Katarzyna Tomaszek

Juliusz Słowacki, Kordian – cykl lekcji

1. Rozterki „dziecięcia wieku” – psychologiczny portret Kordiana

2. Trzy podróże na drodze do świadomości. Kordian jako homo viator → przejdź
3. Spiskowiec Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją → przejdź
4. Polska – Chrystusem czy Winkelriedem narodów? Kordian Juliusza Słowackiego jako replika na
III część Dziadów Adama Mickiewicza → przejdź
5. Moc romantycznych monologów – porównanie Wielkiej Improwizacji z III części Dziadów
z monologiem Kordiana na szczycie Mont Blanc → przejdź

Uwaga. Cykl lekcji dotyczących Kordiana Juliusza Słowackiego został podzielony na 2 części.
Pierwsza obejmuje zagadnienia egzystencjalne (lekcje 1–2), druga dotyczy zagadnień narodowych
(lekcje 3–5). Przed przystąpieniem do pierwszych zajęć uczniowie powinni się zapoznać ze
wstępnymi informacjami dotyczącymi utworu – podręcznik, s. 210–211.

LEKCJA 1
Temat: Rozterki „dziecięcia wieku” – psychologiczny portret Kordiana

Uwaga. Przed przystąpieniem do zajęć nauczyciel może poprosić uczniów o zrobienie listy tekstów
kultury, w których podejmowana jest tematyka związana z problemami nastolatków (mogą to być
książki, filmy, seriale), lub zaproponować im obejrzenie wybranych pozycji:
1. Co gryzie Gilberta Grape’a, reż. Lars Sven Hallström, 1993 r.
2. Buntownik z wyboru, reż. Gus van Sant, 1997 r.
3. Papierowe miasta, reż. Jake Schreier, 2015 r.
4. Małe kobietki, reż. Greta Gerwig.

Czas trwania zajęć

90 min

Cele zajęć
– charakterystyka postaci Kordiana ze szczególnym zwróceniem uwagi na psychologię postaci –
gromadzenie słownictwa pozwalającego opisywać cechy
– wnioskowanie na podstawie analizy tekstu literackiego
– ćwiczenia w argumentacji
Cele wynikające z podstawy programowej
Uczeń:
– wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej
jako lektury obowiązkowe (I.1.8.);
– rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji (I.1.9.);
– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10);
– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić
argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14);
– rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i
związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości (I.1.16.).

Metody pracy:
– dyskusja
– burza mózgów
– praca z tekstem

Formy pracy:
– grupowa
– zbiorowa

Materiały
– interaktywna karta pracy – mapa myśli (załącznik nr 1)

Przebieg lekcji
1. Część wprowadzająca.
Na początku lekcji nauczyciel zaprasza uczniów do wspólnego stworzenia mapy myśli
przedstawiającej psychologiczny portret współczesnego nastolatka. Uczniowie mogą się
odwoływać do własnych doświadczeń. Podczas lekcji zdalnej nauczyciel może wykorzystać prosty
internetowy kreator mapy myśli, np. creately (istnieje polska wersja programu), dający możliwość
wspólnej pracy z uczniami.
Przykładowa mapa myśli:

MOCNE STRONY
pewność siebie,
PRIORYTETY znajomość języków
np. ciekawa praca, obcych, chęć
zdobycie dobrego podejmowania wyzwań, SŁABE STRONY
wykształcenia, poczucie świadomość tego, że wewnętrzne rozdarcie,
zadowolenia z życia, świat nieustannie się nieumiejętność
szczęśliwa rodzina zmienia, nastawienie na zdefiniowania swoich
zdobywanie nowych celów, nadmierna
doświadczeń wrażliwość, ucieczka przed
odpowiedzialnością

MARZENIA
np. podróże, AUTORYTETY
wykonywanie np. rodzice, dziadkowie,
określonego zawodu,
pokonanie jakiegoś
Współczesny sportowiec
wyzwania, osiągnięcie nastolatek
jakiegoś celu

Jeśli nauczyciel zlecił wcześniej uczniom obejrzenie wskazanego filmu, pyta, w jaki sposób zostało
w nim przedstawione dojrzewanie – z czym związane są rozterki i problemy bohaterów, jakie są ich
marzenia i aspiracje. Warto zapytać uczniów o to, czy w ich odczuciu dojrzewanie jest
doświadczeniem trudnym, a jeśli tak, to dlaczego.

2. Część główna
Nauczyciel dzieli klasę na 4–5-osobowe grupy. Jeśli lekcja odbywa się zdalnie, na czas pracy
członkowie poszczególnych grup rozłączają się z głównego spotkania, aby w mniejszym gronie
wykonać zadanie. Zadaniem każdej z grup jest stworzenie psychologicznej mapy myśli tytułowego
bohatera dramatu Juliusza Słowackiego oraz zastanowienie się, w jakim stopniu Kordian
przypomina współczesnych nastolatków. Uczniowie, tworząc swoje mapy myśli, powinni odwołać
się do treści dramatu Juliusza Słowackiego (np. akt I, scena 1; akt I, scena 2) – załącznik nr 1.
Po wykonaniu zadania przedstawiciele poszczególnych zespołów prezentują wyniki pracy swoich
grup. W czasie lekcji zdalnej mapy myśli zostają udostępnione na ekranie głównym. Nauczyciel
pyta uczniów, z czego przede wszystkim wynikają problemy i rozterki Kordiana (możliwe
odpowiedzi: nieszczęśliwa miłość, brak idei, strach przed przyszłością, brak sensu życia, ciągłe
niezdecydowanie, wahanie, brak pomysłu na życie) oraz w jaki sposób sam mógłby sobie z nimi
poradzić – krótka dyskusja.
Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na fakt, że Kordian to bohater ogarnięty tzw. chorobą wieku –
postawą charakterystyczną dla epoki romantyzmu, charakteryzującą się głębokim pesymizmem,
apatią, poczuciem zagrożenia ze strony nieakceptowanej i odrzucanej rzeczywistości. Określenie to
ściśle wiąże się z pojęciem Weltschmerz, oznaczającym „ból istnienia z powodu świata”. Zadaniem
uczniów jest wskazanie przykładów innych literackich bohaterów, którzy zdradzali objawy choroby
wieku (np. Gustaw z IV części Dziadów, Werter – tytułowy bohater Cierpień młodego Wertera,
warto porozmawiać też z uczniami na temat kreacji Hamleta z dramatu Williama Szekspira).
Schemat obrazujący wypowiedź nauczyciela (w nauczaniu zdalnym do udostępnienia na ekranie):

spleen,
melancholia,
nostalgia

poczucie
CHOROBA niemocy,
brak przeżycia WIEKU odrzucenie
pokoleniowego rzeczywistości

gonitwa za
ulotnymi
wrażeniami przy
jednoczesnej
nieumiejętności
podjęcia
efektywnych
działań

Nauczyciel może zacytować lub wyświetlić uczniom fragment Spowiedzi dziecięcia wieku,
w którym autor Alfred de Musset dał rozpoznanie opisywanego syndromu:
„Uczucie niewysławionej mdłości zaczęło fermentować ze wszystkich młodych sercach. Skazani
przez panów świata na bezwład, wydani na łup […], na pastwę bezczynności i nudy, młodzi ludzie
patrzyli, jak umykają im spienione fale, przeciw którym prężyli ramiona. Wszyscy ci namaszczeni
oliwą gladiatorzy czuli w głębi ducha nieznośną czczość. […] Cała choroba wieku pochodzi
z dwóch przyczyn: […] wszystko, co było, już nie jest; wszystko, co będzie, jeszcze nie jest. Nie
szukajcie gdzie indziej tajemnicy naszych bólów”.
Alfred de Musset, Spowiedź dziecięcia wieku, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński, Warszawa 1991, s. 25.

