Stosowanie Przepisów Bezpieczeństwa I Higieny Pracy, Ochrony Przeciwpożarowej Oraz Ochrony Środowiska 813 (02) .O1.01

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Tadeusz Gawlik
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
813[02].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Kazimierz Lubaś
mgr inż. Stanisław Pleczar
Opracowanie redakcyjne:
mgr Tadeusz Gawlik
Konsultacja:
mgr inż. Czesław Nowak
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 813[02].O1.01.

„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator
urządzeń przemysłu szklarskiego.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Prawna ochrona pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Czynniki niebezpieczne środowiska pracy, zagrożenia przez nie 15
powodowane i metody zapobiegania zagrożeniom
4.3. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej 23
4.4. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych 30
4.5. Środki ochrony indywidualnej i grupowej 34
4.6. Ergonomia i kształtowanie warunków pracy 38
4.7. Ochrona środowiska a działalność przedsiębiorstwa 42
4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w hutach szkła 47
4.9. Wypadki podczas pracy. Postępowania na miejscu wypadku. Pierwsza
pomoc 51

2
5. Sprawdzian osiągnięć 58
6. Literatura 63

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
o stosowaniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.
W poradniku znajdziesz:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
Abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
– zestaw pytań, Abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą.

4
813[02].O1
Techniczne podstawy zawodu
813[02].O1.01
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
I higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska
813[02].O1.02 813[02].O1.03
Posługiwanie się dokumentacją techniczną Stosowanie materiałów konstrukcyjnych
i narzędziowych
813[02].O1.04 813[02].O1.05
Rozpoznawanie elementów maszyn Analizowanie układów elektrycznych
i mechanizmów i automatyki przemysłowej
i regulacji maszyn i urządzeń
813[02].O1.06
Stosowanie podstawowych technik
wytwarzania części maszyn
Schemat układu jednostek modułowych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć.
− posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizjologii człowieka dotyczącymi
funkcjonowania układów: mięśniowego, kostnego,
− obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i ochronie prezentowanego przez siebie stanowiska,
− stosować technologię komputerową i informacyjną,
− poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i życie własne oraz innych,
− stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),
− współpracować w grupie,
− rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć.
posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy,
− określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,
− określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
określić zagrożenia dla zdrowia na stanowiskach pracy,
dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do wykonywanej pracy,
zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
określić wymagania dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych,
przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania zadań zawodowych,
– podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją
przeciwpożarową,
– zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
– scharakteryzować systemy zabezpieczenia instalacji elektrycznych,
– zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas styczności z urządzeniami elektrycznymi,
udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
scharakteryzować substancje szkodliwe oraz odpady powstające w procesach
produkcyjnych,
określić wpływ odpadów produkcyjnych na środowisko przyrodnicze,
scharakteryzować sposoby utylizacji odpadów wytwarzanych w procesach
produkcyjnych,
zaplanować działania mające na celu ograniczenie emisji substancji szkodliwych do
środowiska.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Przepisy prawa dotyczące ochrony pracy

Przez „ochronę pracy” rozumie się ogół norm prawnych ustanowionych w celu
wyeliminowania zagrożeń utraty życia oraz wyeliminowanie lub zmniejszenia niekorzystnego
wpływu pracy na zdrowie pracownika.
Działania, dokonywane w ramach realizacji tych norm, mają na celu ochronę
pracowniczej zdolności do pracy przed zagrożeniami wynikającymi z materialnego
i społecznego środowiska pracy, a także przed zagrożeniami wynikającymi z małej
odporności danego pracownika na działanie środowiska pracy.
W zakres pojęcia „ochrona pracy” wchodzą normy zawarte w przepisach określających:
1. wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy,
2. skutki niedopełnienia tych wymagań,
3. organizację i tryb postępowania organów nadzoru nad warunkami pracy.
Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest podstawową zasadą prawa
pracy. Oznacza to, że pracodawcy przypisano szczególną rolę w zakresie ochrony życia
i zdrowia pracowników. Jego ogólne sformułowanie nakazuje pracodawcy nie tylko
przestrzegać generalnych nakazów i zakazów wynikających z przepisów prawa, ale także
uwzględniać indywidualne przeciwwskazania zdrowotne pracowników. Dlatego też, mówiąc
o przepisach i zasadach bhp, będziemy głównie mówić o obowiązkach pracodawcy
dotyczących tego zagadnienia.
Troska o bezpieczeństwo pracowników nie jest dyrektywą techniczną, lecz prawnym
obowiązkiem każdego pracodawcy, który ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Obowiązki dotyczące tej sfery zostały skonkretyzowane
w dziale X Kodeksu pracy. Szczegółowe zakresy obowiązków precyzują przepisy zawarte
w aktach wykonawczych, wydawanych przez:
– Ministra Pracy i Polityki Socjalnej lub ministrów właściwych dla określonych gałęzi
(w odniesieniu do produkcji szkła i wyrobów ze szkła obowiązuje rozporządzenie
Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy
przy produkcji szkła i wyrobów ze szkła).
Przepisy Kodeksu dotyczące bhp cechuje to, że mają one charakter prawa bezwzględnie
obowiązującego. Oznacza to, że przepisy te nie mogą być zmieniane, choćby obydwie strony
stosunku pracy (pracodawca i pracownik) ustalili inny sposób ich realizacji.
Charakter powinności pracodawcy związanych z bhp jest zróżnicowany. Niektóre z nich
stanowią bowiem generalne dyrektywy, ale większość z nich zobowiązuje pracodawcę do
konkretnych działań na rzecz zatrudnionych pracowników. Pracodawcę obciążają także
koszty związane z zapewnieniem bezpiecznej pracy, bez możliwości przerzucenia ich na
pracowników.
Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców odnoszą się do wszystkich
zakładów pracy bez wyjątku. Także ochrona z tym związana rozciąga się na ogół
pracowników, przy czym niektóre grupy pracownicze podlegają ochronie szczególnej (np.
kobiety, młodociani).
Postanowienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zawierają również regulaminy
pracy.

8
Zarówno przepisy ogólne, jak i branżowe lub dotyczące poszczególnych urządzeń
charakteryzują się konkretnością i realnością. Określają one dokładne wymogi w zakresie
bhp, starając się, gdzie to możliwe, ustalić warunki, jakim powinny odpowiadać poszczególne
urządzenia, oraz zasady postępowania pracowników, chroniące ich przed możliwością
wypadku przy pracy i szkodliwych oddziaływań środowiska pracy.
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone są również w Polskich Normach.
Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest obowiązkiem
bezwarunkowym, co oznacza, że bez względu na to, czy pracownik wywiązuje się ze swoich
powinności wobec pracodawcy, czy też nie, pracodawca musi zagwarantować mu bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.
Obok norm prawnych pojęcie „ochrona pracy” obejmuje również postępowanie zgodne
z zasadami bezpieczeństwa pracy, wynikającymi zarówno z przesłanek naukowych lub
technicznych i doświadczenia życiowego pracownika.
Obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy spowodowany jest
różnorodnością procesów produkcyjnych i technologicznych, które sprawiają, że nie jest
możliwe uregulowanie wszystkiego obowiązującymi przepisami. Ponadto jest oczywiste, że
przepisy dotyczące ochrony pracy nie nadążają za zmianami dokonującymi się w dziedzinie
techniki i technologii produkcji. Zasady bhp należy dostosowywać do aktualnych warunków
pracy zgodnie z unormowaniami istniejącymi już w danej dziedzinie lub zakładzie pracy.
Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

Obowiązki pracodawcy
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Granice tego obowiązku wyznacza aktualny
poziom nauki i techniki. Pracodawca powinien wykorzystywać osiągnięcia tych dziedzin
w sposób racjonalny i odpowiedni. Z uwagi na cel tego obowiązku, korzystanie z osiągnięć
nauki i techniki nie powinno być traktowane jedynie w sposób formalny, lecz skłaniać
pracodawcę do dokonywania własnej oceny stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy, np. gdy
jest on przekonany, że używanie określonych narzędzi, mimo pozytywnej oceny, nie
gwarantuje bezpiecznego wykonywania pracy.
W ramach zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, na pracodawcy
ciąży obowiązek spełnienia wielu wymogów dotyczących pomieszczeń pracy,
poszczególnych stanowisk pracy, maszyn i urządzeń użytkowanych przez pracowników.
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
– organizować pracę w sposób zapewniający bezpiecznie i higieniczne warunki pracy,
– zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
– zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,
– zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Przepisy zobowiązują pracodawcę do znajomości, w zakresie niezbędnych do
wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Obok przepisów dotyczących ogólnych obowiązków pracodawców, Kodeks pracy oraz
inne akty prawne nakładają na nich inne obowiązki szczegółowe. Są to obowiązki:
1. związane z przygotowaniem pracownika do pracy,
2. dotyczące organizacji stanowiska pracy,
3. odnoszące się do procesów pracy.

9
ad 1. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia
lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Pracodawca jest obowiązany, w ramach szkolenia wstępnego przeszkolić pracownika
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem do pracy, a także zapewnić
prowadzenie szkoleń okresowych w tym zakresie.
Pracodawca jest zobowiązany do informowania pracownika o ryzyku zawodowym, które
wiąże się z wykonywaną pracą.
Pod pojęciem ryzyka zawodowego należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które mogą skutkować
wystąpieniem u pracownika dolegliwości zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub w sposobie wykonywania pracy. Ocena ryzyka polega
na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń, określeniu stopnia
ich uciążliwości oraz wskazania sposobu postępowania w celu wyeliminowania zagrożenia.
Na pracodawcy spoczywa również obowiązek zapewnienia pracownikom środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na
danym stanowisku pracy. W/w środki ochrony muszą mieć odpowiednie właściwości
ochronne i użytkowe. Pranie, konserwacja, naprawa, odpylanie i odkażanie środków ochrony
osobistej, odzieży i obuwia roboczego odbywa się na koszt pracodawcy.
ad 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenie pracy odpowiednie do rodzaju
wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników oraz utrzymywać obiekty
budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy a także tereny i urządzenia z nimi
związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca jest
również zobowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie pomieszczenia
higieniczno-sanitarne.
ad 3. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym
i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Obowiązany jest również zapewnić
pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie,
odpowiednie posiłki i napoje, jeśli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.
Obowiązki i prawa pracowników

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest sumienne i staranne świadczenie
pracy umówionego rodzaju, podczas której pracownik powinien przestrzegać przepisy
i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
W szczególności pracownik jest zobowiązany:
– znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,
– brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,
– wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
– dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
– stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,
– poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
– niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

10
– współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, obok obowiązków, pracownicy mają również

prawa:
– pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia
i życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom,
– pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (ale nie z miejsca pracy),
zawiadamiając niezwłocznie przełożonego o zaistniałej sytuacji, jeżeli powstrzymanie się
od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla jego zdrowia lub życia.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w przypadkach o których mowa wyżej, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia,
– pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób. Pracownik, który zawiadomił pracodawcę o powstrzymaniu
się od pracy z powodu złego samopoczucia psychicznego lub fizycznego nie ma prawa
do wynagrodzenia, a jego oświadczenie nie może być kwestionowane przez pracodawcę.
Ze szczególnych uprawnień do powstrzymania się od wykonywania pracy nie mogą
skorzystać pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie ludzkiego
życia lub mienia np. strażacy, lekarze, ratownicy i inni.
Podkreślić należy, że obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem
bezwarunkowym pracownika, co oznacza, że pracownik musi go wypełniać, niezależnie od
tego, czy pracodawca wypełnia w sposób należyty obowiązki wobec pracownika.
Naruszenie przepisów bhp może mieć dla pracownika poważne konsekwencje.
Oczywiście lekceważenie tych przepisów i zasad zagraża przede wszystkim zdrowiu i życiu
pracownika, który ich nie stosuje. Trzeba pamiętać, że w razie wypadku będącego skutkiem
złamania przepisów bhp przez pracownika, traci on szansę do ewentualnego odszkodowania.
Odpowiedzialności podlegają wszyscy pracownicy zakładu pracy. Wobec pracowników,
którzy nie przestrzegają przepisów bhp (ale nie zasad) stosuje się kary porządkowe: karę
upomnienia, karę nagany, karę pieniężną.
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad ochrony pracy

Za naruszenie przepisów lub zasad ochrony pracy pracownicy ponoszą odpowiedzialność
w zależności od stopnia naruszenia norm i przewidzianych za te naruszenia sankcji rozróżniamy
odpowiedzialność:
1. porządkowe,
2. za wykroczenia,
3. karno-sądowe.
Pociągnięcie pracownika do odpowiedzialności porządkowej następuje w razie popełnienia
przez pracownika przekroczenia porządkowego, określonego w Kodeksie pracy.
Przekroczenie to może polegać na nieprzestrzeganiu przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy i przepisów porządkowych.
Kodeks pracy w art. 108 przewiduje dwa rodzaje kar porządkowych:
1. niemajątkowe (upomnienie, nagana),
2. majątkowe (kara pieniężna).

11
Przy stosowaniu kary pracodawca uwzględnia:
1. rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych,
2. stopień winy pracownika,
3. dotychczasowy stosunek pracownika do pracy.
Kara pieniężna jest bardziej dotkliwa dla pracownika niż upomnienie czy nagana, ponieważ
pozbawia go części zarobków. Wymiar kary pieniężnej za jedno przekroczenie nie może
przewyższyć jednodniowego wynagrodzenia pracownika. Wpływy z kar pieniężnych przeznacza
się na poprawę warunków bhp w zakładzie pracy.
Wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej określone są w Kodeksie pracy
i innych ustawach. Odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten, kto popełnia czyn społecznie
szkodliwy zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia, pod groźbą aresztu, ograniczenia
wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany.
Odpowiedzialności takiej podlega m.in. osoba, która dopuszcza się naruszeń norm mających
na celu ochronę życia i zdrowia pracowników... (art. 283 k.p.).
Odpowiedzialności karnej, określonej w Kodeksie karnym, podlegają m.in. osoby ponoszące
odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących bezpieczeństwa powszechnego.
Podstawowymi przepisami prawnymi dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, są:

– Kodeks pracy,
– Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. DzU z 2003 r. Nr 169 poz. 1650
z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania
badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych
w Kodeksie pracy (DzU Nr 69, poz. 332 z późn. zm),
– Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych
posiłków i napojów (DzU Nr 60, poz. 279),
– Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie używania
maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU Nr 73, poz.
645),
– Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy produkcji szkła i wyrobów ze szkła (DzU Nr 24, poz. 248).
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem „ochrona pracy”?
2. Jakim celom służą normy prawa dotyczące bhp?
3. Jaki akt prawny jest podstawowym źródłem prawa bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Co rozumiesz przez „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?
5. Na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy?

