DERLEME

Çocuk ve Ergenlerde
Antipsikotiklerin Kullanımı

Nagihan CEVHER BİNİCİ,a ÖZET Klorpromazinin antipsikotik etkinliğinin keşfedilmesinden beri antipsikotikler birçok psi-
Doğa SEVİNÇOK,a kiyatrik bozukluğun birincil tedavisi olmuştur. Erişkinlerde etkinliği gösterilen antipsikotik ilaçlar
günümüzde çocukluk çağı psikiyatrik hastalıklarında da giderek artan oranda kullanılmaktadır. Ya-
H. Burak BAYKARAb pılan klinik çalışmalar, bu ilaçların bipolar bozuklukta, şizofrenide, otizm spektrum bozuklukla-
rında ortaya çıkan irritabilite ve agresyonun tedavisinde, yıkıcı davranış bozukluklarında ve
a
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Tourette sendromunu da içeren tik bozukluklarında etkin olduğunu göstermektedir. Çocuk ve er-
Hastalıkları AD, genlerin, erişkinlerden farklı gelişimsel özellikleri nedeniyle, AP’lerin farmakokinetik ve farma-
Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve kodinamik etkileri farklılık göstermektedir. Bununla beraber erişkinlere kıyasla bu yaş grubunun,
Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, AP’lerin bir takım yan etkilerine duyarlılıkların yüksek olması nedeniyle; yan etkilerin bilinmesi,
b
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve yakından takibi ve tedavisini gerektirmektedir. Biz bu derlemede çocuk ve ergenlerde antipsiko-
Hastalıkları AD, tik ilaç kullanımlarına dair çalışmaları gözden geçirirek tanı dağılımlarına göre etkinlik, güvenlik
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, ve yan etki dağılımlarını belirlemeyi amaçladık.
İzmir
Anahtar Kelimeler: Antipsikotik ajanlar; çocuk; adölesan
Yazışma Adresi/Correspondence:
Nagihan CEVHER BİNİCİ
ABSTRACT Since the first discovery of antipsychotic Clorpromazine, antipsychotics have become
Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve
the cornerstone of treatment for many psychiatric disorders. Antipsychotics,which are proven to
Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi,
be efficient in treatment of adult psychiatric disorders, are used with increasing rate in treatment
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve
of psychiatric disorders of childhood..Clinical trials have demonstrated efficacy of antipsychotics
Hastalıkları AD,
for schizophrenia, bipolar disorder, irritability and agressive behaviours associated with autism
İzmir, TÜRKİYE
spectrum and disruptive behaviour disorders and Tourette disorder. Because of physiological de-
ncevher@gmail.com velopmental differences between children and adults, pharmacokinetic and pharmacodynamic fea-
tures of antipsychotics differ in these age groups. Additionally children and adolescents seem to
be more sentisive to most antipsychotic adverse effects and it is important to monitor and manage
these side effects. We aimed to review the studies on antipsychotic use in childhood, determine
the efficacy and adverse effects of these drugs in different psychiatric disorders of childhood.

Key Words: Antipsychotic agents; child; adolescent

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1):23-39

lorpromazinin,1950’lerin başlarında antipsikotik (AP) özelliğinin keşfedil-

Copyright © 2017 by Türkiye Klinikleri
mesinden sonra hızla geliştirilen antipsikotik ilaçlar psikiyatrik bozukluk-
larda yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüze kadar uzanan
süreçte antipsikotik farklı yaş gruplarında ve ruhsal bozukluklardaki etkinliği merak
konusu olmuş ve bu alanda bir çok çalışma yapılmıştır. Çocukluk çağında antipsi-
kotiklerin kullanıma dair yapılan kontrollü çalışmalar, bu ilaçların bipolar bozuk-
lukta, şizofrenide, otizm spektrum bozukluklarında ortaya çıkan irritabilite ve
agresyonun tedavisinde, yıkıcı davranış bozukluklarında ve Tourette sendromuna da
içeren tik bozukluklarında etkin olduğunu göstermektedir. AP’ların, özellikle ati-
pik antipsikotiklerin (AAP) çocuk ve ergenlerde kullanımı ülkemiz dahil olmak

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

23
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.
üzere tüm dünyada giderek artmaktadır.1 Çocukluk çağı
psikiyatrik bozukluklarının daha iyi tanınması ve daha
erken tanı konulabilmesi nedeniyle antipsikotik teda-
visine daha erken başlanmakta ve dolayısıyla hastalar
daha uzun süre tedavi almaktadır.
Çocuk ve ergenlerin, erişkinlerden farklı gelişim-
sel özellikleri nedeniyle AP farmakokinetik ve farmako-
dinamik etkileri farklılık göstermektedir. Bu ilaç
seçimini ve doz planlamasını etkilemektedir. Bununla
beraber erişkinlere kıyasla bu yaş grubunun AP’in bazı
yan etkilerine duyarlılıkların yüksek olması, yan etkile-
rin bilinmesi, yakından takibi ve tedavisini gerektir-
mektedir.2 Biz bu derlemede çocuk ve ergenlerde
antipsikotik ilaç kullanımlarına dair çalışmaları gözden
geçirirek tanı dağılımlarına göre etkinlik, güvenlik ve
yan etki dağılımlarını belirlemeyi amaçladık. Yazın göz-
den geçirildiğinde bu alanda çok sayıda araştırma olması
nedeniyle bilimsel kanıt düzeyi yüksek olan randomize
kontrollü çalışmalara ağırlık verilmiştir.
ANTİPSİKOTİKLERİN ETKİ MEKANİZMALARI
VE GENEL ÖZELLİKLERİ
Tüm tipik AP (TAP) ortak ve temel etki mekanizması
dopaminerjik D2 reseptörlerine yüksek afinite ve anta-
gonizması göstermeleridir. Bu ilaçların tedavi edici doz-
ları ile D2 reseptörlerine bağlanma ilgileri arasında güçlü
bir bağlantı bulunmaktadır.3 TAP’ler antipsikotik etkin-
liklerini mezolimbik ve mezokortikal dopaminerjik yo-
lakların limbik sistem ile prefrontal ve temporal kortekste
innerve ettikleri nöronlar üzerindeki D2/D3 tipi postsi-
naptik dopaminerjik reseptörleri bloke ederek gösterirler.
Pozitif belirtilerde daha etkiliyken, negatif belirtilerde et-
kinlikleri daha düşüktür. Ekstrapiramidal belirtiler (EPS)
nigrostriatal yolağın innerve ettiği bazal gangliyon nöron-
larındaki postsinaptik dopaminerjik D2 reseptörleri bloke
aracılığıyla ortaya çıkar. TAP’ların tüberoinfundübüler yo-
laktaki reseptör blokajı, prolaktin düzeylerinde değişim
ve buna bağlı endokrin yan etkilerden sorumludur.4
Atipik antipsikotikler (AAP), D2 reseptörler üze-
rinden oluşan antidopaminerjik etkinliği azaltılmış ve
serotonerjik (5-HT2 reseptör blokörü) etkinliği artırılmış
5-HT2/D2 antagonizması yapan ilaçlardır. AAP‘ler bazal
ganglionlardan çok limbik sistem nöronlarında bulunan
D3 ve D4 reseptörlere D2’lerden daha çok afinite gösterir
(mezolimbik seçicilik) ve güçlü şekilde bloke ederler. Bu
reseptör profiliyle belirgin derecede EPS yapmamaları ile
tipik antipsikotiklerden ayrılırlar. Negatif ve pozitif belir-
tiler üzerinde etkinlikleri TAP’lara göre daha yüksektir.
AAP’ler nörolojik yan etkiler ve hiperprolaktinemi açısın-
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)
24
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
dan daha güvenli olmakla beraber metabolik yan etkileri
(kilo artışı, hiperlipidemi, hiperglisemi, hiperinsulizm, hi-
pertansiyon gibi) daha fazla bildirilmektedir.4
ANTİPSİKOTİK İLAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI
1. Birinci Kuşak/ Tipik Antipsikotikler: DA reseptör
antagonistleri
a. Butirofenonlar: Haloperidol
b. Fenotiyazinler: Klorpromazin, flufenazin, per-
fenazin, proklorperazin, tioridazin, trifluperazin, mezo-
ridazin, promazin, triflupromazin, levomepromazin,
prometazin
c. Tiyoksantenler: Klorprotiksen, flupentiksol, tio-
tiksen,zuklopentiksol
d. Difenilbutilpiperidinler: Pimozid
e. Dibenzodiazepinler: Loksapin
f. Dihidroindolonlar: Molindol
2. Ikinci kuşak/Atipik antipsikotikler: 5HT /DA an-
tagonistleri: Klozapin, risperidon, olanzapin, ketiapin,
ziprasidon, amisülprid, sertindol, zotepin
3. Üçüncü Kuşak Antipsikotikler: Kısmı DA ago-
nistleri: Aripiprazol
ANTİPSİKOTİKLERİN FARMAKOKİNETİK ÖZELLİKLERİ
Atipik antipsikotiklerin ve bazı tipik antipsikotiklerin
farmakokinetik özellikleri Tablo 1 detaylı olarak veril-
miştir. Tüm antipsikotikler yağda çözünürler. Kan-beyin
bariyerini hızla geçebilir ve beyin, karaciğer ve diğer do-
kularda birikebilirler. Proteinlere yüksek oranda bağla-
nırlar ve vücuda dağılım oranları yüksektir. Bu lipofilik
bileşiklerin beyin dokusundaki oranı serumdaki oranın-
dan 10 kat daha yüksek olabilir. Ziprasidon dışındaki
bütün antipsikotikler karaciğerde sitokrom P450 (CYP)
enzim sistemi tarafından metabolize edilirler. CYP için-
den 3A4, 2D6 ve 1A2 bu AP’lerin metabolizmasında en
etkin olan enzimlerdir. Bu enzimleri indükleyen ya da
inhibe eden ilaç ya da besinlerin eş zamanlı alımı kan
ilaç düzeyini değiştirebilmektedir. Benzer şekilde aynı
enzim tarafından metabolize edilen ilaçlar beraber alın-
dığında enzime yarışmalı bağlanma nedeniyle kandaki
ilaç düzeyleri artabilir. İlaç-ilaç etkileşimlerini en aza in-
dirmek açısından bu özellikleri bilmek önemlidir
(www.pkis.org sayfasından bu bilgilere erişilebilir).5
ANTİPSİKOTİKLERİN FARMAKODİNAMİK
ÖZELLİKLERİ
TAP’ların, D2 reseptör antagonizmasıyla beraber anti-
muskarinik (M1) (antikolinerjik etki), antihistaminik
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark. ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI

TABLO 1: Antipskotiklerin farmakokinetik özellikleri.*

KC Eliminasyon Biyo- Yarılanma Tmax Çocuk ve Ergende Çocuk ve Ergenlerde Uygulanma yolları ve
AP enzimi yararlanım ömrü Başlangıç dozu Önerilen Doz Aralığı preparat özellikleri
ARI 2D6>3A4 %87 75 saat 3-5 saat 2-5 mg 10-30 mg po: 1mg /ml sol
5,10,15mg tb.
KLZ 1A2>2C19>3A4>2C9>2D6 %50-60 12 saat 1.5-2.5.saat 12.5 mg 50-600mg po:25,100mgtb
OLZ 1A2,2D6,3A4 %60 30 saat po: 6 saat, 2.5-5mg 10-20 mg Po:2.5,5,10,15 mg tb,
im: 15-45 dk dilaltı 5,7.5,15,20 mg
PAL <%10 ilk geçiş %28 po: 23 saat po:24 saat 6mg 3-12 mg po:3,6,9 mg tb,
hepatik eliminasyonu im: 13 gün im: 13 gün im:50,75,100,150 mg amp
KTP 3A4 %100 6-7 saat 2-3 saat 25 mg bid 25-50 bid po:25,50,100,200,300 tb
RPL 2D6> 3A4 %70 3 saat 3 saat <20 kg 0,25mg 1-6 mg po/dilaltı:1,2,3,4 mg,
≥ 20 kg 0,5 mg sol 1mg/100 ml
im25,37.5,50mg
ZPR Aldehit oksidaz(2/3) %60 po:7 saat, po:6-8 saat 20 mg ŞZF: 60-160 po:20,40,60,80 im 200
>3A4(1/3) im 2-5 saat im ≤ 60 dk BB:40-160 ml amp.
KLP 2D6 %20 30 saat 2-4 saat 25-100 mg 50-300 mg po,:100 mg tb
im: 25 mg amp.
HAL 3A4 %60-70 po:18 saat, po:2-6 saat , 0.5-2 mg 2-10 mg po:5,10,20 mg tb, likid
ım 10-20 saat im: 10-20 dakika 2 mg/ml, 5ml amp.

