8

FILIPINO
KUWARTER 3 – MODYUL 3
KOMENTARYONG PANRADYO

MELC’s:
• Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong pahayag.
• Naiuugnay ang balitang napanood sa balitang napakinggan.
• Nabibigyang-kahulugan ang mga salitang dokumentaryong panradyo.

K to 12 BEC CG ( Competency Code F8PB-IIId-e-30, F8PD-IIId-e-30,

F8PT-IIId-e-30
 KASANAYAN: PAKIKINIG, PAGBASA AT PAGSULAT

Ang Radyo at Pananaliksik

PANIMULA

Magandang buhay!
Natutuwa ako at nakarating ka na sa Ikatlong Markahan. Ngayon naman ay aalamin
natin ang mekanismo ng pagbabago at pag-unlad ng kulturang Pilipino sa pamamagitan ng
Broadcast Media.
Mapapalalim ang iyong kaalaman kaugnay ng gampanin ng radyo sa pagkakaroon ng
kamalayang panlipunan ng mamamayan. Madali mong matutukoy ang kahalagahan ng radyo
at malaking bahagi nito sa kasalukuyan bilang midyum ng pagpapalaganap ng panitikang
popular.

Panimulang Pagtataya

Panuto: Magbigay ng pagkakaiba at pagkakatulad ng mga balitang napanood sa balitang

napakinggan.

Pagkakaiba Pagkakatulad
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.

Alam mo ba?

Ang radyo ay isang teknolohiya na pinapahintulutan ang pagpapadala ng mga hudyat (signals) sa
tulong ng Modulation ng Electromagnetic Waves na may mga Frequency na mas mababa kaysa
liwanag. Ang radyo ay isang uri ng isang mekanismo na pinapatakbo ng kuryente o baterya. Dito mo
maririnig ang mga iba’t ibang mga balita sa mundo.

Kasaysayan ng Radyo - Sino Nag-imbento ng Radyo?

Ang tanong sa kung sino nag-imbento ng radyo ay hindi magkaroon ng isang tiyak na sagot.
Nagkaroon ng maraming teorya at mga Patente-file para sa credits. Sa kaso ng pagtuklas ng radyo,
sa isang mabuting pang-unawa ay ang maraming teorya at prinsipyo ay napunta sa isang
nakompletong Circuit ng radyo. Ang mga ito ay nag-ambag sa pamamagitan ng hindi isa, ngunit
maraming mga mananaliksik. Ang teorya sa likod ng bawat pagtuklas ay humantong sa praktikal
na pag-eksperimento ng isa pang mananaliksik. Maaari naming sabihin na ang radyo ay higit pa sa
isang pagtuklas na nabuo sa pamamagitan ng mga kontribusyon ng maraming mga mananaliksik,
at hindi isang imbento na ibinigay ng credit sa isang solong imbentor.

1
 Ang unang pangalan, gayunpaman, na bags credit ay Guglielmo Marconi. Siya ang unang
taong matagumpay na nag-aplay ng mga teorya ng Wireless Technology. Noong 1895, ay ginamit
niya ang unang signal ng radyo, na binubuo ng solong titik 'S'. Sa pamamagitan nito, siya ay
nabigyan ng unang patente sa buong mundo para sa radyo. Gayunman, sa paglipas ng panahon, ito
ay hindi napatunayan na ang mga teorya na ginamit sa paggawa ng isang radyo ay talagang unang
patented sa pamamagitan ni Nikola Tesla. Samakatuwid, noong 1943, ang pamahalaan ay
awtorisado sa patente ukol sa radyo na naimbento ni Tesla.

Ngunit maraming natuklasan na naidokumento sa kasaysayan ng radyo na ang mga patente sa

mga ito ay kontrobersyal. Sa ibaba ay makikita ang panahon at kaganapan ng pananaliksik na ang
radyo ang pinakamalaki ngunit pinakakontrobersyal na pagtuklas sa kasaysayan.