12
6. Czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być zmieniane w drodze
umów indywidualnych?
7. W jakim akcie prawnym określone zostały podstawowe obowiązki pracodawcy
i pracownika w zakresie bhp?
8. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do pracy?
9. Co rozumiesz pod pojęciem „ryzyko zawodowe”?
10. Kto jest obowiązany do oceny ryzyka zawodowego?
11. Jakie są podstawowe obowiązki pracowników w zakresie bhp?
12. W jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania się od pracy?
13. Jakie konsekwencje może ponieść pracownik za naruszenie przepisów bhp?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przepisów działu X i działu XV Kodeksu pracy wskaż podmioty
uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeanalizować treść przepisów działu X i XV Kodeksu pracy,
3) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów, jakie podmioty wykonujące pracę
są uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:

– Kodeks pracy,
– komputer z dostępem do Internetu.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przepisów Kodeksu pracy i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy określ obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.

1) przeanalizować treść przepisów wskazanych w poleceniu,
2) na podstawie przepisów określić obowiązki pracodawcy w zakresie bhp,
3) zreferować obowiązki pracodawcy na forum grup, ze wskazaniem odpowiednich
przepisów.

– Kodeks pracy,
– rozporządzenie Ministra i Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

13
Ćwiczenie 3
Na podstawie przepisów Kodeksu pracy określ obowiązki osoby kierującej
pracownikami i wskaż różnice między obowiązkami pracodawcy i obowiązkami osoby
kierującej pracownikami.

1) przeanalizować przepisy Kodeksu pracy,
2) określić na podstawie wybranych przepisów Kodeksu pracy obowiązki osoby kierującej
pracownikami,
3) wskazać różnice między obowiązkami pracodawcy i obowiązkami osoby kierującej
pracownikami,
4) przedstawić wyniki ćwiczenia na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska:
– Kodeks pracy,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie „ochrona pracy”?  
2) określić, akt prawny, który jest podstawowym źródłem prawa
bezpieczeństwa i higieny pracy?  
3) określić, cele jakim służą normy prawne dotyczące bhp?  
4) scharakteryzować „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?  
5) określić, na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy?  
6) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą
być zawierane w drodze umów indywidualnych?  
7) scharakteryzować podstawowe akty prawne, w których określone zostały
podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp?  
8) określić, jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem
pracownika do pracy?  
9) zdefiniować pojęcie „ryzyko zawodowe”?  
10) określić, kto jest zobowiązany do oceny ryzyka zawodowego?  
11) określić, podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?  
12) określić, w jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania
się od pracy?  
13) określić jakie konsekwencje mogą ponosić pracodawcy i pracownicy za
nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp?  

14
4.2. Czynniki niebezpieczne środowiska pracy, zagrożenia przez
nie powodowane i metody zapobiegania zagrożeniom
Klasyfikacja czynników szkodliwych w środowisku pracy
W procesie pracy mogą występować czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe
i niebezpieczne. Według definicji czynniki szkodliwe to te, których oddziaływanie na
pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Czynniki uciążliwe to takie,
których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne
zmęczenie, nie powodujące jednak trwałego pogorszenia zdrowia. Czynniki, których
oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu nazywamy czynnikami
niebezpiecznymi.
Klasyfikacja czynników niebezpiecznych i szkodliwych występujących w środowisku
pracy zawarta jest w Normie Polskiej PN – 80/2 – 08052.
Niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy dzielimy na cztery grupy:
1. czynniki fizyczne,
2. czynniki chemiczne,
3. czynniki biologiczne,
4. czynniki psychofizyczne.
Czynniki fizyczne to m.in.: hałas, wibracje, ultradźwięki, mikroklimat, oświetlenie,
jonizujące powietrze, pyły, elektryczność i różnego rodzaju promieniowanie.
Czynniki chemiczne w zależności od rodzajów działania na człowieka dzielimy na:
toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne i teratogenne.
Czynniki biologiczne to mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby,
pierwotniaki oraz ich wytwory: toksyny i alergeny) oraz makroorganizmy (rośliny,
zwierzęta).
Czynniki psychofizyczne to obciążenia fizyczne i obciążenia nerwowo-psychiczne.
Nie wszystkie czynniki szkodliwe posiadają ściśle określone parametry mierzalne
i normowane wielkościami granicznymi np. czynniki psychofizyczne.
W odróżnieniu od czynników psychofizycznych czynniki fizyczne i chemiczne (a także
niektóre biologiczne) posiadają wartości graniczne charakteryzujących je parametrów.
Czynniki fizyczne
Mikroklimat (zdefiniowany jako środowisko cieplne, w którym przebywa człowiek)
obejmuje zespół czynników fizycznych środowiska, a mianowicie: temperaturę, wilgotność
względną, prędkość ruchu powietrza i promieniowanie cieplne (podczerwone).
Wykaz czynników oddziałujących na człowieka jest o wiele szerszy i obejmuje ponadto
skład chemiczny powietrza (w tym zanieczyszczenie gazowe, parowe, pyłowe, organiczne,
promieniowanie elektromagnetyczne, ciśnienie barometryczne, itd.).
Temperatura powietrza, zapewniająca dobre samopoczucie człowieka, wykonującego
pracę, wynosi około 23 oC w lecie oraz około 20 oC w zimie, przy wilgotności względnej
w granicach 40–60 %. W pomieszczeniach o niewielkich zyskach ciepła uznaje się jako
najwłaściwszą prędkość powietrza 0,2–0,3 m/s.
Do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego konieczne jest zrównoważenie
bilansu cieplnego i utrzymanie temperatury ciała w granicach 36,5–37,5 oC. Stopień
uciążliwości środowiska cieplnego zależy nie tylko od wymienionych wyżej parametrów
mikroklimatu, ale również od ciężkości pracy (tj. od wydatku energetycznego) i od ubrania,
w którym praca jest wykonywana.

15
Warunki zapewniające równowagę cieplną można stworzyć dobierając różne wartości
parametrów mikroklimatu.
Wentylacja i ogrzewanie pomieszczeń pracy

We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić odpowiednią wymianę
powietrza przez zastosowanie wentylacji naturalnej lub mechanicznej albo łącznie jednej
i drugiej. Wielkość wymiany powietrza jest uzależniona od wielkości pomieszczenia, liczby
osób w nim zatrudnionych i od rodzaju prac w nim wykonywanych.
Wentylacja powinna zapewnić utrzymywanie w pomieszczeniach pracy wymaganej
czystości powietrza, temperatury i wilgotności powietrza zgodnie z przepisami w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca
1998 r. oraz Polskimi Normami).
W pomieszczeniu, w którym proces technologiczny jest źródłem miejscowych emisji
substancji szkodliwych, w celu zapewnienia w pomieszczeniu wymaganej czystości
powietrza należy stosować miejscowe odciągi wentylacyjne współpracujące z wentylacją
ogólną.
Hałas jest określany jako nieprzyjemne, niekorzystne lub szkodliwe działanie
zewnętrznych zjawisk akustycznych na człowieka. W mowie potocznej pod określeniem hałas
rozumiemy nieskoordynowane dźwięki, głośną, zakłócającą spokój rozmowę, krzyki, głośny
stuk, trzask, odgłosy pracujących maszyn itp. Hałas utrudnia porozumiewanie, przeszkadza
w pracy, zwiększa ryzyko wypadkowe. Przebywanie w hałasie o zbyt dużej intensywności
jest szkodliwe dla zdrowia, przyśpiesza zmęczenie, wpływa ujemnie na cały organizm, może
spowodować uszkodzenie, a nawet utratę słuchu.
Hałas działa przede wszystkim na narządy słuchu, ale poprzez centralny układ nerwowy
i wegetatywny wpływa również na inne narządy. Hałas przekraczający 60 dB wywołuje
reakcje i zmiany w układzie krążenia, oddechowym, trawiennym i nerwowym. Przy
8 – godzinnej ekspozycji na hałas, dopuszczalny poziom dźwięku wynosi 85 dB.
Zwalczanie hałasu odbywa się przez wytłumienie źródeł hałasu, wytłumienie
pomieszczeń oraz stosowanie indywidualnych ochron słuchu.
Wibracje występują wówczas, jeżeli energia mechaniczna drgań posadzki, maszyn lub
narzędzi przenosi się na pracownika i wpływa na narządy i tkanki organizmu. Szczególnie
niebezpieczne dla człowieka są drgania z częstotliwością do 35 Hz, bowiem w tym zakresie
występują rezonansy poszczególnych narządów i części ciała. Wibracja może spowodować
występowanie w organizmie różnych zaburzeń np. równowagi, zmiany rytmu serca,
zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego. Aby przeciwdziałać tym niekorzystnym
oddziaływaniom, prowadzącym do choroby wibracyjnej, stosuje się ograniczenie
efektywnego czasu pracy, amortyzację podłoża, rękawice ochronne i specjalne uchwyty do
narzędzi.
Zagrożenia związane z użytkowaniem maszyn, urządzeń i narzędzi

Wśród czynników powodujących zagrożenia w procesie pracy istotną grupę stanowią
czynniki mechaniczne. Do tej grupy należą narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie
i wyposażenie stanowiska pracy, surowce, materiały i półfabrykaty. Mogą one powodować
zagrożenia, głównie urazami.
Zagrożenie to zależy od różnych czynników, wśród których można wyróżnić:
– rodzaj, kształt, gładkość powierzchni elementów, z którymi może się stykać człowiek
(elementy tnące, ostre krawędzie itp.),
– położenie względem siebie elementów mogących przy poruszaniu się tworzyć strefy
niebezpieczne, np. obcinanie, wciąganie,

16
– energia kinetyczna elementów urządzeń i maszyn itp.
Zagrożenia mogą być powodowane przez czynniki niebezpieczne występujące podczas
normalnego funkcjonowania maszyn oraz przez czynniki powstające w skutek zakłóceń.
Dlatego też, przedsięwzięcia podejmowane w celu wyeliminowania lub ograniczenia
aktywności niebezpiecznych czynników mechanicznych powinny dotyczyć zarówno
normalnego funkcjonowania jak i sytuacji anormalnych.
Przedsięwzięcia dotyczące normalnego funkcjonowania maszyn są ukierunkowane
bezpośrednio na ochronę życia i zdrowia człowieka, natomiast przedsięwzięcia dotyczące
sytuacji anormalnych zapewniają ochronę w sposób pośredni głównie poprzez zapobieganie
drganiom maszyn i urządzeń.
Ogół zabezpieczeń stosowanych wyłącznie ze względu na realizowaną bezpośrednio lub
pośrednio, ochronę przed zagrożeniem człowieka nazywamy urządzeniami ochronnymi.
Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy.
Osłony rozumiane jako wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną przegrodę
między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, zastosowane specjalnie w
celu zapewnienia ochrony człowieka. Funkcję osłony mogą spełniać również pokrywy, drzwi,
ogrodzenia itp.
Pod względem wymagań i zależnie od potrzeb zwykle przyjmuje się następujący podział
osłon:
1. osłony stałe, stosowane do osłonięcia ruchomych części maszyn (silników napędowych,
wrzecion roboczych, śrub pociągowych, narzędzi trących, dźwigni sterujących), które nie
wymagają stałego dostępu pracowników. Osłony takie są wykonywane z blach, siatek
metalowych, prętów i mas przezroczystych.
2. osłony stałe uniemożliwiające dostęp do elementów ruchomych znajdujących się poza
sferą roboczą,
3. osłony blokujące z lub bez ryglowania,
4. osłony ruchome, najczęściej z blokadą.
Urządzenia zabezpieczające rozumiane jako wszystkie, inne niż osłony, urządzenia

ochronne. Podczas normalnego funkcjonowania maszyn uniemożliwiają one uaktywnienie
czynnika mechanicznego wówczas, gdy człowiek lub części jego ciała znajduje się w strefie
niebezpiecznej. Uniemożliwiają one również wtargnięcie człowieka do tej strefy. Urządzenia
zabezpieczające zapobiegają także naruszeniu normalnego funkcjonowania maszyny lub
innego obiektu technicznego. Do tej grupy zalicza się urządzenia oburęcznego sterowania,
urządzenia fotoelektryczne, maty czułe na nacisk, ograniczniki udźwigu oraz urządzenia
blokujące, regulujące, zezwalające na uruchomienie maszyny i inne.
Z punktu widzenia funkcjonowania można podzielić je na:
– urządzenia zabezpieczające, wybrane pod kątem konieczności dostępu do strefy
niebezpiecznej,
– urządzenia ograniczające dostęp do elementów roboczych ruchomych w strefach do
których dostęp ten jest konieczny ze względu na proces pracy.
Dobór osłon i innych urządzeń ochronnych do określonej maszyny musi być dokonany
na podstawie oceny ryzyka.
Instrukcje użytkowania maszyn

Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 2374 § 2 k.p.).
Zgodnie z przepisami, maszyny i inne urządzenia techniczne powinny spełniać
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przez cały okres ich użytkowania.

17
W szczególności powinny być tak konstruowane, Aby zabezpieczały pracownika przed
oddziaływaniem pyłu i niebezpiecznych substancji chemicznych.
Producenci maszyn powinni dokonać identyfikacji zagrożeń i ocenić przewidywalne
ryzyko powodowane ich eksploatacją.
Maszyny winny być wyposażone w instrukcje użytkowania.
Promieniowanie
W hutach szkła występują zagrożenia związane z różnymi rodzajami promieniowania.
Obok promieniowania widzialnego związanego z oświetleniem pomieszczeń pracy występują
również inne rodzaje promieniowania mogące niekorzystnie wpływać na organizm
pracownika.
Niewłaściwe warunki oświetlenia mogą powodować zmęczenie oczu oraz zmęczenie
nerwowe. Zmęczenie to objawia się m.in. łzawieniem, zaczerwieniem powiek, bólami głowy,
zmniejszeniem ostrości widzenia i szybkości postrzegania.
Kolejny rodzaj promieniowania to promieniowanie podczerwone (cieplne), którego
skutki odczuwają pracownicy gorących stanowisk pracy w hucie. Promieniowanie to może
spowodować udar cieplny, oparzenia termiczne skóry, zapaści serca, a więc stanowi
bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia. Ochrona przed tego typu promieniowaniem to
przede wszystkim izolacja cieplna ścian urządzeń, stosowanie ekranów, stosowanie
odpowiedniej odzieży i okularów ochronnych.
Promieniowaniem nadfioletowym nazywamy promieniowanie optyczne, obejmujące
zakres długości fali od 100 do 400 nm. Szkodliwe dla człowieka są niektóre zakresy,
zwłaszcza promieniowanie w obszarze UV – B (od 280 do 315 nm). Ochrona przed
promieniowaniem nadfioletowym polega na stosowaniu odpowiednich środków ochrony
indywidualnej.
Promieniowanie elektromagnetyczne związane z przepływem prądów powoduje
podrażnienie nerwów czuciowych i zaburzenia prądów czynnościowych organizmu i efekty
termiczne. Do ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym stosuje się różne
sposoby ekranowania źródeł, jak i stanowisk pracy (ekranowanie wykonują specjalistyczne
firmy).
Promieniowanie jonizujące to fragment widma promieniowania elektromagnetycznego.
Może ono (przy pochłonięciu przez organizm dużej dawki) powodować uszkodzenie
komórek, w wyniku czego następuje nieprawidłowe funkcjonowanie narządów.
W zabezpieczeniach przed tym promieniowaniem stosuje się m.in. odpowiedniej
grubości osłony, fartuchy ochronne, parawany, specjalne szyby.
Czynniki chemiczne
Zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika powodują w szczególności substancje
i preparaty chemiczne zaliczane do niebezpiecznych, na podstawie przepisów w sprawie
substancji chemicznych.
Przepisy w powyższej sprawie zawarte są głównie w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r.
o substancjach i preparatach chemicznych (DzU Nr 11, poz. 84 z późn. zm.)
Zgodnie z tą ustawą:
– substancje chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie, w jakim występują
w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, ze wszystkimi
dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które
można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji i wszystkimi
zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego,
– preparaty chemiczne to mieszaniny lub roztwory składające się z co najmniej dwóch
substancji.

