‫‪3‬‬

‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪81‬‬

‫فصل سوم‬

‫روابط طولی در شکلهای هندسی‬

‫عکس‪ :‬فرهاد کولیوند‬

‫یکی از کاربردهای مهم روابط طولی‪ ،‬محاسبة فاصلههای‬

‫غیر قابل دسترس است‪.‬‬
 ‫‪82‬‬

‫تصویر عنوانی‬

‫محاسبه فاصله های غیرقابل دسترس‪ ،‬یکی از مهم ترین کاربردهای روابط طولی در هندسه است‪ .‬محاسبه‬
‫ارتفاع کوه های بلند از جمله این محاسبه ها است‪ .‬تصویر ابتدای این فصل‪ ،‬مربوط به اُشتران کوه‪ ،‬معروف‬
‫به آلپ ایران‪ ،‬رشته کوهی در شرق استان لرستان و یکی از بلندترین رشته کوه های زاگرس است‪ .‬سن بران‬
‫قله این رشته کوه به ارتفاع ‪ 4150‬متر است‪ .‬این رشته کوه‪ ،‬سرچشمه یکی از سرشاخه های رود‬ ‫بلندترین ٔ‬
‫دز به نام ماربره است که در دوره کوه زایی جدید ایجاد شده است‪ .‬این کوه از جمله کوه های جوان است‬
‫که حدود ‪ 30‬میلیون سال پیش ایجاد شده است‪ .‬قله های بلند و پربرف‪ ،‬دره های ژرف و طوالنی‪ ،‬رودهای‬
‫دائمی‪ ،‬پوشش گیاهی و جانوری بسیار متنوع و روستاهای کوهپایه ای از جمله ویژگی های اشتران کوه‬
‫می باشد که‪ ،‬به سبب بلندی‪ ،‬از فاصله ‪ 100‬کیلومتری نیز به خوبی پیداست‪ .‬گفته می شود این رشته کوه‪ ،‬به‬
‫سبب وجود قله های ‪ 8‬گانه‪ ،‬که هر یک بلندتر از ‪ 4000‬متر و مانند کاروانی از شتر به ردیف قرار گرفته است‪،‬‬
‫به شتر کوه و یا اشتران کوه معروف شده است‪.‬‬
‫همان گونه که در تصویر دیده می شود‪ ،‬در مثلث ‪ ABC‬به کمک دوربین زاویه سنج (طول یاب) زاویه دید‬
‫∧‬
‫قضیه سینوس ها ارتفاع قله (‪)AB‬‬
‫‪ AB‬از نقطه دید ‪ ) C ( C‬و طول ‪ AC‬اندازه گیری می شود و با استفاده از ٔ‬
‫به دست می آید‪.‬‬
‫‪AC‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪AC .sin C‬‬
‫=‬ ‫= ‪⇒ AB‬‬ ‫‪= AC .sin C‬‬
‫‪sin 90 sin C‬‬ ‫‪sin 90°‬‬

‫‪A‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪83‬‬

‫برخی از روابط طولی در‬ ‫قضیۀ سینوس ها‬

‫مثلث قائم الزاویه‬

‫قضیه کسینوس ها‬

‫قضیۀ نیمسازهای زاویه های‬

‫داخلی‬ ‫روابط طولی در مثلث‬
‫قضیۀ نیمسازهای زاویه های داخلی‬
‫محاسبۀ طول نیمسازهای‬ ‫و محاسبه طول نیمسازها‬
‫زاویه های داخلی مثلث‬

‫محاسبه مساحت مثلث به‬

‫کمک دستور هرون‬

‫محاسبه ارتفاع های مثلث به‬ ‫قضیه هرون (محاسبه ارتفاع ها و‬

‫کمک دستور هرون‬ ‫مساحت مثلث)‬

‫محاسبه مساحت مثلث به کمک‬

‫نسبت های مثلثاتی‬

‫نگاه کلی به فصل‬

‫این فصل شامل چهار درس است که در آن به روابط طولی در هر مثلث دلخواه اشاره می شود‪ .‬در هندسه‬
‫(‪ )1‬برخی از روابط طولی در مثلث قائم الزاویه بیان و اثبات شد‪ .‬در این فصل‪ ،‬قضیه سینوس ها‪ ،‬قضیه‬
‫کسینوس ها‪ ،‬قضیه نیمسازهای زاویه های داخلی و محاسبه طول آنها و قضیه هرون بیان و اثبات می شود‪.‬‬
‫در درس چهارم می توان با استفاده از دستور هرون‪ ،‬طول ارتفاع های نظیر اضالع هر مثلث را محاسبه کرد‪.‬‬
‫در این درس‪ ،‬دستور دیگری نیز برای محاسبه مساحت مثلث به کمک نسبت های مثلثاتی بیان شده است‪.‬‬
 ‫‪84‬‬

‫درس ا ّول‬

‫قضیه سینوس ها‬

‫اهداف درس‬
‫در پایان این درس از دانش آموز انتظار می رود بتواند‪:‬‬
‫‪ 1‬روابط طولی در مثلث قائم الزاویه را بیان کند؛‬
‫‪ 2‬با استفاده از روابط طولی در مثلث قائم الزاویه‪ ،‬مسائل مرتبط را حل کند؛‬
‫‪ 3‬قضیه سینوس ها در هر مثلث دلخواه را بیان کند؛‬
‫‪ 4‬نشان دهد قضیه سینوس ها در هر مثلث دلخواه برقرار است؛‬
‫قضیه سینوس ها استفاده کند؛‬
‫ٔ‬ ‫‪ 5‬در حل مسائل مرتبط‪ ،‬از‬
‫‪ 6‬نمونه هایی از کاربرد قضیه سینوس ها در زندگی را مثال بزند‪.‬‬