Kasaysayan at Pag-imbento ng mga Radyo

Sa tanong na kung sino ang nakaimbento ng radyo ay walang tiyak na kasagutan. May mga
teorya at patente na kinikilala. Sa kaso ng pagkakatuklas sa radyo, ay may mga teorya at
panuntunan na nauwi sa kompletong Radio Circuit. Ito ay kontribusyon ng hindi lamang sa iisa
kundi maraming mananaliksik. Ang teorya sa likod ng bawat pagkatuklas ay naghahantong sa mga
praktikal na eksperimento, pero sa maraming kaso ng iba pang mananaliksik. Masasabi natin na
ang radyo ay higit pa sa isang pagtuklas na nabuo sa pamamagitan ng mga kontribusyon ng
maraming mga mananaliksik, at hindi imbensyon na kinikilala sa iisang imbentor.

Ang unang pangalan na binigyan ng pagkilala ay si Guglielmo Marconi. Siya ang kauna-
unahang matagumpay na ginamit ang teorya ng Wireless Technology. Taong 1985, pinadala niya
ang unang signal ng radyo na binubuo ng isang letrang “S”. Dahil dito, nagawaran siya ng unang
patente sa buong mundo para sa radyo. Subalit, sa paglipas ng panahon, napatunayan na ang
maraming teoryang ginamit sa paggawa ng radyo ay nanggaling pala kay Nikola Tesla.
Samakatuwid, noong 1943, ang gobyerno ay nag-otorisa ng patente sa radyong inimbento ni Tesla.
Subalit maraming natuklasan na naidokumento sa kasaysayan ng radyo na ang mga patente sa mga
ito ay kontrobersyal. Sa ibaba ay makikita ang panahon at kaganapan ng pananaliksik na ang radyo
ang pinakamalaki ngunit pinakakontrobersyal na pagtuklas sa kasaysayan.

Mababalikan natin ang pasimula ng radyo sa unang bahagi ng 1800. Si Hans Orsted, isang
Danish na pisisista, ang naglatag sa pundasyon sa pagitan ng Magnetic Enerhiya at direktang
enerhiya sa taong 1819. Nang lumaon, ang teoryang ito ay nakabuo ng iba pang mas progresibong
imbensyon ng pisisistang si André-Marie Ampère, na nakatuklas ng pormula at Solenoid.

Ang imbensyong ito ay humantong sa ibang mga siyentipiko at mananaliksik na galugarin pa

ng maigi ang teorya para sa praktikal na paggamit. Taong 1831, si Michael Faraday ng England ay
nakabuo ng teorya na kung saan ang pagbabago ng Magnetic Field sa Electric Circuit ay maaaring
makagawa ng Current o Electromagnetic Force sa isa pang wire o circuit. . Ang teoryang ito ay
kilala bilang Inductance. Sa parehong taon, si Joseph Henry, isang propesor sa Princeton, ay
sabayang tinatrabaho rin ang teorya ng Electromagnetic Relays. Pareho silang kinilala na may
patente. Si Henry ay may patente ng Self-inductance at si Faraday naman sa Mutual Inductance.

Sa simula ng 1860’s ay natunghayan na naman ay isang tagumpay sa siyensya. Si James Clark

Maxwell, isang Scottish na pisisista at propesor ng King College sa London ay pinalawig pa ang
teoryang sinimulan nina Joseph Henry at Michael Faraday. Malaki ang kanyang naging ambag sa
pananaliksik tungkol sa Electromagnetism sa pagitan ng 1861 hanggang 1865. Nahulaan niya ang
pagkakaroon ng Magnetic Waves at ang bilis ng kanilang galaw ay Constant.

2
 Si Mahlon Loomis ang imbentor ng “First Wireless Telegraph”. Noong 1868, ipinakita niya
ang isang Wireless Communication System sa pagitan ng 2 sites na malayo sa isa’t-isa. Si Amos
Dolbear naman, isang propesor ng Tufts University, ay nagawaran ng U.S patent dahil sa isang
Wireless Telegraph taong March 1882.