3. Część podsumowująca
W części podsumowującej nauczyciel pyta uczniów, w jaki sposób Kordian próbuje sobie poradzić
z niemocą (rozmowa z Grzegorzem, próba samobójcza). Ostatecznie wyrusza w podróż. Lekcję
zamyka swobodna dyskusja na temat tego, ile w Kordianie jest cech współczesnego nastolatka oraz
które jego rozterki zdaniem uczniów są aktualne, a które zupełnie się zdezaktualizowały.

Praca domowa
Zadaniem uczniów jest prześledzenie biografii Juliusza Słowackiego, przede wszystkim okresu
młodzieńczego artysty, oraz wykazanie jej związku z kreacją tytułowego bohatera Kordiana.
Uczniowie mogą przygotować prezentację multimedialną lub nagrać krótki wykład typu TED.
Należy zapewnić wystarczającą ilość czasu na wykonanie zadania. To zadanie można też
zrealizować jako projekt.
Juliusz Słowacki, Kordian – cykl lekcji
1. Rozterki „dziecięcia wieku” – psychologiczny portret Kordiana → przejdź
2. Trzy podróże na drodze do świadomości. Kordian jako homo viator
3. Spiskowiec Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją → przejdź
4. Polska – Chrystusem czy Winkelriedem narodów? Kordian Juliusza Słowackiego jako replika na
III część Dziadów Adama Mickiewicza → przejdź
5. Moc romantycznych monologów – porównanie Wielkiej Improwizacji z III części Dziadów
z monologiem Kordiana na szczycie Mont Blanc → przejdź

LEKCJA 2

Temat: Trzy podróże na drodze do świadomości. Kordian jako homo

viator

Uwaga. Przed przystąpieniem do zajęć (zwłaszcza jeśli odbywają się one w formie zdalnej)
nauczyciel może zaproponować uczniom wysłuchanie ciekawej audycji radiowej pt. Podróże
z poetą, czyli Słowacki jak współczesny turysta (ten tytuł należy wpisać do wyszukiwarki).

Czas trwania zajęć

90 minut

Cele zajęć
– określenie funkcji motywu podróży w tekstach kultury różnych epok
– określenie roli podróży w dojrzewaniu Kordiana
– wnioskowanie na podstawie analizy tekstu literackiego
– ćwiczenia w argumentacji

Cele wynikające z podstawy programowej

Uczeń:
– wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej
jako lektury obowiązkowe (I.1.8.);
– rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji (I.1.9.);
– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10);
– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić
argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14);
– rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę
i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości
(I.1.16.).

Metody pracy
– dyskusja
– burza mózgów
– praca z tekstem

Formy pracy
– grupowa
– zbiorowa

Materiały
– tabela do uzupełnienia (załącznik nr 2)
– reprodukcje obrazów z okresu romantyzmu (załącznik nr 3)

Przebieg lekcji
1. Część wprowadzająca
Nauczyciel pyta uczniów, czym dla nich jest podróż, czy odbyli podróże, które w jakiś sposób
zmieniły ich życie, przyniosły im jakąś wiedzę (swobodna dyskusja). Warto też się zastanowić nad
różnymi typami podróży i określić różnice pomiędzy nimi (podróż, wędrówka, tułaczka,
pielgrzymka).
Nauczyciel prosi uczniów o określenie uniwersalnych funkcji podróży jako motywu pojawiającego
się w tekstach kultury – uczniowie otrzymują do uzupełnienia tabelę – załącznik nr 2
(w przypadku lekcji zdalnej nauczyciel może wykorzystać tablicę w aplikacji, z której korzysta).
Przykładowe odpowiedzi:

Bohater / utwór Funkcje podróży

Odyseusz Podróż to metafora ludzkiego życia. W czasie podróży człowiek nabiera
bohater Odysei Homera doświadczenia, mierząc się z przeciwnościami losu (topos homo viator).

J.R.R. Tolkien Podróż staje się dla bohaterów drogą do dojrzałości (Sam, Bilbo), jest
czasem zdobywania kolejnych doświadczeń, poznawania własnych
Władca Pierścieni słabości (Aragorn, Boromir).
Kandyd, podróżując po całej Europie, rozprawia się z obiegowymi
Kandyd, tytułowy
wyobrażeniami, przesądami na temat życia, obnaża bezsens radosnej
bohater powiastki
filozofii życia propagowanej przez Leibniza. Podróż daje bohaterowi
filozoficznej Woltera
wiedzę na temat tego, co w życiu istotne.

Opowieść o starym człowieku, który przemierza Stany Zjednoczone na

Prosta historia kosiarce, aby pojednać się z umierającym bratem. Podróż pozwala
film wreż. Davida bohaterowi spojrzeć na własne życie z dystansu, zyskać właściwą
Lyncha perspektywę.

2. Część główna
Nauczyciel informuje uczniów, jaką rolę odgrywała podróż w literaturze romantycznej, w której
motyw ten zapoczątkował Laurence Sterne, autor cieszącej się ogromną popularnością Podróży
sentymentalnej. Romantycy, nieufni wobec racjonalistycznej koncepcji zdobywania wiedzy,
propagowali ideę poznawania poprzez własne, autentyczne doświadczenia, dzięki którym można
było zweryfikować „wiedzę książkową”, a nade wszystko poznać siebie. Istotnym czynnikiem była
romantyczna koncepcja indywidualizmu, głosząca niepowtarzalność i wyjątkowość każdego
człowieka, jego przeżyć i doznań. Według badaczki literatury romantycznej Marii Janion: „jeśli
uwzględni się też programowe zafascynowanie egzotyzmem, to jasne staje się, że jedynie przez
indywidualne poznanie możliwe było zdobycie niezbędnej wiedzy o świecie, o innych i o sobie.
W przypadku romantyzmu polskiego ważny wpływ miała też historia, ona to sprawiła, iż z wolą lub
bez niej wielu Polaków ruszyło w podróż, która często nie miała mieć swego końca, stając się
»wieczną« tułaczką czy pielgrzymką”.
Polscy romantycy podróżowali w czasie i przestrzeni, przenosząc się „do kraju lat dziecinnych”
(Pan Tadeusz Adama Mickiewicza), przemierzając Krym (Sonety krymskie Adama Mickiewicza)
lub udając się w Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (Juliusz Słowacki). Odbywali wycieczki
ludoznawcze i krajoznawcze, opisując następnie w swoich utworach ludowe zwyczaje (twórczość
Teofila Lenartowicza), przemierzali bezkresne pustkowia Rosji, udając się na katorgę. Podróż
pozwalała im zdobywać trudną wiedzę o świecie i o sobie.
Swoją wypowiedź nauczyciel może wzbogacić pokazem obrazów (załącznik nr 3) odnoszących się
do romantycznych podróży:
  Walenty Wańkowicz, Portret Adama Mickiewicza na Judahu Skale
 Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły
 Caspar David Friedrich, Skały kredowe na Rugii
Zadaniem uczniów jest krótkie omówienie prezentowanych dzieł, przy czym powinni zwrócić
uwagę na to, w jaki sposób pokazano na nich romantycznego wędrowca i podkreślono jego
indywidualizm.
Nauczyciel wraz z uczniami ustalają, dlaczego Kordian postanawia wyruszyć w podróż – opisują
stan psychiczny bohatera w momencie, gdy decyduje się na ten krok (możliwe odpowiedzi:
nieudana próba samounicestwienia staje się dla bohatera impulsem do poszukiwania własnego
miejsca na ziemi, celu, który nadałby sens życiu). Uczniowie ustalają porządek podróży Kordiana:

Anglia Włochy szczyt

(Lodyn, Dover) (Rzym, Watykan) Mont Blanc
Uczniowie zostają podzieleni na 9 zespołów, których zadaniem jest wcielenie się w postać
podróżującego Kordiana. Członkowie poszczególnych grup muszą prześledzić fragmenty II aktu
dramatu Juliusza Słowackiego odnoszące się do wylosowanego etapu podróży bohatera, aby
następnie stworzyć fragment jego pamiętnika, w którym pojawi się odpowiedź na wylosowane
pytanie (przyjmują perspektywę bohatera, muszą też zwrócić uwagę na to, jakich uczuć i emocji
Kordian mógł doświadczać w danym momencie). Pytania dla poszczególnych grup (zgodne
z romantyczną koncepcją podróży) znajdują się w załączniku nr 4.
Jeśli lekcja jest przeprowadzana zdalnie, nauczyciel może poprosić uczniów o połączenie się ze
sobą w mniejszych zespołach i nagranie fragmentu pamiętnika Kordiana.
Po zakończeniu prac poszczególnych zespołów fragmenty pamiętników Kordiana są odsłuchiwane
lub odczytywane na forum klasy. Nauczyciel wraz z uczniami tworzą schemat, na którym zapisują,
jaką wiedzę o ludziach, o świecie, o sobie nabył bohater:

Wiedza o ludziach Wiedza o świecie Wiedza o sobie

światem rządzi zamiłowanie do dzieł

są interesowni
pieniądz Szekspira
(Wioletta, papież)

świat jest samowystarczalność,

prawdziwa miłość to bezwzględny, rządzi zdolności
mrzonka nim wielka polityka autoanalityczne

3. Część podsumowująca
Nauczyciel wraz z uczniami analizują finał podróży Kordiana – scenę na Mont Blanc (odnalezienie
życiowego celu  romantyczny indywidualizm bohatera, przejawiający się do tej pory na
płaszczyźnie egzystencjalnej, uzyska nacechowanie patriotyczne; Kordian – jak wielu polskich
bohaterów romantycznych – przeistoczy się w prometejskiego bojownika sprawy narodowej).
Nauczyciel, analizując z uczniami scenę na Mont Blanc, może na chwilę wrócić do prezentowanych
wcześniej romantycznych obrazów (szczyty tonące w chmurach, romantyczny indywidualizm).
Warto także zwrócić uwagę na kulturową symbolikę szczytu Mont Blanc – najwyższego w Europie,
przestrzeni, która znajduje się symbolicznie najbliżej Boga (buta romantycznego bohatera,
przekonanie o własnej wyjątkowości).
Na koniec warto zaproponować uczniom krótką rozmowę na temat wysłuchanej przez nich audycji
i zapytać, w jakim stopniu ich zdaniem podróże samego Słowackiego mogły się przełożyć na
tematykę oraz kształt drugiego aktu Kordiana.

Praca domowa
Czy Kordian to typowy bohater dynamiczny? – wypowiedź argumentacyjna na 100–150 słów.
Juliusz Słowacki, Kordian – cykl lekcji
1. Rozterki „dziecięcia wieku” – psychologiczny portret Kordiana → przejdź
2. Trzy podróże na drodze do świadomości. Kordian jako homo viator → przejdź
3. Spiskowiec Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją
4. Polska – Chrystusem czy Winkelriedem narodów? Kordian Juliusza Słowackiego jako replika na
III część Dziadów Adama Mickiewicza → przejdź
5. Moc romantycznych monologów – porównanie Wielkiej Improwizacji z III części Dziadów
z monologiem Kordiana na szczycie Mont Blanc → przejdź

LEKCJA 3

Temat: Spiskowiec Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją

Czas trwania zajęć

90 minut

Cele zajęć
– charakterystyka postaci Kordiana ze szczególnym zwróceniem uwagi na psychologię postaci –
gromadzenie słownictwa pozwalającego opisywać cechy
– wnioskowanie na podstawie analizy tekstu literackiego
– ćwiczenia w argumentacji

Cele wynikające z podstawy programowej

Uczeń:
– wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej
jako lektury obowiązkowe (I.1.8.);
– rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji (I.1.9.);
– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10);
– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić
argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14);
– rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i
związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości (I.1.16.);
– interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego (I.1.5.);
– rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich
funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter (I.1.6.).

Metody pracy
– dyskusja
– burza mózgów
– praca z tekstem

Formy pracy
– indywidualna
– zbiorowa

Materiały
– fragmenty dramatu do analizy (załączniki nr 5, 6, 7)

Przebieg lekcji
1. Część wprowadzająca
Nauczyciel prosi uczniów o określenie sytuacji Kordiana w akcie III dramatu.

przebywa w Warszawie, akcja

podchorąży rozgrywa się m.in. w podziemnym
lochu w kościele św. Jana, gdzie
spotykają się spiskowcy

Kordian
w akcie III

czyn Kordiana ma być hasłem do

uczestnik spisku antycarskiego
podjęcia walki niepodległościowej

Nauczyciel uzupełnia informacje podane przez uczniów – akcja aktu III dramatu Juliusza
Słowackiego rozgrywa się 24 maja 1829 roku, kiedy cara Mikołaja I koronowano na króla Polski
(został zdetronizowany w czasie powstania listopadowego przez polski sejm). Władca przybył z tej
okazji wraz z rodziną do Warszawy. O spisku antycarskim wspominają ówcześni pamiętnikarze.
Słowacki przedstawia przede wszystkim samego Kordiana w momencie próby, w starciu ze
Strachem oraz Imaginacją.