‫اول‬
‫روش تدریس درس ّ‬
‫معلم در ابتدا می تواند‪ ،‬با رسم یک مثلث قائم الزاویه و ارتفاع نظیر وتر‪ ،‬روابط طولی ذکر شده در کتاب‬
‫هندسه (‪ )1‬را یادآوری کند‪ .‬همچنین می تواند بیان فارسی روابط طولی را از دانش آموزان بخواهد تا این‬
‫روابط به صورت بهتری در ذهن دانش آموزان ماندگار شود‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ ، AB 2 = BC .BH‬در هر مثلث قائمالزاویه‪ ،‬مربع هر ضلع زاویه قائمه برابر است با حاصلضرب‬ ‫‪2‬‬ ‫و‬ ‫‪1‬‬
‫‪AC = BC .CH‬‬
‫اندازه وتر در اندازه تصویر آن ضلع بر وتر‪.‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪85‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ ،AH   2 = BH . CH 3‬در هر مثلث قائم الزاویه‪،‬‬
‫اندازه ارتفاع وارد بر وتر‪ ،‬واسطه هندسی بین اندازه دو‬
‫قطعه روی وتر است‪.‬‬
‫‪ ،AB 2 + AC   2 = BC   2 4‬رابطه فیثاغورس‪ :‬در هر‬
‫‪B‬‬
‫‪H‬‬
‫‪C‬‬ ‫مثلث قائم الزاویه‪ ،‬مربع اندازه وتر برابر است با مجموع‬
‫مربع های اندازه دو ضلع زاویه قائمه‪.‬‬

‫‪ ،AB . AC = BC . AH 5‬در هر مثلث قائم الزاویه‪ ،‬حاصل ضرب اندازه های اضالع زاویه قائمه برابر‬
‫است با اندازه وتر در اندازه ارتفاع وارد بر وتر‪.‬‬
‫ــ در ادامه درس‪ ،‬با طرح سه فعالیت‪ ،‬قضیه سینوس ها در هر مثلث دلخواه اثبات می شود‪.‬‬
‫ــ در فعالیت (‪ )1‬معلم می تواند‪ ،‬با یادآوری تعریف نسبت های مثلثاتی و تکمیل جاهای خالی توسط‬
‫دانش آموزان‪ ،‬به این نتیجه برسد که در هر مثلث قائم الزاویه‪ ،‬نسبت اندازه هر ضلع به سینوس زاویه مقابل‬
‫آن‪ ،‬برابر است با اندازه وتر‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫= ‪sin B‬‬ ‫⇒‬ ‫‪=a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪sin B‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬
‫= ‪sin C‬‬ ‫⇒‬ ‫‪=a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪sin C‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪B‬‬
‫‪a‬‬
‫‪C‬‬ ‫= ‪sin A = sin 90°‬‬ ‫⇒‬ ‫‪=a‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪sin A‬‬

‫ــ در ادامه‪ ،‬قضیه سینوس ها در سه حالت اثبات می شود‪:‬‬

‫∧‬
‫حالت ّاول‪ A :‬قائمه باشد‪.‬‬
‫∧‬
‫حالت دوم‪ A :‬حاده باشد‪.‬‬
‫∧‬
‫حالت سوم‪ A :‬منفرجه باشد‪.‬‬
‫حالت ّاول در فعالیت (‪ :)1‬و حالت دوم و سوم در فعالیت (‪ )2‬بررسی‬
‫‪A‬‬

‫‪B‬‬
‫می شود‪.‬‬

‫فعالیت (‪ :)2‬انجام دادن این فعالیت‪ ،‬نیازمند یادآوری دو مطلب توسط‬

‫‪C‬‬ ‫معلم است‪:‬‬
 ‫‪86‬‬

‫‪ 1‬عمودمنصف های اضالع هر مثلث در یک نقطه همرس اند؛‬

‫‪ 2‬نقطه همرسی عمودمنصف های اضالع هر مثلث‪ ،‬مرکز دایره محیطی مثلث است‪ .‬پس از یادآوری‬
‫این مطالب‪ ،‬دانش آموز به این نتیجه می رسد که مرکز دایره محیطی در این شکل‪ ،‬وسط وتر ‪ BC‬در مثلث‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫قائم الزاویه ‪ ABC‬است؛ و چون ‪ A‬مساوی ‪ 90°‬است و همچنین ‪ A‬محاطی است‪ ،‬پس باید روبه رو به‬
‫قطر دایره باشد؛ یعنی وتر مثلث ‪ ABC‬همان قطر دایره است‪ .‬معلم در پایان‪ ،‬بر نتیجه این فعالیت چنین تأکید‬
‫می کند‪« :‬در هر مثلث قائم الزاویه‪ ،‬نسبت اندازه هر ضلع به سینوس زاویه روبه روی آن ضلع‪ ،‬برابر است با‬
‫اندازه قطر دایره محیطی مثلث‪».‬‬