Taong 1886, isa na namang mahusay na pagtuklas ang yumanig sa mundo ng siyensiya. Si
Heinrich Hertz, na isang Alemang pisisista at tagapagtayo, ay natuklasan niya na ang
Electromagnetic Waves of Energy ay sobrang dami na kaya nitong maglakbay sa bilis ng liwanag.
Taong 1888, siya ang kauna-unahang nagpatunay ng pagkakaroon ng electromagnetic waves sa
pamamagitan ng isang sistema upang lumikha at tuklasin at UHF radio waves. Siya ay kredito sa
pagdidisenyo ng unang tagatanggap at tagapagpadaloy para sa radyo. Ang kanyang pangalan ay
ginamit bilang batayan ng unit para sa Radio Frequency na kung tawagin ay Hertz. Ang Herts ay
isang opisyal na bahagi ng mga internasyonal na panukat na sistema noong 1933. Si Nathan
Stubblefield, noong 1892, ay ang unang nagpakita at gumamit ng Wireless Telephone para
maghayag ng boses ng tao.

Ang susunod na malaking tagumpay na tumalo sa kasaysayan ng radyo-imbento ay naimbento

ni Nikola Tesla noong 1892. Sa kanya naikredito ang pag-imbento ng Teslalikawin na tinawag din
na Induction Likawin noong 1884. Si Nikola Tesla ay isang engineer kaya’t noong 1893 siya ay
nagpakita ng Wireless Transmission sa publiko. Sa loob lamang ng isang taon, ibinahagi niya ang
isang Wireless Transmission sa loob ng isang distansya na 50 milya. Gayunpaman, noong 1895,
nasunog ang kanyang laboratoryo at natupok ang kanyang mga papeles ng pananaliksik. Noong
1898, isang robot boat na kontrolado ng isang radyo ang ipinakilala sa Electrical Exhibition sa
Madison Square Garden.

Si Oliver Lodge ay nag-eksperimento rin tungkol sa wireless transmission. Noong 1894,

nagdisenyo ng isang aparato na tinawag na Kohirer, isang Radiowave Detector, unang batayan ng
radyo-telegrapo na kung saan siya ang unang taong nakapagpadala ng signal sa radyo.

Si Alexander Popov ay kinilala ring unang tao na nakapagpadala ng radyo signal, nag-imbento
ng isang Lightning Recorder Antenna noong 1895. Na kalaunan ay nabago bilang isang Lightning
Detector na naipakita sa harap Russian Physical and Chemical Society noong ika-7 ng Mayo, 1895.
Ang araw na ito ay ginugunita bilang “Radio Day” sa Russian Federation. Noong Marso 1896,
matagumpay na naipadala sa buong campus ng St. Louis, Petersburg. Ang isang istasyon ng radyo
ay binuo sa Hogland Island upang mapadali ang paraan ng komunikasyon sa pamamagitan ng
Wireless Telegraph sa pagitan ng base ng hukbong dagat ng Russia at ang miyembro ng
sasakyang-pandigma General-Admiral Apraksin. Ginawa ito sa patnubay ni Popov noong 1900.

Sa panahong ito nagkaroon ng kontrobersiya sa England. Noong 1895, Si Guglielmo Marconi

ay nakagawa rin ng isang Wireless na pangkomunikasyon. Nagtagumay siya sa komunikasyon ng
radyo. Ang kanyang unang signal sa radyo ay ipinadala at natanggap noong 1895. Noong 1896,
siya ay nagpatente sa pagtuklas at pagsaliksik ukol sa praktikal at komersyal na paggamit ng radyo.
Inilatag noong 1899, isang 26 na milya ng ugnayan sa pagitan ng 2 barko na naglalaman ng
Ducretet-Popov aparato sa France. Sa parehong taon, ang unang Wireless Signal ay ipinadala sa
buong English Channel. Ang titik “S” ay natelegrama mula sa England hanggang Newfoundland.
Ito ang kauna-unahang tagumpay sa Translantic Radiograph.

