Socjologia

Czym jest socjologia?

Przedmiot związany ze sprawami społecznymi (miasto, badania, edukacja)
Formalna definicja socjologii
Socjologia to badania grup i społeczeństw ludzkich ze szczególnymi uwzględnieniami
społeczeństw uprzemysłowionych (nauka społeczna).
Socjologia to kultura, społeczeństwo, grupy społeczne i instytucje
2 podstawowe pytania, na które odpowiada socjologia:
• Dlaczego istnieje społeczeństwo ludzkie?
• Jak się zmienia
Człowiek to istota społeczna – realizuje swoje podstawowe potrzeby, interesuje się otoczeniem
Przed socjologią człowiek zawsze żył w gromadzie, istniały myśli społeczne nigdy nauki
społeczne, dominował woluntaryzm (wiara w przesądy, wiara w opatrzność, przekonanie o
nieprzewidywalności zdarzeń społecznych)
Wiedza potoczna
• Nie ogranicza się do obiektywnego opisu, ale wartościuje (co jest właściwe, a co nie)
• Następstwo w czasie przestrzegane przyczynowo skutkowo (modlitwa o deszcz, po której
pada uważana jest za przyczynę deszczu)
• Tworzy się poprzez wymianę doświadczeń
Wiedza naukowa
• Nie wystarczy opis, trzeba wyjaśnienie
• Przedmiot badanie jest precyzyjnie zdefiniowany
• Brak oceny i wartościowania
• Obiektywizm i neutralizm
Wiedza naukowa, a potoczna
• Każdy człowiek rozporządza pewna wiedzą o tym jak skonstruowany jest świat
• Na świat każdy patrzy z innej perspektywy (małego wynika rzeczywistości)
• Wiedza potoczna tworzy się poprzez wymianę doświadczeń
August Comte
• Ojciec socjologii, wprowadził termin „socjologii do języka publicznego i zarysował
całokształt socjologii
• Uważał, że socjologia będzie szansą na rozwiązanie problemów społecznych
• Społeczeństwo należy traktować tak samo jak przyrodę:
- fakty społeczne należy traktować jak rzeczy
 -fakty społeczne są mierzalne i podlegają pomiarom
- wiedza naukowa o społeczeństwie jest obiektywna (teorie i procesy poddawane sa
procesom weryfikacji)
Antypozytywizm
Twórcy: Willhelm Dilthey i Heinirich Relchert (kwestionują poglądy Comete’a, uważające ze
społeczeństwo jest przyrodą)
W społeczeństwie występują fakty niespotykane w przyrodzie (np. normy, wartości)
Społeczeństwo
Społeczeństwo – termin używany w publicystyce i mowie potocznej najczęściej w znaczeniu
ogółu mieszkańców danego kraju lub jego wyróżnionego obszaru.
Socjologiczna definicja społeczeństwa
Pewna samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzi, będąca ukształtowanym kompleksem
zbiorowości i grup społecznych, połączonych przez wspólne elementy (terytorium, instytucje,
formy działania i wartości kulturowe. Charakterystyczna dla członków tego społeczeństwa jest
poczucie odrębności w stosunku do innych zbiorowości.
JEDNYM Z NAJWIĘKSZYCH WYZWAŃ DLA SOCJOLOGII JEST TO ŻE
SPOŁECZŃSTWO SIĘ CIĄGLE ZMIENIA.
Podział pracy – proces różnicowania się społeczeństwa ze względu na przyjmowanie róoznych
ról zawodowych

Inaczej o grupach (koncepcja więzi społecznej)

