1

BÀI GIẢNG BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A

BUỔI 8: CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ 1 BIẾN –
MÔ HÌNH MỘT BIẾN NGHỊCH ĐẢO – DỒN BIẾN VÀ GHÉP BDT

BÀI GIẢNG BUỔI 8

Có hai ý tưởng chính:
Ý tưởng 1: Xây dựng các mô hình dạng tổng bình phương, dạng 1 biến nghịch đảo.
Dạng 1: đa thức – tổng bình phương.
Dạng 2: Phân thức – Hệ quả AM-GM , mô hình 1 biến nghịch đảo
Phân biệt Điểm rơi tự nhiên và điểm rơi nhân tạo
Bài toán nhiều biến dồn về một biến và bài toán ghép các bất đẳng thức
Ý tưởng 2: Dự đoán trước bất đẳng thức phụ của vế phải với biểu thức có tính chất độc lập
Với hai ý tưởng gồm bài toán xét hiệu và bài toán giải bất phương trình
TH1: Điểm rơi tự nhiên: chứng minh rằng P (x )  P (a )
TH2: Điểm rơi nhân tạo
TH2a) Điểm rơi tại biên
TH2b) Điểm rơi tại tâm
Buổi học hôm nay chúng ta sẽ xét ý tưởng 1 với bài toán mô hình 1 biến nghịch đảo
Từ bài toán 1 biến này, khi người ra đề tăng số lượng biến lên sẽ có hai ý tưởng liên quan gồm:
Ý tưởng 1: Dồn nhiều biến về một biến duy nhất (bài toán dồn biến)
Ý tưởng 2: Ghép bất đẳng thức
Nhóm 2: Ghép BDT
Bài 1: Bài toán 2 biến độc lập bất đối xứng XỬ LÝ BIỂU THỨC
Ý tưởng: tìm điểm rơi nhân tạo bằng máy tính, sau đó tiến hành ghép các BDT và đưa bài toán
về mô hình một biến nghịch đảo gồm : đa thức bậc nhất và phân thức bậc 0/ bậc 1
a,b  0; a  b  3

Câu 1.1: Cho  16
P  a  b  9a  12b   25
2 2

 2a  b
Thi vào 10, Sở GD –ĐT Quảng Ninh, 2020
Các công việc phải làm:
+ tìm điểm rơi nhân tạo của x và y chú ý loai a + b = 3 trong nhiều trường hợp chỉ cần xét KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION
TH1: a = 1, b =2 và TH2: a = 2, b = 1 vì thường điểm rơi đi thi là điểm rơi đẹp. Tất nhiên, mọi
thứ không thể 100% được, chắc chắn đưa bài toán về 1 biến và dùng máy tính kiểm tra.
+ Hạ bậc của đa thức từ bậc hai về bậc nhất.
+ Đưa về mô hình một biến nghịch đảo gồm AM –GM của (2a + b) và gt loại 2

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 1
 2

a,b  0; a  b  4

Câu 1.2: Cho  7a 2  4 2b 3  b2  2
P  
 4a b2
HK2, HK2, THCS Ngô Sỹ Liên, 2018
Ý tưởng 1: Mô hình một biến nghịch đảo
+ Điểm rơi dò bằng máy tính: a = b = 2
+ Chý ý phần phân thức dạng bậc 0/ bậc 2 có hai cách
Cách 1: Hạ bậc dần từ bậc 0/ bậc 2 về bậc 0/ bậc 1 , ta được bài toán gốc
Cách 2: Hạ bậc từ bậc 0/ bậc 2 về bậc 0 bằng AM –GM 3 số
Ý tưởng 2: Áp dụng phương pháp hệ số bất định tại tâm a = b = 2
+ Phạm vi sử dụng phương pháp: biểu thức có tính độc lập giữa các biến
7a 2  4
+ Xây dựng BDT phụ dạng  ma  n (*) tại điểm rơi a = 2 .
4a
/
 7a 2  4  3
Để tìm m ta bấm đạo hàm m    
 4a a 2 2
Để tìm n, thay a = 2 và m = 1,5 vào (*)
2b 3  b 2  2
+ Xây dựng BDT phụ dạng  mb  n tại điểm rơi b = 2. Làm tương tự phía trên.
b2
Bài 2: Bài toán 2 biến độc lập bất đối xứng XỬ LÝ GIẢ THIẾT
a,b  0; 2a 2  2ab  b 2  2a  8