‫فعالیت (‪ :)3‬دانش آموزان در این فعالیت با پاسخ به موارد ‪ 1‬و ‪ 2‬و ‪ 3‬و ‪ ،4‬حالت دوم قضیه سینوس ها‬
‫∧‬
‫‪A‬‬ ‫را اثبات می کنند‪.‬‬ ‫‪(A < 90°)ABC‬‬ ‫در مثلث دلخواه‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪D‬‬
‫‪ 1‬زاویه های ‪ C‬و ‪ D‬محاطی روبه روی کمان ‪ AB‬و اندازه آنها برابر با‬
‫‪c‬‬
‫‪b‬‬ ‫نصف کمان ‪ AB‬است‪.‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪ 2‬مثلث ‪ ABD‬در رأس ‪ A‬قائم الزاویه است؛ چون محاطی روبه رو به‬
‫‪B‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪C‬‬
‫قطر است‪.‬‬
‫‪ 3‬با توجه به قسمت های ‪ 1‬و ‪ 2‬داریم‪:‬‬
‫‪AB‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪c‬‬
‫= ‪sin C = sin D , sin D‬‬ ‫= ‪⇒ sin C‬‬ ‫⇒‬ ‫‪= 2R‬‬
‫‪BD‬‬ ‫‪2R‬‬ ‫‪sin C‬‬
‫دانش آموز در این قسمت به طور مشابه به این نتایج دست می یابد‪:‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪= 2R ,‬‬ ‫‪= 2R‬‬
‫‪sin A‬‬ ‫‪sin B‬‬

‫دانش آموز با پاسخ گویی به سؤاالت این قسمت‪ ،‬قضیه سینوس ها در‬
‫‪A‬‬
‫‪5‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪c a‬‬
‫∧‬
‫‪B‬‬ ‫حالت سوم یعنی مثلث ‪ (A > 90°) ABC‬را اثبات می کند؛ نقطه ای دلخواه‬
‫) ‪ (A′‬روی کمان ‪ BC‬را در نظر می گیرد و آن را به ‪ B‬و ‪ C‬وصل می کند‪.‬‬
‫زاویه های ‪ A‬و ‪ A′‬نسبت به یکدیگر مکمل اند؛ زیرا‪:‬‬
‫‪A′‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪‬‬

‫‪BA‬‬ ‫‪ BA‬‬
‫‪′C BAC‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 360‬‬
‫‪′C + BAC‬‬
‫= ‪A+ A′‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 180°‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪87‬‬

‫∧‬ ‫∧‬
‫و چون ‪ A > 90°‬است پس ‪ A′‬حاده است‪.‬‬
‫∧‬
‫‪sin A = sin(180− A′) = sin A′‬‬ ‫می دانیم‪:‬‬
‫اکنون در مثلث ‪ ،A′BC‬طبق نتیجه قسمت (‪ ،)3‬می توانیم بنویسیم‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫⇒ ‪= 2R‬‬ ‫‪= 2R‬‬
‫‪sin A′‬‬ ‫‪sin A‬‬

‫بنابراین‪ :‬در هر مثلث دلخواه‪ ،‬نسبت اندازه هر ضلع به سینوس زاویه روبه روی آن‪ ،‬برابر است با قطر‬
‫دایره محیطی مثلث‪.‬‬
‫معلم در ادامه‪ ،‬قضیه سینوس ها را بیان می کند‪.‬‬
‫قضیۀ سینوس ها‪ :‬در مثلث ‪ ABC‬با اضالع ‪ AC = b ،BC = a‬و ‪ AB = c‬داریم‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 2R‬‬
‫‪sin A sin B sin C‬‬
‫که ‪ R‬شعاع دایره محیطی مثلث است‪.‬‬
‫ــ مثال ‪ :1‬این سؤال به کمک قضیه سینوس ها حل می شود و برای ٔ‬
‫زاویه ‪ B‬دو جواب به دست می آید‪.‬‬
‫∧‬
‫‪ B = 135°‬قابل قبول نیست؛ چون مثلث ‪ ABC‬نمی تواند دو زاویه منفرجه داشته باشد‪.‬‬
‫ــ مثال ‪ :2‬این مثال‪ ،‬یک مثال کاربردی از قضیه سینوسهاست که با الگوسازی و رسم مثلث حل میشود‪.‬‬
‫مسئله کاربردی دیگری از قضیه سینوس ها آورده شده که دانش آموزان‪ ،‬با تکمیل‬
‫ٔ‬ ‫«در کار در کالس»‪،‬‬
‫راه حل‪ ،‬فاصله دو نقطه ‪ A‬و ‪ B‬در دو طرف رودخانه را به دست می آورند‪:‬‬

‫‪BC‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪BC‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪BC × sinC‬‬

‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫= ‪⇒ AB‬‬
‫‪sin A sin C‬‬ ‫‪sin (180− (B + C ) ) sin C‬‬ ‫) ‪sin(B + C‬‬

‫در حل این مسئله از این نکته استفاده می شود‪ :‬با توجه به اینکه مجموع زاویه های داخلی هر مثلث‬
‫‪ 180°‬است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫) ‪A + B + C = 180° ⇒ A = 180− (B + C‬‬
‫در ادامه حل سؤال‪ ،‬با جای گذاری اندازه های داده شده در فرمول‪ ،‬طول تقریبی ‪ AB‬به دست می آید‪:‬‬
 ‫‪88‬‬
‫‪A‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫×‪3‬‬ ‫×‪3‬‬
‫‪3 × sin 60‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ‪AB‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪ 3 / 39‬‬
‫)‪sin(60+ 70) sin(180− 50‬‬ ‫‪sin 50‬‬
‫‪D‬‬

