DLACZEGO BO

JESTEŚMY, JACY
JESTEŚMY?
CHCEMY
TACY BYĆ!
ŚLEPOTA WYBORU
(CHOICE BLINDNESS)
Rozumowanie konfabulacyjne (80%)

Johansson, P., Hall, L., Sikström, S., & Olsson, A. (2005). Failure to detect mismatches
between intention and outcome in a simple decision task. Science, 310(5745), 116-119.
• 50% rozpoznania
• Efekt utrzymuje się tydzień
później
• Silniejszy w grupie zachęconej
do konfabulacji
• Niezależny od stopnia
zaangażowania politycznego

Strandberg, T., Sivén, D., Hall, L., Johansson, P., & Pärnamets, P. (2018). False beliefs and confabulation can
lead to lasting changes in political attitudes. Journal of Experimental Psychology: General, 147(9), 1382.
Hall, L., Johansson, P., Tärning, B., Sikström, S., & Deutgen, T. (2010). Magic at the marketplace:
Choice blindness for the taste of jam and the smell of tea. Cognition, 117(1), 54-61.
DLACZEGO BO TAK
JESTEŚMY, JACY
JESTEŚMY?
NAM
SIĘ CHCE!
INTERAKCJA GENÓW I ŚRODOWISKA
 „TRAUMATYCZNE”/”CUDOWNE” GENY
LUB ODDZIAŁYWANIA ŚRODOWISKOWE
Ebstein, R. P., Israel, S., Chew, S. H., Zhong, S., & Knafo, A. (2010). Genetics of human social behavior. Neuron, 65(6), 831-844.
GŁÓWNE CECHY
OSOBOWOŚCI
• Bliźnięta
monozygotyczne (N=1700)
vs dyzygotyczne (N=700)
• „Znając geny” można w
takim samym stopniu
przewidzieć osobowość co
„znając środowisko”
• +Niezależne od kultury

Smederevac, S., Mitrović, D., Sadiković, S., Riemann, R., Bratko, D., Prinz, M., & Budimlija, Z. (2020). Hereditary and environmental
factors of the Five-Factor Model traits: A cross-cultural study. Personality and Individual Differences, 162, 109995.
PRZYKŁADY HORMONÓW
WYJAŚNIAJĄCYCH WPŁYWY
GENETYCZNE NA ZACHOWANIE
SPOŁECZNE

• Stres społeczny –
glikokortykoidy
• Agresja – testosteron
• Popularność - serotonina
• Parenting / opiekuńczość
rodzicielska – dopamina,
oksytocyna, serotonina
Bell, E., Schermer, J. A., & Vernon, P. A. (2009). The origins of political attitudes and behaviours: An
analysis using twins. Canadian Journal of Political Science/Revue canadienne de science politique, 42(4), 855-879.
CZY MGR SIĘ DZIEDZICZY???

• Duży związek poziomu wykształcenia rodziców i ich

dzieci
• Najczęstsze wyjaśnienie: wysiłek rodziców i zasoby
• Najprostsze wyjaśnienie: geny
• N = 500.000
• Niewielki związek poziomu wykształcenie rodziców
adopcyjnych i ich dzieci
• Efekt w rodzinach adopcyjnych jedynie zachodzący na
etapie wczesnego wychowania

Ludeke, S. G., i in. (2021). Does parental

education influence child educational outcomes?
A developmental analysis in a full-population
sample and adoptee design. Journal of Personality
and Social Psychology, 120(4), 1074.
POCZUCIE SAMOTNOŚCI
TO BARDZIEJ CECHA

• Bliskość / intymność w relacjach

społecznych
• Pożądana ≠ otrzymywana
• N = 63.000
• 19-43% cecha
czynniki stałe
• 23-30% okoliczności
czynniki zmienne

Mund, M., Lüdtke, O., & Neyer, F. J. (2020). Owner of a lonely heart: The stability of loneliness across
the life span. Journal of Personality and Social Psychology, 119(2), 497–516.
 (LYUBOMIRSKY, SHELDON, SCHKADE, 2005)

ARCHITEKTURA SZCZĘŚCIA

Aktywność
intencjonal
punkt
na
40% zaczepienia
50%

Okoliczność
10%
SZCZĘŚCIE SIĘ DZIEDZICZY?

• Potencjalny poziom szczęścia (Lykken, 1999)

(Happiness set-point; punkt zaczepienia)
• Punkt wyjściowy, wokół którego oscyluje poczucie
szczęścia
• Uwarunkowany genetycznie

• Badania nad bliźniętami (Tellegen i in. 1988)

• 50% wspólnej wariancji (do 80%)
• Szczęście bliźniaka A
= Szczęście bliźniaka A po 10 latach
= Szczęście bliźniaka B po 10 latach
SZCZĘŚCIE SIĘ DZIEDZICZY?

