Professional Documents
Culture Documents
NARODOWEJ
Katarzyna Wojtalik
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Kośka
Konsultacja:
mgr inż. Barbara Kapruziak
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Normalizacja w przetwórstwie spożywczym 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Systemy zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzające 26
4.2.3. Ćwiczenia 26
4.2.4. Sprawdzian postępów 30
5. Sprawdzian osiągnięć 31
6. Literatura 36
741[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
741[01].O1.02 741[01].O1.03
Charakteryzowanie surowców Charakteryzowanie maszyn
i materiałów pomocniczych i urządzeń
741[01].O1.04
Zastosowanie normalizacji
w przetwórstwie spożywczym
Normy
Norma jest dokumentem prawnym naukowo-technicznym porządkującym prawidłowy
stan w poszczególnych zagadnieniach życia gospodarczego przez upraszczanie, ujednolicanie
i precyzowanie charakterystyki surowców, produktów, czynności i pojęć.
Zadaniem normy jest zapewnienie jednolitego poziomu jakości wyrobów, a w przypadku
artykułów spożywczych również zapewnienie ich zdrowotności.
Normę powinny charakteryzować następujące cechy:
− celowość opracowania,
− słuszność techniczna, ekonomiczna i naukowa,
− właściwe wyczerpanie tematu,
− unikanie zbędnych postanowień,
− niepowtarzanie postanowień,
− zgodność postanowień,
− jednoznaczność postanowień,
− jednolitość opracowań,
− wysoki poziom i zrozumiałość ze strony korzystających, niezależnie od jej rodzaju,
− właściwa forma graficzna.
Normy powinny być powszechnie dostępne, dostosowane do aktualnych przepisów
prawnych, opracowywane w uzgodnieniu z grupą zainteresowanych, bez ingerencji władzy
w treść normy.
Podział norm
Zgodnie z wykazem Polskiego Komitetu Normalizacyjnego istnieją następujące typy
norm powszechnych:
− normy podstawowe,
− normy terminologiczne,
− normy procesu,
− normy badań,
− normy wyrobu.
Normy podstawowe dotyczą ogólnych postanowień (zagadnień) w jednej określonej
dziedzinie, ustalają poprawne słownictwo techniczne oraz tworzą jednolity system
wzajemnego porozumiewania się.
Normy terminologiczne zawierają klasyfikację materiałów, przedmiotów, pojęć lub
czynności, terminy i ich definicje, objaśnienia i przykłady.
Normy procesu określają wymagania, które powinny być spełnione w procesie, w celu
zapewnienia jego funkcjonalności. Normy te ustalają warunki wykonywania określonych
czynności, jak: projektowanie, przebieg procesu produkcji, pakowanie i inne.
Normy badań ustalają jednolite metody wykonywania badań laboratoryjnych oraz
pobierania próbek.
Normy wyrobu dotyczą wymagań, które powinien spełniać wyrób, w celu zapewnienia
jego funkcjonalności. Precyzują one wymagania jakościowe dla danego produktu
z uwzględnieniem rodzaju opakowania, warunków magazynowania, transportu, itp.
Normy stosowane można również podzielić ze względu na zasięg ich stosowania:
− norma międzynarodowa (ISO, IEC) – obowiązująca w skali świata,
− norma regionalna (EN, CEN) – obowiązująca na poziomie regionów, np. Europy,
− norma krajowa (PN) – obowiązującą na terenie Polski,
− norma zakładowa (ZN) – obowiązująca w danym przedsiębiorstwie.
Z mocy Ustawy o normalizacji wynika między innymi, że jedynymi normami krajowymi
są Polskie Normy (PN). Przy wprowadzeniu normy międzynarodowej lub regionalnej do
elementu krajowego normatywnego używa się oznaczeń PN-ISO, PN-EN.
Ustawa o normalizacji nie precyzuje pojęcia normy zakładowej, choć dokumenty te na
poziomie przedsiębiorstwa mogą i powinny być opracowywane. Opracowaną normę
zakładową przyjmuje przedsiębiorstwo, a z chwilą ustanowienia staje się ona dokumentem
obligatoryjnym w tym przedsiębiorstwie.
Odmienny układ mają normy PN-ISO, PN-EN. Do podstawowych elementów tych norm
zalicza się:
− strony okładkowe,
− stronę tytułową z przedmową krajową,
− stronę tytułową normy międzynarodowej z przedmową,
− strony tekstowe z treścią normy,
− załączniki normy ISO/EN,
− odsyłacze krajowe,
− załączniki krajowe.
Treść normy jest najczęściej podzielona na rozdziały.
W informacjach dodatkowych podaje się:
− instytucję opracowującą normę,
− normy i dokumenty związane,
− autorów projektów normy,
− inne informacje.
W związku z dużą liczbą obowiązujących norm wprowadzono ich ujednoliconą
klasyfikację i numerację. Numeracja oparta jest na systemie alfanumerycznym. Taki system
numeracji Polskich Norm składa się z części literowej oraz części cyfrowej. Numer jest
umieszczany w części tytułowej normy.
Litery stanowią symbole odpowiednich działów gospodarki narodowej, np.:
− A – Produkcja artykułów żywnościowych i napojów,
− B – Budownictwo,
PN – A – 86 524 : 1994
Polska Norma
cyfry zawierające
grupa ogólna informacje tematyczne
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj rozróżnienia podanych przez nauczyciela norm. Wyniki swojej pracy zapisz
w tabeli:
Ćwiczenie 3
Przeanalizuj informacje zawarte w normie. Wyniki swojej pracy zapisz
w tabeli:
Część normy Informacje
Tytuł
Wstęp
................
