Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Bağımlılık

Harun ERDEMa, ÖZET Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT) geliştirileli neredeyse otuz yıl olmasına karşın bir çok kli-
Tezan BİLDİKb nisyen için yeni sayılabilecek, genel olarak mevcut araştırmaların bu terapi temelli yaklaşımlarının
çocuklarda ve ergenlerde uygulanabilir olduğu desteklenen bir terapi ekolüdür. ACT depresyon,
kaygı bozuklukları ve kronik ağrıda olduğu gibi; madde bağımlılığında da umut vaat eden bir terapi
a
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve şeklidir. Bu makalede ACT' nin temelleri tanımlanmış olup, bu terapi tekniği ile erişkin bağımlı-
Hastalıkları Birimi, larda yapılmış çalışmaların kanıtları ışığında, ACT'nin ergen bağımlılık tedavisinde ne tür bir umut
İzmir Çiğli Bölge Eğitim Hastanesi, vaad ettiği tartışılmıştır.
b
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı
Hastalıkları ABD, Anahtar Kelimeler: Kabul ve kararlılık terapisi; madde kullanımına bağlı bozukluklar;
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, çocuk psikiyatrisi
İzmir, TÜRKİYE

Yazışma Adresi/Correspondence: ABSTRACT Acceptance and Commitment Therapy (ACT) has been developed for almost thirty
Harun ERDEM years, but it is a new therapy school for many clinicians that generally supports these therapy-based
İzmir Çiğli Bölge Eğitim Hastanesi, approaches of current research in children and adolescents. In this article, the fundamentals of ACT
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve have been described. It has been discussed what kind of hope ACT offers in the treatment of ado-
Hastalıkları Birimi, lescent addiction in the light of the evidence from studies conducted in adult patients with this ther-
İzmir, TÜRKİYE apy technique.
harunerdem@gmail.com
Keywords: Acceptance and commitment therapy; substance-related disorders; child psychiatry

abul ve Kararlılık Terapisi (Acceptance and Commitment Therapy-ACT) ge-

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Erdem H, Bildik T. Kabul ve kararlılık terapisi ve
bağımlılık. Yüncü Z, editör. Ergen Bağımlılığı.
1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2019. p.74-
9.
liştirileli neredeyse 30 yıl olmasına karşın bir çok klinisyen için yeni sayıla-
bilecek, genel olarak mevcut araştırmaların bu terapi temelli yaklaşımlarının
çocuklarda ve ergenlerde uygulanabilir olduğu desteklenmekle birlikte daha fazla
kanıt için standart uygulamalara ve iyi tasarlanmış büyük popülasyonlardaki çalış-
malara ihtiyaç duyulan bir terapi ekolüdür.1,2
ACT normal işleyişteki zihnin eğitilmesi, bilişsel süreçlere doğrudan bir müda-
hale ya da hedef olarak semptom azaltma ile ilgilenen bir terapi değildir.3 Kurumsal
temellerinin oturması titizlikle hazırlanan bu terapi için ilk ACT kitabı, uygulama-
ların başlamasından yaklaşık 20 yıl kadar sonra basılmıştır.4 Bugün ise kronik ağrı-
dan yeme bozukluklarına, depresyondan anksiyete bozukluklarına ve madde ve alkol
kullanımına dair birçok yazın ve araştırma mevcut olmak ile birlikte bu çalışmala-
rın sayısı hızla artmaktadır.5,6,8 Ülkemizde de Bilimsel metodolojide bir felsefi model
olarak Bağlamsal Davranışçı (Contextual Behaviorism) yaklaşımın ve bu yaklaşımın
ürünleri olan ACT ve RFT’nin gelişmesi ve yayılması için Bağlamsal Bilimler ve Psi-
koterapi derneği 2016 yılından bu yana faaliyetlerini sürdürmektedir ve Türkçe ACT
literatürüne katkı da her geçen gün artmaktadır.7,8

74
Harun Erdem ve ark.