Si Nikola Tesla ay nagdokumento ng unang patente ng imbensyon ng radyo noong 1897 na

ipinagkaloob sa kanya noong 1900s. Si Marconi ay nagpahayag din isang patente sa Estados
Unidos sa parehong taon bilang unang imbentor ng radyo. Subalit, siya ay tinanggihan sapagkat
hindi naman ganoon kalaki ang kanyang naiambag sa imbensyon ng radyo.

3
 Noong 1903, Si Valdemar Poulsen ay nagsimula ng Arc Transmission na lumikha na mataas
na Radio Frequency na nagpapadala ng Radio Waves, kung saan ang New York Times at London
Times ay nalaman ang tungkol sa digmaan noong 1903 sa pagitan ng Rusya-Hapon dahil sa radyo.
Nang sumunod na taon, isang commercial na Maritime Radio Network ay itinatag sa ilalim ng
kontrol ng Ministry of Posts and Telegraphs sa Pransya.

Noong 1904, ang 4 sunud-sunod na aplikasyon ni Marconi para sa patente ay muling

tinanggihan ng gobyerno ng Estados Unidos. Gayunpaman, Si Marconi ay naniniwala na mayroon
siyang malakas na pinansyal na suporta na ang kanyang kumpanya ay lalakas sa pamamagitan ng
tulong ng iba. Sa wakas, ang patente sa radyo ng pag-imbento ay naikonsidera rin kay Marconi
noong 1904 na kung saan siya ay kinilala bilang imbentor ng radyo.

Si Reginald Fessenden ay isang imbentor na Canadian ay kinilala rin sa kanyang mga nagawa
sa radyo. Ang unang Audio Transmission ay sa pamamagitan ng radyo noong 1900s. Ang unang 2-
Way Radio Transatlantic na paghahatid ay noong 1906. At ang unang Radio Broadcast ng
entertainment at musika ay noong 1906. Ito ay ang tatlong makabuluhang kaganapan sa larangan
ng radyo. Ipinalalagay ni Fessenden na siya ay maaari pang mag -isip ng isa pang mas mahusay na
sistema kaysa sa Spark Gap Transmitter at Kohirer Receiver kumbinasyon na mas maganda kaysa
kay Lodge at Marconi. Noong 1906, siya ay nagdisenyo ng isang mataas na Transmission ng
Alternator at pinadala ang pangtaong boses sa radyo. Mula rito, napaunlad ang radyo ng higit pa
sa praktikal na gamit. Taong 1907, si Lee Dee Forest ay nakaimbento naman ng Vacuum Tube
Amplifier kung saan ito ay kilala bilang Audion na nagpagana ng signal at Oscillion. Ang
pangtaong boses ay maari nang ipadala sa halip na mga code.

Taong 1910, isang brodkast mula sa Metropolitan Opera House sa New York ay narinig mula
sa isang barko na 12.5 milya ang layo. Mula 1911 to 1930 ay lumago ang radyo. Itinatag din ang
Radio Corporation of America. Ginawa ito sa pamamagitan ng pagsasama ng General Electric,
Western Electric, AT&T, Westinghouse. Sa panahong ito rin nagsimula ang Radio Broadcasting
sa Australia. Ang pagkakaroon ng Headphones at Valves at de bateryang radyo ay nakita sa
Pransiya. Ang isang Radio Telephone concert naman ay pumailanglang sa Atlantic Ocean. Sa
ganitong panahon din ang Radio Broadcasting sa Shanghai at Cuba ay nagsimula rin. Ang unang
regular na pagsahingpapawid ay naganap sa Belgium, Norway, Germany, Finland, at Switzerland.

Si Edwin Howard Armstrong ay kinilala rin bilang imbentor ng modulasyon na FM. Taong
1933, natuklasan niya ang pare-parehong signal ay maaaring makakuha sa halip na isang
Fluctuating Frequency. Kaya ang anumang Transmission sa radyo ay nagkaroon ng pinong tuno,
kahit pa sa isang katamtamang tao.
Sa lalong madaling panahon, ang radyo ay naging laganap sa buong mundo sa malaking
ambag ng mga imbentor at teknolohiya.

GAWAIN I: PABORITO KO!