‫‪B‬‬

‫‪E‬‬

‫‪C‬‬

‫اول‬
‫حل تمرینهای درس ّ‬
‫‪ 1‬از سمت راست تساوی شروع می کنیم و به سمت چپ تساوی می رسیم‪ .‬در حل این سؤال از روابط‬
‫طولی در مثلث قائم الزاویه‪ ،‬که در ابتدای درس یادآوری شد‪ ،‬استفاده می کنیم‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪1  1 HC + BH 1 a‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= ‬‬ ‫‪+‬‬ ‫× =‪‬‬ ‫‪= × 2 = 2‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪a .HC a .BH a  HC BH  a HC .BH‬‬ ‫‪a ha ha‬‬

‫‪A‬‬

‫‪b‬‬
‫‪c‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪C‬‬

‫در حل این سؤال باید سینوس ‪ 105°‬را به دست آوریم‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫?‬ ‫?‬

‫‪30°‬‬ ‫‪45°‬‬
‫‪20Km‬‬
89 ‫ روابط طولی در شکلهای هندسی‬:‫فصل سوم‬

sin 105 ° = sin (180− (30+ 45) ) = sin(30+ 45) =

1 2 3 2 2 6 2+ 6
sin 30× cos 45 + cos 30× sin 45 = × + × = + =
2 2 2 2 4 4 4

1
20×
x y 20 20× sin 30 2 = 40 2− 6
= = ⇒x = = ×
sin 30 sin 45 sin 105 sin 105 2+ 6 2+ 6 2− 6
4

40 ( 2− 6 ) = 10
=
−4
( 6− 2 )
2
20×
20× sin 45 2 = 40 2 × 2 − 6 = 20 3 − 20
y= =
sin 105 2+ 6 2+ 6 2− 6
4
 ‫‪90‬‬

‫د‬
‫رس دوم‬

‫قضیه کسینوس ها‬

‫اهداف درس‬
‫در پایان این درس از دانش آموز انتظار می رود بتواند‪:‬‬
‫‪ 1‬قضیه کسینوس ها در هر مثلث را بیان کند؛‬
‫‪ 2‬اثبات قضیه کسینوس ها در هر مثلث را نشان دهد؛‬
‫‪ 3‬نمونه هایی از کاربرد قضیه کسینوس ها در زندگی را مثال بزند؛‬
‫‪ 4‬مسائلی را که در حل آنها از قضیه کسینوس ها استفاده می شود از دیگر مسائل تمییز دهد‪.‬‬

‫روش تدریس درس دوم‬

‫در ابتدای تدریس‪ ،‬معلّم می تواند با طرح این سؤال‪ ،‬ذهن دانش آموزان را آماده کند‪ :‬می دانیم در مثلث‬
‫قائم الزاویه رابطه ای بین اضالع وجود دارد‪ .‬آیا تا به حال فکر کرده اید که ممکن است در هر مثلث دلخواه‪،‬‬
‫بین اضالع رابطه ای باشد‪.‬‬
‫در فعالیت (‪ )1‬هدف این است که دانش آموز با تکمیل جاهای خالی برای هر مثلث دلخواه ‪ ABC‬در‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪B‬‬ ‫دو حالت ) ‪ (A > 90 , A < 90‬به این نتیجه برسد که قضیه‬
‫کسینوس ها در هر مثلث دلخواه برقرار است‪.‬‬
‫‪c‬‬ ‫‪a‬‬
‫∧‬
‫ــ در مثلث ‪ ،( A < 90 ) ABC‬ارتفاع ‪ BH‬را رسم‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫کرده ایم‪ .‬دانش آموز به کمک نسبت های مثلثاتی در مثلث‬
‫‪H‬‬
‫‪b‬‬ ‫قائم الزاویه‪ ،‬جاهای خالی را تکمیل می کند‪.‬‬
 91 ‫ روابط طولی در شکلهای هندسی‬:‫فصل سوم‬

AH
cos A = ⇒ AH = c.cos A , CH = b − AH = b − c.cos A
c
BH
sin A = ⇒ BH = c.sin A
c
∆BHC : BC 2 = BH 2 + CH 2 ⇒ a 2 = (c.sin A)2 + (b − c.cos A)2
a2 = b2 + c2 - 2bc cosA ‫) رابطه‬sin2A + cos2A = 1( ‫در ادامه به کمک اتحادهای جبری و اتحاد مثلثاتی‬
.‫بهدست میآید‬

a 2 = (c.sin A)2 + (b − c.cos A)2 = c 2 sin2 A + b 2 − 2bc cos A + c 2.cos2 A

= c 2 (sin2 A + cos2 A) + b 2 − 2bc cos A ⇒ a 2 = c 2 + b 2 − 2bc cos A


1 ∧
‫ با‬.‫ را رسم می کنیم‬BH ‫ ارتفاع‬،( A > 90 ) ABC ‫) با درنظرگرفتن مثلث‬1( ‫در قسمت بعدی فعالیت‬
:‫ داریم‬،‫ است‬A ‫ خارجی رأس‬A1 ‫توجه به اینکه زاویه‬

 ∧
∧
sin A1 = sin A
∧
)1(
A1 = 180− A ⇒ 
∧
cos A1 = − cos A

B

a
c

1
H A b C

:‫ با نوشتن تعریف نسبت های مثلثاتی داریم‬ABH ‫در مثلث‬

AH BH (1) (1)
cos A1 = ,sin A1= ⇒ AH = c.cos A1 = −c cos A , BH = c.sin A1 = c.sin A
C C
CH = b + AH = b - c.cosA

