‫شیمی معدنی ‪3‬‬

‫دکتر قباد منصوری‬

 ‫امروز کتابخوانی و علمآموزی نه تنها یک وظیفهی ملی‪ ،‬که یک واجب دینی است‪.1‬‬
‫مقام معظم رهبری‬

‫در عصر حاضر یکی از شاخصههای ارزیابی رشد‪ ،‬توسعه و پیشرفت فرهنگی هر‬
‫کشوری میزان تولید کتاب‪ ،‬مطالعه و کتابخوانی مردم آن مرز و بوم است‪ .‬ایران‬
‫اسالمی نیز از دیرباز تاکنون با داشتن تمدنی چندهزارساله و مراکز متعدد علمی‪،‬‬
‫فرهنگی‪ ،‬کتابخانه های معتبر‪ ،‬علما و دانشمندان بزرگ با آثار ارزشمند تاریخی‪ ،‬سرآمد‬
‫دولتها و ملتهای دیگر بوده و در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی بهسان خورشیدی‬
‫تابناک همچنان میدرخشد و با فرزندان نیکنهاد خویش هنرنمایی میکند‪ .‬چه کسی‬
‫است که در دنیا با دانشمندان فرزانه و نامآور ایرانی همچون ابوعلی سینا‪ ،‬ابوریحان‬
‫بیرونی‪ ،‬فارابی‪ ،‬خوارزمی و ‪ ...‬همچنین شاعران برجستهای نظیر فردوسی‪ ،‬سعدی‪،‬‬
‫مولوی‪ ،‬حافظ و ‪ ...‬آشنا نباشد و در مقابل عظمت آنها سر تعظیم فرود نیاورد‪ .‬تمامی‬
‫این افتخارات ارزشمند‪ ،‬برگرفته از میزان عشق و عالقه فراوان ملت ما به فراگیری علم‬
‫و دانش از طریق خواندن و مطالعه منابع و کتابهای گوناگون است‪ .‬به شکرانه الهی‪،‬‬
‫تاریخ و گذشته ما‪ ،‬همیشه درخشان و پربار است‪ .‬ولی اکنون در این زمینه در چه‬
‫جایگاهی قرار داریم؟ آمار و ارقام ارائهشده از سوی مجامع و سازمانهای فرهنگی در‬
‫مورد سرانه مطالعه هر ایرانی‪ ،‬برایمان چندان امیدوارکننده نمیباشد‪.‬‬
‫کتاب‪ ،‬دروازه ای به سوی گستره دانش و معرفت است و کتاب خوب‪ ،‬یکی‬
‫از بهترین ابزارهای کمال بشری است‪ .‬همه دستاوردهای بشر در سراسر عمر جهان‪،‬‬
‫تا آنجا که قابل کتابت بوده است‪ ،‬در میان دستنوشتههایی است که انسانها پدید‬
‫آورده و میآورند‪ .‬در این مجموعه بینظیر‪ ،‬تعالیم الهی‪ ،‬درسهای پیامبران به بشر‪ ،‬و‬
‫همچنین علوم مختلفی است که سعادت بشر بدون آگاهی از آنها امکانپذیر نیست‪.‬‬
‫کسی که با دنیای زیبا و زندگیبخش کتاب ارتباط ندارد بیشک از مهمترین دستاورد‬
‫انسانی و نیز از بیشترین معارف الهی و بشری محروم است‪ .‬با این دیدگاه‪ ،‬بهروشنی‬
‫می توان ارزش و مفهوم رمزی عمیق در این حقیقت تاریخی را دریافت که اولین‬
‫خطاب خداوند متعال به پیامبر گرامی اسالم(ص) این است که »بخوان!» و در اولین‬
‫سورهای که بر آن فرستاده عظیمالشأن خداوند‪ ،‬فرود آمده‪ ،‬نام «قلم» به تجلیل یاد‬

‫‪1. https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=2696‬‬

‫سه‬
‫ک ْإلْاَکْ َر ُم‪ْ.‬إَلَّذیْ َعلَّ َْم ْبِالْ َق َلم» در اهمیت عنصر کتاب برای تکامل‬
‫شدهاست‪« :‬إقْ َرإ َْو ْ َربْ َ‬
‫جامعه انسانی‪ ،‬همین بس که تمامی ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری‪ ،‬از‬
‫طریق کتاب جاودانه ماندهاند‪.‬‬
‫دانشگاه پیامنور با گستره جغرافیایی ایرانشمول خود با هدف آموزش برای‬
‫همه‪ ،‬همهجا و همهوقت‪ ،‬بهعنوان دانشگاهی کتابمحور در نظام آموزش عالی‬
‫کشورمان‪ ،‬افتخار دارد جایگاه اندیشهسازی و خردورزی بخش عظیمی از جوانان‬
‫جویای علم این مرز و بوم باشد‪ .‬تالش فراوانی در ایام طوالنی فعالیت این دانشگاه‬
‫انجام پذیرفته تا با بهرهگیری از تجربههای گرانقدر استادان و صاحبنظران برجسته‬
‫کشورمان‪ ،‬کتابها و منابع آموزشی درسی شاخص و خودآموز تولید شود‪ .‬در آینده‬
‫هم‪ ،‬این مهم با هدف ارتقای سطح علمی‪ ،‬روزآمدی و توجه بیشتر به نیازهای مخاطبان‬
‫دانشگاه پیامنور با جدیت ادامه خواهد داشت‪ .‬بهطور قطع استفاده از نظرات استادان‪،‬‬
‫صاحبنظران و دانشجویان محترم‪ ،‬ما را در انجام این وظیفه مهم و خطیر یاریرسان‬
‫خواهد بود‪ .‬پیشاپیش از تمامی عزیزانی که با نقد‪ ،‬تصحیح و پیشنهادهای خود ما را در‬
‫انجام این وظیفه خطیر یاری میرسانند‪ ،‬سپاسگزاری مینماییم‪ .‬الزم است از تمامی‬
‫اندیشمندانی که تاکنون دانشگاه پیامنور را منزلگه اندیشهسازی خود دانسته و ما را در‬
‫تولید کتاب و محتوای آموزشی درسی یاری نمودهاند‪ ،‬صمیمانه قدردانی گردد‪ .‬موفقیت‬
‫و بهروزی تمامی دانشجویان و دانشپژوهان عزیز آرزوی همیشگی ما است‪.‬‬

‫دانشگاه پیامنور‬

‫چهار‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﯾﺎزده‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫‪1‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ‬

‫‪1‬‬ ‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫‪1‬‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬
‫‪1‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪ 1-1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪4‬‬ ‫‪ 1-1-1‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪10‬‬ ‫‪ 2-1‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻫﺸﯽ اﺳﺘﺎﻧﺪارد )˚‪ (E‬و راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ˚‪ ΔG˚ ، E‬و ‪K‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪ 1-2-1‬ﻧﯿﻢ ﭘﯿﻞ و ﭘﯿﻞ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿﮏ‬
‫‪12‬‬ ‫‪ 2-2-1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ و اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺎﻫﺶ‪Eo‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪ 3-2-1‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻫﺸﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﻞ‬
‫‪18‬‬ ‫‪ 3-1‬اﺛﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ ﯾﺎ رﺳﻮب ﺑﺮ روي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﮐﺎﻫﺸﯽ ‪M /M‬‬
‫‪n+‬‬