* 5Correll CU. Antipsychotic Medications. Dulcon MK ed, Dulcon’s Textbook of Child and Adolescent psychiatry
AP: Antipsikotik; ARP: Aripiprazol; KLZ: Klozapin; OLZ: Olanzapin; PAL: Paliperidon; KTP: Ketiapin; RPL: Risperidon; ZPR: Ziprasidon; KLP: Klorpromazin; HAL: Haloperidol;
ŞZF: Şizofreni; BB: Bipolar bozukluk; TD: Tourette sendromu.

(H1) ve antiadrenerjik (α1) etkileri mevcuttur. İlk AAP
olan Klozapin; Dopamin D2 reseptörleri üzerine zayıf
etki göstermekte, ayrıca bu ilacın pek çok seratonin, his-
tamin ve noradrenarjik reseptörler üzerine de etkisi bu-
lunmaktadır.6 Son zamanlarda elde edilen bilgiler
klozapinin 5-HT2A ve D4 reseptörlerde antagonistik
özellikleri olduğunu da düşündürmektedir.4 Kimyasal
yapı olarak klozapine benzeyen Olanzapin, hem D2 re-
septör antagonisti hem de 5-HT2A ve 5-HT2C reseptör
antagonistidir. AAP içinde en çok kullanılan ilaçlardan
biri olan Risperidon, hem D2 reseptörlerinin, hem de 5-
HT2A reseptörlerinin potent bir antagonistidir.6 Son yıl-
larda geliştirilen Paliperidon, Risperidon’un uzamış
salınımlı majör aktif metabolitidir ve D2, 5-HT2 ve alfa-
2 reseptörlerine antagonistik etki göstermektedir.6 Alfa-
2 antagonizması Paliperidon’a ek olarak antidepresan
özellikte vermektedir.7 Ketiapin; hem D2, 5-HT1A ve5-
HT2Areseptörleri üzerine nispeten zayıf etkili hem de
alfa-1,2 noradrenarjik ve Histamin H1 reseptörlerine
orta-güçlü etkili bir atipik antipsikotiktir.6 Aripiprazol
ise; hem kısmi D2 ve 5-HT1a agonist etkisi, hem de 5-
HT2 antagonisti olması nedeniyle antipsikotikler ara-
sında etki mekanizması bakımından tektir.8
Aripiprazolün etkisi, bu mekanizma nedeniyle ortam-
daki reseptör popülasyonuna ve dopamin konsantrasyo-
nuna bağlı olarak değişir. Aripiprazol, ortamdaki
dopamin konsantrasyonu az olduğu zaman agonist, do-
pamin konsantrasyonu fazla olduğunda ise antagonist
olarak etki gösterir. Bu özelliğinden dolayı aripiprazo-
lün nigrostriatal sistemde dopaminerjik aktiviteyi azal-
tarak ekstrapiramidal belirtiler oluşturmaktansa
dopaminerjik nöronları dengelediği bildirilmiştir.9 Bazı
araştırmacılar, aripiprazolün şizofrenideki hem pozitif,
hem de negatif semptomlar üzerine etkili olmasının bu
farklı etki mekanizmasından kaynaklandığını düşün-
mektedir.8 Ziprasidon ise; güçlü 5-HT2A, orta derece D2,
orta derecede α1 ve H1 reseptör blokajı etkileri olan bir
antipsikotiktir.6 Bütün atipik antipsikotikler içinde; en
potent 5-HT1D antagonizması yapan ilaç Ziprasidon’dur
ve bu reseptör üzerindeki aktivitenin yineleyici davra-
nışlar ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.10 İlacın 5-
HT1A antagonizması ve norepinefrin reuptake
inhibisyonu etkilerinin, antidepresan ve anksiyolitik et-
kilerinden de sorumlu olduğu ileri sürülmektedir.10 Ase-
napin, bir sublingual atipik antipsikotiktir ve terapötik
etkisinin D2 ve 5-HT2A reseptör antagonizmasından
kaynaklandığına inanılmaktadır. Aynı zamanda düşük
kolinerjik aktivitesi vardır. Bu ilacın 10-17 yaş için ço-
cukluk çağı başlangıçlı bipolar bozuklukta kullanım en-
dikasyonu mevcuttur. İloperidon; D2 ve 5HT2Areseptör
antagonizması ile etki eden bir nöroleptiktir ve erişkin-
lerde şizofreni tedavisi için 2009 yılında Amerikan İlaç

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

25
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark. ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI

Birliği (FDA) tarafından onaylanmıştır. Lurasidon ise
yine D2 ve 5-HT2A antagonisti olan ve 2010 yılında eriş-
kinlerdeki şizofreni tedavisi için FDA onayı alan bir ilaç-
tır.11 İloperidon ve lurosidona ilişkin çocukluk çağı
ruhsal bozukluklarında kullanımına dair henüz yeterli
veri yoktur. Bazı antipsikotiklerin reseptöre bağlanma
özellikleri Tablo 2’de verilmiştir.
ANTİPSİKOTİKLERİN ENDİKASYONLARI
Çocukluk çağı ruhsal bozukluklarında AAP’lerin TAP
göre daha iyi tolere edilmeleri, daha düşük EPS yan et-
kileri olmaları nedeniyle daha fazla tercih edilmektedir.
TAP’lardan biri olan Haloperidon, yüksek potensli an-
tipsikotiklerin prototipidir. Davranış problemlerinin
eşlik ettiği otizm ve mental retardasyon, psikoz, agres-
yon ve tik bozukluklarında 3 yaşından büyük çocuklar
için kullanımı FDA tarafından onaylanmıştır. TAP’ler
içinde günümüzde halen aktif olarak kullanılan bir ilaç-
tır. Klorpromazin, şiddetli davranışsal sorunları olan ço-
cuklarda kullanılan ilk AP’tir. Halen ajitasyon ve
agresyonun akut tedavisinde kullanılsa da, çocuklarda
kullanımı çok azalmıştır. Bir başka düşük potensli AP
olan tioridazin, kardiyak iletimde QTc mesafesini uza-
tabilmesi nedeniyle kullanımdan kaldırılmıştır. Triflu-
perazin, yüksek potensli bir TAP’tır, psikotik bozukluğu
olan 6 yaşından büyük çocuklarda FDA onayı vardır;
ancak ülkemizde artık üretilmemektedir. Yüksek poten-
sli bir ilaç olan Flufenazin ve zuklopentiksol halen akut
ajitasyon ve eksitasyon tedavisinde kullanılmaktadır.
Bazı TAP’lerin ve APP kullanmları tanı başlıkları altında
detaylı olarak anlatılmıştır.13,14
ERKEN BAŞLANGIÇLI ŞİZOFRENİ TEDAVİSİ
Erken başlangıçlı şizofrenide (EBŞ) antipsikotik kullanı-
mına dair 24 randomize kontrollü çalışma (n=2394) bu-
lunmaktadır. Bunların ikisi (n=87) TAP’ların plasebo ile
karşılaştırıldığı araştırmalardır. AAP’lerin 13-17 yaş ara-
lığında plaseboya kıyasla etkinliğini değerlendiren 7
araştırma (n=1529) ve çoğunlukla küçük örneklemli
gruplarda AAP etkinliklerinin birbirlerine üstünlüğünü
değerlendiren 14 araştırma (n=724) mevcuttur. Erken
başlangıçlı şizofrenide tek bir sürdürüm tedavisi
(n=54)çalışması bulunmaktadır.5 Bu araştırmaların de-
tayları Tablo 3’de verilmiştir.
Genel olarak AP’lerin plaseboya üstün olduğu bil-
dirilmekle beraber, esnek ilaç kullanım dozlarını içeren
araştırmalarda yüksek dozda ilaç kullanımının etkinliği
değiştirmediği saptanmıştır.15 Yapılan araştırmalar Klo-
zapin dışında diğer antipsikotiklerin etkinliklerinin bir-
birinden farklı olmadığını göstermektedir. Özellikle
klozapinin negatif belirtilerin tedavisinde, diğer TAP
ve AAP’lere göre daha etkin olduğu vurgulanmakta-
dır. Tedavi için gerekli sayı (TGS) number needed to
treat/NNT) farklı iki tedavinin etkinliğini değerlen-
dirmede kullanılan yararlı bir klinik tanımlamadır.
TGS, karşılaştırılan tedavilerde, istenen etkinliğin or-
taya çıkması için en az kaç kişinin tedavi edilmesi ge-
rektiğini tanımlar. TGS değeri 100’e bölündüğünde
anlamlılık değerine yüzde cinsinden de ulaşılabilir. Te-
davinin etkinliğini gösteren TGS değerlerinin 1’e
(100/1=%100) yakın olması istenmektedir. TGS ilaç
tercihini de etkilemektedir. EBŞ’de, klozapin dışı
AAP’ler plasebo ile karşılaştırıldığında TGS 3-13 (pla-
sebo yanıtı ile farkı %7,7-%33) arasındayken, klozapin
olanzapinle karşılaştırıldığında TGS 3-6 (Klozapinin
olanzapine yanıt farkı %17-%33) arasında değişmek-
tedir.5
Şizofreni spektrum bozukluklarında uygun dozda
uygulanan 3 haftalık tedavi sonrasında yararlanım düşük
olduğunda ya da 4 hafta sonrasında belirtilerde oldukça
belirgin bir düzelme gözlenmediğinde ilaç tedavisi de-
ğişiminin planlanması önerilmektedir.16,17

TABLO 2: Antipsikotiklerin reseptör bağlanma profilleri.*

D1 D2 D3 D4 5HT1A 5HT2A 5HT2C α1 α2 M H1

Klozapin ++ +(+) +(+) ++ + ++(+) ++(+) ++(+) ++(+) ++(+) ++(+)
Risperidon ++ +++ +++ +++ + +++ ++ +++ +++ + ++(+)
Olanzapin ++ ++ ++ ++ + +++ ++ ++ + +++ +++
Ketiapin + +(+) + + +(+) ++(+) +(+) +++ +++
Sertindol ++ +++ +++ ++ + +++ +++ + + +
Haloperidol ++ +++ +++ +++ + ++ + ++(+) + + +

* Remschmidt ve ark 2000 makalesinden birebir alıntılanmıştır.

12

+: Reseptör affinitesinin hiç olmaması veya düşük olması (KD >100 n M; ++: Orta derecede reseptör affinitesi (KD <100 n M); +++: Yüksek derecede reseptör affinitesi (KD <10 n M).

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

26
 TABLO 3: Erken başlangıçlı şizofreni tanılı çocuk ve ergenlerde antipsikotik kullanımını değerlendiren çift-kör randomize kontrollü çalışmalar.
Çalışma Yöntem İçleme kriteri Hasta sayısı Yaş aralığı İlaç seçimi Temel sonuç Güvenlik ve tolerabilite
Tipik Antipsikotikler
Spencer 199218 8 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 12 5-12 HAL (0.5-10 mg) &PLS HAL>PLS
Atipik antipsikotikler
Findling 200819 6 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 302 13-17 ARP 10 mg & PANSS: ARP 10 Anlamlı kilo alımı ya da
ARP 30 MG&PLS mg/30 mg > PLS yan etki gözlenmemiş
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.

Kryzhanovskaya 200920 6 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 107 13-17 OLZ (2,5-20 mg) & PLS PANSS: OLZ > PLS OLZ kullanan grupta kilo artışı,
tirigliserid, prolaktin ve KCFT
yüksekliği anlamlı olarak yüksek
bulunmuş
Haas 2009b21 6 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 160 13-17 RPL(1-3 mg)& PANSS:RPL(1-3 mg) RPL kullanımında EPS yüksek bulunmuş.
RPL (4-6 mg) & PLS /RPL (4-6 mg) >PLS Yüksek doz grubunda EPS sıklığı, sersemlik
ve hipertoni daha sık gözlenmiş.
Haas 2009c22 6 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 257 13-17 RPL(1.5-6 mg)& PANSS: RPL 1.5-6 mg Hastaların %4 araştırmayı bırakmış.
RPL (0.15-0.6 mg) > RPL 0.15-0.6 mg Yüksek doz grubunda kilo alımı düşük
gruba göre yüksek belirlenmiş.
Mozes 200623 12 hft açık RKÇ Şizofreni 25 9-14 RPL (0.25-4.5 mg) & PANSS: RPL= OLZ Her iki gruptada da kilo alımı bildirilmiş.

