11. SINIF TARİH DERSİ I. ÜNİTE 1.

ETKİNLİK
Adı, Soyadı: …………………………..……………….…… Sınıfı: …..…. No: ….…..

A) Aşağıda verilen bilgilerle eşleştirdiğiniz terimleri tablodaki yerlerine yazınız.

Dünya çapında etkileri olan, küresel güç niteliğindeki devlettir.
çektiri
Karşılıklı denk olma durumu anlamına gelen bir kelime olup diplomatik bir terimdir. Dev-
letler arası ilişkilerde maruz kalınan davranışa aynı şekilde karşılık verme prensibidir. Garp Ocakları
Bir ülkenin egemenliğine, toprak bütünlüğüne, yönetim biçimine veya ulusal çıkarlarına
zarar verebilecek, içerdeki veya dışardaki düşman unsurlarının meydana getirdiği aske- Grek Projesi
ri, siyasi, sosyal, iktisadi tehlike unsurlarıdır.
Bir devletin içinde bulunduğu dönemin durum ve şartlarına göre menfaatleri doğrultu- cihanşümûl
sunda yabancı devletlerle kurduğu ittifak ilişkilerine denir. devlet
Batılı devletlerin Doğu Akdeniz ticaretine ve Doğu Akdeniz’de limanları olan ülkelerle
kalyon
yürüttükleri ticari faaliyetlere verdikleri addır.
Önceleri Nişancıya bağlı divan kâtiplerinin başkanı olup XVII. yüzyıl sonlarından itibaren konjonktürel
dışişleri yürütmekle görevlendirilen Divan-ı Hümayun üyesidir. ittifak
Osmanlı Devleti’nin Akdeniz hâkimiyetini güçlendiren ve kalıcı hâle getiren Kuzey Afri-
ka’daki üç eyaletin (Trablusgarp, Tunus, Cezayir) genel adıdır. Levant ticareti
Osmanlı Devleti kuruluş döneminden XVII. yüzyılın ikinci yarısına kadar donanmasında
mütekabiliyet
kullandığı kürekli gemilerdir. Bu gemi tipine kadırga da denilirdi.
Üç direği, çok sayıda yelkeni olan, gerektiğinde küreklerle de hareket ettirilen, 16.-18. reis’ül-küttab
yüzyıllarda daha çok savaş gemisi olarak kullanılan yüksek güverteli gemilerdir.
Avusturya ve Rusya’nın Osmanlı Devleti'ni bölmek ve Balkanlardaki topraklarını arala- stratejik tehdit
rında paylaşmak amacıyla 18. yüzyıl sonlarında hazırladıkları gizli plana verilen addır.