‫‪18‬‬ ‫‪ 1-3-1‬ﻧﯿﻢﺳﻞ ﻫﺎﻟﯿﺪﻫﺎي ﻧﻘﺮه‬

‫‪20‬‬ ‫‪ 2-3-1‬اﺻﻼح ﭘﺎﯾﺪاري ﻧﺴﺒﯽ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﯾﮏ ﻓﻠﺰ‬
‫‪21‬‬ ‫‪ 4-1‬واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺗﺴﻬﯿﻢ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫‪23‬‬ ‫‪ 1-4-1‬ﭘﺎﯾﺪارﻧﻤﻮدن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺴﻬﯿﻢ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫‪23‬‬ ‫‪ 5-1‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬
‫‪27‬‬ ‫‪ 6-1‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺖ‪ -‬اﺑﺴﻮرث‬
‫‪27‬‬ ‫‪ 1-6-1‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺖ‪ -‬اﺑﺴﻮرث و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ و ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬
‫‪29‬‬ ‫‪ 2-6-1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻓﺮاﺳﺖ‪ -‬اﺑﺴﻮرث‬
‫‪33‬‬ ‫‪ 7-1‬راﺑﻄﮥ ﺑﯿﻦ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺎﻫﺸﯽ و دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫‪33‬‬ ‫‪ 1-7-1‬ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ روي ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺎﻫﺶ‬
‫‪35‬‬ ‫‪ 2-7-1‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪  G f‬ﺑﺮاي ﯾﻮنﻫﺎ در ﻣﺤﻠﻮل آﺑﯽ‬
‫‪36‬‬ ‫‪ 8-1‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫‪36‬‬ ‫‪ 1-8-1‬اﺳﺘﻔﺎده از واﮐﻨﺶﻫﺎي ردوﮐﺲ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻓﻠﺰات از ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن آنﻫﺎ‬

‫ﭘﻨﺞ‬
‫‪44‬‬ ‫‪ 2-8-1‬اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫‪45‬‬ ‫‪ 3-8-1‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎ ﺳﯿﺎﻧﯿﺪ‬
‫‪46‬‬ ‫‪ 4-8-1‬روش ﻫﯿﺪروﻣﺘﺎﻟﻮرژي‬
‫‪46‬‬ ‫‪ 5-8-1‬اﺳﺘﺨﺮاج اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫‪47‬‬ ‫‪ 6-8-1‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎ آﻣﻮﻧﯿﺎك‬
‫‪48‬‬ ‫‪ 7-8-1‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎ اﺳﯿﺪ و ﺑﺎﮐﺘﺮيﻫﺎ‬
‫‪49‬‬ ‫‪ 8-8-1‬ﺑﺮﺷﺘﻪ ﮐﺮدن‬
‫‪50‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ اول‬
‫‪52‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻓﺼﻞ اول‬
‫‪53‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﻓﺼﻞ اول‬

‫‪55‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ‬

‫‪55‬‬ ‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫‪55‬‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬
‫‪55‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪56‬‬ ‫‪ 1-2‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺷﺒﮑﻪاي‬
‫‪56‬‬ ‫‪ 1-1-2‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻣﺪ‬
‫‪57‬‬ ‫‪ 2-2‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻠﻮري‬
‫‪63‬‬ ‫‪ 3-2‬اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﯽ ﻣﮑﻌﺒﯽ و ﺷﺶوﺟﻬﯽ‬
‫‪65‬‬ ‫‪ 4-2‬ﺳﻠﻮل واﺣﺪ‪ :‬اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﯽ ﺷﺶوﺟﻬﯽ )‪ (hcp‬و ﻣﮑﻌﺒﯽ )‪(ccp‬‬
‫‪66‬‬ ‫‪ 5-2‬ﺣﻔﺮهﻫﺎي ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻨﯽ‪ :‬اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﯽ ﺷﺶوﺟﻬﯽ و ﻣﮑﻌﺒﯽ‬
‫‪67‬‬ ‫‪ 6-2‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻏﯿﺮاﻧﺒﺎﺷﺘﻪ‪ :‬آراﯾﻪﻫﺎي ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺳﺎده و ﻣﮑﻌﺐ ﻣﺮﮐﺰﭘﺮ‬
‫‪68‬‬ ‫‪ 7-2‬اﻋﻤﺎل ﻣﺪل اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﯽ ﮐﺮهﻫﺎ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫‪68‬‬ ‫‪ 8-2‬ﻓﻠﺰات درﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫‪70‬‬ ‫‪ 9-2‬ﭼﻨﺪ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫‪71‬‬ ‫‪ 10-2‬ﻓﻠﺰات در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺑﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﮕﯽ ﻏﯿﺮﻓﺸﺮدهﺷﺪه‬
‫‪73‬‬ ‫‪ 11-2‬ﭼﻨﺪرﯾﺨﺘﯽ در ﻓﻠﺰات‬
‫‪74‬‬ ‫‪ 12-2‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻓﺎز‬
‫‪74‬‬ ‫‪ 13-2‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘﯽ‬
‫‪75‬‬ ‫‪ 14-2‬ﺷﻌﺎع اﺗﻤﯽ ﻓﻠﺰﻫﺎ‬
‫‪77‬‬ ‫‪ 15-2‬آﻟﯿﺎژﻫﺎ و ﺑﯿﻦﺷﺒﮑﻪايﻫﺎ‬
‫‪82‬‬ ‫‪ 16-2‬ﺟﺎﻣﺪات ﯾﻮﻧﯽ‬
‫‪84‬‬ ‫‪ 17-2‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺧﺎص ﺟﺎﻣﺪات ﯾﻮﻧﯽ‬
‫‪98‬‬ ‫‪ 18-2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‬
‫‪105‬‬ ‫‪ 19-2‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ :‬روشﻫﺎي ﭘﺮاش‬
‫‪112‬‬ ‫‪ 20-2‬ﺷﯿﻤﯽ ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﻧﯿﻤﻪرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ و اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬
‫‪112‬‬ ‫‪ 1-20-2‬ﭘﯿﻮﻧﺪ در ﻓﻠﺰات و ﻧﯿﻤﻪرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬

‫ﺷﺶ‬
‫‪112‬‬ ‫‪ 2-20-2‬رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫‪113‬‬ ‫‪ 3-20-2‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﻮار در ﻓﻠﺰات و ﻧﺎرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬
‫‪118‬‬ ‫‪ 21-2‬ﻧﯿﻢرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬
‫‪123‬‬ ‫‪ 22-2‬اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﯾﯽ‬
‫‪123‬‬ ‫‪ 1-22-2‬اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اوﻟﯿﻪ و اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫‪126‬‬ ‫‪ 2-22-2‬اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﻫﺎي دﻣﺎي ﺑﺎﻻ‬
‫‪129‬‬ ‫‪ 3-22-2‬اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ آﻫﻦ‬
‫‪131‬‬ ‫‪ 4-22-2‬ﻓﺎزﻫﺎي ﺷﻮرل‬
‫‪133‬‬ ‫‪ 5-22-2‬ﺧﻮاص اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﯾﯽ ‪MgB2‬‬
‫‪135‬‬ ‫‪ 6-22-2‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﻫﺎ‬
‫‪136‬‬ ‫‪ 23-2‬رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎ‬
‫‪137‬‬ ‫‪ 24-2‬رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ‬
‫‪138‬‬ ‫‪ 25-2‬رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎي آﻟﯽ‬
‫‪139‬‬ ‫‪ 26-2‬رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ‬
‫‪140‬‬ ‫‪ 1-26-2‬رﻧﮕﺪاﻧﻪﻫﺎي ﺳﻔﯿﺪ و ﻣﺸﮑﯽ‬
‫‪142‬‬ ‫‪ 27-2‬اﻓﺰودن رﻧﮓ‬
‫‪143‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ دوم‬
‫‪148‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻓﺼﻞ دوم‬
‫‪149‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﻓﺼﻞ دوم‬
‫‪151‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰوري‬
‫‪151‬‬ ‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫‪151‬‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬
‫‪151‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪152‬‬ ‫‪ 1-3‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اوﻟﯿﻪ‬
‫‪152‬‬ ‫‪ 1-1-3‬ﻧﻤﻮدار اﻧﺮژي واﮐﻨﺶ در ﺣﻀﻮر و در ﻏﯿﺎب ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور‬
‫‪153‬‬ ‫‪ 2-1-3‬ﭼﺮﺧﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰوري‬
‫‪155‬‬ ‫‪ 3-1-3‬اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور‬
‫‪158‬‬ ‫‪ 2-3‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور ﻫﻤﮕﻦ‪ :‬ﻣﺘﺎﺗﺰ آﻟﮑﻦ)اوﻟﻔﯿﻦ(‬
‫‪161‬‬ ‫‪ 3-3‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور ﻫﻤﮕﻦ ﮐﺎﻫﺶ ‪ N2‬ﺑﻪ ‪NH3‬‬
‫‪163‬‬ ‫‪ 4-3‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫﺎي ﻫﻤﮕﻦ‬
‫‪164‬‬ ‫‪ 1-4-3‬ﻫﯿﺪروژﻧﺎﺳﯿﻮن آﻟﮑﻦ‬
‫‪169‬‬ ‫‪ 2-4-3‬ﺳﻨﺘﺰ اﺳﺘﯿﮏاﺳﯿﺪ ﺑﻪروش ﻣﻮﻧﺴﺎﻧﺘﻮ‬
‫‪171‬‬ ‫‪ 3-4-3‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﻧﯿﺪرﯾﺪ اﺳﺘﯿﮏ ﺗﻨﺴﯽ‪ -‬اﯾﺴﺘﻤﻦ‬
‫‪172‬‬ ‫‪ 4-4-3‬ﻫﯿﺪروﻓﻮرﻣﯿﻼﺳﯿﻮن )ﻓﺮاﯾﻨﺪ اﮐﺴﻮ(‬
‫‪176‬‬ ‫‪ 5-4-3‬اوﻟﯿﮕﻮﻣﺮﯾﺰاﺳﯿﻮن آﻟﮑﻦ‬
‫‪177‬‬ ‫‪ 5-3‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰوﻫﺎي ﻫﻤﮕﻦ‬

‫ﻫﻔﺖ‬
‫‪177‬‬ ‫‪ 1-5-3‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺖﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﺪهﺷﺪه ﺑﺮ روي ﭘﻠﯿﻤﺮ‬
‫‪179‬‬ ‫‪ 2-5-3‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور دوﻓﺎزي‬
‫‪182‬‬ ‫‪ 3-5-3‬ﮐﻼﺳﺘﺮﻫﺎي آﻟﯽ ﻓﻠﺰي ﻋﻨﺎﻃﺮ دﺳﺘﻪ ‪ d‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور ﻫﻤﮕﻦ‬
‫‪183‬‬ ‫‪ 6-3‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ‪ :‬ﺳﻄﺢ و ﺑﺮﻫﻢﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﺟﺎذب‬
‫‪187‬‬ ‫‪ 7-3‬ﮐﺎﺑﺮدﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫﺎي ﻫﺘﺮوژن‬
‫‪187‬‬ ‫‪ 1-7-3‬ﭘﻠﯿﻤﺮﯾﺰاﺳﯿﻮن آﻟﮑﻦ‪ :‬ﮐﺎﺗﺎﻟﺰور زﯾﮕﻠﺮ‪ -‬ﻧﺎﺗﺎ‬
‫‪189‬‬ ‫‪ 2-7-3‬ﺳﻨﺘﺰ ﻓﯿﺸﺮ‪ -‬ﺗﺮوﭘﺶ‪ :‬رﺷﺪ زﻧﺠﯿﺮ ﮐﺮﺑﻨﯽ‬
‫‪191‬‬ ‫‪ 3-7-3‬ﻣﺒﺪلﻫﺎي ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰوري‬
‫‪195‬‬ ‫‪ 4-7-3‬زﺋﻮﻟﯿﺖﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰوري ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮات آﻟﯽ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ‪ZSM-5‬‬
‫‪197‬‬ ‫‪ 5-7-3‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﮐﻼﺳﺘﺮﻫﺎي آﻟﯽ ﻓﻠﺰي‬
‫‪199‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫‪201‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫‪202‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫‪203‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ زﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪203‬‬ ‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫‪203‬‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬
‫‪203‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪204‬‬ ‫‪ 1-4‬ﯾﻮنﻫﺎي ﻓﻠﺰي در زﻧﺪﮔﯽ‬
‫‪204‬‬ ‫‪ 1-1-4‬ﻟﯿﮕﺎﻧﺪﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪207‬‬ ‫‪ 2-1-4‬ﯾﻮنﻫﺎي ﻓﻠﺰي در ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬
‫‪210‬‬ ‫‪ 3-1-4‬اﻧﻮاع ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ ﻓﻠﺰدار‬
‫‪211‬‬ ‫‪ 2-4‬ﻣﺘﺎﻟﻮﭘﺮوﺗﺌﯿﻦﻫﺎ و ﻣﺘﺎﻟﻮ آﻧﺰﯾﻢﻫﺎ‬
‫‪211‬‬ ‫‪ 1-2-4‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ ﺣﺎوي آﻫﻦ‬
‫‪219‬‬ ‫‪ 2-2-4‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ ﺣﺎوي ﻣﺲ‬
‫‪222‬‬ ‫‪ 3-2-4‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ داراي روي‬
‫‪227‬‬ ‫‪ 4-2-4‬ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ داراي ﻓﻠﺰات دﯾﮕﺮ‬
‫‪229‬‬ ‫‪ 5-2-4‬ﭘﺮوﺗﺌﯿﻦﻫﺎي داراي ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻓﻠﺰ‬
‫‪231‬‬ ‫‪ 3-4‬داروﻫﺎي ﻓﻠﺰي‬
‫‪232‬‬ ‫‪ 1-3-4‬داروﻫﺎي ﺿﺪ ﺳﺮﻃﺎن‬
‫‪236‬‬ ‫‪ 2-3-4‬داروﻫﺎي ﻓﻠﺰي دﯾﮕﺮ‬
‫‪240‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬
‫‪243‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬
‫‪243‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫‪245‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻮاد و ﻣﻮاد ﻧﺎﻧﻮ‬