27
OLZ (2.5-20 mg)
Kumra 199624 6 hft Çift-kör RKÇ Dirençli şizofreni 21 12-17 KLZ & HAL KLZ > HAL KLZ kullanan grupta 1/3’u yan etkiler
nedeniyle araştırmayı bırakmış
Shaw 200625 8 hft Çift-kör RKÇ Dirençli şizofreni 25 7-16 KLZ& OLZ SAPS,SANS, CGI-S: KLZ epileptik nöbet, lipid düzeylerinde
KLZ= OLZ yükselme daha fazla bildirilmiş.
Findling 2013b26 6 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 283 13-17 ZPR(40-160 mg)&PLS BPRS: ZPR= PLS Somnolans ve EPS yan etkileri bildirilmiş.
Sikich 200427 8 hft Çift-kör RKÇ Psikotik bozukluklar / 50 8-19 RPL & OLZ& HAL BPRS: RPL=OLZ=HAL Her üç grupta sedasyon, EPS bulguları ve

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

Psikotik özellikli kilo alımı bildirilmiş.
duygudurum bozukluğu
Kumra 200828 12 hft Çift-kör RKÇ Dirençli şizofreni 39 10-18 KLZ& OLZ( 20-30 mg) BPRS-C: KLZ= OLZ Her iki gruptada anlamlı düzeyde kilo
alımı ve metabolik yan etkiler bildirilmiş.
Sikich 200829 8 hft Çift-kör RKÇ Psikotik bozukluklar 119 8-17 OLZ(2.5-20mg) & Bprs: OLZ=RPL=MOL OLZ ve RPL anlamlı kilo alımıyla mevcutken,
RPL (0.5-6 mg) & OLZ yüksek kilo alımı, hiperlipidemi,
MOL( 10-140 mg) hiperinsulinemi, KCFT yüksekliği belirgin,
MOL akatizi daha fazla bildirilmiş.
Findling 2012b30 6 hft Çift-kör RKÇ Şizofreni 220 13-17 KTP 400mg& KTP 800 mg& PANSS: Anlamlı olmamakla beraber KTP grubunda
PLS KTP 400/800mg> PLS ılımlı kilo alımı ve lipid panelinde ılımlı
yükselme bildirilmiş.
Devamı →
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
 Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark. ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI

BİPOLAR BOZUKLUK TEDAVİSİ

Yazın gözden geçirildiğinde çocukluk çağı başlangıçlı

MOL, akatizi belirgin, RPL hiperprolaktiemi

Her iki grupta kilo alımı ve sedasyon. RPL

PAL, EPS bulguları daha fazla bildirilmiş.

ARP: Aripiprazole; BPRS-C: Brief Psychiatric Rating Scale for children; CGI-I: Klinik global izlem ölçeği- İyileşme; CGI-S: Klinik global izlem ölçeği/ belirti şiddeti; RKÇ: Randomize kontrollü çalışmalar; KLZ: Klozapin; HAL: Haloperidol; LOX: Loksapin;
bipolar bozukluğun (ÇEBB) akut, sürdürüm ve idame

hiperprolaktinemi, KTP kilo alımı daha

tedavilerinde özellikle atipik antipsikotiklerin etkinli-

OLZ anlamlı kilo alımı bildirilmiş.

Anlamlı yan etki tanımlanmıyor.

anlamlı olrak yüksek bildirilmiş.

Anlamlı yan etki tanımlanmıyor

ğini değerlendiren birçok çalışma mevcuttur. Ameri-

kan Gıda ve İlaç Derneği (FDA), Risperidon (10-17
yaş), Olanzapin (13-17 yaş), Aripiprazol (10-17 yaş),

belirgin bildirilmiş.
Ketiapin (10-17 yaş) ve Asenapin (10-17 yaş)’in ÇEBB
tedavisinde kullanımına onay vermiştir.

MOL: Molindol; OLZ: Olanzapin; PAL: Paliperidon; PANSS: Pozitif ve negatif sendrom ölçeği; PLS: Plasebo; RPL: Risperidon; SANS: Negatif belirtiler değerlendirme ölçeği; SAPS: Pozitif belirtiler değerlendirme ölçeği.
Yakın dönem çalışmaları içeren bir metaanaliz (29
.

açık uçlu, 17 randomize kontrollü çalışma, toplamda

Post-hoc analizi RIS > KTP
PANSS: Anlamlı fark yok.

2,666 olgu) atipik antipsikotiklerin mani ve karma be-

PANSS: PAL3/6 > PLS

PANSS: ARP= PAL

PANSS: OLZ= KTP

PANSS: KTP= RPL

lirtilerin tedavisinde %33-% 75 arasında değişen oran-

BPRS-C: RPL=

larda daha etkili yanıtlar oluşturduğunu ve

OLZ= MOL

duygudurum düzenleyicilere oranla daha hızlı yanıt

oluşturduklarını savunmaktadır. Ancak APP kullanı-
mında kilo alımının ve somnolans yan etkisinin anlamlı
(kiloya göre doz planlaması)

ARP& PAL(uzun salınımlı)

olarak yüksek olduğu bildirilmektedir.37 Correl ve ark.

PAL1,5mg & PAL 3/6 mg

yaptığı metaanalizde benzer sonuçları göstermekte;

OLZ& KTP& RPL

RPL& OLZ&MOL
& 6/12mg & PLS

özellikle mani belirtilerinde APP kullanımının daha

OLZ& KTP

KTP& RPL

etkin olduğunu vurgulamaktadır.38

Bipolar depresyonda, ketiapinin etkin olmadığını
gösteren iki çalışmanın yanında, olanzapin/fluoksetin
TABLO 3: Devamı.

kombinasyonun etkin olduğunu gösteren bir çalışma

13-17

10-18

12-18

15-18

12-17
8-19

mevcuttur.39-41 Valproat ve/veya lityum tedavisinin ke-

tiapin ve risperidonla karşılaştıran üç çalışmada (n=395)
bu AAP’lerin tedavide daha etkin olduğu bildirilmiş-
tir.42-44 Sürdürüm ve idame tedavisini içeren iki çalış-
200

226
30

50

22

54

mada aripiprazolun belirtilerinin tekrarını önlediği

vurgulanmaktadır.45,46
duygudurum bozukluğu
Psikotik özellikli duygu
Psikotik bozukluklar /

AAP’lerin plaseboyla karşılaştırılmasında TGS, te-

Psikotik bozukluklar

Psikotik bozukluklar

Psikotik bozukluklar
durum bozukluğu

/Psikotik özellikli

davi yanıtı(Young Mani Değerlendirme Ölçeği/ YMDÖ

puanlarında başlangıca göre en az %50 azalma) ve re-
Şizofreni

Şizofreni

misyon (YMDÖ ≤ 12) için 3-6 (plaseboya göre üstün

etki %17-%33) arasındayken, duygudurum düzenleyi-
cilerle kıyaslandığında bu sayı 3-4 (AAP’nin duygu-
ilaç seçimine kör araştırmacılaR
6 hft Açık RKÇ ( Tedavi yanıtını

44 hft çift kör uzatılmış tedavi

durum düzenleyicilerine göre klinik yanıt üstünlüğü

tarafından değerlendirilmiş)

%25-%33)arasındadır.5 ÇEBB tedavisinde antipsikotik

kullanımı içeren randomize kontrollü çalışmalar Tablo
6 hft Çift-kör RKÇ

8 hft Çift-kör RKÇ

12 hft Açık RKÇ

24 hft Açık RKÇ

4’te detaylı olarak sunulmuştur.

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUKLARINDA GÖZLENEN

İRRİTABİLİTE VE SALDIRGAN DAVRANIŞLARIN TEDAVİSİ
Antipsikotik ilaçların Otizm spekturm bozukluklarda
(OSB) görülen iritabilite, saldırganlık, kendine zarar ve-
Findling 201036
Jensen 200832

Arango 200933

rici davranışlar, öfke nöbetleri, dürtüsellik ve duygudu-

Swadi 201034

Savitz 201535
Singh 201131

rum değişimlerinin tedavisinde etkili oldukları bir çok

araştırmada gösterilmiştir.55-57 Bu alanda yapılan çalış-

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

28
 TABLO 4: Çocukluk çağı başlangıçlı bipolar bozukluğun tedavisinde antipsikotik kullanımını değerlendiren çift kör randomize kontrollü çalışmalar.
Çalışma Yöntem İçleme kriteri Hasta sayısı Yaş aralığı İlaç seçimi Temel sonuç Güvenlik ve tolerabilite
Akut Manik / Karma Dönem
Findling 200947 4 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 296 10-17 ARP 10 mg/gün & YMDÖ: Anlamlı yan etki tanımlanmıyor
ARP 30 mg/gün & Pls ARP > PLS
Tramontina 200948 6 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I/II+ 43 7-18 ARP YMDÖ: ARP Hipersalivasyon ve somnolans anlamlı
DEHB ARP > PLS olarak yüksek
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.

Tohen 200749 6 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 161 13-17 OLZ (2.5-20 mg/gün) & Pls YMDÖ: OLZ, anlamlı düzeyde kilo alımı, açlık kan
OLZ > PLS şekeri, lipidlerde ve KCFT ‘de yükselme,
hiperprolaktinemi
DelBello 200250 6 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 30 12-18 VPA + KTP YMDÖ:
& VPA + PLS VPA+KTP > VPA+ PLS KTP+VPA , orta/ şiddetli düzeyde
Pathak 201351 3 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 277 10-17 KTP (400 mg/gün) YMDÖ: sedasyonKTP ılımlı kiilo alımı, lipid
& KTP ( 600 mg/gün) KTP > PLS düzeylerindeyükselme
& PLS
Haas 200952 3 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 169 10-17 RPL(0.5-2.5 mg/gün) & YMDÖ: Yüksek doz RPL somnolance, sersemlik
RPL(3-6 mg/gün) & PLS RPL > PLS ve kilo alımı daha fazla
Findling 2013b53 4 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 237 10-17 ZPR(40-160 mg/gün) YMDÖ: ZPR sedasyon, somnolans, başağrısı ve
& PLS ZPR > PLS uykusuzluk

29
Findling 201554 3 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 403 10-17 ASN (2.5-10 mg/gün) YMDÖ: ASN, anlamlı düzeyde kilo alımı, açlık insülin
& PLS ASN > PLS seviyelerinde ve lipid düzeylerinde artış
DelBello 200644 4 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 50 12-18 KTP(400-600 mg/gün) & YMDÖ: KTP iyi tolere edilmiş
VPA ( 80-120µg/dL) KTP > VPA
Pavuluri 201043 6 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 66 8-18 RPL(0,25-2 mg/gün) & YMDÖ: RPL iyi tolere edilmiş
VPA(80-120µg/dL) RP L> VPA
Geller 201242 6 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 279 6-15 RPL (4-6 mg/gün) & CGI-I: RPL, kilo alımı ve hiperprolatinemi
VPA(111-125µg/dL) & RPL> VPA

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

Li(1.1-1,3mEg/L) RPL> Lİ
Akut Depresif Dönem
DelBello 200939 8 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 32 12-18 KTP(300-600 mg/gün) CDRS: KTP, baş dönmesi
KTP= PLS
Dekte 201541 8 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 255 10-17 Olanzapin/ Fluoksetin CDRS: OLZ/FLU Kilo alımı, hiperlipidemi,
kombinasyonu > PLS
Findling 2014a40 8 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I 193 10-17 Uzun salınımlı KTP CDRS: Trigliserid ve TSH yüksekliği
(150-300 mg/gün) KTP= PLS
Sürdürüm tedavisi
Findling 201245 72 hft Çift-kör RKÇ Bipolar I-II -BTA 30 4-9 ARP (ort 0.26 mg/kg/ gün) ARP > PLS Karın ağrısı, iştahta artış ve başağrısı
Findling 201346 28 hft açık uzatılmış dönem Bipolar-I 210 10-17 ARP 10 mg/gün & YMDÖ: Somnolans, başağrısı ve EPS belirtileri
ARP 30 mg/gün & Pls ARP > PLS
ARP: Aripiprazole; RPL: Risperidon; KTP: Ketiapin; OLZ: Olanzapin; FLU: Fluoksetin; PLS: Plasebo VPA: Valproik asit; Li: Lityum; YMDÖ: Young Mani Derecelendirme Ölçeği; ZPR: Ziprasidon; ASN: Asenapin.
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
 TABLO 5: Otizm spektrum bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde irritabilite ve saldırgan davranışların tedavisinde antipsikotik kullanımını değerlendiren çift kör kontrollü çalışmalar.