18
Substancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty
zakwalifikowane do co najmniej jednej z 15 wymienionych w ustawie kategorii.
Materiały, które mają nieznane właściwości mogą być stosowane tylko w warunkach
laboratoryjnych w celach doświadczalnych oraz badawczych przy zachowaniu wzmożonych
środków ostrożności do czasu, gdy zostaną zbadane.
Każda substancja może być toksyczna, czyli wywoływać uszkodzenie organizmu
w zależności od dawki pochłoniętej przez organizm.
Wszystkie współczesne definicje trucizn posługują się pojęciem dawki.
Dawka to ilość substancji chemicznej pobrana lub wchłonięta do organizmu dowolną
drogą wchłaniania (skóra, oczy, błony śluzowe nosa, płuca, przewód pokarmowy),
warunkująca brak lub wystąpienie efektów biologicznych, wyrażonych odsetkiem
organizmów odpowiadających na tę dawkę.
Szkodliwe czynniki chemiczne dzielimy na: toksyczne, drażniące, uczulające,
rakotwórcze, mutagenne i upośledzające funkcje rozrodcze.
Największe praktyczne zagrożenie dla zdrowia pracownika ma wchłanianie substancji
chemicznych podczas oddychania.
Wysokość dopuszczalnych dla człowieka dawek, które można przyjąć bez szkody dla
zdrowia jest przedmiotem rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29
listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych w środowisku pracy (DzU Nr 217, poz. 1833). Są to wartości prawnie
obowiązujące dla wszystkich gałęzi gospodarki narodowej. Stanowią one podstawowe
kryterium oceny zagrożenia i ryzyka zawodowego związanego z obecnością szkodliwych
czynników w środowisku pracy oraz wytyczne dla projektantów nowych i modernizowanych
technologii i wyrobów.
Skutki oddziaływania substancji chemicznych

Narażenie na substancje chemiczne bez odpowiedniej ochrony może spowodować
zatrucie.
Zatrucia dzielimy na:
– ostre – powstające po jednorazowym przyjęciu dużej dawki trucizny,
– podostre – gdy przebieg zatrucia trwa ponad dobę,
– przewlekłe – gdy trucizna jest wprowadzona do organizmu w małych dawkach, z których
żadna nie wywołuje widocznych objawów zatrucia.
W przypadku narażenia się na kilka trucizn jednocześnie, ich działanie może być
niezależne, ale może być również sumujące, może także wystąpić wzmocnienie działania
toksycznego jednej trucizny przy obecności drugiej. Mogą też wystąpić przypadki osłabienia
działania trucizny przy obecności drugiego środka toksycznego.
Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu szkodliwych i uciążliwych
czynników na pracownika są następujące:
– eliminacja źródeł szkodliwych i uciążliwych czynników,
– ograniczenie oddziaływania tych czynników przez odsunięcie człowieka z obszaru ich
oddziaływania,
– ograniczenie oddziaływania na człowieka przez osłonięcie strefy narażenia,
– ograniczenie wpływu tych czynników dzięki zastosowaniu ochron indywidualnych,
– ograniczenie zagrożeń człowieka przez właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie
na bezpieczne zachowanie pracowników.
Do obowiązków pracodawcy należy przede wszystkim poinformowanie pracowników
nie tylko o rodzajach stosowanych w zakładzie pracy substancjach, wyrobach gotowych czy
półfabrykatach, ale też o ich właściwościach biologicznych, fizycznych i chemicznych. Musi

19
on także poinformować o stopniu szkodliwości materiałów niebezpiecznych, sposobach
postępowania z nimi w razie sytuacji awaryjnych.
Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach, które są do
tego celu przeznaczone, a także odpowiednio oznakowane. Opakowania takie powinny być
szczelne oraz zabezpieczone w taki sposób, by nie wydostawała się z niego niebezpieczna
zawartość jak również w tym celu, by do jego wnętrza nie dostały się substancje, które
podczas kontaktu z zawartością opakowania mogłAby stworzyć zagrożenie. Ponadto materiał,
z którego wykonuje się opakowania nie może powodować niebezpiecznych reakcji
chemicznych jak również nie może ulegać uszkodzeniu w wyniku działania znajdującego się
w nim materiału niebezpiecznego. Stopień wypełnienia zaś powinien zapewnić wolną
przestrzeń odpowiednio do możliwości termicznego rozszerzenia się cieczy w warunkach
stosowania, przechowywania oraz transportu.
Czynniki psychofizyczne
Obciążenie pracą jest to proporcja pomiędzy ilością wydatkowanej energii, potrzebnej do
wykonania danej czynności oraz umiejętnościami, energią i cechami osobowości, które
zaangażowane są do wykonania zadania. Możemy wyróżnić następujące rodzaje obciążeń:
fizyczne, umysłowe i nerwowo-psychiczne. W tym ostatnim obciążeniu można z kolei
wyróżnić: obciążenie uwagi (gdy odbierane jest za dużo bodźców w danej jednostce czasu, co
utrudnia lub uniemożliwia właściwą na nie reakcję), obciążenia monotonią (wiąże się to
z powtarzalnością wykonywanej pracy), deprywację sensoryczną (całkowite lub prawie
całkowite pozbawienie bodźców z otoczenia). Do obszaru obciążeń nerwowo-psychicznych
zaliczamy również obciążenia emocjonalne, np. obciążenie odpowiedzialnością za pracę
swoją i osób podległych, obciążenie dylematami moralnymi związanymi z podejmowaniem
trudnych decyzji. Problemem może być również obciążenie pracą zespołową w przypadku,
gdy większość wykonywanych prac wymaga współdziałania. Do grupy tej należy zaliczyć
również obciążenie kontaktami przełożony – podwładny, które w końcowych przypadkach
może przybrać formę lobbingu.
Oddziaływanie negatywnych czynników psychofizycznych może powodować zakłócenie
stanu zdrowia pracownika oraz zmniejszać jego wydajność, a nawet powodować choroby.
Napięcia powodowane stresem w pracy mogą wywoływać na poziomie przeżyć psychicznych
depresje, niepokój, wyczerpanie, brak zadowolenia z pracy. Na poziomie fizjologicznym
reakcje na sytuacje stresowe objawiają się m.in.: podwyższonym ciśnieniem krwi,
zaburzeniami rytmu serca, zmianami w systemie hormonalnym.
Poziom obciążenia nerwowo – psychicznego zależy w znacznym stopniu, od:
osobowości, temperamentu, indywidualnego doświadczenia, inteligencji, czynników
psychomotorycznych oraz doboru interpersonalnego.
Metody eliminowania stresu można podzielić na dwie grupy: indywidualne
i organizacyjne.
Wśród indywidualnych metod mających pomóc rozładować napięcie stresowe wymienia
się m.in.: regulacje oddechowe, regulacje neuromięśniowe, biologiczne sprzężenia zwrotne,
ćwiczenia fizyczne i medytacje.
Do organizacyjnych metod eliminowania stresu należy głównie odpowiedni dobór
pracowników do stanowisk pracy. Każda osoba przyjmowana do nowej pracy jest oceniana z
punktu widzenia jej zdolności, umiejętności oraz predyspozycji do wykonywania zawodu.
Dokonanie odpowiedniego doboru zapewnia większą wydajność pracy, zmniejszenie liczby
wypadków oraz zapewnia także satysfakcję samego pracownika.
Czynniki biologiczne w hutnictwie szkła występują sporadycznie, dlatego też pominięto
je w opracowaniu.

20
1. Co to są czynniki szkodliwe dla zdrowia?
2. Na jakie grupy dzielimy niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy?
3. Co rozumie się pod pojęciem mikroklimat?
4. Co to są substancje chemiczne?
5. Co to są preparaty chemiczne?
6. Jakie obowiązki spoczywają na zakładzie pracy stosującym substancje i preparaty
chemiczne?
7. Jakie przepisy regulują bezpieczne użytkowanie urządzeń mechanicznych?
8. Jakie niebezpieczne czynniki mechaniczne występują w procesie pracy?
9. Co to są urządzenia zabezpieczające?
10. Wymień czynniki psychofizyczne występujące w środowisku pracy?
11. Opisz główne czynniki stresujące występujące w pracy?
12. Podaj indywidualne metody eliminowania stresu?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26
września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy określ
podstawowe parametry pomieszczeń pracy.

1) przeanalizować treść podanego rozporządzenia,
2) określić, podstawowe parametry pomieszczeń pracy,
3) przedyskutować parametry pomieszczeń pracy na forum grupy.

– Kodeks pracy,
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
Ćwiczenie2
Na podstawie przepisów prawa określ jakie wymogi muszą spełniać zbiorniki, naczynia
i inne opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych.

1) odszukać i przeanalizować przepisy prawa określające wymogi, jakie muszą spełniać
zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania materiałów
niebezpiecznych,
2) określić wymogi, jakie muszą spełniać zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do
przechowywania materiałów niebezpiecznych,
3) przedyskutować na forum grupy wymogi, jakie muszą spełniać zbiorniki i inne
opakowania służące do przechowywania materiałów niebezpiecznych.

21
– wybrane przepisy prawne,
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj na podstawie odpowiednich przepisów prawnych wymagania jakie muszą
spełniać urządzenia ochronne stosowane przy maszynach.

1) wyszukać przepisy prawne regulujące wymagania, jakie muszą spełniać urządzenia
ochronne stosowane przy maszynach,
2) przeanalizować wyszukane przepisy,
3) scharakteryzować wymagania jakie muszą spełniać urządzenia ochronne stosowane przy
maszynach,
4) przedstawiciel grupy prezentuje wypracowane rozwiązania na forum.

– wybrane akty prawne,
4.24. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia?  
2) określić, na jakie grupy dzielimy niebezpieczne i szkodliwe czynniki
w procesie pracy?  
3) określić, co rozumiemy pod pojęciem „mikroklimat”?  
4) scharakteryzować substancje chemiczne?  
5) scharakteryzować preparaty chemiczne?  
6) określić, jakie obowiązki spoczywają na zakładzie pracy stosującym
substancje i preparaty chemiczne?  
7) określić, jakie przepisy regulują bezpieczne użytkowanie urządzeń
mechanicznych?  
8) scharakteryzować urządzenia zabezpieczające?  
9) scharakteryzować czynniki psychofizyczne występujące
w środowisku pracy?  
10) określić, główne czynniki stresujące występujące w pracy?  
11) scharakteryzować indywidualne metody eliminowania stresu?  
12) scharakteryzować zagrożenia, które może spowodować
promieniowanie widzialne?  

22
4.3. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej
Pożarem nazywamy niekontrolowany w czasie i przestrzeni proces spalania, stanowiący
zagrożenie dla człowieka i środowiska oraz powodujący straty dóbr materialnych
nieprzeznaczonych do zniszczenia w danym czasie i w taki sposób.
Aby skutecznie zapobiegać pożarom, należy znać zagrożenia pożarowe, środki i sposoby
ochrony przeciwpożarowej, a w razie zaistnienia pożaru umieć gasić w zarodku zarzewie
ognia.
Pod pojęciem zagrożenia pożarowego rozumie się istnienie takich warunków, w których
możliwe jest powstanie niekontrolowanego procesu spalania wymagającego zorganizowanej
akcji do jego likwidacji.
Na zagrożenie pożarowe składa się zwykle wiele elementów, w pewnym stopniu
obiektywnych, ale bezpośrednie przyczyny mają charakter subiektywny. Są one najczęściej
uzależnione od działania człowieka. Wynikają zwykle z niedbalstwa, nieostrożności,
nieznajomości lub lekceważenia przepisów, często bezmyślności tj. czynników zależnych od
woli człowieka.
Groźba pożaru może wystąpić wszędzie. Nie ma bezpieczeństwa pracy bez
bezpieczeństwa pożarowego.
Do najczęstszych przyczyn pożarów w zakładach pracy zalicza się:
− złe instalacje elektryczne, prace spawalnicze w czasie remontu pomieszczeń, iskrzenie
maszyn, zła wentylacja,
− nieodpowiednie przechowywanie lub użytkowanie materiałów łatwopalnych,
− niewłaściwe zabezpieczenie urządzeń do obróbki termicznej,
− nieodpowiednie wykonywanie prac pożarowo niebezpiecznych,
− nieprawidłowe eksploatowanie urządzeń mechanicznych,
− nieprawidłowe przechowywanie paliw,
− złe składowanie materiałów, zagracenie, iskry,
− nieuwaga pracowników i przekraczanie zakazów, np. palenie tytoniu i ognia.
Ponieważ pożary powodują często olbrzymie straty materialne, a czasem również ofiary
ludzkie, problematyka ochrony przeciwpożarowej jest przedmiotem regulacji licznych aktów
prawnych. Najważniejsze z nich to:
− ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity DzU
z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z poźn. zm.) oraz
− rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (DzU Nr 80, poz. 563).
Przepisy te nakładają zarówno na pracodawców jak i pracowników szereg obowiązków.
Pracodawca obowiązany jest zabezpieczyć przeciwpożarowo swój zakład,
a w szczególności:
− zapewnić odpowiednie warunki ochrony przeciwpożarowej zakładu w zakresie
bezpieczeństwa ludzi, wymagań budowlanych, technologicznych i innych,
− zaznajomić załogę z instrukcjami i regulaminami przeciwpożarowymi oraz czuwać nad
ich przestrzeganiem,
− wykonywać zarządzenia wydawane w związku z kontrolą stanu bezpieczeństwa
przeciwpożarowego na ternie zakładu.
Wszyscy pracownicy są obowiązani:
− dbać i stosować instrukcje przeciwpożarowe, zwłaszcza na swoim stanowisku pracy,

23
− znać sposoby alarmowania straży, użytkowania podręcznego sprzętu i środków
gaśniczych,
− niezwłocznie usuwać przyczyny mogące spowodować pożar,
− odbyć szkolenie przeciwpożarowe,
− brać udział w akcjach ratowniczych w przypadku pożaru.
Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest wydanie instrukcji przeciwpożarowej,
a pracownika jej przestrzeganie.
Nie ma instrukcji uniwersalnych. Każda instrukcja musi zawierać odzwierciedlenie
specyfiki danego obiektu i charakterystykę występujących tam zagrożeń.
Instrukcja bezpieczeństwa przeciwpożarowego powinna być wprowadzona do użytku
służbowego stosownym aktem wewnętrznym.
Pracodawca ma również obowiązek:
1. utrzymywać urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice w stanie pełnej sprawności
technicznej i funkcjonalnej,
2. umieszczać w widocznych miejscach instrukcje postępowania na wypadek pożaru wraz
z wykazem telefonów alarmowych,
3. oznakować zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa:
a) drogi ewakuacyjne oraz pomieszczenia, w których wymagane są co najmniej dwa
wyjścia ewakuacyjne,
b) miejsca użytkowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic,
c) miejsca użytkowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,
d) miejsca użytkowania przeciwpożarowych wyłączników prądu, kurków głównych
instalacji gazowej oraz materiałów niebezpiecznych pomiarowo,
e) drabiny ewakuacyjne, rękawy ratownicze, pojemniki z maskami ucieczkowymi,
miejsca zbiórki ewakuacyjnej, itp.,
f) dźwigi dla ekip przeciwpożarowych,
g) przeciwpożarowe zbiorniki wodne.
(wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej przedstawione zostały w tabeli 1, a wybrane znaki
ewakuacyjne w tabeli 2).
Tabela 1. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej wg PN – 93/N – 01256/03
Alarmowy sygnalizator
Palenie tytoniu zabronione
akustyczny
Zakaz używania otwartego

ognia – palenie tytoniu Drabina pożarowa
zabronione
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
Zakaz gaszenia wodą
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
Nie zastawiać
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego
Zestaw sprzętu pożarowego Uruchamianie ręczne