Câu 2.1: Cho  2 4
Min P    2a  3b
 a b
Ý tưởng:
Giả thiết dạng bậc hai đưa về dạng tổng bình phương
đánh giá trung gian đưa về giả thiết bậc nhất dạng tổng.
a, b  0; a  b  6ab  8
3 3

Câu 2.2: Cho  4 16
Min P  a  b  
 a b
Ý tưởng:
Áp dụng đẳng thức bậc 3 dạng
1 KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION
x 3  y 3  z 3  3xyz  (x  y  z ) (x  y)2  (y  z )2  (z  x )2 
2
để đưa giả thiết loại 2 về dạng tổng bậc nhất.
2 4
Chú ý điểm rơi của bài toán là a  ; b  không phải a  b  1
3 3

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 2
 3

 4 5
a,b  0;   23
Câu 2.3: Cho  a b
Min P  8a  18b  6  7
 a b
TS 10, Sở GD-ĐT TP. Hồ Chí Minh, năm …
Ý tưởng:
x, y  0; 4x  5y  23

Đổi biến nghịch đảo giả thiết loại 2:  8 18
Min P  x  y  6x  7y

Khi đó, điểm rơi sẽ dễ dàng tìm kiếm bằng máy tính hơn x = 2, b = 3, MinP = 43
Bài 3: Bài toán 2 biến độc lập bất đối xứng Khuyết thành phần đa thức
a,b  0; a  3b  10

Câu 3.1: Cho  1 27
CMR   10
 a 3b
TS10, Sở GD-ĐT Hòa Bình, 2021
a,b, c  0; 3a  4b  7c
2 2 2

Câu 3.2: Cho  3 4 7
CMR :  
 a b c
TS10, Sở GD-ĐT Hòa Bình, 2021

KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 3
 4

Bài 4: Bài toán 3 biến độc lập, bất đối xứng ghép AM – GM
a, b, c  0; a  2b  3c  20

Câu 4.1: Cho  3 9 4
Min P  a  b  c   
 a 2b c

a,b, c  0; a  2b  3c  20

Câu 4.2: Cho  3 9 4
Min P  2a  3b  4c   
 a 2b c

a,b, c  0; a 2  4b2  3c2  4abc


Câu 4.3: Cho  8 20 8
MinP  3a  5b  c   
 a b 3c
KSCL lớp 9, Sở GD-ĐT Hà Tĩnh, 2023
Bài toán giấu điểm rơi và ta cần phải xử lý a  4b  3c  mab  nbc  pca
2 2 2

Chú ý hệ số của giả thiết, ta có đánh giá sau:

a 2  4b 2  3c 2  a 2  b 2  3(b 2  c 2 )  2ab  6bc  2b(a  3c )
a  3c 3 1
 4abc  2b(a  3c )  2ac  a  3c    2
ac a c
1 1 1 3 1
 
Đổi biến nghịch đảo  ; ;   x ; y; z    3x  z  2
a b c  a c
3 5 1 8z 3 5 1 4
P     8x  20y    12x   20y   4z  (3x  z )
x y z 3 x y z 3
4 8 200
P  2 36  2 100  .2  12  20  2 4  
3 3 3
1
Dấu bằng xảy ra khi x  y  z   a  b  c  2
2

KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 4
 5

Bài 5: Bài toán 3 biến đối xứng ghép AM-GM dạng ĐƠN THỨC
CHUỖI BẤT ĐẲNG THỨC 1
a 3 b3 c3
Câu 5.1. Cho a,b, c  0 . CMR:    a 2  b 2  c 2  ab  bc  ca
b c a

a 4 b4 c4
Câu 5.2. Cho a,b, c  0 . CMR:    a 3  b 3  c3
b c a
CHUỖI BẤT ĐẲNG THỨC 2

a 2 b 2 c2 a b c
Câu 5.3. Cho a,b, c  0 . CMR: 2  2  2   
b c a b c a

a 3 b 3 c3 a 2 b2 c2
Câu 5.4. Cho a,b, c  0 . CMR:     
b3 c 3 a 3 b2 c2 a 2
BIẾN THỂ VÀ CÁC ĐỀ THI
a,b, c  0; a  b  c  ab  bc  ca  6

