Th−îng t−íng - Gi¸o s−

Nhμ gi¸o nh©n d©n - Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh

Hoμng Minh Th¶o

Bμn vÒ nghÖ thuËt

qu©n sù

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

Hµ NéI - 2007

2

Lêi nhμ xuÊt b¶n
ViÖt Nam cã lÞch sö truyÒn thèng ®Êu tranh dùng n−íc vμ
gi÷ n−íc v« cïng oanh liÖt. C¸c cuéc chiÕn tranh chèng kÎ
thï x©m l−îc do nh©n d©n ta tiÕn hμnh ®Òu lμ chiÕn tranh
nh©n d©n chÝnh nghÜa, thu hót ®−îc ®«ng ®¶o quÇn chóng
nh©n d©n tham gia ñng hé. Trong c¸c cuéc chiÕn tranh Êy,
nhiÒu trËn ®¸nh hay ®· m·i m·i ghi vμo sö s¸ch, vμo t©m trÝ
mçi ng−êi d©n ViÖt Nam. Cã thÓ kÓ ra mét sè trËn ®¸nh tiªu
biÓu nh−: trËn B¹ch §»ng chèng qu©n Nam H¸n; trËn ®¸nh
trªn s«ng Nh− NguyÖt chèng qu©n Tèng; trËn Ch−¬ng D−¬ng -
Th¨ng Long, trËn B¹ch §»ng chèng qu©n Nguyªn M«ng;
trËn Chi L¨ng - X−¬ng Giang chèng qu©n Minh; trËn Ngäc
Håi - §èng §a chèng qu©n Thanh; chiÕn dÞch Biªn giíi, chiÕn
dÞch §iÖn Biªn Phñ trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p;
chiÕn dÞch T©y Nguyªn, chiÕn dÞch HuÕ - §μ N½ng, chiÕn
dÞch Hå ChÝ Minh gi¶i phãng Sμi Gßn trong kh¸ng chiÕn
chèng ®Õ quèc Mü. Nh÷ng trËn ®¸nh kinh ®iÓn Êy g¾n liÒn
víi tªn tuæi cña c¸c vÞ t−íng tμi: Ng« QuyÒn, Lý Th−êng KiÖt,
TrÇn H−ng §¹o, Lª Lîi, NguyÔn Tr·i, Quang Trung, Hå ChÝ
Minh, Vâ Nguyªn Gi¸p, v.v.. Ngμy nay, nh×n l¹i lÞch sö chèng
giÆc ngo¹i x©m cña d©n téc, chóng ta tù hμo vÒ truyÒn thèng
hμo hïng Êy. HÇu hÕt trong c¸c cuéc chiÕn tranh, ta ®Òu gÆp
bÊt lîi vÒ so s¸nh lùc l−îng: qu©n Ýt, vò khÝ trang thiÕt bÞ l¹c
3 4
hËu, th« s¬, nh−ng, d−íi sù l·nh ®¹o tμi t×nh cña c¸c vÞ chñ
t−íng kÕt hîp víi tinh thÇn ®oμn kÕt cña toμn d©n, d©n téc ta
lu«n chiÕn th¾ng nh÷ng thÕ lùc ngo¹i x©m hïng m¹nh ®ã.
Nh÷ng m−u kÕ qu©n sù nh−: nghi binh, vu håi, sö dông
chÝnh - kú, dùa vμo thÕ - thêi,... ®· trë thμnh binh ph¸p,
thμnh nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam.
Víi mong muèn ®i s©u nghiªn cøu, tæng kÕt kinh nghiÖm
nghÖ thuËt qu©n sù trong lÞch sö qu©n sù ViÖt Nam, Th−îng
t−íng - Gi¸o s− - Nhμ gi¸o nh©n d©n Hoμng Minh Th¶o ®·
viÕt cuèn s¸ch "Bμn vÒ nghÖ thuËt qu©n sù". Cuèn s¸ch ®Ò
cËp nh÷ng lý luËn vÒ nghÖ thuËt qu©n sù nãi chung, ®Æc biÖt
nhÊn m¹nh lý luËn nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam; ph©n tÝch
cô thÓ, chi tiÕt m−u kÕ chiÕn l−îc cña c¸c trËn ®¸nh lín trong
c¸c cuéc chiÕn tranh chèng x©m l−îc cña d©n téc ta; ngoμi ra
cßn tham kh¶o nghÖ thuËt dïng binh trong mét sè trËn ®¸nh
næi tiÕng thÕ giíi. Cã thÓ nãi, cuèn s¸ch ®· t¹o dùng l¹i
nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn ®Êu vμ chiÕn th¾ng mäi thÕ lùc thï
®Þch cña d©n téc ViÖt Nam, gãp phÇn g×n gi÷, ph¸t triÓn kho
tμng nghÖ thuËt qu©n sù quý b¸u Êy.
Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch víi b¹n ®äc.
Th¸ng 7 n¨m 2007
Nhμ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

PhÇn I
mét sè vÊn ®Ò lý luËn
vÒ nghÖ thuËt qu©n sù
I. Môc ®Ých, tÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh
chèng x©m l−îc
Môc ®Ých cña cuéc chiÕn tranh mμ nh©n d©n ta tiÕn
hμnh lμ kh¸ng chiÕn chèng x©m l−îc ®Ó gi¶i phãng d©n téc
vμ b¶o vÖ Tæ quèc, nh− lêi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh¼ng
®Þnh: Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp, tù do!
TÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh: Lμ chiÕn tranh nh©n
d©n chÝnh nghÜa chèng x©m l−îc, ®Ó tho¸t khái ¸ch n« lÖ,
lÇm than; b¶o vÖ nÒn ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc.
Do ®ã mμ toμn d©n tham gia kh¸ng chiÕn, kh«ng ph©n
biÖt g¸i trai, giμ trÎ, t«n gi¸o, d©n téc; hÔ lμ ng−êi ViÖt
Nam ®Òu ®oμn kÕt l¹i; d−íi sù l·nh ®¹o cña mét tËp ®oμn
kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kªu gäi:
"Hìi ®ång bμo!
Chóng ta ph¶i ®øng lªn!
BÊt kú ®μn «ng, ®μn bμ, bÊt kú ng−êi giμ, ng−êi trÎ,
kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, d©n téc. HÔ lμ ng−êi ViÖt
Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu Tæ
5 6
quèc. Ai cã sóng dïng sóng. Ai cã g−¬m dïng g−¬m, kh«ng
cã g−¬m th× dïng cuèc, thuæng, gËy géc. Ai còng ph¶i ra
søc chèng thùc d©n Ph¸p cøu n−íc.
Hìi anh em binh sÜ, tù vÖ, d©n qu©n!
Giê cøu n−íc ®· ®Õn. Ta ph¶i hy sinh ®Õn giät m¸u
cuèi cïng, ®Ó gi÷ g×n ®Êt n−íc” 1.
Thêi ®¹i phong kiÕn lμ c¸c nhμ vua tiÕn bé hay mét tËp
®oμn l·nh ®¹o khëi nghÜa ®Òu ®éng viªn, tËp häp nh©n d©n.
TrÇn H−ng §¹o cã nãi víi nhμ vua: “Khoan søc d©n ®Ó
lμm kÕ s©u gåc bÒn rÔ, ®ã lμ th−îng s¸ch gi÷ n−íc”.
NguyÔn Tr·i: “ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n.
Qu©n ®iÕu ph¹t tr−íc lo trõ b¹o”.
vμ: "Bèn ph−¬ng d©n nghÌo tËp häp
R−îu hoμ n−íc, d−íi trªn ®Òu mét bông cha con”
(B×nh Ng« ®¹i c¸o)
Cuéc kh¸ng chiÕn cña toμn d©n lμ chiÕn tranh nh©n
d©n. ChiÕn tranh nh©n d©n cã ba thø qu©n. Thêi phong
kiÕn lμ qu©n triÒu ®×nh, qu©n c¸c lé vμ h−¬ng binh. Cô
thÓ, thêi nhμ Lý, ngoμi qu©n triÒu ®×nh ra, chóng ta cßn cã
qu©n c¸c lé cña Th©n C¶nh Phóc ë L¹ng Giang. Thêi nhμ
TrÇn th× cã Hμ Bæng ë Yªn B¸i. Thêi nhμ Lª (Lª Lîi) th× cã
Lý HuÒ ë Chi L¨ng.
Thêi ®¹i Hå ChÝ Minh th× cã qu©n chñ lùc, qu©n ®Þa
ph−¬ng ë c¸c tØnh vμ d©n qu©n tù vÖ, du kÝch trong c¶
n−íc. C¸c ®éi qu©n ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n tù vÖ, du kÝch
th−êng thùc hiÖn chiÕn thuËt ®¸nh sau l−ng ®Þch. C¸ch
____________
1. Hå ChÝ Minh: Toμn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi,
2002, t.4, tr.480.
®¸nh ®ã rÊt lîi h¹i, ®Ó chia c¾t qu©n ®Þch, ph¸ hËu cÇn,
hËu ph−¬ng cña ®Þch; lμm rèi lo¹n ®éi h×nh cña ®Þch, tiªu
diÖt tiªu hao nhá qu©n ®Þch; lμm cho ®Þch ¨n kh«ng ngon,
ngñ kh«ng yªn, ¶nh h−ëng ®Õn tinh thÇn, t©m lý cña ®Þch.
ChiÕn tranh nh©n d©n ba thø qu©n lμ b¶o bèi cña
kh¸ng chiÕn; thÓ hiÖn søc m¹nh cña toμn d©n kh¸ng
chiÕn. Chèng x©m l−îc bao giê còng cã ba thø qu©n míi
th¾ng ®−îc giÆc. Ba thø qu©n ngμy nay ph¶i ®¸nh ®−îc
m¸y bay, tªn löa hμnh tr×nh. D©n qu©n tù vÖ còng vËy. Bé
®éi ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n tù vÖ ®Òu ph¶i m¹nh míi
thμnh chiÕn tranh nh©n d©n ph¸t triÓn cao.
II. T− t−ëng chØ ®¹o chiÕn tranh
T− t−ëng quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng. Cã t− t−ëng quyÕt
chiÕn quyÕt th¾ng míi cã t− t−ëng tiÕn c«ng. Cã tiÕn c«ng
míi tiªu diÖt ®−îc ®Þch, míi cã tÝnh s¸ng t¹o, chñ ®éng t×m
mäi c¸ch ®Ó tiªu diÖt ®Þch. §ã lμ t− t−ëng lÊy nhá th¾ng
lín; lÊy Ýt ®Þch nhiÒu. Qu©n x©m l−îc bao giê còng ®«ng
qu©n chÝnh quy h¬n ta. V× cã ®«ng chóng míi d¸m ®i x©m
chiÕm n−íc ng−êi. Nh−ng nÕu ta huy ®éng c¶ ba thø qu©n
th× ta còng kh«ng Ýt h¬n ®Þch. Nh−ng vÒ vò khÝ th× ta kÐm
®Þch. LÊy Ýt ®Þch nhiÒu; lÊy nhá th¾ng lín víi t− t−ëng tiÕn
c«ng th× ph¶i ®¸nh b»ng m−u kÕ, dùa vμo "thÕ", "thêi" vμ
cã ý chÝ cã quyÕt t©m chiÕn ®Êu ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc, nh−
vËy qu©n Ýt míi th¾ng ®−îc qu©n nhiÒu.
Hå ChÝ Minh nãi: “Qu¶ c©n chØ mét kil«gam, ë vμo thÕ
lîi th× lùc cña nã t¨ng lªn nhiÒu, cã søc m¹nh lμm bæng
®−îc mét vËt nÆng hμng tr¨m kil«gam. §ã lμ thÕ th¾ng
lùc. Ta ®¸nh Mü, lÊy Ýt th¾ng nhiÒu ®−îc lμ nhê c¸i thÕ
7 8
cña ta rÊt lîi. ThÕ ta th¾ng ®· râ rμng. ThÕ ®Þch thua ®·
râ rμng; nh−ng chóng cßn rÊt ngoan cè, ch−a chÞu tõ bá
©m m−u x©m l−îc n−íc ta” 1.
Ng−êi cßn nãi: “L¹c n−íc, hai xe ®μnh bá phÝ,
GÆp thêi, mét tèt còng thμnh c«ng”2.
NguyÔn Tr·i nãi vÒ thÕ, thêi nh− sau: “GÆp thêi ®−îc
thÕ th× mÊt biÕn thμnh cßn; nhá ho¸ ra lín. Kh«ng thêi
mÊt thÕ th× to ho¸ ra nhá, m¹nh ho¸ ra yÕu, an l¹i thμnh
nguy. Sù thay ®æi Êy chØ trong kho¶ng trë bμn tay”
(NguyÔn Tr·i toμn tËp).
Häc thuyÕt qu©n sù ViÖt Nam lμ chiÕn tranh nh©n
d©n, ba thø qu©n chèng x©m l−îc cña toμn d©n chiÕn ®Êu,
kÕt hîp chiÕn tranh chÝnh quy víi chiÕn tranh du kÝch, kÕt
hîp ba mòi gi¸p c«ng vμ ba vïng chiÕn l−îc, kÕt hîp hiÖn
®¹i víi th« s¬.
Tr−êng ph¸i qu©n sù ViÖt Nam lμ lÊy nhá ®¸nh lín, Ýt
®Þch nhiÒu, víi t− t−ëng tiÕn c«ng vμ ®¸nh b»ng m−u kÕ,
th¾ng b»ng thÕ, thêi.
NghÖ thuËt chiÕn tranh ®Çu tiªn lμ t− t−ëng, ý chÝ,
quyÕt t©m. TiÕp ®ã lμ ®Õn vò khÝ, c«ng cô ®Ó chiÕn ®Êu.
Sau cïng lμ c¸ch ®¸nh vμ tæ chøc lùc l−îng chiÕn ®Êu.
ChiÕn tranh cña ta lμ chiÕn tranh chÝnh nghÜa chèng
x©m l−îc, nªn chóng ta huy ®éng ®−îc toμn d©n tham gia
chiÕn tranh, v× ®ã lμ quyÒn lîi sèng cßn cña nh©n d©n, cho
nªn chÝnh trÞ tinh thÇn lμ c¬ së cña chiÕn tranh. Bé ®éi
chÝnh quy cña ta Ýt h¬n ®Þch, nh−ng kÕt hîp víi hμng triÖu
d©n qu©n tù vÖ th× ta kh«ng Ýt h¬n ®Þch. Ph¶i huÊn luyÖn
____________
1, 2. Hå ChÝ Minh: Toμn tËp, S®d, t.12, tr.455; t.3, tr. 287.
qu©n sù vμ trang bÞ cho d©n qu©n tù vÖ ngμy cμng tèt h¬n
theo sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.
Lóc ®Çu ta yÕu th× ph¶i ®¸nh du kÝch vμ ®¸nh vËn
®éng, cã thÕ míi tån t¹i vμ ph¸t triÓn ®−îc. §¸nh lín ngay
sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng tiªu diÖt ®Þch mμ cßn bÞ tiªu hao lín,
v× qu©n ta ch−a th¹o vÒ chiÕn thuËt vμ ch−a cã c¸c ph−¬ng
tiÖn, c«ng cô ®Ó ®¸nh lín. Khi ®· m¹nh lªn th× kÕt hîp c¶
du kÝch, vËn ®éng vμ trËn ®Þa - ba lo¹i h×nh chiÕn thuËt
cña ba thø qu©n. Giai ®o¹n ®Çu cña chiÕn tranh, Chñ tÞch
Hå ChÝ Minh nãi, du kÝch chiÕn lμ chÝnh. ChiÕn tranh diÔn
biÕn ®óng nh− thÕ. §Õn giai ®o¹n gi÷a vμ sau ta míi cã
trËn ®Þa chiÕn; nh− chiÕn dÞch Biªn giíi 1950 vμ chiÕn
dÞch §iÖn Biªn Phñ 1954. Trong c¸c cuéc kh¸ng chiÕn,
chóng ta ®· kÕ thõa nghÖ thuËt qu©n sù tμi t×nh cña cha
«ng x−a. NguyÔn Tr·i ®· tõng nãi:
“YÕu ®¸nh m¹nh hay ®¸nh bÊt ngê.
Ýt ®Þch nhiÒu th−êng dïng mai phôc” (B×nh Ng« ®¹i c¸o)
“LÊy x−a nghiÖm nay, xÐt cïng mäi lÏ h−ng vong”
(B×nh Ng« ®¹i c¸o)
“Tr¶i biÕn nhiÒu th× m−u kÕ s©u
TÝnh viÖc xa th× thμnh c«ng l¹” (Phó nói ChÝ Linh)
“T«i th−êng nghe thêi cã thÞnh suy, quan hÖ ë vËn trêi;
ViÖc cã thμnh b¹i, thùc bëi t¹i ng−êi lμm” (Qu©n trung
tõ mÖnh tËp)
“V¶ l¹i, vËn trêi tuÇn hoμn, ®i råi l¹i l¹i, tõ x−a ®Õn
nay bao giê còng thÕ” (Qu©n trung tõ mÖnh tËp)
“T«i nghe c¸i ®iÒu ®¸ng quý cña ng−êi tuÊn kiÖt lμ
biÕt thêi thÕ, hiÓu sù biÕn mμ th«i” (Qu©n trung tõ
mÖnh tËp)
9 10
“§· do trêi mμ biÕt thêi
L¹i cã chÝ ®Ó c«ng thμnh” (Phó nói ChÝ Linh)
“Than «i! Tõ x−a ®Õn nay, tr¨m ®êi ®æi thay” (Phó nói
ChÝ Linh)
“Sèng nhôc thμ th¸c vinh. BiÕt qu©n ta dïng ®−îc”
(Phó nói ChÝ Linh)
“NhiÒu ho¹n n¹n míi dùng ®−îc n−íc,
L¾m lo phiÒn míi d¹y thμnh nh©n” (Lam S¬n thùc lôc)
“BiÕt ng−êi biÕt m×nh; hay yÕu, hay m¹nh” (Phó nói
ChÝ Linh)
“V¶ l¹i mÕn ng−êi cã nh©n lμ d©n; mμ chë thuyÒn, lËt
thuyÒn còng lμ d©n” (Qu©n trung tõ mÖnh tËp).
C¸c c©u nãi trªn cña NguyÔn Tr·i chøng tá «ng cã
quan ®iÓm nh©n d©n vμ quan ®iÓm biÖn chøng. ¤ng biÕt
sù vËt cã vËn ®éng, cã m©u thuÉn, cã ph¸t triÓn; cã mèi
quan hÖ gi÷a kh¸ch quan víi chñ quan; vμ biÕt ®Êu tranh
®Ó c¶i biÕn sù vËt. Vμ «ng biÕt r»ng sù ®Êu tranh chñ
quan sÏ quyÕt ®Þnh, sÏ th¾ng.
NguyÔn Tr·i lμ nhμ chÝnh trÞ, nhμ qu©n sù, nhμ ngo¹i
giao, nhμ v¨n ho¸, nhμ triÕt häc, nhμ t− t−ëng lçi l¹c. ¤ng
cã nhiÒu ®ãng gãp lín t¹o niÒm tù hμo vÒ nh÷ng tinh hoa
trÝ tuÖ ViÖt Nam.
Gãp phÇn lμm r¹ng danh nh÷ng tinh hoa trÝ tuÖ ®ã,
nh÷ng ng−êi con ®Êt ViÖt thÕ kû XX ®· vËn dông nghÖ
thuËt qu©n sù trong hai cuéc tr−êng kú kh¸ng chiÕn. Lóc
®Çu, t¹i sao ta ph¶i ®¸nh du kÝch? V× bé ®éi chÝnh quy cßn
Ýt vμ yÕu. §Õn khi bé ®éi chÝnh quy m¹nh lªn råi th× ph¸t
triÓn c¶ ba lo¹i h×nh chiÕn thuËt. ChiÕn tranh cuèi cïng lμ
ph¶i ®¸nh tiªu diÖt chiÕn l−îc. Ph¶i cã mÊy ®ßn chiÕn l−îc
vμ ®ßn quan träng lμ ®¸nh vμo tæng hμnh dinh cña ®Þch.
Cã thÕ ®Þch míi hμng, nh− Ng« QuyÒn ®¸nh vμo ®¹o qu©n
chñ lùc cña ®Þch vμ giÕt ®−îc t−íng chØ huy cña ®Þch lμ
Ho»ng Th¸o. Lª §¹i Hμnh ®¸nh vμo ®¹o qu©n chñ lùc cña
®Þch vμ giÕt ®−îc t−íng chØ huy cña ®Þch lμ HÇu Nh©n
B¶o. Cã chÝnh quyÒn, cã nhμ n−íc, cã qu©n ®éi chÝnh quy
råi, TrÇn H−ng §¹o míi ®¸nh vμo bé tæng chØ huy cña ®Þch
ë Th¨ng Long vμ buéc Tho¸t Hoan ph¶i chui vμo èng ®ång
ch¹y trèn. Quang Trung ®¸nh vμo bé tæng chØ huy cña
®Þch ë Th¨ng Long vμ buéc chØ huy cña ®Þch lμ T«n SÜ
NghÞ ph¶i th¸o ch¹y.
§¸nh du kÝch th× kh«ng thÓ ®¸nh tiªu diÖt vμo bé tæng
chØ huy, tæng hμnh dinh cña ®Þch ®−îc. Khi míi thμnh lËp
n−íc, ch−a x©y dùng ®−îc bé ®éi chÝnh quy th× ph¶i ®¸nh
du kÝch, ®¸nh c¸c lo¹i h×nh chiÕn thuËt, chiÕn dÞch chØ cã
thÓ thùc hiÖn khi cã qu©n ®éi chÝnh quy.
Mét n−íc ®· cã chÝnh quyÒn, ®· cã qu©n ®éi chÝnh quy
th× cã thÓ vËn dông c¸c lo¹i h×nh chiÕn thuËt, chiÕn dÞch
ngay tõ ®Çu.
N¨m 1947, Nhμ n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ cßn
non trÎ, nªn buæi ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p
ph¶i ®¸nh du kÝch vμ ch−a tæ chøc ®−îc c¸c lo¹i h×nh
chiÕn dÞch cña bé ®éi chÝnh quy. Nhμ Lý ®· cã chÝnh
quyÒn, cã qu©n ®éi chÝnh quy nªn tæ chøc ®−îc chiÕn dÞch
phßng ngù trªn s«ng CÇu vμ chiÕn dÞch ph¶n c«ng qu©n
Tèng. Nhμ TrÇn vμ nhμ T©y S¬n còng vËy. Nhμ n−íc
X«viÕt cã qu©n ®éi chÝnh quy hïng m¹nh nªn vËn dông
®−îc c¸c lo¹i h×nh chiÕn thuËt vμ tiÕn hμnh c¸c lo¹i h×nh
chiÕn dÞch lín, ®¸nh sang tËn ®Êt ®Þch.
11
Trong kh¸ng chiÕn chèng Mü, ta cã hËu ph−¬ng miÒn
B¾c, nªn cã thÓ vËn dông ®−îc c¸c lo¹i h×nh chiÕn thuËt
vμ chiÕn dÞch ë tr×nh ®é thÊp ®èi víi qu©n Mü. Cßn ®èi
víi qu©n nguþ Sμi Gßn th× ta vËn dông c¸c lo¹i h×nh
chiÕn thuËt vμ chiÕn dÞch ë tr×nh ®é th«ng th−êng vμ
tr×nh ®é cao. Cã thÕ ta míi gi¶i phãng ®−îc Sμi Gßn,
thèng nhÊt Tæ quèc.
ChiÕn tranh hiÖn nay kh«ng ph©n biÖt chiÕn tuyÕn.
§Þch cã thÓ ®¸nh kh¾p l·nh thæ, v× cã m¸y bay vμ tªn löa
hμnh tr×nh. Do ®ã, kh«ng nh÷ng bé ®éi chÝnh quy ph¶i
m¹nh, ph¶i hiÖn ®¹i, mμ d©n qu©n tù vÖ còng ph¶i ®ñ
m¹nh ®Ó b¶o vÖ ë c¸c khu vùc phßng thñ tØnh, thμnh. Cã
thÕ ®Þch ®¸nh vμo ®©u còng bÞ giam ch©n, chia c¾t, ph©n
t¸n t¹i chç. Cã thÕ bé ®éi chñ lùc míi kÞp thêi tiªu diÖt
®Þch. Qu©n x©m l−îc dï m¹nh ®Õn ®©u còng kh«ng thÓ
th¾ng ®−îc mét d©n téc cã quyÕt t©m chiÕn ®Êu vμ ®oμn
kÕt chiÕn ®Êu anh dòng.
III. NghÖ thuËt t¸c chiÕn
ChiÕn tranh x©m l−îc ngμy nay lμ kh«ng qu©n nÐm
bom, phãng tªn löa hμnh tr×nh tõ ®Êt liÒn vμ tõ tμu chiÕn
råi míi ®Õn lôc qu©n c¬ giíi ho¸ b»ng c¸c binh ®oμn c¬
®éng gän nhÑ, ®æ bé lªn bê biÓn hoÆc tõ biªn giíi tiÕn c«ng
®−êng bé, kÕt hîp víi qu©n ®æ bé ®−êng kh«ng vμo hËu
ph−¬ng ®èi ph−¬ng. TiÕn c«ng ®−êng bé th× cã xe t¨ng, xe
bäc thÐp, ph¸o binh, ph¸o tù hμnh vμ dïng C4ISR ®Ó chØ
huy t¸c chiÕn vμ dïng GPS ®Ó chØ ®Þnh môc tiªu.
ChiÕn tranh ngμy nay lμ chiÕn tranh b»ng ho¶ lùc
®−êng kh«ng, lμ m¸y bay, tªn löa hμnh tr×nh tiÕn c«ng tõ
12
xa, tõ m¸y bay, tμu chiÕn, råi ®Õn xe t¨ng, xe bäc thÐp vμ
bé binh, qu©n dï hoÆc ®æ bé b»ng trùc th¨ng. §Ó chiÕn
®Êu, chèng qu©n x©m l−îc còng dïng c¸c vò khÝ ®ã, nh−ng
víi sè l−îng Ýt h¬n ®Ó chèng l¹i. Còng cã c¸ch kh¸c lμ dïng
sóng, ph¸o phßng kh«ng, tªn löa phßng kh«ng cïng m¸y
bay ®Ó chèng l¹i vμ d©n qu©n tù vÖ dïng sóng m¸y, sóng
tr−êng ; ngoμi ra hä cßn ph¶i chèng l¹i t¸c chiÕn ®iÖn tö.
Bé ®éi ®Þa ph−¬ng còng ®−îc trang bÞ vò khÝ hiÖn ®¹i h¬n
®Ó tiÕn hμnh chiÕn tranh, vÝ dô tªn löa phßng kh«ng v¸c
vai ®Ó diÖt m¸y bay.
ChiÕn tranh ngμy nay, phßng kh«ng lμ rÊt quan träng;
cã lóc cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vÒ th¾ng lîi, nh− 12 ngμy
®ªm §iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng trong kh¸ng chiÕn chèng
Mü, mïa §«ng 1972 ë Hμ Néi, H¶i Phßng. §Çu tiªn ph¶i
®¸nh m¸y bay vμ tªn löa hμnh tr×nh; ph¶i tæ chøc c¸c
chiÕn dÞch phßng kh«ng cã ý nghÜa chiÕn l−îc; ®¸nh nÆng,
®¸nh ®au ho¶ lùc ®−êng kh«ng cña ®Þch, lμm cho binh lÝnh
®Þch mÊt tinh thÇn, sa sót vÒ chiÕn ®Êu, mÊt chç dùa chñ
yÕu vÒ chiÕn ®Êu.
VÒ t¸c chiÕn ë mÆt ®Êt, chñ yÕu thùc hiÖn tiªu hao
réng r·i vμ tiªu diÖt võa vμ nhá lùc l−îng ®Þch; x©y dùng
lùc l−îng ba thø qu©n, khu phßng thñ c¸c tØnh, thμnh
nh»m chia c¾t ®Þch trªn c¸c chiÕn tr−êng, lμm cho ®Þch bÞ
sa lÇy nghiªm träng; ®¸nh ph¸ c¸c c¨n cø bé binh vμ
kh«ng qu©n; lμm cho tinh thÇn binh lÝnh sa sót ch¸n n¶n,
d− luËn trong n−íc vμ thÕ giíi ph¶n ®èi; kinh tÕ ®Êt n−íc
sót kÐm; lμm cho ®Þch nh− bÞ chui vμo ®−êng hÇm kh«ng
lèi tho¸t, buéc ph¶i th−¬ng l−îng ®Ó gi¶i quyÕt chiÕn
tranh, rót qu©n vÒ n−íc. §ã còng lμ mét c¸ch th¾ng lîi,
13
nh− Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: "§¸nh cho Mü cót, ®¸nh
cho nguþ nhμo”.
ChiÕn tranh ngμy nay lμ chiÕn tranh b»ng ho¶ lùc
®−êng kh«ng. Ba nh©n tè h×nh thμnh chiÕn ®Êu lμ ho¶ lùc,
c¬ ®éng vμ ®ét kÝch. Ho¶ lùc ®−êng kh«ng thèng nhÊt ®−îc
c¸c nh©n tè ®ã. Nã võa cã ho¶ lùc m¹nh; võa cã tÝnh c¬
®éng cao; võa cã søc ®ét kÝch m¹nh vμ bÊt ngê. Tªn löa ®i,
®¸nh tíi ®©u còng ®−îc; kh«ng bÞ c¶n trë vÒ ®Þa h×nh;
kh«ng bÞ nói non, rõng rËm, s«ng ngßi ng¨n trë. M¸y bay
trùc th¨ng lμ thêi gian, lμ lùc l−îng, lμ thêi c¬, lμ søc
m¹nh. N¨m 1972, m¸y bay trùc th¨ng cña qu©n ®éi Sμi
Gßn võa ®i cøu Kon Tum, nho¸ng mét c¸i cøu ®−îc B×nh
Long vμ tiÕp ®ã lμ Qu¶ng TrÞ, thËt lμ lîi h¹i.
Ho¶ lùc ®−êng kh«ng lμ nh©n tè c¬ b¶n cña chiÕn ®Êu.
Ta ph¶i rÊt chó träng ®èi phã mét c¸ch hiÖu qu¶. §èi víi
mét n−íc ch−a ph¸t triÓn, ®Ó ®èi phã víi ho¶ lùc ®−êng
kh«ng, tªn löa phßng kh«ng lμ c«ng cô, lμ vò khÝ rÊt quan
träng; tÊt nhiªn ph¶i hiÖp ®ång, phèi hîp víi c¸c lo¹i sóng,
ph¸o phßng kh«ng kh¸c vμ tªn löa v¸c vai cña ba thø
qu©n. Ph¶i biÕt t×m nh÷ng c«ng cô (vò khÝ) míi phï hîp
víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn míi ®Ó ®èi phã víi c«ng cô míi, tèi
t©n cña qu©n x©m l−îc mét c¸ch cã hiÖu qu¶, còng lμ mét
c¸ch lμm gi¶m t¸c dông cña vò khÝ c«ng nghÖ cao. §èi víi
c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ch−a cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tèt
nhÊt lμ sö dông c¸c lo¹i tªn löa phßng kh«ng vμ sóng
ph¸o phßng kh«ng cña ba thø qu©n kÕt hîp víi tinh thÇn
chiÕn ®Êu phi th−êng vμ nghÖ thuËt chØ ®¹o chiÕn dÞch tμi
giái th× cã thÓ ®¸nh ®au, ®¸nh nÆng vμo c¸c lo¹i ho¶ lùc
®−êng kh«ng - mòi kiÕm s¾c cña qu©n x©m l−îc. Mòi kiÕm
14
s¾c ®· bÞ ®¸nh cïn, th× søc chiÕn ®Êu cña chóng còng sÏ
suy gi¶m; bé binh mÆt ®Êt cña chóng còng khã hoμn
thμnh ®−îc nhiÖm vô.
ThÕ giíi cã hai lo¹i tªn löa phßng kh«ng tiªn tiÕn nhÊt
lμ S300 cña Nga vμ Patri«t cña Mü. S300 tõ t− thÕ hμnh
qu©n chuyÓn sang t− thÕ chiÕn ®Êu chØ mÊt 5 phót.
Patri«t mÊt 20 phót. BÖ phãng cè ®Þnh cña SAM2 lμ mét
qu¶ vμ tõ t− thÕ hμnh qu©n chuyÓn sang t− thÕ chiÕn ®Êu
mÊt 2 tiÕng r−ìi ®ång hå.
ChiÕn tranh ngμy nay lμ chiÕn tranh b»ng ho¶ lùc
®−êng kh«ng. M¸y bay ®æ qu©n, m¸y bay lªn th¼ng ®æ
qu©n b»ng trùc th¨ng h¹ c¸nh lμ mòi nhän cña t¸c chiÕn.
Ta ®¸nh ®au, ®¸nh nÆng m¸y bay, tªn löa hμnh tr×nh vμ
®¸nh thiÖt h¹i nÆng m¸y bay lªn th¼ng; ®¸nh thiÖt h¹i
nÆng hoÆc ®¸nh b¹i qu©n dï th× cuéc t¸c chiÕn cña ®Þch
khã hoμn thμnh ®−îc nhiÖm vô. Cho nªn t¸c chiÕn ngμy
nay träng ®iÓm lμ t¸c chiÕn phßng kh«ng vμ ®¸nh qu©n
nh¶y dï, ®æ bé trùc th¨ng. Ph¶i t¨ng c−êng biªn chÕ trang
bÞ cho ba thø qu©n c¸c lo¹i tªn löa phßng kh«ng vμ c¸c
lo¹i sóng ph¸o phßng kh«ng. C¸c qu©n binh chñng ®Òu
cÇn ®−îc trang bÞ sóng, ph¸o phßng kh«ng trong biªn chÕ
cña m×nh. Xe t¨ng, ph¸o binh, c«ng binh, hËu cÇn, vËn t¶i
trong biªn chÕ ®Òu cÇn cã sóng, ph¸o phßng kh«ng ®Ó tù
b¶o vÖ; d−íi l−íi löa cña tªn löa phßng kh«ng quèc gia,
cña phßng kh«ng qu©n khu, phßng kh«ng chiÕn dÞch. Tù
m×nh chiÕn ®Êu còng cã thÓ b¶o vÖ ®−îc bÇu trêi cña
m×nh. Cã thÕ kh«ng qu©n ®Þch míi khã ph¸t huy ®−îc t¸c
dông. C¸c cuéc chiÕn tranh tr−íc, m¸y bay lªn th¼ng ch−a
chë ®−îc xe t¨ng, xe bäc thÐp. T−¬ng lai m¸y bay lªn
15
th¼ng cã thÓ chë xe t¨ng, xe bäc thÐp, phèi hîp víi qu©n
dï ®Ó chiÕn ®Êu.
ChiÕn côc
ChiÕn côc lμ ho¹t ®éng t¸c chiÕn trong mét thêi gian
dμi, trªn ph¹m vi réng cña c¶ chiÕn tr−êng hay mét vμi
chiÕn tr−êng quan träng, nh− chiÕn côc Thu - §«ng, chiÕn
côc §«ng - Xu©n, chiÕn côc Xu©n - HÌ, v.v..
ChiÕn côc lμ ho¹t ®éng t¸c chiÕn chiÕn l−îc, nh»m
tiªu diÖt, tiªu hao mét bé phËn lùc l−îng lín cña ®Þch,
lùc l−îng chñ chèt cña ®Þch; ®¸nh b¹i c¸c ©m m−u chiÕn
l−îc cña ®Þch ®Ó thóc ®Èy chiÕn tranh ph¸t triÓn, gi¶i
phãng ®Êt ®ai, gi¶i phãng nh©n d©n; hoÆc lμ ®Ó kÕt thóc
chiÕn tranh.
ChiÕn côc do c¸c binh ®oμn lín, c¸c s− ®oμn, c¸c qu©n
®oμn, c¸c côm qu©n ®oμn tiÕn hμnh.
Ta ®· cã chiÕn côc §«ng - Xu©n 1953-1954, gi¶i phãng
§iÖn Biªn Phñ kÕt thóc chiÕn tranh; chiÕn côc mïa Xu©n
1975, gi¶i phãng Sμi Gßn kÕt thóc chiÕn tranh.
ChiÕn côc ph¶i cã m−u hay, kÕ giái, t¹o thÕ t¹o thêi,
chia ®Þch ra mμ ®¸nh míi th¾ng ®−îc kÎ ®Þch. ChiÕn côc
mïa HÌ 1285, TrÇn H−ng §¹o dïng m−u t¸ch Toa §« vμ
Tho¸t Hoan ra lμm ®«i ë T©y KÕt vμ Th¨ng Long ®Ó tiªu
diÖt chóng, b¶o vÖ ®Êt n−íc. ChiÕn côc mïa §«ng th¸ng
10 vμ 11-1427, Lª Lîi ®· ®¸nh tan hai ®¹o qu©n Minh ®Õn
x©m l−îc, gi¶i phãng ®Êt n−íc.
ChiÕn côc §«ng - Xu©n 1953-1954, Hå ChÝ Minh ®·
chØ ®¹o ph©n t¸n ®Þch ra n¨m chiÕn tr−êng, lμm cho
®Þch kh«ng tËp trung vμo §iÖn Biªn Phñ ®−îc vμ bÞ ta
16
tiªu diÖt ë ®©y, gi¶i phãng mét nöa ®Êt n−íc. ChiÕn côc
mïa Xu©n 1975, ta ph©n t¸n ®Þch ra ba chiÕn tr−êng,
më mμn lμ chiÕn dÞch T©y Nguyªn, sau ®Õn HuÕ - §μ
N½ng råi Sμi Gßn th¾ng lîi, gi¶i phãng ®Êt n−íc, thèng
nhÊt Tæ quèc. Nava - t−íng chØ huy qu©n viÔn chinh
Ph¸p ®· nãi: ViÖt Minh ®· buéc qu©n Ph¸p ph¶i ph©n
t¸n qu©n c¬ ®éng tíi 80-90%.
ChiÕn côc cã chiÕn dÞch chiÕn l−îc, c¸c chiÕn dÞch nhá
vμ võa cña chñ lùc vμ ®Þa ph−¬ng, d©n qu©n du kÝch.
ChiÕn côc ho¹t ®éng t¸c chiÕn nh− thÕ míi ®¸nh b¹i
®−îc ©m m−u chiÕn l−îc cña ®Þch, ®Èy ®Þch vμo thÕ suy
yÕu; ph¸t triÓn thÕ m¹nh cña ta, ph¸t triÓn chiÕn tranh vμ
®i ®Õn giμnh th¾ng lîi, kÕt thóc chiÕn tranh.
ChiÕn côc mïa Xu©n 1975, ta ®¸nh ®Þch trªn ba chiÕn
tr−êng: chiÕn tr−êng T©y Nguyªn, chiÕn tr−êng HuÕ - §μ
N½ng vμ chiÕn tr−êng miÒn §«ng Nam Bé vμ Sμi Gßn.
H−íng thø nhÊt cña ta lμ chiÕn tr−êng T©y Nguyªn, v×
n¬i nμy ®Þch yÕu, dÔ giμnh ®−îc th¾ng lîi mét c¸ch nhanh
gän, t¹o ra ph¶n øng d©y chuyÒn vÒ chiÕn l−îc.
QuyÕt t©m cña ta lμ gi¶i phãng T©y Nguyªn tr−íc, råi
®Õn ®ång b»ng vμ cuèi cïng lμ Sμi Gßn, ®Ó kÕt thóc chiÕn
tranh, thèng nhÊt Tæ quèc. Muèn cho T©y Nguyªn ch¾c
th¾ng ph¶i b¶o ®¶m ë T©y Nguyªn kh«ng cã lùc l−îng
tæng dù bÞ c¬ ®éng chiÕn l−îc cña ®Þch ®Õn cøu, ph¶i k×m
gi÷ ®−îc lùc l−îng tæng dù bÞ c¬ ®éng chiÕn l−îc cña ®Þch.
K×m gi÷ ë ®©u vμ k×m gi÷ chóng nh− thÕ nμo? §ã lμ vÊn
®Ò mμ Tæng hμnh dinh cña ta ph¶i suy nghÜ.
§Þch cã hai s− ®oμn tæng dù bÞ chiÕn l−îc, lμ s− ®oμn
dï vμ s− ®oμn lÝnh thuû ®¸nh bé. Ta cã ba qu©n ®oμn
17
tæng dù bÞ chiÕn l−îc lμ Qu©n ®oμn 1 ë miÒn B¾c; Qu©n
®oμn 2 ë chiÕn tr−êng b¾c miÒn Nam vμ Qu©n ®oμn 4 ë
chiÕn tr−êng miÒn §«ng Nam Bé. So s¸nh lùc l−îng, ta
®· m¹nh h¬n ®Þch vμ cã lîi thÕ h¬n ®Þch, thÕ cña ba thø
qu©n ®Òu tiÕn hμnh c¨ng ®Þch ra, chia c¾t ®Þch trªn toμn
bé chiÕn tr−êng.
