1830 OSMANLI-AMER‹KAN ANTLAfiMASI'NIN G‹ZL‹

MADDES‹ VE SONUÇLARI

ÇA⁄RI ERHAN*
I - Girifl
Ba¤›ms›zl›¤›n› kazand›ktan çok k›sa bir süre sonra, Amerika Birleflik
Devletleri (A.B.D.) Akdeniz Bölgesi'nde ticaret yapan yurttafllar›n› korumak
ve onlara birtak›m ayr›cal›klar sa¤lamak maksad›yla, Osmanl› Devleti ve özel-
likle onun Kuzey Afrika'daki topraklar›yla yak›n iliflkiler içine girmeye çal›fl-
m›flt›r. Akdeniz'de seyreden Amerikan band›ral› gemilerden vergi alan Fas,
Tunus, Cezayir ve Trablus Beyleriyle temasa geçen Amerikal›lar, önce bu
beylerin talep etti¤i vergileri ödemifller, ancak bir süre sonra yeni kurduklar›
donanmalar›n› Akdeniz'e yollayarak, bir dizi savafltan sonra kendi tacirlerinin
güvenli¤ini silah zoruyla sa¤lam›fllard›r 1.
1801-1815 y›llar› aras›nda meydana gelen ve Amerikan tarihinde "Ber-
berî Savafllar›" ad›yla an›lan bu mücadelelerden sonra, Akdeniz'in büyük bö-
lümünde serbestçe dolaflmaya bafllayan Amerikan tacirleri, yavafl yavafl, kendi-
leri için büyük bir hammadde kayna¤› ve pazar olan Anadolu topraklar›na
yönelmifllerdir.
Asl›nda, A.B.D. yöneticilerinin Osmanl› Devleti ile yak›n diplomatik ilifl-
kiler kurmaya yönelik teflebbüsleri, Berberî Savafllar›n›n bafllamas›ndan ön-
ceye dayanmaktad›r. 1799'da A.B.D. Baflkan› John Adams Portekiz'deki Ame-
rikan elçisi William L. Smith baflkanl›¤›ndaki bir heyeti Osmanl› Devleti ile
bir dostluk ve ticaret antlaflmas› yapmas› için görevlendirmifltir. Ancak, Ber-
berî Savafllar› Frans›zlarla yaflanan "Yar› Savafl" (Quasi War) ve 1812'de ‹ngil-
tere ile yap›lan savafl dolay›s›yla, Baflkan Adams'›n iste¤i gerçekleflmemiflti.
Daha sonra 1820, 1823 ve 1828'de yap›lan giriflimler de çeflitli nedenlerle so-
nuçsuz kalm›flt›2.

* A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Araflt›rma Görevlisi.

1 Alexander De Conde, A History of American Foreign Policy, New York, Charles
Scribner's Sons, 1971, s. 83-85.
2 Roger R. Trask, The United States Response to Turkish Nationalism and Reform (1914-

1939), Minneapolis, University of Minnesota Press, s. 5.