ACT, hakkında yüzlerce makale bulunan bir dil ve
biliş teorisi olan ilişkisel çerçeve kuramı (Relational
Frame Theory- RFT) temelinde yükselmiştir.9 İşlevsel
bağlamsalcılık, gerçeği tanımlayan bir pragmatik dünya
görüşüdür, belirtilen bağlamda başarı elde etmek için iş-
levsel bağlamsalcılık açısından davranışı ve etkisini tah-
min eder.10 Bu ilişkisel çerçeveler dil gelişiminde, normal
bir işlevsellikte ve psikopatolojide önemli role sahiptir.11
Kimi terapi ekolleri kültürel farklılıklara karşı te-
rapotik müdahale anlamında zayıf kalırken, ACT’nin
temel davranışsal ve dil ile ilgili araştırmaları baz alıyor
olması, test edilebilirliği, sorunu ilk olarak yer aldığı bağ-
lama göre değerlendirmesi ve gene bu bağlamda ACT,
kültürel faktörlerin araştırılmasına doğal olarak izin ver-
diği için, bu faktörlerin ne gibi rollere dönüştüğüne, da-
nışanın içinde sıkıştığı durumun kültür ile ilişkisini
çözmeye olanak sağlar.12
CBT ile karşılaştırıldığında, CBT insanı belli bir me-
kanik içinde değerlendirir. Halbuki bilişsel düşüncenin
değerlendirilmesi de başlı başına bir düşüncedir. ACT bu
konuda farklı bir yaklaşım sergiler; düşünceler davranışa
sebep olmaz, ancak katılım gösterir, yani değişmesine
odaklanılan davranışın kendisidir ki bu ACT temelinde
değerlere uygun eylemler olarak tanımlanır.12
PSİKOLOJİK ESNEKLİK
ACT acıyı reddetmez, hayatın parçası olarak görür ve
kendindelik (mindfulness) becerilerini etkin kullanarak
acıyla başa çıkmaya yardımcı olur. Psikolojik esneklik
kavramı; içsel deneyimlerle temas halinde kalma, faydalı
olduğunda orada olmalarına izin verme, düşünceleri dü-
şünceler olarak görme, yaşam yönü ve yöneliminin güçlü
olması ve anlamlı olan şeyleri, değerleri, yaratma ve pe-
şinden gitme kavramları ile tanımlanır. Psikolojik esnek-
lik, ACT’nin öncelikli amacıdır. Hayat süreci içinde
zorluklarla baş etmede etkin bir davranış sergilenmesini
amaçlayan bu kavram, bir yandan da değerler duygusu
ile hayata canlılık getirir. Bahsedilen canlılıkla şimdi ve
burada deneyimini yaşatmaya çalışır. ACT’nin kuramsal
psikolojik esneklik üçgeni, hepsi birlikte çalışan 6 değişim
sürecinden oluşur.13 ACT’nin psikopatoloji modeli de bu
anlamda psikolojik katılık ile açıklanabilir.
ACT’NİN ESNEK ALTIGENİ VE
PSİKOPATOLOJİ
1. KABUL ETME/AÇIK OLMA - YAŞANTISAL KAÇINMA
Kabul, deneyimsel kaçınmaların zıttıdır. Kabul etmeyi
içeren iç deneyimler, varlığını değiştirmeye veya azalt-
75
Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Bağımlılık
maya teşebbüs etmeksizin ortaya çıkar; şu an veya gele-
cekte. Kabul bir eylemdir; bir davranış, bir tutum ya da
bir his değildir. ACT, yaşantısal kaçınma davranışına, ki
bu davranışın birçok psikopatolojinin altından yatan et-
menlerden biri olduğunu ileri sürer, alternatif olarak
kabul (acceptance) duruşunu önerir.
2. AYRIŞMA/DÜŞÜNCEYİ İZLEME - BİLİŞSEL BİRLEŞME
Bazı ACT terapistleri tarafından altıgenin parçaları her
zaman bir sıra takip etmez, sıra hastaya göre şekillenir
ise de, genel olarak kabul gören ikinci aşama füzyonun
karşıtı olan defüzyondur. Füzyon içsel deneyimlerin dış
dünya uyaranları ile ilişkilendirilmesi sonucu algılanan
olaylara, sabit anlamlar atanmasıdır. Örneğin hızlı atan
bir kalbe ve terli ellere sahip olmak deneyimi sıklıkla
“kötü” ve “tehlikeli” olarak hissedilir; ki anksiyete bul-
guları da bu fiziksel semptomlar ile birlikte olduğunda
benzer bir tür ilişkilendirme ortaya çıkar. Tehlikeli de-
neyimlerle ilişkilendirilen anksiyete de sonuç olarak ka-
çınma davranışı oluşturabilir. Tüm bu ilişkilerin iki
kutbunun aynı olduğuna dikkat edilmelidir. Durumlar
iyi veya kötü değil, her zaman ilişkisel olarak bağlantılı-
dır. Örneğin; füzyon, ödevleri yaparken kullanışlı olabi-
lir, ödevler ile sıkı bir bağ kurma kişinin amaçladığı
sonuca ulaşmasına yardımcı olabilirken, madde kullanan
bir arkadaş söz konusu olduğunda ise bu tür bir birleşme
genellikle sorunludur.