Panuto: Isulat mo sa loob ng larawan ng telebisyon ang iyong kinagigiliwang palabas, at sa
loob naman ng larawan ng radyo ang iyong paboritong pinakikinggang programa. Ipaliwanag
mo rin ang iyong dahilan kung bakit mo pinanonood o pinakikinggan ang mga programang
iyong nabanggit.

Madalas na pinanonood sa Telebisyon:

Dahilan kung bakit kinagigiliwan:

4
 Madalas na pinakikinggang programa sa
Radyo:

Dahilan kung bakit kinagigiliwan:

GAWAIN III: HUMAN ERROR BA?

Panuto: Basahin at unawain ang mga pahayag ng mga komentarista. Tukuyin kung alin dito ang
nagsasaad ng positibo at negatibong pananaw. Isulat sa bilog ang positibong pananaw at negatibong
pananaw sa parisukat.

KOMENTARYONG PANRADYO:
Announcer: Magandang Hapon mga ka Usizero’t Usizera ! Ito po ang Isyu 24/7 ng 139.09 life
radio! Nandito na ang tambalang talagang inaabangan tuwing hapon! Sina Ate Kim at Mama Jack !
Ate Kim: Magandang-magandang hapon sa inyong lahat! Ako po Ate Kim hindi si Kuya Kim
na nagsasabing ang life ay panapanahon lang!
Mama Jack: Good Afternoon madlang Usizero’t Usizera! Ako po si Mama Jack! Na nagsasabing
kung mayroong Papa Jack mayroon ding Mama Jack!
Ate Kim: So... Partner anong ganap ngayon ?
Mama Jack: Naku Pards ang daming ganap ngayon... At isa na rito ay ang issue tungkol
sa reklamo laban sa Montero ng Mitsubishi!
Ate Kim: Tama ka diyan pards! Andami ko ring mga narinig na balita tungkol diyan!
Mama Jack: At dahil marami ka ngang narinig ukol diyan... Bakit hindi na lamang ‘yan ang pag-
usapan natin!
Ate Kim: Oo nga naman pards! Mama Jack: So pards, anong say mo sa mga reklamo laban sa
Montero ng Mitsubishi na iyan? Lalo na’t Montero ‘yang sasakyan mo?
Ate Kim: Sa totoo pards nangangamba ako eh. Madami na kasi yung kaso ng SUA o Sudden
Unintended Acceleration laban sa Montero. Pinangangambahan kong baka mamaya
mangyari pa sa akin iyang SUA na yan! Eh, dugo’t pawis ko yung perang ginamit ko
sa pagbili niyan eh., baka mamaya may dugong dumanak pag nangyari iyang SUA na
iyan eh!
Mama Jack: Pero pards, may sinasabi nga yung Mitsubishi na HUMAN ERROR lang daw yung
nangyari Malay mo Human Error nga lang talaga. Baka mamaya yung driver lang
talaga iyong may kasalanan.
Bb. Sarte: Ang totoo eh masasabi naming Human Error lamang ang biglang pagharurot ng mga
Montero.
Ate Kim: Uhmm.. Ms. Sarte ako po ay mayroong Montero at kahit ako po mismo ay natatakot
ng gamitin ito dahil nga sa isyu ukol dito, pati nga mga magulang ko takot nang
sumakay rito, at kahit sila rin ay hindi naniniwalang human error lamang ito, so ano ang
maaari naming gawin ukol dito?
Bb. Sarte: Ukol riyan, kung gusto niyong makasigurong walang problema ang inyong Montero,
you should make it check, may nagaganap na libreng pagtingin sa mga sasakyang
Montero kaya kung kayo po ay...