458 ÇA⁄RI ERHAN

Bir ticaret antlaflmas› yap›lmamas›na ra¤men Anadolu'ya yönelik Ameri-

kan ilgisi h›zla artt›. 1802'de Philadelphial› bir tüccar olan David Steaward
Amerikan yönetimi taraf›ndan ‹zmir'de konsolos olarak görevlendirildi. Ba-
b›ali Steaward'›n yetkilerini tan›mad›, ancak faaliyetlerine de kar›flmad›3.
1811'de ‹zmir'de Woodmas & Offley ad›yla ilk Amerikan ticaret odas› aç›ld›.
1827 y›l›na gelindi¤inde ‹zmir'deki Amerikan ticaret odalar›n›n say›s› üçe
ç›km›flt›. Bu dönemde Amerikan tacirleri ‹zmir Liman›'ndan hal›, sünger,
yün, zamk-› arabi, kitre, kuru incir ve afyon sat›n al›p, kumafl ve kahve sat-
maktayd›lar4.
II- Antlaflma Ve Onaylanma Süreci
‹liflkilerin bu derece artmas› ve Amerikan yönetiminin ›srarc› tutumu
karfl›s›nda Bab›ali, iki devlet aras›nda bir antlaflmayla neticelenebilecek resmî
müzakerelerin bafllat›lmas›na izin verdi. Bunun üzerine, 1829'da A.B.D. Bafl-
kan› Andrew Jackson, Charles Rhind, David Offely ve Commodore James
Biddle'dan kurulu bir heyeti antlaflma müzakerelerinde bulunmak üzere gö-
revlendirdi5.
Charles Rhind Levant'la ticarî iliflkileri olan Amerikal› bir tacirdi. 7
A¤ustos 1829'da Odessa'ya Amerikan konsolosu olarak atanm›flt›. Rhind,
Offley ve Biddle'› ‹zmir'de b›rakarak, beraberinde Napoli uyruklu bir tercü-
man olan Nicholas Navoni oldu¤u halde 8 fiubat 1830'da ‹stanbul'a geldi. ‹s-
tanbul'a gelmesinden birkaç gün sonra, Reissülküttab Muhammed Hamid
Efendi baflkanl›¤›ndaki Osmanl› heyetiyle görüflmelere bafllad›6.
7 May›s 1830 (14 Zilkade 1245)'da imzalanan "Ticaret ve Seyrisefain Ant-
laflmas›", dibaçe, dokuz madde, sonuç ve bunlardan ayr› gizli bir maddeden
oluflmaktayd›. Antlaflma'n›n aç›k maddeleriyle, Osmanl› Devleti ve Amerika
Birleflik Devletleri'ne ticarette en çok gözetilen ulus statüsü tan›yor, iki devlet
birbirlerini ülkelerinde konsolosluklar açmay› kabul ediyor, Amerikan ticaret
gemilerinin Osmanl› limanlar›ndan kolayca yararlanmas› sa¤lan›yor, Ameri-
kan vatandafllar›n›n iflledikleri suçlar nedeniyle yarg›lanmalar› konusu dü-
zenleniyor, Amerikan elçi veya konsoloslar›n›n Osmanl› teba ve reayas›n›

3 Idem.
4 ‹hsan Ilgar, "169 Y›l önce ‹stanbul'a Gelen ‹lk Amerikan Harp Gemisi" Hayat Tarih
Mecmuas›, c; 1, No: 6, (Temmuz 1996), s. 5.
5 Trask, op. cit., s. 6.
6 Hunter Miller, Treaties and Other International Acts of the United States of America, V:

III, Washington D.C., Governmental Printing Office, 1933, s. 559.

