (TB2-TB1)
D1, D2 - Khoaûng caùch töø muïc tieâu ñeán ngöôøi quan saùt khi ño ñöôøng vò trí thöù nhaát vaø
khoaûng caùch töø muïc tieâu ñeán ngöôøi quan saùt khi khi ño ñöôøng vò trí thöù hai.
m S MG - Sai soá bình phöông trung bình cuûa loä trình giöõa hai laàn ño;

mC MG - Sai soá bình phöông trung bình veát ñi cuûa taøu

K - Goùc keïp giöõa höôùng vuoâng goùc vôùi ñöôøng vò trí thöù nhaát vôùi höôùng ñi cuûa
taøu.
4. Sai soá coù tính ñeán aûnh höôûng doøng chaûy khi ñònh vò baèng dòch chuyeån phöông vò,
Em=Vm(t2-t1)sin α ' cos θ
Trong ñoù,
Em - Khoaûng caùch vò trí taøu dòch chuyeån khoûi ñöôøng vò trí phöông vò thöù hai (haûi
lyù);
Vm - Toác ñoä doøng chaûy (kn);
(t2-t1) - Giaùn caùch thôøi gian dòch chuyeån ñöôøng vò trí;
α' - Goùc keïp giöõa höôùng doøng chaûy vôùi ñöôøng vò trí phöông vò thöù nhaát.
θ - Hieäu phöông vò cuûa hai ñöôøng vò trí phöông vò ( TB2-TB1)
2.4.3 Sai soá bình phöông trung bình cuûa ñònh vò baèng ñöôøng vò trí khoaûng caùch
1. Sai soá bình phöông trung bình cuûa ñònh vò baèng hai ñöôøng vò trí khoaûng caùch
1
m0 = m D2 1 m D2 2
sin θ
Trong ñoù,
m D1 , m D2 - Sai soá bình phöông trung bình khi quan saùt khoaûng caùch muïc tieâu 1 vaø muïc
tieâu 2. Khoaûng caùch ño baèng maùy ño xa coù sai soá bình phöông trung bình ± 0,3%
~ ± 0,7%; khoaûng caùch ño baèng raña coù sai soá bình phöông trung bình chöøng ± 1%.
θ - Goùc keïp giöõa hai ñöôøng vò trí khoaûng caùch.
2. Sai soá bình phöông trung bình ñònh vò baèng phöông vò vaø khoaûng caùch moät muïc tieâu,

TIẾU VĂN KINH 63

 2
 m0 × D 
m0 =  B 0  + m D2
 57 ,3 
Trong ñoù,
m B0 - Sai soá bình phöông trung bình cuûa phöông vò quan saùt (ñoä). (Sai soá bình phöông
trung bình cuûa phöông vò ño baèng raña laø ± 2,00~ ± 3,00);
D - Khoaûng caùch ñeán muïc tieâu
mD - Sai soá bình phöông trung bình ño khoaûng caùch (haûi lyù). (Sai soá bình phöông trung
bình ño khoaûng caùch baèng raña khoaûng ± 1% cuûa thang taàm xa).
2.4.4 Sai soá bình phöông trung bình ñònh vò baèng ñöôøng vò trí goùc ngang
1. Sai soá bình phöông trung bình ñònh vò baèng ñöôøng vò trí hai goùc keïp ngang ( töùc phöông
phaùp ba muïc tieâu hai goùc keïp)
2
 D p   Ds 
2
m g Dc
m0 =   + 
3438 sin θ  d pc   d cs 

Trong ñoù,
mg - Sai soá bình phöông trung bình cuûa goùc ngang quan saùt, quan saùt baèng sextant
sai soá naøy laø ± 2,0’~ ± 2,5’;
Dp, Dc, Ds - Khoaûng caùch töø ngöôøi quan saùt ñeán muïc tieâu traùi (port), giöõa (center) vaø
phaûi (starboard ) (haûi lyù)
dpc, dcs - Khoaûng caùch giöõa hai muïc tieâu traùi / giöõa (p.c), vaø khoaûng caùch giöõa hai
muïc tieâu giöõa / phaûi (c.s)
θ - Goùc keïp giöõa hai muïc tieâu traùi phaûi taïi vò trí ngöôøi quan saùt.
2. Sai soá bình phöông trung bình ñònh vò baèng moät phöông vò vaø moät goùc ngang.
m B0
m0 = D12 + D22
57 0 ,3 × sin θ
Trong ñoù,
m B0 - Sai soá bình phöông trung bình cuûa phöông vò quan saùt (ñoä).

D1, D2 - Khoaûng caùch töø muïc tieâu 1 vaø 2 ñeán ngöôøi quan saùt
θ - Goùc keïp giöõa hai muïc tieâu töø vò trí ngöôøi quan saùt, töùc goùc keïp ngang.

64 SỔ TAY HÀNG HẢI - 2015