2. Część główna
Nauczyciel wraz z uczniami poddają analizie trzy fragmenty dramatu. Pierwszy dotyczy obrad
konspiratorów, w czasie których prezentowane są stanowiska wobec zamachu (załącznik nr 5).
W drugim fragmencie Kordian ściera się ze Strachem oraz Imaginacją (załącznik nr 6). Trzeci
fragment dotyczy pobytu Kordiana w szpitalu wariatów (załącznik nr 7).

Analiza pierwszego fragmentu – narada spiskowców

Warto rozpocząć od krótkiej rozmowy na temat etycznej strony królobójstwa. Uczniowie powinni
wyrazić swoje zdanie na temat tego, czy tak niemoralny czyn może zostać usprawiedliwiony przez
szczytny zamiar (walka narodowowyzwoleńcza).
Określenie stanowisk bohaterów wobec zamachu:

Ksiądz, Prezes Kordian (Podchorąży)

 są zdecydowanymi przeciwnikami zamachu
 twierdzą, że jest to czyn niemoralny,
niezgodny z polską tradycją
 boją się reakcji innych państw europejskich
 zdecydowanie opowiada się za zabiciem cara
 uważa, że Polacy muszą zdecydować się na
działania radykalne, jeżeli chcą odzyskać
wolność; czcze dywagacje do niczego ich nie
doprowadzą

Nauczyciel może podsumować analizę fragmentu informacją, że Słowacki w tej scenie nawiązuje
do toczącej się w środowiskach emigracyjnych dyskusji dotyczącej tego, jakie metody powinni
wykorzystać Polacy, aby odzyskać niepodległość.

Analiza drugiego fragmentu – Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją

Nauczyciel pyta uczniów o to, na jakiej płaszczyźnie rozgrywa się analizowana scena (umysł
i dusza bohatera, jego monolog wewnętrzny). Do zamordowania cara nie dochodzi, ponieważ
Kordian nie poradził sobie z wątpliwościami natury moralnej, etycznej. To jedna z niewielu postaci
w literaturze romantycznej, która w chwili próby zostaje ogarnięta dziwną niemocą. Sam Słowacki
określił to w Grobie Agamemnona „połowicznością” czynów. Strach i Imaginacja stanowią
zdaniem Marii Janion egzemplifikację rozterek inicjatorów powstania listopadowego, którzy nie
byli w stanie przekonać do czynu zbrojnego całego społeczeństwa.
Analiza trzeciego fragmentu – spotkanie z Diabłem
Kordian i jego plan stają się obiektem drwin Szatana – Doktora, który postawi bohatera w jednym
rzędzie z pacjentami szpitala wariatów. Diabeł stara się zasiać w duszy Kordiana zwątpienie w sens
indywidualnego poświęcenia na rzecz narodu (polemika z romantycznym prometeizmem, motywy
faustyczne).

3. Część podsumowująca
W części podsumowującej nauczyciel przytacza uczniom fragment wypowiedzi Zofii Nałkowskiej,
która stwierdziła: „I oto Kordian zdolny jest do niespełnienia czynu […] – albowiem jeszcze
wyższym od tej egzaltacji bohaterskiej jest wstręt do łatwego mordu, odraza wobec jego
brutalności” (Mała historia literatury polskiej, red. A. Brodzka, E. Tarnowska-Semeriusz,
Warszawa 2006).
Nauczyciel zaprasza uczniów do swobodnej dyskusji na temat oceny postępowania bohatera
dramatu Słowackiego (przegrywa, bo się cofa, czy wygrywa moralnie, bo się cofa).

Praca domowa
Uczniowie zostają podzieleni na 3-osobowe zespoły. Ich zadaniem jest opracowanie koncepcji
jednej sceny dramatu, przy założeniu, że Kordian poważył się na carobójstwo. Uczniowie mają się
skupić przede wszystkim na konsekwencjach tego czynu ponoszonych przez bohatera dramatu
Juliusza Słowackiego.
Nauczyciel może też poprosić uczniów, aby stworzyli „malarski komiks”, w którym opowiedzą
historię Kordiana, korzystając z wybranych dzieł malarstwa romantycznego. Zadaniem uczniów
jest wyszukanie obrazów oraz ułożenie ich w odpowiedniej kolejności – warto zaprezentować
efekty prac na forum, porozmawiać o tym, dlaczego uczniowie zdecydowali się na wykorzystanie
takich, a nie innych obrazów (zadanie doskonale pobudza kreatywność, szczególnie w czasie
nauczania zdalnego).
Juliusz Słowacki, Kordian – cykl lekcji
1. Rozterki „dziecięcia wieku” – psychologiczny portret Kordiana → przejdź
2. Trzy podróże na drodze do świadomości. Kordian jako homo viator → przejdź
3. Spiskowiec Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją → przejdź
4. Polska – Chrystusem czy Winkelriedem narodów? Kordian Słowackiego jako replika na III część
Dziadów Adama Mickiewicza
5. Moc romantycznych monologów – porównanie Wielkiej Improwizacji z III części Dziadów
z monologiem Kordiana na szczycie Mont Blanc → przejdź

LEKCJA 4

Temat: Polska – Chrystusem czy Winkelriedem narodów? Kordian

Słowackiego jako replika na III część Dziadów Adama Mickiewicza

Uwaga. Przed lekcją nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie koncepcji mesjanizmu

pojawiającej się w III części Dziadów Adama Mickiewicza. Nauczyciel może także zaproponować
uczniom wysłuchanie dwóch krótkich audycji: Słowacki pisze o upokorzeniach doznanych ze strony
Mickiewicza oraz O mitach i plotkach narosłych wokół konfliktu między poetami (dostępne na
platformie internetowej Ninateka; w wyszukiwarkę należy wpisać tytuły audycji).

Czas trwania zajęć

45 minut

Cele zajęć
– analiza Kordiana Juliusza Słowackiego ze szczególnych zwróceniem uwagi na jego związki
z III częścią Dziadów Adama Mickiewicza
– porównanie dwóch koncepcji roli narodu polskiego (mesjanizm i winkelriedyzm)
– wnioskowanie na podstawie analizy tekstu literackiego
– ćwiczenia w argumentacji

Cele wynikające z podstawy programowej:

Uczeń:
– wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej
jako lektury obowiązkowe (I.1.8.);
– rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji (I.1.9.);
– rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje (I.1.10);
– przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić
argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej (I.1.14);
– rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i
związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości (I.1.16.).

Metody pracy
– dyskusja
– burza mózgów
– praca z tekstem

Formy pracy
– grupowa
– zbiorowa

Materiały
– reprodukcja obrazu (załącznik nr 8)
– karta pracy (załącznik nr 9)
Przebieg lekcji
1. Część wprowadzająca.
Nauczyciel rozpoczyna lekcję od przypomnienia uczniom kilku informacji dotyczących powstania
Kordiana Juliusza Słowackiego.