24
Niebezpieczeństwo pożaru
Hydrant wewnętrzny
– materiały łatwopalne
Gaśnica Materiały utleniające
Niebezpieczeństwo
Telefon do użycia w stanie
wybuchu – materiały
zagrożenia
wybuchowe
Tabela 2. Wybrane znaki ewakuacyjne wg PN – 93/N – 01256/03
Kierunek drogi ewakuacyjnej; Kierunek drogi ewakuacyjnej;
Kierunek drogi ewakuacyjnej; Wyjście ewakuacyjne;
Drzwi ewakuacyjne; Drzwi ewakuacyjne;
Przesunąć w celu otwarcia; Kierunek do wyjścia drogi w lewo;
Kierunek do wyjścia do drogi

Kierunek do wyjścia drogi w prawo; ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;
Kierunek do wyjścia do drogi Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo; w lewo;
Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę Pchać Aby otworzyć;
w prawo;
Ciągnąć Aby otworzyć; Stłuc Aby uzyskać dostęp;
Klucz do wyjścia ewakuacyjnego

Miejsce zbiórki do ewakuacji;
znajduje się;
Pojemnik z maskami ucieczkowymi; Rękaw ratowniczy;
Telefon alarmowy do wezwania

Drabina ewakuacyjna;
pierwszej pomocy;

25
Pierwsza pomoc; Ciągnąć;
Pchać; Wyjście EXIT;
Emergency EXIT; EXIT;
Droga ewakuacyjna; Wyjście awaryjne;
Okno ewakuacyjne; Uwaga stopień;
Pchać Aby otworzyć; Ciągnąć Aby otworzyć;

Kierunek do wyjścia drogi
Uwaga próg;
ewakuacyjnej w górę w prawo;
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół ewakuacyjnej schodami w dół
w prawo; w lewo;
ewakuacyjnej schodami w górę ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo; w prawo;
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych ewakuacyjnej dla
w prawo; niepełnosprawnych w lewo;
ewakuacyjnej w dół; ewakuacyjnej w górę;
ewakuacyjnej w dół w prawo; ewakuacyjnej w dół w lewo;
Kierunek do wyjścia drogi
Uwaga niski strop;
ewakuacyjnej w górę w lewo;
Uwaga strome schody; Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;
Zakaz korzystania z dźwigu

Pull – Ciągnąć;
osobowego w razie pożaru;
Push – Pchać; Prysznic;
Prysznic do przemywania oczu; Nosze;
Grupy pożarów
Ze względu na rodzaj palących się zawartości pożary podzielono na 5 grup oznaczonych
literami od A do E.
Grupa A – pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje
zjawisko żarzenia się (węgiel, drewno, papier).
Grupa B – pożary cieczy palnych i substancji topiących się wskutek wydzielonego ciepła przy
pożarze (benzyna, oleje, smoła, parafina, smary).
Grupa C – pożary gazów palnych (propan, acetylen, metan, butan).

26
Grupa D – pożary metali lekkich (sód, magnez, potas).
Grupa E – pożary grypy A do D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod
napięciem.
Podręczny sprzęt gaśniczy

Sprzęt i środki gaśnicze oznakowane są odpowiednimi symbolami literowymi
wskazującymi do jakiej grupy pożarów mogą być stosowane. W celu zlikwidowania pożaru
w zarodku stosuje się podręczny sprzęt gaśniczy. Do grupy tego sprzętu zaliczamy:
a) koce gaśnicze,
b) hydronetki,
c) agregaty gaśnicze i gaśnice
– wodno-pianowe typu np. GWP – 12 do gaszenia pożarów z grupy AB,
– śniegowe CO2 typu np. GS – 5x, GS – 6x do gaszenia pożarów grupy BCE,
– proszkowe w zależności od rodzaju proszku typ np. GP – 2x – ABCE (do gaszenia
grup pożarów ABCE, GP – 6z do gaszenia grup pożarów BCE),
– halonowe typu GH – 1 do gaszenia grup BCE.
Niektóre instytucje, są zobowiązane do stosowania stałych urządzeń gaśniczych,
związanych na stałe z obiektem, zawierających zapas środka gaśniczego i uruchamianych
samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru.
Użytkowanie sprzętu gaśniczego

Obiekty powinny być wyposażone w podręczny sprzęt gaśniczy i agregaty, dostosowane
do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.
Przy rozmieszczeniu sprzętu należy przestrzegać następujących zasad:
– sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy
wejściach i klatkach schodowych, przy przejściach i korytarzach, przy wyjściach na
zewnątrz pomieszczeń,
– w obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych miejscach
na każdej kondygnacji,
– oznakowanie miejsc użytkowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami,
– do sprzętu powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m,
– sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz
działanie źródeł ciepła,
– odległość dojścia do sprzętu nie powinna być większa niż 30 m.
Obowiązki pracowników w razie wybuchu pożaru

Sposób zachowania się w razie zauważenia pożaru powinien być w zakładzie pracy ujęty
w odpowiedniej instrukcji. Instrukcja powinna określać czynności osób odpowiadających za
bezpieczeństwo w zakładzie w momencie wystąpienia zagrożenia, adresatów ich działań,
sposoby powiadamiania jednostek ratowniczych, postępowania z zagrożonymi ludźmi
i mieniem itp. Instrukcja musi być umieszczona w widocznym dla wszystkich miejscu, być
czytelna i sporządzona przystępnym językiem oraz zawierać aktualne dane.
Niezależnie od tego pracownik, który pierwszy zauważy pożar obowiązany jest
natychmiast powiadomić wszelkimi dostępnymi środkami innych pracowników oraz straż
pożarną i kierownictwo zakładu.
Do czasu przybycia straży lub przełożonego – kierownictwo akcji ratowniczej powinien
objąć najbardziej energiczny i opanowany pracownik, który organizuje akcję i rozdziela
zadania. Pozostali pracownicy są obowiązani podporządkować się bez zastrzeżeń jego
poleceniom.

27
W przypadku powstania pożaru zachodzi konieczność jego gaszenia, łagodzenia skutków
jakie niesie ze sobą oraz zabezpieczenia miejsca jego powstania. Zabezpieczenie miejsca
zdarzenia obejmuje czynności, które powinny zmierzać do ochrony miejsca w czasie trwania
akcji ratowniczo – gaśniczej. W czasie trwania tej akcji czynności zabezpieczenia zmierzają
do złagodzenia i zapobieżenia dalszym jego skutkom poprzez:
– udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
– spowodowanie wyłączenia dopływu gazu, prądu itp.,
– współpraca ze służbami ratowniczymi,
– organizowanie i pomoc w akcji ratowania mienia przed kradzieżą oraz przed skutkami
zniszczenia,
– informowanie kierownika akcji gaśniczej o ewentualnych niebezpieczeństwach w danym
miejscu zdarzenia (np. występowanie materiałów łatwopalnych, wybuchowych itp.

1. Co to jest pożar?
2. Jakie podstawowe przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?
3. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zabezpieczenia
przeciwpożarowego?
4. Z jakich elementów powinna składać się instrukcja przeciwpożarowa?
5. Jakie znasz znaki ochrony przeciwpożarowej?
6. Jaki kolor mają znaki ewakuacyjne?
7. W oparciu o jakie kryteria dokonuje się podziału pożarów na grupy?
8. Jaki znasz podręczny sprzęt gaśniczy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie odpowiednich przepisów i posiadanej wiedzy opracuj projekt instrukcji
przeciwpożarowej w szkole.

1) wyszukać odpowiednie przepisy,
2) na podstawie przepisów opracować instrukcję przeciwpożarową,
3) przedstawić opracowaną instrukcję na forum grupy.

– przykładowe instrukcje przeciwpożarowe,
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny prawidłowości rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków ochrony
przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole.

28

1) przeanalizować treść przepisów dotyczących rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków
ochrony pożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole,
2) obejrzeć rozmieszczenie sprzętu gaśniczego, znaków ochrony przeciwpożarowej i
znaków ewakuacyjnych w szkole,
3) dokonać oceny prawidłowości rozmieszczenie sprzętu gaśniczego, znaków ochrony
przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole,
4) przedyskutować prawidłowość rozmieszczenia sprzętu gaśniczego, znaków ochrony
przeciwpożarowej i znaków ewakuacyjnych w szkole na forum grupy.

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie „pożar”?  
2) określić, na czym polega samozapalenie?  
3) określić, podstawowe przepisy prawne służące ochronie
przeciwpożarowej?  
4) scharakteryzować obowiązki pracodawcy w zakresie zabezpieczenia
przeciwpożarowego?  
5) określić elementy, z których składa się instrukcja przeciwpożarowa?  
6) wymienić znaki ochrony przeciwpożarowej?  
7) określić, jaki kolor mają znaki ewakuacyjne?  
8) określić kryteria podziału pożarów na grupy?  
9) wymienić podręczny sprzęt gaśniczy?  

29
4.4. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych
Czynnikiem fizycznym zagrażającym zdrowiu i życiu pracownika jest elektryczność.

Najczęściej występującymi zagrożeniami są zagrożenia porażeniami elektrycznymi
i zagrożenia pożarowe.
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego
posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie
ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.
W razie porażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Skutki
porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość natężenia
prądu, zależna od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohm’a. Mokra skóra stanowi
bardzo słAby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie panuje
w obiektach, w których występuje woda i wilgoć.
Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu
i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Również gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy. stanowi duże
zagrożenie. Porażenia dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu, tzn. poniżej 1000
woltów i o wysokim napięciu, powyżej 1000 woltów.
Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest
tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. Porażenie
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego się
pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.
Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie
występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacją.
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki

Prąd wywiera wpływ na ustrój, powodując zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne.
Intensywność porażenia wzmagają: podeszły wiek, płeć żeńska, ogólny stan zdrowia,
pobudzenie emocjonalne, spożycie alkoholu. Negatywny wpływ mają także: zwiększona
wilgotność otoczenia, mokre podłoże i spocone ręce. Różna jest również odporność
poszczególnych tkanek.
Uszkodzenie prądem elektrycznym może być porażeniem cieplnym, wywołanym łukiem
elektrycznym, którego temperatura może dochodzić do 2500°C. Może powodować także
uszkodzenia wewnętrzne, które są zwykle znacznie większe niż zewnętrzne. Do objawów
porażenia prądem elektrycznym należą: migotanie komór serca, obrażenia układu
mięśniowego i kostno-stawowego wskutek skurczów tężcowych, złamania kości

30
w następstwie skurczu mięśni i złamania po upadku z dużych wysokości, niewydolność
nerek, uszkodzenia narządów brzusznych w wyniku napięcia tężcowego mięśni powłok,
zaćma oczna po upływie kilku miesięcy od porażenia, nadmierna pobudliwość, stany
depresyjne, zaburzenia pamięci i uszkodzenie nerwów obwodowych, a także nadciśnienie
tętnicze.
Ochrona przeciwporażeniowa
Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas wynosi:
− 30 mA prądu zmiennego
− 70 mA prądu stałego
W praktyce nie operuje się bezpiecznymi wielkościami prądów, lecz bezpiecznymi

wielkościami napięć U L w danych warunkach środowiskowych. Napięcie U L nazywa się
napięciem dotykowym bezpiecznym. Dla prądu przemiennego (w warunkach normalnych)
wartość tego napięcia wynosi 50V, dla prądu stałego 120 V.
Przy eksploatacji urządzeń o napięciu 1 kV należy stosować środki organizacyjne i środki

techniczne ochrony przeciwporażeniowej.
Środki organizacyjne to m.in.:
− wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
− obowiązkowe okresowe szkolenia pracowników,
− popularyzacja zasad prawidłowego użytkowania urządzeń elektrycznych,
− bezpieczna organizacja pracy.
Środki techniczne to:
− ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), której zadaniem jest
uniemożliwienie dotknięcia części czynnych urządzeń elektrycznych,
− ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), która ma na celu
niedopuszczenie do porażenia w przypadku dotknięcia części przewodzących dostępnych
(np. obudowy), które znalazły się nagle pod napięciem,
− ochrona równoczesna przed dotykiem bezpośrednim lub pośrednim.
Do technicznych środków ochrony można zaliczyć również środki ochrony osobistej
(sprzęt ochronny), stosowane przy pracach konserwacyjno – remontowych, pomiarach
i operacjach łączeniowych. Zalicza się do nich izolowane narzędzia monterskie, rękawice
dielektryczne, drążki, kleszcze, uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia oraz kalosze
izolacyjne, pomosty izolacyjne i chodniki gumowe.
Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej

1. Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim:
− ochrona polegająca na zastosowaniu bardzo niskiego napięcia (do 50V dla prądu
przemiennego i do 120 V dla prądu stałego),
− ochrona za pomocą ograniczenia energii rozładowania,
2. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim części czynnych:
− ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych,
− ochrona przy użyciu ogrodzeń lub obudów,
− ochrona przy użyciu barier,
− ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki,
− ochrona uzupełniająca za pomocą urządzeń różnicowoprądowych RCD
o znamionowym różnicowym prądzie zadziałania 30 mA.
3. Ochrona przed dotykiem pośrednim:

31
− ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania (wyłączniki
z wyzwalaczami nadprądowymi, bezpieczniki z wkładkami topikowymi, wyłączniki
ochronne różnicowoprądowe),
− ochrona polegająca na zastosowaniu urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji
równoważnej (zastosowanie podwójnej lub wzmocnionej izolacji w celu
zapobieżenia pojawieniu się niebezpiecznego napięcia na częściach przewodzących
urządzeń elektrycznych w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej),
− ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska od ziemi i innych potencjałów części
przewodzących dostępnych z tego stanowiska (np. guma lub pomost izolacyjny),
− ochrona za pomocą nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych,
− ochrona za pomocą separacji elektrycznej polegającej na zasilaniu odbiornika lub
grupy odbiorników za pomocą transformatora separacyjnego.