3. BAĞLAMSAL BENLİK/GÖZLEMLEYEN
BENLİK-KAVRAMLAŞTIRILAN BENLİK
Üçüncü değişim süreci; özümseme olarak düşünülebile-
cek, bağlam olarak özdür. Bağlamsal benlik, kendilik de-
ğerlendirmelerini gerçek anlamda doğru olarak
deneyimlemeyi ve bu sebeple eylemleri etkilemelerine
izin vermeyi içerir. Bağlamsal benlik bir anlamda saf far-
kındalık halidir. Benliğimizin değişimlerini deneyimle-
yen, mesela geçen seneki “biz” ile bu seneki “biz” in
farklı olduğunu anlayan fakat değişmeyen benliğimiz-
dir. Yani kısaca bağlamsal benlik, değişmeyen benliği-
mizin değişen kendiliğimizi gözlemleyebilen tarafıdır.
Kavramsal benlik ise kim olduğumuza dair oluşturduğu-
muz benlik duygusudur. Kendi hikayemizi nasıl algıla-
dığımız olan kavramsal benlik, bu hikâye ile yoğun bir
birleşme olduğunda sorunlu hale gelebilir.
4. ANDA OLMA/ ŞİMDİ VE BURADA-
GEÇMİŞE VEYA GELECEĞE BAĞLANMA
Dördüncü aşama farkındalığa çok benzer; ilgili uyaran-
lara esnek bir şekilde dikkati kaydırabilmekle ilişkilidir.
Anda olmanın birçok tanımı olmakla birlikte; mevcut
Harun Erdem ve ark.
durumda olup bitenlere karşı en özenli ve duyarlı, en üst
düzeyde farkındalık ve bilinçlilik anını hedefleyen, de-
ğerli eylemlere sahip olma potansiyeli olarak tanımlana-
bilir. Anda olmak, yaşantıladığımız nesnel dünyaya veya
içimizdeki öznel dünyaya veya her ikisine birden bilin-
cimizi yöneltmektir. Anlık olarak yaşanan hayat dene-
yimlerine karşı farkındalık, daha etkin ve doyum
sağlayan bir yaşama kapıdır.
5. DEĞERLER/NEYİN ÖNEMLİ OLDUĞU-
DEĞERLERDEN UZAKLAŞMA
ACT’nin bu son iki prosesi davranışsal değişimlere odak-
lanır. Bu tür davranışsal aktivasyon ve değişimler hedef-
lenirken farkındalık-kendindelik ve kabul uygulanır.