Twórca: Ferdynand Tonnies
Koncepcja więzi społecznej to zbiór dwóch typów zbiorowości społecznej: wspólnota (niem.
Gemeinschaft) i zrzeszenie/stowarzyszanie (niem. Gesellschaft).
Wspólnota (niem. Gemeinschaft) Stowarzyszenie (niem. Gesellschaft)
• Więzy: pokrewieństwo, braterstwo, • Więzy: umowa, racjonalność,
wspólnota wymiana dóbr materialnych
• Ludzie uczestniczący w społecznych • Ludzie uczestniczą w społecznych
relacjach jako osobowość relacjach w rolach społecznych
• Kontrola społeczna sprawowana przez • Kontrola społeczna sprawowana jest
zwyczaj i tradycje przez instytucje sformalizowanego
• Ludzie kierują się wiarą prawa
• Podstawą gospodarki jest własność • Ludzie kierują się opinią innych
wspólna i zbiorowa • Podstawą gospodarki jest własność
prywatna i pieniądz
1) Społeczeństwo łowiecko – zbierackie
2) Wczesne społeczeństwo rolnicze
3) Społeczeństwo feudalne
4) Społeczeństwo przemysłowe
• Małe zaludnienie oraz małe grupy
• Duża ruchliwość i brak produkcji
• Słaby podział pracy oparty na płci
• Brak hierarchii
• Pokrewieństwo i rodzina – podstawa
struktury społecznej
• Ludzie żyją max do 20 roku życia
• Brak nadwyżek i zapasów
•
• Zaczęto używać prostych narzędzi
(motyka, zaostrzony kij
• Początek stałych osad
• Wprowadzony został podział pracy
• Osady połączone handlem
• Wzrost nierówności społecznej (ci co
produkują więcej mają więcej)
• Brak efektywnej komunikacji
(władcom łatwiej tworzyć imperium)
• Zaczęto produkcje rolną =
wyżywienie większej ilości osób
Ważne wynalazki:
- koło
- jarzmo
- uprząż
- siodło
- pług
• Zaczęto stosować energie zwierzęcą
do masowej produkcji żywności i do
podróży
• Silniejsze rządy (administracja
rządowa)
• Rozwój handlu
• Początek uwarstwienia i klas
społecznych
• Silne wojska
• Nadwyżka siły roboczej
Struktura: władza -wasal - chłop
•
• Uprzemysłowienie wiązało się z
postępami technologicznymi.
Wynaleziono m.in.:
 - maszynę parową
- lokomotywę parową
• Źródłami energii stały się węgiel,
woda, później ropa
• Powstawały wielkie wydajne farmy
(nawozy sztuczne)
• Produkcja przemysłowa na masową
skalę
• Nowe formy własności – kapitał,
spółki akcyjne
• Wolna siła robocza
• Rodziny – nie wielopokoleniowe
(nuklearna)
• Równość dla wszystkich (system
prawa)

5) Społeczeństwo post – industrialne • Mechanizacja i automatyzacja

redukuję potrzebę zatrudnienia w
przemyśle
• Aktywizacja kobiecej rezerwy siły
roboczej
• Wykształcenie głównym czynnikiem
awansu
• Rozwój komunikacji masowej i
informacji
• Globalizacja

Tayloryzm
Twórca: Frederic W. Taylor
Pierwszy naukowy system organizacji pracy. Polegający na standaryzacji maszyn, narzędzi i
zadań. Wprowadzono specjalne normy wydajności.
Fordyzm
Twórca: Henry Ford
Szybka linia produkcyjna, powtarzalne, identyczne i proste zadania, mające sens tylko jeśli są
uzupełnione zadaniami poprzedniego i następnego pracownika. Było zróżnicowanie produktu
(można kupić samochód w każdym kolorze)
Teoria 3 sektorów gospodarki:
1) Ekstrakcyjny (wydobywczy) – rolnictwo, leśnictwo, kopalnictwo
2) Produkcyjny – przemysł, budownictwo
 3) Usługowy – administracja, transport, finanse, edukacja, kultura, usługi osobiste, ochrona
zdrowia
Instytucje
Instytucje można podzielić na formalne i nieformalne.
Formalne Nieformalne
Jak funkcjonują/czego są Są wynikiem społecznego Nie regulują ich kodeksy ani
wynikiem? podziału pracy prawa, lecz normy wartości,
normy zwyczajowe,
akceptowane przez członków

Jak powstaje? Powoływane do spełnienia Powstaje spontanicznie

Czy członkostwo jest
dobrowolne?
ściśle zdefiniowanych celów
Członkostwo jest Członkostwo jest dobrowolne
dobrowolne, ale wiąże się z
koniecznością dostosowania
się do sformalizowanych
norm grupowych i
podporządkowania
dyscyplinie oraz przywódcy

Przykłady • Partie polityczne • Zespół pieśni i tańca

• Związki zawodowe • Krąg brydżowy
• Harcerstwo • Kółko szachowe
• Kościół • Grupa modlitewna
• Szkoła