Tr−íc khi diÔn ra cuéc chiÕn, ba thø qu©n cña ta
ho¹t ®éng trªn kh¾p c¸c chiÕn tr−êng; ®Þch ph¶i ®èi phã
kh¾p n¬i. §Æc biÖt ta cã trËn Ph−íc Long th¾ng lîi - mét
®ßn trinh s¸t vò trang chiÕn l−îc rÊt cã ý nghÜa. N¾m
®−îc t×nh h×nh ®Þch suy yÕu nh− thÕ, quyÕt t©m cña ta
cμng v÷ng. M−u kÕ chiÕn l−îc cña ta lμ quyÕt t©m gi¶i
phãng T©y Nguyªn tr−íc th× ph¶i k×m gi÷ lùc l−îng tæng
dù bÞ chiÕn l−îc cña ®Þch ë l¹i ®ång b»ng. ë l¹i ®ång
b»ng lμ ë ®©u?
Cã hai môc tiªu chiÕn l−îc quan träng sèng cßn lμ Sμi
Gßn vμ §μ N½ng. Sμi Gßn lμ thñ ®« cña chÕ ®é nguþ
quyÒn. §μ N½ng lμ khu liªn hîp m¹nh nhÊt ®Ó chèng l¹i
miÒn B¾c. §ã lμ hai n¬i ta cÇn k×m gi÷.
§Ó thùc hiÖn m−u kÕ ®ã, ta cho Qu©n ®oμn 2 ®øng ë
gi÷a HuÕ vμ §μ N½ng. Qu©n ®oμn 4 ë ®«ng b¾c Sμi Gßn.
Ta dùa vμo thÕ trËn lßng d©n, nªn míi cã thÓ Ðm ®−îc hai
qu©n ®oμn ë n¬i mμ ta chän. Hai qu©n ®oμn cña ta ®øng
¸n ng÷ ®· buéc ®Þch ph¶i ®Ó s− lÝnh thuû ®¸nh bé gi÷ Sμi
Gßn vμ s− dï gi÷ §μ N½ng. Trong khi ®ã lùc l−îng vò trang
ba thø qu©n cña ta vÉn tÝch cùc ho¹t ®éng trªn c¸c chiÕn
tr−êng. §ã còng lμ mét c¸ch nghi binh cho T©y Nguyªn. C¸i
hay h¬n n÷a lμ Bé t¨ng c−êng cho T©y Nguyªn hai s− ®oμn
vμ mét trung ®oμn, cïng c¸c binh chñng cña §oμn 559
18
Tr−êng S¬n. Nh− thÕ lμ T©y Nguyªn cã bèn s− ®oμn vμ
bèn trung ®oμn ®éc lËp, l¹i cã S− ®oμn 3 Sao Vμng cña
Qu©n khu 5 phèi hîp. T©y Nguyªn trë thμnh mét tËp ®oμn
rÊt m¹nh, cã tíi s¸u s− ®oμn, m¹nh h¬n mét qu©n ®oμn.
§ã lμ c¸i nót cña th¾ng lîi. §ã lμ sù s¸ng suèt, nh×n xa
tr«ng réng cña §¹i t−íng - Tæng T− lÖnh Vâ Nguyªn Gi¸p
vμ Bé Tæng tham m−u. Ta võa cã thÕ, võa cã lùc l−îng
m¹nh, nªn ta lμm ®−îc mäi nhiÖm vô, yªu cÇu cña mét
chiÕn dÞch lín.
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn ®· hoμn thμnh mäi nhiÖm
vô, t×nh huèng chiÕn dÞch. NhiÖm vô ®ét ph¸ thÞ x·
Bu«n Ma Thuét thμnh c«ng. T×nh huèng ®¸nh S− ®oμn
23, lùc l−îng dù bÞ c¬ ®éng chiÕn dÞch cña ®Þch ®Õn ph¶n
kÝch, thμnh c«ng. §¸nh Bu«n Ma Thuét lμ mét trËn
then chèt. §¸nh b¹i ph¶n kÝch cña ®Þch còng lμ mét
trËn then chèt rÊt quan träng. Hai trËn then chèt ®ã
lμm thμnh mét trËn then chèt quyÕt ®Þnh. §¸nh ®Þch
ph¶n kÝch cã thμnh c«ng míi hoμn thμnh ®−îc th¾ng lîi
trän vÑn. Nguyªn t¾c chiÕn ®Êu ®Æt ra bao giê còng ph¶i
cã t×nh huèng ®¸nh ®Þch ph¶n kÝch. NhiÖm vô, t×nh
huèng cuèi cïng lμ ®¸nh ®Þch rót ch¹y, ta còng hoμn
thμnh xuÊt s¾c. Mét sè sÜ quan ®Þch bÊy giê míi nghÜ
®−îc rót ch¹y khái T©y Nguyªn lμ mÊt tÊt c¶. Hä phª
ph¸n tæng tham m−u tr−ëng vμ thñ t−íng nguþ cïng dù
cuéc häp ë Cam Ranh mμ kh«ng cã ý kiÕn g×, ®Ó ThiÖu
mét m×nh quyÕt ®Þnh.
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn lμm ®−îc mäi nhiÖm vô, t×nh
huèng ®Ó ®i ®Õn th¾ng lîi lín. Th¾ng lîi T©y Nguyªn lμm
cho ®Þch cho¸ng v¸ng, g©y sù ®ét biÕn vÒ chiÕn l−îc vμ t¹o
19
ra mét ph¶n øng d©y chuyÒn vÒ chiÕn l−îc, më ra c¸nh
cöa ®Ó tiÕn vÒ Sμi Gßn.
§ßn chiÕn l−îc thø hai lμ HuÕ - §μ N½ng. Ta cã Qu©n
®oμn 2 cïng c¸c lùc l−îng vò trang ba thø qu©n cña TrÞ -
Thiªn - HuÕ vμ Qu©n khu 5. §ßn nμy còng th¾ng lîi rÊt
nhanh, tõ ngμy 25 th¸ng 3 ®Õn 29-3-1975.
§ßn chiÕn l−îc thø ba lμ ®ßn quyÕt chiÕn chiÕn l−îc, ®Ó
tiÕn hμnh gi¶i phãng Sμi Gßn, thèng nhÊt ®Êt n−íc. §ßn
quyÕt chiÕn nμy ta tËp trung toμn bé lùc l−îng cña n¨m
qu©n ®oμn vμ c¸c qu©n binh chñng cña Bé, c¸c lùc l−îng
vò trang ba thø qu©n cña miÒn §«ng Nam Bé vμ Qu©n
khu 7, cïng sù næi dËy cña quÇn chóng. Bé ®éi biÖt ®éng,
®Æc c«ng cã t¸c dông rÊt lín, hç trî cho bé ®éi cña c¸c
qu©n ®oμn ®¸nh rÊt nhanh, rÊt tróng. §ßn nμy cã tÝnh
chÊt quyÕt ®Þnh, tÝnh chÊt v¨n ho¸ qu©n sù rÊt cao, b¾t
®Çu tõ ngμy 26 ®Õn 30-4-1975 lμ gi¶i phãng Sμi Gßn.
Nh©n d©n xuèng ®−êng ®ãn chμo bé ®éi vμo gi¶i phãng;
kh«ng cã c¸i mμ kÎ ®Þch gäi lμ “t¾m m¸u”.
Ba ®ßn chiÕn l−îc cña chiÕn côc mïa Xu©n 1975 kÕ
tiÕp nhau, tiÕn hμnh rÊt nhanh gän, th¾ng lîi rÊt vÎ vang.
M−u kÕ chiÕn l−îc vμ m−u kÕ chiÕn dÞch cña chiÕn côc nμy
rÊt hay, dùa trªn tinh thÇn quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng cña
toμn d©n, t¹o ra th¾ng lîi lín vμ nhanh. §ã lμ tinh hoa vμ
trÝ tuÖ qu©n sù ViÖt Nam.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc lμ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn
l−îc, nh»m tiªu diÖt lín lùc l−îng chiÕn l−îc cña ®Þch, gi¶i
phãng mét vïng ®Êt ®ai réng lín, gi¶i phãng nh©n d©n,
20
ph¸t triÓn chiÕn tranh, ®Èy ®Þch vμo thÕ suy yÕu; hoÆc lμ
®Ó gi¶i phãng ®Êt n−íc, b¶o vÖ ®Êt n−íc.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc B¹ch §»ng lÇn thø nhÊt n¨m
938, Ng« QuyÒn ®· ®¸nh b¹i Ho»ng Th¸o ®Ó b¶o vÖ ®Êt
n−íc. ChiÕn dÞch nμy lîi dông n−íc thuû triÒu lªn xuèng
vμ cäc B¹ch §»ng ®Ó ®¸nh b¹i qu©n thï. Ho»ng Th¸o chÕt
t¹i trËn vμ cuéc chiÕn tranh x©m l−îc kÕt thóc. §ã lμ c¸i
hay cña m−u kÕ thÕ vμ thêi.
Ng« QuyÒn cho ®ãng cäc B¹ch §»ng, råi ra nhö qu©n
Ho»ng Th¸o vμo s«ng B¹ch §»ng lóc n−íc triÒu lªn cao.
§îi khi n−íc triÒu xuèng, qu©n cña Ng« QuyÒn vμ phôc
binh hai bªn bê míi ®¸nh tr¶ l¹i. Qu©n Ho»ng Th¸o rót
ch¹y, thuyÒn v−íng ph¶i cäc B¹ch §»ng, bÞ tiªu diÖt vμ bÞ
b¾t sèng. Ho»ng Th¸o chÕt t¹i chç.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc Ch−¬ng D−¬ng - Th¨ng Long,
TrÇn Quang Kh¶i ®· ®¸nh b¹i Tho¸t Hoan theo kÕ chÝnh -
kú cña TrÇn H−ng §¹o.
M−u kÕ chiÕn dÞch chiÕn l−îc lμ v©y h·m thuû tr¹i
Ch−¬ng D−¬ng ®Ó “®iÖu hæ ly s¬n”, buéc Tho¸t Hoan ra
cøu thuû tr¹i Ch−¬ng D−¬ng, råi phôc kÝch ®¸nh b¹i
Tho¸t Hoan. Chñ lùc qu©n do Tho¸t Hoan chØ huy ra cøu
Ch−¬ng D−¬ng, thμnh Th¨ng Long bÞ bá trèng; mét bé
phËn qu©n triÒu ®×nh, kÕt hîp víi qu©n ®Þa ph−¬ng cña
NguyÔn TruyÒn, NguyÔn Kh¶ L¹p, TrÇn Th«ng chØ huy,
lËp tøc tiÕn vμo ®¸nh chiÕm thμnh Th¨ng Long ®· bá ngá,
víi tÝnh chÊt lμ mét mòi kú binh. M−u kÕ kÕt hîp chÝnh
binh cña TrÇn Quang Kh¶i víi kú binh cña NguyÔn Kh¶
L¹p, TrÇn Th«ng, NguyÔn TruyÒn, ®· gãp phÇn lμm nªn
chiÕn th¾ng cña qu©n d©n nhμ TrÇn.
21
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc Ngäc Håi - §èng §a - Th¨ng
Long cña Quang Trung thùc hiÖn rÊt râ nghÖ thuËt chÝnh
binh vμ kú binh. Vua Quang Trung ®¸nh chÝnh diÖn vμo
Ngäc Håi lμ chÝnh binh. §Æng TiÕn §«ng (quª ë Hμ T©y)
vu håi vμo §èng §a vμ tiÕn vμo T©y Long cung ®Ó ®¸nh
b¹i T«n SÜ NghÞ lμ kú binh. NghÖ thuËt qu©n sù cña
Quang Trung rÊt hay vμ ®¸nh rÊt hiÓm, gièng nh− Hμn
TÝn ®¸nh TrÇn D− cña nhμ TriÖu trong trËn Bèi Thuû
n¨m 204 tr−íc C«ng nguyªn.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc §iÖn Biªn Phñ, m−u kÕ cña Hå
ChÝ Minh vμ Vâ Nguyªn Gi¸p lμ chia ®Þch ra n¨m chiÕn
tr−êng kh¾p §«ng D−¬ng, ®Ó ph©n t¸n lùc l−îng c¬ ®éng
cña ®Þch vμ c« lËp §iÖn Biªn Phñ.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc gåm mét tËp ®oμn lín víi c¸c s−
®oμn 308, 312, 316, mét phÇn S− ®oμn 304 vμ bé ®éi ph¸o
binh, cao x¹, c«ng binh vËn t¶i cïng hμng v¹n thanh niªn
xung phong, d©n c«ng ®· tiªu diÖt vμ b¾t sèng 16.000
qu©n giÆc, gi¶i phãng mét nöa ®Êt n−íc; gi÷ v÷ng chÕ ®é
d©n chñ céng hoμ.
ChiÕn côc mïa Xu©n 1975, ta ph©n t¸n ®Þch ra ba
chiÕn tr−êng vμ gh×m lùc l−îng c¬ ®éng dù bÞ chiÕn l−îc
cña ®Þch lμ s− ®oμn dï vμ s− ®oμn lÝnh thuû ®¸nh bé ë Sμi
Gßn vμ HuÕ - §μ N½ng ®Ó ta tËp trung n¨m s− ®oμn gi¶i
phãng T©y Nguyªn, råi gi¶i phãng HuÕ - §μ N½ng vμ cuèi
cïng tËp trung toμn bé lùc l−îng gåm 15 s− ®oμn vμ toμn
bé c¸c qu©n binh chñng dù bÞ chiÕn l−îc cña Bé, tiÕn hμnh
trËn quyÕt chiÕn chiÕn l−îc gi¶i phãng Sμi Gßn, thèng
nhÊt ®Êt n−íc.
M−u kÕ chiÕn l−îc trong chiÕn côc mïa Xu©n 1975 rÊt
22
hay, ®¸nh rÊt hiÓm, th¾ng lîi gißn gi· vμ nhanh chãng.
M−u kÕ chiÕn l−îc lμ k×m gi÷ nh÷ng n¬i ®Þch m¹nh, ®Ó
®Þch tËp trung vμo ®ã, t¹o chç s¬ hë, chç yÕu; råi ta tËp
trung ®¸nh chç yÕu, s¬ hë tr−íc, giμnh th¾ng lîi chiÕn
dÞch vμ chiÕn l−îc, nhanh chãng ®Èy ®Þch vμo thÊt b¹i d©y
chuyÒn vÒ chiÕn l−îc ®i ®Õn chç thÊt b¹i vÒ chiÕn tranh.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc th−êng do c¸c binh ®oμn lín, c¸c
®¹o qu©n tiÕn hμnh, tiªu diÖt lín qu©n ®Þch, gi¶i phãng
nhiÒu tØnh, huyÖn, thu hÑp trËn ®Þa cña ®Þch, g©y tæn thÊt
lín cho ®Þch, gi¶i phãng nh©n d©n, buéc ®Þch ph¶i gi¶m
søc tiÕn c«ng hoÆc tõ tiÕn c«ng chuyÓn sang phßng ngù,
hoÆc ®¸nh b¹i ©m m−u, ý ®å x©m l−îc cña ®Þch, gi¶i phãng
®Êt n−íc.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc §iÖn Biªn Phñ gi¶i phãng mét
nöa ®Êt n−íc. ChiÕn dÞch chiÕn l−îc T©y Nguyªn gi¶i
phãng T©y Nguyªn vμ mÊy tØnh ®ång b»ng ven biÓn
Nam Trung Bé. ChiÕn dÞch chiÕn l−îc quyÕt chiÕn Sμi
Gßn gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc. C¸c
chiÕn dÞch th−êng dïng mét qu©n ®oμn t¨ng c−êng vμ
mét sè qu©n ®oμn chñ lùc.
C¸c chiÕn dÞch chiÕn l−îc th−êng kÕt hîp víi c¸c chiÕn
dÞch võa vμ nhá trªn toμn quèc vμ c¶ ba thø qu©n. §Æc
biÖt c¸c chiÕn dÞch cña ta lu«n kÕt hîp víi bé ®éi ®Þa
ph−¬ng vμ d©n qu©n du kÝch ®¸nh ë ®»ng sau l−ng ®Þch.
ChiÕn dÞch chiÕn l−îc cña Lý Th−êng KiÖt ®¸nh Qu¸ch
Quú n¨m 1076 trªn s«ng Nh− NguyÖt cã Th©n C¶nh Phóc
®¸nh vμo sau l−ng ®Þch ë Quang Lang, phÝa nam L¹ng
S¬n; Hoμng Kim M·n ë ®«ng b¾c B¾c Giang, v.v.. ChiÕn
dÞch chiÕn l−îc cña TrÇn H−ng §¹o ®¸nh qu©n Nguyªn
23
M«ng ®· kÕt hîp víi qu©n c¸c lé cña Hμ Bæng, Hμ §¼ng ë
Yªn B¸i ®¸nh vμo sau l−ng ®Þch. ChiÕn dÞch chiÕn l−îc cña
Lª Lîi ®¸nh qu©n Minh cã kÕt hîp víi Lý HuÒ ®¸nh vμo
®»ng sau l−ng ®Þch ë Chi L¨ng.
T¸c chiÕn chiÕn l−îc cã chiÕn dÞch tiªu diÖt chiÕn
l−îc vμ chiÕn dÞch kh«ng cã tiªu diÖt chiÕn l−îc. NÕu hai
bªn cã vò khÝ t−¬ng ®−¬ng nhau th× cã thÓ tiªu diÖt
chiÕn l−îc ®−îc. Cßn kh¸c xa nhau nhiÒu th× chØ cã tiªu
diÖt võa vμ nhá.
Ng« QuyÒn vμ Ho»ng Th¸o ®Òu sö dông cung tªn, gi¸o
m¸c th× cã thÓ tiªu diÖt chiÕn l−îc ®−îc, còng nh− Lý
Th−êng KiÖt víi Qu¸ch Quú; TrÇn H−ng §¹o víi Tho¸t
Hoan; Quang Trung víi T«n SÜ NghÞ, v.v., hai bªn ®Òu sö
dông vò khÝ th« s¬ cña thêi kú phong kiÕn.
Thêi ®¹i c«ng nghiÖp, hai bªn ®Òu cã vò khÝ c«ng
nghiÖp, vÉn cã thÓ tiªu diÖt chiÕn l−îc ®−îc nh− Hång
qu©n Liªn X« ®¸nh ph¸t xÝt §øc. Thêi ®¹i Hå ChÝ Minh,
ViÖt Nam cã vò khÝ thêi ®¹i c«ng nghiÖp ®¸nh víi Mü cã
vò khÝ c«ng nghÖ cao, nªn khã tiªu diÖt chiÕn l−îc ®−îc,
mμ chØ tiªu diÖt chiÕn dÞch; kh«ng tiªu diÖt ®−îc c¸c ®¬n vÞ
lín cña ®Þch, cì l÷ ®oμn, s− ®oμn mμ chØ tiªu diÖt c¸c ®¬n
vÞ nhá cÊp tiÓu ®oμn vμ ®¸nh thiÖt h¹i cÊp l÷ ®oμn; ch−a
gi¶i phãng ®−îc c¸c huyÖn, c¸c tØnh mμ chØ ®¸nh b¹i ®−îc
cuéc tiÕn c«ng cña ®Þch vμo c¨n cø ta, gi÷ v÷ng ®Þa bμn.
NÕu sau nμy ®Þch tiÕn c«ng x©m l−îc th× ta cã phßng ngù
chiÕn l−îc vμ kh«ng cã phßng ngù chiÕn l−îc.
§Õn thêi kú ®¸nh ®æ chÕ ®é nguþ quyÒn Sμi Gßn, hai
bªn ®Òu cã vò khÝ hiÖn ®¹i, ®Þch h¬n ta vÒ m¸y bay th× ta
vÉn cã thÓ tiªu diÖt lín qu©n ®Þch, sö dông c¸c s− ®oμn,
24
qu©n ®oμn, tiªu diÖt qu©n ®oμn ®Þch vμ gi¶i phãng c¸c
tØnh, huyÖn vμ nh©n d©n ë trong c¸c tØnh, huyÖn ®ã.
Víi thêi ®¹i ngμy nay, ®Þch cã vò khÝ c«ng nghÖ cao, ta
còng cÇn ph¶i trang bÞ kÞp thêi míi ®¸nh ®−îc ®Þch. MÊy
chôc v¹n qu©n chÝnh quy cña ®Þch cã vò khÝ c«ng nghÖ
cao. Ta cã mÊy triÖu qu©n cña lùc l−îng ba thø qu©n; cã
mét sè vò khÝ c«ng nghÖ cao cïng víi c¸c thø vò khÝ hiÖn
®¹i vμ nöa hiÖn ®¹i víi tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng
cña toμn d©n, toμn qu©n; cã tμi n¨ng chØ huy, cã nghÖ
thuËt t¸c chiÕn tμi giái, ®−a ®Þch vμo thÕ bÞ tiªu hao lín;
tiªu diÖt nhá vμ võa; ®−a ®Þch vμo thÕ bÞ sa lÇy nghiªm
träng, g©y d− luËn ph¶n ®èi chiÕn tranh x©m l−îc trªn
toμn thÕ giíi th× còng cã thÓ ®¸nh th¾ng ®−îc qu©n ®Þch
b»ng ®μm ph¸n hoμ b×nh buéc ®Þch rót qu©n vÒ n−íc.
Vò khÝ c«ng nghÖ cao cã thÓ võa tù s¶n xuÊt vμ võa
mua. Vò khÝ c¬ giíi ho¸ ph¶i kÕt hîp víi vò khÝ mang v¸c
vμ mang v¸c hiÖn ®¹i. S300 cña Nga (SAM10) lμ bÖ phãng
l−u ®éng tù hμnh trªn xe gåm bèn qu¶ tªn löa, víi t− thÕ
b¾n dùng ®øng 90O rÊt linh ho¹t. BÖ phãng Patriot cña Mü
l−u ®éng tù hμnh trªn xe, ®é b¾n 45O. BÖ phãng bèn qu¶
tªn löa l−u ®éng tù hμnh trªn xe cña Nga - S300, tõ t− thÕ
hμnh qu©n chuyÓn sang t− thÕ chiÕn ®Êu chØ mÊt 5 phót.
Patriot cña Mü mÊt 20 phót. Cßn bÖ phãng cè ®Þnh SAM2
cña Nga còng chØ cã mét qu¶ ®¹n kh«ng cã l−u ®éng tù
hμnh vμ chuyÓn tõ t− thÕ hμnh qu©n sang t− thÕ chiÕn
®Êu mÊt 2 tiÕng r−ìi ®ång hå.
Mèi quan hÖ gi÷a vò khÝ víi chiÕn thuËt lμ mèi quan
hÖ gi÷a c«ng cô víi ph−¬ng ph¸p, con ng−êi sö dông c«ng
cô vμ hμnh ®éng, hai bªn thóc ®Èy lÉn nhau cïng ph¸t
25
triÓn. §ã lμ mèi quan hÖ h÷u c¬ bªn trong, lμ quan hÖ cã
tÝnh chÊt c¬ cÊu cña c¸c sù vËt ¶nh h−ëng, t¸c ®éng lÉn
nhau, thóc ®Èy nhau cïng vËn ®éng, ph¸t triÓn.
Quan hÖ h÷u c¬ bªn trong gi÷a chiÕn thuËt vμ vò khÝ
biÓu hiÖn: yªu cÇu chiÕn thuËt ®Î ra lo¹i sóng ®¸nh thμnh.
Sóng ®¸nh thμnh l¹i thóc ®Èy chiÕn thuËt ph¸t triÓn. Yªu
cÇu ®¸nh thμnh sÏ sinh ra ph¸o, xe t¨ng. Cã xe t¨ng l¹i
sinh ra chiÕn thuËt c¬ ®éng chäc s©u, v.v..
C«ng cô chiÕn tranh lÊy tiÒn ®Ò tõ c«ng cô s¶n xuÊt,
nghÜa lμ c«ng cô s¶n xuÊt ®Î ra c«ng cô chiÕn tranh.
Ng−îc l¹i, c«ng cô chiÕn tranh l¹i thóc ®Èy c«ng cô s¶n
xuÊt ph¸t triÓn. §ã lμ mèi quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau
cïng ph¸t triÓn. C«ng cô s¶n xuÊt cã tÝnh chñ ®éng, thóc
®Èy c«ng cô chiÕn tranh ph¸t triÓn. Tr¸i l¹i c«ng cô chiÕn
tranh kh«ng hoμn toμn bÞ ®éng. ë møc ®é nμo ®ã nã còng
cã tÝnh tÝch cùc, ¶nh h−ëng trë l¹i c«ng cô s¶n xuÊt. Cã
c«ng nghiÖp nÆng míi cã m¸y bay lªn th¼ng. M¸y bay lªn
th¼ng l¹i lμ cÇn cÈu bay cho x©y dùng. Qu©n sù ph¸t triÓn
c«ng nghÖ th«ng tin, sau ®ã l¹i ®−îc dïng trong d©n sù.
Ngμy nay ®Ó ®¸nh ph¸ hËu cø cña ®Þch, ta dïng vò khÝ
mang v¸c vμ vò khÝ mang v¸c hiÖn ®¹i, mang tõng qu¶
BM13 c¾t rêi vμo hËu cø ®Þch, ®¸nh s©n bay, bÕn c¶ng,
doanh tr¹i ®Þch, sóng §KB lo¹i nhÑ b¾n ®¹n ria cã thÓ
dïng cho bé ®éi huyÖn ®¸nh qu©n ®æ bé ®−êng kh«ng.
Vò khÝ vμ chiÕn thuËt cã mèi liªn quan, t¸c ®éng
lÉn nhau ®Ó cïng ph¸t triÓn. ChiÕn thuËt yªu cÇu ®¸nh
thμnh th× sinh ra ph¸o binh vμ xe t¨ng. Xe t¨ng l¹i t¹o
ra chiÕn thuËt chäc s©u. Qu©n ®éi X«viÕt th−êng tæ
chøc c¸c côm chäc s©u trong qu¸ tr×nh ®ét ph¸. Bé ®éi
26
Qu©n ®oμn 2 cña ta dïng xe t¨ng, xe bäc thÐp chäc s©u
tiÕn vμo dinh §éc lËp.
Ta kÐm ®Þch vÒ vò khÝ c«ng nghÖ cao nh−ng víi tinh
thÇn vμ ý chÝ kh¸ng chiÕn cña toμn d©n vμ víi tr×nh ®é t¸c
chiÕn tμi giái, ta cã thÓ th¾ng ®−îc ®Þch b»ng ®μm ph¸n
hoμ b×nh ®Ó ®Þch rót qu©n vÒ n−íc. Ta cã nhiÒu kinh
nghiÖm buéc ®Þch ph¶i th−¬ng l−îng, ®μm ph¸n hoμ b×nh,
kÕt thóc chiÕn tranh. §ã lμ bμi häc “Héi thÒ §«ng Quan”
buéc V−¬ng Th«ng rót qu©n vÒ n−íc thêi Lª Lîi - NguyÔn
Tr·i; bμi häc Héi nghÞ Gi¬nev¬ vμ Pari cña thêi ®¹i Hå ChÝ
Minh, ®· chøng tá ®iÒu ®ã.
Trong lÞch sö c¸c cuéc chiÕn cã nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt
chiÕn tranh, nhiÒu c¸ch giμnh th¾ng lîi.
Ng« QuyÒn, Lª §¹i Hμnh, TrÇn H−ng §¹o, Quang
Trung ®Òu ®¸nh ®Þch ph¶i th¸o ch¹y khái n−íc ta. §ã lμ
mét c¸ch. Lý Th−êng KiÖt, Lª Lîi, Hå ChÝ Minh sö dông
®μm ph¸n hoμ b×nh ®Ó ®Þch rót qu©n vÒ n−íc. §ã lμ c¸ch
thø hai. C¸ch thø ba lμ tiªu diÖt ®Þch ngay t¹i ®Êt n−íc
m×nh hoÆc ®¸nh sang tËn n−íc ®Þch ®Ó dËp t¾t lß löa chiÕn
tranh, nh− Hång qu©n Liªn X« ®¸nh sang tËn Berlin ®Ó
tiªu diÖt ph¸t xÝt Hitle.
T¹i sao l¹i cã nhiÒu c¸ch ®Ó giμnh th¾ng lîi nh− thÕ?
Tiªu diÖt chiÕn l−îc cã thÓ giμnh ®−îc th¾ng lîi nh−
Ng« QuyÒn, Lª §¹i Hμnh, TrÇn H−ng §¹o, Quang Trung,
v× tiªu diÖt t−íng tæng chØ huy ®Þch ngay t¹i trËn; hoÆc
tiªu diÖt chiÕn l−îc ®−îc c¸c tËp ®oμn chñ yÕu cña ®Þch.
Sö dông ®μm ph¸n hoμ b×nh v× kh«ng tiªu diÖt chiÕn
l−îc ®−îc, cßn diÖt ®Þch ngay t¹i n−íc m×nh hoÆc ®¸nh
sang ®Êt ®Þch lμ tiÕn hμnh nhiÒu chiÕn dÞch chiÕn l−îc,
27
tiªu diÖt ®−îc nhiÒu tËp ®oμn chiÕn l−îc vμ mét sè tËp
®oμn chiÕn l−îc chñ yÕu cña ®Þch. Cho nªn tiªu diÖt
chiÕn l−îc lμ c¸i cèt yÕu cña chiÕn tranh, lμ quy luËt cña
chiÕn tranh.
C¸c cuéc chiÕn tranh chèng x©m l−îc th−êng lμ Ýt ®Þch
nhiÒu, nhá th¾ng lín. T¹i sao vËy? C©u tr¶ lêi lμ v× cã tinh
thÇn quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng cña toμn d©n, søc chiÕn ®Êu
dòng m·nh cña ba thø qu©n, bé chØ huy cã tμi thao l−îc,
cã m−u kÕ thÕ - thêi, ®¸nh c¶ ë tr−íc mÆt vμ sau l−ng ®Þch,
cã h×nh trËn vμ thÕ trËn hiÓm nªn qu©n Ýt, qu©n nhá mμ
vÉn th¾ng ®−îc qu©n nhiÒu.
ChiÕn dÞch cã ý nghÜa chiÕn l−îc
N¨m 1972 trong chiÕn côc Xu©n - HÌ, ta tiÕn hμnh ba
chiÕn dÞch cã ý nghÜa chiÕn l−îc trªn ba chiÕn tr−êng lμ
Qu¶ng TrÞ, T©y Nguyªn vμ Léc Ninh ë miÒn §«ng Nam
Bé; chiÕn dÞch Qu¶ng TrÞ tiªu diÖt ®−îc c¸c trung ®oμn
tinh nhuÖ cña ®Þch, gi¶i phãng thÞ x· Qu¶ng TrÞ, §«ng Hμ,
¸i Tö vμ ®−êng 9.
Sau ta kh«ng ph¶n c«ng vμo t©y HuÕ ®Ó k×m gi÷ ®Þch ë
HuÕ vμ tiÕn hμnh phßng ngù ë s«ng Mü Ch¸nh ®Ó gi÷ ®Þch
ë bê nam s«ng Mü Ch¸nh. Ta kh«ng lμm ®−îc v× kh«ng
n¾m râ nghÖ thuËt chiÕn dÞch lμ cã tiÕn c«ng, cã phßng
ngù vμ ph¶n c«ng, kh«ng døt kho¸t vÒ phßng ngù nªn ®Ó
cho ®Þch tËp trung qu©n ra chiÕm l¹i thÞ x· Qu¶ng TrÞ vμ
Thμnh cæ Qu¶ng TrÞ. M−u kÕ cña chiÕn dÞch nμy còng
ch−a thËt hay.
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn, ta tiªu diÖt hai trung ®oμn
cña ®Þch ë §¾c T« - T©n C¶nh, gi¶i phãng phÝa b¾c tØnh
28
Kon Tum vμ sau ®ã ®¸nh xuèng thÞ x· Kon Tum. §¸nh
Kon Tum kh«ng thμnh c«ng, ta lui vÒ phßng ngù gi÷ v÷ng
vïng phÝa b¾c tØnh Kon Tum vμ §¾c T« - T©n C¶nh nªn
gi÷ v÷ng ®−îc vïng ®· chiÕm; ®Þch kh«ng ph¶n kÝch chiÕm
l¹i ®−îc.
ChiÕn dÞch Léc Ninh cã ý nghÜa chiÕn l−îc ®¸nh tiªu
diÖt c¸c trung ®oμn cña ®Þch, gi¶i phãng Léc Ninh. Sau ®ã
ta ®¸nh B×nh Long kh«ng thμnh c«ng nh−ng vÉn gi÷ ®−îc
Léc Ninh.
Ba chiÕn dÞch nμy trong chiÕn côc Xu©n - HÌ 1972 ë
chiÕn tr−êng miÒn §«ng Nam Bé, céng víi cuéc t¸c
chiÕn phßng kh«ng §iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng ë Hμ Néi,
H¶i Phßng 12 ngμy ®ªm, th¸ng 12-1972, ®· trë thμnh
c¸c chiÕn dÞch cã ý nghÜa chiÕn l−îc, buéc Mü ph¶i rót
qu©n vÒ n−íc.
IV. NghÖ thuËt chiÕn dÞch vμ chiÕn thuËt
1. NghÖ thuËt chiÕn dÞch
NghÖ thuËt chiÕn dÞch lμ lý luËn vμ thùc tiÔn, chuÈn bÞ
vμ thùc hμnh t¸c chiÕn cña c¸c ®¬n vÞ lín, tõ cì s− ®oμn
trë lªn ®èi víi c¸c ®¬n vÞ chñ lùc, bé ®éi chÝnh quy. Nã lμ
thμnh phÇn cña nghÖ thuËt qu©n sù, kh©u nèi liÒn chiÕn
l−îc qu©n sù víi chiÕn thuËt. §©y lμ vÊn ®Ò rÊt quan
träng, nã thùc hiÖn nhiÖm vô qu©n sù, liªn quan ®Õn
thμnh b¹i cña chiÕn tranh. Nã lμ trung t©m cña hμnh
qu©n t¸c chiÕn.
Nghiªn cøu nghÖ thuËt chiÕn dÞch rÊt cÇn thiÕt cho
ng−êi chØ huy. NghÖ thuËt chiÕn dÞch vËn dông vμo thùc
tiÔn ®Çy tÝnh s¸ng t¹o, thÓ hiÖn ra mu«n h×nh mu«n vÎ.
29
§ã lμ qu©n Ýt th¾ng qu©n nhiÒu. §©y lμ truyÒn thèng cña
ViÖt Nam. Ta cÇn ph¶i kÕ thõa vμ ph¸t huy tinh hoa, trÝ
tuÖ ViÖt Nam ®Ó lμm giμu kho tμng qu©n sù quý b¸u cña
d©n téc.
Trong nghÖ thuËt chiÕn dÞch cã:
1. NghÖ thuËt ®ét ph¸.
2. NghÖ thuËt chäc s©u.
3. NghÖ thuËt bao v©y vu håi.
4. NghÖ thuËt chÝnh - kú.
5. NghÖ thuËt chia c¾t chiÕn dÞch.
6. NghÖ thuËt m−u kÕ thÕ, thêi.
ChiÕn dÞch lμ tæng thÓ c¸c trËn ®¸nh, tiÕn hμnh trong
mét thêi gian trªn mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, ®èi víi môc
tiªu, ®èi t−îng x¸c ®Þnh, theo mét kÕ ho¹ch thèng nhÊt, cã
mèi quan hÖ h÷u c¬, trËn tr−íc lμ tiÒn ®Ò cho trËn sau, cã
tæ chøc hiÖp ®ång chÆt chÏ thèng nhÊt, cã mét bé chØ huy
thèng nhÊt, víi môc ®Ých ®Ò ra cã tÝnh kiªn quyÕt vμ cã
trËn then chèt, then chèt quyÕt ®Þnh.
§Þa ph−¬ng lín cã trung ®oμn m¹nh, hîp víi c¸c trung
®oμn hoÆc c¸c tiÓu ®oμn kh¸c cïng d©n qu©n du kÝch,
trong mét ®iÒu kiÖn nμo ®ã còng cã thÓ tiÕn hμnh chiÕn
dÞch ®Þa ph−¬ng ®−îc.
a) NghÖ thuËt ®ét ph¸ chiÕn dÞch
§¸nh vμo n¬i ®Þch ®· cã bè phßng, cã phßng ngù, cã
trËn ®Þa v÷ng ch¾c. Muèn ®ét ph¸ thμnh c«ng ph¶i cã søc
m¹nh. Th−êng lùc l−îng ph¶i h¬n ®Þch gÊp vμi ba lÇn míi
dÔ thμnh c«ng. ThÝ dô nh− ë Bu«n Ma Thuét, ta h¬n ®Þch
vÒ bé binh lμ 4 lÇn, vÒ ph¸o binh lμ 5 lÇn, vÒ xe t¨ng, xe
bäc thÐp lμ 3 lÇn. Tuy ®Þch h¬n ta vÒ m¸y bay, nh−ng ta cã
30
sóng ph¸o phßng kh«ng, nªn chØ trong h¬n 30 tiÕng ®ång
hå ta ®· gi¶i phãng ®−îc thÞ x·.
Trong trËn ®¸nh gi¶i phãng Sμi Gßn n¨m 1975, ta cã
15 s− ®oμn ®¸nh víi n¨m, s¸u s− ®oμn cña qu©n nguþ.
Cßn ph¸o binh phßng kh«ng, xe t¨ng, xe bäc thÐp th× ta
tËp trung toμn bé lùc l−îng tæng dù bÞ cña Bé. Ta chØ kÐm
®Þch lμ kh«ng cã m¸y bay chiÕn ®Êu qu©n binh chñng hîp
thμnh, nh−ng l¹i cã sóng ph¸o phßng kh«ng.
NghÖ thuËt ®ét ph¸ tËp ®oμn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ
rÊt hay. §ét ph¸ vμo nhiÒu cø ®iÓm s¸t nhau trong mét
trËn ®Þa phßng ngù réng lín, cã chiÒu s©u nªn ph¶i ®ét
ph¸ song song nhiÒu mòi vμ lÇn l−ît hai, ba h−íng b»ng
nhiÒu mòi. H−íng chñ yÕu lμ tõ h−íng ®«ng, ta chiÕm
®−îc d·y cao ®iÓm phÝa ®«ng rÊt lîi h¹i v× khèng chÕ ®−îc
c¸nh ®ång M−êng Thanh, n¬i ®Æt Së chØ huy cña tËp ®oμn
cø ®iÓm. Ta v©y lÊn toμn bé tËp ®oμn vμ chia c¾t s©n bay,
®ång thêi kÐo ph¸o lªn cao, bè trÝ ë trong hÇm vμ b¾n
th¼ng, khèng chÕ vμ kiÓm so¸t ®−îc c¸c trËn ®Þa ph¸o cña
®Þch. Bè trÝ ph¸o trong hÇm nh− thÕ cã tÝnh an toμn h¬n.
VÞ trÝ ®øng ch©n cña c¸c mòi ®ét ph¸ cña ta ®· t¹o ®−îc
søc m¹nh vμ ch¾c th¾ng. Søc m¹nh cña ph¸o b¾n th¼ng
gÊp hai, ba lÇn ph¸o b¾n gi¸n x¹.
ChiÕn thuËt ®ét ph¸ yªu cÇu ph¶i tËp trung lùc l−îng
vμ ®¸nh b»ng nhiÒu mòi, cã mòi chñ yÕu. Trong trËn Bu«n
Ma Thuét ta ®· tËp trung mét mòi m¹nh cã xe t¨ng vμ
®Æc c«ng, ph¸o binh, ph¸o cao x¹ yÓm trî chi viÖn ®Ó ®ét
ph¸ thμnh c«ng. C¸c mòi kh¸c cïng ®ét ph¸ phèi hîp ®Ó
ph©n t¸n, ®èi phã víi ®Þch.
Trong lÞch sö chiÕn tranh, tËp trung lμ nguyªn t¾c cña
31
®ét ph¸ vμ yÓm trî lÉn nhau. ë trËn Lít (Leutres) n¨m
371 tr−íc C«ng nguyªn, £pamin«n®a ®· tËp trung 50
hμng ®Ó ®ét ph¸, ®ång thêi lμm mòi bao v©y vu håi.
¡ngghen nhËn xÐt, ®©y lμ mét trËn ®iÓn h×nh vÒ nguyªn
t¾c tËp trung. Trong trËn Lít, qu©n Teb¬ cña £pamin«n®a
®ang bè trÝ ®éi h×nh hμng ngang, chuyÓn thμnh h×nh
nghiªng ®Ó dμn máng qu©n ®Þch ra, råi tæ chøc ®ét ph¸
b»ng 50 hμng, bao v©y vu håi toμn bé ®éi h×nh qu©n ®Þch
vμ tiªu diÖt.
Trong trËn Ngäc Håi n¨m 1789, Quang Trung ®· tËp
trung phÇn lín lùc l−îng vμ cã c¸c biÖn ph¸p ®¸nh thμnh
nh− lμm c¸c tÊm v¸n bäc r¬m cã tÈm n−íc ®Ó yÓm hé cho
bé binh xung phong vμ sö dông voi chiÕn. Trªn l−ng voi
chiÕn cã c¸c chiÕn sÜ b¾n ho¶ hæ.
b) Tæ chøc mòi chäc s©u
§ét ph¸ muèn tiÕn nhanh th× sau khi ®ét ph¸ thμnh
c«ng, cÇn tæ chøc ngay mét mòi chäc s©u. Tæ chøc mòi
chäc s©u gåm xe t¨ng, xe bäc thÐp, ph¸o binh, ph¸o cao x¹,
c«ng binh bá qua c¸c ®iÓm chèng cù nhá lÎ däc ®−êng tiÕn
qu©n. NÕu cÇn th× ®Ó l¹i mét bé phËn nhá ®Ó kiÒm chÕ vμ
®îi qu©n ®Õn sau cïng kÕt hîp tiªu diÖt ®Þch.