ACT’de değerler kişi için önemli olan ve eylemleri mo-
tive eden yaşam alanlarıdır. Değerler anlamlı bir hayat
oluşturmada harekete geçen eylemlerin arzu edilen ni-
telikleri; hayata yol göstermesi açısından da bireyin bir
pusulasıdır. Değer kavramı sık sık hedef kavramı ile ka-
rıştırılmaktadır. Değerler; hayata, diğer insanlara nasıl
dokunmak istediğinizdir. Süregiden, kapsayıcı nitelik-
lerden oluşan, tercih edilmiş eylemlerdir. Hedefler ise
bir kazanıma doğru tamamlanan eylemlerdir. Değerlere
örnek olarak; diğerlerini sevmek, şefkatli olmak, kapsa-
yıcı olmak verilebilir. Bunlar hayat boyu süren davra-
nışlardır. Bir sınavı kazanmak, kilo vermek ise değer
olamaz sadece hedef olabilir. ACT hedefleri küçümse-
mezken, hedeflere; değer odaklı eylemlere yardımcı ol-
duğu sürece anlam yükler.14
6. DEĞER ODAKLI EYLEMLER
ACT yoluyla eylemler değerlere bağlanabilir, böylece
küçük eylemler dahi bu değerler doğrultusunda daha an-
lamlı yapılabilir, daha doyumlu ve zengin bir yaşam sağ-
lanabilir. Fakat bu kararlılık içinde dahi ACT, eylemlerin
esnek olmasını arzular. Gerekli olduğunda işleyiş biçimi
değişebilen eylemlerdir. Değer odaklı eylemler; somut,
anlamlı, uyarlanabilen, gerçekçi, zaman sınırlıdır. Dav-
ranış aktivasyonu, maruz bırakma, hedef belirleme gibi
klasik davranışçı yöntemlerin parçası olan bu teknikler
bu kısımda kullanılırlar.15
MADDE BAĞIMLILIĞI VE ACT
Madde bağımlılığı, ilaçların ve/veya madde ve alkolün
maladaptif tekrarlayan uygunsuz kullanımı ile karakte-
rizedir. Alkol-Madde kullanımı; sosyal, kişiler arası,
mesleki ve akademik işlevsellikte belirgin bozulmaya yol
açar ve sıklıkla diğer bir mental bozukluk alkol-madde
kullanımına eşlik eder.16 Birçok terapi yönteminin, kla-
76
Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Bağımlılık
sik Bilişsel Davranışcı Terapi (CBT) de dahil olmak üzere
Alkol-Madde kullanımı üzerinde etkili olduğu gösteril-
miş, buna rağmen bu bozukluk süregiden, kronik ve te-
davisi zor bir psikiyatrik problem olmaya devam
etmiştir.17,18
Son zamanlarda, birkaç randomize kontrollü ça-
lışma ACT’nin madde kullanımı için umut vaat eden
başka bir terapi olduğunu ileri sürdü.19 ACT bir tedavi
bileşeni olarak farkındalığı içerirken, yaklaşım, diğer
dikkat temelli tedavilerden farklıdır. ACT içindeki far-
kındalık, diğer süreçlerle sıkı sıkıya bütünleştirilmiştir.
Kabul, değerler ve davranış değiştirme yöntemleri gibi
değişiklikleri içeren ACT protokolleri genellikle medi-
tatif uygulamalara, mindfulness gibi diğer üçüncü dalga
yaklaşımlara nazaran daha az önem verir.20
Literatürde, ACT kullanılarak madde kullanımı
üzerine yapılmış, etkinliği kanıtlanmış diğer bir terapi
şekli veya medikal tedavi ile ACT’nin karşılaştırıldığı ça-
lışmalar tarandığında, çocuk ve ergen popülasyonda ça-
lışmaya rastlanmaz iken, erişkinlerde yapılan çalışmalara
bakıldığında:
Smout ve ark. tarafından 2010 yılında yapılan, me-
tamfetamin kullanan 104 olgu üzerinde, CBT ile ACT’yi
karşılaştıran 12 haftalık bir izlem çalışmasında (ortalama
yaş 30,9) CBT ile ACT arasında etkinlik açısından bir
fark olmadığı, ACT’nin CBT’ye alternatif olabileceği so-
nucuna varılmıştır.21
Hayes ve ark. tarafından 2004 yılında ACT’nin me-
dikal tedavi ile karşılaştırıldığı 124 olgu üzerinde yapılan
çalışmada (ortalama yaş 42,2), 4 terapist 16 hafta bo-
yunca hastaları izlemiş, hastaların %35’i alkol, %46’sı
kokain, %10’u sedatif, kalan %35’i de opiyatlar dahil
olmak üzere çoklu madde kullanımına sahip olgularda
ACT’nin medikal tedaviye eklendiğinde tedavi başarı-
sını anlamlı şekilde arttırdığı, rekürrensleri azalttığı gös-
terilmiştir.22
Lanza ve ark. tarafından 2013 yılında 31 kadın
hasta ile yapılan (ortalama yaş 42), CBT’nin bekleme lis-
tesi ile karşılaştırıldığı 16 haftalık çalışmada yoksunluk
belirtilerinde %43.8 azalma görülürken, genel olarak
karşılaştırma grubunda belgelenmeyen psikolojik es-
nekliğin artması gibi diğer alanlarda da iyileşmeler sağ-
lamıştır.23
Luoma ve ark. tarafından 2012 yılında çoklu madde
kullanımı olan 133 hasta ile yapılan bir çalışmada (orta-
lama yaş 33,6) ACT, TAU (treatment as usual) ile karşı-
laştırılmış, ACT anlamlı bir şekilde tedavi ve
rekürrensleri önlemede üstün bulunmuştur.24
Harun Erdem ve ark.