Instytucje totalne
Czym się charakteryzują Charakteryzują się ściśle określonym
porządkiem, skodyfikowanymi normami, w
których członkostwo ma charakter
sformalizowany
Z czego się składają Składają się z personelu,
podporządkowanemu ściśle
skodyfikowanemu porządkowi (normom,
zasadom, prawom)
Jaki mają system Są systemem wywierania presji, nacisku,
przymusu na jednostki i indywidualne
sposoby postępowania
Przykłady - szpitale psychiatryczne
- szkolne internaty
- klasztory
- domy poprawcze
- państwa despotyczne
 Funkcje - podporządkowanie jednostek i celów
- uniformizacja jednostkowych cech
- bezwzględna dyscyplina w przestrzeganiu
norm
Zachowania w instytucji Wzory zachowań i dyscyplina n narzucone,
stosowanie się do norm instytucji podlega
sformalizowanej kontroli

Kultura a natura
Natura – to wszystko co nie różni człowieka od zwierzęcia, a zatem wszystko co sprowadza się
do najbardziej pierwotnych sposobów zaspokajania potrzeb biologicznych
Kultura – to co odróżnia człowieka od zwierzęcia, co sprawia, że człowiek jest gatunkowo inny
niż zwierzę (zdolność do używania narzędzi, posługiwanie się symbolami, społeczny charakter
interakcji)
Rodzina
Cechy konstytutywne rodziny (cechy decydujące):
- małżeństwo (uznanie społeczne wzór związku kobiety i mężczyzny)
- pokrewieństwo (w znaczeniu biologicznym np. bliscy dalsi krewni)
- zamieszkanie we wspólnym gospodarstwie domowym
Funkcje rodziny
✓ Reprodukcja biologiczna populacji
✓ Regulacja aktywności seksualnej
✓ Socjalizacja młodych
✓ Reprodukcja kultury
✓ Zapewnienia bytu materialnego
✓ Ochrona emocjonalna
✓ Konstytuowanie tożsamości społecznej
Formy małżeństw:
• Monogamiczne – związek jednej kobiety z jednym mężczyzną (związek dwóch osób)
• Poligamiczne – związek jednego mężczyzny z kilkoma kobietami (popularne w
społeczeństwie muzułmańskim)
• Poliandryczne – związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami (np. w niektórych
społeczeństwach w Tybecie, Nepalu

Poligynia – daje mężczyznom powodzenie w produkcji i zapewnia prestiż

Typy rodzin:
 • Patrylokalne (nowa rodzina przy rodzinie męża), matrylokalne (przy rodzinie żony),
neolokalne (przy nowym gospodarstwie)
• Wielkie (wielopokoleniowe, dzieci krewni), nuklearne (małżeństwo i dzieci)
• Patriarchalne (decyzje podejmuje ojciec), matriarchalne decyzje podejmuje matka