................
................
...............
...............
Ćwiczenie 5
Przeanalizuj informacje zawarte w normie przedmiotowej herbatników i określ ich jakość
na podstawie wyników analiz laboratoryjnych.
Wyniki analiz laboratoryjnych:
− zawartość suchej masy – 96%
− zawartość cukrów ogółem jako cukier inwertowany – 22%,
− ilość wyrobów wykazujących wady – pęknięcia – 6%.
Ćwiczenie 6
Dokonaj oceny jakości dowolnego produktu spożywczego w oparciu o normę.
Ćwiczenie 7
Zbierz informacje na temat Kodeksu Żywnościowego i przedstaw jego główne założenia.
Rys. 5. Piramida jakości w systemie zarządzania jakością według norm ISO serii 9000 [5, s.318]
OPRACOWANIE DOKUMENTACJI
ZAWIERAJĄCEJ WSZYSTKIE PROCEDURY I ZAPISY
ODPOWIEDNIE DLA WYMIENIONYCH ZASAD
I ICH ZASTOSOWANIA
Analiza zagrożeń jest nie tylko pierwszą zasadą metody HACCP, ale stanowi także jej
podstawowy etap, a od jej poprawności zależy powodzenie funkcjonowania systemu.
Wszystkie istotne zagrożenia, które mogą wpłynąć na bezpieczeństwo żywności muszą być
identyfikowane. Zagrożenia, które mogą oddziaływać tylko na jakość produktów, nie ich
bezpieczeństwo zdrowotne, mogą być zaznaczone w planie kontroli jakości, ale nie włączane
do planu HACCP. Metoda HACCP służy bowiem tylko zapewnieniu bezpieczeństwa
zdrowotnego produkowanej żywności.
Ustalenie krytycznych punktów kontrolnych CCP, KPK odbywa się na podstawie analizy
zagrożeń. Krytyczne Punkty Kontrolne są to miejsca, etapy, procesy lub operacje
jednostkowe, w których należy podjąć środki zapobiegawcze lub kontrolne w celu
wyeliminowania, zapobieżenia lub zminimalizowania zagrożenia do poziomu
dopuszczalnego. Identyfikację Krytycznych Punktów Kontrolnych w systemie HACCP może
ułatwić zastosowanie „drzewa decyzyjnego” (rysunek 7).
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ czynniki wpływające na jakość zdrowotną żywności. Do wykonania ćwiczenia
wykorzystaj jedno z narzędzi doskonalenia jakości - schemat Ishikawy (rybi szkielet).
przyczyny
czynniki
wpływające JAKOŚĆ
ZDROWOTNA
ŻYWNOŚCI
Rysunek do ćwiczenia 1
Ćwiczenie 2
Określ zanieczyszczenia i ich źródła mogące pojawić się w produkcji ciastkarskiej.
Wyniki swojej pracy zapisz w tabeli:
Ćwiczenie 3
Dokonaj przeglądu systemów zapewnienia jakości stosowanych w przetwórstwie
żywności. Wykonując ćwiczenie wykorzystaj tabelę:
System zapewnienia
Główne założenia i zasady
jakości
Dobra Praktyka
Produkcyjna GMP
HACCP
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
Normy ISO serii 9000
TQM
Ćwiczenie 4
Na podstawie schematu produkcji mleka dokonaj analizy zagrożeń zdrowotnych
i wyznacz Punkty Kontrolne i Krytyczne Punkty Kontrolne. Wyniki swojej pracy zapisz
w tabeli:
Ćwiczenie 5
Zaprojektuj Plan HACCP dla dowolnego wyrobu cukierniczego.
Do wykonania projektu wykorzystaj podane tabele:
2.Schemat technologiczny
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić czynniki wpływające na jakość żywności? ! !
2) określić zagrożenia dal bezpieczeństwa zdrowotnego żywności? ! !
3) zdefiniować systemy zapewnienia jakości? ! !
4) rozróżnić systemy zapewnienia jakości? ! !
5) scharakteryzować etapy wprowadzenia systemu HACCP? ! !
6) zdefiniować Krytyczne Punkty Kontrolne? ! !
7) wyznaczyć Krytyczne Punkty Kontrolne? ! !
8) wypełnić dokumenty systemu HACCP? ! !
7. Norma, w której określono wskaźniki jakości produktu, takie jak smak, zapach, barwa
i wygląd to:
a) norma czynnościowa.
b) norma przedmiotowa.
c) norma znaczeniowa.
d) receptura.
11. Którą z norm należy wybrać, aby określić sposób i metodę oznaczania wskaźników
chemicznych w mleku?
a) PN-71/A-86100 Mleko i przetwory mleczarskie Klasyfikacja.
b) PN-65/A-86101 Mleko i przetwory mleczarskie Nazwy i określenia.
c) PN-68/A-86122 Mleko Metody badań.
d) PN-86/A-86041/Az1:2000Mleko i przetwory mleczarskie. Pobieranie próbek.
16. Miejsce w procesie produkcji, w którym kontrola musi być zastosowana i jest niezbędna
w celu wyeliminowania zagrożeń zdrowotnych to
a) limit krytyczny.
b) miejsce korygujące.
c) Punkt Kontrolny.
d) Krytyczny Punkt Kontrolny.
17. Dokumentacja systemu HACCP zawiera
a) procedury i zapisy.
b) normę przedmiotową.
c) normę czynnościową.
d) normę ISO.
Czasopisma:
– Cukiernictwo i Piekarstwo
– Przegląd Piekarski i Cukierniczy
– Przemysł Spożywczy