Bài 5.5. Cho  a 3 b3 c3
Min P   
 b c a
HK2, THCS… Hà Nội

a 3 b3 c3
Bài 5.6. Cho a,b, c  0 . CMR:    a ac  b ba  c cb
b c a
HK2, THCS… Hà Nội
Chú ý rằng, ta luôn có: a 2  b 2  c 2  ab  bc  ca .
Dấu bằng xảy ra khi a  b  c (1)
Áp dụng B.Đ.T AM-GM (Cosi) hai số và (1), ta có:
2a ac  2b ba  2c cb  a(a  c)  b(a  b )  c(b  c)
 a 2  b 2  c 2  ab  bc  ca  2(a 2  b 2  c 2 )
 a ac  b ba  c cb  a 2  b 2  c 2 (2)
Áp dụng B.ĐT AM-GM (Cosi) hai số và (1), ta có:
a3 a3 
 ab  2 .ab  2a 2  KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION
b b 
b 3
b 3 
 bc  2 .bc  2b 2 
c c 
c 3
c3 2 
 ca  2 .ca  2c 
a a 
a 3
b 3
c 3
    2(a 2  b 2  c 2 )  (ab  bc  ca )  a 2  b 2  c (3)
b c a

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 5
 6

a 3 b3 c3
Từ (2) và (3) , ta thu được:    a 2  b 2  c 2  a ac  b ba  c cb
b c a
a 3 b3 c3
Hay    a ac  b ba  c cb . Dấu bằng xảy ra khi a  b  c
b c a

a 3 b 3 c 3 a 2 b2 c2
Câu 5.7. Cho a,b, c  0 . CMR:     
b2 c2 a 2 b c a
Giữa HK2 THCS Lương Thế Vinh
a2
b 2
c 2
Ta có:    a  b  c . Áp dụng BDT AM-GM, ta có:
b c a

a 3 a3 2a 2
 2 a  2 .a 
b b2 b
b 3 b3 2b 2 a 3 b3 c3  a 2 b2 c2  a 2 b2 c2
 2 b  2 b
.      2      (a  b  c )   
c c2 c b2 c2 a 2 b c a  b c a
c 3 c 3
2c 2

 2 c  2 .c 
 a a 2
a

a(1  b 3 ) b(1  c 3 ) c(1  a 3 )

Câu 5.8. Cho a,b, c  0 thỏa abc  1 . CMR:   0
b3 c3 a3
TS10, Sở GD-ĐT Vĩnh Phúc, 2021
a b c
Biến đổi lại BDT ta được:  3  3  a b c
b 3
c a
a b c a 2bc ab 2c abc 2 a 2c b 2a c 2b
Do abc  1 nên ta có: 3  3  3  3  3  3  2  2  2
b c a b c a b c a
ac ba cb
2 2 2
Ta cần chứng minh : 2  2  2  a  b  c . Theo BDT AM-GM, ta có:
b c a
a c b a
2 2

 2  2  c  3a
 b2 c
b a c 2b a 2c b 2a c 2b
 2   a  3b   2  2  a  b  c (đpcm)
 c2 a2 b2 c a
 a c c 2
b
 2  b  3c
 b2 a


KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 6
 7

Bài 6: Bài toán 3 biến hoán vị (đối xứng) ghép AM-GM

a, b, c  0; a  b  c  3

Câu 6.1. Cho  a3 b3 c3
Min P   
 (1  b )(1  c) (1  c)(1  a ) (1  a )(1  b)

a,b, c  0; abc  1

Câu 6.2. Cho  a7 b7 c7
Min P   
 b 2 (1  c ) c 2 (1  a ) a 2 (1  b )
Đề thi viên chức giáo viên, quận Long Biên, 2019
a,b, c  0; a  b  c  1

Câu 6.3. Cho  ab bc ca 1 1 1
CMR : 2  2  2   
 c  abc a  abc b  abc 4a 4b 4c
TS10, Sở GD-ĐT Vĩnh Phúc, 2022
Bài 7: Bài toán 3 biến hoán vị (đối xứng) giấu điểm rơi tuyệt đối

a, b, c  2

Câu 7.1. Cho  a 3b 2c
Min P   
 3b  2c  6 2c  a  6 a  3b  6
Chuyên KHTN, năm…
a, b, c  3