Kordian to pierwsza część projektowanej Na kształt dramatu Juliusza Słowackiego

przez Słowackiego trylogii (poeta nigdy nie wpłynęła także swoista rywalizacja poety
zdołał jej ukończyć). Dramat odwołuje się do z Adamem Mickiewiczem.
wydarzeń historycznych: koronacja cara
W III części Dziadów Mickiewicza pojawia
Mikołaja na króla Polski, wybuch oraz
przebieg powstania listopadowego się niepochlebny portret doktora Bécu –
(Przygotowanie, w którym siły piekielne ojczyma Słowackiego.
projektują wydarzenia)

Kordian

Na ziemiach polskich po powstaniu Po upadku powstania listopadowego, przede

listopadowym powszechne było
przekonanie, że nasz zryw narodowy
pozwolił Belgom wywalczyć niepodległość
(siły rosyjskie nie mogły interweniować,
ponieważ zostały skierowane do Polski).
Słowacki odnosi się do tych koncepcji
w Kordianie.
wszystkim w środowiskach emigracyjnych,
toczyły się rozmaite dyskuje na temat roli
Polski w wydarzeniach europejskich oraz
przyszłych losów Polaków. Słowacki
zaprezentował w Kordianie swoją koncepcję
na temat tych kwestii.

Nauczyciel prosi uczniów o wypowiedzi dotyczące sporu Słowackiego z Mickiewiczem oraz

narosłych na ten temat mitów. Warto, aby uczniowie zastanowili się, w jaki sposób ta sytuacja
mogła wpływać na Juliusza Słowackiego – artystę młodszego i nie tak poważanego jak Adam
Mickiewicz.

2. Część główna
Nauczyciel wprowadza pojęcie winkelriedyzmu (pierwszy raz Kordian wypowiada to słowo na
szczycie Mont Blanc: „Polska Winkelriedem narodów!”). Słowacki, umieszczając tę ideę w
dramacie, zabiera głos w sprawie narodowej, odnosi się do niedawnej klęski powstania
listopadowego, dowodzi, że on jako poeta jest „rycerzem tej nadpowietrznej walki, która się
o narodowość naszą toczy”. Słowacki polemizuje z pojawiającą się w III części Dziadów koncepcją
mesjanizmu. Schemat do wyświetlenia:
 Arnold Winkelried
Legendarny średniowieczny bohater
szwajcarski z XIV wieku. W jednej z winkelriedyzm
bitew miał się samotnie rzucić do
walki z wrogiem, krzycząc: „Droga dla
wolności” i stworzyć wyłom Postawa bohatera, który poświęca swoje życie
w szeregach wroga, co pozwoliło dla wolności ojczyzny; pojęcie
wojskom szwajcarskim odnieść spopularyzowane przez Juliusza Słowackiego
zwycięstwo. w Kordianie
Symbol obywatela, który decyduje się
poświęcić życie dla dobra ojczyzny.

Nauczyciel może zilustrować swój wykład, pokazując uczniom dzieła sztuki przedstawiające
Winkelrieda, np. Winkelried pod Sempach Konrada Groba (załącznik nr 8).
Uczniowie zostają podzieleni na 3–4-osobowe grupy (uczniowie mogą także pracować
samodzielnie), w których mają przygotować się do dyskusji (lub debaty) pt. „Winkelriedyzm
a mesjanizm”. Nauczyciel rozdaje lub wyświetla poszczególnym grupom karty pracy do
wypełnienia – w przypadku zajęć zdalnych nauczyciel może udostępnić uczniom tabelę w aplikacji
Forms (załącznik nr 9). Członkowie poszczególnych grup muszą się zastanowić nad punktami
wspólnymi oraz różnicami pomiędzy mesjanizmem i winkelriedyzmem, określić źródła obu tych
motywów (uczniowie odnoszą się do wiedzy zdobytej w czasie lekcji oraz informacji dotyczących
Dziadów, które mieli sobie powtórzyć przed zajęciami).

Przykładowe rozwiązanie:

Polska Chrystusem narodów (III część Polska Winkelriedem narodów

Dziadów Mickiewicza) (Kordian Słowackiego)

Pogląd religijno-społeczny, głoszący Opowieść o średniowiecznym

wiarę w przyjście jednostkowego rycerzu poświęcającym się dla dobra
Źródło
zbawiciela, który wybawi ludzkość od ojczyzny
koncepcji
nieszczęść po okresie cierpień
 i różnorodnych katastrof

Podobieństwa Polska ponosi ofiarę. Polska ponosi ofiarę, poświęca się.

Różnice sakralny wymiar narodowej ofiary, Doczesny wymiar ofiary –

przekonanie o istnieniu Bożego planu Winkelried nie chce poświęcić się za
grzechy ludzkości, zależy mu na
zwycięstwie, wolności

3. Część podsumowująca
W podsumowaniu lekcji odbywa się debata/dyskusja dotycząca funkcji winkelriedyzmu
i mesjanizmu. Warto zwrócić uwagę na fakt, że teorie te w dużej mierze pełniły funkcję
kompensacyjną, i zacytować fragment wypowiedzi Aliny Kowalczykowej: „koncepcje i tendencje
mesjanistyczne rodzą się w społeczeństwach oraz narodach czy grupach etnicznych, które znalazły
się w trudnej sytuacji społeczno-historyczno-politycznej. Nosicielami idei są zazwyczaj grupy
migracyjne, ludzie wyalienowani, wyrwani ze wspólnoty. Mesjanizm jest ideologią oraz
światopoglądem uciśnionych i nieszczęśliwych”.
Nauczyciel może także zapytać uczniów, w jakim stopniu ich zdaniem na powstanie teorii takich
jak mesjanizm i winkelriedyzm miała wpływ ideologia sarmacka, zgodnie z którą Polska była
uważana za przedmurze chrześcijaństwa.

Praca domowa
Wskazanie przykładów współczesnych mitów i teorii pełniących funkcję kompensacyjną.
Juliusz Słowacki, Kordian – cykl lekcji
1. Rozterki „dziecięcia wieku” – psychologiczny portret Kordiana → przejdź
2. Trzy podróże na drodze do świadomości. Kordian jako homo viator → przejdź
3. Spiskowiec Kordian w starciu ze Strachem i Imaginacją → przejdź
4. Polska – Chrystusem czy Winkelriedem narodów? Kordian Juliusza Słowackiego jako replika na
III część Dziadów Adama Mickiewicza → przejdź
5. Moc romantycznych monologów – porównanie Wielkiej Improwizacji z III części Dziadów
z monologiem Kordiana na szczycie Mont Blanc

LEKCJA 5

Temat: Moc romantycznych monologów – porównanie Wielkiej

Improwizacji w III części Dziadów z monologiem Kordiana na szczycie
Mont Blanc

Czas trwania zajęć

45 minut

Cele zajęć
– praca z tekstem dramatycznym
– ćwiczenia w tworzeniu charakterystyki bohaterów literackich

Cele wynikające z podstawy programowej

Uczeń:
– interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego (I.1.5.);
– porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania
w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne (I.1.13.);
– rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście;
wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi (II.1.3.);
– rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od
słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego (II.2.7.);
– rozróżnia pojęcia manipulacji, dezinformacji, postprawdy, stereotypu, bańki informacyjnej,
wiralności; rozpoznaje te zjawiska w tekstach i je charakteryzuje (II.3.8.).