• Hormony szczęścia?
• Dopamina + serotonina

• Szczęście jako cecha: stabilność w czasie (Veenhoven, 1994):

• 2 lata 0,55
• 5 lat 0,31

• Związek szczęścia z cechami temperamentu (Costa, McRea, 1990)

• Ekstrawersja
• Neurotyzm
SZCZĘŚCIE SIĘ DZIEDZICZY?

• Analizowano pozytywność
słów i zdań pamiętników 180
zakonnic (22 lat)
- gdy miały ponad 80 lat
sprawdzono czy jeszcze żyją....

(Danner, Snowdon, Friesen, 2001)

SZCZĘŚCIE SIĘ DZIEDZICZY?

(Danner, Snowdon, Friesen, 2001)

 SZCZĘŚCIE SIĘ DZIEDZICZY?

• Szczęście jest stabilne

w czasie
- szerokość uśmiechu na
zdjęciu profilowym
na Facebooku u 18-latków
przewidywała
poziom szczęścia 3,5 roku
później (Seder i Oishi, 2012)

(Seder i Oishi, 2012)

 Abel, Kruger, 2009

Uśmiechnięci ludzie:
- są bardziej szczęśliwi
- żyją dłużej – są
zdrowsi
HARKER I KELNER, 2001

Szerokość uśmiechu na zdjęciach

licealistek:
• kilkukrotnie przez 30 lat badano
• bardziej uśmiechnięte licealistki
- były bardziej szczęśliwe
- przeżywały mniej negatywnych emocji a więcej pozytywnych
- częściej wychodziły za mąż i były bardziej zadowolone ze swojego związku
 (LYUBOMIRSKY, SHELDON, SCHKADE, 2005)

ARCHITEKTURA SZCZĘŚCIA

Aktywność
intencjonal
punkt
na
40% zaczepienia
50%

Okoliczność
10%
WYDARZENIA ŻYCIOWE – WYGRANA NA
LOTERII
WYDARZENIA
ŻYCIOWE –
WYGRANA NA
LOTERII
WYDARZENIA ŻYCIOWE - ŚLUB
WYDARZENIA ŻYCIOWE - ŚLUB

(Kahneman, Krueger, 2006)

WYDARZENIA ŻYCIOWE - WYPADEK
WYDARZENIA ŻYCIOWE - WYPADEK

(Oswald, Powdthavee, 2006)

WYDARZENIA ŻYCIOWE –
HEDONISTYCZNY KOŁOWRÓT

(Diner i in., 2006)

 CO MODYFIKOWAĆ?
• Punkt zaczepienia szczęścia?
• Raczej niemodyfikowalny

• Okoliczności? Aktywność
• Kosztowne (zasoby)
intencjonal
• Adaptacja punkt
na
• Aktywność intencjonalna? 40% zaczepienia
• Zachowania i myśli 50%
• Codzienne
• Stanowią wybór
Okoliczność
• Wymagają wysiłku
10%
• Stają się nawykowe
 POKONAĆ DZIEDZICZNOŚĆ
SZCZĘŚCIA

POZYTYWNE INTERWENCJE
INICJOWANE PRZEZ PSYCHOLOGA LUB
STOSOWANE W RAMACH
SAMOPOMOCY…
... UZASADNIONE TEORETYCZNIE I
EMPIRYCZNIE…
…AKTYWNOŚCI PROMUJĄCE
POZYTYWNE EMOCJE, PRZEKONANIA
LUB DZIAŁANIA…
…KTÓRE PROWADZĄ DO WZROSTU
SZCZĘŚCIA…
…NIEZALEŻNIE OD JEGO
WYJŚCIOWEGO POZIOMU…
…U OSÓB ZDROWYCH ORAZ MOGĄ BYĆ
SKUTECZNE RÓWNIEŻ W GRUPACH
KLINICZNYCH.
 Wpływ interwencji
na poziom szczęścia
Wpływ
interwencji
na poziom
symptomów
depresyjnych
POZYTYWNE INTERWENCJE VS
ZWYCIĘSTWO NA LOTERII
 POZYTYWNA DIADA

•Życzliwość
•Wdzięczność
 ŻYCZLIWOŚĆ

• motywacja do udzielania pomocy innym ludziom bez oczekiwania

odwzajemnienia korzyści (Campos, Algoe, 2009).
• dotyczy czynów, które są intencjonalne, dobrowolne i bezinteresowne.
• życzliwość jest przejawem altruizmu.
AKTY ŻYCZLIWOŚCI (ZLICZANIE LUB
DOKONYWANIE)
• Akty życzliwości to nasze zachowania, które dają coś innym
ludziom czy też sprawiają, że są szczęśliwsi. Na ogół wymagają
one od nas pewnego wysiłku. Wypisz poniżej do pięciu takich
czynów, które dziś dla kogoś zrobiłeś. Wpisz przynajmniej jeden
taki akt wykonany dobrowolnie
1) ______________
2) ______________
3) ______________
4) ______________
5) ______________
 ŻYCZLIWOŚĆ - EFEKTY