‫‪245‬‬ ‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫‪245‬‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬

‫ﻫﺸﺖ‬
‫‪245‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪246‬‬ ‫‪ 1-5‬ﻧﯿﺘﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻮرﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺴﻔﯿﺪ و اﮐﺴﯿﺪ‬
‫‪246‬‬ ‫‪ 1-1-5‬ﻧﯿﺘﺮﯾﺪﻫﺎ‬
‫‪254‬‬ ‫‪ 2-1-5‬ﻓﻠﻮﺋﻮرﯾﺪ و دﯾﮕﺮ ﻫﺎﻟﯿﺪﻫﺎ‬
‫‪255‬‬ ‫‪ 3-1-5‬ﻓﺴﻔﯿﺪﻫﺎ‬
‫‪257‬‬ ‫‪ 4-1-5‬اﮐﺴﯿﺪﻫﺎ‬
‫‪270‬‬ ‫‪ 2-5‬ﻧﺎﻧﻮﻣﻮاد‬
‫‪270‬‬ ‫‪ 1-2-5‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪272‬‬ ‫‪ 2-2-5‬ﺳﻨﺘﺰ ﻧﺎﻧﻮذرات ﻣﺒﺘﻨﯽﺑﺮ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫‪278‬‬ ‫‪ 3-2-5‬ﺳﻨﺘﺰ ﻧﺎﻧﻮ ﻣﻮاد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪﮔﺎهﻫﺎ و ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ‬
‫‪284‬‬ ‫‪ 4-2-5‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﺎﻧﻮﻣﻮاد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮپ‬
‫‪285‬‬ ‫‪ 5-2-5‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻓﻠﺰات‬
‫‪286‬‬ ‫‪ 6-2-5‬ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﺳﺮاﻣﯿﮑﯽ‬
‫‪287‬‬ ‫‪ 7-2-5‬ﻧﺎﻧﻮﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﺧﻮاص‬
‫‪303‬‬ ‫‪ 8-2-5‬روشﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺎﻧﻮﻣﻮاد‬
‫‪318‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫‪322‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫‪323‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬
‫‪325‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺧﻮﺷﻪاي‬
‫‪325‬‬ ‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫‪325‬‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬
‫‪325‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪330‬‬ ‫‪ 1-6‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‬
‫‪331‬‬ ‫‪ 2-6‬ﺷﻤﺎرش اﻟﮑﺘﺮون ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‬
‫‪336‬‬ ‫‪ 3-6‬ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢﻟﭙﯽ‬
‫‪340‬‬ ‫‪ 4-6‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺷﺒﺎﻫﺖ‬
‫‪342‬‬ ‫‪ 5-6‬ﺳﻨﺘﺰ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‬
‫‪343‬‬ ‫‪ 6-6‬واﮐﻨﺶﻫﺎ‬
‫‪353‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮥ ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬
‫‪353‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﭼﻬﺎرﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬
‫‪354‬‬ ‫ﺧﻮدآزﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫‪355‬‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‬
‫‪373‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪379‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﻧﻪ‬
 ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﻌﺪﻧﯽ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣـﺮه ﻣـﺎ و در‬
‫زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ و ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻨﺠﺎﻧـﺪن ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺑـﻪروز ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮش رﺷﺘﻪﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﯽ دﯾﮕـﺮ دارد‪ .‬ﺻـﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪﺷﺪت ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻮاد ﺟﺪﯾـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﺑﺮرﺳــﺎﻧﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻧﯿﻤــﻪرﺳــﺎﻧﺎﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴــﺖﻫــﺎ‪ ،‬وﺳــﺎﯾﻞ ﻧــﻮري از ﻗﺒﯿــﻞ دﯾﻮدﻫــﺎي ﻧــﻮري و‬
‫ﻓﻮﺗﻮﺳﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺳﺮاﻣﯿﮑﯽ و آﻟﯿﺎژﻫﺎ و داروﻫﺎ‪ ،‬ﻻزم و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌـﺪﻧﯽ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور ﺧﻮدروﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺘـﯽ‬
‫را اﯾﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﺮﻓﺼﻞﻫﺎي وزارت ﻋﻠﻮم در ‪ 6‬ﻓﺼﻞ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﻪروز و از ﻧﺴﺨﻪ اﺻﻠﯽ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﮐـﺎﺗﺮﯾﻦ اي‪ .‬ﻫـﺎوس‬
‫ﮐﺮاﻓﺖ و آﻟﻦ ﺟﯽ ﺷﺎر؛ ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺷﺮاﯾﻮر اﺗﮑﯿﻨﺰ؛ ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺟﻔﺮي آ‪ .‬ﻻرﻧﺲ؛ ﺷـﯿﻤﯽ‬
‫ﻣﻌﺪﻧﯽ ﺗﻮﻣﺎس دﺑﻠﯿﻮ ﺳﻮادل؛ ﺷﯿﻤﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ دﻧﯿﻞ ال رﮔﺮ؛ ﮐﻼﺳﺘﺮﻫﺎي ﻓﻠـﺰي در ﺷـﯿﻤﯽ اف‪.‬‬
‫آﻟﺒﺮت ﮐﺎﺗﻦ؛ ﺷﯿﻤﯽ آﻟﯽ ﻓﻠﺰي ﮔﺮي‪ -‬ﻣﯿﺴﻠﺮ؛ ﺷﯿﻤﯽ آﻟﯽ ﻓﻠﺰي راﺑﺮت‪ .‬اچ‪ .‬ﮐﺮاﺑﺘـﺮ؛ ﻧﺎﻧﻮﺷـﯿﻤﯽ‬
‫ﺟﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ .‬ﺳﺮﮔﯿﻒ؛ ﺑﯿﻮﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ وﻟﻔﮕﺎﻧﮓ ﮐﺎﯾﻢ؛ رﻧـﮓ و رﻧﮕﺪاﻧـﻪﻫـﺎ اﺣﻤـﺪ ﮔﻮرﺳـﺲ و‬
‫ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﯽداﻧﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻟﯽ از اﺷﮑﺎل ﻧﯿﺴـﺖ وﻟـﯽ ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﺗـﻼش ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي اراﺋـﻪ‬