1. Na jakie niebezpieczeństwa należy zwrócić szczególną uwagę pracując z urządzeniami
elektrycznymi?
2. Na czym polega porażenie prądem elektrycznym?
3. Od czego zależy stopień porażenia prądem?
4. Jak działa prąd na organizm ludzki?
5. Jakie skutki wywołuje porażenie prądem?
6. Jakie znasz środki organizacyjne ochrony przeciwporażeniowej?
7. Jakie znasz środki techniczne ochrony przeciwporażeniowej?
8. Jakie są rodzaje ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem bezpośrednim?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie wyszukanej instrukcji obsługi dowolnej maszyny występującej
w przemyśle szklarskim wskaż zapisy dotyczące zabezpieczeń przeciwporażeniowych.

1) wyszukać odpowiednią instrukcję obsługi,
2) przeanalizować jej treść,
3) wskazać zapisy dotyczące zabezpieczeń przeciwporażeniowych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

− treść zadania dla każdego ucznia,
− literatura z rozdziału 6.

32
Ćwiczenie 2
Zaklasyfikuj środki ochrony przeciwporażeniowej do odpowiedniej kategorii wstawiając
x w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach:
Środki ochrony przeciwporażeniowej Ochrona przed Ochrona przed

dotykiem bezpośrednim dotykiem pośrednim
umieszczenie urządzenia
w odpowiedniej obudowie
bezpiecznik z wkładką topikową
bariera uniemożliwiająca dostęp do
urządzenia
zastosowanie wyłączników
różnicowoprądowych
zastosowanie urządzeń ochronnych
przetężeniowych
(nadmiarowoprądowych)
stosowanie dodatkowej izolacji
stosowanie nieuziemionych połączeń
wyrównawczych miejscowych

1) przeanalizować wskazane środki ochrony przeciwporażeniowej,
2) zakwalifikować każdy z nich do odpowiedniej kategorii lub do obu kategorii,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

− treść zadania dla każdego ucznia,
− literatura z rozdziału 6.

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy z urządzeniami
elektrycznymi?  
2) rozpoznać znaki informujące o grożącym niebezpieczeństwie?  
3) wymienić skutki działania prądu na człowieka?  
4) określić jakie parametry przepływającego prądu elektrycznego mają
wpływ na zagrożenie zdrowia i życia człowieka?  
5) określić sposoby ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem
bezpośrednim i pośrednim?  
6) określić, na czym polega porażenie prądem elektrycznym?  
7) scharakteryzować, skutki jakie wywołuje porażenie prądem?  
8) określić skutki organizacyjne ochrony przeciwporażeniowej?  
9) scharakteryzować rodzaje ochrony przeciwporażeniowej przed dotykiem
bezpośrednim?  

33
4.5. Środki ochrony indywidualnej i grupowej
W celu ochrony życia i zdrowia pracownicy powinni być wyposażeni w środki ochrony
indywidualnej. Problematyka ta uregulowana jest zarówno w Kodeksie pracy (art. 2376 –
23710) jak i rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. DzU z 2003 r., Nr 169,
poz. 16550 z późn. zm.) oraz rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony
indywidualnej (DzU Nr 80, poz. 725).
Przez pojęcie „środki ochrony indywidualnej” należy rozumieć urządzenia lub
wyposażenie przewidziane do noszenia bądź trzymania przez użytkownika w celu jego
ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego
bezpieczeństwo i zdrowie.
Środki ochrony indywidualnej obejmują w szczególności:
1. zespół kilku urządzeń lub kilka rodzajów wyposażenia ochronnego, które zostały
skompletowane przez producenta w celu ochrony przed następującymi zagrożeniami (np.
hełmem z osłoną z tworzywa i słuchawkami ochronnymi),
2. urządzenia lub wyposażenie ochronne połączone rozłącznie lub nierozłącznie
z nieruchomym środkiem wyposażenia indywidualnego, noszone lub trzymane przez
użytkownika w celu wykonywania określonych czynności, np. węże powietrzne do
aparatów powietrznych, liczniki w sprzęcie chroniącym przed upadkiem z wysokości),
3. części wymienne lub podzespoły środków ochrony indywidualnej, istotne dla właściwego
funkcjonowania oraz używane – przeznaczone wyłącznie do tych środków (np. filtry do
środków ochrony układu oddechowego).
Środki ochrony indywidualnej powinny:

– zapewnić wystarczającą ochronę przed występującymi zagrożeniami,
– być zaprojektowane oraz wykonane zgodnie z zasadami ergonomii w taki sposób, Aby
w przewidywanych warunkach używania, do których są przeznaczone, użytkownik mógł
normalnie wykonywać wszystkie czynności w przypadku zagrożenia, korzystając
równoleżnie z odpowiedniej ochrony na możliwie najwyższym osiągalnym poziomie,
– być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.
W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego
stosowania kilku środków ochrony indywidualnej – środki te powinny dać się dopasować
względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych. W zależności od stopnia
zagrożenia, częstotliwości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego
pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien
określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, a w szczególności czas
i przypadki, w których powinny być używane.
Producent wprowadzający środki ochrony indywidualnej do obrotu, powinien dostarczyć
instrukcje ich użytkowania. Zawartość instrukcji jest określona odpowiednimi przepisami.
Obowiązek dostarczenia pracownikowi nieodpłatnych środków ochrony indywidualnej

spoczywa na pracodawcy. Pracodawca zobowiązany jest do dostarczenia środków ochrony
indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności, a ponadto
poinformować pracownika o sposobach posługiwania się tymi środkami. Informacja taka

34
powinna być zrozumiała dla pracowników oraz powinna określać sposoby używania środków
ochrony indywidualnej, ich kontroli i konserwacji.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.
Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej zawarte zostały
w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 marca 1997
r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
W trzech tabelach, będących częściami powyższego załącznika określone zostały:
– zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,
– rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej,
– rodzaje środków ochrony indywidualnej.
Pracodawca, ustalając środki ochrony indywidualnej niezbędne do stosowania przy
określonych pracach, powinni kierować się wskazaniami w tabelach, o których mowa wyżej.
Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można
uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Przypominamy, że przez środki ochrony zbiorowej należy rozumieć środki przeznaczone
do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi
i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy,
będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach
i innych urządzeniach.
Dostarczone pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:
– być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować, same z siebie,
zwiększonego zagrożenia,
– uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,
– uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,
– być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.
W przypadku wystąpienia więcej niż jednego zagrożenia i konieczności stosowania kilku
środków ochrony indywidualnej, środki te powinny dać się dopasować względem siebie bez
zmniejszenia ich właściwości ochronnych.
Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku. Tylko
w wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej
niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.
Środki ochrony indywidualnej należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem,
z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji – zgodnie z instrukcją przekazaną przez
pracodawcę. Instrukcja winna być zrozumiała dla pracowników, określać sposoby używania
środków ochrony indywidualnej, ich kontroli i konserwacji. W zależności od stopnia
zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika
i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej, pracodawca powinien określić
warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, a w szczególności czas i przypadki,
w których powinny być używane. Nie może tego dokonać bez porozumienia z zakładową
organizacją związkową.

35
1. Co oznacza pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?
2. Jakie znasz środki ochrony głowy?
3. Jakie znasz środki ochrony kończyn dolnych?
4. Jakie są wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?
5. Czym różnią się „środki ochrony indywidualnej” od „środków ochrony zbiorowej”?
6. Kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?
7. Kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony indywidualnej?
8. Kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony indywidualnej i przewidywane okresy
ich użytkowania?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z przepisów załącznika Nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (szczegółowe
zasady stosowania środków ochrony indywidualnej) oraz wskazań zawartych w tabelach
określ rodzaje zagrożeń występujących w pracy operatora urządzeń przemysłu szklarskiego
i środki ochrony indywidualnej.

1) przeanalizować treść załącznika Nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) określić rodzaje zagrożeń występujących w pracy operatora urządzeń przemysłu
szklarskiego i środki ochrony indywidualnej,
3) przedyskutować zagrożenia występujące w pracy operatora urządzeń przemysłu
szklarskiego i środki ochrony indywidualnej na forum grupy.

– komputer z dostępem do Internetu,
– wybrane akty prawne.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przepisów zawartych w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy (załączniki) oraz rozporządzenia dotyczącego bhp przy
produkcji szkła dobierz środki ochrony indywidualnej na wybranych stanowiskach pracy
w hucie szkła.

1) przeanalizować akty prawne w zakresie obowiązków pracodawcy dotyczących
wyposażenia pracowników w odzież i obuwie ochronne,
2) określić zagrożenia występujące na wybranych stanowiskach pracy,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej niezbędne do bezpiecznego wykonywania pracy na
wybranych stanowiskach,
4) przedstawić i przedyskutować wyniki wykonania ćwiczenia na forum grupy.

36
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?  
2) rozpoznać, środki ochrony głowy?  
3) wymienić środki ochrony kończyn dolnych?  
4) określić wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?  
5) określić, czym różnią się „środki ochrony indywidualnej” od
„środków ochrony zbiorowej”?  
6) określić, kiedy powinny być stosowane środki ochrony
indywidualnej?  
7) określić, kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony
indywidualnej?  
8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące wyposażenia
pracowników w środki ochrony indywidualnej?  
9) określić, kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony
indywidualnej i przewiduje okresy ich użytkowania?  

37
4.6. Ergonomia i kształtowanie warunków pracy
Pojęcie ergonomia definiowane jest jako przystosowanie stanowisk, procesów
i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka.
Pojęcie stanowiska jest pojęciem o szerokim zakresie odniesień. W ujęciu systemowym
stanowisko pracy jest układem, w którym człowiek za pomocą środków pracy (maszyn,
narzędzi, przyrządów itp.) w określonej przestrzeni i określonym środowisku wykonuje
zorganizowane czynności, mające na celu wytwarzanie określonych wartości.
Organizując stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii należy pamiętać o relacjach
zachodzących między człowiekiem (pracownikiem) a strukturą techniczną i rodzajem zadania
roboczego wykonywanego na określonym stanowisku pracy. W relacjach tych najbardziej
wrażliwym ogniwem jest człowiek, dlatego też organizator stanowiska pracy powinien środki,
przestrzeń i środowisko dostosować do jego możliwości psychofizycznych.
Strukturę przestrzenną stanowiska pracy może tworzyć np. korpus maszyny (urządzenia)
bądź konstrukcja stołu, układ elementów manipulacyjnych, w tym sterowniczych, elementów
informacyjnych, środowisko i wyposażenie dodatkowe, jak pojemniki, podstawki, regały itp.
W strukturze stanowiska można wyróżnić przystosowanie do:
– przemieszczanie się i zajęcie przez operatora pozycji roboczej,
– wykonywanie czynności wynikających z procesu pracy.
Szczególnie ważne są tu przedmioty, z którymi operator wchodzi w kontakt dotykowy
(np. elementy sterownicze, materiały, narzędzia itp.). Położenie punktów kontaktowych,
a także innych elementów decyduje o warunkach wykonywania pracy i przyjmowania pozycji
ciała. Aby dostosować stanowisko pracy do możliwości pracownika, należy zapewnić
konfigurację poszczególnych elementów oraz ich wymiary umożliwiające przyjęcie wygodnej
pozycji i swobodę wykonywania czynności normalnych przy jednoczesnym minimalizowaniu
obciążenia organizmu.
Pozycja robocza jest uzależniona od rodzaju zadania roboczego oraz związanej z tym
odpowiedniej lokalizacji pola pracy, poszczególnych elementów manipulacyjnych
i informacyjnych.
Podstawowy podział stanowisk pracy ze względu na pozycję pracownika obejmuje:
– stanowiska pracy w pozycji stojącej,
– stanowiska pracy w pozycji siedzącej,
– stanowiska pracy w pozycji zmiennej, stojąco – siedzącej.
Praca w pozycji stojącej daje możliwość wykonywania ruchów w dużym zakresie,
wywieranie sił o dużych wartościach oraz swobodnego przemieszczania się w ramach
stanowiska, jeśli wymaga tego organizacja pracy.
Praca w pozycji siedzącej ogranicza zakres ruchów i wartości wywieranych sił
zewnętrznych. Praca w tej pozycji dostarcza natomiast trwałego podparcia dla całego ciała, co
umożliwia lepszą koordynację ruchową i wykonywanie czynności precyzyjnych.
Optymalnym rozwiązaniem jest taka organizacja pracy, która umożliwia sporadyczne
zmiany pozycji ciała, a także aktywność ruchową (chodzenie). Dzięki zmianom pozycji
zapobiega się bowiem powstawaniu obciążeń statycznych, będących jedną z głównych
przyczyn dolegliwości układu mięśniowo – szkieletowego.
Stanowisko pracy i wykonywanie przez operatora czynności nie powinny wymuszać
konieczności utrzymywania niewygodnej pozycji ciała takich jak np. skręt tułowia czy jego
pochylenie. Pozycje takie powodują występowanie niekorzystnych dla organizmu sił,
powodujących powstawanie urazów i dolegliwości układu mięśniowo – szkieletowego.

38
Sama pozycja przy pracy, gdy jest niewłaściwa, może powodować znaczne obciążenie
i zmęczenie organizmu. Stan ten pogarsza się gdy praca wymaga użycia siły fizycznej.
Istotną cechą charakteryzującą stanowisko pracy są zasięgi rąk, wyznaczające
przestrzenne strefy pracy, zarówno w pozycji stojącej, jak i siedzącej. Zasięgi w sposób
istotny determinują rodzaj czynności roboczych jakie mogą być w ich obrębie wykonywane.
Zasięg normalny określa granice strefy pracy optymalnej dla czynności manipulacyjnych.
Zasięg maksymalny określa granice strefy pracy, w której czynności manipulacyjne mogą
być wykonywane bez wymuszanego pochylenia tułowia.
Zasięg wymuszony określa granice fizyczne możliwości sięgania przy utrzymaniu
równowagi ciała.
Granice zasięgów są więc określone cechami antropometrycznymi pracownika. Ostatnio,
coraz częściej stosuje się takie kryteria zdrowotne podczas wyznaczania pola pracy na
podstawie zasięgów. Kryteria takie uwzględniają rozwój zmęczenia mięśniowego czy
obciążenia mięśniowo-szkieletowego podczas pracy.
Podczas wykonywania prac manipulacyjnych w pozycji stojącej, należy uwzględnić
wymagania dotyczące wysokości położenia rąk podczas pracy, określonej jako wysokość
pracy.
Optymalna wysokość powierzchni stanowiska pracy jest uzależniona od rodzaju
wykonywanej pracy. Jest ona wyższa dla lekkiej pracy monotonicznej lub kontrolnej.
Organizując stanowisko pracy zawsze należy stosować poniższe zalecenia:
1. Środki pracy powinny być rozmieszczone w sposób optymalizujący wydajność pracy,
a jednocześnie nie wymagający od operatora wykonywania czynności powodujących
nadmierne obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego. Ciężkie przedmioty, które są
podnoszone i przenoszone, powinny mieć odpowiednie uchwyty oraz wymiary
umożliwiające utrzymywanie ich jak najbliżej ciała.
2. Narzędzia pracy ręcznej powinny mieć odpowiednie wymiary i kształty dostosowane do
anatomii ręki, a ruchy operatora wykonywane w czasie ich używania powinny być
naturalne. W przypadku narzędzi ręcznych powinna być rozważona możliwość
wykonywania pracy przez operatorów prawo – i lewo – ręcznych.
3. Elementy sterownicze i ich funkcje powinny być projektowane i usytuowane w sposób,
który byłby zgodny z budową i funkcjonowaniem części ciała bezpośrednio
zaangażowanych w czynności operatorskie (ręce, palce, stopy lub inne części ciała).
Operowanie elementami sterowniczymi nie powinno powodować utrzymywania
niewygodnych pozycji ciała. Również wymagana prędkość, precyzja i siła ruchów mają
duże znaczenie w obciążeniu układu mięśniowo – szkieletowego. Typ, konstrukcja
i rozmieszczenie elementów sterowniczych powinno być zgodne z wykonywanym
zadaniem, również zakresy ruchu i opory elementów sterowniczych powinny być
dostosowane do funkcji wykonywanego zadania oraz do możliwości operatora.
Duże znaczenie przy wszelkiego rodzaju czynnościach manipulacyjnych, wykonywanych
w pozycji stojącej, ma rodzaj podłoża. Powinno być zapewnione wystarczająco duże tarcie
między podłożem a stopami, które zapobiegałoby poślizgnięciu i wywołanym nim urazom.