 1830 OSMANLI-AMER‹KAN ANTLAfiMASI 459

kendi korumalar›na almayacaklar› öngörülüyor, Amerikan ticaret gemileri-

nin Bo¤azlardan geçifl serbestisi sa¤lan›yor, iki devlet band›ras›n› tafl›yan
gemilerin kazaya u¤ramalar› halinde birbirlerine yard›m etmesi kabul edili-
yordu7.
Ana metinden ayr› ve gizli olarak düzenlenen maddede ise, Osmanl›
Devleti'nin talep etti¤i her zaman, Amerika tersanelerinde gemi yapt›rabil-
mesi, buralarda yap›lm›fl gemileri sat›n alabilmesi ve Osmanl› tersanelerinde
gemi yap›m›nda kullan›lmak üzere Amerika'dan kereste ithal edebilmesi ka-
bul edilmekteydi. Maddeye göre, söz konusu ifllemlerin yap›labilmesi için,
Bab›ali'nin, ‹stanbul'daki Amerikan maslahatgüzar›yla temasa geçmesi ve fi-
yat konusunu belirlemesi yeterliydi. Ismarlanan gemilerin fiyat› A.B.D. hü-
kümetinin ayn› tip gemilere ödedi¤i fiyat› aflamayacakt›8.
Antlaflmaya böyle bir gizli madde konulmas› teklifinin hangi taraftan
geldi¤i hakk›nda çeflitli görüfller vard›r. Bir görüfle göre, söz konusu gizli
madde Osmanl› taraf›n›n ›srarlar› üzerine konulmufltu. Zira, 1821-1830 Yu-
nan Savafl› s›ras›nda ve özellikle 20 Ekim 1827'de Navarin'de u¤rad›¤› bas-
k›nla Osmanl› Devleti donanmas›n›n büyük bölümünü kaybetmifl, deniz gü-
cünü büyük ölçüde yitirmiflti. O nedenle de savafl gemisi yap›m›nda son de-
rece ileri teknikler kullanan A.B.D.'nden gemi sat›n alarak bu a盤› kapatmak
istiyordu9. Osmanl› devlet adamlar› A.B.D.'nden gemi sat›n al›nmas›n› uzun
süredir istemekteydiler. Kaptan-› Derya Küçük Hüseyin Pafla ve daha sonra
Kaptan-› Derya Mehmed Hüsrev Pafla, Bab›ali'ye bu yönde görüfl bil-
dirmifllerdi10. Bu gizli madde ile Amerika'ya tan›nan ayr›cal›klar bir ölçüde
dengelenmifl olacakt›.
Bir görüfle göre ise, gizli maddeyi Amerikal› müzakereci Charles Rhind
önermifltir 11. Eldeki veriler gözönünde bulunduruldu¤unda, bu ikinci görü-
flün de birinci görüfl kadar mümkün olabilece¤i görülmektedir. fiöyle ki,
Charles Rhind, Osmanl› Devleti ile ticarî iliflkileri bulunan bir kifli olup, Ba-

7 Ibid., s. 541-543.
8 Fahir Armao¤lu, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu
Yay›nlar›, 1991, s. 3-4.
9 Oral Sander ve Kurthan Fiflek, Türk Amerikan Silah Ticaretinin ‹lk Yüzy›l› 1829-1929,

‹stanbul, Ça¤dafl Yay›nlar›, 1977, s. 20.

10 Akdes Nimet Kurat, "Türkiye ile Amerika Aras›ndaki Münasebetlere Dair Arfliv

Vesikalar›", Tarih Araflt›rmalar›, C:V, (1967), s. 288.

11 ‹hsan Ilgar, "‹lk Türk-Amerikan Ticaret Antlaflmas›", Hayat Tarih Mecmuas›, C: II, No: 9

(Ekim 1969), s. 4.
460 ÇA⁄RI ERHAN

b›ali'nin yeni ve üstün gemilere ihtiyac›n› bilmektedir. New Yorklu baz› gemi
mühendislerini tan›yan Rhind, antlaflmaya böyle bir madde konulmas›n›
önererek, ileride kendisine baz› ticarî ç›karlar sa¤lamay› düflünmüfltür.
Antlaflman›n müzakere sürecinde Washington'daki Amerikan D›fliflleri
Bakanl›¤›'na ve ‹zmir'de bulunan David Offley ve Commodore James Bidd-
le'a günü birlik raporlar yollayan Charles Rhind, gizli maddeden hiç söz et-
memifl; ancak antlaflma imzaland›ktan sonra 7 May›s 1830'da D›fliflleri Bakan-
l›¤›'na yollad›¤› bir raporda gizli maddeye de yer vermifltir. Offley ve Biddle'a
ise, 24 May›s'ta ‹stanbul'a gelmelerine ra¤men, 28 May›s 1830 tarihine kadar
gizli madde konusunu açmam›flt›r12. Bunun üzerine Rhind ile Offley ve
Biddle aras›nda bir tart›flma ç›km›fl, birbirlerine güvenleri kalmad›¤› için
bundan sonra tüm irtibatlar›n› yaz›l› olarak gerçeklefltirmeye karar vermifl-
lerdir13.
Amerikal› müzakereciler aras›nda gizli madde sebebiyle yaflanan gergin-
likten sonra, Charles Rhind D›fliflleri Bakanl›¤›'na 1 Haziran 1830'da yollad¤›
raporda, gizli maddenin Osmanl› Devleti ad›na müzakerelere kat›lan Reisül-
küttap Muhammed Hamid Efendi taraf›ndan önerildi¤ini, Reis Efendi'nin
kendisine, "Osmanl› taraf›n›n gizli madde konusunda ›srarc› olmad›¤›n› ve
padiflah›n bu madde olmadan da antlaflmay› kabul edebilece¤ini" söyledi¤ini
iddia etmektedir14.