• Wzrost satysfakcji z życia

• Wzrost optymizmu
• Wzrost poczucia więzi z ludźmi
• Poprawa ogólnego funkcjonowania psychologicznego
• Wzrost pozytywnego afektu
• Wzrost zadowolenia ze związku
• Spadek motywacji do unikania relacji społecznych (u osób z lękiem społecznym)
• Wzrost liczby przyjaciół (o 1,5 po miesiącu u dzieci 9-11)
• Pozytywne postawy wobec obcych
 WDZIĘCZNOŚĆ

Dostrzeżenie i docenienie pewnej osobistej korzyści pochodzącej od

innych osobowych (dobroczyńcy) lub ze źródeł bezosobowych
takich jak los, itp.
• Odpowiedź na akt życzliwości
„TRZY DOBRE RZECZY”

„Dobrze umyłem samochód klienta za
co mnie pochwalił, naprawiłem z tatą
rower, pomogłem niewidomemu
przejść przez ulicę.”
KACZMAREK, L. D., KASHDAN,
T., DRĄŻKOWSKI, D., BUJACZ, A.,
& GOODMAN, F. (2014).

„Zdobyłem nowe, praktyczne doświadczenie

- uczyłem się układać glazurę. Mogłem
swobodnie pojeździć samochodem i
posłuchać ulubionych płyt jednocześnie
śpiewając. Syn ucieszył się na mój widok i
powiedział mi, że mnie kocha.”
LISTA WDZIĘCZNOŚCI (COUNTING
BLESSINGS)

„Są w naszym życiu rzeczy małe i duże, za które możemy czuć się
wdzięczni. Wróć myślami do minionego tygodnia i wypisz poniżej
do pięciu rzeczy, za które możesz być wdzięczna w swoim życiu”

Źródło: Emmons, McCullough, 2003

AKTY WDZIĘCZNOŚCI

„W ciągu najbliższych trzech tygodni spróbuj podjąć dodatkowe

działanie w wyrażaniu wdzięczności wobec swojego przyjaciela.
Spróbuj uczynić coś, czego normalnie byś nie uczyniła, aby wyrazić
wdzięczność słownie lub pisemnie, np. napisz e-mail, miły liścik lub
powiedz mu/jej jak bardzo doceniasz coś, co dla ciebie zrobił/a.”

Źródło: Lambert, Fincham, 2011

• „Drodzy Rodzice, chciałabym wam
podziękować za moje życie, za
wychowanie które od Was
otrzymałam, za każdą Waszą
nieprzespaną noc kiedy byłam mała i
każdą zmarszczkę na waszych
twarzach kiedy dorastałam - dzięki
Wam jestem tym kim jestem.
Bardzo Wam dziękuję.”
 PRAKTYKOWANIE WDZIĘCZNOŚCI - EFEKTY

• Wzrost wdzięczności
• Większa skłonność do pomagania innym i wsparcia
• Wzrost optymizmu
emocjonalnego
• Wzrost emocji pozytywnych
• Zadowolenie z życia szkolnego (u nastolatków)
• Spadek emocji negatywnych
• Mniej opuszczonych dni w pracy z powodu choroby
• Ilość i jakość snu (osoby z chorobami nerwowo-
• Wzrost pokory
mięśniowymi)
• Wzrost dobrostanu społecznego
• Ilość czasu poświęcanego na ćwiczenia fizyczne
• Wzrost poczucia wspólnotowości
• Mniej symptomów chorobowych
 WYBACZANIE
Wybaczanie:

zespół prospołecznych zmian w motywacji względem sprawcy, które widoczne są

w zmniejszeniu dążenia do zranienia go, unikania i wycofania się z relacji, a
także w zwiększeniu działań na jego korzyść, czyli w wykazywaniu dobrej woli.

Odnotowano między innymi negatywne relacje między wybaczaniem a

neurotyzmem, złością, lękiem, depresją, wrogością, rozgoryczeniem, nasileniem
żałoby oraz postrzeganego stresu (Kaplan, 1992; Subkoviak i in., 1995).