‫ﯾﺎزده‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻨﯽ روان و ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﻣﺜﺎلﻫﺎ و ﺗﻤﺮﯾﻨﺎت ﻧﻤﻮدهام‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﯿﺪوارم ﮐـﻪ ﻣـﺎ را‬
‫در رﻓﻊ ﻧﻮاﻗﺺ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ اول‪ ،‬اﻫﺪاف اﺻﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑـﺎ اﻟﮑﺘﺮوﺷـﯿﻤﯽ‪ ،‬واﮐـﻨﺶﻫـﺎي ردوﮐـﺲ و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﮐﺎرﺑﺮد اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ در اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ واﮐـﻨﺶﻫـﺎي ردوﮐـﺲ‪ ،‬اﻋـﺪاد اﮐﺴـﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬار ﺑـﺮ روي‬
‫ﭘﺎﯾﺪاري ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﮐﺎﻫﺸﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‪ ،‬ﻧﻤـﻮدار ﻓﺮاﺳـﺖ‪ -‬اﺑﺴـﻮرث‪ ،‬روشﻫـﺎي‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﮐﺎﻫﺸﯽ ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻣـﺪات ﻓﻠـﺰي و ﯾـﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾـﻪ‬
‫رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ و اﻧﻮاع اﺑﺮرﺳـﺎﻧﺎﻫﺎ و ﮐـﺎرﺑﺮد آنﻫـﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻓﺼـﻞ ﻋـﻼوهﺑـﺮ ﺗﻮﺻـﯿﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻓﻠـﺰ و ﯾـﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﯿﻤﯽ از ﻗﺒﯿـﻞ ﭼﻨـﺪرﯾﺨﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺮﯾﺨﺘـﯽ ﻣﺤﻠـﻮلﻫـﺎي ﺟﺎﻣـﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ و ﺑﯿﻦﺷﺒﮑﻪاي‪ ،‬اﺑﺮرﺳﺎﻧﺎﯾﯽ و اﻧﻮاع آن‪ ،‬رﻧﮓﻫـﺎ و رﻧﮕﺪاﻧـﻪﻫـﺎ و روشﻫـﺎي ﺗﻌﯿـﯿﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﺷـﻨﺎﯾﯽ ﺑـﺎ ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫـﺎي ﮐﺎﺗـﺎﻟﯿﺰوري و ﻧﻘـﺶ ﻓﻠـﺰات و‬
‫ﮐﻤﭙﻠﮑﺲﻫﺎي ﻓﻠﺰات واﺳﻄﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﻓﻘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫـﺎي ﺻـﻨﻌﺘﯽ‬
‫و زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﭼﻮن ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫـﺎي‬
‫ﻫﻤﮕﻦ و ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰوري ﺑﺮاي ﺗﻬﯿﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰورﻫﺎ در ﻣﺒﺪلﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮐﺎﻫﺶدﻫﻨﺪه آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و اﺳـﺘﻔﺎه از زﺋﻮﻟﯿـﺖﻫـﺎ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ زﯾﺴﺘﯽ و ﯾـﺎ ﺑـﻪﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﯾﻮنﻫﺎي ﻓﻠﺰي در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨـﺪه در اﯾـﻦ ﻓﺼـﻞ ﺑـﺎ ﻧﻘـﺶ ﯾـﻮنﻫـﺎي ﻓﻠـﺰي در‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮐﻤﭙﻠﮑﺲﻫﺎي زﯾﺴﺘﯽ و ﮐﺎرﺑﺮد آنﻫﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان داروﻫﺎي ﻓﻠـﺰي‬
‫آﺷﻨﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺟﺪﯾﺪي از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي زﯾﺴـﺘﯽ ﮐﻤـﭙﻠﮑﺲﻫـﺎي ﺳﻨﺘﺰﺷـﺪه‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻮاد و ﻧـﺎﻧﻮ ﻣـﻮاد و روشﻫـﺎي ﺗﻬﯿـﻪ و‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺎﻧﻮ ﻣﻮاد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﻮاد اﮐﺴﯿﺪي‪ ،‬ﻓﻠﻮﺋﻮرﯾﺪي و ﻧﯿﺘﺮﯾـﺪي و‬
‫ﺧــﻮاص اﻟﮑﺘﺮﯾﮑــﯽ و ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴــﯽ آنﻫــﺎ و ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ روشﻫــﺎي ﺳــﻨﺘﺰ ﻧــﺎﻧﻮﻣﻮاد و اﻧــﻮاع‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻧﻮ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﺎﻧﻮﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮐﺮﺑﻨﯽ و ﻧﺎﻧﻮﮐﺎﻣﭙﻮزﯾﺖﻫﺎي ﻣﻌﺪﻧﯽ آﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷـﻮد و ﻧﯿـﺰ‬

‫دوازده‬
‫روشﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﺎﻧﻮ ﻣﻮاد از ﻗﺒﯿـﻞ ﻣﯿﮑﺮوﺳـﮑﻮپﻫـﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻧـﯽ و ﭘـﺮوب روﺑﺸـﯽ و‪...‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮﺷﻪﻫﺎي )ﮐﻼﺳـﺘﺮﻫﺎ( ﻓﻠـﺰي اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻫﻢﻟﭙﯽ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻮع ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺘﺰ اﻧـﻮاع ﺧﻮﺷـﻪﻫـﺎ و اﻧـﻮاع‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎي آنﻫﺎ ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﺸﮑﺮ‬
‫ﻗﺒﺎد ﻣﻨﺼﻮري‬
‫ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﯿﺎمﻧﻮر‬

‫ﺳﯿﺰده‬
 ‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ‬

‫ﻫﺪف ﮐﻠﯽ‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬واﮐﻨﺶﻫﺎي ردوﮐﺲ و اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮدارﻫـﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴـﯿﻞ‬
‫و ﮐﺎرﺑﺮد اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ در اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺪفﻫﺎي ﯾﺎدﮔﯿﺮي‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ واﮐﻨﺶﻫﺎي ردوﮐﺲ‪ ،‬اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ‪،‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ روي ﭘﺎﯾﺪاري ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﮐﺎﻫﺸﯽ‪،‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻮدار ﻓﺮاﺳﺖ‪ -‬اﺑﺴﻮرث‪ ،‬ﻧﻤﻮدار اﻟﯿﻨﮕﻬﺎم و‬
‫‪ .4‬روشﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﮐﺎﻫﺸﯽ را ﺑﯿﺎﻣﻮزد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﺎﯾﮑﻞ ﻓﺎرادي داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿـﺎﯾﯽ ﻗـﺮن ‪ 18‬و ‪ 19‬ﺑـﻮد ﮐـﻪ دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺰرﮔـﯽ در ﻋﻠـﻮم‬
‫ﻓﯿﺰﯾﮏ و ﺷﯿﻤﯽ داﺷـﺖ‪ .‬ﺗﻬﯿـﻪ ﺑﻨـﺰن‪ ،‬ﻫﯿـﺪرات ﮔـﺎزي ﮐﻠـﺮ‪ ،‬ﭼـﺮاغ ﺑـﻮﻧﺰن‪ ،‬ﺳﯿﺴـﺘﻢ اﻋـﺪاد‬
‫اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ آﻧـﺪ‪ ،‬ﮐﺎﺗـﺪ‪ ،‬اﻟﮑﺘـﺮود و ﯾـﻮن ﻫﻤﮕـﯽ از دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي اﯾـﻦ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎﯾﯽ در ﺣﻮزة ﺷﯿﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه او ﺑـﯿﺶ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت در‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ و اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬او ﻋﻼﻗـﻪ زﯾـﺎدي ﺑـﻪ ﺷـﯿﻤﯽ و‬
 ‫ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ‪3‬‬ ‫‪2‬‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺖ و راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو داﺷﺖ و اﯾﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﺧﮥ ﺟﺪﯾﺪ از ﻋﻠﻢ ﺷـﯿﻤﯽ ﺑـﻪﻧـﺎم‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ ﺑﻪوﺟﻮد آﯾﺪ ﮐﻪ درواﻗﻊ ﻧﻘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﯾﺎ دادن اﻟﮑﺘﺮون در واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫و ارﺗﺒﺎط اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎ آن را ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮐﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﯾـﮏ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ در اﺛـﺮ ﯾـﮏ ﺟﺮﯾـﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺧﺎرﺟﯽ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﺎﻓﺘﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ را اﻟﮑﺘﺮوﻟﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﮐﻤﮏ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮدﺑﻪ ﺧﻮدي اﯾﺠﺎد ﺷﻮد ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﭘﯿـﻞ وﻟﺘـﺎﯾﯽ ﯾـﺎ ﮔﺎﻟﻮاﻧﯿـﮏ‬
‫ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز آنﻫﺎ ﺑﺎﺗﺮيﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ دادن و ﯾـﺎ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﻟﮑﺘﺮون ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ را واﮐﻨﺶﻫﺎي اﻟﮑﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎ ﺗﺤـﺖ دو ﻋﻨـﻮان‬
‫اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن و ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﯽ ردوﮐﺲ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﮐﺴـﯿﮋن‪ ،‬دادن ﻫﯿـﺪروژن و ﯾـﺎ دادن ﯾـﮏ ﯾـﺎ‬
‫ﭼﻨﺪ اﻟﮑﺘﺮون ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد و ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪ از دﺳـﺖ دادن اﮐﺴـﯿﮋن و ﯾـﺎ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻫﯿﺪروژن و ﯾﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ اﻟﮑﺘﺮون ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮐﺴﯿﺪاﺳـﯿﻮن و ﮐـﺎﻫﺶ ﻣﮑﻤـﻞ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧـﺪ‪ .‬دادن اﻟﮑﺘـﺮون را ﺑــﺎ ﻋﻼﻣـﺖ )‪ (+‬و ﮔـﺮﻓﺘﻦ اﻟﮑﺘــﺮون را ﺑـﺎ ﻋﻼﻣـﺖ )‪ (-‬ﻧﺸــﺎن‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺪﯾﻤﯽ اﮐﺴﺎﯾﺶ را ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻮاد ﺑﺎ اﮐﺴﯿﮋن و ﯾﺎ ﺑـﻪﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﮐﺴﯿﮋن ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در واﮐﻨﺶ زﯾـﺮ ﻣﻨﯿـﺰﯾﻢ اﮐﺴـﯿﺪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬درﺣـﺎﻟﯽﮐـﻪ‬
‫اﮐﺴﯿﮋن ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮔﻮﻧﻪ ﮐﺎﻫﺸﯽ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﻨﺪه و اﮐﺴﯿﮋن ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﮐﺴﻨﺪه ﯾﺎ اﮐﺴﯿﺪان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪Mg  Mg 2   2e ‬‬ ‫اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫‪O 2  4e   2O 2 ‬‬ ‫ﮐﺎﻫﺶ‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﯿﺪاﮐﺮد‪ .‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن اﺗﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن رﺧﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1-1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ ردوﮐﺲ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﯾـﮏ راه رﺳـﻤﯽﺗـﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ واﮐﻨﺶﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن‪ -‬ﮐﺎﻫﺶ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻨﮑـﻪ‬
‫‪3‬‬ ‫اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ‬

‫آﯾﺎ ﻫﺮ واﮐﻨﺸﯽ ﯾﮏ واﮐﻨﺶ اﮐﺴﺎﯾﺶ‪ -‬ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺷﯿﻤﯿﺪاﻧﺎن ﯾـﮏ ﻣﻔﻬـﻮم رﯾﺎﺿـﯽ‬
‫ﺑﻪﻧﺎم اﻋﺪاد اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن اﺑﺪاع ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺼـﻞ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم را ﺑـﺎ ﺟﺰﺋﯿـﺎت ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎري ﮐﻪ ﯾﮏ اﺗـﻢ ﭘـﺲ از ﺷﮑﺴـﺘﻦ ﭘﯿﻮﻧـﺪ در ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﯾـﻮﻧﯽ ﮐﺴـﺐ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﺎ در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﮐﺌﻮردﯾﻨﺎﻧﺴﯿﻮﻧﯽ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻟﯿﮕﺎﻧﺪﻫﺎ ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﺟﻔﺖ اﻟﮑﺘـﺮونﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻓﻠﺰ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ از اﺗﻢ ﻓﻠﺰ ﻣﺮﮐﺰي ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎري ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻓﻠـﺰ ﺑـﺎﻗﯽ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻓﻠﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ و ﯾﺎ ﺗﻌـﺪاد اﻟﮑﺘﺮوﻧـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾـﮏ اﺗـﻢ در واﮐـﻨﺶ از دﺳـﺖ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪NaCl  Na   Cl ‬‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻋﻨﺼـﺮ ﯾـﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒـﯽ ﮐـﻪ ﺑﺨﺸـﯽ از‬
‫واﮐﻨﺶ اﺳﺖ درﺣﺎل ﮐﺎﻫﺶ و ﯾﺎ درﺣﺎل اﮐﺴـﺎﯾﺶ اﺳـﺖ و درواﻗـﻊ ﻧﺸـﺎندﻫﻨـﺪه ﺗﻐﯿﯿـﺮ در‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺪاد اﻟﮑﺘﺮون دادهﺷﺪه و ﯾﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﺎدهاي اﮐﺴﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﺣﺎﻟﺖ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن آن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑـﺮﻋﮑﺲ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽﮐـﻪ‬
‫ﻣﺎدهاي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺣﺎﻟﺖ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن آن ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در واﮐﻨﺶ ﻓﻮق ﺳـﺪﯾﻢ‬
‫ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ازدﺳﺖداده و ﯾﮏ واﺣﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن اﺗﻢ ﺳﺪﯾﻢ اﻓﺰوده ﺷـﺪ و ﺗﺒـﺪﯾﻞ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﯾﻮن ﯾﮏ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﻠﺮ ﯾﮏ اﻟﮑﺘﺮون ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﯾﮏ واﺣﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ و‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﯾﻮن ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻤﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﺪﺷـﺪه و اﮔـﺮ‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻤﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻫﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮاد اﮐﺴﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ اﯾـﻦ وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎ را داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮐﺴﯿﮋن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮون و ﻫﯿـﺪروژن ﺑﺪﻫﻨـﺪ و ﻣـﻮاد ﮐﺎﻫﻨـﺪه ﺑﺎﯾـﺪ اﮐﺴـﯿﮋن ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻟﮑﺘﺮون و ﻫﯿﺪروژن ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﺑﺎ دادن ﻫﯿﺪروژن‪:‬‬