∆BHC  : BC 2= BH   2 + CH   2 ⇒ a2 = )c.sinA=

(2 + )b  -c.cosA(2
 ‫‪92‬‬

‫‪C 2 sin2 A + b 2 − 2bc cos A + c 2.cos2 A = C 2 (sin‬‬

‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪+ cos2‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A) + b 2 − 2bc cos A‬‬
‫‪1‬‬
‫‪⇒ a 2 = c 2 + b 2 − 2bc cos A‬‬
‫ــ در پاسخ به سؤال آخر این فعالیت‪ ،‬دانش آموز در می یابد که اگر زاویه ‪ A‬قائمه باشد‪ ،‬پس کسینوس‬
‫زاویه ‪ A‬صفر می شود و رابطه به صورت ‪ a2 = c2 + b2‬در می آید که همان رابطه فیثاغورس در مثلث‬
‫قائم الزاویه است‪.‬‬
‫پس از انجام دادن فعالیت توسط دانش  آموز‪ ،‬قضیه کسینوس ها توسط معلم بیان می شود‪.‬‬

‫قضیه کسینوس ها‪ :‬در هر مثلث‪ ،‬مربع اندازه هر ضلع برابر است با مجموع مربع های اندازه های دو ضلع‬
‫دیگر‪ ،‬منهای دو برابر حاصل ضرب اندازه آن دو ضلع در کسینوس زاویه بین آنها‪.‬‬
‫‪a = b + c -2bc.cosA‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪b2 = a2 + c2-2ac.cosB‬‬
‫‪c2 = a2 + b2-2ab.cosC‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪C‬‬

‫در ادامه‪ ،‬یک مثال کاربردی از قضیه کسینوس ها مطرح و پیشنهاد می شود معلم از ابتدا مسافتی را که‬
‫هر قایق پس از نیم ساعت طی می کند از دانش آموزان سؤال کند و اعداد حاصل را برروی شکل (برحسب‬
‫واحد کیلومتر) بنویسد‪.‬‬
‫‪O‬‬

‫‪50‬‬
‫‪120°‬‬
‫‪km‬‬
‫‪k‬‬‫‪m‬‬
‫‪30‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫?‬

‫ــ در سؤال ‪« 1‬کار در کالس»‪ ،‬دانش آموز به این نتیجه می رسد که اگر در مثلثی اندازه دو ضلع و زاویه‬
‫بین آنها مشخص باشد‪ ،‬آنگاه به کمک قضیه کسینوس ها می توان اندازه ضلع سوم را به دست آورد‪.‬‬
‫‪BC 2 = (2 2)2 + ( 6 + 2)2 − 2× 2 2 × ( 6 + 2) × cos 60‬‬
‫‪⇒ BC 2 = 8 + (8 + 2 12)2 − 2 12 − 4 ⇒ BC 2 = 12 , BC = 12 = 2 3‬‬
‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪93‬‬
‫‪A‬‬

‫‪2 2‬‬ ‫‪60°‬‬

‫‪c‬‬

‫‪6+‬‬
‫‪b‬‬

‫‪2‬‬
‫‪B‬‬
‫‪a‬‬

‫‪C‬‬
‫∧‬
‫ــ در سؤال ‪« 2‬کار در کالس» به کمک قضیه سینوس ها‪ ،‬اندازه ‪ C‬به دست می آید‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫×‪2 2‬‬ ‫∧‬
‫‪c‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2 = 2 ⇒ C = 45‬‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫= ‪⇒ sin C‬‬
‫‪sin C sin A‬‬ ‫‪sin C sin 60‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫∧‬
‫‪⇒ B = 180− (60+ 45) = 75‬‬

‫حل تمرین های درس دوم‬

‫الف)‬ ‫‪1‬‬
‫‪BC  2 = AB 2 + AC   2-2AB.AC.cosA‬‬
‫⇒ ‪BC  2 = 202+ 152 - 2× 20 × 15 × cos60‬‬
‫طول درخت )‪BC 2 = 400+ 225 − 300 = 325 , BC = 325 = 5 13 (m‬‬
‫‪C‬‬

‫‪15m‬‬

‫‪60°‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪20m‬‬ ‫‪B‬‬
 ‫‪94‬‬
‫ب) قسمت ب سؤال را می توان به دو روش حل کرد‪:‬‬

‫اول) استفاده از قضیه سینوس ها‬

‫روش ّ‬

‫‪3‬‬
‫× ‪15‬‬
‫‪AC‬‬ ‫‪BC‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪5 13‬‬ ‫‪2 = 3 3  0 / 72‬‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫= ‪⇒ sin B‬‬
‫‪sin B sin A‬‬ ‫‪sin B‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5 13‬‬ ‫‪2 13‬‬
‫‪2‬‬
‫∧ به کمک ماشین حساب‬
‫‪⇒ sin B  0 / 72 → B  46‬‬

‫روش دوم) استفاده از قضیه کسینوس ها‬

‫⇒ ‪152 = 202 + (5 13 )2 − 2× 20× (5 13 ).cos B ⇒ 225 = 400+ 325 − 200 13 cos B‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪5 13‬‬