Pozytywne relacje pomiędzy wybaczaniem a ogólnym poziomem zdrowia

psychicznego, nadzieją, poczuciem szczęścia, jakością relacji interpersonalnych,
a także funkcjonowaniem fizycznym (Berry, Worthington, 2001; Karremans, Van
Lange, Ouwerkerk, Kluwer, 2003; Lawler i in., 2003).
 WYBACZANIE
Uczenie się wybaczania
Prowadzenie dziennika lub napisanie listu, w którym uwalniasz złość i
resentymenty wobec osoby lub osób, które cię skrzywdziły

Wskazuje się zarówno na bezpośredni, jak i pośredni wpływ wybaczania na

zdrowie. Jako potencjalne zmienne pośredniczące między wybaczaniem a
zdrowiem wymienia się między innymi: redukcję złości, wrogości i poczucia
stresu, optymistyczne myślenie, wsparcie społeczne, zachowania
prozdrowotne, lepszą samoopiekę, sprzyjające zdrowiu sposoby radzenia sobie
ze stresem oraz czynniki religijne i duchowe.
 WYBACZANIE
Wybaczanie sobie:

uwolnienie się od negatywnych emocji (wstydu, poczucia winy) oraz

samoobwiniania się, wywołanych popełnieniem czynu ocenianego przez
jednostkę jako moralnie nagannego i zastąpienie tych emocji korzystnymi dla
siebie przekonaniami, uczuciami i zachowaniami (Hall, Fincham, 2008).
 (LYUBOMIRSKY, 2008)
TYLKO ŻYCZLIWOŚĆ I WDZIĘCZNOŚĆ?

Dbanie o związki
Wybór związku wymagającego
wzmocnienia i inwestowanie czasu i
energii w jego naprawę, potwierdzenie,
wspieranie i cieszenie się nim.

Realizacja celów
Wybór 1-3 ważnych celów, którą są dla
ciebie znaczące i poświęcenie czasu i
wysiłku w podążaniu do nich.
 (LYUBOMIRSKY, 2008)
TYLKO ŻYCZLIWOŚĆ I WDZIĘCZNOŚĆ?
Rozwijanie optymizmu
Prowadzenie dziennika z wyobrażonymi opisami
najlepszej możliwej przyszłości lub ćwiczenie
dostrzegania dobrych stron każdej sytuacji

Unikanie ruminacji i porównań

społecznych
Używanie strategii (jakich jak odwracanie uwagi),
aby zredukować częstotliwość kierowania uwagi
na problemy i porównania z innymi
 (LYUBOMIRSKY, 2008)
TYLKO ŻYCZLIWOŚĆ I WDZIĘCZNOŚĆ? (

Podejmowanie więcej działań, które cię autentycznie

angażują
Zwiększenie liczby doświadczeń w domu lub w pracy, w
których możesz się zatracić, które stanowią wyzwanie i są
absorbujące (np. flow)

Delektowanie się radościami życia

Zwracanie uwagi na chwilowe przyjemności, delektowanie się
nimi i utrwalanie ich poprzez rozmyślanie, pisanie, rysowanie
lub opowiadanie innym osobom
 (LYUBOMIRSKY, 2008)
TYLKO ŻYCZLIWOŚĆ I WDZIĘCZNOŚĆ? (

Praktyki religijne lub duchowe

Większe zaangażowanie w twój kościół lub
rozwijanie duchowości poprzez lekturę

Troska o ciało
Zajmowanie się własnym ciałem poprzez
aktywność fizyczną, medytację, śmianie się, itp.
ŚRODOWISKO
KOLEKTYWIZM
– OCHRONA PRZED CHOROBAMI ZAKAŹNYMI

• Indywidualizm:
• Niewielkie różnicowanie na grupę własną i obcą
• Zachęcanie do wykraczania poza aktualne normy społeczne
• Orientacja „pierwotna”?

• Kolektywizm – ochrona przed chorobami zakaźnymi

• Wyższe ryzyko infekcji = wyższy kolektywizm
• Wzajemna troska = ochrona przed negatywnymi efektami choroby
• Ochrona przed nowymi patogenami
• Surowe karanie za łamanie norm grupowych
• Wysoce zakaźne środowisko = upadanie grup otwartych, dominacja
grup zamkniętych
 KOLEKTYWIZM I INDYWIDUALIZM