Câu 7.2. Cho  a b c
Min P   
 3 a  2b  1  4 3 b  2c  1  4 3 c  2a  1  4

KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 7
 8

Bài 8: Bài toán hai biến đưa về mô hình một biến nghịch đảo

ab
Câu 8.1. Cho a,b  R; a 2  b2  4 . Tìm Max P 
a b  2
TS10, Sở GD-ĐT Hà Nội, 2015
a b a b
Câu 8.2. Cho a,b  0; ab  . Tìm Min P  ab 
a b ab
TS10, Sở GD-ĐT Bà Rịa – Vũng Tàu, 2016
1
Câu 8.3. Cho a, b  0; a 2  b 2  1 . Tìm MinP  ab 
a b
Điểm rơi tại biên, đổi biến được điểm rơi tự nhiên
8a 2  b
Câu 8.4. Cho a  0, a  b  1 . Tìm MinP   b2
4a
KSCL cuối năm , lớp 9, Sở Bắc Ninh, 2020
1 1
Câu 8.5. Cho a  2; a  b  3 . Tìm MinP  a 2  b 2   *Bất đẳng thức hạ bậc*
a a b
Thi thử 10, THCS Phú La, Hà Đông, 2022
2 3
Câu 8.6. Cho a, b  0; a  b  3 . Tìm MinP   *Giấu điểm rơi*
3ab b 1
KSCL, HK2 lớp 9 , quận Ba Đình 2018
5 1
Câu 8.7. Cho a, b  0; a  b  3 . Tìm MinP   *Giấu điểm rơi*
a  2b  5 5ab
TS10, Sở GD-ĐT Bà Rịa – Vũng Tàu, 2019
a, b  0; ab(a  b)  (a  b)  3ab
2

Câu 8.8. Cho  1 1 Giả thiết ràng buộc
MaxP  3  3  2
 a b
Thi thử vào 10, thầy Lê Hải Trung
a,b  0; a(ab  1)  a b  ab  1
2 2

Câu 8.9. Cho  1 Giả thiết ràng buộc
MinP  3  b
3

 a

a, b  0; a  b  2 KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION


Câu 8.10. Cho  1 1 ab Ngược chiều BDT
MinP  2  
 a b 2
ab a  b

a, b  0

Câu 8.11. Cho  a 2  b 2 2 ab Ngược chiều BDT
MinP  
 ab a b

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 8
 9

Bài 9: Bài toán ba biến đưa về mô hình một biến nghịch đảo

 ab bc ca
a,b, c  0;   3
 c a b
Câu 9.1. Cho 
Min P  a  b  c  2022
 a b c
TS10, Sở GD-ĐT Hải Dương, 2022
a,b, c  0;a  b  c  1

Câu 9.2. Cho  ab  bc  ca
Min P  14(a  b  c )  2
2 2 2

 a b  b 2c  c 2a
TS 10, chuyên Lê Hồng Phong, TP. Hồ Chí Minh, 2012
a,b, c  0; a  b  c  1
 3
Câu 9.3. Cho   1 1  1   10 
CMR :  a   b    c     
  b  c  a  3 

Thi thử 10, THCS Đa Trí Tuệ, 2022

a,b, c  0;a  b  c  1

Câu 9.4. Cho  1  1  1 
CMR :  a 2  1   b 2  1   c 2  1   512
    
TS lớp 10 chuyên Hà Nam, T6/2021)

a, b, c  0; a  b  c  2

Câu 9.5. Cho  b(a 2  1)2 c(b 2  1)2 a (c 2  1)2
MinP   
 a 2 (b 2  1) b 2 (c 2  1) c 2 (a 2  1)

(TS lớp 10 chuyên Dak Lak, T6/2021)

a, b, c  0

Câu 9.6. Cho  a 2  1 b2  1 c2  1
MinP   
 b c c a a b
KHTN, Vòng 1, đợt 2, 21.05. 2022

KỸ NĂNG LÀM TOÁN.EDUCATION

BẤT ĐẲNG THỨC KHÓA A – THẦY PHÙNG QUYẾT THẮNG – ĐĂNG KÍ KHÓA HỌC LIÊN HỆ QUA FACEBOOK 9