TÜBİTAK

PROJE ÖNERİSİ BİLİMSEL DEĞERLENDİRME RAPORU

PROJE NO 123K402
PROJE
Dr. Öğr. Üyesi MELTEM ÇİĞDEM KİRAZLI
YÜRÜTÜCÜSÜ
İşitme Kaybı ve Gelişimsel Dil Bozukluğu Olan Çocuklara Özgü Bilişsel, Dil
PROJE BAŞLIĞI
ve Psikososyal Ölçüm Setinin Geliştirilmesi ve Geçerliğinin İncelenmesi

1. ÖZGÜN DEĞER

Önerilen projede işitme kaybı olan çocuk ve ergenler ile gelişimsel dil bozukluğu (GDB) olan çocukların
zihinsel yetileri, yürütücü işlevleri, dil ve psikososyal becerilerinin değerlendirilmesine yönelik sözel olmayan
bir ölçüm aracı ve bu ölçüm aracının kullanıldığı bir değerlendirme modelinin geliştirilmesi
amaçlanmaktadır. İşitme kaybı ve gelişimsel dil bozukluğu olan çocukların toplumdaki yaygınlığı
düşünüldüğünde bu modelin oluşturulması önem taşımaktadır. Dilsel algı testlerinin ortaya çıkarılacak
olması da projenin en kuvvetli yanlarından biri olmasına rağmen proje metninde yeterince altı çizilmemiştir.
Zira dilsel becerilerin bilişsel becerilerle olan yakın ilişkisi modelin temeline önemli bir katkıda
bulunmaktadır. Bununla birlikte projenin özgün değerine ilişkin birtakım çekinceler bulunmaktadır:

 Proje önerisinde değinilen alanyazın taramasında projenin amaç ve hedefleri yeterince

vurgulanmamıştır. Ayrıca alanyazında yer alan çalışmalar konudan bağımsız ve yer yer birbiriyle
çelişkili şekilde sunulmuştur. Örneğin Wie vd. (2020) projesinin özetlenmesi ve özetten çıkarılan
sonuç arasında tutarsızlık bulunmaktadır.

 Proje önerisinde “Proje hazırlık aşamasında ise, belirlemiş olduğumuz ölçüm alanlarına ilişkin ölçüm
araçlarının belirlenmesi ve çok boyutlu bir ölçüm modeli geliştirilerek güvenirlik çalışması
kapsamında incelenmesi planlanmıştır" ifadesi yer almaktadır. Bu ifadeden önce değerlendirme için
ihtiyaç alanlarının belirleneceği ve devamında da bu ihtiyaç alanlarına yönelik ölçüm araçlarının
seçileceği anlaşılmaktadır. Ancak bu ölçüm araçlarının var olan bir havuzdan mı seçileceği,
seçilmesi olası testlerin neler olduğu ve psikometrik özellikleri ile hâlihazırda kullanımda olan testler
bulunmadığında proje kapsamında mı geliştirileceği açık değildir. Yapıldığı belirtilen odak grup
çalışmasının çıktılarına dair herhangi bir veri iletilmemiş olması proje devamında belirlenecek test
bataryalarının geçerliğine ve uygulanabilirliğine dair belirsizliğe neden olmaktadır.

 Ölçülmesi ve üzerine test geliştirilmesi planlanan kavramlar (örneğin zihinsel yetiler, yürütücü
işlevler, dil ve psikososyal beceriler) proje içerisinde tanımlanışları itibariyle çeşitli belirsizlik ve
tutarsızlıklar içermektedir. Bu da ölçüm setinin oluşturulmasında bir dezavantaj oluşturabilir. Güncel
terminolojinin kullanılmaması, belirtilen yetilerin tam olarak birbirinden ayrıştırılmasını
güçleştirmektedir.

2. YÖNTEM

Projenin yöntemine ilişkin değerlendirmelere aşağıda yer verilmiştir:

 Hedef kitlenin yeterince detaylı tanımlanmamış olması yöntemin anlaşılırlığını etkilemektedir.

Örneğin çalışmaya dahil olma kriterlerinde işitme kayıplı çocuk ve ergenlerin en az bir yıldır işitme
cihazı veya koklear implant kullanıyor olmasının belirtilip, implantlanma/cihazlanma yaşının
belirtilmemiş olması, ayrıca bunun tek başına yeterli olup olmadığının tartışılmamış olması bir
eksikliktir. Bu grup çocukların rehabilitasyon programlarına devam edip etmemesi de bir değişken
olarak göz önünde bulundurulmamıştır. Katılımcıların mevcut işitme cihazı veya koklear implantları
ile sahip oldukları fonksiyonel işitme kazançları farklılık gösterdiğinde bunun bir karıştırıcı değişken
olması muhtemeldir. Gelişimsel dil bozukluğu olan çocukların çalışmaya nasıl dahil edileceği
yeterince açık ifade edilmemiştir. "Dil değerlendirmesinde kendi cinsiyeti ve yaş grubu için 1
standart sapma altında performans göstermesi" bu grup için yeterince ayırt edici değildir. Bu

Sayfa 1 / 3
 çocukların diğer dil ve konuşma bozukluklarından ayırt edilmesinde kullanılacak ölçeklerin neler
olacağı belirtilmemiştir.