‫اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﮐﺴﯿﮋن‪:‬‬

‫‪CuO + Mg  Cu + MgO‬‬
 ‫ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﺑﺎ دادن اﻟﮑﺘﺮون‪:‬‬

‫‪ ‬ﻣﺎدهاي ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺎدﮔﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ ﻋﺎﻣـﻞ اﮐﺴـﻨﺪه ﻗـﻮي ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻣﺎدهاي ﮐﻪ ﺑﻪﺳﺎدﮔﯽ اﮐﺴﯿﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﮐﺎﻫﻨﺪه ﻗﻮي ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ 1-1-1‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺨﺼﯿﺺ اﻋﺪاد اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﺑﻪ اﺗﻢﻫﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺧﺎﺻﯽ وﺟﻮد دارد در اﯾﻨﺠـﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻋـﺪ زﯾـﺮ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺧﺘﺼﺎص دادن اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ اﺗﻢﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﮐﻠﯿﻪ اﺗﻢﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آزاد ﻣﺴﺎوي ﺻـﻔﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﻋـﺪد‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢ اﮐﺴـﯿﮋن در اﮐﺴـﯿﮋن آزاد )‪ (O2‬و ﯾـﺎ اﺗـﻢ ﻫﯿـﺪروژن )‪ P ،(H2‬در ‪ P4‬و ‪ S‬در ‪S8‬‬
‫ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ Fe‬در ﻓﻠﺰ آﻫﻦ‪ Cu ،‬در ﻓﻠﺰ ﻣـﺲ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫آنﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﺮ ﯾﻮن ﺳﺎده ﺑﺎ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﺮﯾـﮏ از‬
‫ﯾﻮنﻫﺎي ‪ O2- ،Cl- ،Al3+ ،Mg2+ ،Na+‬و ‪ N3-‬ﺑـﻪﺗﺮﺗﯿـﺐ داراي اﻋـﺪاد اﮐﺴﯿﺪاﺳـﯿﻮن ‪ +2 ،+1‬و‬
‫‪ -2،-1 +3‬و ‪ -3‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻓﻠﺰات واﺳﻄﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﺎﻓﻠﺰات ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﯾـﻮن دﻫﻨـﺪ‪،‬‬
‫و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮه ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﺪد اﮐﺴـﺎﯾﺶ ﺑـﺮ‬
‫روي ﻧﻤﺎد اﺗﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻋﺪد ﻗﺒﻞ از ﻋﻼﻣﺖ )‪ +‬ﯾﺎ ‪ (-‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻋﺪد اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ -2‬اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺮوﮐﺴﯿﺪﻫﺎ ﮐـﻪ ﺣـﺎوي‬
‫ﯾﻮن ‪ O22-‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢ ‪ O‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ -1‬و در ﺳﻮﭘﺮاﮐﺴـﯿﺪﻫﺎ ﮐـﻪ ﻣﺤﺘـﻮي ﯾـﻮن ‪ O2-‬ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢ ‪ O‬در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻓﻠﻮﺋـﻮر ﺑـﺎ اﮐﺴـﯿﮋن‬ ‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢ ‪ O‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،OF2‬ﻣﺴﺎوي ‪ +2‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻋـﺪد اﮐﺴﯿﺪاﺳـﯿﻮن ﻫﯿـﺪروژن ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً ﻫﻤﯿﺸـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ ‪ +1‬اﺳـﺖ و در‬
‫ﻫﯿﺪرﯾﺪﻫﺎي ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ KH‬و ‪ CaH2‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ -1‬ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ‬

‫‪ .5‬ﻓﻠﻮﺋﻮر ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺧﻮد ﻋـﺪد اﮐﺴﯿﺪاﺳـﯿﻮن ‪ -1‬دارد‪ .‬ﻫـﺎﻟﻮژنﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ‬