Rodzina przedindustrialna
• Rodzina służyła nie tylko do reprodukcji, ale była jednostką produkcyjną
• W skład rodziny wchodzą:
- małżeństwo i jego dzieci
- krewni i powinowaci
- służba
- uczniowie i terminatorzy
- ubodzy krewni (rezydenci)
• Wielkość rodziny zależy od zamożności i pozycji społecznej
• Małżeństwa wybierane było przez rodziców, nie przez kobietę czy mężczyznę
• Rodzenie dzieci nie oznaczało opieki nad nimi (dzieci często trafiały to innych rodzin –
bogatszych, bezdzietnych)
• Dzieci były wykorzystywane jako siła robocza i zabezpieczenie rodziców na starość
• Rodziny były patriarchalne – ojciec władze nad wszystkim
• Podstawową rolą kobiety była rola „kury domowej” /gospodyni domu
Rodzina w społeczeństwie przemysłowym
• Mniejsza ilość osób w rodzinie – jedynie dzieci i ich rodzice
• Małżeństwo jest wynikiem woli i decyzji obu stron (nie przymusem rodziców)
• Zmienia się rola mężczyzny – odpowiada za dostarczenie środków do funkcjonowania i
wyżywienia rodziny. Najważniejsze relacje z żoną nie dziećmi)
• Dzieci nie sa siłą roboczą, zaczyna się w nie inwestować
Rodzina współczesna
• Słabszy związek między aktywnością seksualną, małżeństwem i reprodukcją
(małżeństwo oparte na uczuciach, wzrasta liczba rozwodów, wzrasta liczba związków
jednopłciowych)
• Zmiana jego roli w rodzinie (osłabienie jego władzy, zmniejszenie zakresu
odpowiedzialności ojca za utrzymanie rodziny)
• Zmiana roli kobiety (dostęp do wykształcenia, prawa polityczne, niezależność finansowa)
• Zmiana roli dziecka (długotrwałe dzieciństwo, prawa dzieci chronione przez państwo
Gospodarstwo domowe – ludzie mieszkający razem utrzymujący się wspólnie i prowadzący
razem gospodarstwo domowe
 Religia
Różne podejścia do religii:
1) Filozoficzne lub technologiczne
2) Psychologiczne
3) Socjologiczne
Religia to system wzajemnie powiązanych wierzeń i praktyk dotyczących rzeczy „świętych” tzn.
niedoświadczanych empirycznie (bezpośrednio), cudownych, nadnaturalnych, stanowiących
„pierwszą przyczynę”, niewytłumaczalnych racjonalnie zdarzeń
Podejście do religii w naukowy sposób - religia powstała jako sposób rozumienia świata i
wyjaśnienia spraw oraz rzeczy trudnych do zrozumienia
Fenomenologiczne podejście do religii – religia nie może zostać zredukowana tylko do swych
aspektów społecznych. Jej głównym źródłem są wewnętrzne uczucia religijne (osobiste
doświadczenia)
Istotne są 3 elementy lub aspekty religii („jedna religia w trzech osobach”):
1) Teoria – mity, doktryny
2) Praktyka – formy kultu, rodzaje zachowań
3) Organizacja – kościół, sekta
Podejście do religii w naukach społecznych – religia jest zjawiskiem ukształtowanym
społecznie (nieindywidualnie). Stanowi jeden z głównych czynników integrujących społecznie
Funkcje religii:
• Egzystencjalna – religia nadaje sens życiu, podejmuje problemy ostateczne (życia i
śmierci), odpowiada na pytania egzystencjalne
• Udziela wsparcia psychicznego – szczególnie w chwilach „trudnych”
• Nadaje spójność społeczeństwu – poprzez tworzenie i narzucanie wspólnego systemu
wartości, tworzy wspólną kulture, odczucia
• Kontrola społeczna – nakłada normy i sankcje
• Siła konfliktowa i konserwatywna
Typy religii:
• Monoteizm – wiara w jednego Boga (np. judaizm). Rola wielu różnych Bogów może
być przejęta przez świętych, jak np. w religii katolickiej
• Politeizm – wiara w wielu bogów i bogiń. Każdy bóg jest odpowiedzialny za cos innego
(np. bogowie greccy)
• Szamanizm – wiara, że jakiś człowiek ma zdolności komunikowania się z posłusznymi
mu duchami. Uważa się, że każdy człowiek ma kilka duszy, które go czasem opuszczają i
pałętają się po świecie, co wywołuje choroby
Rodzaje religii:
 • Animizm – wiara w duchy, często związana z kultem siły natury (słońca, wody,
powietrza) oraz kultem przodków, którzy żyją jako duchy
• Fetyszyzm – wiara, że niektóre przedmioty natury (np. jakaś kość, ząb) lub wytwory
ludzkie (np. lalka, figurka) mają moc nadnaturalną
• Totemizm – wiara, że plemię lub rodzina ma zwierzęcego przodka. Ludzie identyfikują