ChiÕn dÞch Hå ChÝ Minh mïa Xu©n 1975, Qu©n ®oμn 2
®¸nh Sμi Gßn, ngay sau khi ®ét ph¸ Biªn Hoμ, ®· tæ chøc
mét côm c¬ ®éng chäc s©u ®Ó nhanh chãng tiÕn vμo chiÕm
dinh §éc lËp.
c) Tæ chøc bao v©y vu håi
TiÕn c«ng ®Þch bao giê còng cã nhiÒu mòi, cã mòi tiÕn
c«ng chÝnh vμ c¸c mòi kh¸c ®Ó phèi hîp, cã mòi ®¸nh ë
c¹nh s−ên ®Þch, cã tÝnh chÊt nh− mòi bao v©y, mòi vu håi.
32
 Trong chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh 1975, ta bao v©y ®ét
ph¸ trªn toμn tuyÕn gåm n¨m mòi tiÕn c«ng ®ét ph¸. Môc
tiªu cña ®Þch bÞ bao v©y bèn mÆt. ThÓ hiÖn mòi thäc s©u
vu håi lín nhÊt lμ trËn Xtalingrat cña Hång qu©n Liªn X«
n¨m 1942. Trong trËn nμy, Hång qu©n Liªn X« thùc hiÖn
hai mòi vu håi chäc s©u vμo ®»ng sau ®éi h×nh tiÕn c«ng
cña ph¸t xÝt §øc, hai mòi hîp v©y ®· gÆp nhau ë Kalas,
b¾t sèng Thèng chÕ §øc Von Paulus. LÇn ®Çu tiªn sù
huªnh hoang vÒ chiÕn th¾ng cña qu©n ®éi §øc bÞ vïi
xuèng ®Êt ®en. §©y lμ mòi hîp v©y tuyÖt vêi cña Hång
qu©n Liªn X«.
TrËn Can (Cannes) n¨m 216 tr−íc C«ng nguyªn,
Hannibal - Thèng chÕ qu©n B¾c Phi tæ chøc qu©n chiÕn
®Êu b»ng mét ®éi h×nh b¸n nguyÖt; bè trÝ bé binh lïi vÒ
phÝa sau mét chót, nh−ng vÉn ®Ó kþ binh - ®éi xung kÝch ë
hai bªn s−ên; råi thùc hμnh bao v©y vu håi vμo ®»ng sau
®éi h×nh qu©n La M·. Cuèi cïng 50.000 qu©n B¾c Phi ®·
®¸nh b¹i 86.000 qu©n La M·.
d) NghÖ thuËt chÝnh - kú
§©y lμ mét nghÖ thuËt rÊt hay, giμnh th¾ng lîi nhanh
chãng, bÊt ngê. TrËn Ngäc Håi - §èng §a trªn chiÕn
tr−êng Th¨ng Long, vua Quang Trung ®· vËn dông nghÖ
thuËt nμy rÊt hoμn h¶o.
Quang Trung chØ huy qu©n ®¸nh ë Ngäc Håi lμ tiÕn
c«ng chÝnh diÖn, lμ chÝnh binh. §Æng TiÕn §«ng ®¸nh vu
håi vμo §èng §a, råi tiÕn vμo T©y Long cung, ®¸nh b¹i
T«n SÜ NghÞ, lμ kú binh.
Kú binh cña §Æng TiÕn §«ng chiÕm ®−îc thμnh Th¨ng
Long tr−íc Quang Trung sau khi ®· ®¸nh chiÕm gß §èng
33
§a råi ®¸nh chiÕm T©y Long cung cña T«n SÜ NghÞ.
TrËn Bèi Thuû n¨m 204 tr−íc C«ng nguyªn, Hμn TÝn
®· dïng chÝnh binh vμ kú binh ®Ó ®¸nh b¹i TrÇn D− -
t−íng nhμ TriÖu.
Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn M«ng lÇn
thø hai (1285), ë trËn Ch−¬ng D−¬ng - Th¨ng Long, m−u
kÕ cña TrÇn H−ng §¹o nh− sau: Cho chÆn ®¸nh Toa §« tõ
Thanh Ho¸ ra vïng T©y KÕt ®Ó chia c¾t Toa §«, kh«ng
cho hîp víi Tho¸t Hoan ë Th¨ng Long. Chñ tr−¬ng t¸c
chiÕn cña nhμ TrÇn lÇn nμy lμ quyÕt t©m tiªu diÖt Toa §«
vμ Tho¸t Hoan, giμnh l¹i ®Êt n−íc. H−ng §¹o v−¬ng cö
TrÇn NhËt DuËt ®¸nh Toa §« ë T©y KÕt; cö TrÇn Quang
Kh¶i ®¸nh Tho¸t Hoan ë Th¨ng Long.
M−u kÕ chiÕn dÞch cña TrÇn H−ng §¹o vμ TrÇn
Quang Kh¶i lμ cho v©y h·m thuû tr¹i Ch−¬ng D−¬ng ®Ó
“®iÖu hæ ly s¬n”, kÐo Tho¸t Hoan ra cøu viÖn ®Ó tiªu
diÖt. Khi Tho¸t Hoan ra cøu Ch−¬ng D−¬ng th× bÞ ®¹i
qu©n cña TrÇn Quang Kh¶i phôc kÝch; råi mét bé phËn
qu©n triÒu ®×nh cïng qu©n ®Þa ph−¬ng cña NguyÔn
TruyÒn, NguyÔn Kh¶ L¹p, TrÇn Th«ng vμo ®¸nh chiÕm
thμnh Th¨ng Long ®· bá ngá. §¹i qu©n cña TrÇn Quang
Kh¶i ®¸nh Tho¸t Hoan lμ chÝnh binh, hai ®éi qu©n chñ
lùc chäi nhau. Qu©n cña NguyÔn TruyÒn, NguyÔn Kh¶
L¹p, TrÇn Th«ng lμ kú binh, ®¸nh bÊt ngê vμo ®éi qu©n
yÕu, kh«ng cã phßng bÞ.
T− t−ëng qu©n sù cña TrÇn H−ng §¹o thÓ hiÖn ë
nghÖ thuËt sö dông chÝnh binh vμ kú binh. ¤ng nãi:
“BËc th¸nh vâ trÞ ®êi, ®¸nh ë chç kh«ng cã thμnh, c«ng ë
chç kh«ng cã luü chiÕn, ë chç kh«ng cã trËn, nhÑ nhμng
34
nh− m−a r¬i trªn kh«ng, lËp nªn cuéc ®êi v« sù” 1.
Bμn vÒ chÝnh - kú, «ng nãi: “Phμm t−íng hay dïng
chÝnh mμ kh«ng dïng kú lμ t−íng gi÷ g×n; hay dïng kú mμ
kh«ng dïng chÝnh lμ t−íng chiÕn ®Êu; kú chÝnh ®Òu dïng
c¶ ®ã lμ t−íng gióp n−íc vËy”2.
- "Mét ngh×n ng−êi ph¶i kÐn 300 ng−êi lμm kú binh;
mu«n ng−êi ph¶i kÐn ngh×n ng−êi lμm kú binh, th−êng
theo ë hai bªn t¶, h÷u ®¹i t−íng ®Ó øng dông trong khi
cÇn kÝp"3.
- "Lén sßng kú víi chÝnh th× kh«ng biÕt biÕn ho¸ lμm
sao"4.
- "Phμm th¾ng ®Þch lμ nhê ë kú binh; lÊy Ýt mμ ®¸nh ®æ
®−îc nhiÒu ®Þch lμ nhê ë qu©n kú vËy"5.
- "Tãm l¹i kh«ng ngoμi c¸ch dïng kú, n¾m c¬, ®¸nh óp
vμ ®Æt phôc mμ th«i"6.
- "Ng−êi giái dïng binh, bá chç thùc mμ gi· vμo chç
h−"7.
- "Ta bÌn ®em kú binh ®¸nh vμo chç h−”8.
e) NghÖ thuËt chia c¾t chiÕn dÞch
Chia c¾t chiÕn dÞch lμ mét vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt ®Ó chia
c¾t ®Þch ra, c« lËp ®Þch mμ ®¸nh. §ã lμ vÊn ®Ò t¹o thÕ cña
chiÕn dÞch. NÕu kh«ng chia c¾t ®Þch ra thμnh nhiÒu m¶nh,
ph¸ thÕ liªn hoμn cña ®Þch, ®Ó ®Þch co côm l¹i hoÆc cã mèi
liªn hÖ víi nhau, ®Ó ®Þch hç trî ®−îc cho nhau th× rÊt khã
®¸nh. VÊn ®Ò nμy kh«ng chØ ¶nh h−ëng ®Õn thÕ trËn, mμ
cßn ¶nh h−ëng ®Õn t©m lý cña ®Þch. Trong c¸c chiÕn dÞch,
____________
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. Binh th− yÕu l−îc, Nxb. Khoa häc x· héi,
Hμ Néi, 1970, tr. 39, 50, 182, 149, 193, 145, 190, 191.
35
ta ®Òu cã thÕ chia c¾t. ChiÕn dÞch T©y Nguyªn, ®¸nh Bu«n
Ma Thuét, ta chia c¾t Pl©yku víi Bu«n Ma Thuét; ®¸nh
chiÕm ®−êng 14 nèi liÒn Pl©yku víi Bu«n Ma Thuét, lμm
cho Bu«n Ma Thuét bÞ c« lËp. TiÕp ®ã ®¸nh chiÕm ®−êng
21 nèi liÒn Bu«n Ma Thuét víi Nha Trang, lμm cho Bu«n
Ma Thuét cμng thªm c« lËp. Cuèi cïng, ®¸nh chiÕm ®−êng
19 nèi liÒn Pl©yku víi Quy Nh¬n, lμm cho c¶ T©y Nguyªn
bÞ c« lËp víi ®ång b»ng, c¾t ®øt nguån tiÕp tÕ chÝnh cña
T©y Nguyªn.
Sau khi dμn vμ bμy mét vÕ cña thÕ trËn chia c¾t tÊt
yÕu ®Þch ®©m ra hoang mang, ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tinh
thÇn chiÕn ®Êu, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ta ®¸nh ®Þch.
Qu¶ nhiªn sau khi ta ®¸nh chiÕm Bu«n Ma Thuét, ®Þch
kh«ng ®i øng cøu, ph¶n kÝch b»ng ®−êng bé ®−îc, mμ ph¶i
ph¶n kÝch b»ng m¸y bay lªn th¼ng v× ®−êng bé ®· bÞ ta
chiÕm c¾t.
§Þch ph¶n kÝch b»ng m¸y bay lªn th¼ng lμm cho ta dÔ
®¸nh h¬n, v× kh«ng cã xe t¨ng, xe bäc thÐp. §ã lμ do ngay
tõ ®Çu ta ®· g¹n läc t×nh huèng. Ta chÆn c¾t ®−êng bé,
buéc ®Þch ph¶i ®i b»ng ®−êng kh«ng. §Þch ®i ®−êng kh«ng,
ta cã kh¶ n¨ng thuËn lîi h¬n trong viÖc truy kÝch chóng.
Trong trËn HuÕ còng thÕ, ta chia c¾t HuÕ víi §μ N½ng.
Qu©n ®Þch ë HuÕ hoang mang mÊt tinh thÇn, kh«ng cßn
hy väng qu©n ë §μ N½ng ®Õn cøu gióp, nªn ph¶i rót ch¹y
ra biÓn, sau khi bÞ ta tiÕn c«ng. Vμ trong cuéc th¸o ch¹y
®ã, ®Þch bÞ tiªu diÖt, tiªu hao rÊt lín.
Trong trËn ®¸nh Xu©n Léc, ta ®¸nh chiÕm ng· ba DÇu
D©y, c¾t ®−îc mèi liªn hÖ gi÷a Xu©n Léc víi Biªn Hoμ.
§Þch kh«ng cßn con ®−êng chi viÖn, nªn ph¶i rót ch¹y khái
36
Xu©n Léc, sau ®ã ®· bÞ tiªu diÖt nÆng nÒ.
Chia c¾t chiÕn dÞch lμ mét nghÖ thuËt hay. Qu©n ®Þch
®«ng, nhiÒu, ®ãng dμy ®Æc th× bao giê còng ph¶i chia c¾t,
®Ó tiªu diÖt tõng nhãm, tõng côm, ®Ó ®i ®Õn tiªu diÖt
hoμn toμn nÕu cã ®iÒu kiÖn. Muèn chia c¾t tèt, cÇn ph¶i
sö dông linh ho¹t ba thø qu©n. Trong chiÕn dÞch Xu©n -
HÌ 1972 ë T©y Nguyªn, ba thø qu©n c¶ chñ lùc, ®Þa
ph−¬ng vμ du kÝch ®Òu tham gia chia c¾t ®Þch tõ Quy
Nh¬n ®Õn Pl©yku, tõ Pl©yku ®i Kon Tum vμ chia c¾t tõ
Kon Tum ®Õn §¾c T« - T©n C¶nh, lμm cho ®Þch kh«ng ®i
cøu viÖn ®−îc T©n C¶nh.
Chia c¾t lμ mét ®ßn hiÓm, mét thÕ trËn nh»m h¹n chÕ
sù ®iÒu ®éng cña ®Þch, giμnh chñ ®éng vÒ ta. Chia c¾t lμ
mét thÕ ®¸nh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña qu©n ®éi ta. Ba
thø qu©n ho¹t ®éng ë c¸c ®Þa bμn trªn c¶ n−íc, chÝnh lμ
chia c¾t ®Þch ra thμnh c¸c côm c« lËp nhau.
g) NghÖ thuËt m−u kÕ thÕ - thêi
QuyÕt t©m cña t¸c chiÕn chiÕn dÞch lμ ph¶i cã m−u kÕ.
Lu«n lu«n ph¶i ®Æt c©u hái: "§¸nh vμo ®©u?" vμ “Gi¶i
phãng ®©u tr−íc?", sau ®ã míi ®Õn c¸c b−íc tiÕp theo.
Muèn ®¸nh ®©u tr−íc, gi¶i phãng ®©u tr−íc th× ph¶i
tÝnh tíi yÕu tè ch¾c th¾ng vμ th−¬ng vong Ýt, ®Þch Ýt cã kh¶
n¨ng ph¶n kÝch chiÕm l¹i, vμ nÕu ®Þch cã ph¶n kÝch ®Þnh
chiÕm l¹i th× ta còng cã kh¶ n¨ng ®èi phã ®Ó hoμn thμnh
nhiÖm vô gi¶i phãng ®Þa bμn ®ã ®−îc an toμn.
Mïa Xu©n 1972 kÕ ho¹ch t¸c chiÕn cña ta lμ ®¸nh
chiÕm §¾c T« - T©n C¶nh ®Ó gi¶i phãng ®Þa bμn ®ã. Còng
theo nghÖ thuËt trªn, m−u kÕ cña ta lμ thùc hμnh mét kÕ
ho¹ch nghi binh, ®¸nh l¹c h−íng ®Þch, buéc ®Þch ph¶i ®èi
37
phã ë chç kh¸c mμ ®Ó s¬ hë §¾c T« - T©n C¶nh.
Mïa Xu©n 1972, ®Þch cho lμ ta sÏ ®¸nh m¹nh, ®¸nh
lín ë T©y Nguyªn, nªn chóng cho s− ®oμn dï (thiÕu) lªn
T©y Nguyªn, ®ãng ë thÞ x· Kon Tum, ®Ó s½n sμng ®èi
phã víi ta. V× vËy, ë T©y Nguyªn, ®Þch ®· m¹nh lªn
nhiÒu. KÕ ho¹ch gi¶i phãng §¾c T« - T©n C¶nh sÏ gÆp
nhiÒu khã kh¨n.
Muèn kh«ng cho ®Þch cã kh¶ n¨ng ph¶n kÝch lªn §¾c
T« - T©n C¶nh, m−u kÕ cña ta lμ ph¶i gi÷ s− dï (thiÕu) cña
®Þch ë l¹i thÞ x· Kon Tum, ®Ó ta r¶nh tay ®¸nh §¾c T« -
T©n C¶nh. Ta nghi binh, lõa ®Þch lμ ®Þnh ®¸nh thÞ x· Kon
Tum. Ta cho lμm hai con ®−êng gi¶ ë phÝa t©y b¾c thÞ x·,
c¸ch thÞ x· chõng 25km.
Ta cho c«ng binh lμm hai con ®−êng gi¶ vμ bè trÝ phôc
binh bÝ mËt ë quanh c¸c ®åi mμ ta ph¸n ®o¸n ®Þch cã thÓ
®æ qu©n xuèng ®Ó ph¸ hai con ®−êng ®ã. Ta bè trÝ S− ®oμn
320 phô tr¸ch h−íng nμy, do S− ®oμn tr−ëng Kim TuÊn vμ
ChÝnh uû PhÝ TriÖu Hμm chØ huy. Trong khi ®Þch víi ta
gÇm ghÌ nhau ë phÝa t©y b¾c thÞ x· Kon Tum; th× ë h−íng
§¾c T« - T©n C¶nh ta bè trÝ S− ®oμn 2 Qu©n khu 5 do
®ång chÝ S− tr−ëng NguyÔn Ch¬n chØ huy, ®−îc t¨ng
c−êng Trung ®oμn 66 cña T©y Nguyªn do ®ång chÝ Phïng
Quang Th−êng chØ huy, mét tiÓu ®oμn ®Æc c«ng cña T©y
Nguyªn do ®ång chÝ §ç C«ng Mïi chØ huy, ®¬n vÞ ph¸o
binh do ®ång chÝ T« ThuËn chØ huy vμ xe t¨ng cña T©y
Nguyªn ®Õn chi viÖn, cïng bé ®éi ph¸o cao x¹ 37 ly vμ
ph¸o cao x¹ tù hμnh 57 ly hai nßng cña Bé. Trong khi ë
phÝa t©y b¾c thÞ x· Kon Tum, hai bªn ®Þch - ta ®Òu r¸o riÕt
chuÈn bÞ, th× ë §¾c T« - T©n C¶nh hai bªn ®Òu im h¬i lÆng
38
tiÕng. §Þch ph¶i tËp trung vμo phÝa t©y b¾c thÞ x· Kon
Tum mμ ®Ó s¬ hë §¾c T« - T©n C¶nh. Ta lμm gÊp mét
®o¹n ®−êng qu©n sù nèi víi ®−êng 14. §Þch cho qu©n b¶o
an vμ mét bé phËn qu©n chñ lùc ra quÊy rèi. Ta cö trinh
s¸t s− ®oμn ra ®èi phã. KÕ cña ta lμ n¸o ®éng mét phÝa vμ
im lÆng mét phÝa. Nh− thÕ ®Þch míi bÞ m¾c lõa.
Ta tÊn c«ng m¹nh ë phÝa t©y b¾c thÞ x· Kon Tum,
Trung ®oμn 64 S− ®oμn 320 do ®ång chÝ Trung ®oμn
tr−ëng KhuÊt Duy TiÕn chØ huy ®· ®¸nh thiÖt h¹i nÆng
mét tiÓu ®oμn dï ë cao ®iÓm 1049 vμ côm ph¸o binh cña
®Þch ë phÝa b¾c thÞ x· Kon Tum. Qu©n ®Þch véi v· co vÒ thÞ
x· vμ chuÈn bÞ rót vÒ Sμi Gßn, ®Ó ®èi phã víi h−íng Léc
Ninh ë miÒn §«ng Nam Bé. Léc Ninh quan träng h¬n Kon
Tum v× nã ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi Sμi Gßn.
Trong chiÕn dÞch mïa Xu©n 1972, ta më ba chiÕn dÞch:
Qu¶ng TrÞ, Léc Ninh, T©y Nguyªn. Ba chiÕn dÞch nμy cã ý
nghÜa chiÕn l−îc, v× lÇn ®Çu tiªn ta võa tiªu diÖt ®Þch, ph¸
vì mét côm phßng ngù cña ®Þch; võa gi¶i phãng ®Êt ®ai,
gi¶i phãng d©n, thu hÑp trËn ®Þa phßng ngù cña ®Þch, ®éng
viªn nh©n d©n tin t−ëng vμo th¾ng lîi cña ta; lμm sôt
gi¶m tinh thÇn chiÕn ®Êu cña ®Þch. §©y lμ c¸i hay trong
phèi hîp chiÕn tr−êng cña chiÕn côc. Do ®ã, khi ta ®¸nh
§¾c T« - T©n C¶nh, kh«ng cã lùc l−îng nμo cña ®Þch ®ñ
kh¶ n¨ng ph¶n kÝch.
VÒ trËn §¾c T« - T©n C¶nh, sau khi S− ®oμn 320 ®¸nh
s− ®oμn dï (thiÕu) cña ®Þch ë t©y b¾c thÞ x· Kon Tum, th×
S− ®oμn 2 (thiÕu) Qu©n khu 5 ®−îc t¨ng c−êng Trung
®oμn 66, mét tiÓu ®oμn ®Æc c«ng cïng ph¸o binh, ph¸o cao
x¹, xe t¨ng cña T©y Nguyªn cïng phèi hîp ®¸nh §¾c T« -
39
T©n C¶nh. TrËn ®¸nh chØ diÔn ra trong mét ngμy lμ th¾ng
lîi; tõ ®ªm 23 ®Õn 11 giê ngμy 24-4-1972 lμ gi¶i phãng
®−îc T©n C¶nh. Ta diÖt gän hai trung ®oμn, giÕt §¹i t¸ Lª
§øc §¹t - S− tr−ëng S− ®oμn 22 qu©n ®éi Sμi Gßn, b¾t
sèng §¹i t¸ Vi V¨n B×nh vμ thu ®−îc nhiÒu sóng ph¸o, xe
cé, v.v., tiªu diÖt vμ b¾t sèng nhiÒu binh lÝnh vμ tï binh.
TrËn §¾c T« - T©n C¶nh do Phã t− lÖnh NguyÔn M¹nh
Qu©n vμ Phã chÝnh uû §Æng Vò HiÖp, Së chØ huy tiÒn
ph−¬ng cña mÆt trËn T©y Nguyªn trùc tiÕp chØ huy. §ã lμ
m−u kÕ chiÕn dÞch cña chiÕn dÞch §¾c T« 2 (§¾c T« - T©n
C¶nh 1972).
Cßn vÒ chiÕn dÞch T©y Nguyªn trong chiÕn côc mïa
Xu©n 1975, m−u kÕ l¹i cã c¸i kh¸c. §Çu tiªn, cÇn bμn vÒ
m−u kÕ chiÕn l−îc cña Tæng hμnh dinh.
N¨m 1974, ®Þch ®· suy yÕu vμ ta cã thÓ gi¶i phãng
®−îc miÒn Nam. QuyÕt t©m chiÕn l−îc lμ gi¶i phãng T©y
Nguyªn tr−íc, n¬i ®Þch yÕu vμ s¬ hë, vμ b¾t ®Çu tõ gi¶i
phãng Bu«n Ma Thuét. Muèn gi¶i phãng ®−îc T©y
Nguyªn, gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét th× m−u kÕ chiÕn l−îc
lμ ph¶i k×m ®Þch ë hai ®Çu nam - b¾c chiÕn tuyÕn, tøc lμ
k×m ®Þch ë Sμi Gßn vμ HuÕ - §μ N½ng, ®Ó ®Þch tËp trung
vμo chuÈn bÞ ®èi phã víi hai mÆt trËn trªn mμ ®Ó s¬ hë ë
T©y Nguyªn. §Þch ®Ó hai s− ®oμn tæng dù bÞ chiÕn l−îc lμ
s− dï vμ s− lÝnh thuû ®¸nh bé ë Sμi Gßn vμ HuÕ - §μ
N½ng v× ta cho hai qu©n ®oμn lμ Qu©n ®oμn 2 ®øng ch©n ë
t©y HuÕ vμ Qu©n ®oμn 4 ®øng ch©n ë ®«ng b¾c Sμi Gßn.
Do cã chiÕn tranh nh©n d©n ph¸t triÓn, cã thÕ trËn lßng
d©n, ta míi Ðm ®−îc hai qu©n ®oμn - mét ®¬n vÞ lín nhÊt
cña qu©n ®éi - vμo mét thÕ trËn nh− vËy.
40
 Sau khi hai qu©n ®oμn cña ta cμi ®−îc thÕ råi th× c¸c
s− ®oμn, trung ®oμn cña c¸c qu©n khu, c¸c tØnh ®Òu tÝch
cùc ho¹t ®éng tiªu hao, tiªu diÖt ®Þch. §Þch ph¶i chia qu©n
®èi phã kh¾p n¬i, ta lîi dông s¬ hë cña chóng ë T©y
Nguyªn, tiÕn hμnh gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét, theo ®óng
quyÕt t©m chiÕn l−îc cña Tæng hμnh dinh.
§ã còng lμ m−u kÕ chiÕn l−îc vμ còng lμ nghi binh
chiÕn l−îc cho T©y Nguyªn. Do ®ã khi gi¶i phãng Bu«n Ma
Thuét, ®Þch kh«ng cã lùc l−îng dù bÞ chiÕn l−îc ®Ó ph¶n
kÝch, chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét, mμ chØ cã duy nhÊt S−
®oμn 23, lùc l−îng dù bÞ chiÕn dÞch yÕu ít cña Qu©n khu 2
mμ Sμi Gßn ph¸i ®i ph¶n kÝch. §Ó gi¶i phãng Bu«n Ma
Thuét, ta thùc hiÖn m−u kÕ chiÕn dÞch lμ nghi binh ®¸nh
Pl©yku. Tr−íc ®ã ta dïng v« tuyÕn ®iÖn nghi binh ®Ó ®¹i
qu©n cña ta bÝ mËt di chuyÓn vÒ Bu«n Ma Thuét. C¸c ®iÖn
®μi cña c¸c s− ®oμn vÉn ®Ó ë chç cò, vÉn ph¸t sãng hμng
ngμy theo giê quy ®Þnh vμ cho mét s− ®oμn mμ Bé míi
t¨ng c−êng vμo vÞ trÝ cña s− ®oμn cò. Ph−¬ng ph¸p nghi
binh thø hai lμ cho S− ®oμn 968 míi vμo ®¸nh Pl©yku.
§¸nh thËt b»ng ph¸o lín, cßn bé binh th× dïng ®¬n vÞ nhá.
Ph−¬ng ph¸p thø ba lμ ta cho Trung ®oμn 95A ra c¾t
®−êng 19 tõ Quy Nh¬n lªn Pl©yku. H×nh th¸i t¸c chiÕn ®ã
lμm cho ®Þch t−ëng r»ng ta ®¸nh Pl©yku thËt. §¸nh thËt
nh−ng mμ lμ “thËt gi¶”.
§Þch tËp trung ®èi phã ë Pl©yku mμ ®Ó s¬ hë ë Bu«n
Ma Thuét, cho nªn khi ®¸nh Bu«n Ma Thuét, bé binh cña
ta h¬n ®Þch 4 lÇn, ph¸o binh ta h¬n ®Þch 5 lÇn, xe t¨ng
thiÕt gi¸p ta h¬n ®Þch 3 lÇn. Ta kh«ng cã m¸y bay nh−ng
cã hai trung ®oμn ph¸o phßng kh«ng 57 ly vμ 37 ly.
41
V× vËy, muèn thùc hiÖn tèt quyÕt t©m chiÕn ®Êu,
ph¶i cã m−u kÕ t¸c chiÕn tèt, sau ®ã míi ®Õn kÕ ho¹ch
t¸c chiÕn.
Trong chiÕn côc mïa §«ng 1427, nghÜa qu©n Lam S¬n
®· cã mét m−u kÕ chiÕn l−îc rÊt hay, më ba h−íng chiÕn
l−îc - ba chiÕn tr−êng. ChiÕn tr−êng thø nhÊt ®èi phã víi
V−¬ng Th«ng ë §«ng Quan, nghÜa qu©n chØ cho v©y h·m,
v× qu©n giÆc ®· suy yÕu vμ kh«ng cã t¸c ®éng, ¶nh h−ëng
lín ®Õn cuéc chiÕn tranh. ChiÕn tr−êng thø hai, nh»m vμo
môc tiªu, ®èi t−îng rÊt quan träng, ¶nh h−ëng ®Õn th¾ng
b¹i cña cuéc chiÕn tranh lμ ®¹o qu©n chñ lùc, tinh binh
cña LiÔu Th¨ng gåm 10 v¹n qu©n míi tõ chÝnh quèc sang.
§¹o qu©n 10 v¹n ®ã lμ ®èi t−îng chÝnh, ®¸nh b¹i ®−îc ®¹o
qu©n ®ã th× chiÕn tranh sÏ ®−îc gi¶i quyÕt. ChiÕn tr−êng
thø ba, ®èi t−îng lμ 5 v¹n qu©n cña Méc Th¹nh, chØ lμ thø
yÕu, chØ cÇn kiÒm chÕ. Qu¶ nhiªn sau khi LiÔu Th¨ng bÞ
tiªu diÖt th× Méc Th¹nh ph¶i rót ch¹y vμ V−¬ng Th«ng
ph¶i ký hiÖp ®Þnh rót qu©n vÒ n−íc b»ng “Héi thÒ §«ng
Quan”. M−u kÕ chiÕn tranh mïa §«ng 1427 cña nghÜa
qu©n Lam S¬n thËt lμ tμi t×nh, võa b¶o vÖ ®−îc ®éc lËp,
võa gi÷ t×nh hoμ hiÕu gi÷a hai n−íc.
M−u kÕ chiÕn l−îc cña hai trËn B¹ch §»ng ®· ®Ó l¹i
nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u. TrËn thø nhÊt cña Ng«
QuyÒn lμ ®¸nh qu©n míi ®Õn, ch−a cã bμn ®¹p tèt, b»ng
c¸ch nhö ®Þch vμo b·i cäc B¹ch §»ng ®Ó tiªu diÖt. TrËn
B¹ch §»ng thø hai cña TrÇn H−ng §¹o lμ ®¸nh qu©n
®ang ®i, tøc lμ ®¸nh qu©n ¤ M· Nhi ®ang ®i trªn s«ng mμ
kh«ng ®¸nh thμnh V¹n KiÕp. T− t−ëng qu©n sù cña TrÇn
H−ng §¹o lμ ®¸nh ë chç kh«ng cã thμnh, c«ng ë chç kh«ng
42
cã luü, chiÕn ë chç kh«ng cã trËn. Trong hai môc tiªu, ®èi
t−îng, TrÇn H−ng §¹o ®· chän c¸ch tr¸nh V¹n KiÕp,
tr¸nh ®¸nh thμnh mμ ®¸nh vËn ®éng, ®¸nh qu©n ®ang ®i.
Häc tËp kinh nghiÖm cña Ng« QuyÒn, «ng nhö ®Þch vμo
trong b·i cäc, ®ång thêi chÆn c¸c s«ng kh¸c ®Ó ®Þch kh«ng
®¸nh vμo ®»ng sau ®éi h×nh phôc binh cña ta.
Trong nghÖ thuËt m−u kÕ, quan träng nhÊt lμ nghÖ
thuËt nghi binh, råi ®Õn nghÖ thuËt chia c¾t. Nghi binh
kh«ng trËn nμo gièng trËn nμo. Lóc th× “®iÖu hæ ly
s¬n”, "d−¬ng ®«ng, kÝch t©y", lóc th× lμm ®−êng gi¶,
®¸nh gi¶, lóc th× ®¸nh ë mét h−íng kh¸c, v.v.. V× vËy
®¸nh nghi binh lμ mét bé phËn rÊt quan träng trong kÕ
ho¹ch t¸c chiÕn.
h) ThÕ - thêi trong c¸c chiÕn dÞch chiÕn l−îc
ThÕ - thêi ®−îc sö dông thμnh c«ng trong trËn B¹ch
§»ng cña Ng« QuyÒn n¨m 938. Sau khi KiÒu C«ng TiÔn
¸m s¸t D−¬ng §×nh NghÖ, c−íp chøc TiÕt ®é sø vμ b¸n
n−íc cho nhμ Nam H¸n, Ng« QuyÒn, mét t−íng giái cña
D−¬ng §×nh NghÖ, tõ ¸i Ch©u ra Phong Ch©u giÕt KiÒu
C«ng TiÔn vμ chuÈn bÞ ®ãn ®¸nh qu©n Nam H¸n. Qu©n
Nam H¸n dïng thuû qu©n theo VÞnh H¹ Long vμo ®¸nh
chiÕm n−íc ta. Ng« QuyÒn cho binh lÝnh ®ãng cäc lim
trªn s«ng B¹ch §»ng. Khi n−íc thuû triÒu lªn, «ng cho
thuyÒn nhÑ ra khiªu chiÕn, nhö ®Þch vμo trong cöa s«ng.
§Þch cËy thÕ qu©n ®«ng coi th−êng thuyÒn nhÑ, ®uæi
theo, v−ît qua hμng cäc. Khi n−íc thuû triÒu b¾t ®Çu
xuèng, Ng« QuyÒn cho ®¹i qu©n ®¸nh quÆt l¹i, phèi hîp
víi qu©n phôc s½n ë hai bªn bê s«ng ®æ ra ®¸nh. N−íc
thuû triÒu xuèng, thuyÒn ®Þch v−íng ph¶i cäc ®¾m vì.
43
Qu©n ®Þch bÞ giÕt vμ bÞ b¾t rÊt nhiÒu. Ho»ng Th¸o bÞ
chÐm chÕt t¹i trËn, cuéc x©m l−îc bÞ thÊt b¹i, quyÒn tù
chñ cña ta ®−îc gi÷ v÷ng. §ã lμ c¸i thÕ - thêi trong trËn
®¸nh nμy. Cäc B¹ch §»ng lμ thÕ vμ n−íc thuû triÒu lªn
xuèng lμ thêi.
ThÕ - thêi trong trËn Ngäc Håi - §èng §a. ThÕ lμ
chia c¾t ®Þch ra, ®¸nh nhiÒu h−íng ®Ó ph©n t¸n sù ®èi
phã víi ®Þch. Mòi chÝnh ®¸nh ë Ngäc Håi, c¸c mòi phèi
hîp, chia ®Þch ra mμ ®¸nh; ®Æc biÖt mòi §èng §a lμ mòi
bao v©y vu håi vμ lμ mòi kú binh. Thêi lμ khi Quang
Trung víi Høa ThÕ Hanh chäi nhau kÞch liÖt ë Ngäc Håi
th× §Æng TiÕn §«ng vu håi vμo §èng §a lμm bμn ®¹p ®Ó
nhanh chãng chäc s©u vμo T©y Long cung, ®¸nh b¹i T«n
SÜ NghÞ.
ThÕ - thêi trong chiÕn côc mïa Xu©n 1975. QuyÕt
t©m cña ta lμ gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét tr−íc. Muèn
ch¾c th¾ng, ta ph¶i k×m ®−îc hai s− ®oμn tæng dù bÞ cña
®Þch lμ s− dï vμ s− lÝnh thuû ®¸nh bé ë Sμi Gßn vμ HuÕ -
§μ N½ng; ®Ó chóng kh«ng thÓ ph¶n kÝch chiÕm l¹i Bu«n
Ma Thuét ®−îc. ThÕ t¸c chiÕn cña ta lμ bè trÝ Qu©n
®oμn 2 ë t©y HuÕ, Qu©n ®oμn 4 ë ®«ng b¾c Sμi Gßn ®Ó
k×m ch©n ®Þch; vμ bè trÝ tíi bèn s− ®oμn ë T©y Nguyªn
®Ó tiÕn c«ng gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét. Tæng hμnh
dinh t¨ng cho T©y Nguyªn hai s− ®oμn n÷a, l¹i ®−îc S−
®oμn 3 Sao Vμng cña Qu©n khu 5 phèi hîp. §ã lμ c¸i
nót th¾ng lîi cña T©y Nguyªn.
ThÕ cña ta lμ d¨ng ®Þch ra ba chiÕn tr−êng, rÊt lîi h¹i,
còng lμ nh»m ph©n t¸n ®Þch. Thêi ®−îc sö dông khi hai
qu©n ®oμn cña ta cïng lùc l−îng vò trang ba thø qu©n cña
44
c¸c qu©n khu k×m ®−îc ®Þch ë hai ®Çu nam - b¾c chiÕn
tuyÕn, ta lËp tøc ®¸nh chiÕm, gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét.
Trong kh¸ng chiÕn chèng Mü, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®·
nãi: “thÕ th¾ng lùc" 1.
Cßn thÕ - thêi cña trËn Bu«n Ma Thuét lμ thÕ chia c¾t
®Þch ë Pl©yku víi Bu«n Ma Thuét; chia c¾t ®Þch ë Pl©yku
víi Quy Nh¬n vμ thÕ ®¸nh nghi binh ë Pl©yku. Sau khi
thÕ nghi binh vμ chia c¾t ®· thμnh c«ng sÏ lμ thêi c¬ ®Ó
ta tiÕn c«ng gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét. VÒ so s¸nh lùc
l−îng, ®Þch m¹nh h¬n ta vÒ c¸c binh chñng kü thuËt, chØ
kÐm ta vÒ bé binh. Nh−ng do ta dïng thÕ nghi binh vμ
thÕ chia c¾t ®−êng, ®Þch ®· m¾c m−u, v× vËy khi ta ®¸nh
Bu«n Ma Thuét, lùc l−îng cña ta c¶ bé binh, ph¸o binh,
ph¸o cao x¹ vμ xe t¨ng, xe bäc thÐp ®Òu −u thÕ h¬n ®Þch.
Ta chØ kh«ng cã m¸y bay, nh−ng l¹i cã hai trung ®oμn
ph¸o cao x¹, c¶ ph¸o 57 ly vμ 37 ly. Do cã thÕ, thêi tèt,
nªn ta ®¸nh gi¶i phãng thÞ x· Bu«n Ma Thuét chØ mÊt 35
tiÕng ®ång hå.
NghÖ thuËt m−u kÕ thÕ - thêi lμ mét nghÖ thuËt rÊt
hay cña ng−êi chØ huy chiÕn dÞch. Ng−êi chØ huy ph¶i
nghiªn cøu rÊt nhiÒu s¸ch cæ - kim, ®«ng - t©y vÒ qu©n sù;
ph¶i ®−îc rÌn luyÖn trªn chiÕn tr−êng míi häc tËp ®−îc
nhiÒu kinh nghiÖm chiÕn ®Êu vμ cã sù s¸ng t¹o.
Cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè ®iÓm vÒ m−u kÕ thÕ - thêi
nh− sau:
ThÕ: lμ vÞ trÝ, hoμn c¶nh, ®iÒu kiÖn, xu h−íng, chç ®øng
trong kh«ng gian; lμ ®Þa ®iÓm so víi ®èi t−îng t¸c ®éng
____________
1. Hå ChÝ Minh: Toμn tËp, S®d, t.12, tr. 455.
45
nh− thÕ nμo: ë vμo thÕ viÖt vÞ, ë vμo thÕ bÝ, hoÆc thÕ ®i lªn
cã ph¸t triÓn hoÆc kh«ng ph¸t triÓn...
ThÕ trËn: lμ sù bμy binh bè trËn ë mét vÞ trÝ, hoμn
c¶nh, kh«ng gian nμo ®ã tr−íc qu©n ®Þch ®Ó t¸c chiÕn. ThÕ
trËn cã: thÕ trËn s©u hiÓm, thÕ trËn phøc t¹p, thÕ trËn
gi¶n ®¬n...
Thêi: lμ thêi c¬, thêi ®iÓm, c¬ héi, lμ hoμn c¶nh, ®iÒu
kiÖn vËn ®éng ph¸t triÓn cña sù vËt. Lμ ®Êu tranh khi
m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn cùc ®iÓm, ®Õn c¸i nót cÇn th¸o
gì. (NÕu th¸o ®−îc c¸i nót ®ã, sù vËt sÏ ph¸t triÓn lªn mét
t×nh thÕ míi, mét tr¹ng th¸i míi). Thêi c¬ do sù n¨ng ®éng
chñ quan hoÆc do sai lÇm cña ®Þch ®−a ®Õn. Thêi c¬
th−êng xuÊt hiÖn ®ét ngét vμ còng mÊt ®i nhanh chãng.
Cho nªn ph¶i biÕt chíp lÊy thêi c¬, nhanh chãng hμnh
®éng giμnh th¾ng lîi.
M−u kÕ: lμ m−u mÑo, kÕ s¸ch. ChiÕn ®Êu bao giê còng
ph¶i cã m−u mÑo, kÕ s¸ch ®Ó ®¸nh ®Þch. Kh«ng ph¶i chØ
dïng lùc mμ ph¶i dïng m−u, ph¶i cã kÕ s¸ch ®¸nh ®Þch
nh− thÕ nμo míi dÔ th¾ng ®Þch mμ tæn thÊt, th−¬ng vong
Ýt nhÊt. Dïng qu©n Ýt th¾ng qu©n nhiÒu lμ biÕt dïng m−u,
biÕt lμm cho ®Þch sai lÇm mμ th¾ng ®Þch. ThÝ dô, lμm
t−íng ph¶i biÕt nghi binh lõa ®Þch, biÕt giÊu lùc l−îng cña
m×nh ®Ó cho ®Þch chñ quan, Ýt phßng bÞ; biÕt gi¶ vê yÕu
lμm cho ®Þch kiªu c¨ng khinh ®Þch, chñ quan, dÔ bÞ s¬ hë,
Ýt ®Ò phßng; biÕt ®¸nh gi¶ ë miÒn ®«ng, nh−ng l¹i ®¸nh
thËt ë miÒn t©y. Trong t¸c chiÕn cã quyÕt t©m, ®Õn m−u kÕ
råi míi ®Õn kÕ ho¹ch.