• wyznacza proporcje między wagą przykładaną do dobra Wysoki poziom

90 Australia UK USA
jednostki i grupy 80 Kanada, Holandia
75 Belgia
• większość społeczeństw jest społeczeństwami 74 Dania
kolektywistycznymi, w których pozycję jednostki wyznacza 71 Francja i Szwecja

przynależność do grupy (a raczej relacje z rodziną, Niski poziom

klanem). Grupa popiera swoich członków w zamian za co 26 Malezja
25 Arabia Saudyjska
oni pozostają lojalni wobec grupy 20 Chiny
18 Korea Południowa
• W nielicznych społeczeństwach indywidualistycznych 17 Tajwan
pozycję jednostki wyznaczają jej własne przymioty. 16 Peru
15 Kostaryka
Od ludzi oczekuje się niezależności i samodzielności 11 Panama
8 Ekwador
TEORIA STRESU PASOŻYTNICZEGO /
CHORÓB ZAKAŹNYCH
(FINCHER, THORNHILL)
TEORIA STRESU PASOŻYTNICZEGO /
CHORÓB ZAKAŹNYCH
(FINCHER, THORNHILL)
TEORIA STRESU PASOŻYTNICZEGO /
CHORÓB ZAKAŹNYCH
(FINCHER, THORNHILL)

• Teoria ewolucji gatunku ludzkiego, w której

postuluje udział patogenów zakaźnych (pasożyty,
bakterie, wirusy) w procesie naturalnej selekcji
(presja selekcyjna) skutkującym różnicami w
funkcjonowaniu psychologicznym (np. wartości) i
społecznym (np. postawy międzygrupowe).
CZEGO NAJBARDZIEJ SIĘ BRZYDZISZ?
STRES PASOŻYTNICZY A
FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE Z
PERSPEKTYWY
MIĘDZYKULTUROWEJ

• Stres pasożytniczy
• Historyczne występowanie pasożytów w regionie

• Tradycjonalizm
• Tradycyjne sposoby i tradycyjne wartości nadal stanowią najlepszy sposób na życie.
• Ten kraj ten rozkwitnie, jeśli młodzi ludzie przestaną eksperymentować z narkotykami, alkoholem i
seksem, a zwrócą większą uwagę na wartości rodzinne.

• Orientacja na dominację społeczną

• Najmocniejsze grupy powinny zdominować grupy słabsze
• Nie powinniśmy forsować równości grupowej.
• Ustalając priorytety, musimy uwzględnić wszystkie grupy (-)

• Wrażliwość na obrzydzenie

Tybur, J. M., Inbar, Y., Aarøe, L., Barclay, P., Barlow, F. K., De Barra, M., ... & Consedine, N. S. (2016). Parasite stress and pathogen
avoidance relate to distinct dimensions of political ideology across 30 nations. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(44),
12408-12413.
 JAK BARDZO OBRZYDLIWE JEST WEDŁUG CIEBIE?

• Wdepnięcie w wielką psią kupę

• Przypadkowe dotknięcie czyjejś
krwawiącej rany
• Uściśnięcie spoconej dłoni
nieznajomego
• Dotknięcie stopy nieznajomego
• Zjedzenie ciastka, które upadło na
ziemię na podwórku
• Widok pleśni na resztkach w
lodówce
• Siedzenie obok kogoś z sączącymi
czerwonymi wypryskami
• Stanie w autobusie obok kogoś, kto
wydziela bardzo nieprzyjemny
zapach
• Malaria (pierwotniaki + komary; 1-3 mln
ofiar/rok; gł. dzieci)

• Schistosomatoza (przywry;
najpoważniejszy pasożytniczy problem
zdrowotny zaraz po malarii)

• Leiszmanioza (wiciowce; przenoszone

między ludźmi przez komary)

• Świdrowce (pierwotniaki; przenoszone

przez owady, np. muchę tsetse)

• Trąd (bakterie/prątki; bliskie kontakty

między ludźmi)

• Tyfus plamisty (bakterie; wszy)

• Itp.
ZAGROŻENIE A ZWROT
KONSERWATYWNY

• Po dramatycznych
wydarzeniach, 9/11 (Bonanno
& Jost, 2006)
• Starsi ludzie (Peterson, Smith,
& Hibbing, 2020)
• If you are not a liberal at 20
you have no heart and if you
are not a conservative at 30
you have no brain.
WPŁYW IDEOLOGII:
CHRZEŚCIJAŃSTWO
• „Współczesne funkcjonowanie psychologiczne ludzi (od
indywidualizmu i zaufania po konformizm i myślenie
analityczne) jest pod wpływem głębokich kulturowych
procesów ewolucyjnych, opartych na kościelnym taboo
kazirodztwa i modelu rodziny nuklearnej.”

• Rozbicie społeczeństw opartych na pokrewieństwie

• Klany:
• Silne więzy
• Konformizm i posłuszeństwo
• Lojalność wewnątrzgrupowa
• Niskie zaufanie i uczciwość wobec obcych
• Hamowanie niezależności w myśleniu
• Życie i myślenie osadzone w kontekście

Schulz, J. F., Bahrami-Rad, D., Beauchamp, J. P., & Henrich, J. (2019). The Church, intensive kinship, and global
psychological variation. Science, 366(6466).
 Wyszłam za mąż za
mojego kuzyna.
Mieliśmy wspaniałe
wesele.