się ze swoim totemem (np. amerykańscy Indianie identyfikują się z wilkiem, orłem)
4 najważniejsze religie na świecie:
1) Chrześcijaństwo
2) Islam
3) Hinduizm
4) Buddyzm
Duża część jest bezwyznaniowa
Ateizm - pogląd zaprzeczający istnieniu jakiegokolwiek boga i siły nadprzyrodzonej
Agnostycyzm – pogląd filozoficzny, według którego obecnie niemożliwe jest całkowite
poznanie rzeczywistości. W kontekście religijnym oznacza to że nie można się dowiedzieć czy
bóg istniał na prawdę
Treści kulturowe - wartości
• Abstrakcje, które nadają sens i znaczenie materialnym i niematerialnym faktom (wolność,
miłość, szczęście, przyjaźń, mieszkanie)
• Fakty, materialne i nie, które mają wartość dla jednostek, grup i społeczeństw i do których
osiągnięcia się dąży
• Fakty różnią się co do wartości, znaczenia
• Każda jednostka, grupa społeczna, społeczeństwo ma własną liste i hierarchię wartości =
własny system wartości
Treści kulturowe - normy
Normy – wzory zachowań, dążeń, postaw (np. w kulturze europejskiej normą zachowania jest
monogamia)
Normy mogą być jawne i ukryte
Normy jawne – ludzie zdają sobie sprawę i świadomie postępują zgodnie z nimi lub wbrew nim
(np. nie kradnij)
Normy ukryte – normy nie świadome, ale postępujemy zgodnie z nimi, nie wiedząc o tym (np.
dziewczynki bawią się lalkami, a chłopcy samochodami
Sankcje
Sankcja – system kar i nagród, który składnia jednostkę do szanowania wartości uznanych w
danej grupie społecznej i postepowania zgodnie z normami, zasadami.
Zachowania zgodne z normami są nagradzane (np. akceptacja społeczna), niezgodne wiążą się z
karą (np. odrzucenie, wykluczenie)
Sankcje mogą być formalne (np. akceptacja lub odrzucenie) i nieformalne (odznaczenie lub
więzienie
Dystynkcja
Twórca: Pierre Bourdieu (socjolog)
Dystynkcja – przełomowa praca nad konsumpcją i kulturą przeprowadzona przez socjologa P.
Bourdieu. Szczególnie interesowała go idea kapitału kulturowego.
Według P. Bourdieu nie ma czegoś takiego jak dobry gust czy absolutne piękno. Dla niego gust
(kulturowe wzorce wyboru i preferencji) jest postrzegany jako zasób (kapitał), który jest
wykorzystywany przez grupy w celu ustalenia lub wzmocnienia ich lokalizacji w porządku
społecznym.
Dystynkcja = klasyfikacja i nierówność
Gust nie jest obiektywny, zawsze coś nami kieruje jakieś opinie/potrzeby
Bourieu zakładał, iż kultura jest środkiem i celem walki z klasami (kluczowy proces społeczny),
a pozycje jednostek w społeczeństwie opisać można za pomocą posiadanych przez nich
kapitałów (nie tylko ekonomiczny, ale też kapitał społeczny czy kulturowy). Kapitał zdefiniował
jako „zakumulowaną pracę”, która o ile zostanie przywłaszczona na prywatnej, umożliwia im
zawłaszczenie energii społecznej w formie uprzedmiotowionej lub żywej pracy
Według Bourdieu istnieją 3 klasy społeczne:
1) Ludowa
2) Wyższa
3) Średnia
Różnice między klasami widać bardzo dobrze, jeśli chodzi o wizyty w teatrze: klasa ludowa nie
chodzi do teatru, klasa średnia odwiedza teatr raz na rok, a klasa wyższe z większą
częstotliwością
Metodologia – nauka humanistyczna, której celem jest rozumienie postępowania naukowców.
Metodologia zakłada, że naukowiec postępuje racjonalnie i racjonalnie dobiera narzędzia do
realizacji celów.
Metodolog analizuje:
- cele postepowania naukowego
- narzędzia realizacji tych celów
- kryteria doboru narzędzi stosowanych przez naukowców
Metodologia ogólna – zajmuje się prawidłowościami procesu poznawczego w nauce,
wspólnymi dla wszystkiego naukami (klasyfikowanie, wnioskowanie)
Metodologia szczególna – zajmuje się prawidłowościami procesów poznawczych specyficznych
dla danej dyscypliny naukowej
Cele nauczania metodologii:
- socjologia musi mieć narzędzia, aby zrozumieć naukowe prace i procedury, za pomocą których
uczony dochodzi do swoich wniosków
- socjologia musi umieć samodzielnie zaprojektować badania empiryczne, samodzielnie je
przeprowadzić oraz samodzielnie zinterpretować i uogólnić jego wyniki