‫= ‪200 13 cos B = 500 ⇒ cos B‬‬ ‫×‬ ‫=‬ ‫‪ 0 / 69‬‬
‫‪2 13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪26‬‬
‫∧ به کمک ماشین حساب‬
‫‪cos B  0 / 69 → B  46‬‬
‫پ)‬
‫‪CH‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪15 3‬‬
‫= ‪sin A‬‬ ‫= ‪⇒ CH‬‬ ‫= ‪×15‬‬
‫‪AC‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫∆‬
‫‪ABD‬‬ ‫‪, 72 = 82 + x2 - 2 × 8 × x × cos 60°‬‬
‫⇒ ‪49 = 64 + x2 - 8x ⇒ x2 - 8x + 15 =0 ⇒ )x  -  3()x  -  5( =0‬‬

‫‪x = 3 CD >BD‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪→x = 3‬‬ ‫⇒ قق‬ ‫‪DC = 8-3 = 5‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪x = 5‬‬
‫‪E‬‬
‫‪α‬‬
‫‪8‬‬
‫‪8‬‬

‫‪7‬‬
‫?‬

‫‪60°‬‬ ‫‪60°‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪8‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪95‬‬
‫برای به دست آوردن فاصله نقطه ‪ E‬از ‪ ،D‬دو روش مطرح می شود‪:‬‬
‫روش اول)‬
‫∆‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪180− 60‬‬
‫‪EC = DC = 5 ⇒ EDC‬‬ ‫‪ , C‬متساوی الساقین‬ ‫= ‪= 60 ⇒ E = D‬‬ ‫⇒ ‪= 60‬‬
‫∆‬ ‫‪2‬‬
‫‪EDC‬‬ ‫⇒ متساوی الساقین‬ ‫‪ED = 5‬‬
‫روش دوم)‬
‫‪ED‬‬ ‫‪2‬‬
‫⇒ ‪= 5 + 5 - 2 × 5 × 5 × cos 60 = 25 + 25 - 25 = 25‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪°‬‬
‫‪ED = 5‬‬
‫∧‬
‫‪AED = 180− 60 = 120‬‬
‫‪3‬‬

‫‪AB = 60×1 = 60 km‬‬

‫‪d = V .t ⇒ ‬‬
‫‪AC = 40×0 / 5 = 20km‬‬

‫‪BC    2 = AC  2 + AB  2 - 2AC .AB . cos 150°‬‬

‫‪3‬‬
‫×‪BC 2 = 602 + 202 − 2× 60× 20× cos(180− 30) = 3600+ 400+ 2400‬‬ ‫‪= 4000+ 1200 3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫×‪400+ 2400‬‬ ‫‪= 4000+ 1200 3 ⇒ BC = 4000+ 1200 3  77 / 96‬‬
‫‪2‬‬

‫‪C‬‬
‫‪20‬‬
‫‪30°‬‬
‫‪B‬‬

‫‪°‬‬
‫‪30° 150‬‬

‫‪60‬‬

‫‪A‬‬
 96

− 
cos α 
a a 

∆AMC , b 2 = AM 2 + ( )2 − 2× AM × × cos(180− α) 1
2 2
a a
∆AMB , c 2 = AM 2 + ( )2 − 2× AM × × cos α 2
2 2
:‫ اکنون داریم‬.‫ را با یکدیگر جمع می کنیم‬2 ‫ و‬1 ‫طرفین تساوی های‬
a2
b 2 + c 2 = 2AM 2 + )‫(قضیه میانه ها‬
2
BC = 8 ‫ و‬AC = 6 ‫ و‬AB = 4 ‫حالت خاص؛‬

82
62 + 42 = 2AM 2 + ⇒ 36 + 16 = 2AM 2 + 32 ⇒ 2AM 2 = 20 ⇒ AM 2 = 10 ⇒ AM = 10
2
A

B α 18°0− α
a
2 M
a
A a C
2

‫ برای اثبات قضیه استوارت؛ از طرف راست تساوی شروع‬5

.‫ به طرف چپ تساوی می رسیم‬،‫می کنیم و با جایگذاری‬
° α
180−
B α

D
C
:‫می دانیم‬
∆ADB , AB = AD + BD - 2AD.BD.cosα 1
2 2 2

∆ADC , AC 2 = AD 2 + DC 2 − 2AD.DC .cos(


180− α) 2
 
− cos α
‫ طرف راست‬: AB2.DC + AC  2.DB ‫جایگذاری‬
2‫و‬1
(AD2+BD2-2AD.BD.cosα) .DC + (AD2 + DC  2 + 2AD.DC.cosα ).DB      =
AD2.DC + BD    2.DC - 2 AD.BD .DC.cosα + AD2.DB+DC              2.DB + 2 AD.DC .DB.cos       α=
 ‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪97‬‬
‫‪AD2(DC + DB) + BD. DC (BD + DC) = AD2. BC + BD. DC. BC‬‬
‫میانه است پس‬ ‫‪AM‬‬ ‫به کمک قضیه استوارت‪ ،‬درستی قضیه میانه ها را نتیجه می گیریم‪ ،‬چون‬
‫‪a‬‬
‫= ‪BM = MC‬‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬‬
‫= ‪BM =MC‬‬
‫‪ : AB . MC + AC   . MB = AM   . BC + BM. MC. BC‬قضیه استوارت‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫→‪2‬‬

‫‪A‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a a‬‬
‫⇒ ‪c . + b 2. = AM 2.a + . .a‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2 2‬‬
‫‪c‬‬
‫‪b‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪° α‬‬

‫‪180−‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪2‬‬
‫‪M‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪C‬‬