Hå ChÝ Minh nãi: “Qu¶ c©n chØ mét kil«gam, ë vμo thÕ
lîi th× lùc cña nã t¨ng lªn nhiÒu, cã søc m¹nh lμm bæng
46
®−îc vËt nÆng hμng tr¨m kil«gam. §ã lμ thÕ th¾ng lùc" 1.
NguyÔn Tr·i:
- §−îc thêi cã thÕ th× mÊt biÕn thμnh cßn, nhá ho¸ ra lín;
MÊt thêi kh«ng thÕ th× m¹nh ho¸ ra yÕu, an l¹i thμnh
nguy.
- Thêi, thêi, thùc kh«ng nªn lì.
VËy cã thÓ nãi r»ng:
M−u cao nhÊt lμ m−u lõa ®Þch.
KÕ hay nhÊt lμ kÕ ®iÒu ®Þch.
ThÕ tèt nhÊt lμ thÕ chia c¾t ®Þch.
Nh÷ng c¸i ®ã t¹o thμnh thêi c¬ ®Ó tiªu diÖt ®Þch.
Lõa ®Þch vμ ®iÒu ®Þch lμ t¹o chñ ®éng.
Chñ ®éng lμ m¹ch sèng cña t¸c chiÕn.
§¸nh b»ng m−u kÕ, th¾ng b»ng thÕ - thêi.
ChØ ®¹o chiÕn tranh lμ ph¶i cã ph−¬ng ph¸p luËn, cã
quan ®iÓm biÖn chøng ®Ó l·nh ®¹o chiÕn tranh. T¹i sao
ph¶i ®¸nh l©u dμi? T¹i sao cã thÓ ®¸nh nhanh, ®¸nh võa
ph¶i? T¹i sao ph¶i ®μm ph¸n hoμ b×nh? §ã lμ mèi quan hÖ
gi÷a hai bªn ®èi chiÕn; mèi quan hÖ gi÷a chÝnh trÞ, tinh
thÇn víi vËt chÊt; vò khÝ chiÕn tranh víi tμi thao l−îc.
ChÝnh trÞ tinh thÇn cña toμn d©n lμ c¬ së vμ vò khÝ lμ
quan träng. §ã lμ quy luËt cña chiÕn tranh vμ ph¶i n¾m
®−îc quy luËt cña chiÕn tranh.
2. ChiÕn thuËt
a) ChiÕn thuËt vËn ®éng tiÕn c«ng kÕt hîp chèt
ChiÕn thuËt vËn ®éng tiÕn c«ng kÕt hîp chèt h×nh
____________
1. Hå ChÝ Minh: Toμn tËp, S®d, t. 12, tr. 455.
47
thμnh tõ khi bé ®éi ta ®¸nh qu©n Mü x©m l−îc. §©y lμ
chiÕn thuËt ®¸nh qu©n ®Þch c¬ ®éng nhanh rÊt tèt. Trong
chiÕn dÞch §¾c T« I th¸ng 11-1967, ta ®· dïng chiÕn thuËt
nμy ®Ó ®¸nh b¹i L÷ ®oμn dï 173 cña Mü ë phÝa §¾c T« -
T©n C¶nh.
ChiÕn l−îc cña Mü thêi kú nμy lμ “t×m diÖt”. T©n C¶nh
lμ c¨n cø chiÕn l−îc “t×m diÖt” cña ®Þch. M−u kÕ cña ta lμ
nhö ®Þch ra khái c¨n cø ®Ó tiªu diÖt theo kÕ “®iÖu hæ ly
s¬n”; bμy mét thÕ trËn s©u hiÓm, cã nhiÒu líp ®¸nh ph¸.
BiÕt ®−îc ©m m−u vμ thñ ®o¹n cña ®Þch, hÔ ®¸nh h¬i thÊy
qu©n ta ë ®©u lμ cho trùc th¨ng ®æ qu©n xuèng ®ã ®Ó t×m
diÖt, ta th−êng tæ chøc s½n c¸c trËn ®Þa trªn c¸c cao ®iÓm
®Ó ®îi ®Þch ®Õn tiÕn c«ng vμ ta tiªu diÖt.
ThÓ hiÖn râ nhÊt lμ trong trËn §¾c T« I, ®¸nh L÷ ®oμn
dï 173 cña qu©n Mü, mïa §«ng 1967.
Sau chiÕn dÞch Sa ThÇy 1966, ta biÕt Mü vÉn cßn dïng
chiÕn l−îc “t×m diÖt”. Ta tæ chøc c¸c khu chiÕn; cã khu
quyÕt chiÕn ë chiÕn dÞch §¾c T« I (phÝa t©y §¾c T« - T©n
C¶nh), mét khu chiÕn ë Ngäc D¬ Lang vμ mét khu chiÕn ë
®åi 875, ®»ng sau Ngäc D¬ Lang.
T¹i sao l¹i tæ chøc nh− thÕ? Quy luËt vμ thñ ®o¹n cña
®Þch lμ khi bÞ ta ph¸o kÝch, chóng liÒn h¹ c¸nh trùc th¨ng
ra ®»ng sau ®éi h×nh ph¸o kÝch cña ta. M−u kÕ cña ta,
theo mét kÕ ho¹ch t¸c chiÕn, bμy binh bè trËn nh− sau:
Ta cho mét tiÓu ®oμn bé binh cña Trung ®oμn 24, hai
khÈu s¬n ph¸o 75 ly vμ hai khÈu sóng cèi 82 ly ra chiÕm
lÜnh c«ng sù ë ®åi Ngäc D¬ Biªng, ph¸o kÝch vμo T©n C¶nh
®Ó khªu ngßi.
Ta ph¸n ®o¸n thÕ nμo ®Þch còng cho bé binh cña L÷
48
®oμn 3 S− bé binh 4 ra ®¸nh, kÕt hîp víi h¹ c¸nh trùc
th¨ng ë ®»ng sau ®éi h×nh ph¸o kÝch ë Ngäc D¬ Lang. ë
®©y ta bè trÝ Trung ®oμn 320 cña S− 1 do ®ång chÝ NguyÔn
H÷u An - S− tr−ëng vμ ChÝnh uû Hoμng ThÕ ThiÖn trùc
tiÕp chØ huy ®«n ®èc. Ta ph¸n ®o¸n r»ng khi c¸nh qu©n
trùc th¨ng thø nhÊt ë Ngäc D¬ Lang bÞ ®¸nh, th× ®Þch sÏ
®æ c¸nh qu©n trùc th¨ng thø hai vμo ®»ng sau c¸nh qu©n
trùc th¨ng thø nhÊt. V× vËy, ta bè trÝ khu quyÕt chiÕn thø
hai vμo ®»ng sau khu chiÕn thø nhÊt, gi¸p biªn giíi Lμo
vμ Campuchia, ë trªn ®åi 875, ®»ng sau Ngäc D¬ Lang. ë
®©y ta bè trÝ mét tiÓu ®oμn cña Trung ®oμn 174, cßn hai
tiÓu ®oμn lμm dù bÞ c¬ ®éng. Bªn c¹nh Trung ®oμn 174
chiÕm lÜnh trËn ®Þa ®Ó ®¸nh qu©n ®æ bé b»ng m¸y bay lªn
th¼ng, ta cßn bè trÝ Trung ®oμn 66 ë c¹nh s−ên tr¸i Ngäc
Kam LiÖt (®åi 823) ®Ó yÓm hé cho Trung ®oμn 174 ®¸nh
qu©n ®Þch tõ Pl©ycÇn vu håi vμo. Trung ®oμn 174 do Anh
hïng Lùc l−îng vò trang §μm V¨n Nguþ chØ huy. Trung
®oμn 66 do ®ång chÝ Trung ®oμn tr−ëng NguyÔn V¨n Gi¸
chØ huy.
ChiÕn dÞch diÔn ra gÇn s¸t ®óng víi kÕ ho¹ch t¸c chiÕn
cña ta.
TiÓu ®oμn 24 cïng ph¸o cèi chiÕn ®Êu víi bé binh ®Þch
tõ T©n C¶nh ®¸nh lªn. §ång thêi Trung ®oμn 320 ®¸nh
qu©n ®Þch ®æ bé b»ng m¸y bay lªn th¼ng lÇn thø nhÊt.
Sau khi ta ®¸nh víi bé binh ®Þch vμ ®¸nh qu©n h¹ c¸nh
trùc th¨ng lÇn thø nhÊt, th× ®Þch ®æ qu©n h¹ c¸nh trùc
th¨ng lÇn thø hai ë sau Ngäc D¬ Lang vμo s©u trong hËu
ph−¬ng cña ta, ®Ó bÞt ®−êng tiÕp tÕ tõ hËu ph−¬ng cña ta,
hßng tiªu diÖt qu©n ta.
49
ë ®åi 875, ta cho ®μo c«ng sù trËn ®Þa trªn ®åi vμ hai
bªn s−ên ®åi. Khi qu©n ®Þch ®¸nh vμo th× ta cã c«ng sù,
trËn ®Þa ®Ó chiÕn ®Êu. Khi ®Þch ®¸nh vμo ®åi 875, ta dùa
vμo c«ng sù trËn ®Þa ®¸nh vμo bªn s−ên qu©n ®Þch. Cuéc
chiÕn ®Êu diÔn ra ¸c liÖt, sau mét vμi tiÕng ®ång hå, ®Þch
chiÕm ®−îc ®åi, tuy nhiªn ta ®· ph¶n kÝch vμ chiÕm l¹i
®−îc. C¸nh bªn tr¸i cña Trung ®oμn 174 cã Trung ®oμn 66
yÓm hé, còng ®¸nh ®Þch tõ Pl©ycÇn ra vμ ®¸nh b¹i ®−îc
c¸nh qu©n ®æ bé nμy. Cuèi cïng bÞ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng, L÷
®oμn dï 173 Mü ph¶i kÕt thóc, chÊm døt cuéc hμnh qu©n.
ThÊt b¹i ë Sa ThÇy vμ ®åi 875, s− tr−ëng S− ®oμn 4 Mü
nãi, sau nμy hä kh«ng hμnh qu©n s©u vμo vïng biªn giíi
n÷a. ChiÕn thuËt vËn ®éng tiÕn c«ng kÕt hîp chèt lμ ®Ó
®¸nh qu©n ®Þch cã ho¶ lùc m¹nh vμ c¬ ®éng cao, nÕu kh«ng
cã c«ng sù chèt l¹i ®Ó chÆn ®Þch, råi vËn ®éng ra tiªu diÖt
th× rÊt khã ®¸nh vμ ch¾c ch¾n bÞ th−¬ng vong nhiÒu.
ë cao ®iÓm 875, ta cã mét bé phËn chèt trªn cao ®iÓm
vμ mét bé phËn chèt ë hai bªn s−ên. Khi ®Þch tiÕn c«ng,
c¸c chèt ®Òu chiÕn ®Êu vμ cã mét bé phËn c¬ ®éng ra ®¸nh
vμo s−ên qu©n ®Þch tiÕn c«ng. ChØ huy trËn ®¸nh ®åi 875
lμ Trung ®oμn tr−ëng §μm V¨n Nguþ.
C¸c bé phËn ë trªn ®åi dùa vμo c«ng sù ®Ó chiÕn ®Êu,
cßn bé phËn ë hai bªn s−ên ®åi cã c«ng sù ®Ó chèng ®ì víi
phi ph¸o cña ®Þch råi tiÕn ra gi¸p mÆt víi ®Þch, gi¶m ®−îc
phi ph¸o vμ b¸m s¸t ®Þch mμ tiªu diÖt chóng.
§Þch cã chiÕm ®−îc ®åi, nh−ng do cã c«ng sù, cã chèt,
ta chiÕn ®Êu anh dòng, kÕt hîp víi vËn ®éng tiÕn c«ng ë
hai bªn s−ên ®åi vμ cuèi cïng còng hÊt ®−îc ®Þch xuèng
khái ®åi.
50
 Tõ th¾ng lîi cña trËn ®¸nh ®ã, ta tæng kÕt, ®óc rót
kinh nghiÖm vμ ®Ò ra chiÕn thuËt míi trong ®¸nh Mü lμ
vËn ®éng tiÕn c«ng kÕt hîp chèt. Qu©n Mü cã ho¶ lùc
m¹nh vμ c¬ ®éng cao, kh«ng chèt chÆn l¹i th× khã vËn
®éng ra ®Ó tiªu diÖt ®Þch vμ sÏ bÞ th−¬ng vong nhiÒu. VËn
®éng tiÕn c«ng kÕt hîp chèt còng lμ mét chiÕn thuËt vËn
®éng, mét d¹ng cña chiÕn thuËt vËn ®éng tiÕn c«ng. N¨m
1973 chiÕn thuËt nμy còng ®−îc vËn dông ®¸nh b¹i mét
chiÕn ®oμn qu©n Sμi Gßn ë vïng Ngäc Bay, phÝa t©y b¾c
thÞ x· Kon Tum. Ta nªn cho chiÕn thuËt nμy vμo d¹ng cña
chiÕn thuËt vËn ®éng tiÕn c«ng - mét chiÕn thuËt phæ biÕn
trong thêi kú ®Çu chiÕn tranh.
b) ChiÕn thuËt vËn ®éng bao v©y tiÕn c«ng liªn tôc
ChiÕn thuËt nμy lμ mét chiÕn thuËt ®¸nh tiªu diÖt triÖt
®Ó, tiÕn hμnh bao v©y råi míi ®¸nh, ®¸nh c¶ ®ªm lÉn ngμy.
Trong qu¸ tr×nh chiÕn ®Êu, bé ®éi ta ®· ph¶i rót kinh
nghiÖm tõng b−íc råi míi dÇn dÇn h×nh thμnh chiÕn
thuËt, tõ chç kh«ng cã thμnh c«ng, thμnh c«ng mét nöa,
råi míi ®Õn thμnh c«ng hoμn toμn.
Tr−íc n¨m 1970 ë chiÕn tr−êng T©y Nguyªn, Trung
®oμn 66 bé ®éi T©y Nguyªn, trong trËn ®¸nh ®ªm vμo vÞ
trÝ cña ®Þch ë Ngäc D¬ Lang, phÝa b¾c thÞ x· Kon Tum, ®·
chiÕm ®−îc mét nöa vÞ trÝ cña ®Þch. Nh−ng ®Õn gÇn s¸ng
th× rót lui do kh«ng døt ®iÓm ®−îc. Sau trËn nμy, ta rót
kinh nghiÖm, cø b¸m trô, dùa vμo c«ng sù cña ®Þch mμ ta
®· chiÕm ®−îc, tiÕp tôc ®¸nh ban ngμy. TrËn thø hai,
trong chiÕn dÞch §øc LËp, Trung ®oμn 66 tiÕp tôc ®¸nh
mét vÞ trÝ cña ®Þch vμ chiÕm ®−îc mét nöa vÞ trÝ. Nh−ng do
kh«ng v©y kÝn, nªn ®Ó sè ®Þch cßn l¹i th¸o ch¹y mÊt. LÇn
51
nμy ta l¹i rót kinh nghiÖm vμ quyÕt t©m ph¶i v©y kh«ng
cho ®Þch ch¹y tho¸t. §Õn n¨m 1970, trong chiÕn dÞch §¾c
Xiªng, ë phÝa b¾c thÞ x· Kon Tum, Trung ®oμn 28 v©y
®¸nh cø ®iÓm §¾c Xiªng, Trung ®oμn 66 ®¸nh ®Þch c¬
®éng ë phÝa ngoμi c«ng sù. Trung ®oμn 66 ®ang chiÕn ®Êu,
tiªu diÖt mét ®¹i ®éi ®Þch ë phÝa b¾c ®−êng 18 tõ T©n
C¶nh ®i B¶n HÐt, gi¸p víi tØnh At«p¬ cña Lμo, th× ®−îc
lÖnh c¬ ®éng lªn phÝa t©y cø ®iÓm §¾c Xiªng ®Ó tiªu diÖt
mét tiÓu ®oμn qu©n ngôy ®ang ®Õn øng cøu cho cø ®iÓm
§¾c Xiªng. 5 giê s¸ng ngμy 23-4-1970, võa lóc TiÓu ®oμn 3
Trung ®oμn 42 qu©n ngôy ®ang ®Þnh di chuyÓn th× Trung
®oμn 66 tíi, gåm TiÓu ®oμn 7 vμ TiÓu ®oμn 8, nhanh chãng
khÐp kÝn vßng v©y tiÕn c«ng ®Þch, kh«ng cho chóng ch¹y
tho¸t. §Þch ë d−íi ®Êt ph¸t tÝn hiÖu kªu cøu víi trung
®oμn tr−ëng Trung ®oμn 42 ®i trªn m¸y bay lªn th¼ng.
Trung ®oμn tr−ëng Trung ®oμn 42 còng kh«ng cã phÐp
mμu nμo cøu ®−îc. TrËn ®¸nh kÐo dμi kho¶ng 2 tiÕng ®ång
hå, ta tiªu diÖt hÕt TiÓu ®oμn 3 Trung ®oμn 42 ngôy,
kh«ng ®Ó mét tªn ®Þch nμo ch¹y tho¸t, lμm chñ hoμn toμn
trËn ®Þa. §ã lμ mét trËn ®iÓn h×nh vÒ ®¸nh tiªu diÖt triÖt
®Ó, b¾t sèng tï binh gåm c¶ chØ huy vμ thu toμn bé vò khÝ,
200 tªn lÝnh chÕt, 126 tªn bÞ b¾t lμm tï binh, thu 112 sóng
c¸c lo¹i, b¾n r¬i 10 m¸y bay. §©y lμ trËn thø ba ta x©y
dùng chiÕn thuËt míi vËn ®éng bao v©y tiÕn c«ng liªn tôc
thμnh c«ng. Nguyªn t¾c chiÕn thuËt lμ vËn ®éng ®Õn môc
tiªu, bao v©y l¹i, sau ®ã míi c«ng kÝch. §¸nh ®Õn ®©u
chiÕm lÜnh tæ chøc trËn ®Þa ®Õn ®ã råi tiÕp tôc c«ng kÝch
®Õn th¾ng lîi hoμn toμn. Rót kinh nghiÖm ë trËn §¾c
Xiªng, ®Õn n¨m 1972 trong chiÕn dÞch §¾c T« II, ta ®¸nh
52
chiÕm Vâ §Þnh trªn ®−êng 14 b¾c thÞ x· Kon Tum. Sau ®ã
ta lμm mét con ®−êng c¬ giíi nèi liÒn Diªn B×nh ®Õn phÝa
b¾c ®−êng 19, ®i tõ Quy Nh¬n lªn Pl©yku ®Ó chuÈn bÞ cho
®¸nh lín sau nμy. §Þch cho qu©n ra ph¸ ®−êng, ë phÝa
®«ng b¾c thÞ x· Kon Tum kho¶ng 20km d−íi ch©n cao
®iÓm Kom BrÉy. Ta l¹i cho hai trung ®oμn 24 vμ 28 (S−
®oμn 10) v©y ®¸nh. V× gÇn thÞ x·, ta cho v©y hai vßng råi
míi c«ng kÝch. Còng v× ë gÇn thÞ x·, Ýt rõng rËm r¹p, nªn
®Þch ch¹y tho¸t ®−îc mÊy tªn vÒ thÞ x·.
ChiÕn thuËt nμy lμ mét chiÕn thuËt hay vμ cã hiÖu
qu¶, ®¸nh tiªu diÖt triÖt ®Ó, ®Þch khã cã c¸ch ®èi phã.
Ngoμi chiÕn thuËt vËn ®éng nãi chung ra, nªn ®i s©u vμo
yÕu tè vËn ®éng bao v©y tiÕn c«ng liªn tôc.
v. H×nh trËn vμ thÕ trËn trong nghÖ thuËt
t¸c chiÕn
T¸c chiÕn bao giê còng cã viÖc bμy binh bè trËn, tøc lμ
tæ chøc, bè trÝ, triÓn khai ®éi h×nh t¸c chiÕn theo mét thÕ,
ë mét vÞ trÝ cã lîi cho ta, bÊt lîi cho ®Þch; thÝ dô ta ®øng
ch©n, bè trÝ ë trªn cao, ®Þch ë d−íi thÊp, ta ë chç kÝn ®¸o,
®Þch ë chç trèng tr¶i. Mét tiÓu ®éi cña ta bÝ mËt mai phôc
ë trªn ®Ìo cã thÓ tiªu diÖt ®−îc mét trung ®éi qu©n ®Þch ®i
hμng däc lªn ®Ìo, v.v..
VÒ häc thuËt ta cã thÓ gäi tæ chøc bè trÝ ®éi h×nh lμ
h×nh trËn vμ thÕ trËn. H×nh trËn lμ ®éi h×nh cña trËn
®¸nh. Bè trÝ ®éi h×nh theo mét thÕ t¸c chiÕn cã lîi lμ thÕ
trËn. H×nh trËn lμ ®éi h×nh cã thÓ vu«ng, trßn, cong, dμi,
nghiªng, ngang, däc, v.v.. Trong häc thuËt cßn cã thÓ gäi lμ
trËn ®å (trËn ®å b¸t qu¸i). Trong Binh ph¸p T«n Tö cã
53
mét ch−¬ng lμ "qu©n h×nh" vμ mét ch−¬ng lμ "binh thÕ"
Binh th− yÕu l−îc cña TrÇn H−ng §¹o còng cã mét ch−¬ng
lμ "h×nh thÕ".
§øng vÒ mÆt häc thuËt ®Ó nghiªn cøu "h×nh trËn" vμ
"thÕ trËn" lμ nghÖ thuËt t¸c chiÕn vμ lμ mét nghÖ thuËt
qu©n sù. Muèn cã h×nh trËn vμ thÕ trËn th× ®Çu tiªn ph¶i
cã m−u kÕ. Muèn cã m−u kÕ ph¶i biÕt ®Þch, biÕt ta, biÕt
d©n t×nh, ®Þa h×nh, thêi tiÕt, tøc ph¶i n¾m v÷ng thiªn thêi,
®Þa lîi, nh©n hoμ. Cã n¾m ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn ®ã míi ®¹t
®−îc m−u kÕ chÝnh x¸c. §iÒu ®Çu tiªn cña m−u kÕ lμ nghi
binh lõa ®Þch, lμm cho ®Þch bÞ bÊt ngê. §Þch bÞ bÊt ngê, Ýt
phßng bÞ hoÆc phßng bÞ sai th× ta míi ®¸nh th¾ng ®−îc.
Thèng chÕ Hannibal thêi cæ ®¹i tæ chøc triÓn khai mét
h×nh trËn rÊt hay. ¤ng cho lïi bé binh nhÑ ë gi÷a ®éi h×nh
®Ó lõa cho qu©n ®Þch tiÕn vμo, nh−ng vÉn gi÷ v÷ng kþ
binh nÆng ë hai bªn s−ên. Sau khi ®Þch tiÕn vμo gi÷a ®éi
h×nh, béc lé hë s−ên, Hannibal liÒn cho kþ binh nÆng
nhanh chãng vËn ®éng bao v©y toμn ®éi h×nh qu©n ®Þch,
råi tiªu diÖt qu©n ®Þch bÞ bao v©y. Mét h×nh trËn kh¸c
còng rÊt hay. H×nh trËn nμy ph©n t¸n ®èi ph−¬ng nh−ng
ta th× tËp trung. Do ®ã ®· ®¸nh tiªu diÖt ®−îc toμn bé
qu©n ®Þch. §ã lμ sù ®èi chäi cña qu©n Teb¬ vμ qu©n Spac ë
Hy L¹p, diÔn ra vμo n¨m 371 tr−íc C«ng nguyªn - trËn
Lít (Leutres). Lít lμ mét c¸nh ®ång n»m trong khu vùc
thμnh bang Teb¬, mét xø ë miÒn ®«ng Hy L¹p. ë ®©y qu©n
®éi hai bªn Spac vμ Teb¬ dμn thμnh thÕ trËn mÆt ®èi mÆt
theo ®éi h×nh hμng ngang, cã ®éi dù bÞ xÕp theo hμng däc.
Qu©n Spac ®«ng h¬n qu©n Teb¬ vμ cã phÇn chñ quan.
T−íng £pamin«n®a ®· cho bè trÝ h×nh trËn qu©n Teb¬ tõ
54
®éi h×nh hμng ngang chuyÓn thμnh ®éi h×nh nghiªng lμm
ph©n t¸n ®éi h×nh qu©n Spac vμ tæ chøc mét ®éi dù bÞ rÊt
m¹nh xÕp theo hμng däc 50 hμng ë c¸nh tr¸i ®éi h×nh cña
m×nh ®Ó lμm mòi xung kÝch, ®ét ph¸. Khi ®éi h×nh
nghiªng cña hai bªn ®ang ®¸nh nhau th× ®éi dù bÞ m¹nh
cña qu©n Teb¬ do £pamin«n®a chØ huy chia thμnh hai mòi
bao v©y vμ tiªu diÖt qu©n Spac. ¡ngghen cho ®©y lμ
nguyªn t¾c tËp trung ®iÓn h×nh t¹o ra søc m¹nh lín ®Ó
®¸nh b¹i ®èi ph−¬ng.
NghÖ thuËt qu©n sù cña trËn nμy lμ vÊn ®Ò chuyÓn
h×nh trËn, tõ hμng ngang thμnh h×nh trËn nghiªng; ®èi
ph−¬ng còng ph¶i lμm theo. ChuyÓn h×nh trËn nh− thÕ
lμm ph©n t¸n ®éi h×nh cña ®èi ph−¬ng vμ lμm mÊt tÝnh
chÆt chÏ liªn kÕt trong ®éi h×nh cña ®èi ph−¬ng. Nh−ng
®iÒu quan träng h¬n lμ qu©n Teb¬ l¹i tæ chøc ®−îc ®éi ®ét
kÝch rÊt m¹nh, rÊt tËp trung ®Ó ®ét ph¸ vμo phÝa s−ên cña
®èi ph−¬ng, bao v©y tiªu diÖt. Thay ®æi h×nh trËn nh− thÕ
t¹o ra mét h×nh trËn míi bÊt lîi cho ®èi ph−¬ng vμ t¹o ra
mét thÕ trËn ®ét kÝch rÊt m¹nh ®Ó ®ét ph¸ bao v©y, tiªu
diÖt ®èi ph−¬ng.
§©y lμ hai h×nh trËn vμ thÕ trËn hay cña ph−¬ng T©y
thêi cæ ®¹i. Cßn ë ph−¬ng §«ng thêi cæ ®¹i, ta th−êng nghe
nãi tíi trËn Bèi Thuû cña Hμn TÝn. H×nh trËn vμ thÕ trËn
cña trËn Bèi Thuû rÊt tuyÖt vêi víi nghÖ thuËt nghi binh
vμ nghÖ thuËt chÝnh - kú. N¨m v¹n qu©n cña Hμn TÝn
®¸nh b¹i 10 v¹n qu©n cña TrÇn D− nhμ TriÖu. ë thêi cËn
®¹i, h×nh trËn vμ thÕ trËn cña trËn ¤siterlit¬ cña
Nap«lª«ng còng rÊt ®¸ng bμn. Nap«lª«ng ®· lïi qu©n,
nh−êng qu©n ¸o tiÕn vμo mét b−íc. Chñ quan, khinh ®Þch,
55
qu©n ¸o theo hμng däc tiÕn lªn, Nap«lª«ng liÒn cho ®¸nh
t¹t s−ên, hÊt phÇn lín qu©n ¸o xuèng mét hå nöa ®ãng
b¨ng ë lμng ¤sterlit¬. Nap«lª«ng ®· tæ chøc mét h×nh trËn
vμ thÕ trËn rÊt tèt ®Ó tiªu diÖt qu©n ¸o, ®©y còng lμ mét
trËn næi tiÕng cña Nap«lª«ng. Trong thêi hiÖn ®¹i ë thÕ kû
XX, trËn Xtalingrat còng lμ mét h×nh trËn vμ thÕ trËn næi
tiÕng. LÇn ®Çu tiªn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai,
cuèi n¨m 1942 ®Çu n¨m 1943, Hång qu©n Liªn X« ®·
®¸nh b¹i qu©n ph¸t xÝt §øc vμ b¾t sèng thèng chÕ §øc.
Côm Ph−¬ng diÖn qu©n X«viÕt gÇn mét triÖu qu©n ®¸nh
b¹i côm tËp ®oμn qu©n phÝa nam cña ph¸t xÝt §øc h¬n
mét triÖu qu©n.
H×nh trËn vμ thÕ trËn ë Xtalingrat lμ phßng ngù thμnh
phè vμ ph¶n c«ng. H×nh trËn phßng ngù cña Hång qu©n cã
chiÒu s©u, nhiÒu tÇng, nhiÒu líp phßng ngù, cã tËp trung,
cã ph©n t¸n, cã cè ®Þnh, cã c¬ ®éng dùa vμo c«ng sù v÷ng
ch¾c, ®¸nh c¶ ®»ng tr−íc mÆt ®Þch vμ bªn s−ên ®Þch. Sau
khi phßng ngù, chÆn ®−îc ®Þch tr−íc thμnh phè th× Hång
qu©n tiÕn hμnh ph¶n c«ng. Hång qu©n ®· tæ chøc mét
h×nh trËn ph¶n c«ng b»ng hai mòi, hai gäng k×m lín bao
v©y 33 v¹n qu©n chñ lùc cña ph¸t xÝt §øc, ®¸nh b¹i ph¶n
®ét kÝch cña Thèng chÕ Manhxtanh vèn tõng lμm m−a
lμm giã kh¾p T©y ¢u. Sau khi ®¸nh b¹i ph¶n ®ét kÝch cña
Thèng chÕ Manhxtanh, vßng v©y lín b»ng hai mòi tiÕn
c«ng ®−îc khÐp chÆt ë khu vùc Kalas, b¾t sèng Thèng chÕ
§øc Von Paulus vμ 33 v¹n qu©n võa bÞ tiªu diÖt võa bÞ b¾t
sèng. H×nh trËn phßng ngù v÷ng ch¾c ®· t¹o cho thÕ trËn
ph¶n c«ng th¾ng lîi huy hoμng. H×nh trËn vμ thÕ trËn
tuyÖt vêi nμy ®· lμm cho qu©n ph¸t xÝt §øc hïng hæ "coi
56
trêi b»ng vung" lÇn ®Çu tiªn bÞ thÊt b¹i th¶m h¹i, mét
thèng chÕ danh tiÕng bÞ ®¸nh b¹i vμ mét thèng chÕ tμi ba
bÞ b¾t sèng lμm tï binh. §iÒu nμy b¸o hiÖu sè phËn cña
Hitle vμ qu©n ®éi ph¸t xÝt §øc b¾t ®Çu thêi kú sôp ®æ.
Trong c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l−îc cña
tæ tiªn ta ®Õn thêi ®¹i Hå ChÝ Minh, nh©n d©n ViÖt Nam
còng ®· tæ chøc nhiÒu h×nh trËn vμ thÕ trËn rÊt hay. Cã
thÕ míi ®¸nh b¹i ®−îc qu©n x©m l−îc m¹nh h¬n m×nh gÊp
nhiÒu lÇn. Tõ ®ã mμ lý luËn qu©n sù ViÖt Nam míi ®−a ra
®−îc mét quy luËt ®Æc thï: "DÜ ®o¶n thÕ tr−êng" cña thèng
so¸i TrÇn H−ng §¹o vμ "thÕ th¾ng lùc", "Tr−êng kú kh¸ng
chiÕn" cña l·nh tô Hå ChÝ Minh. Hai ®iÒu lý luËn trªn ®Òu
kh¸c víi Binh ph¸p T«n Tö lμ m¹nh h¬n ®èi ph−¬ng,
nhiÒu h¬n ®èi ph−¬ng míi ®¸nh ®−îc vμ ph¶i ®¸nh nhanh
míi th¾ng ®−îc. TrÇn H−ng §¹o, NguyÔn Tr·i, Hå ChÝ
Minh ®Òu nghiªn cøu Binh ph¸p T«n Tö nh−ng hä ®·
ph¸t triÓn thμnh nh÷ng lý luËn míi trong t×nh h×nh míi,
gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn v« cïng gay g¾t khi Ýt ®Þch
nhiÒu, nhá ®¸nh lín, v.v.. Nh÷ng ®iÒu kh¸c c¸i cò lμ lÏ
®−¬ng nhiªn, v× sù vËt lu«n ph¸t triÓn, lý luËn còng ph¶i
ph¸t triÓn theo t×nh h×nh míi. Cã c¸i gièng nh− cò vμ còng
cã c¸i kh¸c c¸i cò, cã quy luËt phæ biÕn vμ quy luËt ®Æc
thï. Sù vËt lu«n ph¸t triÓn vμ biÕn ho¸. H×nh thøc vμ néi
dung còng lu«n thay ®æi, tuy nhiªn ph¶i tu©n thñ c¸c quy
luËt chung, quy luËt t−¬ng ®èi æn ®Þnh.
Ng« QuyÒn ®¸nh qu©n Nam H¸n trªn s«ng B¹ch §»ng
®· dïng h×nh trËn b·i cäc trªn s«ng B¹ch §»ng vμ qu©n
phôc binh ë hai bªn bê kÕt hîp víi qu©n trªn mÆt s«ng, vμ
viÖc lîi dông n−íc thuû triÒu t¹o thμnh mét thÕ trËn thiªn
57
thêi, ®Þa lîi, nh©n hoμ. Do ®ã ®· tiªu diÖt ®−îc Ho»ng
Th¸o, t−íng nhμ H¸n vμ ®¸nh tan qu©n x©m l−îc. Cäc
B¹ch §»ng lμ "thÕ" vμ n−íc thuû triÒu lμ "thêi".
Trong cuéc chiÕn tranh chèng qu©n x©m l−îc Tèng, lÇn
®Çu tiªn ë ViÖt Nam thèng so¸i tμi ba Lý Th−êng KiÖt ®·
d¸m ®em qu©n ®¸nh ®Þch ë ngay trªn n−íc ®Þch ®Ó ph¸ sù
chuÈn bÞ tiÕn c«ng cña chóng. H×nh trËn ph¶n chuÈn bÞ ®ã
rÊt hay, thÓ hiÖn b»ng hai c¸nh lín vμ nhiÒu mòi lμm cho
®Þch khã ®èi phã. Qu©n ta ¸p dông c¸ch ®¸nh ph¶n chuÈn
bÞ cña ®Þch xong råi rót vÒ, chuÈn bÞ s½n sμng ®èi phã víi
®Þch khi chóng ®¸nh sang. Vμ h×nh trËn phßng ngù ph¶n
c«ng ë s«ng CÇu ®· th¾ng lîi. LÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam ®·
xuÊt hiÖn phßng ngù chiÕn l−îc ë tuyÕn s«ng CÇu ®Ó b¶o
vÖ thμnh Th¨ng Long. Sau ®ã tõ phßng ngù tiªu hao ®Þch
chuyÓn sang ph¶n c«ng tiªu diÖt ®Þch. C¸i hay cña h×nh
trËn biÓu hiÖn, ®Çu tiªn lμ tiªn ph¸t chÕ nh©n, tiÕn c«ng
vμo ®Êt ®Þch, vμo ngay c¬ së chuÈn bÞ lùc l−îng vËt chÊt ®Ó
thùc hiÖn kÕ ho¹ch x©m l−îc cña ®Þch, sau ®ã rót vÒ, dùa
vμo ®Þa h×nh hiÓm trë, dùa vμo søc m¹nh cña ba thø qu©n
®¸nh c¶ ®»ng tr−íc mÆt ®Þch, ®»ng sau l−ng ®Þch, kÕt hîp
c¶ t¸c chiÕn chÝnh quy vμ t¸c chiÕn du kÝch ®¸nh ®Þch tiªu
hao ®Þch, gi÷ v÷ng ®Þa bμn råi tiÕn hμnh ph¶n c«ng ®Ó tiªu
diÖt ®Þch. Qu©n ta lùc l−îng Ýt h¬n qu©n ®Þch (®Þch 10 v¹n,
ta kho¶ng 4-5 v¹n), nªn dùa vμo ®Þa h×nh rõng nói hiÓm
trë, Ýt ®−êng s¸, ®¸nh phôc binh lμ rÊt hîp lý. NguyÔn
Tr·i ®· nãi: "Ýt ®Þch nhiÒu th−êng dïng mai phôc" (B×nh
Ng« ®¹i c¸o). Mïa §«ng 1427, trËn tiªu diÖt LiÔu Th¨ng ë
¶i Chi L¨ng vμ ®¸nh ®uæi Méc Th¹nh ë ¶i Lª Hoa (Lμo
Cai) ®· t¹o ra b−íc ngoÆt cña chiÕn tranh, ®i ®Õn b−íc kÕt
58
thóc chiÕn tranh b»ng "Héi thÒ §«ng Quan" buéc V−¬ng
Th«ng ph¶i rót qu©n vÒ n−íc. H×nh trËn vμ thÕ trËn ®¸nh
tiªu diÖt LiÔu Th¨ng ë ¶i Chi L¨ng còng rÊt ®Ñp.
TrËn Ch−¬ng D−¬ng - Th¨ng Long còng lμ mét h×nh
trËn vμ thÕ trËn hay, kÕt hîp ®−îc chÝnh víi kú, T−íng
TrÇn Quang Kh¶i ®¸nh chñ t−íng Tho¸t Hoan ra cøu
Ch−¬ng D−¬ng, ®ång thêi kú binh cña TrÇn Th«ng,
NguyÔn TruyÒn, NguyÔn Kh¶ L¹p lîi dông thμnh Th¨ng
Long s¬ hë vμo ®¸nh chiÕm, khiÕn Tho¸t Hoan thua ph¶i
v−ît s«ng Hång ch¹y vÒ n−íc. H×nh trËn cña trËn ®¸nh
nμy lμ v©y h·m thuû tr¹i Ch−¬ng D−¬ng, ®Ó ®iÒu Tho¸t
Hoan ra cøu. Thuû tr¹i Ch−¬ng D−¬ng rÊt quan träng, nã
lμ m¾t xÝch liªn hÖ gi÷a Tho¸t Hoan víi Toa §« ë T©y KÕt.
MÊt Ch−¬ng D−¬ng tøc lμ mÊt mèi liªn hÖ ®ã. V× thÕ cã
nhiÒu kh¶ n¨ng Tho¸t Hoan ph¶i ra cøu. TrÇn H−ng §¹o
bè trÝ trËn mai phôc vμ cö mét t−íng tμi lμ TrÇn Quang
Kh¶i chØ huy. TrÇn H−ng §¹o nãi: BËc th¸nh vâ trÞ ®êi,
®¸nh ë chç kh«ng cã thμnh, c«ng ë chç kh«ng cã luü, chiÕn
ë chç kh«ng cã trËn, lËp nªn cuéc ®êi v« sù. ¤ng bè trÝ mét
thÕ trËn mai phôc, kÕt hîp chÝnh binh víi kú binh ®Ó ®¸nh
chiÕm thμnh Th¨ng Long. §ã lμ mét h×nh trËn hay, trËn
mai phôc lμ mét thÕ trËn ®Ñp vμ lîi h¹i; h×nh trËn vμ thÕ
trËn cã kÕt hîp chÝnh binh víi kú binh ®Ó ®¸nh chiÕm
thμnh Th¨ng Long. ChiÕn côc mïa HÌ 1285 nμy TrÇn
H−ng §¹o tiÕn hμnh hai ®ßn chiÕn l−îc (hai chiÕn dÞch
chiÕn l−îc) ®ång thêi, ®¸nh b¹i Tho¸t Hoan ë Th¨ng Long
- Ch−¬ng D−¬ng vμ tiªu diÖt Toa §« ë T©y KÕt. Hai ®ßn
chiÕn l−îc nμy thμnh c«ng ®· gi¶i phãng ®Êt n−íc khái ¸ch
x©m l−îc cña qu©n Nguyªn M«ng.
59
§Õn thêi ®¹i Quang Trung - NguyÔn HuÖ, trËn quyÕt
chiÕn chiÕn l−îc gi¶i phãng Th¨ng Long, mét h×nh trËn vμ
thÕ trËn tinh x¶o, tiªu diÖt h¬n 29 v¹n qu©n Thanh cña
T«n SÜ NghÞ. M−êi v¹n qu©n cña Quang Trung võa ®ét
ph¸ chÝnh diÖn vμo thμnh Th¨ng Long võa thùc hiÖn c¸c
mòi bao v©y vu håi gÇn, xa trªn c¸c h−íng ®Þch cã thÓ rót
ch¹y nh»m h¹n chÕ sù ph¶n c«ng cña ®Þch vμ vËn dông
kÕt hîp chÝnh - kú mét c¸ch tμi t×nh. Trong trËn Ngäc
Håi - §èng §a, khi Quang Trung ®ang c«ng kÝch Ngäc Håi
th× mét mòi kú binh cña §Æng TiÕn §«ng vßng qua
Kh−¬ng Th−îng - §èng §a ®Ó bÊt ngê ®¸nh chiÕm tæng
hμnh dinh cña chñ t−íng T«n SÜ NghÞ ë T©y Long cung.