Ekologia – bada relacje między gatunkiem, a jego środowiskiem

Struktura i organizacja w populacjach zwierzęcych tworzą się w wyniku więzi, które powstają w
związku z zaspokojeniem potrzeb:
• Pożywienie (które trzeba znaleźć)
• Odpoczynek i schronienie (wspólne poszukiwanie bezpiecznego schronienia)
• Rozmnażanie (konkurencja o dostęp do reprodukcji)
Etologia – nauka o zachowaniu zwierząt. Wzory zachowań zwierząt ukształtowały się w
procesie ewolucji (zachowania są w pewnym zakresie warunkowane genetycznie)
Cechy wyróżniające gatunek ludzki:
- duży mózg i silnie rozwinięta kora mózgowa
- przetwarzanie informacji
- pamięć
- myślenie abstrakcyjne
- chwytanie dłońmi
- wysoce rozwinięty aparat głosowy
- intencjonalne tworzenie relacji międzyludzkich
- istnienie kultury oraz norm i sankcji
Istnieje wąskie rozumienie terminu „kultura”, które ogranicza kulturę do „wyższych wytworów
umysłu”
Socjologiczne znaczenie terminu „kultura” – poza genetyczny przekaz informacji wszystko to
co, jest rezultatem uczenia się w procesie socjalizacji i jest przekazywane dzieciom poza
genetycznie. Narzędzie poznania i opanowania świata przez człowieka. Wytwór kultury
umożliwiający porozumiewaniu się i współpracy. Tworzą je fakty zarówno materialne, jak i
niematerialne, symbole, idee, wartości, opinie, postawy.
Protokultura
Elementy kultury, które nazywamy „protokulturą”, spotykamy także u zwierząt:
• Można psa nauczyć przychodzić na wołanie, prosić, podawania łapy, a nawet przynosić
gazetę z kiosku
• Szympansy, a także inne zwierzęta w grupach
Cechy kultury:
• Dotyczy wszelkich aspektów życia ludzkiego (co się je, jak się biesiaduje, jak się ludzie
poruszają, komunikowanie się, czy wizytówkę wręcz się jedną ręką czy dwoma, jedna
czy wiele żon, przenośny namiot czy stały dom itp.)
• Kultura to wszystko, co jest wytworem człowieka (nawet to co jest uznawane za
nieetyczne np. kanibalizm, nawet to co jest uznawane za nieprzyjemne np. jedzenie
ślimaków, nawet to czego nie rozumiemy)
• Nie oceniamy, nie wartościujemy, ale staramy się zrozumieć wyjaśnić w szerokim
kontekście historycznym, politycznym, ekonomicznym i społecznym
• Kultura jest tworem zbiorowym, a nie jednostkowym (tworzy się w wyniku interakcji
między członkami społeczności, którzy komunikują się i uczą się od siebie, treścią
kultury jest tylko to co jest wspólne, kultura podlega zmianom w wyniku zmian treści
społecznych interakcji)
Kultura jako zbiorowe zaprogramowanie umysłu
Twórca: Geert Hofstede
Definiuje kulturę jako zbiorowe zaprogramowanie umysłu, które odróżnia członków jednej
grupy od drugiej. Symbole, bohaterowie, rytuały, praktyki i wartości. Według Hofstede wartości
kulturowe mało się zmieniają, są raczej statyczne.
Internalizacja wartości i norm (uznawanie)
• Wartości i normy są zinternalizowane wtedy i tylko wtedy, kiedy stają się „naszymi
wartościami”, kiedy traktujemy je jako naturalne i oczywiste, a ich realizacja jest
naturalna, bez odczucia przymusu
• Poza wartościami zinternalizowanymi są jeszcze takie, które uznajemy i taki, które
realizujemy, lecz nie odczuwamy
• Jeśli musimy realizować wartości, których nie czujemy, często mamy do czynienia z
konfliktem wartości
Zróżnicowanie kulturowe
• Cechą charakterystyczną współczesnych społeczeństw jest ich wielokulturowość
• Podstawowe różnice między wzorcami kulturowymi dotyczą:
- języka i ekspresji
- wartości
- norm zachowania
- estetyki
 - stylu życia (ubierania się, spędzania czasu)
Relatywizm kulturowy – pogląd, iż nie ma kultur lepszych czy gorszych, są one zróżnicowane,
różne funkcje kulturowe służą tym samym funkcjom społeczeństwa (np. we wszystkich
kulturach normą jest zakaz kazirodztwa, ale pokrewieństwo jest definiowane różnie w różnych
kulturach). Są niektóre normy i wartości uznawane przez wszystkie znane kultury, ale ich formy
mogą się wyrażać w różne sposoby
Etnocentryzm – wartościujący stosunek do innych kultur wynikający z porównywania ich
własną kulturę i traktowania własnej kultury jako układu odniesienia dla wartościowania
(subiektywna opinia dobra i zła)
Kultura powstaje poprzez przystosowanie się ludzi do ich środowiska naturalnego i społecznego
Grupy społeczne
Zbiorowość społeczna – to osoby zajmujące trwale lub chwilowo wspólną przestrzeń i z tego
powodu oddziaływujących na siebie
Grupa społeczna – ludzie połączeni nawet chwilowo pewną więzią społeczną, mający wspólne
interesy oraz poczucie odrębności od innych grup.
Kiedy zbiorowość staje się grupą społeczną?
• Kiedy między jej członkami zachodzi jakakolwiek relacja (która ma charakter społeczny)
• Kiedy tworzy się poczucie więzi