B) Aşağıdaki tablonun birinci sütununda belirtilen açık denizlerde güç mücadelesi ve sömürgecilik faaliyetlerinin
hangi devlet tarafından gerçekleştirildiğini ikinci sütunda boş bırakılan yerlere yazınız.
XV. yüzyıl başlarından itibaren Afrika’nın batı kıyılarını takip ederek Madeira, Azor adaları ve Gambiya’yı ele
geçirip ekvatorun güneyine doğru ilerledi. Bu devletin denizcileri 1487’de Afrika’nın güneyindeki Ümit Burnu’nu
geçti ve 1518’de Hindistan’ın Kalküta limanına ulaştı. Afrika’nın batı kıyısında Angola, doğu kıyısında Mozam- ...........................
bik’i ele geçirdi. Uzakdoğu’da Çin’in Kanton bölgesi, Timor Adası, Güney Amerika’da Brezilya bu devletin sö-
mürgesi oldu.
1492’den başlayarak XVI. yüzyıl ortalarına kadar Orta Amerika’yı, Meksika’yı, Güney Amerika’da Peru ve Şili’yi
sömürge haline getirmişti. 1521’den sonra Uzakdoğu’da Filipinler’i, 1555-1713 yılları arasında Güney İtalya,
...........................
Sicilya ve Sardinya’yı hâkimiyet altına almıştı. 1588’de İngiltere karşısında ağır bir yenilgi aldı. Otuz Yıl Savaşla-
rı sonrasında gücünü ve sömürgelerinin çoğunu kaybetti.
1580’den sonra sömürge politikasına hız verdi. İlk olarak Orta Amerika’nın kapısı durumundaki Karayip Denizi
ve adalarını ele geçirdi. Kuzey Amerika’da Kanada’nın Quebec bölgesi, Batı Afrika’da Senegal, Hindistan’da
...........................
Madras bu devletin sömürgesi oldu. Afrika içlerine yönelen ilk sömürgeci devlet olup köle ticaretinde ön plana
çıktı. Yedi Yıl Savaşları’nda (1756-1763) yenilince sömürgelerinin çoğunu bırakmak zorunda kaldı.
1602 yılında Birleşik Doğu Hindistan Şirketi’ni kurarak baharat, tekstil ürünleri, kahve, çay, tütün, kereste,
demir, bakır, altın, gümüş, porselen ve boya gibi birçok ürünün ticaretini yaptı. Bu şirket aracılığı ile Hint Okyanu-
su’ndaki Seylan (Sri Lanka) adası, Endonezya’daki Cava, Sumatra adaları ve Güney Afrika’daki bazı yerleri
sömürge haline getirdi. Westphalia Barışı (1648) ile bağımsızlığı resmen tanındıktan sonra gemi yapımı endüst- ...........................
risini geliştirerek Avrupa’daki toplam tekne sayısının yarısına ulaştı. Uluslararası doğu-batı ticaretine hâkim
olduğu gibi köle ticaretinin de büyük kısmını elinde tuttu. 1795’ten 1815’e kadar Fransız istilâsına maruz kalınca
elindeki teknelerin ve Uzakdoğu’daki sömürgelerinin çoğunu kaybetti.
1580’de Levant Company’i (Livınt Kampani-Doğu Akdeniz Ticaret Şirketi’ni) kurdu. Otuz Yıl Savaşlarından son-
raki süreçte rakiplerine karşı Karayip Adalarında üstünlüğü sağlayarak Kuzey Amerika’da koloniler kurmaya
başladı. Batı Afrika’da Gambia nehrindeki James Adası (1661), Sierra Leone (1787), XIX. yüzyılda Güney
Afrika, Gana, Nijerya, Kenya, Uganda bu devletin sömürgesi oldu. 1714’te Cebelitarık’ı işgal etti. Yeni Zelan- ...........................
da ve Avustralya kaptan James Cook tarafından 1769 yılında bu devletin sömürgeleri arasına katıldı.
1770’lerden sonra ise Hindistan’ı bütünüyle hâkimiyeti altına aldı. Bu devlete XVIII. yüzyılda “üzerinde güneş
batmayan imparatorluk” denildi.

C) 1648-Westphalia Barışı’nın sonuçları ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden doğru olanlarının başındaki
kutucuğa X işareti koyunuz.
 Westphalia Barışı, Protestanlığın Papa ve Katolikliğe karşı kazandığı zaferin adeta bir sembolü oldu ve Avrupa halkına mezhep
seçme özgürlüğü tanındı.
 Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu (Almanya) Avrupa’da baskın güç olma özelliğini devam ettirdi.
 Modern uluslararası ilişkilerin ve devletler arası hukukun temeli atıldı.
 Fransa topraklarının bir kısmını kaybetti ve gücünü yitirdi.
 Brandenburg (Birendınbörg) Prensliği giderek güçlendi ve bir bakıma 1871’de Almanya’nın birliğini sağlayacak olan Prusya İmparatorlu-
ğu’nun temelleri atıldı.

1
 Papanın ve Vatikan’ın Avrupa devletleri üzerindeki dinî ve siyasî baskıları devam etti.
 Portekiz, Hollanda ve İsviçre gibi devletlerin bağımsızlığı kabul gördü.
 Habsburg Hanedanlığı’nın Avrupa devletleri üzerindeki otoritesi sarsıldı ve yerel hanedanlıklar güçlendi.
 Avrupa devletleri arasında karşılıklı çıkara dayalı seküler (dünyevî) dış politika anlayışı yerine mezhep birliğine dayalı ittifaklar
güçlendi.
 Avrupa devletleri kendi topraklarında “mutlak egemen” bir konuma yükseldiler. Böylece millî monarşiler güçlendi ve “ulus devlet” anlayışı
ortaya çıktı.