Metody pracy
– dyskusja
– burza mózgów
– praca z tekstem

Formy pracy
– grupowa
– zbiorowa

Przebieg lekcji
1. Część wprowadzająca
Nauczyciel rozpoczyna lekcję od stwierdzenia, że siła oddziaływania wielu bohaterów
romantycznych zasadza się w dużej mierze na ich wypowiedziach, które niejednokrotnie
przybierają postać monologów pozwalających scharakteryzować te postaci. Nauczyciel prosi
uczniów, aby wskazali jak najwięcej cech Konrada i Kordiana sprzed momentu, kiedy wypowiadają
swe słynne monologi.
Spodziewane odpowiedzi:
• Kordian – samotnik, pozbawiony sensu życia, rozczarowany, bierny
• Konrad – wyalienowany indywidualista, samotnik, skupiony na sprawie narodowej
Zarówno Kordian, jak i Konrad wyznaczają sobie wyjątkowe role – bojowników o sprawę
narodową, przewodników narodu.

2. Część główna
Nauczyciel puszcza uczniom kolejno: Wielką Improwizację w wykonaniu Gustawa Holoubka
(dostęp na kanale YouTube) oraz monolog Kordiana na Mont Blanc w wykonaniu Tadeusza
Łomnickiego (dostęp: http://www.ipsb.nina.gov.pl:8080/a/audio/juliusz-slowacki-kordian-
fragmenty-czyta-tadeusz-lomnicki).
Zadanie uczniów polega na określeniu u obu bohaterów ich stosunku do ludzi, świata, własnych
powinności oraz na analizie językowych środków wyrazu, za których pomocą oddziałują na
słuchacza – manipulacja, argumenty merytoryczne, argumenty emocjonalne, wykrzyknienia
(Załącznik nr 10).

3. Część podsumowująca
W części podsumowującej nauczyciel wraz z uczniami zastanawiają się, na czym polega słabość
bohaterów romantycznych takich jak Kordian czy Konrad. Warto zwrócić uwagę na to, dlaczego
z jednej strony fascynowali czytelników, a z drugiej – wydawali się nierealni, nieprawdziwi.
Załącznik nr 1

MOŻLIWOŚCI

ZAGROŻENIA
PRIORYTETY

MARZENIA AUTORYTETY

Kordian
Załącznik nr 2

Bohater / utwór Funkcje podróży

Podróż to metafora ludzkiego życia. W czasie podróży człowiek

nabiera doświadczenia, mierząc się z przeciwnościami losu
(topos homo viator).

J.R.R. Tolkien
Władca Pierścieni

Kandyd,
tytułowy bohater
powiastki filozoficznej
Woltera

Prosta historia
film w reż. Davida
Lyncha
Załącznik nr 3

Walenty Wańkowicz, Adam Mickiewicz na Judahu skale, 1827–1828, domena publiczna

Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły, 1818 r., domena publiczna
Caspar David Friedrich, Wędrowiec nad morzem mgły, 1818 r., domena publiczna
Załącznik nr 4

Rzym Rzym Rzym

Czego dowiaduję się Czego dowiaduję się Czego dowiaduję się
o świecie? o innych? o sobie?

Watykan Watykan Watykan

Czego dowiaduję się Czego dowiaduję się Czego dowiaduję się
o świecie? o innych? o sobie?

Anglia Anglia Anglia

Czego dowiaduję się Czego dowiaduję się Czego dowiaduję się
o świecie? o innych? o sobie?
Załącznik nr 5
Akt III, scena 4 (fragment)
PREZES
Ludzie, stoję przed wami z osiwiałą głową
I powiadam: czekajcie! Moje oczy stare
Widziały wielkich mężów i mówię wam święcie,
Żeście wy niepodobni do nich! Jeśli wiarę
Boga chowacie w sercu? na Boga zaklęcie
Wzywam was, ludzie: stójcie! i sztylety wasze
Zamieńcie na święcone w kościołach pałasze,
A kiedyś uderzemy w zmartwychwstania dzwony,
Tak że odgłosem królów zachwieją się trony
Jak drzewa podrąbane.
PODCHORĄŻY
W przeszłość patrzę ciemną
I widzę cień kobiety w żałobie – kto ona?
Patrzę w przyszłość – i widzę tysiąc gwiazd
przede mną,
A cień przeszłości ku nim wyciąga ramiona;
Te gwiazdy to sztylety… Kraj nasz dawny widzę.
Mądrość rządców na starym zaszczepiła drzewie
Kraj młody, oba kwitły na jednej łodydze
Jako dwie róże barwą różne w jednym krzewie.
Jak dwaj równi rycerze w jednakowej zbroi
Chodzili pierś przy piersi z wrogiem staczać
bitwy…
Jako dwie w łonie Boga tonące modlitwy,
Jedną natchniętą myślą – jak dwa pszczelnych roi,
Które pasiecznik zlewa w jednych ulów ściany…
Onego czasu wielkie południa Tytany
Powstali przeciw Bogu – królom – i niewoli.
Bóg uśmiechnął się tylko na tronie szafirów,
Lecz króle padły na kształt zrąbanej topoli;
Gilotyna, okryta łachmanami kirów,
Niezmordowana, ręką wahała stalową,
A ilekroć skinęła, tłum umniejszał głową.
I widzieli ją króle, bo ta gilotyna
Była tragedią ludu, a króle widzami.
Więc zemsta! Nierządnica i car Katarzyna
Zabijające oko trzymała nad nami;
Osądziła nas wartych męczeńskiego wieńca,
Wymyśliła męczeństwo… Wziąwszy czaszkę
spadłą
Z Burbońskiego tułowu – krwawą i pobladłą,
Wsadziła ją na tułów swego oblubieńca
I dała nam za króla, króla z trupią głową.
Potem spod niego kradła dziedzinę grobową,
A on ręką nie ruszył… I nie stało kiru
Na szatę matki naszej, więc w troje pocięto.
A dziś – zapytaj mewy lecącej z Sybiru,
Ilu w kopalniach jęczy? a ilu wyrżnięto?
A ilu przedzierżgniono w zdrajców i skalano?
A wszystkich nas łańcuchem z trupem powiązano,
Bo ta ziemia jest trupem. Brat się wściekł carowi,
Więc go rzucił na Polskę, niech pianą zaraża!
Zębem wściekłym rozrywa. Mściciele! spiskowi!
Gdy car wkładał koronę u stopni ołtarza,
Trzeba go było jasnym państwa mieczem zgładzić
I pogrzebać w kościele, i kościół wykadzić
Jak od dżumy tureckiej i drzwi zamurować,
I rzec: O Boże! racz się nad grzesznym
zmiłować!…
To wszystko – i nic więcej… Teraz car za stołem,
Satrapy nasze korni pokładli się czołem,
Win tryskają brylanty z kielichów tysiąca
I palą się pochodnie, a muzyka grzmiąca
Gipsy ze ścian oprósza. Kobiety dokoła
Rozkwitłe, świeże, wonne jak Saronu róże,
Na rosyjskich ramionach opierają czoła.
silnie
Idźmy tam… i wypalmy ogniami na murze
Wyrok zemsty, zniszczenia, wyrok Baltazara.
Carowi niedopita z rąk wypadnie czara,
Błękitnym blaskiem mieczów napisane słowa
Wytłumaczy śmierć mędrsza niż głos Danijela.
A potem kraj nasz wolny! potem jasność dniowa!
Polska się granicami ku morzom rozstrzela
I po burzliwej nocy oddycha i żyje.
Żyje! czy temu słowu zajrzeliście w duszę?
Nie wiem… w tym jednym słowie jakieś serce
bije,
Rozbieram je na dźwięki, na litery kruszę,
I w każdym dźwięku słyszę głos cały ogromny!
Dzień naszej zemsty będzie wielki –
wiekopomny!
A dzień pierwszy wolności, gdy radość roznieci,
Ludzie wesela krzykiem o niebo uderzą,
A potem długą ciemność niewoli przemierzą,
Siądą… i z wielkim łkaniem zapłaczą jak dzieci,
I słychać będzie płacz ogromny
zmartwychwstania.
Słychać szmer zapału
PREZES
Piekielna myśl złoconym obrazom przygania,
Nie śmiałbyś zgłębić myśli – sumnienia oczyma,
Ciebie młodzieńczy zapał nad przepaścią trzyma.
Patrz, car zabity – we krwi – zabita rodzina –
Bo to następstwo zbrodni… lecz nas Bóg ukarze!
PODCHORĄŻY
Z Cezara karła weźmy zemstę Rzymianina.
Juliusz Słowacki, Kordian, oprac. M. Inglot, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław 1986.
PREZES
A gdy jaki Antoniusz Europie pokaże
Płaszcz skrwawiony Cezara?… i do zemsty
zbudzi?
A kiedy się na Polskę wszystkie ludy zwalą,
Wielu przeciw postawisz wojska? wielu ludzi?
Czym zbrojnych? Czy sztyletu zakrwawioną
stalą?
KSIĄDZ
Coż powie głos z mównicy? gdy ciało mocarza,
Który swym berłem trony Europy podważa,
Wśród kadzidł, świec jarzących na katafalk
wniosą,
O ludy! ludy! płaczcie łez rzęsistą rosą
I za ziemię Lechitów w prochy bijcie czołem,
I posypujcie czoła prochem i popiołem,
Bo ta ziemia Jaheli uzbrojona ćwiekiem,
Niegodnie…
PODCHORĄŻY
Strój cię świętym wydaje człowiekiem.
Miałeś na cara pogrzeb mowę napisaną.
Wiatr jakiś chorągiewkę okręcił blaszaną,
Obosieczne kazanie przeciw nam obrócił.
Miało być tak w kazaniu: »Naród więzy zrzucił,
Więc przed ziemią Lechitów, ludy, bijcie czołem,
A króle niechaj głowy posypią popiołem
I wyją na ulicach«.
Załącznik nr 6
Akt III, scena 5 (fragment)