Mòi chÝnh binh cña vua Quang Trung còng tiÕn theo
®−êng V¨n §iÓn vμo gi¶i phãng Th¨ng Long.
Mòi tiÕn c«ng ë Ngäc Håi cña vua Quang Trung lμ mòi
chÝnh binh ®· t¹o thÕ cho mòi kú binh cña §Æng TiÕn
§«ng ®¸nh qua §èng §a, bÊt ngê ®¸nh chiÕm tæng hμnh
dinh cña T«n SÜ NghÞ. §©y lμ mét h×nh trËn ®Ñp; võa cã
®ét ph¸, võa cã bao v©y vu håi, võa cã chÝnh binh vμ kú
binh. TrËn nμy thÓ hiÖn mét nghÖ thuËt t¸c chiÕn, mét
nghÖ thuËt qu©n sù nh¹y bÐn, víi rÊt nhiÒu c¸ch ®¸nh,
nhiÒu h×nh thøc chiÕn thuËt, ®¸nh b»ng nhiÒu c¸nh,
nhiÒu mòi, ®Þch rÊt khã ®èi phã. Nã nh− mét trËn ®å b¸t
qu¸i, ®Þch kh«ng biÕt ®©u mμ ®èi phã.
Thêi ®¹i Hå ChÝ Minh, trong chiÕn tranh hiÖn ®¹i,
h×nh trËn vμ thÕ trËn ®· ph¸t triÓn h¬n. Trong chiÕn dÞch
§iÖn Biªn Phñ, qu©n ta ®¸nh m¹nh ®Þch ë trªn bé vμ cã
h¹n chÕ, ®¸nh tr¶ mét phÇn søc m¹nh trªn kh«ng cña
®Þch nªn ®· giμnh ®−îc th¾ng lîi. TËp ®oμn cø ®iÓm cña
60
®Þch ë mét thung lòng trªn cao nguyªn vïng rõng nói, xa
Hμ Néi - c¨n cø hËu ph−¬ng nªn bÞ c« lËp, bÞ qu©n ta bao
v©y. Ta cã kú c«ng lμ kÐo ph¸o lªn cao, l¹i ngôy trang ë
trong hÇm nªn hoμn toμn uy hiÕp ph¸o binh ®Þch. Ta xiÕt
chÆt vßng v©y b»ng c¸c trËn ®Þa hÇm hμo vμ ®¸nh chiÕm
s©n bay nªn qu©n ®Þch th¶ dï thùc phÈm hËu cÇn, võa r¬i
vμo chç ®Þch võa r¬i vμo qu©n ta. Thiªn thêi, ®Þa lîi, nh©n
hoμ ®Òu bÊt lîi cho ®Þch. Qu©n ®Þch bÞ v©y h·m trong mïa
m−a, hÇm hè d· chiÕn ®Òu cã n−íc. Cøu ch÷a th−¬ng bÖnh
binh ®Òu gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, vÊt v¶. BÞ tiªu diÖt vμ bÞ
v©y khèn, cuèi cïng tËp ®oμn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ ph¶i
®Çu hμng, kÕt thóc cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p x©m l−îc,
gi¶i phãng mét nöa ®Êt n−íc. H×nh trËn vμ thÕ trËn ë ®©y
lμ v©y h·m qu©n ®Þch bÞ c« lËp. Qu©n ®−êng bé cña ®Þch
kh«ng ®i cøu viÖn ®−îc v× ë qu¸ xa hËu ph−¬ng, h¬n n÷a,
víi ®Þa h×nh rõng nói hiÓm trë, viÖn binh cña chóng còng
kh«ng d¸m ®i cøu. Qu©n ®−êng kh«ng cña ®Þch còng
kh«ng cøu ®−îc v× tËp ®oμn cø ®iÓm ®· bÞ qu©n ta v©y
chÆt. §©y lμ h×nh trËn v©y vμ ph¸.
§Õn cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, trong chiÕn dÞch T©y
Nguyªn 1975, trËn ®iÓm huyÖt Bu«n Ma Thuét, më ®Çu
cho cuéc tæng tiÕn c«ng, h×nh trËn vμ thÕ trËn cña ta còng
rÊt ®Ñp. H×nh trËn trong trËn nμy lμ h×nh trËn chiÕn l−îc,
t¹o thÕ trËn cho chiÕn dÞch T©y Nguyªn. M−u kÕ chiÕn
l−îc cña ta lμ gh×m gi÷ ®Þch ë hai ®Çu nam - b¾c chiÕn
tuyÕn lμ Sμi Gßn vμ HuÕ - §μ N½ng ®Ó ®Þch tËp trung c¶
hai s− ®oμn tæng dù bÞ chiÕn l−îc vμo gi÷ Sμi Gßn vμ HuÕ -
§μ N½ng ®Ó hë T©y Nguyªn; vμ ë T©y Nguyªn ta chän môc
tiªu ph¸ vì lμ Bu«n Ma Thuét, dïng lùc l−îng t−¬ng ®èi
61
®Ó nghi binh, lõa ®Þch ë Pl©yku, lμm cho Bu«n Ma Thuét
bÞ s¬ hë, bÞ bÊt ngê. Sau ®ã, ta chia c¾t qu©n ®Þch vÒ chiÕn
l−îc vμ chiÕn dÞch, lμm cho c¸c côm qu©n cña ®Þch bÞ c«
lËp, t¸ch rêi nhau, kh«ng chi viÖn ®−îc cho nhau, t¹o thÕ
cho ®ßn tËp trung ®¸nh Bu«n Ma Thuét ®−îc thuËn lîi.
H×nh trËn bao giê còng cÇn cã lùc l−îng dù bÞ, ®éi dù bÞ ®Ó
s½n sμng ®èi phã víi mäi t×nh huèng.
Ta ®· linh ho¹t sö dông S− ®oμn 10 ®¸nh §øc LËp
xong, chuyÓn vÒ lμm ®éi dù bÞ cho Bu«n Ma Thuét, ®Ó
®¸nh b¹i ph¶n ®ét kÝch cña S− ®oμn 23 ®Þch ®Þnh cøu,
chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét do S− ®oμn 316 ®¸nh chiÕm.
TrËn then chèt thø nhÊt lμ ®¸nh chiÕm, gi¶i phãng Bu«n
Ma Thuét. TrËn then chèt thø hai lμ ®¸nh b¹i ph¶n kÝch
cña S− ®oμn 23. Hai trËn then chèt nμy t¹o thμnh mét
trËn then chèt quyÕt ®Þnh gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét mét
c¸ch ch¾c ch¾n, ®Þch kh«ng cßn kh¶ n¨ng chiÕm l¹i, g©y ra
mét sù ®ét biÕn vÒ chiÕn dÞch, t¸c ®éng lín ®Õn chiÕn l−îc
cña ®Þch, lμm ho¶ng lo¹n vÒ t− t−ëng vμ ®¶o lén thÕ chiÕn
l−îc cña ®Þch, t¹o ra mét côc diÖn míi vÒ chiÕn l−îc, buéc
®Þch ph¶i phßng ngù vμ rót lui. Sau khi mÊt Bu«n Ma
Thuét vμ S− ®oμn 23 ph¶n kÝch bÞ ®¸nh b¹i, tÊt c¶ c¸c thñ
®o¹n t¸c chiÕn, c¸c h×nh thøc chiÕn thuËt cña ®Þch bÞ ®¸nh
b¹i ë T©y Nguyªn, ThiÖu liÒn ra lÖnh rót ch¹y khái T©y
Nguyªn - Pl©yku, Kon Tum ta kh«ng ®¸nh mμ th¾ng. Ta
l¹i ph¸t triÓn chiÕn thuËt truy kÝch, ®uæi ®Þch ®Õn Tuy
Hoμ phèi hîp víi bé ®éi ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n du kÝch
Phó Yªn, hoμn toμn tiªu diÖt vμ b¾t sèng toμn bé qu©n
®Þch ngay trªn bê biÓn Tuy Hoμ.
H×nh trËn vμ thÕ trËn trong trËn Bu«n Ma Thuét thÓ
62
hiÖn tÝnh linh ho¹t, hiÓm hãc cña ®éi h×nh t¸c chiÕn;
®¸nh b»ng nhiÒu thñ ®o¹n t¸c chiÕn, nhiÒu h×nh thøc
chiÕn thuËt, nhiÒu thÕ, nhiÒu h×nh thøc t¸c chiÕn lμm
cho ®Þch kh«ng cã c¸ch nμo ®èi phã, ®μnh ph¶i chÞu thua
mét c¸ch nhanh chãng, chÞu khuÊt phôc, khi lùc l−îng
vÉn cßn ®«ng. X©y dùng mét h×nh trËn vμ thÕ trËn hiÓm
lμm cho ®Þch kh«ng cã c¸ch ®èi phã lμ mét nghÖ thuËt
t¸c chiÕn, mét nghÖ thuËt qu©n sù hay. H×nh trËn vμ
thÕ trËn trong chiÕn dÞch nμy lμ chän môc tiªu tiÕn c«ng
vμ nghi binh lõa ®Þch, chia c¾t ®Þch ra tõng côm vμ ph¸
vì tõng côm b»ng nghi binh lõa ®Þch. H×nh trËn ë chiÕn
tr−êng miÒn Nam ®¸nh Bu«n Ma Thuét lμ h×nh trËn
®¸nh tõ chiÒu ngang máng yÕu cña ®Þch; c¾t §μ N½ng vμ
Sμi Gßn lμm ®«i khi ta chiÕm ®−îc Nha Trang. Do ta cã
thÕ trËn lßng d©n, nªn ta bè trÝ qu©n ®−îc theo chiÒu
ngang nh− thÕ, kh«ng ph¶i tõ chiÒu däc cã chiÒu s©u lín
®¸nh tõ HuÕ, §μ N½ng ®Õn Sμi Gßn. §¸nh vμo chiÒu
ngang h×nh trËn máng yÕu cña ®Þch th× ®Þch dÔ vì, tan
hoang vÒ h×nh trËn vμ thÕ trËn. §¸nh Bu«n Ma Thuét lμ
®¸nh vμo chiÒu ngang máng yÕu h×nh trËn cña ®Þch.
§¸nh xong Bu«n Ma Thuét, ta ®¸nh ngay xuèng Nha
Trang, chia c¾t miÒn Nam ra lμm ®«i.
Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü diÔn ra ë hai miÒn Nam -
B¾c kh¸c nhau. ë miÒn Nam, hai bªn ViÖt Nam vμ Mü -
ngôy ®Òu t¸c chiÕn qu©n binh chñng hîp thμnh, cßn ë
miÒn B¾c ViÖt Nam diÔn ra cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i
b»ng kh«ng qu©n vμ h¶i qu©n Mü vμ chèng chiÕn tranh
ph¸ ho¹i cña qu©n, d©n ta. Mü kh«ng cã lôc qu©n t¸c
chiÕn ë miÒn B¾c. Ta chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng
63
kh«ng qu©n, sóng ph¸o phßng kh«ng vμ tªn löa phßng
kh«ng cña ba thø qu©n, tøc lμ s¬ t¸n vμ ®¸nh tr¶. KiÓu
chiÕn tranh nμy hai bªn t¸c chiÕn chñ yÕu chØ dïng ho¶
lùc. Ngμy nay khoa häc kü thuËt ®· ph¸t triÓn ®Õn tr×nh
®é cao. Thμnh phÇn ho¶ lùc - mét trong ba yÕu tè cÊu
thμnh chiÕn ®Êu lμ ho¶ lùc c¬ ®éng vμ ®ét kÝch - ®· cã
thÓ ®éc lËp t¸c chiÕn hoÆc lμ thμnh phÇn chñ yÕu trong
t¸c chiÕn. NÕu kh«ng cã ho¶ lùc kh«ng qu©n, tªn löa vμ
ph¸o binh b¾n ph¸ tr−íc vμo ®èi ph−¬ng th× xe t¨ng vμ
bé binh kh«ng thÓ ®ét kÝch, xung phong ®−îc. Cuéc
chiÕn tranh cña Mü ë K«s«v« trªn l·nh thæ Nam T−
nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX lμ chiÕn tranh b»ng ho¶ lùc -
Mü chØ dïng kh«ng qu©n vμ tªn löa hμnh tr×nh ®Ó tiÕn
hμnh chiÕn tranh. Qua ®ã ta thÊy ho¶ lùc quan träng
nh− thÕ nμo!
§Ó chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i, ta t¨ng c−êng lùc l−îng
phßng kh«ng gåm c¶ m¸y bay vμ sóng ph¸o phßng kh«ng,
tªn löa phßng kh«ng. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nh×n xa
tr«ng réng trong nhËn thøc chiÕn tranh hiÖn ®¹i vμ thÊy
tr−íc sù ph¸t triÓn cña chiÕn tranh hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt lμ
kh«ng qu©n Mü. Do ®ã n¨m 1965, Ng−êi ®· chØ ®¹o bé ®éi
ta tæ chøc x©y dùng bé ®éi tªn löa phßng kh«ng SAM2.
N¨m 1972, tªn löa phßng kh«ng cña ta ®· b¾n h¹ ®−îc 32
m¸y bay B52, kh«ng qu©n b¾n h¹ hai B52, tæng céng lμ 34
m¸y bay B52 cña Mü ®· bÞ b¾n r¬i t¹i miÒn B¾c.
ThÊt b¹i nÆng ë chiÕn tr−êng miÒn Nam cïng víi thÊt
b¹i trong chiÕn tranh ph¸ ho¹i ë miÒn B¾c ®· buéc Mü
ph¶i ký kÕt HiÖp ®Þnh Pari, rót qu©n vÒ n−íc.
Ngμy nay trong chiÕn tranh ph¶i cã søc m¹nh ®¸nh
64
m¸y bay vμ tªn löa hμnh tr×nh th× lôc qu©n míi chiÕn ®Êu
cã kÕt qu¶. Muèn ®¸nh m¸y bay vμ tªn löa hμnh tr×nh
ph¶i cã m¸y bay, tªn löa phßng kh«ng tiªn tiÕn vμ cã t¸c
chiÕn ®iÖn tö, tin häc. HiÖn nay Nga vμ Mü lμ hai n−íc cã
nhiÒu kh¶ n¨ng ®ã. S300 (SAM 10) hiÖn ®¹i, tèt h¬n tªn
löa phßng kh«ng Patriot cña Mü vμ víi ra®a nhiÒu chiÒu
cã thÓ b¾n h¹ m¸y bay B52, B1, B2.
Qua c¸c cuéc chiÕn tranh ë Ir¾c, K«s«v«, ¸pganixtan
vμ chiÕn tranh Ir¾c míi diÔn ra th¸ng 3-2003, râ rμng víi
kh«ng qu©n vμ tªn löa hμnh tr×nh m¹nh, bªn tiÕn c«ng cã
thÓ ®¸nh chiÕm t−¬ng ®èi nhanh c¸c thμnh phè. Bªn
phßng thñ Ýt sóng ph¸o vμ tªn löa phßng kh«ng, m¸y bay
tiªm kÝch nªn khã gi÷.
ChiÕn tranh ngμy nay lμ chiÕn tranh c«ng nghÖ cao.
Kh«ng trung, vò trô vμ ®iÖn tö ®· khèng chÕ, kiÓm so¸t
mÆt ®Êt. Ta chØ m¹nh vÒ lôc qu©n mμ kh«ng m¹nh vÒ
®¸nh tr¶ trªn kh«ng th× còng khã ®¸nh tiªu diÖt võa vμ
lín. Muèn ®¸nh tr¶ trªn kh«ng tèt ph¶i dïng vò khÝ
phßng kh«ng tiªn tiÕn gåm c¶ sóng ph¸o, tªn löa phßng
kh«ng, m¸y bay tiªm kÝch vμ ra®a, tæ chøc c¶ d©n qu©n tù
vÖ ®Ó ®¸nh tªn löa hμnh tr×nh. ChiÕn tranh ngμy nay ®·
cã nhiÒu thay ®æi. Ph¶i cã quan niÖm míi vÒ chiÕn tranh,
vÒ tæ chøc x©y dùng lùc l−îng vò trang vμ chiÕn ®Êu cña
lùc l−îng vò trang vμ d©n qu©n tù vÖ.
Muèn cã h×nh trËn, thÕ trËn tèt ph¶i cã m−u kÕ tèt,
ng−êi chØ huy ph¶i giái ph¸n ®o¸n t×nh huèng, xö trÝ t×nh
huèng. Trong qu¸ tr×nh t¸c chiÕn cã nhiÒu t×nh huèng,
thêi c¬, ta ph¶i g¹n läc t×nh huèng vμ n¾m v÷ng thêi c¬ ®Ó
®¸nh c¸c ®ßn quyÕt ®Þnh.
65
H×nh trËn vμ thÕ trËn ngμy nay lμ ®¸nh m¹nh c¶ trªn
bé vμ trªn kh«ng. §Ó ph¶n c«ng qu©n x©m l−îc c¶ trªn
kh«ng, trªn biÓn vμ trªn bé, ph¶i dïng kh«ng qu©n, tªn löa
®¸nh vμo trËn ®Þa vμ hËu ph−¬ng cña qu©n x©m l−îc vμ
dïng ho¶ lùc ®−êng kh«ng, ®−êng biÓn vμ vò trô ®Ó ®¸nh
tr¶ ®èi ph−¬ng vμ chi viÖn kiÓm so¸t cho t¸c chiÕn trªn bé
vμ trªn biÓn. H×nh trËn vμ thÕ trËn ph¸t triÓn ngμy cμng
phøc t¹p. H×nh trËn vμ thÕ trËn kh«ng ph¶i chØ cã trªn bé
mμ cã c¶ trªn kh«ng, trªn biÓn vμ trªn vò trô. M−u kÕ ph¶i
tÝnh to¸n c¶ trªn kh«ng, trªn biÓn vμ trªn bé. ChØ huy ph¸n
®o¸n, xö trÝ t×nh huèng nhanh nh¹y vμ ph¶i xö trÝ nhiÒu
t×nh huèng cïng xuÊt hiÖn. Do ®ã, chän läc, g¹n läc nh− thÕ
nμo ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn chñ chèt nhÊt lμm thay
®æi t×nh thÕ ®ßi hái ë tμi n¨ng cña ng−êi chØ huy. ChiÕn
tranh nh©n d©n ba thø qu©n lÊy chÝnh trÞ tinh thÇn lμm c¬
së vÉn lμ søc m¹nh cña kh¸ng chiÕn, cña d©n téc. Ta ph¸t
triÓn chiÕn tranh nh©n d©n trong ®iÒu kiÖn míi nh− thÕ
nμo ®Ó cã thÓ theo kÞp thêi ®¹i, ph¸t huy ®−îc ®Æc ®iÓm
truyÒn thèng, trÝ th«ng minh, tμi thao l−îc cña ta trong
®iÒu kiÖn lÊy Ýt ®Þch nhiÒu, lÊy nhá ®¸nh lín.
Tãm l¹i, h×nh trËn vμ thÕ trËn ph¶i ®¸nh ®Þch c¶ trªn
bé, trªn kh«ng vμ trªn biÓn ®ßi hái ph¶i cã mét h×nh trËn
vμ thÕ trËn nhiÒu chiÒu, ®¸nh ®Þch rÊt hiÓm, rÊt bÊt ngê
b»ng nhiÒu h×nh, nhiÒu thÕ, b»ng nhiÒu c¸ch, nhiÒu mòi,
cã chÝnh cã phô, cã trùc diÖn vμ bÊt ngê, cã nghi binh lõa
®Þch vμ chia c¾t ®Þch; cã ®¸nh ®»ng tr−íc mÆt ®Þch vμ ®»ng
sau l−ng ®Þch, trong lßng ®Þch; cã ®¸nh tËp trung vμ ph©n
t¸n. Cuèi cïng, x©y dùng h×nh trËn lμ t¹o ra thÕ trËn ®Ó
®¸nh vμo chç ®Þch dÔ bÞ tiªu diÖt.
66
 Vi. C«ng t¸c chØ huy tham m−u
C«ng t¸c chØ huy tham m−u lμ mét c«ng t¸c quan
träng. Nã v¹ch ra kÕ ho¹ch chiÕn ®Êu ®Ó bé ®éi chiÕn ®Êu
giμnh th¾ng lîi, nã lμ tiÒn ®Ò cho th¾ng lîi. Th−êng c«ng
t¸c chØ huy tham m−u lμ ®Ò ra quyÕt t©m, sau ®ã lªn kÕ
ho¹ch t¸c chiÕn. Ta cã thÓ bæ sung mét ý n÷a: thø nhÊt lμ
®Ò ra quyÕt t©m, thø hai lμ ®Ò ra m−u kÕ vμ thø ba míi
®Õn ®Ò ra kÕ ho¹ch t¸c chiÕn. Cã quyÕt t©m vμ m−u kÕ míi
cã c¬ së, ®iÒu kiÖn, c¨n cø ®Ó ®Ò ra kÕ ho¹ch t¸c chiÕn.
QuyÕt t©m lμ ®Þnh ®¸nh vμo ®©u, gi¶i phãng chç nμo,
thùc hiÖn nhiÖm vô g×, v.v.. QuyÕt t©m th−êng do cÊp
trªn ®Ò ra hoÆc cÊp trªn phª duyÖt th«ng qua. Sau khi
cã quyÕt t©m, ng−êi chØ huy ph¶i nghÜ ra m−u kÕ. Cã
m−u kÕ ®Ó thùc hiÖn quyÕt t©m, råi míi ®Õn kÕ ho¹ch
t¸c chiÕn. M−u kÕ th−êng do ng−êi chØ huy ®Ò ra hoÆc do
bé tham m−u ®Ò ra.
Trong cuéc tæng tiÕn c«ng chiÕn l−îc mïa Xu©n 1975,
quyÕt t©m gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét lμ do Bé thèng so¸i
®Ò ra. Bé thèng so¸i muèn gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét, gi¶i
phãng T©y Nguyªn th× ph¶i tÝnh to¸n thÕ nμo ®Ó gi¶i
phãng Bu«n Ma Thuét mét c¸ch ch¾c th¾ng. VÊn ®Ò quan
träng lμ sù ph¶n kÝch cña ®Þch ®Þnh chiÕm l¹i Bu«n Ma
Thuét. Lùc l−îng nμo lμ nguy h¹i nhÊt cho viÖc ph¶n kÝch,
®¸nh chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét. §ã lμ hai s− ®oμn tæng dù
bÞ cña qu©n Sμi Gßn lμ s− dï vμ s− lÝnh thuû ®¸nh bé.
Muèn ®Ó cho hai s− ®oμn ®ã kh«ng ph¶n kÝch ®−îc T©y
Nguyªn, th× m−u kÕ cña Bé thèng so¸i lμ thÕ nμo?
M−u kÕ cña Bé thèng so¸i lμ k×m gi÷ hai s− ®oμn ®ã ë
67
®ång b»ng, ®Ó cho T©y Nguyªn ®−îc r¶nh tay. §Ó thùc
hiÖn m−u kÕ ®ã, kÕ ho¹ch t¸c chiÕn ph¶i lμm g×? KÕ ho¹ch
t¸c chiÕn lμ vÉn gi÷ Qu©n ®oμn 2 ë t©y HuÕ ®Ó gi÷ s− dï ë
§μ N½ng; vμ chØ huy Qu©n ®oμn 4 ho¹t ®éng ë b¾c vμ ®«ng
b¾c Sμi Gßn. Nh− thÕ lμ ta gi÷ ®−îc hai s− tæng dù bÞ cña
®Þch vÉn ë l¹i ®ång b»ng theo ®óng m−u kÕ cña Bé thèng
so¸i. Sau ®ã ®Õn kÕ ho¹ch t¸c chiÕn, tæ chøc, chØ huy bé
®éi chiÕn ®Êu nh− thÕ nμo?
Víi quyÕt t©m gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét, m−u kÕ cña
Bé T− lÖnh T©y Nguyªn lμ nghi binh ë Pl©yku, Kon Tum ®Ó
®Þch tËp trung vμo ®ã mμ l¬ lμ s¬ hë ë Bu«n Ma Thuét; råi
®¸nh c¾t ®−êng 19, ®−êng 14 ®Ó c« lËp T©y Nguyªn víi
®ång b»ng vμ c« lËp Pl©yku víi Bu«n Ma Thuét. §Ó thùc
hiÖn quyÕt t©m, thùc hiÖn m−u kÕ ®ã, kÕ ho¹ch t¸c chiÕn lμ
sö dông v« tuyÕn ®iÖn ®Ó nghi binh; chØ huy S− ®oμn 968
®¸nh nghi binh ë Pl©yku vμ Kon Tum ®Ó bÝ mËt chuyÓn S−
®oμn 10 vμ S− ®oμn 316 xuèng Bu«n Ma Thuét. Sau ®ã chØ
huy S− ®oμn 320 c¾t ®−êng 14; Trung ®oμn 95A ®¸nh c¾t
®−êng 19 tõ Quy Nh¬n ®i Pl©yku, cã sù phèi hîp c¾t ®−êng
ë ®Ìo An Khª cña S− ®oμn 3 Sao Vμng Qu©n khu 5.
Th¾ng lîi Bu«n Ma Thuét - T©y Nguyªn lμ th¾ng lîi vÒ
m−u kÕ cña Bé thèng so¸i, th¾ng lîi vÒ m−u kÕ cña Bé T−
lÖnh T©y Nguyªn. Trong chØ huy t¸c chiÕn, ®Çu tiªn lμ
quyÕt t©m, sau ®ã lμ m−u kÕ; råi míi ®Õn kÕ ho¹ch t¸c
chiÕn. C«ng t¸c chØ huy tham m−u cÇn n¾m râ vÊn ®Ò nμy.
Vii. vÞ trÝ, vai trß cña khu phßng thñ tØnh, thμnh
ChiÕn tranh ngμy nay lμ chiÕn tranh c¬ ®éng cao vμ
ho¶ lùc m¹nh. Qu©n tiÕn c«ng cã thÓ tiÕn c«ng ®−êng bé
68
kÕt hîp víi qu©n ®æ bé ®−êng kh«ng b»ng nh¶y dï vμ h¹
c¸nh trùc th¨ng. Muèn chèng l¹i cuéc chiÕn tranh ®ã ph¶i
cã chiÕn tranh nh©n d©n ph¸t triÓn cao b»ng ba thø qu©n,
thÓ hiÖn vÒ mÆt tæ chøc lμ bé ®éi chñ lùc vμ khu phßng thñ
tØnh, thμnh.
ChiÕn tranh x©m l−îc kh«ng thÓ th¾ng ®−îc c¶ mét
d©n téc cïng chiÕn ®Êu. Khu phßng thñ tØnh, thμnh chÝnh
lμ thÓ hiÖn ®iÒu ®ã; thÓ hiÖn søc m¹nh cña toμn d©n chiÕn
®Êu vμ kÞp thêi ®¸nh ®Þch ë mäi lóc, mäi n¬i. Ba thø qu©n
còng ph¶i cã søc m¹nh chiÕn ®Êu. Søc m¹nh chiÕn ®Êu
tr−íc tiªn lμ ®¸nh m¸y bay vμ tªn löa hμnh tr×nh. §ã lμ
hai thø vò khÝ rÊt lîi h¹i vμ ®i ®Çu cña qu©n x©m l−îc.
NÕu kh«ng cã m¸y bay vμ tªn löa hμnh tr×nh th× qu©n
x©m l−îc kh«ng thÓ tiÕn hμnh chiÕn tranh ®−îc.
Cho nªn, ®Çu tiªn chèng chiÕn tranh x©m l−îc lμ ph¶i
®¸nh m¸y bay, m¸y bay lªn th¼ng vμ tªn löa hμnh tr×nh.
Qu©n x©m l−îc sÏ nÐm bom toμn l·nh thæ. Toμn qu©n,
toμn d©n ®Òu ph¶i ®¸nh m¸y bay. §Þa ph−¬ng nμo còng
ph¶i ®¸nh m¸y bay. NÕu ta ®¸nh ®au, ®¸nh m¹nh, g©y
cho ®Þch thiÖt h¹i t−¬ng ®èi, ®¸ng kÓ tõ ®Çu cuéc tiÕn c«ng
cho ®Õn qu¸ tr×nh cuéc tiÕn c«ng th× c¸c thñ ®o¹n lîi h¹i
nhÊt cña ®Þch sÏ kh«ng ph¸t huy ®−îc hÕt kh¶ n¨ng mμ
®Þch dù ®Þnh tiÕn hμnh. Tinh thÇn, t− t−ëng cña ®Þch sÏ
hoang mang. Bé binh ®Þch sÏ mÊt chç dùa quan träng vμ Ýt
tin t−ëng vμo kÕt qu¶ tiÕn c«ng. Muèn lμm ®−îc ®iÒu ®ã,
ph¶i tiÕn hμnh chiÕn tranh nh©n d©n ba thø qu©n, c¶ chñ
lùc, ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n tù vÖ.
Cô thÓ, ngoμi qu©n chñ lùc ra, ph¶i tæ chøc c¸c khu vùc
phßng thñ tØnh, thμnh. C¸c khu vùc tØnh, thμnh lμ thÓ
69
hiÖn søc m¹nh cña chiÕn tranh nh©n d©n, ®¸nh ®−îc m¸y
bay vμ tªn löa hμnh tr×nh, ®¸nh ®−îc qu©n ®æ bé ®−êng
kh«ng. Nh− thÕ míi lμ toμn d©n chèng x©m l−îc, t¹o ra
søc m¹nh míi trong thêi ®¹i ngμy nay. Khu phßng thñ
tØnh, thμnh ph¶i cïng víi bé ®éi chñ lùc chiÕn ®Êu vμ
chiÕn ®Êu th¾ng lîi. C¸c khu phßng thñ tØnh, thμnh ho¹t
®éng tèt cã søc m¹nh chèng l¹i ®−îc c¸c lo¹i ho¶ lùc ®−êng
kh«ng. Søc m¹nh ®Çu tiªn cña hai bªn ®èi ®Þch lμ m¸y
bay, tªn löa hμnh tr×nh vμ chèng m¸y bay, tªn löa hμnh
tr×nh. TiÕp sau ®ã lμ ®¸nh qu©n tiÕn c«ng trªn bé vμ ®æ bé
®−êng kh«ng. §Þch x©m nhËp vμo tØnh, thμnh nμo còng bÞ
®¸nh ngay. Qu©n ®æ bé ®−êng kh«ng nh¶y vμo ®Þa bμn nμo
còng ®Òu bÞ ®¸nh ngay. Cã thÕ chñ lùc míi kÞp c¬ ®éng ®Õn
®Ó tiªu diÖt.
Cñng cè khu phßng thñ tØnh, thμnh lμ mét vÕ cña cuéc
chiÕn tranh chèng x©m l−îc. Chñ lùc cã vai trß cña qu©n
chñ lùc. Khu phßng thñ tØnh, thμnh cã vai trß cña c¸c lùc
l−îng ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n tù vÖ. Bé ®éi ®Þa ph−¬ng
ph¶i m¹nh vμ d©n qu©n tù vÖ còng ph¶i m¹nh. Khu
phßng thñ tØnh, thμnh lμ thÓ hiÖn søc m¹nh cña chiÕn
tranh nh©n d©n; lμ c¬ së cho bé ®éi chñ lùc ho¹t ®éng, t¸c
chiÕn. NÕu kh«ng cã khu phßng thñ tØnh, thμnh m¹nh, th×
bé ®éi chñ lùc còng kh«ng ph¸t huy ®−îc søc m¹nh cña
m×nh. Bé ®éi chñ lùc m¹nh l¹i t¹o cho khu phßng thñ
m¹nh. §ã lμ mèi quan hÖ h÷u c¬ bªn trong cña cuéc chiÕn
tranh chèng x©m l−îc. Ta cã hai tæ chøc c¬ b¶n ®Ó tiÕn
hμnh chiÕn tranh, ®ã lμ qu©n chñ lùc vμ khu phßng thñ
tØnh, thμnh. Khu phßng thñ tØnh, thμnh cÇn tæ chøc c¸c
c¨n cø chiÕn ®Êu, ®Ó dùa vμo ®ã mμ chiÕn ®Êu l©u dμi, cã
70
chç ®øng mμ chiÕn ®Êu vμ cã hËu ph−¬ng t¹i chç ®Ó cung
cÊp l−¬ng thùc, ®¹n d−îc vμ vò khÝ th« s¬, th« s¬ c¶i tiÕn
vμ mang v¸c, mang v¸c hiÖn ®¹i, cho d©n qu©n tù vÖ. Nh−
vËy ta míi cã søc m¹nh vÜ ®¹i cña toμn d©n kh¸ng chiÕn.
D©n qu©n tù vÖ ph¶i cã träng liªn 12,7 ly ®Ó cã søc
m¹nh ®¸nh ho¶ lùc ®−êng kh«ng cña ®Þch vμ cã søc
m¹nh ®¸nh qu©n ®æ bé ®−êng kh«ng. §ã lμ ®¸nh vμo hai
thñ ®o¹n rÊt lîi h¹i cña ®Þch. Toμn d©n ®Òu ph¶i ®¸nh
m¸y bay - thñ ®o¹n lîi h¹i nhÊt cña qu©n x©m l−îc. CÇn
ph¶i huÊn luyÖn cho d©n qu©n tù vÖ biÕt sö dông träng
liªn 12,7 ly ®Ó ®¸nh m¸y bay vμ tªn löa hμnh tr×nh vμ
hiÓu biÕt c¸ch tiÕn c«ng cña tªn löa hμnh tr×nh vμ m¸y
bay bay thÊp.
Qu©n chñ lùc ®¸nh m¸y bay chiÕn l−îc, tªn löa hμnh
tr×nh vμ c¸c lo¹i m¸y bay kh¸c vμ ®¸nh tiªu diÖt nhá vμ
võa qu©n tiÕn c«ng trªn bé. Qu©n chñ lùc vμ khu phßng
thñ lμm ®−îc, chiÕn ®Êu ®−îc nh− vËy míi lμm cho ®Þch
ph¶i bÞ sa lÇy vμ kÕt thóc cuéc chiÕn tranh b»ng ®μm ph¸n
hoμ b×nh ®Ó rót qu©n vÒ n−íc. Khu phßng thñ tØnh, thμnh
x©y dùng hËu ph−¬ng chiÕn tranh; b¶o ®¶m hËu cÇn kü
thuËt cho qu©n d©n tiÕn hμnh chiÕn tranh; x©y dùng c«ng
nghiÖp quèc phßng ®Þa ph−¬ng ®Ó s¶n xuÊt vμ söa ch÷a vò
khÝ, khÝ tμi cÇn thiÕt. TØnh, thμnh nμo cã hang ®éng cÇn
lîi dông chóng lμm n¬i cÊt giÊu hËu cÇn, lμm n¬i tró Èn vμ
®Æt së chØ huy.
C¸c cÊp uû vμ chÝnh quyÒn cã chøc n¨ng l·nh ®¹o toμn
diÖn vμ l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng, cÇn l·nh ®¹o bé chØ huy
qu©n sù tØnh, thμnh lμm tèt viÖc nμy.

71 72

PhÇn II
nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt nam
trong chiÕn tranh chèng x©m l−îc
ChiÕn th¾ng b¹ch ®»ng cña ng« quyÒn
N¨m 900 chÝnh quyÒn trung −¬ng nhμ §−êng suy yÕu,
®ang c¬n hÊp hèi, chÝnh quyÒn ®« hé n−íc ta nh− r¾n mÊt
®Çu. C¸c quan cai trÞ nhμ §−êng kh«ng d¸m ra khái
thμnh Tèng B×nh mÊy dÆm. Nh©n d©n ta l¹i mét lÇn n÷a
tiÕp nèi truyÒn thèng quËt c−êng cña d©n téc, kiªn quyÕt
®øng lªn giμnh lÊy vËn mÖnh cña m×nh. Mét hμo tr−ëng ë
®Êt Hång Ch©u (Ninh Giang, H¶i D−¬ng) tªn lμ Khóc
Thõa Dô, mét hä l©u ®êi cã uy tÝn trong vïng, ®· ®øng lªn
chiªu mé binh sÜ, tù x−ng lμm TiÕt ®é sø. T−¬ng truyÒn
«ng lμ ng−êi khoan hoμ, hay th−¬ng ng−êi, ®−îc nh©n d©n
kh©m phôc, ñng hé. Sau khi Khóc Thõa Dô mÊt, dßng dâi
hä Khóc tiÕp tôc sù nghiÖp ®ã. §Õn ®êi sau, hËu duÖ hä
Khóc lμ Khóc Thõa Mü bÞ giÆc b¾t, nh−ng chóng vÉn
kh«ng thÓ nμo cai trÞ næi c¸c ch©u quËn. C¸c hμo tr−ëng
vÉn gi÷ quyÒn cai qu¶n cña m×nh ë c¸c ®Þa ph−¬ng. Mét
t−íng cò cña hä Khóc lμ D−¬ng §×nh NghÖ, ng−êi ¸i Ch©u
(Thanh Ho¸) quyÕt chÝ tiÕp tôc sù nghiÖp cña hä Khóc,
giμnh quyÒn tù chñ cho ®Êt n−íc. ¤ng nu«i qu©n, mé
73
qu©n, luyÖn tËp qu©n, chuÈn bÞ lùc l−îng råi tiÕn qu©n ra
Giao Ch©u. Quan cai trÞ chèng ®ì kh«ng næi, bá ch¹y vÒ
n−íc. Vua Nam H¸n ph¸i TrÇn B¶o ®em binh tiÕp viÖn.
Qu©n tiÕp viÖn còng bÞ ®¸nh b¹i, TrÇn B¶o bÞ giÕt. N¨m
931 ®Êt n−íc ta giμnh l¹i quyÒn tù chñ. D−¬ng §×nh NghÖ
còng chØ x−ng lμ TiÕt ®é sø. Ng« QuyÒn, vÞ t−íng giái, con
rÓ cña D−¬ng §×nh NghÖ ®−îc cö tr«ng coi ¸i Ch©u
(Thanh Hãa). §inh C«ng Trø (bè §inh Bé LÜnh) ®−îc cö
gi÷ chøc thø sö Ch©u Hoan (NghÖ An). N¨m 937 D−¬ng
§×nh NghÖ bÞ mét viªn t−íng cña m×nh lμ KiÒu C«ng TiÔn,
hμo tr−ëng Phong Ch©u giÕt chÕt ®Ó ®o¹t chøc TiÕt ®é sø,
®ãng ®« ë Phong Ch©u. Nghe tin D−¬ng §×nh NghÖ bÞ giÕt,
Ng« QuyÒn tõ ¸i Ch©u kÐo qu©n ra B¾c phèi hîp víi c¸c
tï tr−ëng vμ nh©n d©n trÞ téi tªn ph¶n béi (th¸ng 11-938).
KiÒu C«ng TiÔn ®ª hÌn, cho ng−êi ®em vμng b¹c cÇu viÖn
vua Nam H¸n. §−îc nh©n d©n ñng hé, Ng« QuyÒn giÕt
chÕt KiÒu C«ng TiÔn, chiÕm l¹i ®−îc Phong Ch©u vμ
chuÈn bÞ s½n sμng ®¸nh qu©n x©m l−îc Nam H¸n. Nghe
tin cøu viÖn cña KiÒu C«ng TiÔn; vua Nam H¸n liÒn sai
con lμ Ho»ng Th¸o ®em thuû qu©n sang x©m l−îc n−íc ta.
Ng« QuyÒn, víi tinh thÇn quËt c−êng, bÊt khuÊt ®· mé
thªm c¸c tï tr−ëng vμ nh©n d©n, ®em qu©n ra ®ãn ®¸nh.
§−îc tin thuû qu©n ®Þch sÏ ®i theo ®−êng VÞnh H¹ Long
vμo n−íc ta, Ng« QuyÒn ®Þnh ra mét m−u kÕ rÊt hay.
¤ng bμy binh bè trËn rÊt chu ®¸o. ¤ng vμ bé tham
m−u ph¸n ®o¸n thÕ nμo ®Þch tõ VÞnh H¹ Long còng ®i
theo s«ng B¹ch §»ng vμo ®¸nh chiÕm n−íc ta.
Do ®ã «ng cho phôc binh ë hai bªn bê s«ng B¹ch §»ng
vμ cho ®ãng cäc gç t¹i cöa s«ng, kÕt hîp t¸c chiÕn thuû
74
binh ë trªn s«ng víi phôc binh ë hai bªn bê s«ng ®Ó ®ãn
®¸nh ®Þch. §Ó dô ®Þch vμo bÉy, «ng cho thuyÒn nhÑ ra
khiªu chiÕn ë VÞnh H¹ Long, nhö ®Þch vμo s«ng B¹ch
§»ng lóc thuû triÒu ®ang d©ng lªn vμ ®îi ®Õn lóc thuû
triÒu xuèng th× ®¸nh quËt l¹i, phèi hîp víi phôc binh ë hai
bªn bê. Khi thuû triÒu xuèng, thuyÒn qu©n ta ph¶n c«ng,
thuyÒn lín cña ®Þch lao vμo cäc, bÞ vì ®¾m, h¬n thÕ phôc
binh hai bªn bê ®¸nh gÊp nªn giÆc bÞ chÕt vμ bÞ b¾t rÊt
nhiÒu, cã mét sè ch¹y tho¸t. Tªn chØ huy Ho»ng Th¸o còng
bÞ giÕt trong trËn nμy. M−u kÕ cña Ng« QuyÒn b¾t nguån
tõ kinh nghiÖm cña d©n chμi, dùa vμo quy luËt thuû triÒu
lªn xuèng. §ã lμ c«ng cña d©n chμi, còng lμ cña chiÕn
tranh nh©n d©n.