D) a) Yukarıdaki haritadan faydalanarak 1683-Viyana Boz-

gunu’ndan sonra Osmanlı Devleti’ne karşı oluşturulan E) Yukarıdaki haritadan faydalanarak Osmanlı Devleti’nin
“Kutsal İttifak” içinde hangi devletlerin yer aldığını yazınız. 1699-Karlofça ve 1700-İstanbul antlaşmalarıyla nereleri,
hangi devletlere verdiğini yazınız.
1) ........................ 2) ........................ 3) .........................
● Podolya ..............................
4) ........................ 5) ........................
● Temeşvar ve Banat hariç Macaristan ..............................
b) Coğrafi keşifler sonucunda Akdeniz limanlarının önemini
kaybetmesiyle ekonomik yönden büyük zarar gören devlet- ● Dalmaçya ..............................
lerin adlarını yazınız. ● Ukrayna ..............................
.................................................................................................. ● Mora Yarımadası ..............................
............................................................................................ ● İyon Denizi’ndeki bazı adalar ..............................

F) Osmanlı Devleti ile Safevî Devleti arasında yapılan antlaşmalarla ilgili verilen bilgilerle antlaşma adlarını ve
hangi padişah döneminde yapıldığını eşleştirerek tablodaki yerlerine yazınız.
BİLGİ ANTLAŞMA PADİŞAH
1555 yılında yapılan bu antlaşma Osmanlı Devleti ile İran arasında
Ahmet Paşa yapılan ilk resmi antlaşmadır. Osmanlı sınırları Basra Körfezi’ne
Antlaşması kadar genişledi ve Hint Okyanusu’yla bağlantı sağlandı.
I. Ahmet 1590 yılında yapılan bu antlaşma ile Gürcistan, Gence, Revan (Eri-
van), Karabağ, Nahcivan, Tebriz ve Luristan Osmanlı Devleti’ne bıra-
Amasya kıldı. Osmanlı Devleti doğudaki en geniş sınırlarına ulaştı. Sınırları
Antlaşması I. Mahmut Hazar Denizi’ne kadar genişledi.
Osmanlı Devleti’ndeki iç isyanları ve Osmanlı-Avusturya mücadelesini
fırsat bilen Safevîler Tebriz, Nahcivan ve Revan’ı ele geçirmişti. Bu
Ferhat Paşa II. Osman nedenle başlayan Osmanlı-İran 1612 yılında yapılan antlaşma ile bir
Antlaşması süreliğine son buldu. Bu antlaşmaya göre; Safevîler ele geçirdiği topraklar
için her yıl Osmanlı Devleti’ne iki yüz yük ipek verecekti. Dağıstan ve Irak
III. Murat dolayları Osmanlı Devleti’nde kalacaktı.
Kasr-ı Şirin
Antlaşması 1618 yılında yapılan antlaşmaya göre Nasuh Paşa Antlaşması’nın
IV. Murat hükümleri geçerli olacak ancak Safevî Devleti’nden alınan yıllık vergi
yüz yük ipeğe indirilecekti.
Nasuh Paşa 1639 yılında yapılan antlaşma ile Revan Safevîlerde, Bağdat Osman-
Antlaşması Kanunî lı Devleti’nde kaldı. İki taraf arasında Zagros Dağları sınır kabul edil-
Sultan di. Bu antlaşmayla belirlenen Türkiye-İran sınırı bazı küçük değişiklik-
Süleyman lerle günümüze kadar gelebildi.
Serav Safevî Devleti 1732 yılında yapılan antlaşmayla Aras Nehri’nin kuze-
Antlaşması yindeki Azerbaycan topraklarını Osmanlı Devleti’ne bırakmaya razı
oldu.