Asl›nda, gizli maddenin Amerikan Senatosu ve Baflkan› taraf›ndan onay-

lanmamas› halinde bile antlaflma geçerli olabilmektedir. Zira, gizli madde,
ticaret antlaflmas›ndan tamamen ayr› olarak düzenlenmifl ve müzakereciler
iki belgenin de arka yüzlerini ayr› ayr› imzalam›fllard›r. Ana antlaflma olan
Ticaret ve Seyrisefain Antlaflmas›'n›n, dibaçe, maddeler ve sonuç bölümle-
rinde, ayr› ve gizli bir maddenin varl›¤›na hiçbir biçimde at›f yap›lmad›¤›n-
dan gizli maddenin onaylanmas› gerçekleflsin ya da gerçekleflmesin, ana ant-
laflma tüm maddeleriyle birlikte yürürlü¤e girebilmektedir.
A.B.D. Baflkan› Andrew Jackson, 9 Aral›k 1830'da antlaflmay› Amerikan
Senatosu'na sunmufltur. Bu, Amerikan tarihinde Baflkan'›n Senato'ya gizli
madde içeren bir antlaflma metni sundu¤u iki olaydan birisidir. Senato'da

12 Miller, op.cit.. s. 560.

13 Ibid. s. 562
14 Ibid. s. 574.
 1830 OSMANLI-AMER‹KAN ANTLAfiMASI 461

yap›lan görüflmeler s›ras›nda, Ticaret ve Seyrisefain Antlaflmas› benimsen-

mekle birlikte gizli madde aleyhinde görüfller ortaya ç›km›flt›r15.
Gizli maddeye karfl› ç›kan senatörlerin bir bölümünün itiraz› sadece
maddenin gizli düzenlenmifl olmas›ndan kaynaklanmaktayd›16. Baz› senatör-
ler ise Yunan Ba¤›ms›zl›k Savafl› s›ras›nda Amerikan kamuoyunda moda ha-
line gelen Yunan hayranl›¤› ak›m›ndan çok etkilenmifller, bu nedenle hâlâ
Yunanl›lar›n düflman› olmay› devam ettiren Türklere Amerikan gemilerinin
sat›lmas›na karfl› ç›km›fllard›17.
Ancak, Senato'dan yükselen itirazlar›n büyük bir bölümü, Osmanl› Dev-
leti ile yak›ndan ilgilenen ve Navarin'de Osmanl› donanmas›n›n yak›lmas›
harekât›na kat›lan üç devletten biri olan ‹ngiltere ile karfl› karfl›ya gelmek is-
tememekten kaynaklanm›flt›r. Amerikal›lar, ba¤›ms›zl›k savafllar› s›ras›nda ve
1812'de çarp›flt›klar› ‹ngilizlerle bir daha çat›flmaktan çekinmifllerdir.
‹ngiltere'nin yakt›¤› donanmay› yenilemeyi öngören bir antlaflma mad-
desini onaylamak bir anlamda ideolojik olarak da Amerikal›lar›n ifline gel-
memifltir. Zira, 2 Aral›k 1823'te Baflkan James Monroe'nun Kongre'ye sun-
du¤u doktrin gere¤ince, A.B.D.'nin, Avrupa ifllerine kar›flmamas› ve Avrupal›-
lar›n Amerika ifllerine kar›flmas›n› engellemesi gerekmektedir18.
Yukar›da yer verilen temel görüfller çerçevesinde flekillenen itirazlar so-
nucunda, Senato'ya gizli maddenin de¤ifltirilmesi için üç de¤ifliklik önergesi
sunulmufltur. Bu üç önergeden ikisi geri çekilmifl, biri ise 22'ye karfl› 23 oyla
reddedilmifltir. Bu önergelerden sonra oya sunulan gizli maddenin onay-
lanmas› 18'e karfl› 27 oy ile reddedilmifltir. Ticaret ve Seyrisefain Antlaflmas›
büyük oy fark›yla onaylanm›flt›r19.