Çalışma Yöntem İçleme kriteri Hasta sayısı Yaş aralığı İlaç seçimi Temel sonuç Güvenlik ve Tolerabilte
Akut dönem
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.

Shea 200458 8 hft Çift-kör RKÇ OSB + Otizm 79 5-12 RPL( 0.02-0.06 mg/kg) & ABC/ CBRF-N: Sedasyon en sık yan etki, kilo alımı,
PLS RPL > PLS tansiyonda yükselme ve taşikardi
Hollander 200659 8 hft Çift-kör RKÇ OSB 11 6-14 OLZ 10 mg & PLS CGI-I: OLZ>PLS OLZ yüksek oranda kilo alımı
Luby 200660 6 ay Çift-kör RKÇ Otizm 23 2-6 RPL CARS: RPL > PLS Kilo alımı, hipersalivasyon ve hiperprolaktinemi
61
Nagaraj 2006 6 ay Çift-kör RKÇ Otizm 39 2-9 RPL 1 mg & PLS CARS/ CGAS: İştah artışı, ortaderecede kilo alımı ve sedasyon.
RPL > PLS 3 olguda geri dönüşümlü diskinezi
Miral 200856 12 hft Çift-kör RKÇ Otizm 30 7-17 RPL (0.01-0.08 mg/kg) & ABC / Turgay DSM-IV: RPL grubunda hiperprolaktinemi, HAL grubunda
HAL (0.01-0.08 mg/kg) RIS > HAL ALT yüksekliği belirgin
62
Owen 2009 8 hft Çift-kör RKÇ Otizm 98 6-17 ARP (2-15mg)& PLS ABC/ CGI-I : EPS ve kilo alımı açısından fark yok.
ARP> PLS
Marcus 200963 8 hft Çift-kör RKÇ Otizm 218 6-17 ARP 5mg & ARP 5mg=ARP 10 mg= Kilo alımında fark yok, Sedasyon sık gözlenmiş.

30
ARP 10 mg& ARP 15mg> PLS
ARP 15mg & PLS
Kent 201364 6 hft Çift-kör RKÇ Otizm 96 5-17 RPL 0.125-0.175mg/kg & ABC: Yüksek doz RPL> Somnolans,sedasyon ve iştahta artış
RPL 1.25-1.75 mg/kg Düşük doz RPL = PLS yüksek doz grubunda belirgin
Ghanizadeh 201465 8 hft Çift-kör RKÇ OSB 59 4-18 ARP ( ort 5.5 mg)& ABC: RPL= ARP Yan etkilerde fark yok
RPL (ort. 1.12 mg/gün)

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

Malone 200266 6 hft Açık RKÇ Otizm 12 4-12 OLZ (7.9 mg) & CGI-I,CGI-S: OLZ kilo alımı
HAL ( 1,4mg) OLZ= HAL
Relaps önleme çalışmaları
Troost 200567 8 hft Çift-kör RKÇ OSB+Otizm 24 5-17 RPL&PLS RPL>PLS
McDougle 200568 8 hft Çift-kör RKÇ Otizm 32 4-12 RPL&PLS RPL>PLS
Findling 2014b69 16 hft Çift-kör RKÇ Otizm 85 6-17 ARP ( 2-15 mg) &PLS ARP= PLS

ABCL: Aberrant Behavior Checklist; ARP: Aripiprazol; CARS: Childhood Autism Rating Scale; CPRS: Children Psychiatric Rating Scale; CGAS: Children’s Global Assessment Scale; DB: Davranım Bozukluğu; EPS: Ekstrapiramidal sistem yan etkisi; KGİ:
Klinik Global İzlenim Ölçeği; NCBRF: Nisonger Child Behaviour Rating Form; OSB: Otizm Spektrum Bozuklukları.
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.
malar Haloperidol’un bu olgularda sorun davranışları az-
altılmasında etkili olduğunu göstermekle beraber sık rast-
lanan akut distoni, ve diskinezi gibi EPS belirtileri
nedeniyle günümüzde birinci basamak tedavide kullanıl-
mamakta, tedaviye dirençli olgularda tercih edilmektedir.
Diğer tipik antipsikotik ilaçlarla ilgili veriler kısıtlıdır.13,14
Risperdal, FDA tarafından OSB bağlı irritabilite ve
saldırgan davranışları tedavi etmek için 5-17 yaş arası en-
dikasyon alan ilk ilaçtır, bunu 6-17 yaş dönemi için
Aripiprazol takip etmiştir. OSB’de yapılan randomize
kontrollü çalışmaların içeriği Tablo 5’te tanımlanmakta-
dır.
YIKICI DAVRANIM BOZUKLUKLARI, DEHB VE MENTAL
RETARDASYONDA GÖZLENEN İRRİTABİLİTE VE SALDIRGAN
DAVRANIŞLARIN TEDAVİSİ
Yıkıcı davranım bozukluklarında AP kullanımına dair 11
randomize kontrollü çalışma (n=1068) mevcuttur. Bu ça-
lışmalar Tablo 6’da detaylı olarak sunulmuştur. Yapılan 9
çalışmada Risperidon’un yıkıcı davranım bozuklukla-
rında, mental retardasyon, DEHB ve davranım bozuklu-
ğunda gözlenen saldırgan davranışların tedavisinde etkin
olduğunu göstermektedir.5 Yıkıcı davranım bozuklukla-
rında Risperidon ve diğer tedaviler için tanımlanan TGS
2-5 (klinik yanıt üstünlüğü %20-50) aralığındadır.5
TOURETTE SENDROMU VE TİK BOZUKLUKLARININ TEDAVİSİ
Tik bozukluklarında AP kullanımını değerlendiren 5 ça-
lışma mevcuttur. Bu çalışmalar Tablo 6’da detaylı olarak
sunulmuştur. Yapılan 3 çalışmada (n=115) Aripiprazole,
risperidon ve ziprasidonun Tourette bozukluğunun te-
davisinde etkin olduğunu göstermektedir. Yapılan 2
küçük örneklemli çalışmada tik bozukluklarında Rispe-
ridon, aripiprazol ve pimozidin etkinlik açısından birbi-
rinden farklı olmadığı belirlenmiştir.82-84
ANTİPSİKOTİK KULLANIMINA
BAĞLI YAN ETKİLER
Çocuklar ve ergenler, AP’lerin sedasyon, akatizi dışın-
daki ekstrapiramidal yan etkiler, çekilme diskinezisi,
prolaktin yükselmesi, kilo alımı ve metabolik anormal-
likler gibi yan etkilerine erişkinlerden daha yatkındır.85
Bunun yanında uzun süreli ilaç kullanımıyla ortaya
çıkan metabolik bozukluklar (Diyabet gibi) ve yüksek
dozlarda kullanımla ilişkili olan tardif diskinezi gibi yan
etkiler erişkinlere göre çok daha az gözlenmektedir.
Ancak bu geç başlangıçlı yan etkilerin kısa takip süreleri
nedeniyle görülmediği, son dönemlerde çocukluk çağı
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)
31
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
ruhsal bozuklukların daha erken tanınması ve tedaviye
erken başlama sonucunda bunların görülme sıklığının
artacağına dair bir kanı mevcuttur. Yan etkileri değer-
lendirirken ZGS (zarar ve istenmeyen durum için gerekli
sayı/Number Need to Harm NNH) önemli bir ölçüttür.
Başlanılan her bir tedavinin kaçında hastaya zararın or-
taya çıkacağını öngören bir orandır. ZGS değeri 100’e
bölündüğünde, ortaya çıkması öngörülen zararın yüzde
cinsinden olasılık oranı ortaya konulur. ZGS değerleri
sonsuza yaklaşması yani çok büyük değerler olması arzu
edilen durumdur (yüzde cinsinden anlamı 100/son-
suz=%0). TGS’nin de 1’e yaklaşması arzu edilir (yüzde
cinsinden anlamı 100/1=%100). Antipsikotiklerin yan
etkileri, olası ortaya çıkış mekanizmaları Tablo 7’de de-
taylı olarak tanımlanmıştır.
NÖROMOTOR YAN ETKİLER
EKSTRAPİRAMİDAL YAN ETKİLER
TAP’ların majör yan etkisidir; APP bir kısmında da gö-
rülebilmektedir. TAP’lerde ilacın potensi arttıkça EPS
ortaya çıkarma riski de artar. Genel olarak; çocuklar ve
ergenler erişkinlere göre EPS riski çok daha yüksek-
tir.85 EPS, 6 yaşından küçük çocuklarda göreceli ola-
rak seyrek görülür, fakat distoni ve parkinsonizm
belirtileri en sık 10-19 yaş aralığında, akatizi ve tardif
diskinezi ergenlik döneminden sonra daha sık görül-
mektedir.2
Çocukluk çağı psikotik bozukluğun tedavisinde AP
kullanımını değerlendiren bir çalışmada Haloperidol (ort
5 mg/gün) kullanımının daha sık (%67) ve daha ciddi
EPS bulgularıyla ilişkili olduğu bildirilmekle beraber
Risperidon (ort 4 mg/g) ve Olanzapin (ort 12 mg/g) kul-
lanımının da sırasıyla %56 ve % 53 oranında EPS’ye
neden olduğu belirlenmiştir.27 Klozapin ve ketiapinin ise
erişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da göreceli olarak
daha düşük oranda EPS bulguları ile ilişkili olduğu bu-
lunmuştur. Diğer AAP olduğu gibi Aripiprazol ve zipra-
sidon için de; EPS oranlarının artan ilaç dozları ile
birlikte yükseldiği gözlenmektedir.5
AKATİZİ
Genellikle TAP kullanımına bağlı gözlemlenen akatizi-
nin çocuk ve ergenlik döneminde ortaya çıkma riskinin
erişkinlerdeki oranlara benzer olduğu düşünülmektedir.
Akatizinin görülmesinde ilacın dozu ve titrasyon hızı
önemlidir. Akatizi değerlendirilirken psikiyatrik bozuk-
luklara bağlı ortaya çıkan huzursuzluk, anksiyeteden
ayırıcı tanısının iyi yapılması gerekmektedir.6
 TABLO 6: Çocuk ve ergenlerde Yıkıcı davranış bozuklukları, DEHB ve mental retardasyon zemininde gelişen irritabilite ve saldırgan davranışların ve tik bozukluklarının tedavisinde antipsikotik
kullanımını değerlendiren randomize kontrollü çalışmalar.

Çalışma Yöntem İçleme kriteri Hasta sayısı Yaş aralığı İlaç seçimi Temel sonuç Güvenilirlik ve Tolerabilite
Yıkıcı Davranış bozuklukları, Akut tedavi
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.

Campbell 198570 4 hft Çift-kör RKT DB 61 5-12 HAL& Li& PLS Conner öğrt, HA, hostilite, HAL anlamlı EPS
agresyonda HAL/Li >PLS
Findling 200071 10 hft Çift-kör RKT DB 20 5-15 RPL&PLS ABC / RAAPP: RPL > PLS Anlamlı yan etki tanımlanmıyor.
Aman 200272 6hft Çift-kör RKT DB, IQ<70 118 5-12 RPL&PLS NCBRF/ ABC: RPL > PLS RPL grubunda başağrısı ve somnolans
Van Bellinghen 200173 4hft Çift-kör RKT Davranışsal 6 6-14 RPL&PLS ABC: RPL > PLS Anlamlı yan etki tanımlanmıyor.
problemler, IQ<70
Buitelaar 200174 6hft Çift-kör RKT Agresyon , IQ<70 38 10-16 RPL&PLS ABC: RPL > PLS Ilımlı düzeyde EPS bulguları
Synder 200275 6hft Çift-kör RKT DB, YDB, IQ<85 110 5-12 RPL&PLS NCBRF/ ABC: RPL > PLS Somnolans,baş ağrısı, dispepsi ve iştahta artış
Armenteros 200776 4 hft Çift-kör RKT DEHB+ 25 7-12 RPL&PLS CAS-P/CAS-T : RPL=PLS Anlamlı yan etki yok
agresif davranışlar
Connor 200877 7 hft Çift-kör RKT DB 19 12-17 KTP& PLS CGI-I/ CGI-S: KTP> PLS Sedasyon

32
Aman 201478 9 hft Çift-kör RKT DEHB+ DB( %26) / 168 6-12 RPL&PLS NCBRF yıkıcı davranış alt Ilımlı düzeyde prolaktin yüksekliği ve
DEHB+ KOKGB puanı: RPL > PLS kilo alımı
Yıkıcı davranım bozukluklarında, relaps önleme
Reyes 200679 24 hft Çift-kör RKT Yıkıcı davranım 335 5-17 RPL&PLS NCBRF; RPL > PLS İlk başlardaki kilo alımı uzun dönemde
bozuklukları gözlenmemiş
Tourette ve diğer tik bozuklukları

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

Scahill 200380 8 hft Çift-kör RKT Tourette Bzk 26 7-14 RIS&PLS YGTSS: RPL> PLS Ilımlı kilo alımı
81
Sallee 2000 8 hft Çift-kör RKT Tourette Bzk 28 7-17 ZPR&PLS YGTSS: ZRP> PLS Ilımlı somnolans
Yoo 201382 10 hft Çift-kör RKT Tourette Bzk 61 6-18 ARP&PLS ARP > PLS Prolaktin düzeylerinde düşme, anlamlı kilo alımı
Bruggeman 200183 12 hft Çift-kör RKT Tourette Bzk 24 10-18 PMZ& RPL PMZ=RPL Her iki grupta da Sedasyon, sersemlik
ve somnolans
84
Ghanizadeh 2014 8 hft Çift-kör RKT Tik bozukluğu 60 6-18 ARP& RPL ARP= RPL Anlamlı yan etki tanımlanmıyor.