2
 G) Aşağıda verilen 16., 17, ve 18. yüzyıllarda yapılan savaşların adlarını, verilen bilgilerle eşleştirerek tablodaki
yerlerine yazınız.
Kanuni Sultan Süleyman 1526 yılında bu savaşı kazanarak Macaristan’ın büyük
kısmını fethetti.
Osmanlı Devleti’nin batıda kazandığı son meydan muharebesi olup III. Mehmet
döneminde Avusturya’ya karşı yapılmıştır.
Arpaçay Muhare-
Kanuni zamanında Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının
besi
Haçlı donanmasına karşı kazandığı zafer olup bu zaferle Osmanlı Devleti Akde-
Çeşme Olayı niz’de en üstün güç haline geldi.
II. Selim zamanında Osmanlıların Kıbrıs’ı fethetmesi üzerine Venedik ve İspanya
Haçova Meydan önderliğinde oluşturulan Haçlı donanmasının 1571 yılında Osmanlı donanmasını
Muharebesi yendiği savaştır.
Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında gerçekleştirilen 1683 II. Vi-
İnebahtı Deniz yana Kuşatması esnasında toplanan Haçlı ordusu karşı saldırıya geçerek Osmanlı
Savaşı ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.
Almanya içinde Katolik-Protestan çatışması şeklinde başladığı halde siyasi neden-
Mohaç Meydan
lerden dolayı çok sayıda Avrupa devletinin dâhil olduğu 1618-1648 yılları arasındaki
Muharebesi
savaşlardır.
Otuz Yıl Savaşları 1756-1763 yılları arasında İngiltere ve Fransa arasında yapılan savaşlardan İngiltere
galip çıktı. Ancak her iki taraf da ekonomik yönden büyük zarar gördü.
Preveze Deniz 1711 yılındaki bu savaş Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıl başlarında hâlâ Rusya gibi
Zaferi güçlü bir devleti yenebilecek güçte olduğunu göstermesi yönüyle önem taşır.
Avusturya’nın 1716’da Osmanlıyı yenip Macaristan’ın güneyindeki Temeşvar ve
Prut Savaşı
Banat’ı, Sırbistan’ın kuzeyindeki Belgrad ve çevresini ele geçirmesine ortam hazırla-
yan savaştır.
Viyana Bozgunu
1768–1774 Osmanlı-Rus Savaşı esnasında Baltık Denizi’nden yola çıkan Rus do-
Yedi Yıl Savaşları nanması, İngilizlerin yardımıyla Cebelitarık Boğazını geçti ve Akdeniz’e ulaştı. Sürp-
riz bir baskınla İzmir’in bir limanında Osmanlı donanmasını yaktı (1770).
İran’da Safevî Hanedanı’nı devirip Afşar Hanedanlığı dönemini başlatan Nadir
Şah’ın 1735 yılında Osmanlı Devleti’ni yenerek Revan, Tiflis ve Gence’yi ele geçirdi-
ği savaştır.

H) 1774-Küçük Kaynarca Antlaşması’nın hükümlerinden bazıları aşağıda verilmiştir.

a) Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’deki üstünlüğünün sona ermesine neden olan hükümlerin başındaki parantezin
içine “X” işareti koyunuz.
b) Rusya’nın Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etmesine ortam hazırlayan hükümlerin başındaki parante-
zin içine “O” işareti koyunuz.
 Kırım Hanlığı Osmanlı Devleti’nden ayrılacak, bağımsız devlet haline gelecek.
 Rusya Karadeniz’de savaş ve ticaret gemileri bulundurabilecek.
 Rusya Osmanlı Devleti’nin sınırları içinde yaşayan Ortodoksların hamisi durumunda olacak ve onların haklarını savunabilecek.
 Rusya Karadeniz ve Akdeniz'de ticaret yapabilecek, ticaret gemilerini boğazlardan geçirebilecek.
 Rusya İstanbul’da daimi elçi bulundurabilecek ve Osmanlı topraklarında –özellikle Balkanlarda- istediği yerlerde konsolosluklar
açabilecek.

 Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek.

I) Aşağıdaki tabloda numaralandırılan siyasî olayların Osmanlı Devleti ile hangi devlet arasında olduğunu eşleşti-
rerek örnekteki gibi kutucuklara yazınız.
1. 1555-Amasya 2. 1570-1571-Kıbrıs’ın 3. 1578-Vadiüs-Seyl
Avusturya 4
Antlaşması Fethi Savaşı
4. 1596-Haçova Meydan 5. 1618-Serav (Serab) Safevîler veya
6. 1621-Lehistan Seferi
Muharebesi Antlaşması Afşar Hanedanlığı
8. 1639-Kasr-ı Şirin 9. 1664-Vasvar
7. 1621-Hotin Antlaşması Lehistan
Antlaşması Antlaşması
10. 1645-1669-Girit 11. 1672- Bucaş 12. 1676-İzvança
Rusya
Seferleri Antlaşması (Zurawno) Antlaşması
13. 1678-1681-Çehrin 14. 1681-Bahçesaray 15. 1683-II. Viyana
Venedik
Seferi Antlaşması Kuşatması
16. 1716-Petervaradin 17. 1724-İstanbul 18. 1735-Arpaçay
Portekiz
Savaşı Antlaşması Muharebesi
19. 1746-Karden 20. 1779-Aynalıkavak 21. 1791-Ziştovi
22. 1792-Yaş Antlaşması
Antlaşması Tenkihnâmesi Antlaşması