Stotts ve ark. tarafından 2012 yılında opiyat ba-
ğımlılığı olan 56 hastada (ortalama yaş 39,85) yapılan
lisanslı bir metadon kliniğine, 6 aylık bir metadon
dozu azaltma programı bağlamında hastalar ACT ya da
İlaç Danışmanlığı seansı almak üzere randomize edil-
miş; ACT alan grupta madde bırakma oranı %37 iken,
ilaç danışmanlığı alan grupta bu oran %19’da kalmış-
tır.25
Menendez ve ark. tarafından 2014 yılında, çoklu
ilaç kullanımı olan, 37 kadın mahkum ortalama yaş
(33,50) ile yapılan, CBT’nin ACT ile karşılaştırıldığı ça-
lışmada, 18 ayın sonunda ACT’nin yoksunluğu önleme
açısından CBT’den çok daha etkin olduğu gösterilmiş-
tir.26
Bircker ve ark. tarafından, sigara kullanımında,
2014 yılında telefon üzerinden yapılan, 121 hastanın (or-
talama yaş 39,08), her iki hasta grubunun da nikotin rep-
lasmanı aldığı, 6 hafta boyunca CBT ile ACT’nin
karşılaştırıldığı çalışmada, ACT terapisi alan hastaların
%100’ü ACT’nin işe yarar olduğunu (CBT %87), %97’si
bir yakınına önerebileceğini (CBT %83) ifade etmiştir.
ACT hastalarında CBT’ye göre çağrılara cevap verme ve
görüşmeyi tamamlama deneyimi 3 kat daha fazla bulun-
muştur.27
Gifford ve ark. tarafından, 2011 yılında Bupropion
tedavisi ile bu tedaviye ACT eklenerek karşılaştırılan, 6
haftalık, 303 kişinin dahil edildiği (ortalama yaş 45,99)
çalışmada; kombine tedavinin tek başına medikal teda-
viden anlamlı bir şekilde daha iyi olduğu görülmüştür.
İlgi çeken bir nokta olarak çalışmanın 1. haftasında si-
gara bırakma oranı kombine tedavide %31,6 iken, tek
başına bupropion alan grupta ise %17,5 olarak bulun-
muştur.28
Gifford ve ark. tarafından 2004 yılında, nikotin rep-
lasman tedavisinin ACT ile karşılaştırıldığı, 12 haftalık,
76 kişi ile yapılan (ortalama yaş 43) izlem çalışmasında,
iki grup arasında sigarayı bırakma açısından fark bulun-
mamış; fakat hastaların bir yıllık izlemleri sonucunda,
ACT alan grupta rekürrenslerin daha az olduğu görül-
müştür.29
2015 yılında Lee ve ark. tarafından alkol ve madde
kullanımı bulunan hastalarda yapılan 10 randomize
kontrollü çalışmanın dahil edildiği, ACT ve diğer teda-
vileri (CBT, farmakoterapi, 12 basamaklı standart klinik
izlem) karşılaştıran metaanalizde; ACT ile CBT'yi karşı-
laştıran üç çalışma ayrıca incelenmiş ve ACT ile karşı-
laştırmada CBT anlamlı olmayan miktarda daha etkin
bulunmuştur.30
77
Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Bağımlılık
TARTIŞMA
Psikoterapinin yüz küsur yıllık tarihinde alkol ve madde
kullanımı konusunda, son otuz yıllık geçmişe kadar, psi-
koterapilerin etkisiz olduğu varsayılmış; daha çok medikal
tedaviler üzerinde durulmuştur. Her ne kadar psikososyal
müdahaleler medikal tedavilerin bir parçası dahi olsa, bu
konuda yapılan araştırmaların büyük bir bölümü farma-
kolojik müdahaleler üzerine yoğunlaşmıştır.