ABC: Aberrant Behaviour Checklist; CEDÖ: Conner Ebeveyn Dereelendirme Ölçeği; RAAPP: Ratings of aggression Against People and/or Property; DB: Davranım Bozukluğu; KOKGB: Karşıt olma karşı gelme bozukluğu; DEHB: Dikkat Eksikliği Hiperakti-
vite Bozukluğu; ARP: Aripiprazol; RPL: Risperidon; PMZ: Pimozid; YDB: Yıkıcı davranım bozukluğu; NCBRF: Nysonger Child Behaviour Rating Form; IQ: İntelligence quotient; ZPR: Ziprasidon; HAL: Haloperidol; Li: Lityum RKÇ:Randomize kontrollü ça-
lışma; PLS: Plasebo; YGTSS: Yale Global Tic Severity Scale.
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
 TABLO 7: Atipik antipsikotiklerin yan etki profilleri
Atipik Antipsikotikler Tipik antipsikotikler
Yan etki Olası mekanizma Doza bağımlılık ARP ASE KLZ ILO LUR OLZ PAL KTP RPL ZPR KLR HAL PER
Antikolinerjik etki M1-4 blokajı ++ 0 0 +++ 0 0 ++ 0 +/++ 0 0 ++ 0 0/+
Akut Parkinsonizm D2 blokajı +++ + ++ 0 0/+ +/++ 0/+ ++ 0 ++ + + +++ ++
Akatizi D2 blokajı ve α, 5-HT etkileşimi +++ ++ ++ + 0/+ +/++ + + + + +/++ + +++ ++
Serebrovasküler olaylar D2 aracılı hiperkoagülabilite 0? +a,b +? a,b +? a,b +? a,b +? a,b + a,b +? a,b + a,b + a,b +? a,b +? a,b +? a,b +? a,b
Diyabet Kilo alımı, direkt etki? 0? 0/+ 0/+ +++ + 0/+ +++ + ++ + 0/+ +++ 0/+ +
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.

Lipid yüksekliği Kilo alımı, direkt etki? 0/+ 0/+ 0/+ +++ + 0/+ +++ + ++ + 0/+ +++ 0/+ +
Hipersalivasyon M4 agonizması + 0 0 ++ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Nötropeni ? +? 0/+ 0/+ ++ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+
Ortostatik hipotansiyon α 1 blokajı +++ 0/+ + +++ +++ 0/+ ++c + ++ + 0 ++ 0 +
Prolaktin artışı cinsel disfonksiyon D2 blokajı +++ 0 + 0 0/+ + + +++ 0 +++ + + ++/+++ ++
Prolaktin düşüklüğü D2 agonizması +? + 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
QTc uzaması Kardiak iyon kanalı etkileri + 0/+d +d +d ++ d 0/+ d 0/+ d +d +d +d ++ d 0/+ d 0/+ d +d
Sedasyon H1 blokajı +++ 0/+ + +++ 0/+ +/++ +/++ 0/+ ++ + + ++ + +
Nöbetler ? Dopamin blokajı +++ 0/+ 0/+ ++ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+
Tardiv diskinezi ? D2 reseptör desentizasyonu ++ 0/+ 0/+ 0 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ 0/+ ++ ++ ++
Çekilme diskinezi ? D2 blokajı rebound +++ +/++ + 0 + + 0/+ + 0/+ + + 0/+ ++ +/++
Kilo alımı ?H1,D2, 5HT2C blokajı + 0/+ + +++ +/++ 0/+ +++ ++ ++ ++ 0/+ +++ + ++

33
5
Correll CU. Antipsychotic Medications. Dulcon MK ed, Dulcon’s Textbook of Child and Adolescent psychiatry’den uyarlanmıştır.
Tablonun içeriğinin tamamı geniş örneklemli erişkin çalışmalarına dayarak hazırlanmıştır. a: Riski değerlendirmek için gerekli uzun süreli izlem çalışmaları olmadığından yetersiz verib; b: Çocuk ve ergenlik döneminde düşük risk ve serebrovasküler hastalığın
gelişmesi gereken sürenin uzunluğu nedeniyle beklenmeyen etki; c: Yüksek dozlarda düşük dozlara göre daha nadir; d: Torsades de pointes gelişme olasılığını değerlendiren veri yok; 0: Yok; 0/+: Minimal; +: Orta; ++: Yüksek; +++: Ciddi; ?: Belirli değil;
ARP: Aripiprazol; ASE: Asenapin; FER: Ferfenazin; KLZ: Klozapin; KLR: Klorpromazin; KTP: Ketiapin; HAL: Haloperidol; ILO:İloperidon; PAL: Paliperidon; RPL: Risperidon.

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

kinezisi

ve üzerindedir.
TARDİF DİSKİNEZİ
ÇEKİLME DİSKİNEZİSİ

oranları

olabileceği belirtilmiştir.

NÖROLEPTİK MALİGN SENDROM

için yavaş titrasyon önerilmektedir.5

ğerlendirilmesi önerilmektedir. NMS ol-

durumlarında NMS akla gelmesi ve de-
taşikardi, motor rijidite, lökosit ve krea-
1-56 gün arasında ortaya çıktığı gözlen-
sınırlıdır. 11-18 yaş aralığındaki 20 va-
afinite gösteren risperidon, aripiprazol

bilir. Çekilme diskinezisinin azaltılması

gularında CK seviyeleri tipik olarak 1000

tinin kinaz (CK) düzeylerinde yükselme
AP kullanan çocuk ve ergenlerde ateş,
miştir.90 Alanda çalışan klinisyenlerin,
kanın derlendiği bir çalışmada NMS’in
bilimsel kanıt düzeyi olgu bildirimleri ile
NMS daha iyi klinik seyirlidir. Bu alanda
neden olurlar. AAP’lerin neden olduğu
daha nadir nöroleptik malign sendroma
AP‘lerin nadir fakat ölümcül olabilen
Nöroleptik malign sendrom (NMS),
dan farklı olarak az olmasıyla ilişkili
kullanımın sürelerinin erişkin hastalar-
ların düşük olması ve yaşam boyu ilaç
farklılığın kullanılan antipsikotik doz-
dirilen insidans oranının yarısıdır.89 Bu
%0,4’dür. Bu oran erişkin olgularda bil-
lişme sıklığı erişkinde %0.8, çocuklarda
Atipik antipsikotikler ile yıllık TD ge-
sinde tardif diskinizi bildirilmiştir.88
cunda 783 olgunun (4-18 yaş) 3 tane-
çalışmaları içeren bir metanaliz sonu-
Uzun süreli AP kullanımı (≥11 ay) olan
geçiş çekilme diskinezisine neden ola-
zapin, ketiapin gibi antipsikotiklere
gibi AP’lerden daha az potent olan klo-
azdır.87 Ancak; D2 reseptörlerine güçlü
karşılaştırıldıklarında AAP’de daha
TAP’larla
nellikle geri dönüşlüdür.86 Çekilme dis-
risk altındadır ancak bu diskineziler ge-
çekilme diskinezisi gelişimi açısından
Ergenler, TAP’lerin tedavisi sırasında
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI

bir yan etkisidir. AAP’ler TAP’lara göre

Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.
METABOLİK YAN ETKİLER
Kilo Alımı
Genel olarak psikiyatrik rahatsızlığı olan çocuk ve er-
genler kilo alımı ve obezite açısından risk altındadır,
özellikle AP kullanımı bu riski belirgin olarak arttırır.91
Gelişiminin hızlı olduğu çocukluk ve ergenlik döne-
minde, yaşla uyumsuz kilo alımı ve buna bağlı oluşan
glikoz ve lipid yüzeylerindeki anormallikler kardivovas-
küler hastalıklara yatkınlık oluşturabilmektedir.92
Kilo alımının nedenleri karmaşıktır. Psikiyatrik bo-
zuklukla, sağlıksız yaşam tarzıyla ve ilaçların etkileriyle
ilişkilidir. Çocuklarda ,AAP ile kilo alma potansiyeli eriş-
kinlerdekiyle benzerdir. Ancak gelişimin hızlı olduğu bu
yaşam döneminde etkileri nedeniyle daha fazla önem ar-
zeder.91 AAP ile kombine edilen stimülan tedavisi, AAP
bağlı kilo alımını engellemediği belirlenmiştir. Bunun
yanında AAP ve duygudurum dengeleyici tedavilerin
birlikte kullanımı kilo alımını artırmaktadır.91
AAP kullanımını değerlendiren 24 plasebo kont-
rollü çalışmayı içeren bir meta-analiz (n=3048) çalışma-
sında en az kilo alımının Ziprasidonla olduğu, onu
sırasıyla Aripiprazol, Ketiapin ve Risperidonun takip et-
tiği bildirilmektedir. Olanzapin’in (3,45 kg; GA: 2,93-
3,97) ise en fazla kilo alımına neden olan AAP olduğu
belirlenmiştir.93 OSB tanılı çocuklarda önemli derecede
kilo alımı daha sık görülmektedir. Kilo alımının OSB’li
çocuklarda daha fazla görülmesinin nedeni; daha genç
olmaları ve şizofreni ve bipolar bozukluk hastalarına
göre AAP ile daha erken yaşlarda tanışmaları gibi gö-
zükmektedir. AAP’ye ilk kez maruz kalma, daha fazla
kilo alımı için majör risk faktörüdür.93
Metabolik Yan Etkiler
Açlık glukoz, insülin değerleri ve özellikle lipid profi-
lindeki değişiklikler; Total kolesterol, LDL ve triglise-
ridlerdeki yükselme gibi önemli metabolik yan etkiler
genellikle kilo alımı sonrasında ortaya çıkmaktadır.91
Ancak kilo alımından bağımsız olarak; Klozapin ve
Olanzapin’in ek olarak direkt ve doza bağımlı glikoz ve
lipid metabolizası üzerine etkileri olduğu; benzer şekilde
ketiapinin de lipid metabolizması üzerine etkileri olduğu
görülmektedir.91 Tip 2 Diyabetes Mellitus riski, AP bağlı
metabolik bozulmaların en korkulan sonuçlarından bir
tanesidir. Göreceli olarak az görülmektedir ancak en az
2 yıllık izlemde, sağlıklı pediatrik olgularla ve psikiyat-
rik bozukluğu olan olgular karşılaştırıldığında AAP
tedavisi alan gençlerde riskin armış olduğu görülmekte-
dir.94
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)
34
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
PROLAKTİN İLE İLİŞKİLİ YAN ETKİLER
Prolaktin düzeyleri TAP ve AAP kullanımına bağlı ola-
rak yükselebilir. Hiperprolaktinemi, amenore veya oli-
gomenore, erektil fonksiyon, libidoda azalma, hirşutizm,
göğüslerde büyüme, galaktore gibi cinsel yan etkilerle
sonuçlanabilir.2 Mevcut bilimsel veriler hiperprolakti-
neminin doza bağımlı olduğu, zamanla azaldığı ve AP
kesilmesi sonrası azaldığını göstermektedir. AP’lerin
prolaktin seviyelerini yükseltmedeki rölatif gücü ergen-
lerde erişkinlerden daha yüksektir fakat benzer sırala-
maya sahiptir. Hiperprolaktinemiye neden olan AAP en
yüksekten en düşüğe doğru sırasıyla; paliperidon, rispe-
ridon, haloperidol, olanzapin, ziprasidon, ketiapin, klo-
zapin, aripiprazoldür.2 Aripiprazolün parsiyel D2
reseptör agonisti olmasından dolayı, prolaktin seviyeleri
başlangıç düzeyinin altında tespit edilebilir. Bugüne
kadar, prolaktin azalmasına bağlı bir yan etki tespit edil-
memiştir.
KARDİYAK YAN ETKİLER
QTC UZAMASI
AP’ler QT intervalini uzatabilirler ve bu durum torsades
de pointes ve başka potansiyel tehlikeli aritmilere yol
açabilir. Jensen ve ark.‘larının yaptığı bir meta-analiz ça-
lışmasının verilerinde; aripiprazolün QTc intervalini kı-
salttığı (ort.-1,44 milisaniye GA: 2,63-(-0,26), P=0,017),
risperidonun (ort.+1,68 GA: +0,67-+2,70 , P=0,001) ve
özellikle ziprasidonun (+8,64 GA: +5,19-+12,30) QTc in-
tervalini önemli ölçüde uzattığı bulunmuştur.95 Klinik
olarak önemli QTc uzamasının nadir görüldüğü bildiril-
mekle birlikte ailede erken ve ani ölüm öyküsü, uzun
QTc sendromu, düzensiz kalp atımı öyküsü, açıklana-
mayan taşikardi, nefes darlığı, efor sırasındaki baş dön-
mesi veya senkop durumları olduğu takdirde takipte
EKG çekilmesi önerilmektedir.
MYOKARDİT
Sadece klozapin myokardit ile ilişkili bulunmuştur ve
ilaç kullanımının erken döneminde riskin en yüksek ol-
duğu gözlenmiştir. Gençlerde myokardit insidansı göre-
celi olarak düşüktür.96
DİĞER ÇEŞİTLİ YAN ETKİLER
SEDASYON VE UYUŞUKLUK
Sedasyon sık görülen ve genellikle doza bağımlı olan bir
yan etkidir. Bu etkiye tolerans gelişebilir. Sedasyonun
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark. ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI

TABLO 8: Antipsikotik kullanan çocuk ve ergenlerde önerilen izlem stratejileri.

Antipsikotik kullanan çocuk ve ergenlerde önerilen izlem stratejileri(a)
Her kontrol Doz artırımında
Değerlendirme Bazal ve hedef dozda 3. ayda Her 3 ayda Her 6 ayda Yıllık
Yaşam tarzı davranışları(b) + + - - - - -
Sedasyon/uyuşukluk + + - - - - -
Boy, kilo (BKİ persantil değeri, + + - - - - -
BKİ z skoru(c) hesaplanması)
Cinsel/reprodüktif disfonksiyon + - + + + - -
Açlık kan şekeri (veya hemoglobin + - - + - + -
A1c) ve lipidler
Parkinsonizm (SAS, ESRS), + - + + - - +
Akatizi (AIMS, ESRS)
Tardif Diskinezi + - - + - - +
Kan Basıncı (Yaşa ve cinsiyete göre + - - + - - +
düzeltilmiş persantiller(c)) ve Nabız
Kişisel ve ailesel tıbbi öykü (d) + - - - - - +
Karaciğer fonksiyon testleri Belirti varsa veya önemli - - + - - Belirti varsa veya
ölçüde kilo alımı varsa önemli ölçüde
kilo alımı varsa
Elektrolitler, tam kan sayımı, Belirti varsa klozapinde - - - - - Belirti varsa rutin
böbrek fonksiyonları rutin tam kan sayımı klozapinde tam
kan sayımı
Elektrokardiyogram Ziprasion ve klozapinde - Ziprasidonda, klozapinde - - - -
yalnızca belirti varsa
Prolaktin (e) Belirti varsa - Belirti varsa Belirti varsa Belirti varsa Belirti varsa Belirti varsa

AIMS: Anormal istemsiz hareket ölçeği (Guy 1976); BKİ: beden kitle indeksi; ESRS: ekstrapiramidal semptom değerlendirme ölçeği (Chouinard ve ark. 1980); SAS: Simpson Angus
değerlendirme ölçeği (Simpson ve Angus 1970).
a: Anormallikler gözlendiğinde veya kişisel/ aile öyküsünde spesifik yan etki için artmış risk tanımlanıyorsa daha sık değerlendirmeler yapılabilir
b: yaşam tarzı davranışları= diyet, egzersiz, sigara içmek, madde kullanımı, uyku hijyeni
c: kullanım, örneğin, bir sonraki online hesaplama aracı U.S hastalık önleme ve kontrol merkezlerindendir: http//www.quesgen.com/BMIPedsCalc.php.
d: metabolik sendrom komponentlerini (obezite, arteryel hipertansiyon, diyabet, dislipidemi), tıbbi öyküdeki koroner kalp hastalığı veya koroner kalp hastalığı eşdeğeri hastalıkları (di-
yabetes mellitus, periferik arter hastalığı, abdominal aort anevrizması, semptomatik karotid arter hastalığı), birinci derece akrabalarda erken koroner kalp hastalığını (erkeklerde <55
yaş, kadınlarda <65 yaş) ve hastada ve/veya aile üyelerindeki geçmiş etki ve yan etki tecrübelerini içermektedir.
e: anormal cinsel yan etki veya işaretlerin olması durumunda, kan sabah erken ve son antipsikotik dozundan yaklaşık 12 saat sonra alınmalıdır.

doza bağımlı olmasının bir istisnası olan AP ketiapindir.
Ketiapin 200-300 mg/g üzerindeki dozlarda daha az se-
datiftir ve bu dozlar α-2 blokajın başladığı, noradrenar-
jik etkinin arttığı, antihistaminik etkinin azaldığı
dozlardır.4 Çocuk ve ergenlerde sedasyon oranları ari-
piprazolde %0-%33, ziprasidonda %42-%69, ketiapinde
%25-%80, risperidonda %29-%89, olanzapinde %44-
%94, klozapinde %46-%90 olarak bulunmuştur.97 Bu
oranlar gençlerde öğrenme ve okul performansını etki-
lediği için ilaç seçiminde önemlidir.
KARACİĞER ENZİM (KCFT) ANORMALLİKLERİ VE TOKSİSİTESİ
Olanzapin ile yapılan 2 randomize kontrollü çalışmada
plasebo ile karşılaştırıldığında AAP kullanan hastalarda
karaciğer enzim seviyelerinin 3 kat daha yüksek olduğu
tespit edilmiştir.20,49 Bu oranlar olanzapin kullanımı ile
karaciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun plasebo grubu
ile karşılaştırıldığında ZGS’nin 3-5 olduğunu göster-
mektedir. TEOSS çalışmasında da benzer şekilde Olan-
zapin KCFT yükselmeye neden olurken risperidon veya
molindonda bu etki gözlenmemiştir.29 Başta olanzapin
olmak üzere AAP İLE VPA kombinasyonunun KCFT’yi
yükseltme riskinin fazla olduğu bildirilmektedir.98
NÖTROPENİ VE AGRANÜLOSİTOZ
Klozapin dışında, AP bağlı beyaz kan hücresi sayısındaki
azalma nadir gözlenir. Klozapin ile tedavi edilen 172 pe-
diatrik hastayı içeren bir çalışmada hematolojik yan et-

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

35
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark. ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI

TABLO 9: Çocuk ve ergenlerde metabolik sendrom kini ciddi olanda arttıran metabolik sendrom gelişimini
tanı ölçütleri. fark etmek ve müdahale etmek açısından önemlidir.
Tüm bu biyolojik parametreler yaşa, cinsiyete, ve dönem
Değişkenler Çocuk ve Ergenler
özgü olarak değerlendirilmelidir. Correll ve ark.çocuk
Vücut ağırlığı
ve ergenlerdeki metabolik sendrom ölçütlerini tanımla-
Düşük kilo BMI < 5 persentil
mış bu ölçütler Tablo 9’da .özetlenmiştir.100
Normal kilo BMI 5-85
Aşırı kilo BMI 85-95
Obez BMI > 95
SONUÇ
Kan lipid düzeyi Günümüzde çocuk ve ergen psikiyatri pratiğinde TAP
Total kolestrol >170 mg/dl kullanımı belli alanlarda sınırlı iken, AAP'lerin birçok
LDL kolestrol 130 mg/dl ruhsal bozuklukta giderek artan oranlarda kullanımı
HDL kolestrol E<40 mg/dl; K< 50 mg/dl devam etmektedir. Yapılan klinik çalışmalar AAP Klo-
Trigliserid 110 mg/dl zapin dışındaki kullanımının etkinlik açısından birbi-
Kan şekeri rinden çok da üstün olmadığını göstermektedir. İlaç
Açlık hiperglisemisi 100-125mg/dl seçiminde bu açıdan daha belirleyici olan yan etki pro-
2.saat hiperglisemisi 140-199 mg/dl fili olmaktadır. Özellikler ergenlik döneminde ilaç uyu-
Açlık diyabet( tekrarı gerekir) 126 mg/dl munu bozan önemli faktörlerden biri kilo alımıdır, okul
2.saat diyabet 200 mg/dl çağı için sedasyon gibi yan etkiler akademik becerileri
Açlık hiperinsulinemisi 20µmol/L etkileyebildiği için önemlidir, aile öyküsünde kardivo-
Insulin direnci vasküler hastalık öyküsü olan hastalarda ritim bozukluğu
Homeostasis modeli >4,4 ya da metabolik sendrom riski yüksek olan ilaçlar tercih
Trigliserid HDL oranı >3,5 edilmemelidir. Sonuçta “hastalık yoktur hasta var” yak-
Metabolik sendrom ölçütleri laşımına benzer şekilde ilaç seçiminde olgu bazında de-
Abdominal obezite ölçütleri >90 persentil ğerlendirilerek etkinlik, yan etki içeriği, kullanım şekli
Açlık trigliserid 110 mg/dl ve ilaç kullanım süreleri göz önüne alınarak planlanması
Açlık HDL kolesterol < 40 mg/dl uygundur.
Kan basıncı >90 persentil
Çocukluk çağı ruhsal bozukluklarının daha erken
Açlık kan şekeri 110 mg/dl
tanınmasıyla beraber, ilaç kullanım sürelerinin artması
kaçınılmaz bir sonuçtur, ancak bu alanda yapılan izlem
çalışmaları oldukça kısıtlıdır ve ilaçların uzun vadeli et-
kilerinin bir yıllık kümülativ olasılığının %16 (%13 nöt- kilerini değerlendirmede yetersiz kalmaktadır.Bu alanda
ropeni, %0,6 agranülositoz) olduğu bulunmuştur.99 yapılacak randomize kontrollü izlem çalışmalarına ihti-
yaç vardır.

YAN ETKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE İZLEMİ
Yan etkilerin değerlendirilmesi ve izlemi, gelişimsel
özellikler gözalına alınarak planlı bir şekilde yapılması
gerekmektedir. Bilimsel kanıtlara dayalı önerilerin izlem
araçları ve sıklığı Tablo 8’de detaylı olarak sunulmuştur.2
Kilo takibiyle beraber kan şekeri, insulin düzey-
leri ve lipid panelinin takibi , kardiovasküler hastalık ris-
Son dönemlerde yeni tanımlanan AAP (Asenapin,
Lurosidon, İloperidon, Sertindol, Zotepin) erişkin dö-
nemde kullanımı kabul görmüş ve klinik etkinliklerine
dair bildirimler giderek artarken, bu ilaçların çocukluk çağı
ruhsal bozukluklarında kullanımına dair endikasyon ve
onay alma çalışmaları devam etmektedir. Bu yeni ilaçların
tedavi seçeneklerini arttıracağı, yararlanım ve hasta
uyumu açısından umut vaat edici olacağı düşünülmektedir.

Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)

36
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.
1. Olfson M, Blanco C, Liu SM, Wang S, Correll
CU. National trends in the office-based treat-
ment of children, adolescents, and adults with
antipsychotics.Arch Gen Psychiatry
2012;69(12):1247-56.
2. Correll CU. Assessing and maximizing the
safety and tolerability of antipsychotics used
in the treatment of children and adolescents. J
Clin Psychiatry 2008;69(Suppl 4):26-36.
3. Yazıcıoğlu AEA. Antipsikotik ilaçlaarın etki
mekanizmaları: şizofreni tedavisinde atipiklik
bir üstünlük mü? Türk Psikiyatri Dergisi 2007;
18:364-74.
4. Schatzberg FA, Nemenoff CB. Essentials of
clinical psychopharmacology. 3rd ed. Arlington:
American Psychiatric Association Publishing
2013:219-389.
5. Correll CU. Antipsychotic medications. Dulcon
MK ed. Dulcon’s textbook of child and ado-
lescent psychiatry 2nd edition: Washington:
American Psychiatric Publishing; 2015.p.795-
875.
6. Rosenbaum JFAG, Hyman SE, Labbate LA,
Fava M, eds. Handbook of psychiatric drug
therapy, 5th edition. Philadelphia Lippincott
Williams and Wilkins; 2005.p.219-87.
7. Stahl SM. Stahl’s essential psychopharma-
cology 4th ed. Cambridge University Press:
Cambridge; 2015.p.129-237.
8. Erickson CA, Stigler KA, Posey DJ, McDougle
CJ. Aripiprazole in autism spectrum disorders
and fragile X syndrome. Neurother J Am Soc
Exp Neurother 2010;7:258-63.
9. Kastrup A, Schlotter W, Plewnia C, Bartels M.
Treatment of tics in tourette syndrome with
aripiprazole. J Clin Psychopharmacol
2005;25(1):94-6.
10. McDougle CJ, Kem DL, Posey DJ. Case se-
ries: use of ziprasidone for maladaptive symp-
toms in youths with autism. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 2002:41:921-7.
11. CenterWatch Drug Information: FDA-Approved
Drugs. http:// www.centerwatch.com/ drug-in-
formation/fda-approvals/.Accessed; 2012.
12. Remschmidt H, Hennighausen K, Clement
HW, Heiser P, Schulz E. Atypical neuroleptics
in child and adolescent psychiatry. Eur Child
Adolesc Psychiatry. 2000;9 (Suppl 1):9-19.
13. Gillberg C. Typical neuroleptics in child and
adolescent psychiatry. Eur Child Adolesc Psy-
chiatry 2000; 9 (Suppl 1):12-8.
14. Green WH. Child & Adolescent clinical psy-
chopharmacology, 4. Edition Philadelphia: Lip-
pincott Williams & Wilkins; 2007.p.159-91.
15. Kendall T, Hollis C, Stafford M, Taylor C.
Recognition and management of psychosis
and schizophrenia in children and young peo-
ple: summary of NICE guidance; Guideline
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
KAYNAKLAR
Development Group. BMJ 2013;346-50.
16. Correll CU, Zhao Q, Carson WH. Validity of
early antipsychotic response to aripiprazole in
adolescents with schizophrenia and its pre-
dictive value for clinical outcomes. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry 2013;72(5):655-70.
17. Stentebjerg-Olesen M, Jeppesen P, Pagsberg
AK. Early nonresponse determined by the clin-
ical global impressions scale predicts poorer
outcomes in youth with schizophrenia spectrum
disorders naturalistically treated with second-
generation antipsychotics. J Child Adolesc Psy-
chopharmacol 2013;23(10):665-75.
18. Spencer EK, Kafantaris V, Padron-Gayol MV,
Rosenberg CR, Campbell M.Haloperidol in
schizophrenic children: early findings from a
study in progress. Psychopharmacol Bull
1992;28(2):183-6.
19. Findling RL, Robb A, Nyilas M, Forbes RA, Jin
N, Ivanova S, et al. A multiple-center, ran-
domized, double-blind, placebo-controlled
study of oral aripiprazole for treatment of ado-
lescents with schizophrenia. Am J Psychiatry
2008;165(11):1432-41.
20. Kryzhanovskaya L, Schulz SC, McDougle C,
Frazier J, Dittmann R, Robertson-Plouch C ve
ark. Olanzapine versus placebo in adoles-
cents with schizophrenia: a 6-week, random-
ized, double-blind, placebo-controlled trial. J
Am Acad Child Adolesc Psychiatry
2009;48(1):60-70.
21. Haas M, Unis AS, Armenteros J, Copenhaver
MD, Quiroz JA, Kushner SF. A 6-week, ran-
domized, double-blind, placebo-controlled study
of the efficacy and safety of risperidone in ado-
lescents with schizophrenia. J Child Adolesc
Psychopharmacol. 2009;19(6):611-21.
22. Haas M, Eerdekens M, Kushner S, Singer J,
Augustyns I, Quiroz J ve ark. Efficacy, safety
and tolerability of two dosing regimens in ado-
lescent schizophrenia: double-blind study. Br
J Psychiatry 2009;194(2):158-64.
23. Mozes T, Ebert T, Michal SE, Spivak B, Weiz-
man A. An open-label randomized comparison
of olanzapine versus risperidone in the treatment
of childhood-onset schizophrenia. J Child Ado-
lesc Psychopharmacol. 2006;16(4):393-403.
24. Kumra S, Frazier JA, Jacobsen LK, McKenna
K, Gordon CT, Lenane MC ve ark.Childhood-
onset schizophrenia. A double-blind clozap-
ine-haloperidol comparison. Arch Gen
Psychiatry 1996;53(12):1090-72.
25. Shaw P, Sporn A, Gogtay N, Overman GP,
Greenstein D, Gochman P ve ark. Childhood-
onset schizophrenia: A double-blind, random-
ized clozapine-olanzapine comparison. Arch
Gen Psychiatry 2006;63(7):721-30.
26. Findling RL, Cavuş I, Pappadopulos E, Van-
derburg DG, Schwartz JH, Gundapaneni BK
37
ve ark.Ziprasidone in adolescents with schiz-
ophrenia: results from a placebo-controlled ef-
ficacy and long-term open-extension study.J
Child Adolesc Psychopharmacol
2013;23(8):531-44.
27. Sikich L, Hamer RM, Bashford RA, Sheitman
BB, Lieberman JA. A pilot study of risperidone,
olanzapine, and haloperidol in psychotic youth:
a double-blind, randomized, 8-week trial. Neu-
ropsychopharmacology 2004;29(1):133-45.
28. Kumra S, Oberstar JV, Sikich L, Findling RL,
McClellan JM, Vinogradov S ve ark.Efficacy
and tolerability of second-generation antipsy-
chotics in children and adolescents with schiz-
ophrenia. Schizophr Bull 2008;34(1):60-71.
29. Sikich L. Efficacy of atypical antipsychotics in
early-onset schizophrenia and other psychotic
disorders. J Clin Psychiatry 2008;69(Suppl
4):21-5.
30. Findling RL, McKenna K, Earley WR,
Stankowski J, Pathak S. Efficacy and safety
of quetiapine in adolescents with schizophre-
nia investigated in a 6-week, double-blind,
placebo-controlled trial. J Child Adolesc Psy-
chopharmacol 2012;22(5):327-42.
31. Singh J, Robb A, Vijapurkar U, Nuamah I,
Hough D. A randomized, double-blind study of
paliperidone extended-release in treatment of
acute schizophrenia in adolescents. Biol Psy-
chiatry 2011;70(12):1179-87.
32. Jensen JB, Kumra S, Leitten W, Oberstar J,
Anjum A, White T ve ark. A comparative pilot
study of second-generation antipsychotics in
children and adolescents with schizophrenia-
spectrum disorders. J Child Adolesc Psy-
chopharmacol. 2008;18(4):317-26.
33. Arango C, Robles O, Parellada M, Fraguas D,
Ruiz-Sancho A, Medina O ve ark. Olanzapine
compared to quetiapine in adolescents with a
first psychotic episode. Eur Child Adolesc Psy-
chiatry 2009;18(7):418-28.
34. Swadi HS, Craig BJ, Pirwani NZ, Black VC,
Buchan JC, Bobier CM. A trial of quetiapine
compared with risperidone in the treatment of
first onset psychosis among 15- to 18-year-old
adolescents. Int Clin Psychopharmacol
2010;25(1):1-6.
35. Savitz AJ, Lane R, Nuamah I, Gopal S, Hough
D. Efficacy and safety of paliperidone ex-
tended release in adolescents with schizo-
phrenia: a randomized, double-blind study. J
Am Acad Child Adolesc Psychiatry
2015;54(2):126-37.
36. Findling RL, Johnson JL, McClellan J, Frazier
JA, Vitiello B, Hamer RM ve ark. Double-blind
maintenance safety and effectiveness findings
from the Treatment of Early-Onset Schizo-
phrenia Spectrum (TEOSS) study. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry. 2010;49(6):583-94.
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.
37. Liu HY, Potter MP, Woodworth KY, Yorks DM,
Petty CR, Wozniak JR ve ark. Pharmacologic
treatments for pediatric bipolar disorder: a re-
view and meta-analysis. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 2011;50:749-62.
38. Correll CU, Sheridan EM, DelBello MP. An-
tipsychotic and mood stabilizer efficacy and
tolerability in pediatric and adult patients with
bipolar I mania: a comparative analysis of
acute, randomized, placebo-controlled tri-
als.vBipolar Disord 2010;12(2):116-41.
39. DelBello MP, Chang K, Welge JA, Adler CM,
Rana M, Howe M, et al. A double-blind,
placebo-controlled pilot study of quetiapine for
depressed adolescents with bipolar disorder.
Bipolar Disord 2009;11:483-93.
40. Findling RL, Pathak S, Earley WR, Liu S, Del-
Bello MP. Efficacy and safety of extended-re-
lease quetiapine fumarate in youth with bipolar
depression: an 8 week, double-blind, placebo-
controlled trial. J Child Adolesc Psychophar-
macol 2014;24:325-35.
41. Detke HC, DelBello MP, Lanary J, Usler RW.
Olanzapine/Fluoxetine Combination in Chil-
dren and Adolescents With Bipolar I Depres-
sion: A Randomized, Double-Blind,
Placebo-Controlled Trial J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 2015;54(3):217-24.
42. Geller B, Luby JL, Joshi P ve ark. A random-
ized controlled trial of risperidone, lithium, or
divalproex sodium for initial treatment of bipo-
lar I disorder, manic or mixed phase, in chil-
dren and adolescents. Arch Gen Psychiatry
2012;69(5):515-28.
43. Pavuluri MN, Henry DB, Findling RL ve ark.
Double-blind randomized trial of risperidone
versus divalproex in pediatric bipolar disorder.
Bipolar Disord 2010;12(6):593-605.
44. DelBello MP, Kowatch RA, Adler CM, Stan-
ford KE, Welge JA, Barzman DH, ve ark. A
double-blind randomized pilot study compar-
ing quetiapine and divalproex for adolescent
mania. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry
2006;45(3):305-13.
45. Findling RL, Youngstrom EA, McNamara NK,
Stansbrey RJ, Wynbrandt JL, Adegbite C, et
al. Double-blind, randomized, placebo-con-
trolled long-term maintenance study of arip-
iprazole in children with bipolar disorder. J Clin
Psychiatry 2012;73:57-63.
46. Findling RL, Correll CU, Nyilas M, Forbes RA,
McQuade RD, Jin N, et al. Aripiprazole for the
treatment of pediatric bipolar I disorder: a 30-
week, randomized, placebo-controlled study.
Bipolar Disord 2013;15(2):138-49.
47. Findling RL, Nyilas M, Forbes RA, McQuade
RD, Jin N, Iwamoto T, et al. Acute treatment of
pediatric bipolar I disorder, manic or mixed
episode, with aripiprazole: a randomized, dou-
ble-blind, placebo-controlled study. J Clin Psy-
chiatry. 2009;70(10):1441-51.
48. Tramontina S, Zeni CP, Ketzer CR. Aripipra-
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
zole in children and adolescents with bipolar
disorder comorbid with attention- deficit/hy-
peractivity disorder: a pilot randomized clini-
cal trial. J Clin Psychiatry 2009;70(5):756-64.
49. Tohen M, Kryzhanovskaya L, Carlson G, et al.
Olanzapine versus placebo in the treatment of
adolescents with bipolar mania. Am J Psychi-
atry 2007;164(10):1547-56.
50. Delbello MP, Schwiers ML, Rosenberg HL,
Strakowski SM. A double-blind, randomized,
placebo-controlled study of quetiapine as ad-
junctive treatment for adolescent mania. J Am
Acad Child Adolesc Psychiatry. 2002;41(10):
1216-23.
51. Pathak S, Findling RL, Earley WR, Acevedo LD,
Stankowski J, Delbello MP. Efficacy and safety
of quetiapine in children and adolescents with
mania associated with bipolar I disorder: a 3-
week, double-blind, placebo-controlled trial. J
Clin Psychiatry 2013;74(1):100-9.
52. Haas M, Delbello MP, Pandina G, Kushner S,
Van Hove I, Augustyns I, et al. Risperidone for