III- Antlaflman›n Onaylanmas›ndan Sonraki Geliflmeler

Ayr› ve gizli madde hariç antlaflman›n Amerikan Senatosu'nca onaylan-
mas›ndan sonra A.B.D. Baflkan› Andew Jackson, ‹stanbul'a Amerikan masla-
hatgüzar› olarak tayin edilen David Porter vas›tas›yla, 15 Nisan 1831'de Os-

15 Ibid. s. 575.
16 Trask, op. cit. s. 6.
17 Thomas A. Bryson, Tars, Turks, Tankers, The Role of the United States Navy in the

Middle East (1800-1979), Metuchen, The Scarecrow Press, 1980, s. 24.

18 Haluk Ülman, Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri (1939-1947), Ankara, A.Ü.

S.B.F. Yay›nlar›, 1961, s. 3-5.

19 Miller, op. cit. s. 575.
462 ÇA⁄RI ERHAN

manl› Padiflah› II. Mahmut'a bir mektup göndermifltir. Jackson'un, Sena-

to'nun onaylamad›¤› gizli madde hakk›ndaki sözleri flöyledir:
"Ayr› ve gizli madde hariç senatomuzun onay› ile ad› geçen
antlaflman›n tasdikli nüshas›n› zat-› flahanelerine iletmekten mem-
nuniyet duymaktay›m... Bu mektubu getiren elçiye, ad› geçen ayr›
maddenin hangi sebeplerden ötürü senatoda reddedildi¤i konu-
sunda izahat vermesi hususunda da talimat verilmifltir. Senato'nun
izni ve onay› olmaks›z›n biz, devletimizin kendine has örgütlenifli ve
özellikleri gere¤i, bu maddenin kabulü ve onay›ndan men edilmifl
bulunmaktay›z... Zat-› flahanelerinin bu ayr› gizli maddenin onay-
lanmay›fl› konusundaki bizde mevcut hükümler ve mucib sebepleri
tamamiyle takdir edecekleri ümidini beslemekteyim..."20
Baflkan Jackson'un mektubunda belirtildi¤i gibi, ‹stanbul'daki Amerikan
maslahatgüzar› David Porter, Bab›ali'ye yollad›¤› bir mektupla, gizli madde-
nin neden onaylanmad›¤›n› izah etmeye çal›flm›flt›r. Porter'a göre, Charles
Rhind, Kendisine tan›nan yetkileri aflarak yar› ve gizli bir madde imzalam›fl-
t›r. Böylece Rhind hem Bab›ali'yi aldatm›fl hem de Amerikan Hükümeti'ni
güç durumda b›rakm›flt›r 21. Oysa, 1830 Antlaflmas›'n›n dibaçesinde, Charles
Rhind'›n "bir antlaflman›n maddeleri hakk›nda müzakere yapmak ve bir so-
nuca varmak üzere tüm yetkilerle donat›lm›fl oldu¤u" aç›kça ifade edilmek-
tedir. Bu durumda, Porter'›n gerçek nedenleri saklamak için Rhind'›n yetki-
siz oldu¤u k›l›f›n›n ard›na s›¤›nd›¤› söylenebilir.
David Porter, Bab›ali'ye yollad›¤› mektubunun devam›nda flunlar› söy-
lemektedir:

"...Ben Bab›ali nezdindeki Birleflik Devletler temsilcisi David

Porter, Birleflik Devletler Baflkan›'n›n talimatnamesine uygun ola-
rak ve onun ad›na hareketle "ayr› madde"ye muadil olmak üzere
gerek harp gemilerinin Birleflik Devletler'den tedariki ve gerekse
gemi inflaat› için kereste ve denizcilik malzemesi tedariki konula-
r›nda Bab›aliye tavsiye ve dostça temennilerde bulunmay› ve sözü
edilen ayr› maddeye dayand›r›lan menfaatlerin sa¤lanmas›na Birle-
flik Devletler kanunlar› ve Amerika'n›n di¤er devletlerle antlaflma-

20 Kurat, op. cit. s. 338.

21 Ibid. s. 340.
 1830 OSMANLI-AMER‹KAN ANTLAfiMASI 463

lar›na halel getirmemek flart›yla gayret sarfetmeye daima haz›r ola-

ca¤›m"22.
Porter'›n bu sözlerinden de anlafl›ld›¤› gibi, Senato'nun gizli maddeyi
onaylamas›na ra¤men, Amerikan yönetimi, gemi ve denizcilik malzemeleri
sat›m› konusunda Osmanl› Devleti'ne yard›mc› olaca¤› yönünde iflaretler
vermektedir. Zaten, David Porter'›n Bab›ali'ye yukar›daki mektubu sunma-
s›ndan bir ay kadar önce, 1831 A¤ustos'unda New Yorklu bir gemi mühendisi
olan Henry Eckford kendi infla etti¤i United States adl› savafl gemisiyle ‹stan-
bul'a gelmifltir. Gemiyi gezen ve be¤enen Osmanl› yetkilileri, söz konusu
geminin Osmanl› Devleti'ne sat›lmas› için Amerikan maslahatgüzar› David
Porter'dan gerekli yard›mlarda bulunmas›n› istemifllerdir. David Porter,
"geminin Eckford'un kendi mal› oldu¤unu ve e¤er bir pazarl›k yap›lacaksa
bunun bizzat Eckford ile yap›lmas› gerekti¤ini" Osmanl› makamlar›na ilet-
mifltir23.
Henry Eckford ile temasa geçen Osmanl› makamlar› 150 bin dolar karfl›-
l›¤›nda United States gemisini sat›n alm›fllar, ayr›ca kendisinden, Osmanl›
tersanelerinde baz› yeni gemilerin yap›m›nda çal›flmas›n› istemifllerdir24.
Bu teklifi de¤erlendiren Henry Eckford, Bab›ali'ye kendisini tan›tan ve
Osmanl› tersanelerinde çal›flabilmesi için gerekli önflartlar› s›ralayan bir
mektup yollam›flt›r. Eckford mektubunda, 25 y›ld›r A.B.D.'nde gemi infla et-
ti¤ini, yapt›¤› gemiler aras›nda Berberî Savafllar›nda görev alan, ve Brezilya ve
Kolombiya taraf›ndan sat›n al›nan 64 top tafl›yabilen (64 k›ta top çeker) bü-
yük gemiler oldu¤unu ifade etmifltir. Osmanl› Devleti için 100 top tafl›yabilen
kapak, 64 top tafl›yabilen f›rkateyn ve ticarî vapurlar infla etmeye haz›r oldu-
¤unu belirten Eckford, Bab›ali onay verir vermez, Amerika'ya gidip alt› ay
içinde ‹stanbul'a getirdi¤inin benzeri bir gemiyi infla edebilece¤ini belirtmifl-
tir. Osmanl› tersanelerinde, gemi yap›m› konusunda yetenekli mühendisler
oldu¤unu gördü¤ünü belirten Eckford, Amerika'da gemi mühendisli¤inde
çok yeni teknikler gelifltirildi¤ini, bu tekniklerin, eski yönemlere al›flm›fl mü-
hendislere ö¤retilmesinin zaman alabilece¤ini, bunun için genç gemi mü-
hendislerinden 15-20'sini Amerika'ya götürüp bizzat e¤itmek istedi¤ini, dö-
nüflte 70-80 Amerikal› gemi iflçisini de beraberinde getirmeyi arzulad›¤›n›
bildirmifltir. Eckford mektubunda son olarak, yetifltirece¤i mühendisler ve