• Kiedy poczucie odrębności grupowej wynika z interakcji między członkami grupy i ich
dążeniem do uwspólniania znaczeń (sytuacji, interakcji, działań)
• Kiedy powstaje tożsamość grupowa – poczucie przynależności, które odróżnia członków
grupy „własnej” od innych
• Kiedy tworzy się struktura grupy (relacje podległości, dominacji)
• Kiedy istnieją grupy inne niż własna
Diada – wie osoby w relacji ze sobą
Rodzaje grup społecznych
• Grupy pierwotne – takie w których interakcje mają charakter bezpośredni, osobisty i
polegający na współpracy
Stosunek osobowy, nie rzeczowy. Między osobami, nie rolami społecznymi. Mają
fundamentalny wpływ na rozwój osobowości jednostek i socjalizacje pierwotną. Mają
decydujące znaczenie w komunikowaniu się jednostki ze strukturami społecznymi (np. między
klasami, warstwami, narodem)
Przykłady:
Rodzina, grupa przyjaciół, krąg przyjaciół i najbliższych znajomych, sąsiedzi mający ze sobą
bliskie kontakty
 • Grupy wtórne – grupy, które nie powstały wskutek naturalny „biologiczny”,
środowiskowych skutków, bliskości między ludźmi. Grupy te powstały wskutek potrzeby
rzeczowej, swoistych funkcji, które trzeba spełnić, a które nie mają związku z
pierwotnymi potrzebami człowieka (afiliacja, potrzeba bezpieczeństwa, rozmnażania się)
Stosunki w grupach wtórnych są rzeczowe, nie osobowe
Przykłady:
Partie polityczne, związki zawodowe, organizacje kościelne, stowarzyszenia, zakłady pracy,
szkoły
• Grupy odniesienia
- Takie grupy, które są dla jednostki źródłem norm i wartości (miara tego jak należy postępować,
miara tego co jest dobre, złe w racjach społecznych)
- Grupy, które są miarą oceny samego siebie: sytuacje w których się jest jakoś postępując (wyżej
niż niżej w hierarchii społecznej, postępowanie tak, czy inaczej, czy otrzymujemy nagrody
stosowane do tego co wykonujemy, czy jesteśmy karani stosownie do tego co otrzymujemy)
- Normy i wartości wyrażane są przez jednostkę (z norm i wartości grup odniesienia), stają się
one miarami sprawiedliwości społecznej
Instytucje tworzą w społeczeństwie, stabilne oczekiwania zachowań innych. Są niezwykle
ważnym elementem gospodarki i tworzą ramy systemu gospodarczego. Pozwalają nam
uczestniczyć w działalności społecznej i gospodarczej (ale także to ograniczają)
Znaczenie instytucji:
• Instytucje są podstawą porządku społecznego
• Wspólne sposoby działania, prowadzące do postepowania w standaryzowany, nawykowy
sposób
• Wszelkie wymyślone przez człowieka zasady i reguły, które kontrolują, porządkują oraz
pozwalają przewidywać ludzkie interakcje
• Zorganizowane formy działalności służące zaspokojeniu określonej grupy potrzeb
jednostki, grup społecznych i zbiorowości
• Instytucja składa się z: celów, norm, personelu oraz ostatecznych rezultatów ich działań,
czyli funkcji
Typy instytucji społecznych:
• Polityczne – regulują stosunki władz z podległymi
• Ekonomiczne – służy produkcji dóbr i usług
• Stratyfikacyjne - służy dystrybucji pozycji społecznych i lokacji zasług w systemie
nagród
• Socjalizacyjne – rodzina i system pokrewieństwa
• Wychowawcze i edukacyjne
Instytucje pierwotne i wtórne
Instytucje pierwotne – służą przed wszystkim reprodukcji w sensie biologicznym oraz
kulturowym. Są czynnikiem ciągłości życia społecznego i stabilizacji wzorców zachowań, norm
i wartości (pierwotna socjalizacja, czyli uczą jednostkę wartości i norm zachwania np. rodzina,
grupa rówieśników)
Instytucje wtórne – służą socjalizacji wtórnej (uczą jednostkę zróżnicowania ról społecznych
oraz norm i wartości związanych z tymi rolami np. kościół, szkoła, związki młodzieżowe, partie
polityczne)
Wpływy komunizmu
- System komunistyczny wykreował specyficzną, unikatową relację między gospodarką,
instytucjami i kulturą
Między jednostkami i społeczeństwem istnieją różne struktury np. instytucje, grupy
społeczne
Grupy społeczne
• Ludzie mieszkający we wspólnocie
• Nie jest homogeniczne (różne zbiorowości i grupy)
• Wszyscy należą do różnych zbiorowości i grup społecznych
Struktura grupy – przywództwo
• Przywództwo wyłania się w grupie nie ze względu na cechy jednostki, a ze względu na
ich relacje z cechami innych członków grupy
• Przywództwo ma charakter sytuacyjny (jest jakieś zadanie więc wybierany jest
przywódca)
Grupa etniczna
• Wyróżniona ze względu na wspólne cechy:
- przekonania o wspólnym pochodzeniu (np. legendy i mity np. o 3 braciach – Lechu,
Czechu i Rusie
- wspólne dzieje (historia, własne dzieje, pamięć wspólnej przeszłości)
- odrębna kultura (cechy odrębne od innych wspólnot np. religia, język, zwyczaje
pogrzebowe)
- związek z terytorium
- poczucie więzi i tożsamość („my”, „oni”)