Kuzyn to kuzyn, Nie rozumiem to

Oby to była piąta woda nie powinnaś idei brania kazirostwo
po kisielu, bo dzieci mogą wychodzić za ślubu z rodziną.
urodzić się z wadami niego za mąż.
genetycznymi. Chociaż…
miłość nie wybiera… PATOLOGIA dziwne…

Misiak, M. (2016). Afektywne reakcje na niemoralny sukces. Integracja teorii kapitalizacji z

teorią fundamentów moralnych. Praca magisterska. Instytut Psychologii UAM.
”TŁUM TO GROMADA LUDZI DOBROWOLNIE
ZRZEKAJĄCYCH SIĘ ROZUMU”

1967 roku pod miejscową wierzą zgromadziła się 200-

osobowa grupa studentów Uniwersytetu of Oklahoma,
by popatrzeć na swojego kolegę, który stojąc na przy
balustradzie, groził skokiem. Gapie zaczęli skandować
„Skacz, skacz…!”, Student skoczył, zginął na miejscu.
 DEINDYWIDUACJA
Mann zbadał 21 przypadków gapiów zbierających się  Utrata samoświadomości i
wokół budynków, z których chcieli skoczyć lęku przed oceną społeczną,
samobójcy do jakiej dochodzi w grupach
sprzyjających anonimowości i
W 10 przypadkach podżegnywali do skoku!
odcinających uwagę od
Co zwiększało prawdopodobieństwo takiego jednostki
zachowania:
 większa anonimowość,
• większe grupy rozproszenie
odpowiedzialności
• ofiara znajdowała się daleko od tłumu

• incydent był w nocy

• było gorąco, przedłużanie zdarzenia

 • Toruń, 2013
• W stronę samobójcy leciały najgorsze
przekleństwa i wyzwiska. Niektórzy bez
ogródek krzyczeli do niego, żeby w
końcu skoczył, bo im się spieszy.
SAMOŚWIADOMOŚĆ
• Poczucie anonimowości • Spadek samoświadomości:
zmniejsza samoświadomość i
czyni człowieka podatnym na • - taniec, krzyk, klaskanie,
oddziaływanie zarówno skandowanie, wzrost pobudzenia,
pozytywne (pielęgniarki) jak i rymowanki, włożenie czarnej kurtki
negatywne (Ku-Klux-Klan) –
człowiek staje się bardziej
podatny na wpływ sytuacji
• Wzrost samoświadomości:

• - lustro, kamera, identyfikatory,

osobiste przedmioty, własny dom,
niezakłócony spokój oświetlone
pomieszczenie, małe miasta
 ROZUM
Kultura / intencja

IMPULSY NAWYKI
geny / natura środowisko
DOBRY, ZŁY I… TAKI SOBIE

Impulsy Nawyki Intencje

(natura) (środowisko) (rozum)
+ + + Święty – Anioł
- - + Święty - Nawrócony
+ - + Trybik w maszynie zła
Wywrotowiec / Wyprany
+ + -
mózg
Penitencjariusz / Zły w
- + -
maszynie dobra
- - - Czarny charakter
PODSUMOWANIE
 JAK BARDZO SPOŁECZNI SĄ LUDZIE?
DLACZEGO SĄ TACY JACY SĄ I SIĘ RÓŻNIĄ?

„Wdrukowane w mózg” mechanizmy: Dostrzegamy powierzchnię nieświadomi złożonego

pochodzenia naszych „intuicji” społecznych:

Inni ludzie jako pierwotny/pierwszy obiekt zainteresowania. Presja dziedzictwa biologicznego (bo tak mi się chcę)
Otrzymywanie zainteresowania innych ludzi od pierwszej Presja kultury i ideologii (tak bo tak trzeba)
chwili życia.
Presja nawyku (tak bo tak)
Błyskawiczna kategoryzacja innych ludzi na ważnych
wymiarach psychologicznych
Wydarzenia społeczne jako warunek szczęścia/nieszczęścia
od narodzin aż do śmierci
Błyskawiczne/pierwotnie bezrefleksyjne decyzje moralne
(intuicje)
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA I
JEJ (NIEKTÓRE) PROBLEMY
ŁUKASZ D. KACZMAREK
CZY(M) JEST PSYCHOLOGIA
SPOŁECZNA

• Psychologia społeczna opisuje i wyjaśnia, w jaki

sposób ludzie spostrzegają innych, reagują na
nich emocjonalnie i w jaki sposób w stosunku
do siebie nawzajem się zachowują (Wojciszke,
Doliński, 2008)
• Psychologia społeczna – subdyscyplina
psychologii [wykorzystująca metody
psychologiczne do opisu, wyjaśnienia,
przewidywania i regulowania reakcji
(wewnętrznych i zewnętrznych), myśli, uczuć i
zachowań] dotycząca wpływów między ludźmi.
• Różnica względem socjologii: - socjologia –
skala makro