22 Idem.
23 Miller, op. cit. s. 588.
24 Kurat, op. cit. s. 349-350.
464 ÇA⁄RI ERHAN

getirece¤i iflçilerle birlikte, mevcut Osmanl› tersanelerinden ayr› bir me-

kânda, kimsenin müdahalesi olmaks›z›n çal›flmak istedi¤ini, bu flartlar yerine
getirilmeden, Osmanl› Devleti'ne hizmet veremeyece¤ini yazm›flt›r25.
Osmanl› yetkilileri, padiflah II. Mahmut'un da onay›yla Eckford'un istek-
lerini kabul etmifl ve Amerika'dan dönüflünde çal›flmalar›na bafllamas› için
kendisine Aynal›kavak'ta Amerikanvari gemi yap›m›na mahsus bir tersane
alan› infla etmifllerdir. Eckford, 1832 yaz›nda beraberinde gemi mühendisi
Foster Rhodes ve çok say›da Amerikal› gemi iflçisi oldu¤u halde ‹stanbul'a
yeniden gelerek çal›flmaya bafllam›flt›r26.

Eckford, ilk olarak II. Mahmud'un kullan›m›na mahsus bir kotra infla
etmifl ve Kaptan-› Derya Halil Pafla'n›n kamaras›na baz› süslemeler ve mefru-
flat yapm›flt›r27. Daha sonra 70 top tafl›ma kapasiteli bir f›rkateyn yap›m›na
bafllam›flt›r. Bu geminin inflas›nda Eckford'un Amerika'dan getirdiklerinin
yan›s›ra Kocaeli ve Gönen Da¤lar›'ndan kesilen keresteler de kullan›lm›flt›r 28.
Ancak, Eckford infla etmekte oldu¤u gemiyi tamamlayamadan 12 Kas›m
1832'de tifodan ölmüfltür29.

Henry Eckford'un ölümünden sonra, onunla birlikte ‹stanbul'a gelen

Foster Rhodes Osmanl› Devleti'yle, kendisine 15 günlük çal›flma bedeli ola-
rak ortalama 2000 kurufl verilmesini öngören bir mukavele yaparak Aynal›ka-
vak sahas›nda çal›flmaya bafllam›flt›r30. Osmanl› Arfliv kaynaklar›ndan takip
edebildi¤imiz kadar›yla Rhodes, 1840'a kadar ‹stanbul'da kalm›fl ve Nev Eser,
Nusretiye, Eser-i Hayr, Mesir-i Ferah, Tair-i Bahri ve Adliye adl› Amerikan
tarz› gemileri Osmanl› donanmas›na kazand›rm›flt›r. Rhodes ayr›ca Tersa-
ne'de bulunan hastanenin Amerikan kerestesiyle yeniden yap›lmas› iflini de
yönetmifltir31.

25Kurat, op. cit. s. 349-350.

26 ‹hsan ‹lgar, "Tarihte Türk-Amerikan Dostlu¤u ve Münasebetleri", Tarih-Co¤rafya
Dünyas›, C:1, No: 3 (Haziran 1959), s. 222.
27 Baflbakanl›k Arflivi (B.A.), Hatt-› Hümayun, Belge No: 20045/C, 7 Ramazan 1248 (28