1. Co oznacza pojęcie „ergonomia”?
2. Co to jest stanowisko pracy?
3. Jakie kryteria powinien uwzględniać organizator stanowiska pracy?
4. Jak powinny być rozmieszczone przedmioty na stanowisku pracy?
5. Jaki rodzaj stanowiska pracy daje największy zakres wykonywania ruchów?

39
6. Jakie skutki wywołuje praca wykonywana w niewygodnej pozycji ciała?
7. Od czego należy uzależnić granice sfery pracy?
8. Jakie warunki ergonomiczne winny spełniać elementy sterowania?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj dobrze zorganizowane stanowisko pracy w pozycji siedzącej przy
uwzględnieniu m.in. przepisów zawartych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposażonych w monitory ekranowe.

1) zapoznać się z odpowiednimi przepisami,
2) wskazać jakie elementy należy uwzględnić organizując takie stanowisko pracy,
3) scharakteryzować dobrze zorganizowane stanowisko pracy,
4) zaprezentować swoją propozycję na forum grupy.

– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe,
Ćwiczenie 2
W rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 marca
2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej wskaż
przepisy bezpośrednio wskazujące na konieczność przestrzegania wymagań ergonomii.

1) zapoznać się z odpowiednimi przepisami,
2) przeanalizować wskazane rozporządzenie,
3) wskazać przepisy dotyczące wymagań ergonomicznych,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy.

– rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 marca 2003 r.
w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej,

40
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie „ergonomia”?  
2) scharakteryzować stanowisko pracy?  
3) określić kryteria, jakie powinien uwzględnić organizator stanowiska
pracy?  
4) określić, jak powinny być rozmieszczone przedmioty na stanowisku
pracy?  
5) określić, jaki rodzaj stanowiska pracy daje największy zakres
wykonywania ruchów?  
6) wskazać, jakie skutki wywołuje praca wykonywana w niewygodnej
pozycji ciała?  
7) określić, od czego należy uzależnić granice sfery pracy?  
8) określić, jakie warunki ergonomiczne winny spełniać elementy
sterowania?  

41
4.7. Ochrona środowiska a działalność przedsiębiorstwa

Ochrona środowiska, polega na działaniu lub zaniechaniu umożliwiającym zachowanie
bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnemu
i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania
z zasobów środowiska i zachowania jego wartości. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) – ochrona
środowiska wyraża się w szczególności w racjonalnym gospodarowaniu zasobami
środowiska, przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko
powodującym jego zniszczenie, uszkodzenie, zanieczyszczenie, zmianę cech fizycznych lub
charakteru elementów przyrodniczych. Ochrona środowiska jest obowiązkiem każdego
obywatela, organów administracji publicznej, a także jednostek organizacyjnych oraz osób
prawnych i fizycznych prowadzących działania wpływające na środowisko (wykaz przepisów
dotyczących ochrony środowiska zamieszczono na końcu rozdziału).
Obowiązki przedsiębiorców
Każdy przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą, korzysta ze środowiska, musi
podporządkować się wymaganiom związanym z jego ochroną.
Do najważniejszych obowiązków przedsiębiorców należy:
– ochrona jakości środowiska i jego zasobów, a więc ochrona jakości powietrza, wód,
gleby i ziemi, ograniczenie hałasu, promieniowania jonizującego i pól
elektromagnetycznych, kontrola wytwarzania i gospodarowania odpadami,
– uzyskanie odpowiednich decyzji administracyjnych (np. pozwolenia na wprowadzenie
gazów lub pyłów do powietrza),
– ochrona środowiska przed zanieczyszczeniami, czyli podejmowanie przez
przedsiębiorców działań umożliwiających zachowanie lub przywrócenie równowagi
przyrodniczej albo zaniechanie działań naruszających tę równowagę,
– prowadzenie ewidencji rodzajów i wielkości korzystania ze środowiska (np. ewidencja
odpadów, poboru wody, emisji substancji do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi),
– prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzanych do powietrza, ścieków
wprowadzanych do wód lub do ziemi,
– opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpienia poważnych awarii.
Przedsiębiorca, który chce wprowadzić: gazy lub pyły do powietrza, ścieki do wód lub do
ziemi, wytwarzać odpady – musi uzyskać odpowiednią decyzję administracyjną. Decyzja jest
również potrzebna, gdy przedsiębiorca zamierza przekroczyć dopuszczalne poziomy hałasu.
Uzyskanie decyzji wymagane jest również, Aby prowadzić pobór wody z własnych ujęć
oraz prowadzić działalność w zakresie zbierania, odbioru, transportu, odzysku lub
unieszkodliwienia odpadów. Wykonanie decyzji nadzorują organy administracji publicznej
(starosta, wojewódzki inspektorat ochrony środowiska, dyrektor regionalnego zarządu
gospodarki wodnej).
Postępowanie z odpadami
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach określa tryb postępowania z odpadami.
W pierwszej kolejności wskazuje na konieczność zapobiegania powstawaniu odpadów lub
ograniczenia ich ilości, a także ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub
zagrożenie dla życia i zdrowia. W dalszej kolejności wskazuje na odzysk odpadów, ich

42
unieszkodliwianie, tak Aby składowane były tylko te odpady, których unieszkodliwienie
w inny sposób nie było możliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn
ekologicznych lub ekonomicznych. Zasadą jest, że odpady powinny być poddawane
odzyskowi lub unieszkodliwieniu przede wszystkim w miejscu ich powstania, a dopiero
w przypadku braku takiej możliwości przekazywania do najbliżej położonych miejsc,
w których mogą zostać poddane tym procesom. Transport odpadów niebezpiecznych z miejsc
ich powstania do miejsca odzysku lub unieszkodliwienia powinien odbywać się
z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie materiałów niebezpiecznych.
Biorąc pod uwagę kategorie oraz rodzaje odpadów, Minister Środowiska określił,
w drodze rozporządzenia, katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje,
uwzględniając źródła powstawania odpadów oraz listę odpadów niebezpiecznych i sposoby
klasyfikowania tych odpadów, a w drodze oddzielnego rozporządzenia warunki, w których
uznaje się, że odpady wymienione na liście odpadów niebezpiecznych nie mają właściwości
lub składników powodujących, że stanowią odpady niebezpieczne, a także sposoby ustalenia
spełnienia tych warunków.
Cytowane już poprzednio Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r.
zawiera również przepisy dotyczące odpadów:
– w zestawiarni odpady zawierające substancje toksyczne powinny być składowane
w szczelnie zamykanych pojemnikach,
– stłuczka szklana na terenie huty powinna być przechowywana tylko w miejscach
wyznaczonych i odpowiednio zabezpieczonych. Przed powtórnym jej wykorzystaniem
w procesie produkcji powinna być poddana oczyszczeniu,
– resztki szkła z obrzeży tafli szklanych powinny być usuwane z pomieszczenia
produkcyjnego i wywożone za pomocą wózków przystosowanych do tego celu lub za
pomocą mechanicznych przenośników.
Opakowania i odpady opakowaniowe

Opakowaniami są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek
materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub
prezentacji wszelkich produktów, a także części opakowań i elementy połączone
z opakowaniami. Są to zarówno opakowania jednostkowe, hurtowe, jak i transportowe.
Obowiązki związane z właściwym przygotowaniem opakowań kierowane są do producentów
(importerów) tego typu wyrobów.
Sposób wykonania opakowania powinien zapewniać jego wielokrotny użytek,
a następnie recycling, ograniczenie masy i objętości opakowań, ograniczenie w składzie
opakowań ilości substancji i materiałów zagrażających życiu i zdrowiu człowieka lub
zagrażających środowisku.
Gospodarka wodno-ściekowa
Rozporządzenia wykonawcze do ustawy „Prawo wodne” ustalają standardy określające
wymagania dotyczące substancji w ściekach przemysłowych oraz wymagania związane
z ograniczeniem wprowadzania do wód substancji uznanych za szczególnie szkodliwe.
Ogólną zasadą dotyczącą ścieków jest założenie, że ścieki nie powinny wywoływać
w wodach zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych, które uniemożliwiałyby
prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów wodnych. Ustawa – Prawo wodne w art. 39
zawiera ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania bezpośredniego i pośredniego
ścieków do wód podziemnych, do wód stojących, jezior i ich odpływów oraz w obrębie
kąpielisk i plaż publicznych, a także ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania odpadów
do wód, spławiania śniegu wywożonego z terenów zanieczyszczonych i mycia pojazdów
w wodach powierzchniowych.

43
Zakłady wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi są obowiązane zapewnić ochronę
wód przed zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę i eksploatację urządzeń
służących tej ochronie, a tam gdzie jest to celowe, powtórne wykorzystanie oczyszczonych
ścieków.
Emisja szkodliwych substancji do środowiska

Zagadnienia ochrony jakości powietrza w sposób całościowy uregulowane są w ustawie
Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z tą ustawą ochrona powietrza ma polegać na
zapewnieniu możliwości najlepszej jego jakości, określonej za pomocą poziomów substancji.
Poziomy substancji mają charakter standardu emisyjnego. Działania ochronne mają zmierzać
do utrzymania w powietrzu ilości substancji poniżej poziomów dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach bądź gdy są przekroczone – dążyć do zmniejszenia substancji
w powietrzu do poziomu dopuszczalnego. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu
ustalono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów
niektórych substancji w powietrzu oraz dopuszczalnych poziomów niektórych substancji.
W rozporządzeniu uwzględniono następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu,
dwutlenek siarki, ołów, ozon, pył zawieszony i tlenek węgla.
Zakłady, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska lub składników
przyrody, muszą uzyskać specjalne zintegrowane pozwolenie.
Pozwolenie zintegrowane ma obejmować całość oddziaływania na środowisko.
Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenia instalacji, której
funkcjonowanie ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej działalności może powodować
znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska jako
całości. Ustalając treść pozwolenia zintegrowanego należy więc pamiętać, że ma ono
obejmować całość oddziaływania instalacji na środowisko, a więc wszystkie emisje, a także
pobór wody. Pozwolenie powinno obejmować wszystkie instalacje funkcjonujące na terenie
danego zakładu, które takiego pozwolenia wymagają. Pojęcie zakład zostało zdefiniowane
w art. 3 pkt 47 ustawy – Prawo ochrony środowiska jako zespół instalacji i urządzeń
znajdujących się na terenie, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny.
Podstawa prawna
– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. DzU z 2006 r. nr 129,
poz. 902, z późn. zm),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajów
instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (DzU nr 238, poz. 2839),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie przypadków,
w których wprowadzenie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga
pozwolenia (DzU nr 238, poz. 2840),
– Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tj. DzU z 2005 r. nr 239, poz. 2019
z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów
instalacji mogący powodować znaczące zanieczyszczenie poszczególnych elementów
przyrodniczych albo środowiska jako całości (DzU nr 122, poz. 1055),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów
niektórych substancji w powietrzu oraz dopuszczalnych poziomów niektórych substancji
(DzU nr 87, poz. 796),

44
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań
w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (DzU nr 238, poz. 2842),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie
substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763),
– Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (DzU nr 49,
poz. 196),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie
należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie
substancji szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych
mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (DzU nr 180,
poz. 1867),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (DzU nr 122, poz. 1206),
– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU nr 62, poz. 628 z późn. zm.).
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska?
2. Jakim celom służy ochrona środowiska?
3. Jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na pracodawcy, prowadzącym
działalność gospodarczą?
4. Jakie zasady obowiązują w zakresie postępowania z odpadami?
5. Jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?
6. Jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?
7. Co to jest „pozwolenie wodnoprawne”?
8. Na czym polega ochrona powietrza?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyszukaj w Internecie przepisy wykonawcze do ustawy o odpadach. Wypisz
rozporządzenia, które twoim zdaniem, mają zastosowanie w działalności huty szkła.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

1) wyszukać w Internecie przepisy wykonawcze do ustawy o odpadach,
2) wypisać rozporządzenia mające zastosowanie w działalności huty szkła,
3) przedyskutować wybrane przepisy na forum grupy.

45
Ćwiczenie 2
Wypisz z „katalogu odpadów” odpady powstające w procesie produkcji szkła.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

1) przeanalizować „katalog odpadów”,
2) wybrać z „katalogu odpadów” odpady powstające w hutach szkła,
3) wypisać z „katalogu odpadów” odpady powstające w hutach szkła.

– „katalog odpadów”,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić, podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony
środowiska?  
2) określić, jakim celom służy ochrony środowiska?  
3) określić, jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na
pracodawcy, prowadzącym działalność gospodarczą?  
4) określić, jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?  
5) określić, jakie zasady obowiązują w zakresie podstępowania z
odpadami?  
6) określić, jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?  
7) określić, co to jest „pozwolenie wodnoprawne”?  
8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?  
9) scharakteryzować, na czym polega ochrona powietrza?  