Źródło: wikipedia.org
CZY(M) JEST PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

POZNANIE JA I SAMOOCENA POSTAWY I ICH RELACJE WPŁYW

SPOŁECZNE ZMIANA INTERPERSONALNE SPOŁECZNY

GRUPA SPOŁECZNA RELACJE

MIĘDZYGRUPOWE
POZNANIE • Obszar psychologii społecznej skoncentrowanej na tym, jak ludzie…

SPOŁECZNE uzyskują
przetwarzają
przechowują
– POZNAWCZA wykorzystują
PSYCHOLOGIA • … informacje o innych ludziach.
SPOŁECZNA • Efekty (jak jest) / mechanizmy (dlaczego tak jest?)
• Dlaczego lubimy ludzi podobnych do siebie? Dlaczego patrzymy na
innych stereotypowo? Jak skutecznie oczernić przeciwnika? Dlaczego
wszyscy popełniamy podobne błędy logicznego myślenia?
 NA CZYM KONCENTRUJĄ SIĘ MĘŻCZYŹNI
SZUKAJĄC PARTNERKI NA RAZ LUB NA DŁUŻEJ
 ŻONA

KOCHANKA
PRZETWARZANIE INFORMACJI

Źródło: Greifender i in., 2018

CZY TO DZIAŁA?
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA I
JEJ (NIEKTÓRE) PROBLEMY
ŁUKASZ D. KACZMAREK
PROBLEMY PSYCHOLOGII
SPOŁECZNEJ
JAKO NAUKI

• Obserwacje potoczne
• Hipotezy ewolucyjne
• Zachowania czy fantazje?
• Interpretacja wskaźników
• Replikacja badań
• Kontrowersje
5 CHORÓB
NAUKOWCÓW
(ANTONAKIS, 2017)
• Sygnifikancjoza – obsesja szukania
istotności statystycznych

• Neofilia – obsesja pokazywania nowych

rzeczy (novel contribution)

• Theorea – (teoretyczne rozwolnienie) –

mania nowych teorii / pojęć

• Arygorium (niezborność intelektualna) –

brak rygoru teoretycznego i empirycznego

• Disjunctivitis (przyczynkowatość prosta)

– skłonność do wytwarzania dużej
objętościowo zbędnych, trywialnych i
niespójnych treści.
POTOCZNE
OBSERWACJE
Ignorance more frequently
begets confidence than
does knowledge
PROBLEMY PS JAKO NAUKI:
POTOCZNE OBSERWACJE

• Błąd konfirmacji - tendencja do preferowania

(poszukiwania / uznawania / zapamiętywania /
interpretowania) informacji potwierdzających
wcześniejsze oczekiwania

• Efekt wrogich mediów:

• Różnice w percepcji „neutralnego” materiału
(źdźbło w cudzym oku)
• korzystania ze źródeł informacji zgodnych z
własnymi poglądami

• Mechanizm: redukcja dysonansu poznawczego

• Negatywne uczucia → zakwestionowanie
wiarygodności źródła przekazu

Vallone, R. P., Ross, L., & Lepper, M. R. (1985). The hostile media phenomenon: Biased Perception and Perceptions
of Media Bias in Coverage of the "Beirut Massacre". Journal of Personality and Social Psychology, 49, 577-585.
SPOŁECZNA PROJEKCJA /
FAŁSZYWY KONSENSUS

• Przypisywanie własnych postaw i stanów

psychicznych określonym osobom
• Ludzie przeceniają stopień, w jakim inni podzielają
ich postawy
• Projekcja jako mechanizm motywacyjny:
• Chcą należeć
• Chcą czuć się normalnie
• Projekcja jako mechanizm percepcyjny:
• Własne postrzegane jako normalne / naturalne
• Ekspozycja selektywna (życie z osobami o
podobnych poglądach)
 HIPOTEZY
EWOLUCYJNE
TI***R
CZEGO UCZY NAS TINDER?

• Efekt Tindera. Ocena i selekcja potencjalnych partnerów

gratyfikująca i cel sam w sobie (Chamorro-Premuzic, 2014);

• Selektywność. Kobiety bardziej „wybredne” (Neyt, 2019).