Günümüzde psikoterapotik müdahalelere yönelik
kanıtların artması, terapotik müdahalelerin daha yapı-
landırılmış bir hale getirilmesinin bu kanıtlara yönelik
ölçümü kolaylaştırması, psikoterapi uygulayıcılarının
tüm dünyaya yayılması ile farklı kültürel ve etnik top-
lumlarda da etkinliğe dair çalışmaların yaygınlaşması;
gittikçe zenginleşen bir psikoterapi-alkol/madde kulla-
nımı literatürünün doğmasını, psikososyal müdahalele-
rin sadece “bağımlılık danışmalığı” kalıbından çıkmasını
sağlamıştır.
ACT depresyon, kaygı bozuklukları ve kronik ağ-
rıda olduğu gibi; madde bağımlılığında da umut vaat
eden bir terapi şeklidir. Bu alanda yapılan çalışmaların
hemen hemen tamamı erişkin hasta çalışmaları olmakla
birlikte erişkin çalışmalarında dahi daha büyük hasta
grupları ile ve daha çok çalışmaya ihtiyaç duyulduğuna
dair atıflarda bulunulmaktadır. Çocuk ve gençlerde ise
ACT’nin madde bağımlılığında tedavi edici etkisini gös-
teren kontrollü bir çalışma henüz yoktur. Bağımlılık dı-
şında, özellikle depresyon ve anksiyete bozukluğu
konusunda ergenlerle yapılan çalışmalar ise ACT yapısı-
nın bu popülasyon için uygun olduğunu göstermiştir.
Görece yeni bir tedavi şekli olan ACT ile bağımlı-
lık üzerine yapılan çalışmaların, özellikle daha gelenek-
sel ve üzerinde çalışılmış bir tedavi yöntemi olan CBT
ile karşılaştırmalarında, en az CBT kadar etkili olduğu
görülmüştür. Özellikle tedaviye devam etme oranlarının
ACT lehine olduğu görüldüğünde; bunun nedeni olarak
ACT’nin olağan yapısı gösterilebilir. Daha geleneksel te-
daviler ve CBT, deskriptif bir tanı üzerinden tedaviyi ya-
pılandırır ve alkol-maddeyi bırakmayı birincil amaç
olarak ortaya koyar. ACT’de ise kendindelik becerileri
üzerine çalışılarak daha farklı bir yaklaşım sergilenir.
Madde kullanımı olan hastalarda defalarca denenen bı-
rakma girişimleri dolayısı ile hisedilen başarısız olma
korkusu, umutsuzluk gibi etmenler yeni bir tedaviye
başlanmasını engelliyor, tedaviye motivasyonu olumsuz
etkiliyor olabilir. Buna karşın ACT’de psikolojik esnek-
liğe yönelerek değerler konusunun ön plana çıkarılması,
semptom gidermekten birincil olarak kaçınma; ACT’nin
Harun Erdem ve ark. Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Bağımlılık

özellikle bu tür hastalarda farklı bir yaklaşım önermesi,
tedaviye başlangıç ve devam konusunda ACT’yi diğer
medikal ve psikoterapotik müdahalelerden ayrıştırıyor
olabilir.
Psikiyatrik bozukluk için içgörü, tedaviye başvuru
için önemli bir konu iken, alkol-madde bağımlılarında ise
içgörünün yeri daha tartışmalıdır. Çoğu alkol-madde ba-
ğımlısı, bağımlılık yönünden içgörüye sahip dahi olsa ba-
ğımlılığın başlangıcı ile tedaviye başvuru arasında uzun
süreler mevcuttur. Bunun bir nedeninin genellikle içgö-
rüye sahip olan bağımlılarda, birçok psikoterapotik mü-
dahalenin ve medikal tedavinin, direk olarak madde
kullanma semptomu üzerine yoğunlaşması ve tedavi ba-
şarısını bununla ölçmesi olabilir. Anlamlı, doyum sağla-
yan bir hayata odaklanan ACT ise doğal yapısının getirdiği
tedavi modeli sayesinde hastaların, özellikle “alkol-madde
bağımlısı” olduğu şartının dahi kabul edilmesinden önce
tedaviye alınabilir. Çoğu geleneksel tedavide ön şart olan
bu koşulun, “hastalık tanımlaması” ‘nın, ortadan kalkması,
hastalık ile tedaviye başlangıç arasındaki süreyi kısaltıyor,
tedaviye uyumu arttırıyor, hastaları tedaviye başlangıç ve
sürdürüm konusunda cesaretlendiriyor olabilir. ACT’nin
alkol-madde kullanımı dışında anda olmamaya ve bilişsel
birleşmeye dair yaptığı çalışma, ACT’de rekkürrenslerin
neden daha az olduğunu açıklayabilir.