46
4.8. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
w hutach szkła
Produkcja szkła jest procesem skomplikowanym i Aby przebiegał bezpiecznie muszą być
ściśle przestrzegane zasady i przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zagadnienia te reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji szkła i wyrobów ze szkła (DzU Nr
25, poz. 240).
Wymogi dotyczące produkcji i obróbki szkła przedstawiono poniżej, zgodnie
z systematyką przyjętą w rozporządzeniu.
Zestawiarnia – obowiązują tam m.in. następujące reguły i zasady bezpieczeństwa:
ściany, sufity i podłogi w zestawiarniach i pomocniczych oddziałach ceramicznych powinny
mieć gładką, równą i nienasiąkliwą powierzchnię oraz powinny dawać się łatwo oczyszczać
i zmywać.
W zestawiarniach, w których pracownicy są narażeni na działanie związków ołowiu (np.
w hutach szkła kryształowego i optycznego), powinny być zachowane m.in. następujące
warunki:
– pomieszczenie zestawiarni powinno być nieprzechodne,
– wysokość pomieszczenia winna być nie mniejsza niż 4 m,
– co najmniej 6 – krotna wymiana powietrza,
– na każdego zatrudnionego pracownika powinno przypadać 3 m2 powierzchni,
– przesiewanie i mieszanie zestawów powinno być zmechanizowane i powinno się
odbywać w urządzeniach zhermetyzowanych,
– pracownicy zatrudnieni przy mieszaniu powinni być zaopatrzeni w sprzęt ochrony
osobistej (maski z dopływem świeżego powietrza z zewnątrz),
– po zakończeniu prac sprzęt ochrony osobistej powinien być poddany oczyszczeniu
i odkażeniu,
– oddziały zestawiarni powinny posiadać na każdych pięciu pracowników jednocześnie
zatrudnionych co najmniej jedną umywalkę z bieżącą ciepłą wodą i co najmniej jeden
natrysk,
– każdy pracownik powinien być zaopatrzony w kubek do płukania ust, ręcznik, szczotkę
i proszek do zębów oraz mydło,
– przed udaniem się do szatni i przed opuszczeniem zakładu pracy pracownicy są
zobowiązani pozostawić w szatni odzież roboczą i ochronną, umyć ręce i twarz,
wypłukać usta.
Przy ręcznej produkcji wyrobów szklanych występuje również wiele zaleceń, np.:
– w celu zapobieżenia szkodliwym działaniom promieniowania cieplnego przy piecach
i wannach szklarskich, przy otworach roboczych powinny być zainstalowane metalowe
siatki ochronne ochładzane wodą lub inne urządzenia zapobiegające skutkom
promieniowania cieplnego,
– do wytwarzania sposobem ręcznym wyrobów o pojemności powyżej 10 litrów należy
stosować sprężone powietrze,
– wyjmowanie wyrobów szklanych wymagające wchodzenia do pieców odprężalniczych
jest dozwolone przy temperaturze powietrza w piecu nie przekraczającej 40ºC, przy
wyjmowaniu wyrobów z pieców odprężalniczych typu taśmowego należy pracowników
zaopatrzyć w rękawice ochronne,

47
– pracownicy wypuszczający szkło z komory ściekowej pieca powinni być zaopatrzeni
w ognioodporną odzież specjalną (spodnie, bluzę, obuwie, rękawice) i w okulary
ochronne,
– pracownicy narażeni na szkodliwe działanie promieniowania z otworów pieców
hutniczych (topiarze, hutmistrze) powinni używać w czasie pracy przy piecu okularów
ochronnych, zapewniających całkowitą absorbcję promieni nadfioletowych i co najmniej
99% promieni podczerwonych.
Przy mechanicznej produkcji opakowań szklanych należy pamiętać o następujących
wymaganiach:
– pomieszczenia automatów powinny posiadać urządzenia wentylacyjno-klimatyzacyjne,
– gorące szkło ciekłe oraz wybrakowane wyroby gorące należy podczas przerwy w ruchu
maszyn odprowadzać do specjalnych wózków,
– smarowanie form powinno być zmechanizowane, nad miejscem smarowania należy
zainstalować urządzenia wentylacji ssącej do usuwania produktów spalania smarów,
– smar do form nie powinien zawierać gliceryny lub jej pochodnych,
– temperatura wyrobów odprężanych, wychodzących z pieców odprężalniczych, nie
powinna być wyższa niż 70ºC.
Przy produkcji szkła płaskiego zsyp zestawu szklarskiego do wanny powinien odbywać
się sposobem mechanicznym bez wydzielania pyłu. Na stanowiskach produkcyjnych należy
stosować wentylację naturalną, a w razie potrzeby uzupełnić przez wentylację mechaniczną.
Dokonywanie bieżących remontów tzw. gorących pieców wannowych powinno być
wykonywane według planu pod bezpośrednim nadzorem personelu technicznego. W planie
tym należy przewidzieć zapewnienie robotnikom bezpiecznych warunków pracy. Przed
rozpoczęciem remontu pracownicy winni przejść dokładny instruktaż.
W pomieszczeniach do wykończania i zdobienia wyrobów szklanych zwraca się
uwagę na odpowiednie oświetlenie (co najmniej 200 luksów) i ogrzewanie (nie mniejsze niż
18ºC). Ważna jest również właściwa wentylacja. Szczególną uwagę należy poświęcić pracom
związanym z wytrawianiem. Podłogi i ściany pomieszczeń winny być zmywane co najmniej
raz na tydzień. W pobliżu stanowisk pracy powinna znajdować się apteczka pierwszej
pomocy.
Przy produkcji waty szklanej maszyny produkujące watę powinny być ze wszystkich
stron zabezpieczone osłonami z blachy stalowej, chroniącymi przed rozpryskiwaniem się
waty. Transport waty powinien odbywać się mechanicznie i w szczelnej obudowie.
Pracownicy zatrudnieni przy transporcie, przerobie i pakowaniu waty szklanej powinni być
zaopatrzeni w odzież przeciwpyłową, rękawice ochronne i aparaty oddechowe z dopływem
świeżego powietrza z zewnątrz.
Pomieszczenia do wydmuchiwania szkła powinny posiadać odpowiednią wentylację.
Temperatura powietrza w tych pomieszczeniach powinna być utrzymana w granicach
18–25ºC. Stoły, przy których odbywa się wydmuchiwanie szkła, powinny być wyłożone
materiałem ogniotrwałym. Odległość między dwoma sąsiednimi stanowiskami roboczymi
(palnikami na stole) do wydmuchiwania szkła nie powinna wynosić mniej niż 1,25 m.
W pomieszczeniach srebrzenia powinna być zainstalowana wentylacja mechaniczna,
zapewniająca co najmniej 5 – krotną wymianę powietrza na godzinę. Pracownicy zatrudnieni
przy sporządzaniu oraz przy pracy z roztworami amoniakalnymi soli srebra powinni być
pouczeni o szkodliwych skutkach, jakie te środki mogą spowodować dla zdrowia.
Magazyny przeznaczone do składowania materiałów pylących powinny być oddzielone
od innych pomieszczeń i powinny posiadać wentylację naturalną.
Przechowywanie arszeniku, węglanu baru i innych trujących surowców w magazynach
ogólnych jest zabronione. Trujące surowce przechowywać należy w oddzielnych

48
pomieszczeniach, w mocnych, szczelnie zamkniętych naczyniach. Wydawanie i zużywanie
wydanych surowców trujących powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą. Przechowywanie
stłuczki szklanej na terenie zakładu jest dozwolone tylko w miejscach wyznaczonych
i ogrodzonych.
Bezpieczeństwo przy pracach szklarskich

Huty szkła i zakłady szklarskie powinny posiadać urządzenia higieniczno-sanitarne
zgodne z obowiązującymi przepisami, a ponadto:
1. W nowo budowanych lub przebudowywanych hutach szkła oddziały zestawiarń,
pomocnicze oddziały ceramiczne, oddziały trawienia i wykwaszania, oddziały produkcji
waty szklanej, powinny posiadać osobne szatnie na odzież domową i na odzież specjalną.
2. Oprócz umywalek należy urządzać natryski dla wszystkich pracowników hut szkła
i zakładów szklarskich, z tym, że jedno sitko natryskowe winno przypadać najwyżej na
8 zatrudnionych jednocześnie pracowników.
3. Natryski należy urządzić między szatniami na odzież domową i ochronną.
4. Huty szkła winny posiadać pomieszczenia do oczyszczania odzieży ochronnej.
Przy halach wanien i pieców szklarskich oraz przy pomieszczeniach pomocniczych

oddziałów ceramicznych – szatnie, umywalki, natryski i ustępy winny znajdować się
w bezpośrednim sąsiedztwie tych pomieszczeń. Dla pracowników zatrudnionych w innych
pomieszczeniach szatnie i natryski mogą być centralne.
Stężenie pyłów zawierających wolną krzemionkę lub związki trujące musi być
kontrolowane i nie przekraczać dopuszczalnej wysokości.

1. Jaki jest podstawowy akt prawny dotyczących bhp w hutach szkła?
2. Jakie wymogi winno spełniać pomieszczenie zestawarni?
3. W jaki sprzęt ochrony indywidualnej winni być wyposażeni pracownicy przy mieszaniu
zestawów?
4. W jaki sprzęt ochrony indywidualnej winni być wyposażeni zatrudnieni przy ręcznej
produkcji wyrobów szklanych?
5. Jakie środki ochrony grupowej są stosowane przy mechanicznej produkcji opakowań
szklanych?
6. Jak winny być wentylowane pomieszczenia huty szkła?
7. Jakie czynności w hutach szkła winny odbywać się sposobem mechanicznym?
8. Jakie są wymogi dotyczące przechowywania surowców trujących?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r.
w sprawie bhp przy produkcji szkła i wyrobów ze szkła przedstaw wymogi dotyczące
eksploatacji szklarskich pieców hutniczych?

1) przeanalizować treść podanego rozporządzenia,

49
2) określić, podstawowe wymogi dotyczące eksploatacji szklarskich pieców hutniczych,
3) uzasadnić, że wymogi określone w przepisach są niezbędne,
4) przedyskutować wyniki ćwiczenia na forum grupy.

– rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie bhp przy
produkcji szkła i wyrobów ze szkła,
Ćwiczenie 2
Opisz minimalne wymogi dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy na
podstawie znanych ci przepisów prawnych.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

1) przeanalizować przepisy dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy,
2) określić, minimalne wymogi dotyczące ogrzewania i wentylacji pomieszczeń pracy,
3) opisać wymogi w wyznaczonym miejscu,
4) przedyskutować opisane wymogi na forum grupy.

– Kodeks pracy,
– przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać podstawowy akt prawny dotyczący bhp w hutach szkła?  
2) określić, jakie wymogi powinno spełniać pomieszczenie zestawiarni?  
3) określić, w jaki sprzęt ochrony indywidualnej winni być zaopatrzeni
pracownicy przy mieszaniu zestawów?  
4) wskazać, jakie środki ochrony grupowej stosowane są przy
mechanicznej produkcji opakowań szklanych?  
5) scharakteryzować w jaki sposób powinny być wentylowane
pomieszczenia huty szkła?  
6) określić, jakie czynności w hutach szkła powinny odbywać się
sposobem mechanicznym?  

50
4.9. Wypadki podczas pracy. Postępowania na miejscu
wypadku. Pierwsza pomoc
4.9.1 Materiał nauczania
Obowiązującą definicję wypadku przy pracy podaje ustawa z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(DzU nr 199, poz. 1673 z późn. zm.). Jest ona następująca:
1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną
powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności
albo poleceń przełożonych,
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,
– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy.
2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń –
wypadek, któremu pracownik uległ:
– w czasie trwania podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej,
chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
– podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
– przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Przytoczona powyżej definicja wskazuje wyraźnie, że zdarzenie może być uznane za
wypadek przy pracy tylko wtedy, gdy spełnione są jednocześnie wymienione poniżej
warunki:
– zdarzenie jest nagłe,
– wystąpiła przyczyna zewnętrzna,
– nastąpił uraz lub śmierć,
– ma związek przyczynowy z pracą.
Nagłość zdarzenia – występuje wtedy, gdy czas zdarzenia nie przekracza jednej dniówki
roboczej. Przez pojęcie dniówka robocza należy rozumieć czas pracy od jej rozpoczęcia do
zakończenia, bez względu na ilość godzin. Z nagłością zdarzenia mamy do czynienia również
wtedy, gdy działanie przyczyny zewnętrznej nie jest jednorazowe, lecz trwa przez okres nie
przekraczający jednej dniówki roboczej, z uwzględnieniem czasu drogi do pracy lub z pracy.
Przyczyna zewnętrzna – za przyczynę taką uważa się działanie czynników
materialnych, np. maszyn i urządzeń, narzędzi, energii elektrycznej, skrajnych temperatur,
promieniowania, wstrząsów itp. Za przyczynę zewnętrzną należy uznać również nadmierny
wysiłek fizyczny. Jeśli zdarzenie nastąpiło wyłącznie na skutek działania czynników
wewnętrznych (schorzenie samoistne), zdarzenie takie nie może być uznane za wypadek przy
pracy. Tego typu sytuacje występują zwłaszcza w przypadku ataków padaczki (epilepsja).
Uraz – zgodnie z cytowaną wyżej ustawą (art. 2 pkt 13), urazem jest „uszkodzenie
tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego”.
Jeżeli nasuwają się wątpliwości, czy w wyniku wydarzenia wystąpił uraz, należy uzyskać
opinię odpowiedniej placówki służby zdrowia. Taka opinia może stanowić podstawę do
uznania wydarzenia jako wypadek przy pracy.

51
Dla oceny związku przyczynowego z pracą czynności podejmowanych przez
pracownika z własnej inicjatywy czy też na polecenie przełożonego, istotne znaczenie mają
akty, na podstawie których powstają stosunki pracy. Przeciwieństwem „zwykłych” czynności
będą czynności podejmowane w osobistym interesie pracownika lub osób trzecich. Tak więc
np. jeżeli pracownik, będąc na terenie zakładu pracy i w czasie godzin pracy, opuści
samowolnie swoje stanowisko pracy i wykonuje czynności w swoim osobistym interesie, to
ewentualny wypadek nie będzie miał związku z pracą, a tym samym nie będzie mógł być
uznany za wypadek przy pracy.
Wypadki, z racji ich skutków, dzielimy na: śmiertelne, ciężkie, zbiorowe

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła
śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie
uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne
uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także
choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub
częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub
zniekształcenie ciała.
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego
zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jakiemu uległ ubezpieczony,
będący pracownikiem, następuje w trybie określonym przepisami Kodeksu pracy i aktów
wykonawczych.
Tryb postępowania pracodawcy w razie wypadku przy pracy został sprecyzowany
w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także
zakresu informacji zamieszczonych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz.
744 z późn. zm.). Pracodawca, który nie reaguje na powstałe zdarzenie albo uchybia swoim
obowiązkom musi liczyć się z odpowiedzialnością wykroczeniową lub karną.
Pracodawca w razie wypadku przy pracy powinien podjąć niezbędne działania
eliminujące lub ograniczające zagrożenia, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom
poszkodowanym, ustalić okoliczności oraz przyczyny wypadku, a także zastosować
odpowiednie środki zapobiegające wystąpieniu podobnych wypadków.
Pracodawca poinformowany o wypadku przy pracy musi zabezpieczyć miejsce
zdarzenia. Powinno ono nastąpić w taki sposób, by uniemożliwić:
– dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
– uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
– dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek bądź pozwalają
odtworzyć okoliczności.
Po zaistnieniu wypadku ponowne uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych

bądź dokonywanie zmian na miejscu zdarzenia wymaga każdorazowej zgody pracodawcy.
Przed podjęciem decyzji pracodawca powinien dokonać oględzin miejsca wypadku, a w razie
konieczności sporządzić jego szkic lub fotografię. Trzeba podkreślić, że decyzji
w przedmiocie uruchomienia maszyn bądź dokonanie zmian na miejscu wypadku pracodawca
nie podejmuje samodzielnie. Jego akceptacja musi być bowiem poprzedzona uzgodnieniem
ze społecznym inspektorem pracy, a w razie wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub
zbiorowego – z właściwym inspektorem pracy lub prokuratorem. Dokonywanie zmian na