Ocak 1833).
28 B.A. Cevdet -Bahriye, Belge No: 6321, 8 Cemaziyelahir 1248 (3 Ekim 1832).
29 Ilgar, op. cit. s. 222.
30 Arfliv belgelerinde Rhodes'un 2155 kurufl, 2197 kurufl, 2000 kurufl gibi farkl› onbefl

günlük ücretler ald›¤›n› görmekteyiz. (B.A. Cevdet - Bahriye Belge No: 3190, 5137, 5154, 29
fievval 1250 (28 fiubat 1835) 28 Recep 1250 (3 Eylül 1834), 4 fievval 1250 (3 fiubat 1835).
31B.A., Cevdet -Bahriye, Belge No: 3834, 18 fievval 1250 (17 fiubat 1835).
 1830 OSMANLI-AMER‹KAN ANTLAfiMASI 465

1840'da Amerika'ya dönen Rhodes'un yerine Rihs ad›nda bir Amerikal›

gemi mühendisi çal›flm›fl, ancak bir süre sonra o da ülkesine dönmüfltür 32.

IV - Sonuç
1830 Osmanl›-Amerikan Ticaret Antlaflmas› konusunda çal›flma yapan-
lar, genellikle bu antlaflman›n Amerika'ya sa¤lad›¤› kapitüler nitelikteki
maddeleri ve bunlar›n XIX. yüzy›l boyunca Osmanl›-Amerikan iliflkilerine
yans›yan sonuçlar› üzerinde hakl› olarak durmufllard›r. Bu antlaflman›n onay-
lanmayan gizli maddesi ve sonuçlar›n› ele alan incelemeler ise oldukça s›n›r-
l›d›r. Bu çal›flmada, söz konusu gizli maddenin gündeme getirilifli onaylan-
mama süreci ve sonuçlar› konusunda ulaflabilen kaynaklar çerçevesinde bilgi-
ler verilmeye çal›fl›lm›flt›r.
Gizli maddenin Amerikan Senatosu'nca, çeflitli gerekçeler gösterilerek
onaylanmamas›na ra¤men, Washington yönetiminin Osmanl› Devleti'ne
Amerikan yap›m› gemiler ve denizcilik malzemesi sat›fl›na so¤uk bakmad›¤›
görülmektedir. A.B.D. Baflkan›n›n talimatlar› do¤rultusunda, ‹stanbul'daki
Amerikan maslahatgüzar› gemi sat›n al›nmas› konusunda her türlü yard›mda
bulunaca¤›n› Bab›ali'ye bildirmifltir. Bu geliflmeler, günümüzde oldu¤u gibi,
yaklafl›k 150 y›l önce de Amerikan yasama organ› ile yürütme gücü aras›nda,
meselelere farkl› yaklafl›mlar olabildi¤ini ve yasama organ›n›n itiraz›na ra¤-
men yürütmenin bir yolunu bulup ço¤unlukla kendi hedefledi¤i sonucu ala-
bildi¤ini göstermesi bak›m›ndan ilginçtir.

1830 Antlaflmas›'ndan sonra ‹stanbul'a gelen Amerikal› gemi mühendis-

leri, 1827'deki Navarin bask›n›yla yok edilen Osmanl› donanmas›n›n yerine,
yeni ve güçlü bir donanma infla edilmesi girifliminde görev alm›fllar ve k›sa
sürede, Amerika'da kullan›lan teknikleri kullanarak, zaman›n en modern
gemilerini Osmanl› Devleti'ne kazand›rm›fllard›r. Bu faaliyet esnas›nda, Türk
gemi mühendisleri de yeni tekniklerden haberdar olmufl, Amerikal›lar›n ül-
kelerine dönmesinden sonra da savafl gücü yüksek ve sa¤lam gemiler yap-
maya devam etmifllerdir. Osmanl› donanmas› Sultan Abdülaziz döneminde
en büyük gücüne ulaflm›flt›r. Böylece, modern Türk donanmas›n›n temelle-
rinin 1832-1845 döneminde Aynal›kavak sahas›nda at›ld›¤›n› söylemek yanl›fl
olmayacakt›r.

32 Ilgar, op. cit. s. 223.