Kimlik karmaşası, kendinden memnun olmama du-
rumu, cinsiyet disforisi, sosyal rollerin denenmesi, akran
ilişkileri ve akran kümesinde kabul görme arzusu; er-
genlerde alkol-madde bağımlılığı riskini arttırır. Yapısı
gereği kendindelik becerileri ve psikolojik esneklik üze-
rine çalışan ACT’de bu hazırlayıcı etmenler süreç içinde
elimine edilir ya da beceriler geliştirilmeye çalışılır. Bu
dışsal ve içsel zorlayıcı etmenlerin ortadan kalkması ile
alkol-maddeye duyulan ihtiyacın azalacağı öngürülebi-
lir. ACT terapisinin kapsayıcılığı sayesinde halihazırda
gelişmekte olan benliğin güçlendirilmesi, ACT’yi alkol-
madde kullanımı konusunda umut vaat eden bir tedavi
yapmaktadır.
SONUÇ
Ergenlerde değerlerin henüz oluşuyor olması, yete-
rince zengin ve olgun değerlere sahip olmama,
ACT’nin ergen alkol-madde kullanımı tedavisinde yer
almasını, hipotetik olarak kolaylaştırabilir. Bu konuda
çalışma olmamakla birlikte ACT terapistinin, kimlik
oluşumunun bu evresinde, ergenle birlikte bu değer-
leri oturtmaya çalışması, aynı sorunla gelen bir eriş-
kine göre daha işler bir kendilik algısının oluşması ile
sonuçlanacak olabilir ki daha doyumcul bir hayata
doğu adım atan bir ergenin alkol-madde kullanımı ile
baş etmesinin çok daha kolaylaşacağı, belki de bu ma-
ladaptif davranışın yer etmeye başlamadan kendiliğin-
den sönebileceği, umut vaat eden bir terapi şekli olarak
ACT için söylenebilir.

1. Greco LA, Hayes SC Acceptance and Mind-
fullness Treatments for Children and Adoles-
cents. Oakland: New Harbinger, 2008.
2. Hayes SC, Acceptance and commitment ther-
apy, relational frame theory and third wave of
behavioral cognitive therapies. Behav Res
Ther. 2004;44:1-25.
3. Hayes SC, Strosahl KD, A Practical Guide to
Acceptance and Commitment Therapy. New
York: Springer-Verlag; 2004.
4. Baer RA, Fischer S, Huss DB, Mindfulness
and acceptance in the treatment of disordered
eating. J Ration Emot Cogn Behav Ther.
2005;23: 281-300.
5. Eifert GH, Forsyth JP. Acceptance and com-
mitment therapy for anxiety disorders: a prac-
titioner’s treatment guide to using mindfulness,
acceptance, and valuesbased behavior
change strategies. Oakland (CA): New Har-
binger Publications; 2005.
6. Bluett EJ, Homan KJ, Morrison KL, et al. Ac-
ceptance and commitment therapy for anxiety
KAYNAKLAR
and OCD spectrum disorders: An empirical re-
view. J Anxiety Disord. 2014;28(6):612-24.
7. https://www.baglamsalbilimler.org/
8. Yavuz F. Acceptance and Commitment Ther-
apy (ACT): An Overview. Turkiye Klinikleri J
Psychiatry-Special Topics. 2015;8(2):21-7.
9. Hayes SC, Barnes-Holmes D, Wilson KG.
Contextual behavioral science: creating a sci-
ence more adequate to the challenge of the
human condition. J Contextual Behav Sci.
2012;1(1):1-16.
10. Hayes SC, Hayes LJ, Reese HW. Finding the
philosophical core: a review of Stephen C.
Pepper’s World Hypotheses: a study in evi-
dence. J Exp Anal Behav. 1988;50(1):97-111.
11. Hayes SC, Barnes-Holmes D, Roche B. Re-
lational frame theory: A post-Skinnerian ac-
count of human language and cognition. 1st
ed. New York: Kluwer Academic/Plenum;
2001.
12. Hayes SC. Acceptance and commitment ther-
apy, relational frame theory, and the third
wave of behavioral and cognitive therapies.