‫قضیه میانه ها‪:‬‬

‫‪a 2 2‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪a2‬‬

‫‪(c + b ) = (2. AM 2 + ) ⇒ b 2 + c 2 = 2AM 2 +‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫حل مسئله ‪ ،2‬با استفاده از قضیه استوارت‬ ‫‪6‬‬
‫⇒ ‪ :8 * DC + 8 * BD = 72 * 8 + BD . DC * 8‬قضیه استوارت در مثلث ‪ABC‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪82 (DC‬‬ ‫‪+ BD‬‬

‫‪‬‬ ‫)‪‬‬ ‫‪= 72 * 8 + BD .(8-BD) * 8‬‬ ‫‪÷8‬‬
‫‪‬‬ ‫→‬
‫‪8‬‬

‫⇒ ‪64 =49 + 8BD - BD2‬‬ ‫⇒ ‪BD2 - 8BD + 15 = 0‬‬

‫‪BD = 3 DC >BD BD = 3‬‬

‫⇒ ‪(BD − 3)(BD − 5) = 0‬‬ ‫→‪‬‬
‫‪BD = 5‬‬ ‫‪DC = 8 − 3 = 5‬‬

‫⇒ ‪ :52 * 3 + 72 * 5 = DE             2 * 8 + 3 * 5 * 8‬قضیه استوارت در مثلث ‪ADC‬‬ ‫⇒ ‪75 + 245 = 8 DE    2 + 120‬‬
‫‪A‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ‪8DE = 200 ⇒ DE‬‬ ‫‪= 25 ⇒ DE = 25 = 5‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪α‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬
‫‪5‬‬

‫‪60°‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪C‬‬
 ‫‪98‬‬

‫د‬
‫رس سوم‬

‫قضیۀ نیمسازهای زاویههای داخلی و محاسبۀ طول نیمسازها‬

‫اهداف درس‬
‫در پایان این درس از دانش آموز انتظارمی رود که بتواند‪:‬‬
‫‪ 1‬قضیه نیمسازهای زاویه های داخلی هر مثلث را بیان کند؛‬
‫‪ 2‬قضیه نیمسازهای زاویه های داخلی هر مثلث را اثبات کند؛‬
‫‪ 3‬با استفاده از قضیه نیمسازهای زاویه های داخلی هر مثلث‪ ،‬مسائل مرتبط را حل کند؛‬
‫‪ 4‬قضیه طول نیمسازهای زاویه های داخلی مثلث را بیان کند؛‬
‫‪ 5‬با استفاده از قضیه طول نیمسازهای زاویه های داخلی هر مثلث‪ ،‬مسائل مرتبط را حل کند‪.‬‬

‫روش تدریس درس سوم‬

‫در این درس معلم دو مطلب را آموزش میدهد‪1 :‬ــ قضیه نیمسازهای زاویههای داخلی هر مثلث؛ ‪2‬ــ قضیه‬
‫‪E‬‬
‫محاسبه طول نیمسازهای زاویههای داخلی هر مثلث‪.‬‬
‫‪ 1‬برای اثبات قضیه نیمسازهای زاویه های داخلی‪ ،‬از‬
‫‪A‬‬ ‫نقطه ‪ C‬خطی موازی با نیمساز ‪ AD‬رسم می کنیم تا امتداد‬
‫‪1 2‬‬ ‫نقطه ‪ E‬قطع کند‪.‬‬
‫‪ AB‬را در ٔ‬

‫‪C‬‬
‫‪D‬‬
‫‪B‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪99‬‬
‫الف و ب)‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫‪ BE ⇒ A1 = E ‬مورب (قاطع) و ‪AD   ||EC‬‬
‫∧‬ ‫‪∧ ‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬ ‫∆‬
‫‪ AC ⇒ A2 = C  ⇒ E = C ⇒ AEC‬مورب (قاطع) و ‪AD   ||EC‬‬ ‫‪ ⇒ AE = AC 1‬متساوی الساقین‬
‫∧‬ ‫‪∧ ‬‬
‫‪ A1 = A2 ‬طبق فرض ‪ AD‬نیمساز است‬
‫‪‬‬

‫ج) با توجه به قضیه تالس در مثلث ‪ EBC‬داریم‪:‬‬

‫قضیه تالس‬
‫‪ BD‬‬ ‫‪AB )1( AB‬‬
‫‪AD || EC‬‬ ‫⇒‪‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬
‫‪ CD AE‬‬ ‫‪AC‬‬
‫مثالی که در ادامه آورده شده است‪ ،‬نشان می دهد که با معلوم بودن اندازه های سه ضلع هر مثلث‪ ،‬می توان‬
‫طول قطعاتی که هر نیمساز روی ضلع مقابل ایجاد می کند را محاسبه کرد‪.‬‬
‫حل «کار در کالس» نیز مشابه مثال داده شده است‪ .‬با رسم نیمساز زاویه ‪ C‬داریم‪:‬‬
‫‪8 BD‬‬ ‫‪8 + 5 BD + AD‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪A‬‬
‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪5‬‬
‫‪5 AD‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪AD‬‬ ‫‪5 AD‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪7 × 5 35‬‬
‫= ‪⇒ AD‬‬ ‫=‬ ‫‪7‬‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪8‬‬
‫‪35 91− 35 56‬‬
‫‪BD = 7 −‬‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪B‬‬