1.63% swipy dają match, 10% matchy daje kontakt; mężczyźni
więcej lajkują ale mają 20x mniej matchy niż kobiety (Tyson
et al., 2016)

• Motywacja socjoseksualna. Mężczyźni częściej

motywowani „czystym seksem” (casual sex; bez miłości,
zaangażowania i bliskości) (Neyt, 2019)

• Zasoby. Kobiety preferują mężczyzn z wyższym

wykształceniem; dla mężczyzn wykształcenie kobiety bez
znaczenia (Neyt, 2019)

• Dymorfizm/Wzrost. Mężczyźni częściej umieszczają selfie

robione od dołu, kobiety od góry (Sedgewick i in. 2017)

• Monogamia. Negatywne cechy osobowości (np. ciemna

triada) powiązane z szukaniem relacji przelotnych (Lyons i
in., 2020). Pozytywne cechy osobowości (jasna triada)
związane z szukaniem relacji długofalowych (Sevi et al., 2020)
NOWE CZASY,
STARE OBELGI
• „Obraźliwe, ordynarne, pogardliwe,
poniżające i wyrządza krzywdę”
• Brak różnic między K i M w
stosowanych wyzwiskach
• Wobec mężczyzn:
• Siła/status
• Seksualność/płeć

• Wobec kobiet
• Wygląd
• Promiskuityzm

Harrison, M. A., & Hughes, S. M. (2021). Ugly or weak? Insults target sex-specific cues of mate value. Evolutionary
Behavioral Sciences. Advance online publication.
 RÓŻNICE PŁCIOWE W PREFERENCJI
DLA RÓŻNORODNOŚCI SEKSUALNEJ

• Z kim wolał/abyś się umówić na kolejną „casualową”

randkę? (A, B) (C, B), itd.
• Mężczyźni - większa różnorodność wyborów
(d = .65).

• Wygląd:
• Preferencja. Mężczyźni częściej niż kobiety preferują
kiedy stały/a partner/ka zmienia wygląd
• Zachowanie. Kobiety w odróżnieniu od mężczyzn
podają, że częściej zmieniają wygląd niż ich partnerzy

Hughes, S. M., Aung, T., Harrison, M. A., LaFayette, J. N., & Gallup, G. G. (2021). Experimental evidence for sex differences in
sexual variety preferences: support for the coolidge effect in humans. Archives of Sexual Behavior, 50(2), 495-509.
 UWAGA PSYCHOLOGIA
EWOLUCYJNA!

BŁĄD NATURALIZMU (NATURALISTIC FALLACY).

JEST ≠ POWINNO BYĆ

REDUKCJONIZM/DETERMINIZM BIOLOGICZNY/GENETYCZNY

BŁĄD KONFIRMACJI.
KORELACJE POZORNE
ZACHOWANIA
CZY FANTAZJE?
CZY PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA JEST
NADAL NAUKĄ NAD ZACHOWANIEM?

• Spadek badań nad zachowaniem obserwowany od

lat 1970
• Reorientacja poznawcza:
• Od agresji, altruizmu, wpływu społecznego, itp., do
postaw, wartości, stereotypów, itp.
• Od sytuacyjnych wyjaśnień (w jakich warunkach)
zachowań do poznawczych (dlaczego)

• Rozwój metodologii preferującej kwestionariusze

Doliński, D. (2018). Is psychology still a science of behaviour?. Social Psychological Bulletin, 13(2), 1-14.
ALE…
KONTROWERSJE
 „EKSPERYMENT”
WIĘZIENNY
• Nie był eksperymentem!
(randomizacja + kontrola zmiennych zakłócających (Udział
osób znających hipotezę) + grupa kontrolna, np. manipulacja
deindywiduacją? Strażnicy bez okularów i z plakietkami
imiennymi!)

• Tylko niektórzy strażnicy zachowywali się brutalnie!

Zachowanie strażników nie było niezależne (wskazówki
zdradzające hipotezę + zachęty ze strony badaczy:
zachęcanie by bardziej się wciągnąć i być ostrzejszym dla
dobra eksperymentu)

• Sposób rekrutacji do badania („życie więzienne”)

przyciąga osoby bardziej agresywne, autorytarne,
machiawelistyczne, narcystyczne, dominujące i mniej
empatyczne i altruistyczne (Carnahan, McFarland, 2007)

• Brak pozytywnej replikacji:

• Reicher, Haslam (2006): BBC Prison Study. Strażnicy
wzajemnie wystrzegali się tyranii i autorytaryzmu; nie
korzystali z dostępnych sankcji
INTERPRETACJE
PROBLEMY PS JAKO
NAUKI: INTERPRETACJE

• Czy zastygnięcie na widok

broni, to reakcja adaptacyjna?

Santos, M. F., Bastos, A. F., Oliveira, J. M., Figueira, I., Gleiser, S., Pereira, M. G., ... & Erthal, F. S. (2019). Hands up! Atypical defensive
reactions in heavy players of violent video games when exposed to gun-attack pictures. Frontiers in psychology, 10, 191.