3
İ) Osmanlı Devleti’nin 16., 17, ve 18. yüzyıllarda yaptığı antlaşmalarla ilgili verilen bilgilerle, antlaşma adlarını
eşleştirerek tablodaki yerlerine yazınız.
Avusturya Arşidükü’nün Osmanlı veziriazamına denk sayıldığı, Avusturya’ya ve Orta
Avrupa’ya Osmanlı üstünlüğünün kabul ettirildiği antlaşmadır.
Avusturya Arşidükü’nün protokol bakımından Osmanlı padişahına denk sayılmasına,
Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa’daki üstünlüğünün sona ermesine neden olan ant- Bahçesaray
laşmadır. Antlaşması (1681)
Lehistan Podolya ve Ukrayna’yı Osmanlı Devleti’ne bırakmak zorunda kaldı. Bu
antlaşma Osmanlı Devleti’nin topraklarına yeni topraklar kattığı son antlaşma olup Belgrad
Osmanlı Devleti’ni batıdaki en geniş sınırlarına ulaştırdı. Antlaşmaları
Osmanlıya karşı ilk savaş denemesinde hayal kırıklığına uğrayan Rusya antlaşma (1739)
istemek zorunda kaldı. Yapılan antlaşma ile Özi Nehri (Dinyeper) Rusya ile Osmanlı
Devleti’ne bağlı Kırım Hanlığı arasında sınır kabul edildi. Bucaş
Antlaşması (1672)
Osmanlı ordusunun Uyvar ve Novigrad kalelerini fethetmesi üzerine barış istemek
zorunda kalan Avusturya Erdel’in iç işlerine karışmamayı ve savaş tazminatı ödeme- İstanbul
yi kabul etti. Antlaşması (1533)
Osmanlı Devleti batıda ilk kez resmen toprak kaybettiği antlaşmadır.
İstanbul
Azak Kalesi’nin Rusya’ya verildiği ve Rusya’nın sıcak denizlere açılma politikası Antlaşması (1700)
doğrultusunda ilk kez Karadeniz’e açılan bir kapı elde ettiği antlaşmadır.
Azak Kalesi Osmanlı Devleti’ne geri verildiği için Karlofça ve İstanbul antlaşmalarıyla İstanbul
kaybettiği yerleri geri alma konusunda Osmanlı Devleti’ni umutlandıran antlaşma Antlaşması (1724)
olmuştur. Osmanlı Devleti bu antlaşmadan sonra ilk kez batılı bir devletle yani İsveç
ile Rusya’ya karşı ittifak kurmuştur. Karlofça
Antlaşması (1699)
Petervaradin Savaşı’nı kazanan Avusturya daha sonra Osmanlı topraklarında ilerle-
yerek Macaristan’ın güneyindeki Temeşvar ve Banat’ı, Sırbistan’da Belgrad’ı ele Pasarofça
geçirdi. Gücünü yeniden toparlamak için barış istemek zorunda kalan Osmanlı Dev- Antlaşması (1718)
leti Avusturya ve Venedik ile antlaşma yaptı. Bu antlaşma ile başlayan barış döne-
minde III. Ahmet, özellikle kültürel alanda batı tarzında ıslahatlara girişti. Osmanlı Prut
tarihinde “Lale Devri” denilen dönem başladı. Antlaşması (1711)
I. Mahmut döneminde Avusturya ve Rusya ile ayrı ayrı imzalandı. Avusturya ile
yapılan antlaşmaya göre; Avusturya Pasarofça Antlaşması’yla aldığı Belgrad ve Vasvar
çevresini Osmanlı Devleti’ne geri verecekti. Rusya ile yapılan antlaşmaya göre Azak Antlaşması (1664)
Kalesi yıkılmak suretiyle Rusya’ya verilecek, Rusya Kırım’da işgal ettiği yerlerden
çekilecek, Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi bulunduramayacaktı. Bu antlaşmalar Yaş
Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda imzaladığı son kazançlı antlaşmalar olması yönüyle Antlaşması (1792)
önem taşır.
Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Kırım’ın artık Rusya’ya ait olduğunu resmen kabul Zitvatorok
etmek zorunda kalmıştır. Osmanlı Devleti’nin Dağılma Dönemi’nin başlangıcı kabul Antlaşması (1606)
edilen antlaşmadır.
Bu antlaşma ile İran’ın Kafkasya’daki toprakları Osmanlı Devleti ile Rusya arasında
paylaşıldı. Azerbaycan’ın büyük bir bölümü Rusya’nın eline geçti.