01.11.

2019

İçerik
 Dikkat

Dikkat  Seçici Dikkat

 Bölünmüş Dikkat
 Dikkat ve Görsel Algı
FEL 391 Bilişsel Psikoloji  Değişim Körlüğü
2019-2020 Güz Yarıyılı  Değişiklik Saptama
S. Elif Gök  Göz Hareketleri
 Açık ve Gizli Dikkat
 Konum Tabanlı ve Nesne Tabanlı Dikkat
 Nitelik Bütünleştirme Kuramı

Dikkat Seçici Dikkat

 Dikkat: Belirli uyarıcılara ya da konumlara odaklanma  Seçici Dikkat
süreci.
 Deneyimlerimizde belirli uyarıcı ya da konumlar ön plana Filtre
çıkar, diğerlerinin algılanması engellenir.
 W.James «Bazı şeylerle etkin bir biçimde uğraşmak için
diğerlerinden çekilme söz konusudur.»

Seçici Dikkat Seçici Dikkat

 İkili Dinleme Çalışmaları ve Gölgelendirme Yöntemi  Broadbent (1958) – Erken Seçme Modeli
 Cherry (1953) Gölgelendirme Duyusal
Filtre Saptayıcı
Bellek

Dikkat
Edilen Mesaj
Hayatın anlamı ... Sarı köpeğin
kovaladığı .....  Filtre fiziksel özelliklere göre dikkat edilen mesajı saptar.
Sarı köpeğin  Saptayıcı üst düzey özellikler (ör. anlam)
kovaladığı ...
 “Darboğaz” Modeli (Ya Hep Ya Hiç)
 Sorunlar
 Kokteyl Parti Etkisi (Moray, 1959)
 Dikkat edilmeyen kulakta sadece mesajın varlığı ve ses kadın  “Sevgili Jane Teyze” (Gary ve Wedderburn, 1960)
mı erkek mi farkedilir.

1
 01.11.2019

Seçici Dikkat Seçici Dikkat

 “Sevgili Jane Teyze”  Anlam dikkate alınıyor  Treisman (1964): Dikkatte zayıflatma kuramı
Sözcük
9 Sevgili Zayıflatıcı
Ünitesi

 Zayıflatıcı: fiziksel özellikler, dil (hece ya da sözcüklere

gruplanış), anlam
Jane 7  Sızdıran Filtre
 Sözlük Ünitesi: Sözcük eşikleri

6 Teyze

Seçici Dikkat Seçici Dikkat

 Broadbent, Treisman İlk (Erken) Seçme Kuramları  Seçim zamanı (erken/geç), kullanılan bilgi
 MacKay (1973): Geç Seçme Kuramı (fiziksel/anlamsal) göreve ve uyarıcıya göre değişiklik
 “Durmadan bana taş atıyorlardı.”
gösteriyor.
 “Kaya” ”Dünkü gösteride protestocular polislere taş  Dikkati etkileyen faktörler: “Bilişsel Kaynaklar” ve “Bilişsel
atıyordu.” Yük”
 “Laf ” ”Dün tavlada zar tuttuğunu söyleyerek arkadaşına taş
atıyordu.”
 Dikkat edilmeyen kulağa söylenen sözcük cümlenin
anlamının seçilimini etkiliyor.

Bilişsel Kaynaklar Yancı Bağdaşıklığı Görevi

 Bilişsel kaynaklar: bilişsel görevler için sınırlı bir kapasite  İşlemden geçirmeye niyet olmayan durumlarda işlemden
vardır. geçirme
Kalan bilişsel kaynaklar Hiç bilişsel kaynak kalmadı
 Yancı bağdaşıklığı görevi
3 Harf gösterilir
Ortadaki harf
A, B Sol C,DSağ

Kullanılan kaynaklar Kullanılan kaynaklar Uyarıcı Yancılar Tipik Sonuç

Düşük Yüklü Görev Yüksek Yüklü Görev XAX Nötr Orta hızda Tepki
BAB Bağdaşık Hızlı Tepki
CAC Bağdaşmaz Yavaş Tepki

2
 01.11.2019

Bilişsel Yükün Etkisi Uyarıcıların Gücü

 Lavie (2005) Düşük yük/Yüksek yük koşulu  Stroop Etkisi
 X ve N bağdaşmaz yancı

Bağdaşık Yancılara Oranla

Düşük Yük Yüksek Yük Tepki Süresi Artışı (ms)

 Yüksek yük koşulunda

bağdaşmaz yancı etkisi görülmüyor Düşük Yüksek
Yük Yük

Uyarıcıların Gücü Bölünmüş Dikkat

 Bölünmüş Dikkat: dikkati birkaç göreve bölmek

 Neisser ve Becklen (1975)