 Pilot çalışmada işitme kayıplı çocuk ve ergenlerle, GDB olan çocuklardan oluşan gruplarda kaçar
katılımcı olacağı belirtilmemiştir.

 Kullanılacak ölçüm araçlarının İP1 sonrası belirlenmesi planlanmıştır. Ancak, bu kısmın açık uçlu
bırakılması, yapılandırılmamış olması ve öncelikli olarak kullanılması planlanan test araçlarının
belirlenmemiş olması geri kalan iş paketlerinin uygulanabilirliğini kısıtlamakta ve
belirsizleştirmektedir.

 Ölçülmesi ve üzerine sözlü olmayan testler geliştirilmesi planlanan kavramların nasıl sözsüz bir
şekilde test edileceğine dair bir öngörü belirtilmemiş olması proje hedefinin gerçekleştirilebilirliğine
dair güveni azaltmaktadır. Örneğin dilin morfoloji, fonoloji gibi bileşenlerini ölçmesi hedeflenen sözlü
dile dayanmayan test.

 Planlanan analizlerin tam olarak neleri test edeceği açık değildir. Test edilecek ancak analizlerde
belirtilmemiş gruplar (örn: kontrol grubu) mevcuttur.

 Proje önerisinde "çalışma içerisinde geliştirilecek olan değerlendirme modeli, projenin izleyen
aşamalarında geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları ile sınanacaktır" ifadesi yer almaktadır. Ana
çalışma sonucunda oluşturulan ölçüm setinin kullanıldığı bir değerlendirme modelinin hazırlanacağı
ve bu modelin geçerlik çalışmasının müdahale içeren vaka çalışması ile mi yapılacağı açık değildir.
Çünkü projenin 12. sayfasında “ölçüm setinden elde edilen veriler doğrultusunda, çocukların güçlü
ve desteklenmesi gereken yönleri göz önünde bulundurularak bireyselleştirilmiş terapi programı
hazırlanacaktır" denilmektedir. Gerekli bilgiler proje içerisinde yer almakta ancak bir akış içerisinde
takip edilememekte, bu da yöntemi zayıflatmaktadır.

 Proje önerisinde bahsedilen müdahale programının halihazırda var olan bir müdahale programı mı
yoksa geliştirilecek bir müdahale programı mı olduğu anlaşılamamıştır ve bu programla ilgili ayrıntılı
bilgi verilmemiştir.

 Son olarak işlem aşamasında ölçüm araçlarının tüm katılımcılara aynı sırada verilmesinin sıra
etkisine neden olacağı düşünülmüştür.

3. PROJE YÖNETİMİ

a. Yönetim Düzeni ve Risk Yönetimi: Proje önerisi izlenebilir ve ölçülebilir hedefleri olan ve birbirileri ile
ilişkili görevlerin bir araya getirildiği iş paketlerinden oluşmuştur. Her bir iş paketinin hedefi, başarı ölçütü ve
ara çıktısı/çıktıları somut ve anlaşılır şekilde sunulmuştur.

Projedeki aracın oluşturulmasında özellikle dil alanına ilişkin riskler bulunmaktadır. Diğer alanlarda hazır
ölçüm setleri olmakla birlikte bu alan için sıfırdan uyaran vs. hazırlanması gerekmektedir. Bu anlamda yeni
bir ölçümün geçerliğini sınayacak sayıda örneklem hedeflenmemiştir.

b. Proje Ekibi: Proje ekibi genel olarak uygun bulunmuştur. Ancak araştırma ilgileri ve proje deneyimleri
bilişsel gelişim ve gecikmiş dil ve konuşma bozukluğu alanında olan uzman araştırmacıların olmaması ekip
açısından bir sınırlılık olarak değerlendirilmiştir.

c. Araştırma Olanakları: Kurumun araştırma olanakları uygun ve yeterlidir.

4. YAYGIN ETKİ

Proje, işitme kaybı olan ve GDB olan bireylerin değerlendirme adımlarına ilişkin önemli bir aşama kaydetme
potansiyeline sahiptir. Bu anlamda yaygın etkisinin yüksek olabileceği düşünülmektedir. Ancak, projenin
özgün değeri ve yöntemine ilişkin ifade edilen hususlar, söz konusu yaygın etki potansiyelini önemli ölçüde
sınırlandırmaktadır.

Sayfa 2 / 3
PROJE İLE İLGİLİ DİĞER GÖRÜŞLER

PROJE SÜRESİNİN UYGUNLUĞUNA İLİŞKİN GÖRÜŞ VE ÖNERİLER

PROJENİN BÜTÇESİNİN UYGUNLUĞUNA İLİŞKİN GÖRÜŞ VE ÖNERİLER

Sayfa 3 / 3