‫)ﮔﺮوه ‪ (VIIA‬ﺣﺎﻟﺖ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ‪ -1‬دارﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻫﺎﻟﻮژن ﯾـﺎ اﮐﺴـﯿﮋن اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕـﺎﺗﯿﻮﺗﺮ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮﻧﺪ )در اﯾﻦﺻﻮرت از ﻗﺎﻋﺪه ‪ 7‬و ‪ 8‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪ .6‬در ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎي ﭘﯿﻮﻧﺪي را ﯾﮑﺠﺎ ﺑﻪ اﺗـﻢ اﻟﮑﺘﺮوﻧﮕـﺎﺗﯿﻮﺗﺮ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ و ازآﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ اﺗﻢﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪه در ﭘﯿﻮﻧﺪ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﺮ اﺗﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑـﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ﻧﺴـﺒﺖ داده ﺷـﺪهاي ﮐـﻪ از اﯾـﻦ ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽآورد ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ‪ ،H-Cl‬زوج اﻟﮑﺘﺮون ﭘﯿﻮﻧـﺪ ﮐﻮاﻻﻧﺴـﯽ ﺑـﯿﻦ‬
‫اﺗﻢ ‪ H‬و اﺗﻢ ‪ Cl‬را ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ‪ Cl‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎر اﻟﮑﺘﺮﯾﮑـﯽ ‪ Cl‬ﻣﺴـﺎوي ‪-1‬‬
‫و ﺑﺮاي ‪ H‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ +1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮﻟﮑﻮلﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Cl2‬ﺑﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﮐﻮاﻻﻧﺴﯽ ﻋـﺪد اﮐﺴـﺎﯾﺶ‬
‫‪ Cl‬ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .7‬ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﻫﻤﮥ اﺟﺰاي ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖآوردن ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﺎص در ﯾﮏ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﻔﯿـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي ‪ SO2‬دارﯾﻢ‪:‬‬
‫ﻋﺪداﮐﺴﺎﯾﺶ ‪=S‬‬
‫‪S + 2(-2)=0 → S+(-4)=0 →S= +4‬‬
‫‪ .8‬ﻣﺠﻤﻮع اﻋﺪاد اﮐﺴﺎﯾﺶ ﺗﻤﺎم اﺗﻢﻫﺎي ﯾﮏ ﯾﻮن ﭼﻨﺪ اﺗﻤﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ ﺑـﺎر روي آن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻋـﺪد اﮐﺴـﺎﯾﺶ ‪ Mn‬را ﺣﺴـﺎب‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﯾﻮن ﺑﺎردار‬
‫‪MnO4-‬‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪاي ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷـﺖ‪ X  4  2  1  X  7 :‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻋـﺪد‬
‫اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ Mn‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ +7‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻌﺎدﻻت ﺟﺒﺮي‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖآوردن ﻋﺪد اﮐﺴﯿﺪاﺳـﯿﻮن‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻮازﻧﮥ واﮐﻨﺶﻫﺎي اﮐﺴﺎﯾﺶ‪ -‬ﮐـﺎﻫﺶ دﺷـﻮارﺗﺮ از ﻣﻮازﻧـﻪ دﯾﮕـﺮ واﮐـﻨﺶﻫـﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻮازﻧﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎي اﮐﺴﺎﯾﺶ‪ -‬ﮐﺎﻫﺶ از ‪ .1‬روش ﯾـﻮن‪ -‬اﻟﮑﺘـﺮون و ‪ .2‬روش‬
‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .1‬روش ﯾﻮن‪ -‬اﻟﮑﺘﺮون‬
‫‪ .1‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑﻪ دو ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺟﺰﺋﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬اﺗﻢﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻋـﺪد اﮐﺴـﺎﯾﺶ ﺧـﻮد‬
‫را در ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
 ‫ﺷﯿﻤﯽ ﻣﻌﺪﻧﯽ ‪3‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ .2‬اﺗﻢﻫﺎي ‪ O‬و ‪ H‬را در ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﯽ ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل اﺳﯿﺪي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺮاي اﺗﻢ ‪ O‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﯾﮏ ‪ H2O‬ﺑﻪ آن ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺟﺰﺋﯽ ﮐـﻪ ﮐﻤﺒـﻮد ‪ O‬دارد‪،‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ب( ﺗﻌﺪاد ‪H‬ﻫﺎ را ﻫﻢ ﺑﺎ اﻓﺰودن ‪ ،H‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪+‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي واﮐﻨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎزي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﺑﺮاي اﺗﻢ ‪ O‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﯾﮏ ‪ H2O‬ﺑﻪ آن ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺟﺰﺋﯽ ﮐـﻪ ﮐﻤﺒـﻮد ‪ O‬دارد‪،‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ب( ﺑﺮاي اﺗﻢ ‪ H‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﯾﮏ ‪ H2O‬ﺑﻪ آن ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﮥ ﺟﺰﺋـﯽ ﮐـﻪ ﮐﻤﺒـﻮد ‪ H‬دارد‪،‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬و ﯾﮏ‪ OH-‬ﻧﯿﺰ در ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﯽ اﻟﮑﺘﺮون اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨـﯿﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺎر ﺧـﺎﻟﺺ در ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﺑﺎر ﺧﺎﻟﺺ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .2‬درﺻﻮرت ﻟﺰوم ﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﻫﺮ دو ﻣﻌﺎدﻟـﮥ ﺟﺰﺋـﯽ را در ﻋـﺪدي ﺿـﺮب ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ ﺗـﺎ ﺗﻌـﺪاد‬
‫اﻟﮑﺘﺮونﻫﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه در ﻣﻌﺎدﻻت ﺟﺰﺋﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻌﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﯽ را ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽزﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك در دوﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟـﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬واﮐﻨﺶ زﯾﺮ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد را ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬
‫)‪Fe2(aq)  Cr2O72(aq)  Cr3(aq)  Fe3(aq‬‬

‫‪ .1‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ دادﻧﺪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ Fe‬از ‪ +2‬ﺑﻪ ‪ +3‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ Cr2O72-‬ﺑﻪ‪ Cr3+‬ﺗﺒﺪﯾﻞﺷﺪه ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺪد اﮐﺴﺎﯾﺶ ‪ Cr‬از ‪ +6‬ﺑﻪ ‪ +3‬ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﯿﻢ‪:‬‬
‫‪Fe 2   Fe3‬‬
‫‪Cr2 O7 2   Cr 3‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎ را در اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪Cr2 O7 2  2Cr3‬‬
‫‪7‬‬ ‫اﮐﺴﺎﯾﺶ و ﮐﺎﻫﺶ‬

‫)از ﻗﺒﻞ ﻣﻮازﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ(‪Fe2+→Fe3+‬‬

‫‪ .4‬اﮐﺴﯿﮋنﻫﺎ را ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪﮐﺮدن ‪ H2O‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ )ﻓﻘﻂ در ﻣﻌﺎدﻟﻪاي ﮐﻪ ‪ O‬وﺟﻮد دارد(‪:‬‬
‫‪Cr2 O 7 2   2Cr 3   7H 2 O‬‬
‫ﻫﻔﺖ اﺗﻢ ‪ O‬در ﻃﺮف اول ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻫﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃـﺮف دوم ﻫﻔـﺖ ﺗـﺎ ﻣﻮﻟﮑـﻮل ‪H2O‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي ﮐﻪ ﻫﯿﺪروژن ﮐﻢ دارد )ﯾﺎ ﻧﺪارد( ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﻨﺎﺳـﺐ ‪ H+‬اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪14H   Cr2 O 7 2   2Cr 3  7H 2 O‬‬
‫‪ .6‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ اﻟﮑﺘﺮون )‪ (e-‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از دو ﻃﺮف ﻣﻌﺎدﻟـﻪﻫـﺎي ﻣـﺬﮐﻮر‪ ،‬ﺑﺎرﻫـﺎ را ﻣﻮازﻧـﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪Fe 2   Fe3  e ‬‬
‫‪6e   14H   Cr2 O 7 2   2Cr 3  7H 2 O‬‬
‫‪ .7‬اوﻟﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را در ‪ 6‬و دوﻣﯽ را در ‪ 1‬ﺿﺮب ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗـﺎ ﺗﻌـﺪاد اﻟﮑﺘـﺮونﻫـﺎ در دو‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪6  (Fe 2   Fe3   e  )  6Fe 2   Fe 3  6e ‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﻣﻌﺎدﻻت را ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽزﻧﯿﻢ و ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك دو ﻃﺮف را ﺣﺬف ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺗﻌﺪاد اﺗﻢﻫﺎي دوﻃﺮف را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ اﮔﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧـﻪﺷـﺪه‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬واﮐﻨﺶ زﯾﺮ در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﯿﺪي را ﻣﻮازﻧﻪ ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫)‪Cl2(g)+NO3-(aq)→ClO-(aq)+NO2(g‬‬
‫)ﺟﻮاب‪(Cl2(g)+2NO3-(aq)→2ClO-(aq)+2 NO2(g) :‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬واﮐﻨﺶ زﯾﺮ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎزي ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد را ﻣﻮازﻧﻪ ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫‪MnO4  Br   MnO2  s   BrO3‬‬