KORDIAN Sen zniknął… Naprzód! naprzód z bagnetem

idąc naprzód z karabinem w pierś cara! […]
Puszczajcie mię! puszczajcie! jam carów patrząc do gabinetu konferencyjnego
morderca; Ta komnata srebrnego nalała się blasku,
Idę zabijać… ktoś mię za włos trzyma. Trójnóg złoty – korona leży na trójnogu,
IMAGINACJA Jest to korona carów dzisiaj – lecz o brzasku
Słuchaj! ja mówię oczyma. Ta korona należeć będzie tylko – Bogu…
STRACH Idźmy! Nie mogę oczu odpiąć od korony.
Słuchaj! mówię biciem serca. IMAGINACJA
KORDIAN Patrz dłużej – krew z niej kapie, a pod nią
Nikogo nié ma, schylony
Ktoś gada… Człowiek czarny jak smoła,
IMAGINACJA Zajęty pracą…
Nie patrz na mnie, lecz patrzaj, gdzie ja palcem STRACH
wskażę. Dwa rogi wytrysły mu z czoła,
KORDIAN Oczy jak żar – bez powiek…
Palca twego nie widzę, lecz mój wzrok upada Skąd on? i na co?
Tam, gdzie wskazujesz palcem. Widzę jakieś KORDIAN
twarze. Skąd? i na co ten człowiek?
To arabeski, ścienne malowidła. WIDMO
STRACH Koronę nosił car,
Przekonaj się! wpatrzaj się w ściany. Krew Piotrów, krew Iwana
Ściana gadem się rusza… przebrzydła… Leje się z niej jak z czar;
Każdy wąż złota ogniem nalany, Podłogę polską czyszczę,
Pierścieniami rozwija się z muru. Bo krwią carów zwalana;
Kolumny potrząsają wężów zwitych grzywę; Ale śladu nie zniszczę,
Sfinksy straszliwe Chyba za drugi wiek!…
Spełzły z marmuru; KORDIAN
Sfinksy płaczą jak dzieci – węże jak wiatr Jeśli nie zmyjesz wodą z polskich rzek,
świszczą. Przyniosę krwi – podłogę całą
Nie nastąp na nie… patrzaj… wiją się i błyszczą. Wymyjemy, będzie białą
[…] Jak twarz trupa.
KORDIAN po chwili
Jezus Maryja!!! Jeszcze jedną komnatę przejść trzeba.
przeciera oczy wchodzi do sali tronowej
Ciemno – i czarne okna; żadnej gwiazdy z nieba – Zdławiłem cara – i byłbym go dobił,
Tam wiedzie – droga na kształt ognistego słupa. Lecz tak we śnie do ojca mojego podobny.
Lampa strzeże cesarza, oświeca mu łoże IMAGINACJA
I leje światło na posadzki szkliste, Słyszysz dzwonów jęk żałobny…
Jak księżyc po wód jeziorze. Po całym mieście i na wszystkie strony?… […]
Chwyta łódź moją w kręgi ogniste… KORDIAN
Płynę zawrotem głowy… któż doda podniety? Pójdę mimo diabłów głosy,
IMAGINACJA Abym się we krwi ochłodził.
Twój bagnet łysnął… płomienne bagnety Tłum jakiś drogę zagrodził,
Zleciały się w powietrzu i z ostrzem się zbiegły… Przejść nie można… jak przez kłosy
Jak rybki, gdy w krysztale kruszynę spostrzegły… Trzeba deptać… nie roztrącę.
Zleciały się i stal szczypią, Widma blade i milczące
I palą. Jak stooki strażnik pawi
W powietrze uderzasz stalą, Zaglądają w tamte drzwi,
Z powietrza jak iskry się sypią. Gdzie śpi cesarz… Czy ciekawi,
Czekaj, aż się ul cały płomyków wyroi… Jaka barwa carskiej krwi?…
STRACH Ha… mówcie… czy się nie budzi…
Nie patrz tylko za siebie – bo tam u podwoi… Pożarłbym teraz mowę stu tysiąca ludzi…
KORDIAN obraca się […] Jak w grobie głucho…
IMAGINACJA Słychać dzwon na jutrznią
Widziałeś? Ktoś mi przez ucho
KORDIAN Do mózgu sztylet wbija…
Widziałem? Jezus! Maryja!
STRACH wymawiając ostatnie słowo pada bez czucia
Co on tam robił? krzyżem na bagnecie u drzwi sypialnego cara
KORDIAN pokoju
Co on tam robił? CAR wychodzi z sypialnego pokoju z lampą nocną
DIABEŁ w ręku