the treatment of acute mania in children and
adolescents with bipolar disorder: a random-
ized, double-blind, placebo-controlled study.
Bipolar Disord 2009;11(7):687-700.
53. Findling RL, Cavuş I, Pappadopulos E, Van-
derburg DG, Schwartz JH, Gundapaneni BK,
et l. Efficacy, long-term safety, and tolerability
of ziprasidone in children and adolescents with
bipolar disorder. J Child Adolesc Psychophar-
macol 2013;23(8):545-57.
54. Findling RL, Landbloom RL, Szegedi A, Kop-
penhaver J, Braat S, Zhu Q, et al. Asenapine for
the Acute treatment of pediatric manic or mixed
episode of bipolar i disorder. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry. 2015;54(12):1032-41.
55. Chavez B, Chavez-Brown M, Sopko MA Jr.
Atypical antipsychotics in children with perva-
sive developmental disorders. Paediatr Drugs
2007;9:249-66.
56. Miral S, Gencer O, Inal-Emiroglu FN, et al.
Risperidone versus haloperidol in children and
adolescents with AD: a randomized, con-
trolled, double-blind trial. Eur Child Adolesc
Psychiatry 2008;17:1-8.
57. Aman MG, Farmer CA, Hollway J, Arnold LE.
Treatment of inattention, overactivity, and im-
pulsiveness in autism spectrum disorders.
Child Adolesc Psychiatr Clin N Am 2008;
17:713-38.
58. Shea S, Turgay A, Carroll A, Schulz M, Orlik H,
Smith I, et al. Risperidone in the treatment of dis-
ruptive behavioral symptoms in children with
autistic and other pervasive developmental dis-
orders. Pediatrics 2004;114(5):634-41.
59. Hollander E, Wasserman S, Swanson EN,
Chaplin W, Schapiro ML, Zagursky K, et al. A
double-blind placebo-controlled pilot study of
olanzapine in childhood/adolescent pervasive
developmental disorder.J Child Adolesc Psy-
chopharmacol 2006;16(5):541-8.
38
60. Luby J, Mrakotsky C, Stalets MM, Belden A,
Heffelfinger A, Williams M, et al. Risperidone
in preschool children with autistic spectrum
disorders: an investigation of safety and effi-
cacy. J Child Adolesc Psychopharmacol
2006;16(5):575-87.
61. Nagaraj R, Singhi P, Malhi P. Risperidone in
children with autism: randomized, placebo-
controlled, double-blind study. J Child Neurol
2006;21(6):450-5.
62. Owen R, Sikich L, Marcus RN, Corey-Lisle P,
Manos G, McQuade RD, et al. Aripiprazole in
the treatment of irritability in children and ado-
lescents with autistic disorder. Pediatrics
2009;124(6):1533-40.
63. Marcus RN, Owen R, Kamen L, Manos G, Mc-
Quade RD, Carson WH, et al. A placebo-con-
trolled, fixed-dose study of aripiprazole in
children and adolescents with irritability asso-
ciated with autistic disorder. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 2009;48(11):1110-9.
64. Kent JM, Kushner S, Ning X, Karcher K, Ness
S, Aman M, et al. Risperidone dosing in chil-
dren and adolescents with autistic disorder: a
double-blind, placebo-controlled study. J
Autism Dev Disord 2013;43(8):1773-83.
65. Ghanizadeh A, Sahraeizadeh A, Berk MA.
head-to-head comparison of aripiprazole and
risperidone for safety and treating autistic dis-
orders, a randomized double blind clinical trial.
Child Psychiatry Hum Dev 2014;45(2):185-92.
66. Malone RP, Maislin G, Choudhury MS, Gifford
C, Delaney MA. Risperidone treatment in chil-
dren and adolescents with autism: short- and
long-term safety and effectiveness. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry. 2002;41(2):140-7.
67. Troost PW, Lahuis BE, Steenhuis MP, Kete-
laars CE, Buitelaar JK, van Engeland H, et al.
Long-term effects of risperidone in children
with autism spectrum disorders: a placebo dis-
continuation study. J Am Acad Child Adolesc
Psychiatry 2005;44(11):1137-44.
68. McDougle CJ, Scahill L, Aman MG, Mc-
Cracken JT, Tierney E, Davies M, et al.
Risperidone for the core symptom domains of
autism: results from the study by the autism
network of the research units on pediatric psy-
chopharmacology. Am J Psychiatry.
2005;162(6):1142-8.
69. Findling RLV, Mankoski R, Timko K, Lears K,
McCartney T, McQuade RD, et al. A random-
ized controlled trial investigating the safety
and efficacy of aripiprazole in the long-term
maintenance treatment of pediatric patients
with irritability associated with autistic disor-
der. J Clin Psychiatry 2014;75(1):22-30.
70. Campbell M, Small AM, Green WH, Jennings
SJ, Perry R, Bennett WG, et al. Behavioral ef-
ficacy of haloperidol and lithium carbonate. A
comparison in hospitalized aggressive chil-
dren with conduct disorder. Arch Gen Psychi-
atry 1984;41(7):650-6.
Nagihan CEVHER BİNİCİ ve ark.
71. Findling RL, McNamara NK, Branicky LA,
Schluchter MD, Lemon E, Blumer JL. A dou-
ble-blind pilot study of risperidone in the treat-
ment of conduct disorder. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry 2000;39(4):509-16.
72. Aman MG, De Smedt G, Derivan A, Lyons B,
Findling RL; Risperidone Disruptive Behavior
Study Group.Double-blind, placebo-controlled
study of risperidone for the treatment of dis-
ruptive behaviors in children with subaverage
intelligence. Am J Psychiatry 2002;159(8):
1337-46.
73. Van Bellinghen M, De Troch C. Risperidone
in the treatment of behavioral disturbances in
children and adolescents with borderline in-
tellectual functioning: a double-blind, placebo-
controlled pilot trial. J Child Adolesc
Psychopharmacol 2001;11(1):5-13.
74. Buitelaar JK, van der Gaag RJ, Cohen-Kette-
nis P, Melman CT. A randomized controlled
trial of risperidone in the treatment of aggres-
sion in hospitalized adolescents with subav-
erage cognitive abilities. J Clin Psychiatry
2001;62(4):239-48.
75. Snyder R, Turgay A, Aman M, Binder C, Fis-
man S, Carroll A; Risperidone conduct study
group. Effects of risperidone on conduct and
disruptive behavior disorders in children with
subaverage IQs. J Am Acad Child Adolesc
Psychiatry 2002;41(9):1026-36.
76. Armenteros JL, Lewis JE, Davalos M. Risperi-
done augmentation for treatment-resistant ag-
gression in attention-deficit/hyperactivity
disorder: a placebo-controlled pilot study. J
Am Acad Child Adolesc Psychiatry.
2007;46(5):558-65.
77. Connor DF, McLaughlin TJ, Jeffers-Terry M.
Randomized controlled pilot study of quetiap-
ine in the treatment of adolescent conduct dis-
order. J Child Adolesc Psychopharmacol.
2008;18(2):140-56.
78. Aman MG, Bukstein OG, Gadow KD, Arnold
LE, Molina BS, McNamara NK, et al. What
does risperidone add to parent training and
stimulant for severe aggression in child atten-
tion-deficit/hyperactivity disorder? J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry 2014;53(1):47-60.
79. Reyes M, Buitelaar J, Toren P, Augustyns I,
Eerdekens MA. Randomized, double-blind,
placebo-controlled study of risperidone main-
tenance treatment in children and adolescents
with disruptive behavior disorders. Am J Psy-
chiatry 2006;163(3):402-10.
80. Scahill L, Leckman JF, Schultz RT, Katsovich
Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2017;3(1)
ÇOCUK VE ERGENLERDE ANTİPSİKOTİKLERİN KULLANIMI
L, Peterson BS. A placebo-controlled trial of
risperidone in Tourette syndrome. Neurology
2003;60(7):1130-5.
81. Sallee FR, Kurlan R, Goetz CG, Singer H, Sc-
ahill L, Law G,et al. Ziprasidone treatment of
children and adolescents with tourette's syn-
drome: a pilot study. J Am Acad Child Adolesc
Psychiatry 2000;39(3):292-9.
82. Yoo HK, Joung YS, Lee JS, Song DH, Lee
YS, Kim JW, et al. A multicenter, randomized,
double-blind, placebo-controlled study of arip-
iprazole in children and adolescents with
Tourette's disorder. J Clin Psychiatry.
2013;74(8):772-80.
83. Bruggeman R, van der Linden C, Buitelaar JK,
Gericke GS, Hawkridge SM, Temlett JA.
Risperidone versus pimozide in Tourette's dis-
order: a comparative double-blind parallel-
group study. J Clin Psychiatry 2001;62(1):
50-6.
84. Ghanizadeh A, Haghighi A. Aripiprazole ver-
sus risperidone for treating children and ado-
lescents with tic disorder: a randomized
double blind clinical trial. Child Psychiatry Hum
Dev 2014;45(5):596-603.
85. Correll CU, Carlson HE. Endocrine and meta-
bolic adverse effects of psychotropic medica-
tions in children and adolescents. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry 2006;45(7):771-91.
86. Campbell M, Armenteros JL, Malone RP,
Adams PB, Eisenberg ZW, Overall JE. Neu-
roleptic-related dyskinesias in autistic children:
a prospective, longitudinal study. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry. 1997;36(6):835-43.
87. Connor DF, Fletcher KE, Wood JS. Neurolep-
tic-related dyskinesias in children and adoles-
cents. J Clin Psychiatry 2001;62(12):967-74.
88. Correll CU, Kane JM. One-year incidence
rates of tardive dyskinesia in children and ado-
lescents treated with second generation an-
tipsychotics: A systemeatic reviwe. J Child
Adoelsc Psychopharmacol 2007;17(5):647-
55.
89. Correll CU, Leucht S, Kane JM. Lower risk for
tardive dyskinesia associated with second-
generation antipsychotics: a systematic review
of 1-year studies. Am J Psychiatry
2004;161(3):414-25.
90. Neuhut R, Lindenmayer JP, Silva R. Neu-
roleptic malignant syndrome in children and
adolescents on atypical antipsychotic med-
ication: a review. J Child Adolesc Psy-
chopharmacol 2009;19(4):415-22.
39
91. Maayan L, Correll CU. Weight gain and meta-
bolic risks associated with antipsychotic med-
ications in children and adolescents.J Child
Adolesc Psychopharmacol 2011;21(6):517-
35.
92. Correll CU, Manu P, Olshanskiy V, Napolitano
B, Kane JM, Malhotra AK.Cardiometabolic risk
of second-generation antipsychotic medica-
tions during first-time use in children and ado-
lescents. JAMA 2009;302(16):1765-73.
93. De Hert M, Dobbelaere M, Sheridan EM,
Cohen D, Correll CU. Metabolic and endocrine
adverse effects of second-generation antipsy-
chotics in children and adolescents: A sys-
tematic review of randomized, placebo
controlled trials and guidelines for clinical prac-
tice. Eur Psychiatry 2011;26(3):144-58.
94. Galling B, Roldán A, Nielsen RE, Nielsen J,
Gerhard T, Carbon M, et al. Type 2 Diabetes
Mellitus in youth exposed to antipsychotics: a
systematic review and meta-analysis. JAMA
Psychiatry 2016;73(3):247-59.
95. Jensen KG, Juul K, Fink-Jensen A, Correll
CU, Pagsberg AK.Corrected QT changes dur-
ing antipsychotic treatment of children and
adolescents: a systematic review and meta-
analysis of clinical trials. J Am Acad Child Ado-
lesc Psychiatry 2015;54(1):25-36.
96. Wehmeier PM, Schüler-Springorum M, Heiser
P, Remschmidt H. Chart review for potential
features of myocarditis, pericarditis, and car-
diomyopathy in children and adolescents
treated with clozapine. J Child Adolesc Psy-
chopharmacol 2004;14(2):267-71.
97. Correll CU, Penzner JB, Parikh UH. Recog-
nizing and monitoring adverse events od SGA
in children and adolescents. J Child Adolesc
Psychşatry Clin N Am 2006;15(1):177-206.
98. Gonzalez-Heydrich J, Raches D, Wilens TE.
Retrospective studyof hepatic enzyme eleva-
tions in children treated with olanzapine, di-
valproex and their combination.J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry 2003;42(10):1227-
33.
99. Gerbino-Rosen G, Roofeh D, Tompkins DA,
Feryo D, Nusser L, et al Hematological ad-
verse events in clozapine-treated children and
adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psy-
chiatry. 2005;44(10):1024-31.
100. Correll CU. Multiple antipsychotic use associ-
ated with metabolic and cardiovascular ad-
verse events in children and adolescents. Evid
Based Ment Health 2009;12:93.