52
miejscu wypadku bez uzyskania zgody powyższych organów jest dopuszczalne, jeżeli
zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieganiu grożącemu
niebezpieczeństwu.
Schemat postępowanie na miejscu wypadku
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Przegląd poszkodowanych (liczba ofiar

wypadku, ew. dalsze zagrożenie)
Ewakuacja z zagrożonego terenu
Tamowanie dużych krwawień
Określenie stanu świadomości poszkodowanych
Brak przytomności Świadomość utrzymana
Kontrola oddechu Tamowanie większych

krwawień
Samoistny SłAby oddech,

oddech bezdech
Dalsze czynności w ramach

Ułożenie Odgięcie głowy pierwszej pomocy (postępowanie
boczne do tyłu przeciwwstrząsowe,
unieruchamianie złamań,
opatrywanie ran, stała kontrola
Dalsze Sztuczne czynności życiowych)
czynności oddychanie
ratunkowe w
ramach W razie
pierwszej konieczności
pomocy masaż serca
Jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe
Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia pracodawca powinien ustalić okoliczności oraz

przyczyny zaistniałego wypadku. Zadanie to należy do powołanego przez pracodawcę
zespołu powypadkowego. Zespół powypadkowy powinien między innymi dokonać oględzin
miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn oraz urządzeń technicznych i ochronnych,
a ponadto zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ
na powstanie wypadku, przesłuchać poszkodowanego (jeżeli pozwoli na to stan jego zdrowia)

53
oraz świadków wypadku – tych ostatnich po uprzedzeniu o odpowiedzialności karnej za
składanie fałszywych zeznań.
Efektem pracy zespołu powypadkowego powinno być sporządzenie w ciągu 14 dni od
uzyskanie zawiadomienia o wypadku stosowanego protokołu.
Pracodawca ma obowiązek doręczyć zatwierdzony protokół powypadkowy
poszkodowanemu bądź członkom rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika.
Pracodawca, u którego doszło do wypadku, musi niezwłocznie zawiadomić właściwego
inspektora pracy oraz prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy
pracy, a także, każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki.
Konsekwencją wypadku przy pracy jest obowiązek prowadzenia przez pracodawcę
stosownej dokumentacji. Na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych pracodawca
powinien prowadzić tzw. rejestr wypadków. Okres przechowywania przez pracodawcę
protokołów powypadkowych wraz z pozostałą dokumentacją wynosi 10 lat.
Pracodawca, który nie reaguje na wystąpienie wypadku przy pracy, ponosi konsekwencje
przewidziane prawem.
Pierwsza pomoc przedmedyczna

Pod pojęciem „pierwsza pomoc przedmedyczna” (ppp) należy rozumieć doraźne
(podstawowe) czynności (pomoc doraźną) wykonywane przez ratownika do momentu
przybycia lekarza, mające na celu utrzymanie poszkodowanego przy życiu lub zapobiegnięcie
nasileniu się zagrożenia życia w sytuacji nagłego wypadku.
Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami
udzielania pierwszej pomocy.
1) Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz
odpowiedni wywiad: zapytaj o przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, Aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.
2) Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi
szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.
3) Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może
się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny.
Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków
wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna
osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.
4) Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy
dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu.
5) Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest
konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.
6) Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.
Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.
7) Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez
ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią.
8) Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to prosi.

54
Łańcuch ratunkowy
Przebieg czynności na miejscu wypadku można przedstawić za pomocą tzw. „Łańcucha
ratunkowego”, według którego następujące po sobie czynności ratunkowe zachodzą na siebie
jak ogniwa łańcucha i sprowadzają się do wykonywania najprostszych, poprzedzając
działania specjalistyczne.
Na „łańcuch ratunkowy” składają się następujące działania:
CZYNNOŚCI DORAŹNE ► WEZWANIE POMOCY ► PIERWSZA POMOC ►

TRANSPORT ► POMOC LEKARSKA
Czynności doraźne są zróżnicowane w zależności od typu zdarzenia wymagającego

udzielenie pierwszej pomocy. Poniżej przedstawiamy przykładowy zakres pomocy udzielonej
w wybranych sytuacjach.
Typ Objawy Zakres pomocy
zdarzenia
Omdlenia Krótkotrwała utrata Położyć poszkodowanego na wznak, unieść kończyny dolne w celu
przytomności, bladość, zwiększenia dopływu krwi do mózgu. Jeżeli warunki nie pozwalają
szum w szach zastosowania takiego ułożenia, chorego należy posadzić i pochylić
głowę, tak Aby znalazła się poniżej poziomu serca.
Oparzenia Rozległość i głębokość Najważniejsze jest jak najszybsze schładzanie miejsca oparzenia
zależy od wysokości przez 15–30 minut, usunięcie poszkodowanego z zasięgu źródła
temperatury i czasu jej wysokiej temperatury. W przypadku wystąpienia płomieni ugasić
działania na tkanki je. Poszkodowanego owinąć w koc azbestowy, zdjąć z ofiary
ubranie, tak Aby nie przywarło do poparzonej powierzchni.
Porażenie Oparzenia, martwica, Odłączyć źródło prądu, sprawdzić u poszkodowanego stan
prądem zaburzenia ze strony przytomności, ułożyć go na płaskiej powierzchni, schłodzić
elektrycznym układu krążenia, poparzone miejsca, zabezpieczyć ofiarę przed utratą ciepła.
oddechowego i
nerwowego
Złamania Ból przy urazach, Nie należy poruszać kończyną I korygować nieprawidłowego jej
niemożność poruszania ułożenia, w przypadku otwartego złamania ranę należy
chorą kończyną, zabezpieczyć jałowym opatrunkiem, prowizorycznie unieruchomić
zniekształcenie zarysów kończynę wraz z sąsiadującymi stawami.
kończyn, krwiak, siniak,
obrzęk
W celu udzielenia pierwszej pomocy niekiedy niezbędny jest odpowiedni sprzęt, w który
powinna być wyposażona apteczka pierwszej pomocy. Apteczka powinna być wyposażona w:
− rękawiczki gumowe (2,3 pary o różnych rozmiarach – zawsze zakładamy udzielając
pierwszej pomocy ofiarom wypadków),
− maseczka do sztucznego oddychania metodą usta – usta,
− nożyczki,
− woda utleniona,
− gaza opatrunkowa w sterylnych opakowaniach (kilka rozmiarów),
− opaska elastyczna (kilka rozmiarów 3,4 opakowania m.in. do mocowania kompresów lub
unieruchomień przy zwichnięciu lub złamaniu),
− opaska dziana (kilka rozmiarów – do mocowania opatrunków),
− chusty trójkątne (najlepiej 3,4 szt. do stosowania jako temblak, unieruchamiania złamanej
kończyny, mocowania kompresów),
− plaster zwykły (do mocowania opatrunków),
− plastry z opatrunkiem (do zaopatrywania mniejszych skaleczeń),

55
− kilka agrafek do mocowania np. opatrunku zrobionego za pomocą chusty trójkątnej.
W apteczce powinna znajdować się informacja, kto z pracowników przeszkolony jest
w udzielaniu pierwszej pomocy p/lekarskiej (2 osoby), osoba odpowiedzialna za wyposażenie
apteczki i instrukcja udzielania pierwszej pomocy.

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumie się pod pojęciem „wypadek przy pracy”?
2. Jakie wypadki są zrównane z wypadkami przy pracy?
3. Jakie elementy składają się na pojęcie „wypadek przy pracy”?
4. Co rozumiesz pod pojęciem „nagłość zdarzenia”?
5. Jak definiowane jest pojęcie „ciężki wypadek przy pracy”?
6. Jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?
7. Na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?
8. Co należy do zadań zespołu powypadkowego?
9. Jakie czynności składają się na „łańcuch ratunkowy”?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw obowiązki pracodawcy związane z zaistnieniem w jego zakładzie zbiorowego
wypadku przy pracy.

1) przeczytać uważnie materiał nauczania dotyczący wypadków przy pracy,
2) przedstawić obowiązki pracodawcy związane z zaistnieniem w zakładzie zbiorowego
wypadku przy pracy,
3) scharakteryzować przedstawione obowiązki pracodawcy na forum grupy.

– Poradnik dla ucznia,
Ćwiczenie 2
Określ wyposażenie pomieszczenia, w którym odbywa się praca z kwasami lub
substancjami żrącymi, w środki do udzielania pierwszej pomocy.

1) zapoznać się z § 49 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 lutego 2002 r.
i innymi niezbędnymi przepisami,
2) określić wyposażenie wskazanego pomieszczenia,
3) przedyskutować wypracowane rozwiązania na forum grupy.

− komputer z dostępem do Internetu,
− wybrane akty prawne

56
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie „wypadek przy pracy”?  
2) określić, jakie wypadki są zrównane z wypadkiem przy pracy?  
3) określić, jakie elementy składają się na pojęcie „wypadek przy
pracy”?  
4) określić, znaczenie pojęcia „nagłość zdarzenia”?  
5) zdefiniować pojęcie „ciężki wypadek przy pracy”?  
6) określić, tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?  
7) określić, na czym polega zabezpieczenie miejsca wypadku?  
8) określić, zadania zespołu powypadkowego?  
9) określić, jakie czynności składają się na „łańcuch ratunkowy”?  

57
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Do każdego zadania dołączone są 4
możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!

58
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Ochrona pracy ma na celu
a) zapewnienie odpowiedniej wydajności pracy.
b) zabezpieczenie środowiska przyrodniczego.
c) zapewnienie wysokiej jakości wyrobów.
d) eliminowanie zagrożeń dla życia i zdrowia pracownika.
2. Przepisy bhp stanowią integralną część

a) prawa pracy.
b) prawa cywilnego.
c) prawa ochrony środowiska.
d) prawa administracyjnego.
3. Przepisy i zasady bhp są

a) bezwzględnie obowiązujące.
b) jednostronnie bezwzględnie obowiązujące.
c) względnie obowiązujące.
d) uzależnione od treści umowy między pracodawcą i pracownikiem.
4. Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest

a) osobiste prowadzenie szkoleń pracowników z zakresu bhp.
b) zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
c) zapewnienie pracownikom wyżywienia.
d) zapewnienie najnowocześniejszego wyposażenia stanowiska pracy.
5. Pomieszczenia pracy nie muszą

a) być dobrze oświetlone.
b) dostosowane do upodobań pracowników.
c) być dobrze wentylowane.
d) być zabezpieczone przed nadmiernym nasłonecznieniem.
6. Na podstawie przepisów bhp osoba kierująca pracownikami jest obowiązana

a) dbać o estetykę stanowisk pracy.
b) egzekwować punktualne rozpoczynanie i zakańczanie pracy.
c) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.
d) pozostawić pracownikom dobór środków ochrony indywidualnej.
7. Pracownik nie jest zobowiązany

a) brać udział w szkoleniu bhp.
b) stosować środki ochrony zbiorowej.
c) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim.
d) wykonywać pracę mimo, że warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla
ludzi.
8. Instrukcję bezpieczeństwa przeciwpożarowego opracowuje

a) minister właściwy do spraw wewnętrznych.
b) Komenda Główna straży pożarnej.
c) organy samorządów terytorialnych.
d) przedsiębiorcy.

59
9. Znaki ewakuacyjne mają kolor
a) niebieski.
b) zielony.
c) czerwony.
d) biały.
10. Co określamy wypadkami przy pracy

a) jest to zdarzenie ciężkie lub śmiertelne.
b) jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, która powoduje uraz lub
śmierć, która nastąpiła w związku z pracą.
c) jest to zdarzenie nagłe wywołane pracą, które powoduje uraz lub śmierć
u pracownika.
d) jest to utrata zdolności psycho – fizycznych.
11. Poszczególne grupy pożarów oznacza się

a) wielkimi literami.
b) cyframi arabskimi.
c) cyframi rzymskimi.
d) piktogramami.
12. W hutach szkła minimalna odległość między ścianami obiektu technologicznego

a otworem zasypowym pieca szklarskiego powinna wynosić
a) 2 m.
b) 3 m.
c) 5 m.
d) 7 m.
13. W pomieszczeniach pracy dopuszczalny poziom dźwięku (hałas) nie może przekraczać
a) 60 dB.
b) 75 dB.
c) 85 dB.
d) 100 dB.
14. Materiały niebezpieczne nie mogą być przechowywane w

a) odpowiednio dobranych i oznakowanych pomieszczeniach.
b) szczelnych oraz odpowiednio zabezpieczonych pojemnikach.
c) opakowaniach wchodzących w reakcje chemiczne z materiałem.
d) pojemnikach służących do środków spożywczych.
15. Środkiem ochrony indywidualnej nie są

a) nakrycia głowy.
b) okulary ochronne.
c) nauszniki przeciwhałasowe.
d) wyposażenie sportowe.

60
16. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, wypadkiem przy pracy nie jest zdarzenie, które miało miejsce
a) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika poleceń przełożonych.
b) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności na
rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia.
c) w drodze do pracy lub z pracy.
d) w czasie pozostawania pracownika do dyspozycji zakładu pracy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków pracowniczych.
17. Najwyższe dopuszczalne stężenie i natężenie czynników szkodliwych określa

a) ustawa.
b) minister właściwy do spraw pracy.
c) pracodawca.
d) służba bhp w zakładzie pracy.
18. Przestrzeganie przepisów o ochronie środowiska w miejscu pracy

a) zapobiega awariom i wypadkom w miejscu pracy.
b) zapobiega pożarom.
c) nie ma znaczeni.
d) wpływa na jakość wykonywanej pracy przez pracowników.
19. Prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzonych do atmosfery należy do

obowiązków
a) przedsiębiorców.
b) organizacji ekologicznych.
c) samorządów terytorialnych.
d) organów Ministra Ochrony Środowiska.
20. W razie zaistnienia w zakładzie pracy wypadku bezpośredni przełożony pracownika,

który uległ wypadkowi obowiązany jest
a) zacząć dochodzenie kto spowodował wypadek lub co było przyczyną wypadku.
b) niezwłocznie zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności
i przyczyn.
c) zamknąć zakład pracy.
d) powiadomić policję.

61
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko...............................................................................
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

62
6. LITERATURA
1. Baronowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997
2. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo i ergonomia. CIOP, Warszawa 2004
3. Musialski W. (red): Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004
4. Roj – Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002
5. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o.,
Gdańsk 2007
Czasopisma
– Przyjaciel przy Pracy
– Atest

63

Stosowanie Przepisów Bezpieczeństwa I Higieny Pracy, Ochrony Przeciwpożarowej Oraz Ochrony Środowiska 813 (02) .O1.01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Stosowanie Przepisów Bezpieczeństwa I Higieny Pracy, Ochrony Przeciwpożarowej Oraz Ochrony Środowiska 813 (02) .O1.01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

Poradnik dla ucznia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 813[02].O1.01.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepisy prawa dotyczące ochrony pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki i prawa pracowników

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, obok obowiązków, pracownicy mają również

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad ochrony pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowymi przepisami prawnymi dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, są:

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

4.1.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja i ogrzewanie pomieszczeń pracy

Zagrożenia związane z użytkowaniem maszyn, urządzeń i narzędzi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia zabezpieczające rozumiane jako wszystkie, inne niż osłony, urządzenia

Instrukcje użytkowania maszyn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skutki oddziaływania substancji chemicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.24. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakaz używania otwartego

Zestaw sprzętu pożarowego Uruchamianie ręczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”