Naród odróżnia się od wspólnoty (grupy etnicznej) upolitycznieniem, dążeniem do

posiadania własnej państwowości, suwerenności politycznej

Klasy społeczne
Według Karola Marksa:
• Klasy społeczne odróżnia stosunek do środków produkcji (właściciele środków produkcji
to burżuazja, a klas pozbawiona produkcji to proletariat). Stosunek do środków produkcji
 powoduje m.in. różnice położenia ekonomicznego, różnice w sposobie i stylu życia,
różnice w dostępie do wykształcenia
• Klasy społeczne są w stanie nieustannego konfliktu (przez duże różnice)
• Klasy w sobie i klasy dla siebie:
✓ klasy w sobie – zbiór jednostek o tych samych cechach położenia społecznego
✓ klasy dla siebie – zbiór jednostek o poczuciu tożsamości klasowej
• struktura społeczna zmienia się w wyniku stałego procesu rozwoju
Według Max’a Webera:
• poza podziałem w płaszczyźnie ekonomicznej w społeczeństwie ma miejsce podział ze
względu na dostęp do prestiżu i władzy
• Są 3 wymiary zróżnicowań społecznych (mogą się na siebie nakładać, lecz nie
koniecznie):
1) Wymiar ekonomiczny (klasa) – to szanse na rynku, które zależą tylko od stosunku do
środków produkcji, ich posiadania lub braku, ale także od kwalifikacji
2) Wymiar szacunku społecznego (status) – godność, prestiż wyznacza „styl życia” i
„poziom konsumpcji”, wiąże się z nich dążenie do zachowania drębności stanowej
3) Wymiar władzy politycznej (władza) – zakres wpływu na aparat władzy i pozyskiwanie
w nim swoich stronników
Klasy społeczne i konsumpcja
Stratyfikacja społeczna – zróżnicowanie społeczne rozpatrywane pod kątem istnienia w
społeczeństwie usytuowanych hierarchicznie kategorii ludzi (warstw) wyróżniających się jakimś
ważnym względem (np. dochodem)
Według Maxa Webera najczęściej wyróżnia się 3 podstawowe kryteria stratyfikacji społecznej:
1) Położenie materialne (klasowe)
2) Pozycję społeczną (status społeczny)
3) Władzę
Konsumpcja – zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich
potrzeb. Wynika ona z użyteczności konsumowanego produktu lub usługi, która może mieć też
dla konsumenta charakter subiektywny i komplementary

Notatki z przedmiotu socjologia wykonane przez Katarzynę Kozińską