"ThÕ", "thêi" ë trËn nμy còng rÊt râ, rÊt hay. "ThÕ" lμ
cäc B¹ch §»ng, "thêi" lμ n−íc thuû triÒu lªn xuèng. Sau
chiÕn th¾ng nμy, qu©n Nam H¸n kh«ng d¸m nhßm ngã
n−íc ta n÷a, nÒn ®éc lËp tù chñ cña ®Êt n−íc ®−îc më ra
tõ ®©y, cuèi n¨m 938.
Ng« QuyÒn lμ con mét ch©u môc cã uy tÝn ë trong vïng
tªn lμ Ng« M©n. Quª «ng ë lμng §−êng L©m, phÝa b¾c thÞ
x· S¬n T©y. §©y lμ mét lμng cæ ViÖt Nam, t−êng nhμ x©y
b»ng ®¸ ong. Ng« QuyÒn th−êng cïng thanh niªn trong
lμng ra luyÖn tËp vâ nghÖ vμ cïng víi trÎ ch¨n tr©u tËp
trËn. §−êng L©m lμ vïng ®Êt ®Þa linh nh©n kiÖt, ®ã cßn lμ
quª cña Phïng H−ng (Bè C¸i §¹i V−¬ng). D©n trong vïng
gäi ®ã lμ Êp Hai vua.
ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng cña Ng« QuyÒn lμ mét trËn
®¸nh lín, trËn ®¸nh chiÕn l−îc (chiÕn dÞch chiÕn l−îc).
TrËn ®¸nh nμy m−u kÕ rÊt hay vμ vËn dông “thÕ”,
75
“thêi” rÊt giái. Ta cã thÓ gäi ®©y lμ mét trËn ®¸nh b»ng
m−u kÕ, th¾ng b»ng "thÕ", "thêi" ®Ó con ch¸u ®êi sau
häc tËp.
Lý Th−êng KiÖt ®¸nh qu©n x©m l−îc Tèng,
TrËn nh− nguyÖt
(18 th¸ng 1 ®Õn th¸ng 3-1077)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: phßng ngù - ph¶n c«ng.
- Kh«ng gian: nam, b¾c s«ng Nh− NguyÖt (s«ng CÇu).
- Thêi gian: tõ ngμy 18 th¸ng 1 ®Õn ®Çu th¸ng 3-1077.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: 10 v¹n qu©n, cã 2 v¹n thuû qu©n.
+ §Þch: 10 v¹n qu©n t¸c chiÕn vμ 20 v¹n qu©n trî gióp.
DiÔn biÕn chÝnh
Sau thÊt b¹i cuèi thÕ kû X, nhμ Tèng l¹i tÝch cùc
chuÈn bÞ chiÕn tranh x©m l−îc n−íc ta mét lÇn n÷a. V×
vËy Lý Th−êng KiÖt ®· chñ ®éng ®−a qu©n sang c¸c
ch©u Ung - Kh©m - Liªm ph¸ tan sù chuÈn bÞ cña ®Þch,
råi rót vÒ n−íc chuÈn bÞ s½n sμng ®èi phã víi cuéc tiÕn
c«ng míi cña chóng.
Lý Th−êng KiÖt ®· ph¸n ®o¸n vμ ®¸nh gi¸ ®óng cuéc
tiÕn c«ng cña ®Þch. KÕ ho¹ch ®èi phã cña «ng lμ: ®¸nh
b¹i c¸nh qu©n ®−êng thuû, kh«ng cho chóng hîp qu©n
víi ®−êng bé; bè trÝ lùc l−îng c¸c ®éi thæ binh cña phß
m· Th©n C¶nh Phóc vμ lùc l−îng d©n binh ®¸nh chÆn
®Þch tõng b−íc trªn c¸c cöa ¶i ë biªn giíi, vμ x©y dùng
76
chiÕn tuyÕn nam s«ng Nh− NguyÖt (s«ng CÇu) ®Ó phßng
ngù, nh»m chÆn ®øng cuéc tiÕn c«ng cña qu©n Tèng. T¹i
®©y, qu©n ta ®· thiÕt kÕ l¹i tuyÕn phßng ngù dμi 80km,
x¸c ®Þnh c¸c khu phßng ngù then chèt, bè trÝ binh lùc
thμnh c¸c lùc l−îng "tró chiÕn”(phßng ngù t¹i chç) vμ
“th¸c chiÕn” (tiÕn c«ng c¬ ®éng, lμm nhiÖm vô ph¶n
kÝch, ph¶n c«ng).
§óng nh− ta dù ®o¸n, ngμy 8-1-1077, qu©n x©m l−îc
Tèng tiÕn vμo n−íc ta theo hai ng¶ ë biªn giíi phÝa b¾c vμ
mét ng¶ theo ®−êng biÓn phÝa ®«ng b¾c. ë phÝa b¾c, qu©n
®Þch ®· bÞ c¸c lùc l−îng thæ binh ta chÆn ®¸nh, võa tiªu
hao võa lμm tr× ho·n b−íc tiÕn c«ng cña chóng. §Þch ph¶i
tiÕn qu©n vÊt v¶, nhÊt lμ tr−íc c¸c cöa ¶i QuyÕt Lý, Chi
L¨ng, vμ ®Õn ngμy 18 th¸ng 1 míi ®Õn bê b¾c s«ng Nh−
NguyÖt, ®ãng thμnh hai côm qu©n: côm Qu¸ch Quú vμ
côm TriÖu TiÕt. Trong khi ®ã ë vïng biÓn ®«ng b¾c, qu©n
thuû cña ta do Lý KÕ Nguyªn chØ huy ®· ®¸nh bËt ®¹o
qu©n ®−êng thuû cña D−¬ng Tïng Tiªn, lo¹i h¼n lùc l−îng
nμy ra khái vßng chiÕn.
Sau khi tËp trung lùc l−îng, tiÕn hμnh trinh s¸t; mét
®ªm ®Çu th¸ng 2, Qu¸ch Quú b¾c cÇu phao, tung kþ binh
v−ît s«ng ®¸nh vμo trËn ®Þa ta. Chóng ®ét ph¸ qua d¶i
phßng ngù tiÕn vÒ phÝa Th¨ng Long, nh−ng lËp tøc bÞ
chÆn l¹i khi c¸ch Th¨ng Long kho¶ng 8km. §ång thêi ta
dïng kþ binh ®ét kÝch c¹nh s−ên, ®Þch bÞ rèi lo¹n ®éi h×nh,
mét phÇn lín bÞ tiªu diÖt, cßn mét phÇn véi v· th¸o ch¹y
vÒ phÝa b¾c. §ît tiÕn c«ng cña ®Þch bÞ ®Èy lïi.
Sau ®ã Qu¸ch Quú ®Þnh më ®ît tiÕn c«ng thø hai.
Nh−ng v× ph−¬ng tiÖn thiÕu, l¹i chØ cã thÓ v−ît s«ng trªn
77
hai ®o¹n thuû hÑp (bÕn ThÞ CÇu vμ bÕn Nh− NguyÖt), nªn
cuéc tiÕn c«ng thø hai cña chóng bÞ thÊt b¹i. §Þch buéc
ph¶i chuyÓn vμo thÕ phßng ngù t¹m thêi chê c¬ héi. Chóng
bè trÝ thμnh hai tËp ®oμn: Qu¸ch Quú ë b¾c ThÞ CÇu vμ
TriÖu TiÕt ë b¾c Nh− NguyÖt.
N¾m c¬ héi ®Þch ®· bÞ tiªu hao, mÖt mái, c¹n ®−êng
tiÕp tÕ qua hai th¸ng chiÕn ®Êu. Lý Th−êng KiÖt quyÕt
®Þnh tung ra ®ßn ph¶n c«ng m¹nh, nh»m kÕt thóc
chiÕn tranh.
Mét ®ªm th¸ng 3, 100 chiÕn thuyÒn cña qu©n ta ng−îc
dßng s«ng Nh− NguyÖt bÊt ngê ®¸nh vμo côm qu©n Qu¸ch
Quú tõ h−íng ®«ng. Trong khi côm qu©n nμy ®ang m¶i ®èi
phã, Lý Th−êng KiÖt dÉn ®¹i qu©n v−ît s«ng ®¸nh th¼ng
vμo côm qu©n TriÖu TiÕt. §Þch bÞ bÊt ngê, bÞ ta chia c¾t
thμnh tõng m¶ng råi bÞ tiªu diÖt. Thõa th¾ng, tõ h−íng
t©y b¾c, Lý Th−êng KiÖt kÐo chñ lùc vu håi vμo ®¹o qu©n
Qu¸ch Quú (c¸ch ®ã 30km). §Þch l¹i mét lÇn n÷a bÞ bÊt
ngê, ph¶i ®èi phã trªn hai h−íng, vμ cuèi cïng ph¶i ph¸
v©y ch¹y vÒ phÝa b¾c. Trªn ®−êng rót ch¹y, chóng bÞ ®¹o
qu©n cña Th©n C¶nh Phóc chÆn ë Chi L¨ng, sau l−ng ®¹i
qu©n ta truy kÝch. §Þch bÞ tiªu diÖt ®¹i bé phËn vμ buéc
ph¶i rót hÕt qu©n vÒ n−íc.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
TrËn ®¸nh trªn s«ng Nh− NguyÖt n»m trong tæng thÓ ý
®å t¸c chiÕn chiÕn l−îc cña Lý Th−êng KiÖt (tiÕn c«ng
sang ®Êt ®Þch; tæ chøc phßng ngù chiÕn l−îc ®Ó ph¶n c«ng,
®¸nh b¹i hoμn toμn ý ®å x©m l−îc cña chóng) lμ b−íc ph¸t
triÓn cña nghÖ thuËt qu©n sù gi÷ n−íc, kh¼ng ®Þnh chñ
78
quyÒn d©n téc. Trong t¸c chiÕn, ta ®· kÕt hîp phßng ngù
chÝnh diÖn víi ®¸nh ®Þch ë phÝa sau, khiÕn ®Þch bÞ tiªu
hao, mÖt mái. Sau ®ã n¾m thêi c¬, ta bÊt ngê tung ra ®ßn
ph¶n c«ng m¹nh tiªu diÖt tËp ®oμn chñ lùc cña ®Þch, kÕt
thóc chiÕn tranh. Cïng víi c¸c ®ßn tiÕn c«ng sang ®Êt
®Þch, trËn Nh− NguyÖt mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh c¸ch ®¸nh
gi¶i quyÕt nhanh cña qu©n ®éi nhμ Lý. ë ®©y lÇn ®Çu tiªn
còng ®· xuÊt hiÖn mét ph−¬ng thøc kÕt thóc chiÕn tranh:
trong thÕ th¾ng, ta vÉn chñ ®éng gi¶ng hoμ, më ®−êng cho
giÆc rót qu©n vÒ n−íc.
KÕt qu¶, ta tiªu diÖt ®¹i bé phËn qu©n t¸c chiÕn cña
®Þch gåm 8 v¹n tªn vμ mét phÇn qu©n tiÕp l−¬ng, trî gióp,
phôc vô - 7 v¹n tªn, ®¸nh b¹i cuéc x©m l−îc cña nhμ Tèng,
buéc chóng ph¶i rót lùc l−îng cßn l¹i vÒ n−íc, thõa nhËn
nÒn ®éc lËp cña n−íc ta.
Cã thÓ thÊy, ®iÓm ®Æc biÖt cã mét kh«ng hai lμ Lý
Th−êng KiÖt ®· s¸ng suèt, t¸o b¹o ®¸nh sang tËn ®Êt
®Þch, ph¸ tan hËu cø chuÈn bÞ x©m l−îc cña ®Þch. ¤ng
chñ tr−¬ng tiÕn c«ng ®Ó tù vÖ. Ngμy 27-10-1075 cuéc tiÕn
c«ng b¾t ®Çu. §ã lμ nghÖ thuËt “tiªn ph¸t chÕ nh©n”, mét
hμnh ®éng tÝch cùc trong t¸c chiÕn. Cuéc tiÕn c«ng chia
lμm hai mòi. Mòi ®−êng bé do c¸c tï tr−ëng chØ huy;
®¸nh sang Ung Ch©u (Nam Ninh ngμy nay). C¸c tï
tr−ëng chØ huy lμ T«n §¶n, Th©n C¶nh Phóc, Vi Thñ An,
L−u Kû, Hoμng Kim M·n. §¹o qu©n chñ lùc do Lý
Th−êng KiÖt trùc tiÕp chØ huy, dïng thuû qu©n v−ît biÓn
®¸nh chiÕm Kh©m Ch©u vμ Liªm Ch©u. Hai ®¹o qu©n ta
tõ hai h−íng h×nh thμnh hai gäng k×m tiÕn lªn v©y h·m
vμ ®¸nh thμnh Ung Ch©u, mét bé phËn lªn mai phôc ë ¶i
79
C«n L«n, phÝa b¾c thμnh Ung Ch©u, ®Ó chÆn qu©n tiÕp
viÖn tõ phÝa b¾c xuèng.
Ngμy 1-3-1076 qu©n ta chiÕm ®−îc thμnh Ung Ch©u.
Lý Th−êng KiÖt ra lÖnh ph¸ ho¹i thμnh tr×, kho tμng,
l−¬ng thùc, ®Ó ph¸ tan c¬ së hËu cÇn cña ®Þch chuÈn bÞ cho
cuéc tiÕn c«ng x©m l−îc. §¹t ®−îc môc tiªu trong môc
®Ých tiÕn c«ng ®Ó tù vÖ ®ã, Lý Th−êng KiÖt ra lÖnh rót
qu©n vÒ n−íc, ®Ó chuÈn bÞ s½n sμng ®èi phã víi cuéc chiÕn
tranh x©m l−îc cña nhμ Tèng.
Sau khi rót qu©n vÒ, Lý Th−êng KiÖt b¾t tay ngay vμo
c«ng cuéc chuÈn bÞ kh¸ng chiÕn. Mét mÆt chuÈn bÞ trËn
®Þa, mét mÆt chuÈn bÞ hËu cÇn. Næi bËt nhÊt lμ chuÈn bÞ
phßng tuyÕn s«ng CÇu. Mäi ng¶ ®Òu ph¶i qua s«ng CÇu
míi vμo Th¨ng Long ®−îc. ë ®©y «ng cho ®¾p mét chiÕn
luü phßng vÖ tõ ch©n nói Tam §¶o ®Õn nói Nham BiÒn
gÇn Lôc §Çu giang. §ã lμ mét c«ng tr×nh ®å sé, vÜ ®¹i, cã
tÝnh chÊt phßng thñ v÷ng ch¾c, ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ kÎ
tiÕn c«ng vμ lμ bμn ®¹p v÷ng ch¾c ®Ó ph¶n c«ng, thÓ hiÖn
tæ chøc phßng ngù chÝnh quy mét c¸ch cã bμi b¶n. §ã lμ
n¬i chÆn b−íc qu©n ®Þch l¹i, kh«ng cho tiÕn vÒ Th¨ng
Long, vμ còng lμ n¬i ph¶n c«ng tiªu diÖt ®Þch. Mét chiÕn
luü b»ng ®Êt ®¾p cao nh− mét con ®ª ng¨n s«ng lín, dμi
hμng mÊy chôc c©y sè, cã trång c¸c líp cäc tre dμy ë tr−íc
mÆt ®Ó qu©n ®Þch khã v−ît qua.
Cuèi n¨m 1076, qu©n Tèng gåm 10 v¹n bé binh, 1 v¹n
kþ binh vμ 20 v¹n d©n phu, xuÊt ph¸t tõ Ung Ch©u vμ
mét ®¹o qu©n xuÊt ph¸t tõ Kh©m Ch©u, Liªm Ch©u tiÕn
®¸nh n−íc ta.
Lý Th−êng KiÖt ph¸n ®o¸n chÝnh x¸c kÕ ho¹ch tiÕn
80
c«ng cña ®Þch. ¤ng bè trÝ qu©n cña c¸c tï tr−ëng vïng nói
®¸nh ë vïng biªn giíi vμ ®¸nh vμo sau l−ng ®Þch, trªn
®−êng tiÕn qu©n cña chóng. Qu©n ®Þch ®· bÞ ®¸nh tiªu
hao trong qu¸ tr×nh tiÕn c«ng; thuû qu©n bÞ chÆn ë VÞnh
H¹ Long. §Õn s«ng CÇu, qu©n Tèng bÞ chÆn l¹i tr−íc
tuyÕn phßng thñ kiªn cè cña qu©n ®éi nhμ Lý. Chóng tæ
chøc mét ®éi tiªn phong chäc thñng ®−îc mét ®o¹n phßng
tuyÕn, ®Þnh tiÕn vÒ Th¨ng Long. Qu©n ta kÞp thêi tæ chøc
ph¶n kÝch, ®¸nh b¹i ®éi tiªn phong cña ®Þch vμ gi÷ v÷ng
phßng tuyÕn.
Trong khi qu©n triÒu ®×nh ®¸nh b¹i Qu¸ch Quú, th×
qu©n c¸c lé cña c¸c tï tr−ëng ë L¹ng S¬n, Cao B»ng ®¸nh
vμo sau l−ng ®Þch, lμm cho chóng cμng thªm khèn ®èn.
Qu¸ch Quú ®×nh chØ tiÕn c«ng. Lý Th−êng KiÖt thÊy qu©n
®Þch kh«ng cßn søc tiÕn c«ng n÷a, liÒn ®Ò ra kÕ ho¹ch ®μm
ph¸n hoμ b×nh ®Ó ®Þch rót qu©n vÒ n−íc. Qu¸ch Quú chÊp
nhËn ngay. §ã lμ mét chñ tr−¬ng hay, rÊt nh¹y bÐn, nh»m
lμm gi¶m thiÖt h¹i x−¬ng m¸u mμ vÉn ®¹t ®−îc môc ®Ých
lμ b¶o vÖ nÒn ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc vμ t×nh hoμ hiÕu
c¸c d©n téc.
Th¸ng 3-1077, qu©n Tèng rót ch¹y khái n−íc ta.
Víi kiªn tr× vμ quyÕt t©m chiÕn ®Êu, gi÷ v÷ng ®Þa bμn
vμ tμi ngo¹i giao, Lý Th−êng KiÖt ®· thu phôc ®−îc mét sè
tï tr−ëng cïng tham gia chiÕn ®Êu vμ chiÕn ®Êu ë ®»ng
sau l−ng ®Þch ®Ó gi÷ v÷ng ®Þa bμn cña m×nh. Do ®ã mμ
qu©n ®Þch khèn ®èn; bÞ ®¸nh ë c¶ tr−íc mÆt vμ sau l−ng,
kh«ng cã c¬ héi cñng cè ®éi h×nh.
NghÖ thuËt qu©n sù cña Lý Th−êng KiÖt cã nh÷ng
®iÓm ®Æc s¾c sau ®©y: mét lμ, sö dông kÕ s¸ch "tiªn ph¸t
81
chÕ nh©n"; hai lμ, phßng ngù chiÕn l−îc cã tÝnh chÊt trËn
®Þa b»ng phßng tuyÕn dùa vμo ch−íng ng¹i thiªn nhiªn vμ
ph¶n c«ng chiÕn l−îc th¾ng lîi; ba lμ, tμi ngo¹i giao b»ng
®μm ph¸n hoμ b×nh ®Ó ®ì thiÖt h¹i x−¬ng m¸u; bèn lμ, sö
dông ba thø qu©n cïng ®oμn kÕt chiÕn ®Êu.
ChiÕn th¾ng trªn s«ng Nh− NguyÖt lμ chiÕn th¾ng vÒ
tμi thao l−îc qu©n sù vμ tμi ngo¹i giao cña Lý Th−êng
KiÖt, ®· gióp nhμ Lý gi÷ v÷ng s¬n hμ x· t¾c.
TrËn Ch−¬ng D−¬ng - Th¨ng Long
(1285)
TrËn Ch−¬ng D−¬ng - Th¨ng Long lμ trËn ®¸nh n»m
trong chiÕn côc mïa HÌ 1285.
Mïa HÌ 1285, nhμ TrÇn më mét chiÕn côc ®Ó ®¸nh b¹i
Tho¸t Hoan vμ Toa §«. Ban ®Çu, qu©n nhμ TrÇn t¹m thêi
rót lui chiÕn l−îc vμ c¬ ®éng vÒ phÝa nam §ång b»ng B¾c
Bé vμ Thanh Ho¸, sau khi Toa §« tõ Thanh Ho¸ tiÕn ra
Ninh B×nh råi kÐo vμo Th¨ng Long ®Þnh héi qu©n víi
Tho¸t Hoan. Nhμ TrÇn chñ tr−¬ng tËp trung mét lùc
l−îng lín ®Ó ®¸nh tiªu diÖt hai ®¹o qu©n nμy. TrÇn H−ng
§¹o tæ chøc hai c¸nh qu©n do c¸c t−íng giái chØ huy. C¸nh
qu©n thø nhÊt do TrÇn NhËt DuËt chØ huy, ®¸nh ®¹o qu©n
Toa §« ë Ninh B×nh ra ®Ó ng¨n kh«ng cho chóng hîp
qu©n víi Tho¸t Hoan ë T©y KÕt. C¸nh qu©n thø hai do
TrÇn Quang Kh¶i chØ huy, ®¸nh Tho¸t Hoan.
Do qu©n nhμ TrÇn tæ chøc lùc l−îng ba thø qu©n vμ
thùc hμnh "v−ên kh«ng nhμ trèng", nªn qu©n Nguyªn
M«ng chØ chiÕm ®−îc c¸c thμnh trÊn vμ ®−êng lín. Cßn
82
n«ng th«n th× chóng kh«ng chiÕm ®−îc. Chóng ®i ®Õn ®©u
còng bÞ qu©n d©n ta ®¸nh tiªu hao kh«ng cho c−íp l−¬ng
thùc cña c¶i. Do ®ã mμ tinh thÇn binh lÝnh ®Þch sa sót, l¹i
gÆp mïa hÌ nãng bøc vμ liªn tôc chiÕn ®Êu, nªn ph¸t sinh
bÖnh tËt, èm ®au nhiÒu.
Däc ®−êng hμnh qu©n tõ Ninh B×nh ra Th¨ng Long,
®oμn qu©n cña Toa §« bÞ ®¸nh tiªu hao nhiÒu. M−u kÕ cña
TrÇn H−ng §¹o lμ tiªu hao qu©n ®Þch tõ Ninh B×nh ra
Th¨ng Long b»ng nh÷ng ®¹o qu©n nhá cña ba thø qu©n,
ng¨n chÆn ®Þch ë c¸ch xa Th¨ng Long, kh«ng cho hîp
qu©n víi Tho¸t Hoan. Muèn thÕ ta ph¶i nhæ hÕt c¸c cø
®iÓm nhá däc s«ng Hång nh− Hμm Tö, T©y KÕt..., kh«ng
cho ®Þch dïng lμm bμn ®¹p. Khi Toa §« ®Õn T©y KÕt th×
lùc l−îng ®· bÞ tiªu hao, tinh thÇn sa sót, nªn bÞ t−íng
TrÇn NhËt DuËt ®¸nh cho tan t¸c vμ Toa §« bÞ chÐm ®Çu
t¹i trËn. §ã lμ trËn ®¸nh chiÕn l−îc thø nhÊt.
C¸c cø ®iÓm nhá däc s«ng Hång ®Òu bÞ ta nhæ, cßn l¹i
thñy tr¹i Ch−¬ng D−¬ng ë gÇn Th¨ng Long lμ mét thuû
tr¹i lín h¬n v× nã ph¶i b¶o vÖ Th¨ng Long. TrÇn H−ng
§¹o kh«ng chñ tr−¬ng ®¸nh gÊp thμnh, mμ chØ v©y h·m
khiÕn cho ®Þch mÖt mái, ch¸n n¶n, råi míi ®¸nh hoÆc gäi
hμng. Cô thÓ ë ®©y - t¹i thuû tr¹i Ch−¬ng D−¬ng, kÕ v©y
h·m cña TrÇn H−ng §¹o lμ nhö Tho¸t Hoan ra cøu
Ch−¬ng D−¬ng, råi tiªu diÖt h¾n trªn ®−êng ®i cøu
Ch−¬ng D−¬ng; ®ång thêi khi Tho¸t Hoan bá trèng thμnh
th× cho qu©n mai phôc vμo ®¸nh chiÕm thμnh.
TrÇn H−ng §¹o bè trÝ qu©n chñ lùc cña triÒu ®×nh lμm
chÝnh binh ë ®o¹n gi÷a Th¨ng Long vμ Ch−¬ng D−¬ng, do
TrÇn Quang Kh¶i chØ huy. Ngoμi ra, bè trÝ mét bé phËn
83
chñ lùc cïng qu©n ®Þa ph−¬ng do NguyÔn TruyÒn, TrÇn
Th«ng, NguyÔn Kh¶ L¹p chØ huy ®¸nh ë phÝa t©y thμnh.
Khi th¸m b¸o vÒ b¸o c¸o Tho¸t Hoan ®· chØ huy qu©n ra
cøu Ch−¬ng D−¬ng, trong thμnh bá trèng, th× qu©n kú
binh nhanh chãng tiÕn vμo ®¸nh chiÕm thμnh. Tho¸t
Hoan bÞ TrÇn Quang Kh¶i ®¸nh b¹i, thμnh mÊt ph¶i ch¹y
sang bê b¾c s«ng Hång vμ tiÕp tôc bÞ truy kÝch nªn hèt
ho¶ng thu gom ®¸m tμn binh ch¹y vÒ n−íc.
ChiÕn th¾ng n¨m 1285 lμ mét chiÕn th¾ng lín, ®¸nh
b¹i hai t−íng ®Þch vμ hai ®¹o qu©n lín trong cïng mét
thêi gian. §ã lμ nhê m−u kÕ chiÕn l−îc rÊt hay, chia c¾t vμ
tiªu diÖt hai ®¹o qu©n, kh«ng cho chóng hîp l¹i thμnh mét
®¹o liªn qu©n lín, ®Ó tiªu diÖt tõng ®¹o qu©n. ChiÕn thuËt
trong trËn Ch−¬ng D−¬ng thÓ hiÖn t− t−ëng qu©n sù cña
TrÇn H−ng §¹o lμ tr¸nh ®¸nh thμnh vμ vËn dông chÝnh -
kú trong chiÕn ®Êu. M−u kÕ qu©n sù, nghÖ thuËt dông
binh ®· ®−îc «ng viÕt thμnh cuèn s¸ch Binh th− yÕu l−îc -
cuèn s¸ch gèi ®Çu gi−êng cho c¸c nhμ qu©n sù.
ChiÕn th¾ng n¨m 1285 cho thÊy tμi dïng binh cña
TrÇn H−ng §¹o vμ t− t−ëng qu©n sù cña «ng, lμ vèn quý
®Ó l¹i cho mu«n ®êi con ch¸u ViÖt Nam.
trËn b¹ch ®»ng
(9-4-1288)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc t¸c chiÕn: phôc kÝch.
- Kh«ng gian t¸c chiÕn: s«ng B¹ch §»ng (H¶i Phßng).
- Thêi gian t¸c chiÕn: ngμy 9-4-1288.
84
 - Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: Toμn bé thuû qu©n víi sù phèi hîp cña mét sè
®¬n vÞ bé binh chñ lùc vμ d©n binh ®Þa ph−¬ng.
+ §Þch: 8 v¹n qu©n thuû.
DiÔn biÕn chÝnh
B−íc vμo cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn
M«ng lÇn thø ba, ngay tõ ®Çu qu©n vμ d©n ta ®· tiÕn
c«ng liªn tôc, m¹nh mÏ. Sau bèn th¸ng, qu©n ®Þch n»m
trong thÕ bÞ bao v©y, uy hiÕp bèn bÒ, tuyÖt ®−êng l−¬ng
th¶o, ph¶i tÝnh ®Õn chuyÖn rót qu©n vÒ n−íc theo hai
con ®−êng thuû, bé. N¾m ®−îc ý ®å giÆc, H−ng §¹o
V−¬ng TrÇn Quèc TuÊn quyÕt ®Þnh ®¸nh mét trËn tiªu
diÖt lín ®¹o qu©n thuû trªn s«ng B¹ch §»ng.
Ngμy 30-3-1288, d−íi quyÒn chØ huy cña ¤ M· Nhi,
thuû qu©n Nguyªn M«ng b¾t ®Çu lªn ®−êng, cã c¸c ®éi kþ
binh ®i theo yÓm hé. Nh−ng thuû binh ®Þch võa rêi khái
V¹n KiÕp ®· lËp tøc bÞ qu©n vμ d©n ta chÆn ®¸nh kÞch liÖt,
lμm cho tèc ®é hμnh qu©n cña chóng chËm h¼n l¹i so víi
kþ binh. Kh«ng nh÷ng thÕ, kþ binh còng gÆp sù chèng tr¶
quyÕt liÖt. ThÊy tèc ®é hμnh qu©n qu¸ chËm mμ ®o¹n
®−êng ®Õn cöa s«ng B¹ch §»ng cßn xa, kþ binh ®Þch ®· bá
mÆc thuû binh, quay vÒ V¹n KiÕp ®Ó kÞp rót lui cïng ®¹i
qu©n. Nh− vËy, b»ng c¸ch ®¸nh b¸m s¸t, bÒn bØ, dÎo dai,
qu©n vμ d©n ta ®· t¸ch kþ binh ra khái thuû binh, lμm
chËm tèc ®é hμnh qu©n cña ®Þch, buéc chóng ph¶i tiÕn ®Õn
s«ng B¹ch §»ng, trËn ®Þa mai phôc s½n, vμo ngμy, giê ta
lùa chän.
85
ThiÕu kþ binh yÓm hé, ¤ M· Nhi véi h¹ lÖnh t¨ng tèc
®é hμnh qu©n. §Õn chiÒu ngμy 8 th¸ng 4, tiÒn qu©n ®Þch
tíi ng· ba s«ng §¸ B¹c vμ s«ng Gi¸. BiÕt r»ng ®· ®Õn khu
vùc nguy hiÓm, viªn chØ huy thuû qu©n h¹ lÖnh cho Phμn
TiÕp ®em mét bé phËn tiÒn qu©n tiÕn vμo s«ng Gi¸, b¶o vÖ
®¹i qu©n. Mét cuéc chiÕn ®Êu ¸c liÖt diÔn ra ë Tróc §éng.
Cuèi cïng qu©n vμ d©n ta ®· gi÷ v÷ng trËn ®Þa, hÊt ®Þch
ra phÝa s«ng §¸ B¹c. TiÒn qu©n Phμn TiÕp lao lªn tr−íc.
Nh−ng nh÷ng ®éi thuyÒn chiÕn cña ta ®· xuÊt hiÖn vμ
kiªn quyÕt x«ng th¼ng vμo ®éi h×nh ®èi ph−¬ng. Toμn bé
tiÒn qu©n ®Þch bÞ tiªu diÖt vμ bÞ b¾t sèng, t¹o lîi thÕ cho
chñ lùc ta gi¸ng ®ßn quyÕt chiÕn tiÕp theo.
Kho¶ng gi÷a tr−a ngμy 9 th¸ng 4, c¸c ®éi thuyÒn thuéc
trung qu©n ®Þch b¾t ®Çu tiÕn vμo s«ng §¸ B¹c. §ã còng lμ
lóc thuû triÒu rót. ¤ M· Nhi ra lÖnh cho c¸c ®¹o trung
qu©n lao nhanh theo n−íc triÒu, t−ëng chõng sÏ tho¸t
khái vßng nguy hiÓm. Nh−ng ®óng lóc ®ã tõ s«ng Gi¸,
tõng ®éi chiÕn thuyÒn lín cña qu©n §¹i ViÖt xuÊt hiÖn.
ThÊy chiÕn thuyÒn ®èi ph−¬ng tiÕn ra chÆn ®Çu. ¤ M·
Nhi véi ra lÖnh cho nh÷ng bé phËn ®i ®Çu lao lªn thËt
nhanh ®Ó më ®−êng rót ch¹y. Nh−ng tuyÕn cäc ®· nh«
khái mÆt n−íc thμnh mét hμng rμo chÆn ®øng. HÕt chiÕc
thuyÒn nä ®Õn chiÕc thuyÒn kia nèi tiÕp nhau x« vμo hμng
cäc vì n¸t, ch×m nghØm.
Trong khi qu©n ®Þch ®ang rèi lo¹n, th× trªn th−îng l−u,
hμng tr¨m chiÕc m¶ng bèc löa ngïn ngôt ®ang lao nhanh
theo h−íng rót ch¹y cña chóng. V« cïng ho¶ng sî, ¤ M·
Nhi vμ bän t−íng lÜnh ®Þch véi thóc qu©n lªn, nh−ng
86
tuyÕn cäc thø hai ®· xuÊt hiÖn. Thuû qu©n ®Þch véi bá
thuyÒn nh¶y lªn bê, l¹i bÞ d©n binh ®ãn ®¸nh. TrËn ®¸nh
cuèi cïng chØ diÔn ra chíp nho¸ng.
Toμn bé 8 v¹n qu©n ®Þch ®· bÞ diÖt vμ b¾t sèng, 400
chiÕn thuyÒn bÞ ®¾m vμ bÞ chiÕm. ¤ M· Nhi, Phμn TiÕp vμ
nhiÒu t−íng lÜnh kh¸c bÞ b¾t sèng.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
§¹o thuû qu©n ®Þch ®−îc chän lμm ®èi t−îng tiÕn
c«ng tr−íc tiªn vμ chñ yÕu lμ mét chiÕn l−îc rÊt chÝnh
x¸c, v× so víi ®¹o bé binh chñ lùc, sè l−îng thñy binh Ýt
h¬n, kh«ng giái chiÕn ®Êu b»ng, vμ ph¶i tèn nhiÒu c«ng
søc ®Ó x©y dùng.
Qu·ng s«ng B¹ch §»ng, n¬i ®−îc chän lμm ®Þa ®iÓm
t¸c chiÕn lμ mét khu vùc hiÓm yÕu, cã ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn
thiÕt, ®¸p øng ®−îc yªu cÇu bè trÝ mét trËn mai phôc trªn
s«ng víi quy m« lín.
Tuy vËy, muèn khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng ®iÒu kiÖn
thuËn lîi trªn, cßn cÇn ph¶i cã mét nghÖ thuËt t¸c chiÕn
rÊt cao. D−íi sù chØ huy cña H−ng §¹o V−¬ng TrÇn Quèc
TuÊn, qu©n TrÇn ®· hoμn toμn c« lËp ®¹o thuû qu©n cña ¤
M· Nhi víi ®¹o bé binh chñ lùc cña Tho¸t Hoan, t¸ch rêi
®¹o kþ binh ®i yÓm hé, vμ dÇn dÇn ®iÒu ®éng ®¹o thuû
qu©n nμy tõng b−íc lät vμo ®óng trËn ®Þa mai phôc, theo
®óng thêi gian ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Bëi vËy, ®¹o thuû qu©n
dï ®«ng tíi 8 v¹n tªn, ®−îc ®Ò phßng rÊt cÈn mËt, nh−ng
vÉn gÆp nhiÒu bÊt ngê, lóng tóng, buéc ph¶i bÞ ®éng ®èi
phã tõ ®Çu ®Õn cuèi vμ kÕt qu¶ lμ bÞ tiªu diÖt hoμn toμn.
87
ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng cßn lμ kÕt qu¶ cña sù phèi hîp
t¸c chiÕn cã hiÖu qu¶ cao gi÷a thuû qu©n vμ bé binh, gi÷a
c¸c lùc l−îng tham chiÕn víi nhau vÒ thêi gian vμ kh«ng
gian, mμ ®Ønh cao lμ b·i cäc trªn s«ng B¹ch §»ng.
Quy luËt th«ng th−êng cña c¸c cuéc chiÕn tranh lμ
m¹nh ®−îc yÕu thua. Song trong lÞch sö chiÕn tranh, rÊt
nhiÒu cuéc chiÕn lμm ®¶o ng−îc mÖnh ®Ò thuËn Êy. Cuéc
kh¸ng chiÕn 30 n¨m chèng Nguyªn M«ng cña nhμ TrÇn ë
thÕ kû XIII lμ mét trong sè c¸c cuéc chiÕn tranh ®ã. V× sao
nhμ TrÇn l¹i th¾ng ®−îc ®Õ quèc Nguyªn M«ng, kÎ ch−a
mét lÇn chiÕn b¹i, kÎ ®· lμm cho c¸c n−íc ë ch©u ¸, ch©u
¢u, tõ T©y ¸ sang §«ng ¢u... ph¶i khuÊt phôc tr−íc vã
ngùa kiªu h·nh cña m×nh?
LÞch sö d©n téc ViÖt Nam ®· chøng minh r»ng, hÇu hÕt
c¸c cuéc chiÕn tranh mμ nh©n d©n ta tiÕn hμnh ®Òu lμ
chiÕn tranh nh©n d©n chÝnh nghÜa, nh−ng th¾ng lîi chØ
®Õn víi cuéc chiÕn tranh nμo mμ c¬ quan l·nh ®¹o chiÕn
®Êu cã chÝnh s¸ch tiÕn bé, ph¸t ®éng ®−îc toμn d©n ®¸nh
giÆc; tæ chøc ®−îc cuéc chiÕn tranh mang tÝnh chÊt nh©n
d©n réng r·i; t¹o ®−îc søc m¹nh tæng hîp ®Ó tiÕn c«ng
®Þch tõ nhiÒu phÝa; tæ chøc lùc l−îng vò trang víi ba thø
qu©n; ph¸t huy cao nhÊt t¸c dông, vai trß cña tõng thø
qu©n trong sù phèi hîp chiÕn ®Êu, gi÷a qu©n chñ lùc,
qu©n ®Þa ph−¬ng vμ qu©n ë trong d©n; tiÕn hμnh chiÕn
tranh víi sù kÕt hîp chÆt chÏ chiÕn tranh du kÝch víi
chiÕn tranh chÝnh quy, t¹o thÕ trËn ®an cμi xen kÏ víi
®Þch. Cã thÕ míi chuyÓn ho¸ ®−îc lùc l−îng, thÕ trËn, míi
biÕn Ýt ho¸ nhiÒu, yÕu thμnh m¹nh ®Ó th¾ng ®−îc ®Þch.
88
D©n téc ViÖt Nam cã chiÕn tranh nh©n d©n chÝnh nghÜa,
cã tμi thao l−îc qu©n sù nªn ®· tån t¹i vμ ph¸t triÓn trong
bao sãng giã cña chiÕn tranh x©m l−îc. §ã lμ truyÒn thèng
quý b¸u cña d©n téc ta.
Tiªu biÓu d−íi thêi nhμ TrÇn lμ nghÖ thuËt qu©n sù
cña TrÇn H−ng §¹o. Sù tinh th«ng, xuÊt s¾c trong nghÖ
thuËt m−u kÕ - thÕ trËn cña TrÇn H−ng §¹o lμ ë chç nã
lu«n mang trong m×nh yÕu tè biÖn chøng; «ng ®· thÊy hai
mÆt ®èi lËp cña sù vËt; «ng ®· thÊy m©u thuÉn lμ dÜ ®o¶n
chÕ tr−êng vμ biÕt t×m c¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã. Trªn
c¬ së ph©n tÝch t×nh h×nh ®Þch - ta mét c¸ch chÝnh x¸c, «ng
®· ®¸nh mét ®ßn ®óng chç hiÓm yÕu trong thÕ trËn ®Þch,
gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn chñ yÕu, t¹o ra sù ph¸t triÓn
®ét biÕn trong thÕ trËn, khoÐt mét lç hæng lín trong sù bè
trÝ lùc l−îng ®Þch, buéc chóng ph¶i ®iÒu ®éng qu©n vμ chÞu
sù chi phèi cña m−u kÕ qu©n ta. V× thÕ c¸ch ®¸nh cña
TrÇn H−ng §¹o næi bËt lªn tÝnh ch¾c th¾ng vμ hiÖu suÊt
chiÕn ®Êu cao, thÓ hiÖn tμi thao l−îc vμ nghÖ thuËt qu©n
sù s¾c bÐn cña d©n téc ViÖt Nam.
M−u l−îc cña TrÇn H−ng §¹o lμ dùa vμo thÕ, thêi vμ
chÝnh, kú ®Ó ®¸nh th¾ng qu©n ®Þch. ¤ng chñ tr−¬ng ®¸nh
vËn ®éng lμ chÝnh. Ng−êi nãi: BËc th¸nh vâ trÞ ®êi, ®¸nh ë
chç kh«ng cã thμnh, c«ng ë chç kh«ng cã luü, chiÕn ë chç
kh«ng cã trËn; nhÑ nhμng nh− m−a r¬i trªn kh«ng, lËp
nªn cuéc ®êi v« sù. VÒ chÝnh, kú, Ng−êi nãi: Bá chç thùc
®¸nh chç h−, ®ã lμ c¸i diÖu cña viÖc binh 1.