Juliusz Słowacki, Kordian, oprac. M. Inglot, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław 1986.
Załącznik nr 7
Akt III, scena 6 (fragment)

ORDIAN DOKTOR
Ktoś ty jest? brat mój? krewny? Umiem jedną, co ludzi popycha do bitwy.

DOKTOR KORDIAN
Jestem zapaleńcem. Nie chcę… za głośna będzie, a może bezbożna?

KORDIAN DOKTOR
Musiałeś się więc chyba urodzić dziś rano? To modlitwa turecka, jak księżyc dwurożna,
Wszyscy dotąd mówili, żem jeden na świecie. Jednym rogiem zabija wroga, drugim siebie…

DOKTOR KORDIAN
Ciebie znali, mnie jeszcze dotąd nie poznano, Wszak potrzeba bić wrogów?
Siedziałem sobie cicho zamknięty w sztylecie.
DOKTOR
KORDIAN Wiem o tej potrzebie…
Daj mi pić… mam gorączkę… słów twych nie Naród ginie, dlaczego? – aby wieszcz narodu
rozumiem. Miał treść do poematu, a wieszcz rym odlewał,
Aby nieliczną iskrę ognia pośród lodu
DOKTOR Z pieśni wygrzebał anioł i w niebie zaśpiewał.
Natęż uwagę… jasno tłumaczyć się umiem, Widzisz, jak cenię wieszczów gromowładne
Ale natęż uwagę mocno! mocno! mocno! plemię.
KORDIAN KORDIAN
Natężyłem… Znam ciebie… Nie – to nie tak… inaczej… idź z nieba na ziemię.
DOKTOR DOKTOR
W godzinę północną Rozumiem. Hymn anioła w wieszcza się
Wychodziłem z sypialnej cesarza komnaty. przelewa,
KORDIAN Zaśpiewał – naród ginie, bo poeta śpiewa.
Cóż tam robiłeś? KORDIAN
DOKTOR Głupiś! Mów co ze starych testamentów księgi.
Ha! nic, polewałem kwiaty… DOKTOR
KORDIAN Faraon kiedy stanął na szczycie potęgi,
Co? Owe drzewa pełne uszu, bez języków… Śniło mu się, że siedem wypasionych wołów
Siedem chudych pożarło.
DOKTOR
Tak, to klony… a inne rosną w liść krzyżyków KORDIAN
Jak gwoździki maltańskie; inne jako trzciny Nie! to nie tak było…
Pełne kolan i puste, a cesarza syny DOKTOR
Na pustych kolankowych trzcinach grać się uczą. Ale tak jest, zapytaj potomka Mogołów…
KORDIAN KORDIAN
Czemu twoje wyrazy tak brzęczą i huczą? Mów o czym innym, Pismo święte mię zabiło.
Gadaj ciszej… Czy jakiej nie umiesz modlitwy? Czy nie jesteś botanik?…
DOKTOR
Żądam tajemnicy,
A zwierzę się, żem wcale nowe odkrył ziele;
Rośnie na moim oknie, w rycerskiej przyłbicy,
Posiane w stu miast dawnych ostygłym popiele.
Wkrótce, jak się spodziewam, wyda pączek liczny
Jak myśli milijonów… a potem kwiat śliczny,
Czerwony jak krew ludzi, a potem nasienie
W strąkach wielkich zawarte, które pękną z
trzaskiem
Jak milijony harmat… Wpadasz w zachwycenie?
Oczy twe poetycznym zapłonęły blaskiem.
KORDIAN
Czy ta roślina kwitnie? pleni się?…
DOKTOR
Już wschodzi.
KORDIAN
Wschodzi dopiero?
DOKTOR
Tak jest, a że mróz jej szkodzi,
Więc ją do czasu garnkiem przykryłem
kuchennym.
KORDIAN
Dręczysz mię – nudzisz – łamiesz – gryziesz –
jestem sennym…
Gadaj mi nie o kwiatach.
DOKTOR
Trzy są elementa,
Które składają rozum, trzy wielkie myślniki.
Przez nie wytłumaczona jasno Trójca święta.
Myślnik jedność – urodził wielości liczniki,
Juliusz Słowacki, Kordian, oprac. Mieczysław Inglot, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław 1986.
Z nieskończoności starszej określność wypływa;
A związek między nimi, myśl, co porównywa,
Jest trzecim elementem, z trzech trójca się składa;
Bez wyobrażeń liczby wnet jedność upada;
Bez określoności bytu – nieskończoność niknie;
Więc jedna równa drugiej jak Ojciec Synowi,
Względność ich dała życie świętemu Duchowi,
A wszystkie trzy idee są trójcą – rozumem.
KORDIAN
Napełniłeś mi uszy oceanu szumem,
Mam gorączkę… Człowieku, co prawisz, u kata?
DOKTOR
Wyleczę ciebie… Teraz o stworzeniu świata,
Czy o stworzeniu ludów… Świat przed ludźmi
ginie;
Ziemia to orzech, w chmurnej zawarty łupinie.
Bóg przez sześć dni wiekowych stwarzał ziemskie
ludy.
W pierwszym dniu stworzył państwo modlące się
Judy,
To była ziemia, na niej wyrosły narody.
W drugim dniu porozlewał wschodnich ludów
wody,
W trzecim – jak drzewa greckie wyrosły
plemiona;
W czwartym dniu zaświeciło z gór Sokrata
słońce;
W piątym wzleciały orłów rzymiańskich
znamiona,
To były ptaki – a na dnia piątego końce
Padła noc wieków średnich, długa, zachmurzona,
W szóstym człowieka zlepił Bóg… Napoleona.
Dziś dzień siódmy, Bóg rękę na rękę założył,
Odpoczywa po pracy, nikogo nie stworzył.
Załącznik nr 8

Konrad Grob, Winkelried pod Sempach, XIX w., domena publiczna

Załącznik nr 9

Polska Chrystusem narodów (III część Polska Winkelriedem narodów

Dziadów Mickiewicza) (Kordian Słowackiego)

Źródło
koncepcji

Podobieństwa

Różnice

Załącznik nr 10

Kordian Konrad

stosunek
do świata

stosunek
do ludzi

stosunek
do własnych
powinności

językowe
środki wyrazu