Behav Ther. 2004.
13. Hayes SC, Strosahl K, Wilson KG. Accept-
ance and commitment therapy: An experiential
approach to behavior change. 1st ed. New
York: Guilford Press;1999.
14. Harris R. ACT Made Simple. Oakland: New
Harbinger; 2009.
15. Hayes SC. Rule-governed behavior: Cogni-
tion, contingencies, and instructional control.
1st ed. Reno, NV: Context Press; 1989.
16. American Psychiatric Association, Diagnostic
and statistical manual of mental disorders. 5th
ed.Arlington, VA: American Psychiatric Pub-
lishing; 2013.
17. Carroll KM, Onken LS. Behavioral therapies
for drug abuse. Am J Psychiatry. 2014;162:
1452-60.
18. Hubbard RL, Craddock SG, Anderson J.
Overview of 5-year followup outcomes in the drug
abuse treatment outcome studies (DATOS). J.
Subst. Abuse Treat. 2003;25: 125-34.

78
Harun Erdem ve ark.
19. Lee EB, An W, Levin ME, Twohig MP. An initial
meta-analysis of Acceptance and Commitment
Therapy for treating substance use disorders.
Drug Alcohol Depend. 2015;155:1-7.
20. Hayes SC, Levin M. Mindfulness and Accept-
ance for Addictive Behaviors: Applying Con-
textual CBT to Substance Abuse and
Behavioral Addictions. New Harbinger Publica-
tions; 2012.
21. Smout MF, Longo M, Harrison S, Minniti R,
Wickes W, White JM. Psychosocial treatment
for methamphetamine use disorders: A pre-
liminary randomized controlled trial of cogni-
tive behavior therapy and acceptance and
commitment therapy. Subst Abus. 2010;31(2):
98-107.
22. Hayes SC, Wilson KG, Gifford EV, Bissett R,
Piasecki M, Batten SV, et al. A preliminary
trial of twelve-step facilitation and accept-
ance and commitment therapy with polysub-
stance-abusing methadone-maintained
opiate addicts. Behavior Therapy. 2004;35:
667-88.
23. Lanza PV, Menéndez AG. Acceptance and
Commitment Therapy for drug abuse in incar-
cerated women. Psicothema. 2013;25:307-
12.
24. Luoma JB, Kohlenberg BS, Hayes SC,
Fletcher L. Slow and steady wins the race: A
randomized clinical trial of acceptance
and commitment therapy targeting shame
in substance use disorders. Journal of Con-
sulting and Clinical Psychology. 2012;80:43-
53.
25. Stotts AL, Green C, Masuda A, Grabowski J,
Wilson K, Northrup TF, et al. A Stage I pilot
study of acceptance and commitment therapy
for methadone detoxification. Drug and Alco-
hol Dependence. 2012;125:215-22.
26. Menéndez AG, García PF, Lamelas FR,
Lanza PV. Long-term outcomesof acceptance
and commitment therapy in drug-dependent
female inmates: arandomized controlled trial.
Int J Clin Health Psychol. 2014;14:18-27.
27. Bricker JB, Bush T, Zbikowski SM, Mercer LD,
Heffner JL. Randomizedtrial of telephone-de-
79
Kabul ve Kararlılık Terapisi ve Bağımlılık
livered acceptance and commitment therapy
versuscognitive behavioral therapy for smok-
ing cessation: a pilot study. NicotineTob Res.
2014;16:1446-54.
28. Gifford EV, Kohlenberg BS, Hayes SC, An-
tonuccio DO, Piasecki MM, Rasmussen-Hall
ML, et al. Acceptance-based treatment for
smoking cessatio. Behav Ther. 20014;35(4):
689-705.
29. Gifford EV, Kohlenberg BS, Hayes SC, Pier-
son HM, Piasecki MP, Antonuccio DO, et al.
Does acceptance and relationship focused
behaviortherapy contribute to bupropion
outcomes? A randomized controlled trial of-
functional analytic psychotherapy and ac-
ceptance and commitment therapyfor
smoking cessation. Behav Ther. 2011;42:
700-15.
30. Lee EB, An W, Levin ME, Twohig MP. An ini-
tial meta-analysis of Acceptance and Com-
mitment Therapy fortreating substance use
disorders. United States: Utah State Univer-
sity; 2015.