Tõ c¸i “thÕ” Ch−¬ng D−¬ng ®Ó vËn dông m−u l−îc
____________
1. Binh th− yÕu l−îc, S®d, tr. 39 vμ 190.
89
"chÝnh - kú" mét c¸ch tμi t×nh mμ lÊy ®−îc Th¨ng Long.
Trong tæng ph¶n c«ng n¨m 1285, TrÇn H−ng §¹o còng
®· cã nghÖ thuËt t¸c chiÕn chiÕn l−îc −u viÖt ®Ó thùc hμnh
hai ®ßn chiÕn l−îc, ®¸nh b¹i Tho¸t Hoan vμ Toa §« ë
Ch−¬ng D−¬ng vμ T©y KÕt.
N¨m 1288, TrÇn H−ng §¹o ®· kÕ thõa mét c¸ch xuÊt s¾c
víi b·i cäc B¹ch §»ng cña Ng« QuyÒn ®Ó b¾t sèng ¤ M· Nhi.
Sau nμy Hå ChÝ Minh còng ®· ph¸t huy tμi thao l−îc
qu©n sù mμ thùc hiÖn chiÕn tranh nh©n d©n ba thø qu©n,
®¸nh th¾ng hai ®Õ quèc to lμ Ph¸p vμ Mü, vμ trong chiÕn
côc mïa Xu©n 1975, ta ®· vËn dông ba ®ßn chiÕn l−îc ®Ó
gi¶i phãng miÒn Nam mét c¸ch nhanh chãng.
ChiÕn tranh nh©n d©n cã c¸ch ®¸nh s¸ng t¹o, phï hîp
víi tõng thø qu©n vμ cã hiÖu qu¶, buéc kÎ ®Þch ph¶i vÊt v¶
®èi chäi. Ph−¬ng ch©m tiÕn hμnh chiÕn tranh Êy ®· më
®−êng cho nghÖ thuËt t¸c chiÕn ph¸t huy nhiÒu s¸ng t¹o.
T¸c chiÕn cña qu©n triÒu ®×nh cïng qu©n cña c¸c lé, d©n
binh, thæ binh miÒn nói vμ miÒn xu«i, tr−íc m¾t ®Þch vμ
sau l−ng ®Þch ®· t¹o thμnh søc m¹nh to lín, lËp nªn thÕ
trËn thiªn la ®Þa vâng v÷ng ch¾c, phøc t¹p vμ hiÓm hãc.
Nã ®· c¨ng xÐ, dån Ðp nh÷ng ®¹o qu©n x©m l−îc khæng lå,
tiªu diÖt chóng tõng m¶ng vμ t¹o nh÷ng ®ßn quyÕt chiÕn
th«i s¬n ®Ó giμnh th¾ng lîi quyÕt ®Þnh.
Lêi tæng kÕt bÊt hñ cña vÞ anh hïng d©n téc, nhμ qu©n
sù kiÖt xuÊt H−ng §¹o V−¬ng TrÇn Quèc TuÊn: “khoan
th− søc d©n ®Ó lμm kÕ s©u rÔ bÒn gèc, ®ã lμ th−îng s¸ch
gi÷ n−íc”... vμ “c¶ n−íc gãp søc chiÕn ®Êu nªn giÆc ph¶i bã
tay”, ngμy nay vÉn cßn lμ bμi häc nãng hæi tÝnh thêi sù,
võa cã tÝnh lý luËn võa cã tÝnh thùc tiÔn cao.
90
 TrËn Chi L¨ng - X−¬ng Giang
(8 th¸ng 10 ®Õn 3-11-1427)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: v©y thμnh diÖt viÖn kÕt hîp víi vËn ®éng,
phôc kÝch, tËp kÝch, c«ng kÝch ®Þch phßng ngù d· ngo¹i.
- Kh«ng gian: tõ §«ng Quan (Hμ Néi) tíi biªn giíi
ViÖt - Trung (®«ng b¾c vμ t©y b¾c), mμ khu vùc chñ yÕu
lμ trôc Chi L¨ng - X−¬ng Giang (B¾c Giang).
- Thêi gian: tõ ngμy 8 th¸ng 10 ®Õn 3-11-1427.
- Lùc l−îng tham chiÕn: phÝa ta cã kho¶ng 80.000
qu©n; phÝa ®Þch kho¶ng 150.000 qu©n.
DiÔn biÕn chÝnh
Cuèi n¨m 1427, cuéc khëi nghÜa Lam S¬n do Lª Lîi -
NguyÔn Tr·i l·nh ®¹o chèng qu©n Minh x©m l−îc b−íc
sang n¨m thø 10, vμ ®· ®øng tr−íc cöa ngâ cña th¾ng lîi
hoμn toμn. PhÇn lín ®Êt ®ai ®−îc gi¶i phãng, ®Þch chØ co vÒ
chiÕm gi÷ thμnh §«ng Quan (Hμ Néi) vμ mét sè thμnh luü
kh¸c. Tr−íc nguy c¬ hoμn toμn thÊt b¹i, vμ ®Ó cøu ®¹o
qu©n V−¬ng Th«ng ®ang bÞ v©y h·m ë §«ng Quan, nhμ
Minh ®· quyÕt ®Þnh ph¸i sang n−íc ta mét ®¹o qu©n chi
viÖn lín do LiÔu Th¨ng chØ huy. §¹o qu©n nμy ®−îc tæ
chøc thμnh hai c¸nh: c¸nh thø nhÊt gåm 100.000 tªn, d−íi
sù chØ huy trùc tiÕp cña LiÔu Th¨ng, tiÕn theo ®−êng
Qu¶ng T©y vμo L¹ng S¬n, X−¬ng Giang. C¸nh thø hai
gåm 50.000 tªn do Méc Th¹nh chØ huy, theo ng¶ V©n Nam
tiÕn vμo Lμo Cai, ViÖt Tr×. Hai c¸nh qu©n nμy sÏ hîp v©y
tiªu diÖt khèi chñ lùc chñ yÕu cña qu©n Lam S¬n ®ang
91
®øng ch©n ë ®«ng b¾c §«ng Quan, gi¶i v©y §«ng Quan,
t¹o bμn ®¹p tiÕn vÒ phÝa nam.
Chñ tr−¬ng cña ta lμ tËp trung chñ lùc tiªu diÖt c¸nh
qu©n LiÔu Th¨ng tr−íc; kiÒm chÕ, ng¨n chÆn c¸nh qu©n
Méc Th¹nh b»ng lùc l−îng thø yÕu ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn tiªu
diÖt b−íc tiÕp theo. §ång thêi, ta dïng mét lùc l−îng tiÕp
tôc v©y h·m V−¬ng Th«ng, kh«ng cho chóng hîp qu©n víi
c¸c c¸nh viÖn binh.
Trong b−íc chuÈn bÞ, ngμy 28-9-1427, ta h¹ thμnh
X−¬ng Giang, xo¸ sæ dinh luü cuèi cïng cña ®Þch ë phÝa
b¾c §«ng Quan, lμm chñ hoμn toμn chiÕn tr−êng dù kiÕn
t¸c chiÕn trªn h−íng chñ yÕu.
Ngμy 8 th¸ng 10, c¸nh qu©n LiÔu Th¨ng tiÕn vμo n−íc
ta. Ngμy 10 th¸ng 10, ®éi tiÒn qu©n do chÝnh LiÔu Th¨ng
dÉn ®Çu chñ quan khinh ®Þch, r¬i vμo trËn ®Þa phôc kÝch
cña Lª S¸t ë cöa ¶i Chi L¨ng. Toμn bé 10.000 tªn cña ®éi
qu©n nμy cïng chñ t−íng LiÔu Th¨ng bÞ tiªu diÖt d−íi
ch©n M· Yªn - Chi L¨ng.
Ngμy 15 th¸ng 10, t−íng L−¬ng Minh võa lªn thay
LiÔu Th¨ng cïng hμng v¹n qu©n n÷a bÞ ®¹o qu©n Lª Lý
tËp kÝch tiªu diÖt ë CÇn Tr¹m. Ngμy 18 th¸ng 10, thªm
10.000 tªn ®Þch n÷a bá m¹ng trong trËn phôc kÝch cña ta ë
Phè C¸t. Lùc l−îng cßn l¹i, d−íi sù chØ huy cña Th«i Tô -
Hoμng Phóc tiÕn ®Õn gÇn thμnh X−¬ng Giang míi biÕt
thμnh ®· thÊt thñ. §Þch buéc ph¶i h¹ tr¹i trªn c¸nh ®ång
X−¬ng Giang, n¬i ta ®· bè trÝ s½n mét lùc l−îng v©y h·m
tõ c¸c h−íng.
Ngμy 3 th¸ng 11, ta tæng c«ng kÝch vμo côm qu©n ®Þch
phßng ngù d· ngo¹i ë khu vùc nμy. Sau mét ngμy chiÕn
92
®Êu, ta ®· giμnh ®−îc th¾ng lîi gißn gi·: diÖt vμ b¾t sèng
h¬n 60.000 tªn ®Þch, bao gåm toμn bé t−íng chØ huy cña
chóng. §¹o qu©n viÖn binh chñ yÕu cña nhμ Minh bÞ tiªu
diÖt hoμn toμn.
Trong khi ®ã ë phÝa t©y, nhËn ®−îc tin thÊt b¹i cña ®¹o
qu©n LiÔu Th¨ng, Méc Th¹nh véi vμng cho qu©n rót ch¹y.
Qu©n ta d−íi sù chØ huy cña c¸c t−íng Ph¹m V¨n X¶o vμ
TrÞnh Kh¶ ®· truy kÝch tiªu diÖt hμng v¹n tªn, lμm tan r·
hoμn toμn c¸nh qu©n nμy.
§¹o viÖn binh bÞ tiªu diÖt, V−¬ng Th«ng bÞ v©y ë thμnh
§«ng Quan ph¶i ®Çu hμng, nhμ Minh buéc ph¶i chÊp
nhËn rót c¸c lùc l−îng cßn l¹i vÒ n−íc, thõa nhËn nÒn ®éc
lËp cña n−íc ta.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
Chñ tr−¬ng v©y h·m thμnh §«ng Quan vμ tËp trung
lùc l−îng tiªu diÖt qu©n chi viÖn, t¹o nªn mét trËn ®å
v©y thμnh diÖt viÖn ë quy m« chiÕn l−îc, lμ kÕ s¸ch hay
vμ lμ ®iÓm ®Æc s¾c cña nghÖ thuËt qu©n sù cña nghÜa
qu©n Lam S¬n. Tr−íc so s¸nh lùc l−îng cã lîi cho ®Þch,
mét mÆt ta vËn dông c¸c h×nh thøc t¸c chiÕn thÝch hîp,
mÆt kh¸c dïng m−u kÕ kÝch thÝch thãi ng¹o m¹n cña kÎ
x©m l−îc, lõa chóng vμo n¬i hiÓm yÕu, ngay tõ ®Çu vμ
liªn tiÕp tÊn c«ng vμo ®éi h×nh cña chóng, t¹o nªn
nh÷ng th¾ng lîi vang déi, khiÕn ®Þch hoang mang, rèi
lo¹n. ViÖc kÕt hîp tiÕn c«ng qu©n sù víi nghi binh, ®Þch
vËn, kÕt hîp vμ vËn dông thμnh c«ng c¸c h×nh thøc
chiÕn thuËt: phôc kÝch, tËp kÝch, truy kÝch, c«ng thμnh,
t¸c chiÕn trËn ®Þa... trong trËn Chi L¨ng - X−¬ng Giang
93
®· ®¸nh dÊu b−íc tr−ëng thμnh v−ît bËc trong nghÖ
thuËt qu©n sù cña nghÜa qu©n Lam S¬n.
Nh− vËy, ta thÊy quyÕt t©m cña nghÜa qu©n Lam S¬n
lμ tËp trung tiªu diÖt ®¹o qu©n chñ yÕu do LiÔu Th¨ng chØ
huy, cßn ®¹o qu©n Méc Th¹nh chØ cÇn kiÒm chÕ. Ba môc
tiªu chiÕn l−îc: V−¬ng Th«ng, LiÔu Th¨ng, Méc Th¹nh,
môc tiªu nμo lμ chñ yÕu? ViÖn binh 10 v¹n qu©n cña LiÔu
Th¨ng lμ chñ yÕu. Nã quyÕt ®Þnh th¾ng b¹i cña chiÕn
tranh. V−¬ng Th«ng ®· bÞ v©y h·m råi. Méc Th¹nh lμ thø
yÕu chØ cã 5 v¹n qu©n vμ ë ®−êng xa.
Thùc hiÖn quyÕt t©m ®ã, m−u kÕ cña nghÜa qu©n lμ bè trÝ
mai phôc ë ¶i Chi L¨ng. Ngμy 10-10-1427, ®¹o qu©n LiÔu
Th¨ng v−ît biªn giíi tiÕn vμo n−íc ta. Qu©n ta võa ®¸nh võa
rót, nhö cho ®Þch vμo s©u. Víi thãi chñ quan khinh ®Þch,
t−íng LiÔu Th¨ng trùc tiÕp chØ huy ®éi kþ binh x«ng lªn phÝa
tr−íc, vμ bÞ qu©n ta mai phôc, chÐm chÕt t¹i chç. §Þch tËp
trung chÊn chØnh ®éi h×nh, tiÕp tôc tiÕn xuèng X−¬ng Giang
hßng dùa vμo X−¬ng Giang ®Ó tiÕn vÒ §«ng Quan. Tuy
nhiªn, lóc nμy X−¬ng Giang ®· thuéc vÒ tay nghÜa qu©n.
Kh«ng chiÕm ®−îc X−¬ng Giang, chóng ph¶i ®ãng qu©n ë
c¸nh ®ång tr−íc thμnh. Ngμy 3-11-1427, qu©n ta tæ chøc
tæng c«ng kÝch, cïng víi lùc l−îng tæng dù bÞ chiÕn l−îc ë B¾c
Ninh tiÕn lªn tiªu diÖt hÕt qu©n ®Þch.
TrËn ®¸nh nμy cã tÝnh quyÕt chiÕn chiÕn l−îc. §¹o
qu©n Méc Th¹nh ë Lμo Cai sau khi nghe tin ®¹o qu©n
LiÔu Th¨ng bÞ tiªu diÖt, ho¶ng sî rót ch¹y vÒ n−íc. Sau
trËn nμy V−¬ng Th«ng ë §«ng Quan hÕt hy väng, ®μnh
ph¶i xin ®Çu hμng ®Ó rót qu©n vÒ n−íc. ChiÕn côc mïa
§«ng nμy lμ mét chiÕn côc rÊt hay, thÕ trËn chiÕn l−îc rÊt
94
hîp lý. Trªn ba h−íng t¸c chiÕn chiÕn l−îc, ta v©y h·m
mét h−íng lμ V−¬ng Th«ng ë §«ng Quan; k×m chÕ mét
h−íng lμ Méc Th¹nh ë Lμo Cai vμ tËp trung ë mét h−íng
®Ó tiªu diÖt ®¹o qu©n chñ lùc cña LiÔu Th¨ng ë Chi L¨ng -
®¹o qu©n cã ¶nh h−ëng, t¸c ®éng ®Õn toμn bé chiÕn
tr−êng, ®Õn th¾ng lîi cña cuéc chiÕn tranh. §ã lμ c¸i hay
cña viÖc lùa chän môc tiªu, nãi lªn tÇm nh×n chiÕn l−îc
cña Lª Lîi - NguyÔn Tr·i. Môc tiªu nμo ¶nh h−ëng, liªn
quan ®Õn th¾ng b¹i cña chiÕn tranh th× ph¶i tËp trung søc
m¹nh ®¸nh tr−íc. Gi¶i quyÕt ®−îc môc tiªu ®ã sÏ t¸c ®éng
®Õn toμn bé cuéc chiÕn tranh.
Sau chiÕn th¾ng Chi L¨ng - X−¬ng Giang, n−íc ta
tho¸t khái ¸ch ®« hé cña nhμ Minh, giμnh l¹i ®éc lËp vμ
triÒu nhμ Lª s¬ ®−îc b¾t ®Çu.
TrËn Ngäc Håi - §èng §a,
Quang trung ®¹i ph¸ qu©n thanh
(25 th¸ng 1 ®Õn 1-2-1789)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: tiÕn c«ng
- Kh«ng gian: khu vùc Hμ Néi, Hμ T©y.
- Thêi gian: tõ ngμy 25 th¸ng 1 ®Õn 1-2-1789.
- Lùc l−îng tham chiÕn: ta cã 100.000 qu©n; ®Þch cã
290.000 qu©n.
DiÔn biÕn chÝnh
TriÒu ®×nh M·n Thanh tõ khi ®−îc thiÕt lËp ë Trung
Quèc ®· r¾p t©m x©m l−îc n−íc ta, nh−ng ch−a t×m ®−îc
cí g©y hÊn.
95
Nh©n c¬ héi Lª Chiªu Thèng sang cÇu cøu víi hy väng
trë l¹i ngai vμng; T«n SÜ NghÞ, Tæng ®èc L−ìng Qu¶ng
®−îc lÖnh ®em 29 v¹n qu©n sang x©m l−îc n−íc ta.
Lùc l−îng qu©n T©y S¬n lóc nμy ®ang bè trÝ nh− sau:
- Mét khèi qu©n ®ãng ë B¾c Hμ, d−íi sù chØ huy cña
Ng« V¨n Së.
- Khèi ®¹i qu©n ®ãng ë Phó Xu©n, d−íi sù chØ huy trùc
tiÕp cña NguyÔn HuÖ.
- Mét khèi qu©n ®ãng ë Quy Nh¬n, thuéc quyÒn chØ
huy cña NguyÔn Nh¹c.
- Mét khèi qu©n ®ãng ë Gia §Þnh, lóc ®ã ®ang cã nguy
c¬ bÞ NguyÔn ¸nh uy hiÕp.
Qu©n Thanh tiÕn vμo n−íc ta, ngμy 17-12-1788, chiÕm
®ãng Th¨ng Long. NhËn thÊy lùc l−îng m×nh máng yÕu
(chØ cã kh«ng ®Çy 8.000 ng−êi), Ng« V¨n Së nghe theo kÕ
cña Ng« Th× NhËm quyÕt ®Þnh bá ngá kinh ®«, rót vÒ ¸n
ng÷ ë Tam §iÖp - BiÖn S¬n ®Ó b¶o toμn lùc l−îng, chê ®¹i
qu©n NguyÔn HuÖ. §ã lμ mét quyÕt s¸ch s¸ng suèt, hîp
víi ý ®å cña chñ t−íng.
Tr−íc t×nh h×nh thï trong giÆc ngoμi, nhËn thÊy nguy
c¬ chñ yÕu lμ bän phong kiÕn x©m l−îc ph−¬ng B¾c,
NguyÔn HuÖ ®· lμm lÔ ®¨ng quang, lªn ng«i Hoμng ®Õ, lÊy
niªn hiÖu lμ Quang Trung, råi nhanh chãng tiÕn qu©n ra
B¾c. Ngμy 15-1-1789, NguyÔn HuÖ cïng ®¹i qu©n, lóc nμy
®· t¨ng lªn 100.000 ng−êi, ra ®Õn Tam §iÖp. T¹i ®©y, «ng
héi qu©n víi Ng« V¨n Së vμ khÈn tr−¬ng chuÈn bÞ ph¶n
c«ng. NguyÔn HuÖ ph©n chia lùc l−îng lμm hai khèi:
- Khèi bao v©y, chiÕm 1/3 qu©n sè, biªn chÕ thμnh hai
96
®¹o. §¹o do §« ®èc Léc chØ huy v−ît biÓn lªn vïng Ph−îng
Nh·n, L¹ng Giang, chÆn ®−êng rót lui cña giÆc. §¹o do §«
®èc TuyÕt chØ huy còng theo ®−êng biÓn ®¸nh vμo H¶i
D−¬ng, diÖt côm qu©n ®Þch ®ãng ë ®©y vμ tiÕp øng cho
trËn c«ng kÝch Th¨ng Long tõ h−íng ®«ng.
- Khèi tiÕn c«ng, chiÕm 2/3 qu©n sè, biªn chÕ thμnh ba
®¹o, cã nhiÖm vô tiÕn ®¸nh c¸c côm qu©n chñ yÕu cña ®Þch
tõ Ngäc Håi ®Õn Th¨ng Long; mét ®¹o d−íi quyÒn cña §«
®èc Long (tøc §Æng TiÕn §«ng); mét ®¹o d−íi quyÒn cña
§« ®èc B¶o vμ ®¹o chñ lùc d−íi quyÒn chØ huy trùc tiÕp
cña NguyÔn HuÖ.
Theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh, tõ vïng BiÖn S¬n - Tam §iÖp,
khi khèi bao v©y xuÊt kÝch theo ®−êng biÓn, th× khèi ®¹i
qu©n cã nhiÖm vô tiÕn c«ng bÊt ngê v−ît s«ng Gi¸n KhÈu
(s«ng §¸y). §ã lμ ®ªm giao thõa cña TÕt Nguyªn ®¸n.
Liªn tiÕp ba ngμy sau ®ã, qu©n ta tiÕn c«ng tiªu diÖt
mÊy v¹n qu©n Thanh vμ qu©n cña Lª Chiªu Thèng trªn
suèt mét d¶i tõ Gi¸n KhÈu tíi Phó Xuyªn. S¸ng ngμy 30
th¸ng 1, qu©n ta tiÕn hμnh c«ng kÝch c¸c môc tiªu chñ
yÕu: NguyÔn HuÖ tiÕn ®¸nh Ngäc Håi, §« ®èc Long tiÕn
c«ng §èng §a. Sau khi ®· tiªu diÖt hμng v¹n qu©n vμ
t−íng giÆc SÇm Nghi §èng t¹i §èng §a, §« ®èc Long vu
håi vμo Th¨ng Long. Cßn t¹i Ngäc Håi, NguyÔn HuÖ c«ng
kÝch tõ chÝnh diÖn; chñ t−íng Høa ThÕ Hanh bÞ diÖt, giÆc
chèng gi÷ kh«ng næi, ph¶i th¸o ch¹y vÒ phÝa §Çm Mùc.
T¹i ®©y, ®¹o qu©n cña §« ®èc B¶o phôc s½n ®· tiªu diÖt
hoμn toμn sè ®Þch cßn l¹i.
T«n SÜ NghÞ ho¶ng hèt th¸o ch¹y khái Th¨ng Long.
NguyÔn HuÖ cïng ®¹i qu©n tiÕn vμo kinh ®« ®óng ngμy
97
mïng 5 TÕt. ChØ sau n¨m ngμy t¸c chiÕn, ®Êt n−íc ta ®·
®−îc gi¶i phãng hoμn toμn.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
TrËn Ngäc Håi - §èng §a ®¹i th¾ng ®· chøng tá nghÖ
thuËt qu©n sù tuyÖt vêi cña qu©n ®éi T©y S¬n. Tr−íc hÕt
®ã lμ nghÖ thuËt chuyÓn qu©n thÇn tèc tõ Phó Xu©n ra
B¾c. NguyÔn HuÖ ®· thiÕt lËp mét hÖ thèng tæ chøc hμnh
qu©n ®¹t hiÖu qu¶ tèi ®a, khiÕn ®Þch hoμn toμn bÊt ngê.
C¶ trong ph¹m vi t¸c chiÕn chiÕn l−îc lÉn riªng tõng
trËn ®¸nh, NguyÔn HuÖ ®· rÊt chó ý tíi viÖc hîp v©y
qu©n ®Þch vμ tiÕn c«ng b»ng ®ßn thäc s©u. §©y kh«ng
chØ ®¬n thuÇn lμ nghÖ thuËt “chÝnh - kú” cæ ®iÓn, nhê ®ã
nã ph¸t huy t¸c dông rÊt tèt, ®¸nh b¹i T«n SÜ NghÞ mét
c¸ch nhanh chãng; buéc h¾n ph¶i th¸o ch¹y tr−íc khi
NguyÔn HuÖ vμo Th¨ng Long. C¸c ®ßn t¸c chiÕn ®−îc
diÔn ra ®ång thêi, liªn tiÕp, nhanh m¹nh vμ bÊt ngê ®·
khiÕn ®Þch kh«ng thÓ øng cøu ®−îc cho nhau vμ thÊt b¹i
nhanh chãng.
TrËn Ngäc Håi - §èng §a cã sù tham gia ®«ng ®¶o cña
c¸c binh chñng trong qu©n ®éi T©y S¬n, trong ®ã vai trß
cña ho¶ ph¸o vμ t−îng binh ®−îc nhÊn m¹nh.
KÕt qu¶, ta diÖt vμ b¾t sèng gÇn hÕt ®¹o qu©n x©m
l−îc, gi¶i phãng ®Êt n−íc khái ¸ch x©m chiÕm t¹m thêi
cña triÒu ®×nh M·n Thanh.
Bμn thªm vÒ trËn ®¸nh
Khi ®−îc tin 29 v¹n qu©n chiÕn ®Êu céng thªm hμng
98
chôc v¹n d©n phu, phôc dÞch nhμ Thanh do Tæng ®èc
L−ìng Qu¶ng T«n SÜ NghÞ chØ huy sang x©m l−îc n−íc ta,
vÊn ®Ò chiÕn l−îc träng yÕu nhÊt ®Æt ra cho qu©n NguyÔn
HuÖ lμ ph¶i tiªu diÖt nhanh chãng, triÖt ®Ó qu©n thï.
Trong bèi c¶nh t×nh h×nh n−íc ta lóc ®ã, mèi lo canh c¸nh
®èi víi NguyÔn HuÖ lμ c¸i hËu ho¹ NguyÔn ¸nh ë §μng
trong. ThÊy râ sù yÕu ®uèi nhu nh−îc cña NguyÔn Nh¹c,
NguyÔn L÷, xÐt vÒ t−¬ng lai, NguyÔn HuÖ xem ®©y lμ c¨n
bÖnh tiÒm tμng nÕu kh«ng ch÷a tËn gèc sÏ cã lóc bét ph¸t
nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng. Bªn c¹nh ®ã, t×nh h×nh §μng
ngoμi còng v« cïng phøc t¹p, nÕu ®Ó l©u, giÆc Thanh cã
thÓ nhËn ®−îc thªm viÖn binh th× chiÕn tranh cμng kÐo
dμi thªm, trong khi nÊp d−íi gi¸o giÆc Thanh bän Lª
Chiªu Thèng cã thÓ x©y dùng dÇn dÇn lùc l−îng ®Ó hç trî
cho T«n SÜ NghÞ. Trªn thùc tÕ, khi qu©n Thanh chiÕm
®−îc Th¨ng Long, qu©n “CÇn v−¬ng” cña Lª Chiªu Thèng
®· cã kho¶ng 1 v¹n.
Trong khi ®ã, t¹i Phó Xu©n, qu©n ®éi T©y S¬n d−íi
quyÒn chØ huy cña Quang Trung chØ cã kho¶ng 6 v¹n.
Quang Trung ®· trï tÝnh tuyÓn thªm qu©n däc ®−êng tiÕn
ra B¾c Hμ, nh−ng còng cã thÓ thÊy tr−íc ®−îc r»ng khi
tiÕn ®¸nh Th¨ng Long, sè qu©n trong tay còng chØ cã
kho¶ng 10 v¹n, tøc lμ víi qu©n sè ch−a b»ng nöa kÎ thï.
TriÒu Thanh d−íi thêi Cμn Long ®ang ë vμo giai ®o¹n
c−êng thÞnh. T«n SÜ NghÞ sau khi chiÕm ®−îc thμnh
Th¨ng Long ®· ®−îc Hoμng ®Õ nhμ Thanh khen lμ “®¹i
thÇn toμn tμi”, lμ ng−êi “mét m×nh g¸nh v¸c, ®iÒu khiÓn cã
ph−¬ng ph¸p, cho nªn kh«ng ®Çy mét th¸ng mμ ®· thμnh
99
c«ng, thËt xøng ®¸ng víi sù uû nhiÖm cña trÉm” 1. Nh−
vËy, lîi thÕ cña ®Þch lμ qu©n giÆc ®«ng, t−íng giÆc tμi,
chóng cßn cã thªm bän tay sai Lª Chiªu Thèng, th«ng
th¹o ®Þa h×nh vμ t×nh h×nh trong n−íc.
Lùc cña ta ®· kh«ng b»ng chóng nªn muèn ®¸nh th¾ng
chóng tÊt ph¶i t¹o ®−îc thÕ nh»m t¨ng gÊp béi thùc lùc
cña ta, lμm suy yÕu thùc lùc cña ®Þch. ThÕ ®ã tr−íc hÕt lμ
thÕ bÊt ngê. §©y lμ ®iÒu Quang Trung ®· chän vμ trë
thμnh yÕu tè then chèt trong kÕ ho¹ch ®¹i ph¸ qu©n
Thanh ®· ®−îc ng−êi “Anh hïng ¸o v¶i" trï ho¹ch ngay
t¹i Phó Xu©n.
Lμ mét thiªn tμi qu©n sù, hiÓu ta hiÓu ®Þch, Quang
Trung thÊy tr−íc vμ n¾m ch¾c ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó
t¹o ra yÕu tè bÊt ngê cÇn thiÕt ®ã.
ChÝnh v× thÕ, Quang Trung tá ra rÊt t©m ®¾c víi c©u
nãi cña NguyÔn ThiÕp - La S¬n Phu Tö, r»ng: “B©y giê
trong n−íc trèng kh«ng, lßng ng−êi tan r·, qu©n Thanh ë
xa tíi ®©y kh«ng biÕt t×nh h×nh qu©n ta yÕu hay m¹nh,
kh«ng hiÓu râ thÕ nªn ®¸nh hay gi÷ ra sao. Chóa c«ng ra
®i chuyÕn nμy kh«ng qu¸ m−êi ngμy, giÆc Thanh sÏ bÞ dÑp
tan”. Còng chÝnh v× thÕ, khi võa ra ®Õn Tam §iÖp, Quang
Trung ®· tuyªn bè víi c¸c t−íng lÜnh “LÇn nμy ta ra, th©n
hμnh cÇm qu©n, ph−¬ng l−îc tiÕn ®¸nh ®· cã tÝnh s½n.
Ch¼ng qua m−êi ngμy, cã thÓ ®uæi ®−îc ng−êi Thanh”.
Ph−¬ng l−îc tiÕn ®¸nh Êy ®−îc ®Æt trªn c¬ së yÕu tè
hμng ®Çu: bÊt ngê.
BÊt ngê kh«ng thÓ tù ®Õn mμ ph¶i t¹o ra. ë ®©y, tr−íc
____________
1. §¹i Thanh lÞch triÒu thùc lôc, q.1318, tr. 21 vμ 241.
100
hÕt ph¶i dμnh c«ng ®Çu cho Ng« V¨n Së vμ Ng« Th× NhËm.
C¸c t−íng T©y S¬n lμ nh÷ng dòng t−íng, ®i theo NguyÔn
HuÖ tõ ngμy ®Çu khëi nghÜa, tr¨m trËn tr¨m th¾ng, chØ biÕt
tiÕn kh«ng biÕt lui. Tuy chØ cã 7, 8 ngμn qu©n d−íi quyÒn
chØ huy, nh−ng Ng« V¨n Së vμ Phan V¨n L©n cã thõa dòng
c¶m ®Ó tö chiÕn víi 29 v¹n qu©n Thanh v× theo nh− lêi Ng«
V¨n Së, “giÆc ®Õn th× ph¶i sèng chÕt víi giÆc, cßn mÊt víi
thμnh”, nhÊt lμ ®©y l¹i lμ thμnh Th¨ng Long. ThÕ mμ nghe
theo lêi bμn cña Ng« Th× NhËm, Ng« V¨n Së ®· ra lÖnh lui
qu©n vÒ gi÷ Tam §iÖp. Nh− lêi Quang Trung nhËn xÐt t¹i
Tam §iÖp: “C¸c ng−êi ®· biÕt nÝn nhÞn ®Ó tr¸nh mòi nhän
cña chóng, bªn trong th× kÝch thÝch lßng qu©n, bªn ngoμi
th× lμm cho giÆc kiªu c¨ng, kÕ Êy lμ rÊt ®óng” 1. TrÞch
th−îng, ng¹o m¹n, kiªu c¨ng vèn lμ c¨n bÖnh cè h÷u cña
nhiÒu t−íng “Thiªn triÒu”. §−êng ®−êng lμ Tæng ®èc L−ìng
Qu¶ng, kÐo qu©n hai tØnh sang “khu xö” c«ng viÖc cña mét
“quËn Giao ChØ” thuéc téc “man di”, T«n SÜ NghÞ vèn b¶n
tÝnh kiªu c¨ng, trÞch th−îng cμng thªm kiªu c¨ng h¬n n÷a
®Ó ®i ®Õn chç chñ quan, khinh ®Þch. MÆt kh¸c, chÝnh do
chiÕm ®−îc Th¨ng Long dÔ dμng chØ sau mét th¸ng tiÕn
qu©n kh«ng gÆp ph¶i sù kh¸ng cù nμo ®¸ng kÓ, ®ång thêi
l¹i ®øng tr−íc t×nh h×nh “trong n−íc trèng kh«ng, lßng
ng−êi tan r·”, nghÜa lμ t×nh h×nh d©n B¾c Hμ kh«ng h−ëng
øng mμ cßn phØ nhæ phong trμo “CÇn v−¬ng” cña bän tay
sai Lª Chiªu Thèng, T«n SÜ NghÞ bÞ ®Æt vμo thÕ “kh«ng hiÓu
râ nªn ®¸nh hay gi÷ ra sao”.
____________
1. Xin xem: Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ, Nxb. Khoa häc x· héi,
Hμ Néi.
101
T©m lý cña qu©n ®éi x©m l−îc tõ t−íng chØ huy tèi cao
®Õn binh lÝnh th−êng lμ c−íp bãc cña c¶i trªn ®Êt n−íc bÞ
chiÕm ®ãng ®Ó h−ëng l¹c. “Th¾ng lîi” cña T«n SÜ NghÞ
diÔn ra ®óng vμo dÞp gÇn TÕt Nguyªn ®¸n. Qu©n T©y S¬n
l¹i rót lui tõng b−íc tõ L¹ng S¬n ®Õn Th¨ng Long. TÊt c¶
nh÷ng yÕu tè trªn ®©y ®· thóc ®Èy T«n SÜ NghÞ ®Õn quyÕt
®Þnh hîp lý víi hoμn c¶nh vμ nÕp suy nghÜ cña h¾n: cho
qu©n lÝnh nghØ ng¬i ¨n TÕt vμ chuÈn bÞ thªm lùc l−îng ®Ó
sau TÕt, kho¶ng ngμy mång 6, sÏ tiÕp tôc tiÕn qu©n. Trªn
thùc tÕ qu©n Thanh vμ bän tay sai g¹t hÕt mäi c«ng viÖc,
chØ lo ¨n TÕt. Theo tËp qu¸n, TÕt b¾t ®Çu tõ ngμy tiÔn T¸o
qu©n tøc ngμy 23 th¸ng Ch¹p ®Õn ngμy h¹ nªu tøc lμ ngμy
mång 7 th¸ng Giªng, bän bï nh×n Lª Chiªu Thèng ®· lμm
lÔ cÊt Ên nghØ viÖc tõ ngμy 25 th¸ng Ch¹p “c¸c quan vμ
qu©n lÝnh ®Òu cho phÐp nghØ m−êi ngμy ®Ó cïng vui ®ãn
tiÕt Xu©n” 1.
KÕ cho giÆc Thanh “ngñ trä mét ®ªm” t¹i Th¨ng Long
cña Ng« Th× NhËm ®· gãp phÇn t¹o t©m lý chñ quan
khinh ®Þch cña T«n SÜ NghÞ vμ c¶ ®¹o qu©n Thanh x©m
l−îc dõng qu©n t¹i Th¨ng Long, vïi ®Çu vμo cuéc say s−a
h−ëng l¹c dÞp TÕt. §©y lμ mμn khãi che khuÊt cuéc tiÕn
c«ng thÇn tèc cña Quang Trung tõ Phó Xu©n ra Tam
§iÖp, lμ liÒu thuèc lμm tª liÖt c¶ thÕ trËn lÉn tinh thÇn
c¶nh gi¸c vμ s½n sμng chiÕn ®Êu cña qu©n Thanh ®ãng ë
khu vùc Th¨ng Long.
Trong khi T«n SÜ NghÞ vμ bän t−íng Thanh d−¬ng
____________
1. Xin xem: Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ, Nxb. Khoa häc x· héi,
Hμ Néi.
102
d−¬ng tù ®¾c xem qu©n T©y S¬n nh− “c¸ chËu chim lång,
cßn chót h¬i thõa thoi thãp” th× khi tiÕn qu©n ra ®Õn NghÖ
An - Thanh Ho¸, Quang Trung l¹i cao kÕ sai ng−êi “®−a
th− ®Õn SÜ NghÞ ®Ó xin ®Çu hμng, lêi lÏ trong th− rÊt lμ
nhòn nhÆn khiªm tèn” (ViÖt sö th«ng gi¸m c−¬ng môc).
T«n SÜ NghÞ cμng hèng h¸ch, khinh th−êng, ra lÖnh cho
Quang Trung “h·y rót qu©n vÒ ThuËn Ho¸ ®Ó chê ph©n
xö” (Lª quý kû sù).
ThÕ lμ, khi ®¹i qu©n T©y S¬n tËp kÕt t¹i Tam §iÖp,
thÕ trËn vμ t©m lý ¸n binh bÊt ®éng m¬ m¬ mμng mμng
cña T«n SÜ NghÞ vμ ®¹i qu©n Thanh cμng bÞ ch×m s©u h¬n
n÷a trong cuéc truy hoan r−îu, thÞt, canh b¹c vμ tiÕng
ph¸o Xu©n Kû DËu, Quang Trung ®· tô häp ®−îc mét sè
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ngay t¹i khu vùc ®Þch chiÕm ®ãng,
chiÕn tr−êng ®· ®−îc chän lùa lμ khu vùc Th¨ng Long ®Ó
t¹o nªn thêi c¬ tiÕn c«ng bÊt ngê. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch
quan cã s½n nμy thùc ra ®Òu lμ kÕt qu¶ cña nh÷ng hμnh
®éng qu©n sù vμ ngo¹i giao tõ tr−íc cña phÝa nghÜa qu©n
T©y S¬n. BÊt ngê kh«ng thÓ t¸ch khái bÝ mËt. Trong bèi
c¶nh t×nh h×nh B¾c Hμ lóc ®ã, thêi gian mét th¸ng “ngñ
trä” cña qu©n Thanh t¹i Th¨ng Long lμ th¸ng chóng
hoμnh hμnh vμ béc lé b¶n chÊt x©m l−îc tμn b¹o, d· man
cña chóng, ®ång thêi còng lμ thêi gian nu«i d−ìng vμ
thóc ®Èy tÝnh chñ quan khinh ®Þch cña T«n SÜ NghÞ vμ bÌ
lò lªn ®Õn cùc ®é. §©y còng lμ th¸ng ph¬i trÇn b¶n chÊt
b¸n n−íc cùc kú ®ª hÌn cña bÌ lò Lª Chiªu Thèng, ®ång
thêi lμm næi bËt chÝnh nghÜa ®¸nh giÆc cøu n−íc cña
nghÜa qu©n T©y S¬n tr−íc mÆt nh©n d©n B¾c Hμ - nh÷ng
nh©n tè ®ã ®· ®−a nh©n d©n B¾c Hμ vμ c¶ n−íc vÒ víi
103
ng−êi “Anh hïng ¸o v¶i” vμ nghÜa qu©n T©y S¬n. Bèi
c¶nh chÝnh trÞ vμ t− t−ëng míi t¹i B¾c Hμ “trong n−íc
trèng kh«ng, lßng ng−êi tan r·” ®èi víi bÌ lò T«n SÜ NghÞ -
Lª Chiªu Thèng cã nghÜa lμ “trong n−íc trμn ®Çy c¨m thï
bän giÆc x©m l−îc vμ bän vua t«i b¸n n−íc, lßng ng−êi
®ång t©m nhÊt trÝ ®¸nh giÆc cøu n−íc thu vÒ mét mèi
Quang Trung vμ T©y S¬n” ®· ®Æt bän T«n SÜ NghÞ, Lª
Chiªu Thèng vμo t×nh tr¹ng cã m¾t kh«ng thÊy, cã tai
kh«ng nghe. Qu©n bé T©y S¬n ¸n ng÷ Tam §iÖp, thuû
qu©n T©y S¬n ¸n ng÷ c¸c ®−êng thuû ra vμo B¾c - Nam.
§−îc sù gióp ®ì, hç trî cña nh©n d©n B¾c Hμ, ®©y võa lμ
hμng rμo ng¨n chÆn kh«ng cho gi¸n ®iÖp giÆc lät qua,
®ång thêi lμ n¬i tiÕp nhËn c¸c tin tøc t×nh b¸o tõ hËu
ph−¬ng ®Þch chuyÓn vÒ bé chØ huy nghÜa qu©n T©y S¬n.