6
Ate Kim: May possibility rin naman, pero pards para malinawan tayo sa isyung iyan eh narito si
Bb.Liezel Sarte, isa sa opisyal ng Mitsubishi Motors! Magandang hapon Bb. Sarte!
Mama Jack: Good Afternoon Bb. Sarte!
Bb. Sarte: Good afternoon din sa inyo Ate Kim, Mama Jack at sa mga nakikinig dyan sa mga
bahay nila.
Mama Jack: Bb. Sarte, ano pong masasabi nyo ukol sa isyung kinakaharap ng inyong Montero?
Nangangamba ay mas maigi nang ipa-check ang sasakyan mo.
Mama Jack: Yun naman pala pards eh! Patingnan mo na ‘yang sasakyan mo!
Ate Kim: Sige nga dadaan ako diyan mamaya! Buti naman ay libre ‘yang check up na ‘yan!
Buong akala ko sa panahon ngayon wala ng libre, meron pa pala!
Mama Jack: Pero kidding aside po Bb. Sarte, ngayon nga po’y may malaking problema ang
kinakaharap ng inyong Montero, tuloy pa rin po ba ang bentahan nito sa ngayon?
Bb.Sarte: Sa ngayon po sinisiyasat po ang aming Montero, pansamantala naming tinigil ang
pagbebenta nito.
Ate Kim: Tama yan! Bb. Sarte, ano pong masasabi nyo para sa mga ka-Usizero’t Usizera nating
nakikinig na nag mamay-ari ng mga Montero?
Bb. Sarte: Sa mga may-ari ng Montero na nangangamba, kami po ay mayroon proyekto kung saan
pwede niyo po patingnan ang inyong Montero sa amin ng walang bayad. At lagi po sana
kayong mag-ingat. Iyon lamang po.
Mama Jack: Ok! Salamat po sa pagpunta dito Bb. Sarte kahit na alam kong busy po kayo, thank
you po! At nawa’y malinawan na tayo ukol sa isyung ito.
Ate Kim: Maraming salamat Bb. Sarte sa pagpapaunlak ng aming imbitasyon dito, nawa’y
malutas na ito sa lalong madaling panahon
Mama Jack: At iyan po mga ka Usizero’t Usizera may bagong isyu na naman tayong nausisa, sana
nga ay malutas na ito sa lalong madaling panahon. Ito po si Mama Jack na
nagsasabing “kung may Papa Jack ay meron ding Mama Jack! Ate Kim: At ito po si
Ate Kim na nagsasabing “ang life ay pana-panahon lang!
MJ & AK: Muli ito po ang Isyu 24/7 ng 139.09 life radio! Paalam!

GAWAIN II: PAGTUKOY SA PANANAW!

Panuto: Tukuyin at isulat ang mga pahayag na nagpapakita ng positibo at negatibong pahayag mula sa
binasang KOMENTARYONG PANRADYO.

POSITIBO

NEGATIBO

7
PANGWAKAS NA PAGTATAYA

A. Panuto: Gumamit ng arrow, ikonekta ang mga pahayag na may kaugnayan sa radyo sa larawang nasa
gitna.Nasa loob ng maliit na kahon ang nasabing mga pahayag.

Nagpapahatid
Naghahatid ng mga Nagpapalabas
ng musika panawagan ng pelikula

Nagpapalabas
Nagpapalabas
ng variety
ng teledrama
show

Nagpapakilala
ng isang Nakikinig ng
produkto mga awit

Nagbibigay ng Naghahatid ng
opinyon kaugnay mga talakayan
ng isang paksa pulso ng bayan
Naghahatid ng mga
napapahanong
balita

8
B-PANUTO: Sagutin ang katanungan sa isang masining na pagpapaliwanag.
Rubriks:
Maayos at mabisang naipahayag ang balita -3 na puntos
Mahusay ang nilalaman nito -2 na puntos
Kabuuan -5 puntos

1. Ano ang paborito mong programa sa radyo at bakit? (5 puntos)

C-PANUTO: Ipaliwanag ang mga sumusunod na katanungan.

Rubriks:
Paglalahad ng Paksa at Nilalaman -3 na puntos
Konklusyon at kalinisan ng gawain -2 na puntos
Kabuuan -5 puntos

1. Bakit mas marami ang nawiwili sa panonood sa telebisyon kaysa sa pakikinig sa radyo? (5 puntos)

2. Paano naiimpluwensiyahan ng media ang mga tagapakinig at tagapagsubaybay? (5 puntos)