‫‪ 2‬محاسبه طول نیمسازهای زاویه های داخلی مثلث‬

‫در مثلث ‪ ABC‬برای محاسبه طول نیمساز داخلی زاویه ‪ AD ،A‬را امتداد می دهیم تا دایره محیطی مثلث‬
‫‪A‬‬ ‫را در ‪ E‬قطع کند و ‪ E‬را به ‪ C‬وصل می کنیم‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫اکنون داریم‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫∧‬ ‫∧‬
‫الف) ‪ E = B‬زیرا محاطی رو به یک کمان است‪.‬‬
‫‪D‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫ب) مثلث های ‪ ABD‬و ‪ AEC‬متشابه اند؛ زیرا‪:‬‬

‫‪E‬‬
 ‫‪100‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪‬‬

‫‪A1 = A2‬‬ ‫‪‬‬ ‫(ز‪ ،‬ز)‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ABD  AEC‬‬
‫‪AC ‬‬
‫= ‪B =E‬‬
‫‪2 ‬‬ ‫‪AC AE EC‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫پ) نسبت های اضالع متناظر‪:‬‬
‫‪AD AB BD‬‬
‫ت) از تناسب ّاول نتیجه می گیریم‪:‬‬
‫جایگذاری‬
‫‪AB.AC = AD. AE‬‬ ‫‪AD(AD + DE) = AD + AD.DE‬‬
‫‪2‬‬

‫می دانیم ‪ AD. DE = BD. DC‬زیرا طبق قضیه فصل (‪ ،)2‬از تشابه دو مثلث ‪ ABD‬و ‪ CDE‬داریم‪:‬‬

‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪‬‬

‫‪AC‬‬
‫= ‪B =E‬‬ ‫(ز‪ ،‬ز) ‪‬‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫‪2 ‬‬
‫‪AD BD‬‬
‫⇒ ‪ABD  CDE‬‬ ‫=‬ ‫‪⇒ AD.DE = BD.DC‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫‪‬‬ ‫‪DC DE‬‬
‫‪ D1 = D2‬متقابل به رأس اند‬ ‫‪‬‬
‫‪AD = AB. AC - BD. DC‬‬
‫‪2‬‬
‫بنابراین‪:‬‬
‫و این یعنی (قضیه ‪ :)2‬در هر مثلث‪ ،‬مربع اندازه هر نیمساز داخلی برابر است با حاصل ضرب اندازه دو‬
‫ضلع زاویه‪ ،‬منهای حاصل ضرب اندازه دو قطعه ای که نیمساز روی ضلع مقابل ایجاد می کند‪.‬‬
‫برای حل مثالی که در ادامه مطرح می شود از دو قضیه ‪ 1‬و ‪ 2‬استفاده می شود‪.‬‬

‫حل تمرین های درس سوم‬

‫‪ MP 1‬نیمساز زاویه ‪ AMC‬و ‪ MQ‬نیمساز زاویه ‪ AMB‬است‪ :‬فرض و ‪ M‬وسط ‪)MB = MC  ( BC‬‬
‫‪ : PQ    ||BC‬حکم‬
‫‪ MP ⇒ AM = AP ‬نیمساز زاویه ‪ AMC‬است‬ ‫حل)‬
‫‪MC PC  AP AQ‬‬ ‫عکس قضیه تالس‬
‫⇒‪‬‬ ‫=‬ ‫‪PQ   ||BC‬‬
‫‪ MQ ⇒ AM = AQ  PC QB‬نیمساز زاویه ‪ AMB‬است‬
‫‪MB QB ‬‬
‫‪A‬‬

‫‪Q‬‬ ‫‪P‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪M‬‬
‫فصل سوم‪ :‬روابط طولی در شکلهای هندسی ‪101‬‬

‫‪2‬‬

‫‪4 AD‬‬ ‫‪4 + 10 AD + DB‬‬

‫‪ CD :‬نیمساز زاویه ‪ C‬است‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫=‬ ‫‪‬‬
‫→‬
‫‪10 DB‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪DB‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7 ×10‬‬
‫=‬ ‫= ‪⇒ DB‬‬ ‫‪=5‬‬ ‫‪AD = 7 − 5 = 2‬‬
‫‪10 DB‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪A‬‬
‫‪D‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪10‬‬

‫‪ AD 3‬نیمساز زاویه ‪ A‬است‪.‬‬

‫الف) چون نقطه ‪ D‬روی نیمساز زاویه ‪ A‬قرار دارد‪ .‬طبق خاصیت نیمساز‪ ،‬از دو ضلع زاویه ‪ A‬به یک‬
‫فاصله است؛ یعنی ‪DH = DH′‬‬
‫ب)‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪S‬‬ ‫∆‬ ‫‪DH ′ × AB‬‬ ‫‪‬‬
‫‪AB‬‬
‫‪ABC‬‬
‫‪=2‬‬ ‫=‬ ‫‪(1) ‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪1‬‬
‫∆‬
‫‪ACD‬‬ ‫‪DH × AC AC‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪AB BD‬‬
‫⇒‪‬‬ ‫=‬
‫‪1‬‬ ‫‪ AC CD‬‬
‫‪S‬‬ ‫∆‬ ‫‪BD × AH ′′‬‬
‫‪BD‬‬
‫‪ABC‬‬
‫‪=2‬‬ ‫=‬ ‫‪(2) ‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪CD‬‬
‫∆‬
‫‪ACD‬‬ ‫‪CD × AH ′′‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪A‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H′‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪H′′ D‬‬ ‫‪C‬‬