SARI KIRMIZI MAVİ MOR YEŞİL
TURUNCU SARI YEŞİL MAVİ KIRMIZI
YEŞİL MOR TURUNCU KIRMIZI MAVİ

Bölünmüş Dikkat Bölünmüş Dikkat

 Bölünmüş Dikkat: dikkati birkaç göreve bölmek Hedefi akılda tutma ve uyaranları tarama Bölünmüş Dikkat
 Pratik yapmaya ve görevlerin zorluğuna bağlıdır.  Tutarlı haritalandırma
 Schneider ve Shiffrin (1977) Hedef her zaman rakam, dikkat dağıtıcılar harf
 Pratik ve Zorluk etkileşimi
 Otomatik ve Kontrollü İşlem
Performans (%)

Denemeler
Görev bir süre sonra otomatikleşiyor

3
 01.11.2019

Bölünmüş Dikkat Bölünmüş Dikkat

 Değişken haritalandırma  Tutarlı haritalandırma Otomatik İşlem
Değişken haritalandırma Kontrollü İşlem
Tutarlı
 Kolay ve çok pratik yapılmış görevlerde bölünmüş dikkat

Performans (%)
Değişken
otomatik hale gelip kolaylaşır, zor görevlerde ise kontrollü
kalır.

Kare süresi (ms)

Görev hiçbir zaman otomatikleşemiyor

Dikkat ve Görsel Algı Dikkat ve Görsel Algı

 Dikkat ve Görsel Algı: dikkat olmadığında görsel alandaki  Dikkatsiz Körlük: odaklanmak
uyaranların algısı olmayabilir.
 Dikkatsiz körlük
 Mark ve Rock (1998)

 %46 sı gorili görmediğini söylüyor.

Dikkat ve Görsel Algı Dikkat ve Görsel Algı

 Değişim “körlüğü”  Değişim “körlüğü”

4
 01.11.2019

Dikkat ve Görsel Algı Göz hareketleri ve Dikkat

 Başka bir görev ya da farklı uyarıcılara odaklanmak  Açık dikkat ve gizli dikkat
uyaranların algılanmamasına neden olabilir.  Göz izleyici
 Boşlukları doldurmak

İlk sabitleme

Sabitleme ve Sıçrama hareketleri

Açık Dikkat Açık Dikkat

 Aşağıdan yukarı belirleyiciler: uyarıcı belirginliği , renk,  Yukarıdan-aşağıya belirleyiciler: görünüm şemaları,
renk zıtlığı, hareket gözlemcinin bilgisi

Açık Dikkat Gizli Dikkat

 Görevin göz hareketlerini belirlemesi  Gizli Dikkat: Göz hareketi olmadan dikkati yöneltme
 Ön işaretleme
Tepki Süresi

 Katılımcılar görevle ilgisiz şeylere bakmamışlardır.

 Eylemin hemen öncesinde göz hareketi gerçekleşmiştir. Geçerli Geçersiz
İşaretleme İşaretleme
 Konum tabanlı dikkat

5
 01.11.2019

Gizli Dikkat Konum ve Nesne Tabanlı Dikkat

 Nesne tabanlı dikkat Dikkat hem çevreye hem nesneye dayanabilir.
 Çevre Konum tabanlı dikkat
Durağan görüntüler ve az sayıda nesne
 Nesne  Nesne tabanlı dikkat Spot Işığı

Hareketli görüntüler, nesne takip etme

 Aynı nesne avantajı
Konum Tabanlı Dikkat

Dikkat Dikkat

Nesne Tabanlı Dikkat

Nitelik Bütünleştirme Kuramı Nitelik Bütünleme Kuramı

 Triesman (1986)  Yanılsamalı bağlaçlar: farklı uyarıcıların niteliklerinin
Dikkat Odaklanmış
birleştirilmesi
Öncesi Evre Dikkat Evresi

 Dikkat öncesi evre: Nitelikler ayrı ayrı işlenir

Odaklanmış dikkat evresi: Nitelikler birleştirilir.
Derinlik Konum
Hareket
Renk
Şekil
Yuvarlanan Top

Nitelik Bütünleme Kuramı Nitelik Bütünleştirme

 Yukardan-aşağı etki  Algıda bütünleşme/bağlantı sorunu
 Çoklu Duyum’da bütünleşme sorunu
McGurk Etkisi

Derinlik Konum
Hareket
Renk
 Havuç, Göl, Tekerlek Şekil
Yuvarlanan Top

6
 01.11.2019

Kaynaklar
 Goldstein, E. B. (2013). Bilişsel Psikoloji. Kaknüs Yay.:İstanbul
Resimler
 Goldstein, E. B. (2011). Cognitive Psychology. Cengage
Learning.
 Smith, E. E., Kosslyn, S.M. (2014). Bilişsel Psikoloji: Zihin ve
Beyin. NobelYay.: İstanbul