BÝ mËt cña ta ®−îc b¶o vÖ chÆt chÏ, ®éng tÜnh cña ®Þch bÞ
ta n¾m ch¾c hμng ngμy. ChÝnh v× thÕ, khi ®¹i qu©n T©y
S¬n ®· ®Õn NghÖ An - Thanh Ho¸, T«n SÜ NghÞ chØ biÕt
t×nh h×nh ®¹i kh¸i vμ ®Æc biÖt lμ kh«ng n¾m ®−îc g× vÒ ý
®å chiÕn thuËt cña Quang Trung. Cã ®−îc nh÷ng ®iÒu
kiÖn kh¸ch quan thuËn lîi cßn ph¶i biÕt tËn dông nã míi
t¹o ra ®−îc bÊt ngê, thêi c¬ xuÊt hiÖn nh−ng cßn ph¶i
biÕt c¸ch n¾m ®−îc, chíp ®−îc thêi c¬ ®ã.
“§−îc thêi cã thÕ, th× mÊt biÕn thμnh cßn, nhá ho¸ ra
lín, mÊt thêi kh«ng thÕ, th× m¹nh ho¸ ra yÕu, yªn l¹i
thμnh nguy, sù thay ®æi Êy chØ trong kho¶ng trë bμn tay”
(Qu©n trung tõ mÖnh tËp). Muèn kh«ng lì, ph¶i hμnh
®éng nhanh chãng cho kÞp víi thêi. VÊn ®Ò thÇn tèc ®−îc
®Æt ra víi Quang Trung, thÇn tèc hμnh qu©n ®Õn ®Þa ®iÓm
tËp kÕt, thÇn tèc chuÈn bÞ vμ tiÕn c«ng qu©n ®Þch. §©y lμ
104
së tr−êng cña Quang Trung còng nh− cña nghÜa qu©n T©y
S¬n. Tinh thÇn cao, tæ chøc gän nhÑ, nghÜa qu©n T©y S¬n
d−íi quyÒn chØ huy cña Quang Trung theo lêi cña mét
cung nh©n nãi víi mÑ Lª Chiªu Thèng “Ra B¾c vμo Nam,
Èn hiÖn nh− quû thÇn, kh«ng ai cã thÓ l−êng tr−íc ®−îc”
(Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ). §©y còng lμ ®iÒu bÌ lò T«n SÜ
NghÞ kh«ng thÓ nμo l−êng tr−íc ®−îc.
Tranh thñ tõng kh¾c, tõng giê trong hμnh qu©n. Dõng
ë NghÖ An h¬n 10 ngμy, thêi gian sÝt sao võa ®ñ ®Ó nghØ
ng¬i, bæ sung lùc l−îng vμ tæ chøc duyÖt binh nh»m cæ vò,
n©ng cao sÜ khÝ. TiÕp tôc lÊy thªm qu©n ë Thanh Ho¸.
Quang Trung vμ ®¹i qu©n T©y S¬n ®· ®Õn Tam §iÖp ngμy
15-1-1789, tøc lμ sau ngμy xuÊt qu©n t¹i Phó Xu©n chØ
kho¶ng 24 ngμy vμ ®· hoμn tÊt hμng lo¹t hμnh ®éng bæ
sung chuÈn bÞ lùc l−îng vμ chuÈn bÞ tinh thÇn ngay däc
®−êng. HÇu nh− kh«ng mét kh¾c, mét giê nμo bÞ bá phÝ.
Trõ thêi gian dõng ch©n ë NghÖ An vμ Thanh Ho¸, thêi
gian hμnh qu©n cña ®¹i qu©n ®«ng trªn 6 v¹n khi ®i tõ
Phó Xu©n, lªn ®Õn 10 v¹n khi ®i tõ Thanh Ho¸, chØ vμo
kho¶ng 11 hoÆc 12 ngμy. ThËt ®iÒu v−ît qu¸ xa kh¶ n¨ng
tÝnh to¸n chiÕn l−îc cña Tæng ®èc L−ìng Qu¶ng, mÆc dï
tªn t−íng Thanh nμy tuy chñ quan khinh ®Þch nh−ng vÉn
tá ra cã tμi qu©n sù qua c¸ch bè trÝ kh¸ chu ®¸o lùc l−îng
cña h¾n nh»m b¶o vÖ khu vùc Th¨ng Long. Víi c¸ch bè trÝ
lùc l−îng “canh g¸c tõ xa ®Ó ®Ò phßng bÊt tr¾c” (Hoμng Lª
nhÊt thèng chÝ), T«n SÜ NghÞ ®· “®Ò phßng tr−íc, cho qu©n
®i ®ãng gi÷ ë tÊt c¶ c¸c n¬i hiÓm yÕu t¹i trªn kh¾p bèn ng¶
®−êng” (An Nam qu©n doanh kû yÕu).
Do cã s½n “ph−¬ng l−îc tiÕn ®¸nh” tõ khi ra qu©n t¹i
105
Phó Xu©n, Quang Trung lËp tøc gi¶i quyÕt hμng lo¹t vÊn
®Ò cô thÓ t¹i Tam §iÖp nh−: t×m hiÓu ®Çy ®ñ sù bè trÝ lùc
l−îng cña ®Þch trªn suèt däc ®−êng tõ Tam §iÖp ®Õn
Th¨ng Long, ®Æc biÖt lμ t¹i chÝnh khu vùc Th¨ng Long;
chän h−íng tiÕn c«ng chñ yÕu vμ nh÷ng môc tiªu then
chèt ®Ó tËp trung lùc l−îng ®¸nh vμo nh÷ng ®iÓm träng
yÕu ®ã; huÊn luyÖn nghÜa qu©n c¸ch ®¸nh cô thÓ vμo
nh÷ng ®iÓm cô thÓ vμ chuÈn bÞ c¸c ph−¬ng tiÖn vËt chÊt
phôc vô cho c¸c trËn ®¸nh; vμ ®éng viªn quyÕt t©m cña ba
qu©n kh«ng tiÕc hy sinh quÐt s¹ch giÆc ngo¹i x©m. §·
thÇn tèc trong hμnh qu©n, l¹i thÇn tèc trong c¸c c«ng viÖc
chuÈn bÞ t¸c chiÕn ngay trong nh÷ng ngμy cuèi n¨m gi¸p
TÕt, chØ trong vßng 10 ngμy tõ 15 ®Õn 25-1-1789 (tøc ®ªm
30 TÕt) ®¹i qu©n T©y S¬n ®· hoμn thμnh c«ng t¸c chuÈn bÞ
vμ s½n sμng b−íc vμo trËn quyÕt chiÕn lÞch sö. Tr−íc khi
xuÊt ph¸t, Quang Trung më tiÖc khao qu©n vμ tuyªn bè:
“Nay h·y lμm lÔ ¨n TÕt Nguyªn ®¸n tr−íc, ®îi sang Xu©n
ngμy 7 vμo thμnh Th¨ng Long sÏ më tiÖc lín. C¸c ng−¬i
h·y nghe nhí lÊy lêi ta xem cã ®óng thÕ kh«ng?”.
Lêi tuyªn bè ®anh thÐp ®ã lμ hiÖu lÖnh tiÕn c«ng thÇn
tèc, b−íc quyÕt ®Þnh trong bé ba: thÇn tèc hμnh qu©n,
thÇn tèc chuÈn bÞ, thÇn tèc tiÕn c«ng; b−íc hoμn tÊt mèi
quan hÖ gi÷a bÊt ngê vμ thÇn tèc, gi÷a bÊt ngê vμ thêi c¬
trong bèi c¶nh “Thêi! Thêi! Thùc kh«ng nªn lì” (Qu©n
trung tõ mÖnh tËp). Nh÷ng ngμy 3 vμ 4 TÕt lμ nh÷ng
ngμy qu©n giÆc ë trong t×nh tr¹ng mÖt nhoμi c¶ vÒ thÓ lùc
lÉn tinh thÇn, sau hμng chôc ngμy ®ªm chuÈn bÞ cho TÕt
vμ ¨n TÕt. §©y chÝnh lμ thêi gian thuËn lîi cho viÖc bÊt
ngê thäc s©u vμ gi¸ng ®ßn quyÕt ®Þnh vμo tËn hang æ cña
106
®¹i qu©n Thanh gåm c¶ së chØ huy cña T«n SÜ NghÞ t¹i
cung T©y Long.
Tõ c¬ së tiÕn c«ng thÇn tèc ®ã ph¶i x©y dùng c¸ch ®¸nh
nh»m ®¹t môc tiªu chiÕn l−îc: tiªu diÖt nhanh gän toμn bé
qu©n ®Þch ®Ó kÕt thóc chiÕn tranh chØ trong vßng vμi ngμy.
Tr−íc thùc tÕ lùc l−îng ta tiÕn ®¸nh nh÷ng lùc l−îng ®Þch
®«ng gÊp h¬n hai lÇn, Quang Trung ®· chän c¸ch ®¸nh së
tr−êng cña nghÜa qu©n T©y S¬n: bÝ mËt bÊt ngê nhanh
chãng tiÕn qu©n tõ nhiÒu h−íng, b»ng nhiÒu c¸ch nh»m
kÑp ®¹i qu©n Thanh vμo gi÷a vßng v©y cña qu©n ta, tËp
trung lùc l−îng ë c¸nh chñ yÕu ®ång thêi còng triÓn khai
lùc l−îng ë mét sè h−íng kh¸c, t¹o thμnh −u thÕ ¸p ®¶o
tiÕn c«ng m·nh liÖt mét sè vÞ trÝ then chèt trong hÖ thèng
phßng ngù cña qu©n Thanh t¹i khu vùc Th¨ng Long, ph¸
vì thÕ trËn cña giÆc ®Èy ®¹i qu©n Thanh vμo t×nh tr¹ng
hçn lo¹n, hoang mang kh«ng øng phã kÞp ®Ó ®i ®Õn chç bÞ
tiªu diÖt hoμn toμn.
Quang Trung bè trÝ qu©n T©y S¬n thμnh n¨m ®¹o
cïng tiÕn ®¸nh khu vùc Th¨ng Long: ®¹o qu©n chñ yÕu
do Quang Trung trùc tiÕp chØ huy ®¸nh th¼ng vμo hÖ
thèng phßng ngù chñ yÕu cña ®Þch ë phÝa nam Th¨ng
Long; ®¹i qu©n thø hai do §« ®èc B¶o chØ huy tiÕn ra
§¹i ¸ng (Th−êng TÝn, Hμ T©y) lμm nhiÖm vô yÓm hé vμ
phèi hîp víi ®¹o qu©n chñ lùc; ®¹o qu©n thø ba do §«
®èc §Æng TiÕn §«ng chØ huy bÊt ngê tiªu diÖt §èng §a
råi thäc s©u vμo Th¨ng Long, ®©y lμ mòi bao v©y chiÕn
dÞch, mòi kú binh kÕt hîp víi mòi chÝnh binh cña Quang
Trung vμo Ngäc Håi, ®¸nh vμo s−ên ph¶i trËn tuyÕn
®Þch, n¬i Ýt phßng bÞ nh−ng l¹i cã tÝnh chÊt hiÓm yÕu;
107
®¹o qu©n thø t− do §« ®èc TuyÕt chØ huy v−ît biÓn ®¸nh
vμo H¶i D−¬ng; ®¹o qu©n thø n¨m do §« ®èc Léc chØ
huy, lμ mòi bao v©y chiÕn l−îc v−ît biÓn tiÕn lªn h−íng
B¾c Giang nh»m chÆn ®−êng rót lui cña qu©n Thanh tõ
Th¨ng Long vÒ Qu¶ng T©y vμ s½n sμng ng¨n chÆn qu©n
tiÕp viÖn tõ Qu¶ng T©y sang.
ThÕ trËn tiÕn c«ng cña Quang Trung ®Æt ®¹i qu©n Thanh
vμo thÕ “c¸ chËu chim lång”, kh«ng ®−êng tho¸t ch¹y.
Tõ thÕ trËn ®ã, Quang Trung ®· chän nh÷ng tö huyÖt
trong hÖ thèng phßng ngù cña T«n SÜ NghÞ lμ c¸c ®iÓm H¹
Håi, Ngäc Håi vμ §èng §a vμ tËp trung lùc l−îng ®¸nh
vμo c¸c ®iÓm ®ã. PhÝa T©y S¬n, víi tæng sè qu©n ch−a
b»ng nöa tæng sè qu©n ®Þch, ®· cã ®−îc sè l−îng ¸p ®¶o t¹i
c¸c ®iÓm quyÕt chiÕn ®· chän vμ cμng ¸p ®¶o h¬n h¼n ®Þch
khi kÕt hîp víi tinh thÇn vμ tμi nghÖ chiÕn ®Êu cña c¸c
t−íng sÜ vμ sù gióp ®ì, phèi hîp cña nh©n d©n c¸c ®Þa
ph−¬ng n¬i diÔn ra chiÕn sù.
Khi cuéc tiÕn c«ng më mμn, theo kÕ ho¹ch t¸c chiÕn
cña Quang Trung, ®· h×nh thμnh râ rÖt thÕ trËn bao v©y
réng lín toμn khu vùc Th¨ng Long kh¸c nμo bña l−íi trïm
lªn toμn bé ®¹i qu©n cña T«n SÜ NghÞ, c¸c ®−êng lín rót
lui cña qu©n giÆc ®Òu bÞ ng¨n chÆn. T¹i chÝnh diÖn, ®¹o
qu©n chñ lùc do Quang Trung ®Ých th©n chØ huy ®¸nh vç
mÆt trong khi c¸nh qu©n vu håi do §Æng TiÕn §«ng chØ
huy tõ th−îng ®¹o (®−êng nói) Ëp xuèng nh− mòi dao c¾m
phËp vμo s−ên qu©n giÆc tõ t©y nam Th¨ng Long thäc s©u
tËn tim cña chóng lμ cung T©y Long bªn bê s«ng Hång.
Cuéc phèi hîp gi÷a c¸c c¸nh qu©n tiÕn theo c¶ hai ®−êng
thuû, bé ®· diÔn ra nhÞp nhμng. C¸ch ®¸nh bao v©y trªn
108
toμn bé thÕ trËn ®ã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn tinh thÇn cña bé
chØ huy qu©n Thanh vμ toμn bé t−íng sÜ Thanh khi hÖ
thèng phßng ngù cña chóng bÞ ®Ëp gÉy vμ chäc thñng t¹i
mét sè ®iÓm xung yÕu. Víi tinh thÇn dÔ hoang mang, dao
®éng cña mét ®¹o qu©n x©m l−îc khi gÆp khã kh¨n, ®Æc
biÖt lμ khi ®øng tr−íc nguy c¬ bÞ bao v©y, ph¶n øng t©m lý
tÊt yÕu ®Çu tiªn cña chóng lμ lo ch¹y th¸o th©n ®Ó b¶o vÖ
tÝnh m¹ng cña m×nh. ChÝnh thÕ trËn bao v©y ®ã ®· khiÕn
cho T«n SÜ NghÞ “ng−êi kh«ng kÞp mÆc gi¸p, ngùa kh«ng
kÞp ®Æt yªn”, hèt ho¶ng bá cung T©y Long cïng víi mét sè
tªn tuú tïng v−ît cÇu phao ch¹y sang bê bªn kia s«ng
Hång råi ra lÖnh c¾t cÇu phao lμm cho hμng v¹n qu©n
Thanh chÕt ®uèi trªn s«ng Hång. Còng thÕ trËn bao v©y
toμn côc ®ã ®· dÉn ®Õn kÕt qu¶: trong tæng sè 29 v¹n qu©n
chiÕn ®Êu vμ hμng chôc v¹n d©n phu, chØ cßn kho¶ng
5.000 tªn cïng T«n SÜ NghÞ ch¹y tho¸t vÒ Trung Quèc.
Trong thÕ trËn bao v©y tiªu diÖt toμn bé ®¹i qu©n
Thanh, Quang Trung ®· thùc hiÖn c¸ch ®¸nh bao v©y tiªu
diÖt tõng vÞ trÝ “then chèt” cña giÆc.
Gi÷a ®ªm 30 TÕt, ®¹o qu©n chñ lùc cña Quang Trung
v−ît s«ng Gi¸n KhÈu bÊt ngê tiªu diÖt c¸c vÞ trÝ tiÒn tiªu
cña giÆc ë bê b¾c s«ng NguyÖt QuÕ vμ NhËt T¶o, truy kÝch
c¸c to¸n qu©n Thanh vμ b¾t gän chóng t¹i Phó Xuyªn
“kh«ng ®Ó mét tªn nμo trèn tho¸t” (Hoμng Lª nhÊt thèng
chÝ). Nhê ®ã nöa ®ªm mång 3 TÕt Kû DËu (28-1-1789),
qu©n T©y S¬n bao v©y kÝn ®ån H¹ Håi (Th−êng TÝn, Hμ
T©y) c¸ch Th¨ng Long chØ kho¶ng 20km mμ qu©n giÆc
trong ®ån kh«ng hÒ hay biÕt g×.
Gäi hμng qu©n giÆc b»ng c¸ch cho “qu©n lÝnh lu©n
109
phiªn nhau d¹ ran ®Ó h−ëng øng nghe nh− cã h¬n vμi v¹n
ng−êi” (Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ), qu©n T©y S¬n kÕt hîp
tμi t×nh c¸c yÕu tè bÊt ngê vμ bao v©y víi c«ng t¸c ®Þch
vËn, ®¸nh vμo tinh thÇn ®Þch khiÕn cho chóng rông rêi, sî
h·i xin hμng.
KÕt qu¶ trËn H¹ Håi lμ tiÒn ®Ò vμ ®iÒu kiÖn cho viÖc
bÊt ngê bao v©y tiÕn c«ng ®ån Ngäc Håi, trËn ®¸nh then
chèt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh sè phËn ®¹o qu©n T«n SÜ NghÞ.
Khi ®−îc biÕt qu©n T©y S¬n ®· tiÕn ®Õn Ngäc Håi, T«n
SÜ NghÞ vμ tÊt c¶ t−íng lÜnh, binh lÝnh Thanh trong khu
vùc Th¨ng Long ®Òu kinh hoμng, khiÕp h·i, hoang mang
cùc ®é. Chóng b¶o nhau “thËt lμ t−íng ë trªn trêi xuèng,
qu©n ë d−íi ®Êt chui lªn” (Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ). B¶n
th©n T«n SÜ NghÞ khi ®−îc tin cÊp b¸o còng ph¶i “rót kiÕm
chÐm xuèng ®Êt nãi r»ng: sao mμ thÇn ®Õn thÕ” (Minh ®«
sö). Tinh thÇn ®¹i qu©n Thanh l©m vμo t×nh tr¹ng dao
®éng cùc ®é, ®óng lóc ®¹o qu©n chñ lùc T©y S¬n do Quang
Trung chØ huy xuÊt hiÖn ngay tr−íc ®ån Ngäc Håi, cø ®iÓm
then chèt trong hÖ thèng phßng ngù cña qu©n Thanh ë
mÆt trËn phÝa nam Th¨ng Long. §©y lμ chiÕc l¸ ch¾n chñ
yÕu che chë cho ®¹i qu©n Thanh ë Th¨ng Long; chÆt ®øt
m¾t xÝch nμy tøc lμ sÏ lμm ®øt tung c¶ sîi xÝch.
T¹i ®©y Quang Trung ®· quyÕt ®Þnh sö dông ®¹o qu©n
chñ lùc T©y S¬n do m×nh trùc tiÕp chØ huy cïng víi ®¹o
qu©n tiÕp øng do §« ®èc B¶o chØ huy gåm tæng céng
kho¶ng 6 ®Õn 7 v¹n ®Ó tiÕn c«ng qu©n Thanh gåm kho¶ng
3 v¹n ®ãng ë Ngäc Håi.
PhÝa T©y S¬n chiÕm ®−îc −u thÕ vÒ qu©n sè, ngoμi ra
cßn cã 100 voi chiÕn trong lùc l−îng xung kÝch cïng cung
110
ná, gi¸o, lao; t−îng binh T©y S¬n cßn ®−îc trang bÞ nhiÒu
thø ho¶ khÝ nh− sóng tay, ho¶ hæ vμ ®Æc biÖt c¶ ®¹i b¸c
trªn m×nh voi.
Quang Trung ®· quyÕt ®Þnh dïng ®¹i bé phËn binh lùc,
trong ®ã cã toμn bé t−îng binh, tiÕn c«ng m·nh liÖt vμo
phÝa nam ®ån Ngäc Håi, trong khi mét bé phËn ®¹o qu©n
chñ lùc ®−îc bè trÝ s½n ë phÝa ®«ng b¾c Ngäc Håi chÆn c¶
hai h−íng ®−êng thiªn lý vμ ®ª s«ng NhÞ nh»m buéc qu©n
®Þch ph¶i ch¹y d¹t vÒ phÝa t©y theo h−íng §Çm Mùc. §¹o
qu©n cña §« ®èc B¶o tõ §¹i ¸ng ®−îc sö dông nh− lùc
l−îng chi viÖn cho ®¹o qu©n chñ lùc trong viÖc c«ng ph¸
®ån Ngäc Håi, nh−ng nhiÖm vô chñ yÕu lμ nh»m bao v©y
vμ tiªu diÖt qu©n giÆc khi chóng ®Õn §Çm Mùc.
TiÕn c«ng m·nh liÖt ë chÝnh diÖn ®ång thêi më s½n
cho qu©n giÆc mét con ®−êng tho¸t ®Ó ®Èy chóng ch¹y
®Õn mét c¸i bÉy tö ®Þa ®· chuÈn bÞ tõ tr−íc ®Ó chê chóng
lμ §Çm Mùc, c¸ch ®¸nh tμi t×nh nμy cña Quang Trung ®·
dÉn ®Õn kÕt qu¶ tiªu diÖt hoμn toμn c¸nh qu©n cña phã
t−íng giÆc Høa ThÕ Hanh ngay trong ®ån Ngäc Håi vμ
t¹i §Çm Mùc. VÒ c¸ch tiÕn c«ng m·nh liÖt cña qu©n T©y
S¬n, chÝnh kÎ thï còng ph¶i thõa nhËn: “Qu©n tiªn
phong cña giÆc (tøc qu©n T©y S¬n) x«ng th¼ng vμo ®¹i
doanh cña ta” (An Nam qu©n doanh kû yÕu), “giÆc dïng
nh÷ng bã r¬m to ®Ó che ®ì mμ l¨n x¶ vμo, kÎ tr−íc ng·,
ng−êi sau nèi, hÕt th¶y ®Òu træ søc liÒu chÕt mμ chiÕn
®Êu” (ViÖt sö th«ng gi¸m c−¬ng môc).
Còng vμo kho¶ng canh t− ®ªm mång 4 th¸ng Giªng
Xu©n Kû DËu, khi ®¹o qu©n chñ lùc tiÕn ®¸nh ®ån
Ngäc Håi th× trªn h−íng phèi hîp, ®¹o qu©n cña §« ®èc
111
§Æng TiÕn §«ng lμm nhiÖm vô mòi bao v©y chiÕn dÞch,
bÊt ngê tiÕn c«ng dån dËp ®ån §èng §a. Qu©n giÆc kh«ng
xoay së kÞp v× chóng kh«ng ngê r»ng qu©n T©y S¬n l¹i tõ
h−íng ®−êng nói th×nh l×nh Ëp xuèng. §ån §èng §a bÞ
tiªu diÖt chØ sau vμi giê chiÕn ®Êu. Qu©n T©y S¬n thõa
th¾ng tiªu diÖt lu«n c¸c ®ån Yªn QuyÕt, Nam §ång råi
trμn vμo cöa « T©y Nam thμnh Th¨ng Long nh− mét mòi
lao tõ xa phãng th¼ng vμo cung T©y Long, n¬i T«n SÜ NghÞ
®Æt së chØ huy cña h¾n. §ang dån t©m trÝ vμo Ngäc Håi, th×
l¹i thÊy qu©n T©y S¬n Ëp ®Õn tõ mÆt t©y nam, T«n SÜ NghÞ
vμ c¸c t−íng sÜ Thanh hèt ho¶ng cùc ®é, kh«ng cßn c¸ch
nμo kh¸c lμ cuèng cuång nhanh chãng ch¹y tho¸t th©n.
Trong c¸c trËn §èng §a, Ngäc Håi, nh÷ng yÕu tè bÊt
ngê, thÇn tèc, bao v©y vμ tiÕn c«ng m·nh liÖt ®· ®−îc kÕt
hîp chÆt chÏ gi÷a chÝnh binh vμ kú binh, mét c¸ch hiÖp
®ång tμi t×nh ®· nh©n søc m¹nh cña qu©n T©y S¬n lªn gÊp
béi vμ t¹o kh¶ n¨ng bÊt ngê ®Ó ®Ì bÑp qu©n Thanh mét
c¸ch nhanh chãng, lμm cho chóng ho¶ng hèt, tuy chóng
®«ng h¬n ta gÊp nhiÒu lÇn. N¾m ch¾c thêi c¬ thùc hiÖn bÊt
ngê, hμnh ®éng thÇn tèc ®Ó giμnh chñ ®éng; tËn dông thêi
c¬, dùa vμo bÊt ngê ®Ó t¹o nªn thÕ trËn bao v©y, trong khi
chÝnh thÕ trËn bao v©y ®ã l¹i n©ng cao hiÖu lùc, t¸c ®éng
cña bÊt ngê; sö dông c¸c yÕu tè bÊt ngê, bao v©y vμ thÇn
tèc ®ã lμm tiÒn ®Ò vμ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hμnh ®éng
tiÕn c«ng m·nh liÖt nh»m tiªu diÖt mét sè cø ®iÓm then
chèt, yÕt hÇu thuéc hÖ thèng phßng ngù cña ®Þch. §©y thËt
ch¼ng kh¸c nμo dïng nh÷ng ngãn tay thÐp ®iÓm ®óng vμo
nh÷ng tö huyÖt cña giÆc, ®Ëp vì thÕ trËn cña giÆc ®Èy
chóng vμo t×nh tr¹ng tan r· vμ bÞ tiªu diÖt trong vßng v©y
112
cña ta. §©y lμ c¸ch ®¸nh kú diÖu cña Quang Trung. BÊt
ngê vμ thÇn tèc t¹o ra thêi c¬ bao v©y tiÕn c«ng m·nh liÖt
tiªu diÖt H¹ Håi, Ngäc Håi vμ §èng §a. Thêi c¬ nμy ®−îc
sö dông ®óng ®¾n, chÝnh x¸c l¹i t¹o ra thêi c¬ míi. “Thêi!
Thêi! Thùc kh«ng nªn lì”. §« ®èc §Æng TiÕn §«ng ®·
kh«ng bá lì khi “mét m×nh mét ngùa tiÕn lªn tr−íc, dÑp
yªn n¬i cung cÊm” (T«ng ®øc thª tù bi t¹i chïa Thuû L©m,
Ch−¬ng Mü, Hμ T©y, bμi v¨n bia do Phan Huy Ých so¹n,
Ng« Th× NhËm nhuËn s¾c), tøc lμ dÉn ®Çu kú binh T©y
S¬n t¸o b¹o thäc s©u vμo tËn cung T©y Long - chØ huy së
cña T«n SÜ NghÞ bªn bê s«ng Hång.
Mê s¸ng ngμy mïng 5 TÕt Kû DËu, ®¹o qu©n cña §«
®èc §Æng TiÕn §«ng tiÕn vμo gi¶i phãng Th¨ng Long. §Õn
tr−a, ®¹o qu©n chñ lùc cña Quang Trung cïng víi ®¹o
qu©n cña §« ®èc B¶o tiÕn vμo kinh thμnh. Khi §« ®èc
§Æng TiÕn §«ng ®em qu©n ra ®ãn, Quang Trung khen
ngîi: “viÖc qu©n cèt ë thÇn tèc, t−íng qu©n ®¸nh mét trËn
mμ thμnh c«ng, ta ®Õn sau thËt xÊu hæ”. §« ®èc §«ng tr¶
lêi: “Chóa th−îng ®em chÝnh binh ®¸nh phÝa tr−íc, thÇn
®em kú binh ®¸nh lÐn phÝa sau, ®ang ®ªm nh©n khi giÆc
kh«ng phßng ngù mμ ®¸nh nªn dÔ thμnh c«ng. V¶ l¹i,
Nghi §èng kh«ng ph¶i lμ ng−êi cã tμi lμm t−íng. §¸nh
®−îc ®Þch lμ nhê oai linh cña chóa th−îng vμ sù cè g¾ng
cña c¸c t−íng” (Minh ®« sö). §ã lμ sù kÕt hîp chÝnh binh
víi kú binh, gièng nh− trËn TØnh H×nh cña Hμn TÝn ph¸
TriÖu thêi L−u Bang. §©y lμ mét nghÖ thuËt hay vμ hiÓm,
cã tÝnh bÊt ngê cao, tÝnh thêi c¬ lín.
C¸ch ®¸nh nμy cña Quang Trung ®· ®−îc nªu lªn
trong lêi ®èi tho¹i trªn ®©y, võa thÓ hiÖn tÝnh khiªm tèn
113
lÉn tÇm nh×n xa cña Quang Trung vμ c¸c t−íng T©y S¬n.
NÐt tiªu biÓu ®Æc s¾c cña t− t−ëng qu©n sù Quang
Trung lμ t− t−ëng tiÕn c«ng, giμnh lÊy vμ n¾m ch¾c quyÒn
chñ ®éng tõ chiÕn l−îc, chiÕn dÞch ®Õn chiÕn ®Êu, dïng
c¸ch ®¸nh bao v©y, chia c¾t kÕt hîp víi ®ét ph¸ ®Ó tiÕn
c«ng tiªu diÖt gän gμng vμ triÖt ®Ó ®éi qu©n ®Þch víi sè
l−îng ®«ng h¬n. Qu©n Thanh rÊt chñ quan v× chóng ®ang
ë trªn ®μ tiÕn c«ng sau hμng lo¹t th¾ng lîi tr¬n tru dÔ
dμng chiÕm ®ãng kinh thμnh Th¨ng Long, lμm cho T«n SÜ
NghÞ t−ëng chõng ®ang n¾m trong tay quyÒn chñ ®éng
chiÕn l−îc, t−ëng chõng cã thÓ ®¸nh lóc nμo, ®¸nh ®Õn
®©u, ®¸nh nh− thÕ nμo lμ tuú thuéc vμo ý muèn cña
chóng. ThÕ nh−ng, ngay t¹i Phó Xu©n, víi t− t−ëng tiÕn
c«ng, víi tÝnh quyÕt ®o¸n nhanh chãng dùa trªn c¬ së
nh÷ng tÝnh to¸n toμn diÖn chÝnh x¸c, ®óng ®¾n, kü l−ìng,
ng−êi Anh hïng ¸o v¶i ®· giμnh l¹i quyÒn chñ ®éng chiÕn
l−îc vÒ tay m×nh khi quyÕt ®Þnh “lËp tøc xuÊt qu©n”.
ë vμo thÕ ph¶i “lÊy Ýt ®¸nh nhiÒu” vÊn ®Ò ®Æt ra lμ
ph¶i t¹o thÕ, t¹o thêi c¬ ®Ó chuyÓn ho¸ t−¬ng quan lùc
l−îng gi÷a hai bªn, dïng thÕ vμ thêi ®Ó t¨ng søc m¹nh
cña ta lªn gÊp béi, gi¶m søc m¹nh cña ®Þch xuèng nhiÒu
lÇn, Quang Trung ®· vËn dông tμi t×nh yÕu tè bÊt ngê
c¶ trong kÕ ho¹ch chiÕn l−îc, chiÕn dÞch lÉn trong hμnh
®éng. Trong thùc tÕ diÔn biÕn chiÕn sù, T«n SÜ NghÞ ®·
bÞ bÊt ngê vÒ ý ®Þnh chiÕn l−îc cña Quang Trung, bÊt
ngê vÒ nghÖ thuËt chiÕn dÞch vμ bÊt ngê c¶ trong c¸c
cuéc chiÕn ®Êu tõ c¸c trËn H¹ Håi, Ngäc Håi, §èng §a
®Õn mòi bao v©y thäc s©u - mòi kú binh kÕt hîp tμi t×nh,
®¸nh bÊt ngê vμo tæng hμnh dinh cña T«n SÜ NghÞ ë
114
cung T©y Long do §« ®èc §Æng TiÕn §«ng chØ huy.
Dùa trªn yÕu tè bÊt ngê, Quang Trung ®· x©y dùng thÕ
trËn bao v©y chiÕn l−îc, chiÕn dÞch, thùc hiÖn thÇn tèc tõ
hμnh qu©n chuÈn bÞ ®Õn tiÕp cËn c¸c cø ®iÓm yÕt hÇu then
chèt trong hÖ thèng phßng ngù cña ®Þch, vμ cuèi cïng
dïng tiÕn c«ng m·nh liÖt bao v©y thäc s©u t¸o b¹o ®Ó tiªu
diÖt nhanh gän c¸c ®¬n vÞ qu©n giÆc n»m trong vßng v©y
chiÕn ®Êu, vßng v©y chiÕn dÞch vμ vßng v©y chiÕn l−îc trªn
toμn bé l·nh thæ n−íc ta mμ qu©n ®Þch ®· x©m ph¹m. KÕt
qu¶ lμ chØ ®¸nh mét ®ßn TÕt Kû DËu lμ ®ñ ®Ó kÕt thóc
chiÕn tranh, thu th¾ng lîi hoμn toμn vÒ phÝa ta. Trong
chiÕn tranh, hai bªn ®Òu cã ý ®å vμ m−u kÕ ®Ó t¹o ra bÊt
ngê cho ®èi ph−¬ng, ®Òu thùc hμnh nghi binh ®Ó lõa nhau.
BÊt ngê vμ c¬ ®éng lμ nh÷ng nguyªn t¾c qu©n sù lín mμ
tõ x−a ®Õn nay ®Òu vËn dông. BÊt ngê vμ thÇn tèc lμ ®iÒu
kiÖn ®Ó t¹o thêi c¬, lμ h×nh thøc vËn ®éng cña t×nh huèng
®Ó dÉn ®Õn thêi c¬. Thêi c¬ lμ kÕt thóc cña chiÕn tranh,
t×nh huèng lμ sù ph¸t triÓn ®Õn ®é chÝn muåi, lμ m©u
thuÉn trong ®Êu tranh ®· ph¸t triÓn ®Õn cùc ®iÓm, ®Õn ®é
cÇn ®−îc chuyÓn ho¸.
C¸ch ®¸nh cña Quang Trung ®· ph¸t huy ®−îc søc
m¹nh kú diÖu v× ®−îc x©y dùng trªn mét nÒn t¶ng v÷ng
ch¾c. Tr−íc hÕt, Quang Trung ®· gi−¬ng cao ngän cê chÝnh
nghÜa ®¸nh giÆc ngo¹i x©m b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña Tæ
quèc, ®· gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng mét sè hiÒm khÝch trong néi
bé phong trμo T©y S¬n, ®· thu phôc ®−îc nh©n t©m c¶
n−íc vμ ®Æc biÖt lμ nh©n t©m B¾c Hμ trong vïng giÆc
chiÕm ®ãng ®ång lßng ®øng d−íi cê cña ng−êi anh hïng
d©n téc vÜ ®¹i. §Ó gióp qu©n T©y S¬n tiÕn c«ng thμnh
115
Th¨ng Long, nh©n d©n chÝn x· ë ngo¹i thμnh dïng r¬m
bÖn thμnh h×nh rång tÈm dÇu ®èt löa. Mét trËn "rång löa"
næi lªn tiªu diÖt lò giÆc thï. Nhμ th¬ Ng« Ngäc Du ®· viÕt
“nh− trªn trêi xuèng ai ®¶m ®−¬ng, mét trËn rång löa giÆc
tan tμnh”.
§Ó b¶o vÖ ®Êt ®ai thiªng liªng cña Tæ quèc, Quang
Trung ®· tËn dông thÕ ®Êt hiÓm trë tõ d·y nói Tam §iÖp
®Õn §Çm Mùc, tõ con ®−êng th−îng ®¹o Ëp xuèng Kh−¬ng
Th−îng. D−íi quyÒn chØ huy cña Quang Trung, t−íng sÜ
nghÜa qu©n T©y S¬n tμi trÝ, dòng c¶m cã kû luËt nghiªm
minh, s½n sμng hy sinh v× n−íc. Quang Trung cßn kÕt hîp
tμi t×nh c¸c yÕu tè bÊt ngê, bao v©y víi c«ng t¸c ®Þch vËn.
Tãm l¹i, Quang Trung ®· hîp ®−îc “søc m¹nh c¶ n−íc” ®Ó
®¹i ph¸ qu©n Thanh. C¸ch ®¸nh cña Quang Trung ®−îc
t¹o thμnh tõ nhiÒu yÕu tè, trong ®ã c¸c yÕu tè næi bËt lμ
bÊt ngê, thÇn tèc, bao v©y vμ tiÕn c«ng m·nh liÖt. TrËn
®¸nh Th¨ng Long cña Quang Trung lμ chiÕn dÞch lín ë
quy m« chiÕn l−îc, quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña chiÕn tranh.
T− t−ëng vμ nghÖ thuËt qu©n sù trong trËn nμy thÓ hiÖn
mét b−íc ph¸t triÓn míi trong nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt
Nam thêi trung cæ.
Ph−¬ng ph¸p t¸c chiÕn “c«ng thμnh” ë c¸c thêi kú tr−íc
Quang Trung ph¸t triÓn ch−a cao. §Õn Quang Trung th×
ph−¬ng ph¸p t¸c chiÕn nμy míi ®¹t ®Õn ®Ønh cao vÒ tr×nh
®é tæ chøc vμ chiÕn l−îc. ThÕ trËn chiÕn dÞch lμ mét thÕ
trËn liªn hoμn rÊt chÆt chÏ, ®ång thêi tiÕn c«ng trªn nhiÒu
h−íng, nhiÒu mòi cña n¨m ®¹o qu©n, ®¸nh vμo toμn bé c¬
cÊu ®éi h×nh phßng ngù cña ®Þch.
ViÖc chØ huy, ®iÒu hμnh chiÕn dÞch rÊt lμ tμi t×nh. Trªn
116
mét ph¹m vi réng lín cña mÊy tØnh B¾c Hμ, n¨m ®¹o qu©n
cïng triÓn khai hμnh ®éng vμ hiÖp ®ång mét c¸ch nhÞp
nhμng trªn c¸c h−íng c¸ch xa nhau, chøng tá mét tr×nh ®é
cao trong viÖc tæ chøc ®iÒu hμnh chØ huy mét chiÕn dÞch
lín. TrËn ®¸nh Th¨ng Long g©y c¶m gi¸c nã cã d¸ng dÊp
nh− mét chiÕn dÞch trong thêi ®¹i ngμy nay. VÒ mÆt nμy -
mÆt chØ huy chiÕn dÞch - trËn ®¸nh Th¨ng Long còng lμ
mét b−íc ph¸t triÓn míi, mét b−íc ph¸t triÓn cao h¬n vμ
hoμn thiÖn h¬n vÒ nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam thêi
trung cæ.
Quang Trung cïng c¸c t−íng sÜ nghÜa qu©n T©y S¬n ®·
®ãng gãp nhiÒu gi¸ trÞ to lín vÒ m−u kÕ chiÕn l−îc, kh¶
n¨ng tæ chøc trËn ®¸nh, ph−¬ng ph¸p t¸c chiÕn,... vμo kho
tμng nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam, lμm giμu thªm kho
tμng kinh nghiÖm nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam.
D©n téc ViÖt Nam cã mét nÒn t− t−ëng vμ nghÖ thuËt
qu©n sù ph¸t triÓn cao. NÒn t− t−ëng vμ nghÖ thuËt qu©n
sù ®ã dùa trªn c¬ së cña chiÕn tranh chÝnh nghÜa chèng
x©m l−îc vμ dùa trªn ®Æc ®iÓm tÝnh c¸ch cña con ng−êi
ViÖt Nam.
Quy luËt chung cña mét cuéc chiÕn tranh chÝnh nghÜa
chèng x©m l−îc lμ cã tÝnh chÊt nh©n d©n. Nh©n d©n ë c¸c
n−íc bÞ x©m l−îc ®øng lªn chèng giÆc ngo¹i x©m lμ mét lÏ
tÊt yÕu. Hä kh«ng muèn lμm n« lÖ cho n−íc ngoμi.
¡ngghen chØ ra r»ng: mét d©n téc muèn giμnh ®éc lËp cho
m×nh th× kh«ng ®−îc tù giíi h¹n nh÷ng ph−¬ng thøc
th«ng th−êng ®Ó tiÕn hμnh chiÕn tranh. Khëi nghÜa quÇn
chóng, chiÕn tranh c¸ch m¹ng, c¸c ®éi du kÝch ë kh¾p mäi
n¬i, ®ã lμ ph−¬ng thøc duy nhÊt nhê ®ã mμ mét d©n téc
117
nhá cã thÓ chiÕn th¾ng ®−îc d©n téc lín, mμ mét qu©n ®éi
Ýt m¹nh h¬n cã thÓ ®èi lËp ®−îc víi qu©n ®éi m¹nh h¬n vμ
cã tæ chøc tèt h¬n 1.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng chØ râ: Kh«ng cã g× quý
h¬n ®éc lËp, tù do!. Tõ thêi Hai Bμ Tr−ng cho ®Õn ngμy
nay, c¸c cuéc chiÕn tranh chèng x©m l−îc cña d©n téc ta
®Òu cã tÝnh chÊt nh©n d©n. §Õn thêi nhμ TrÇn vμ thêi Lª
Lîi - NguyÔn Tr·i, cuéc chiÕn tranh nh©n d©n ®· ph¸t
triÓn cao h¬n c¸c thêi kú kh¸c.
Thêi ®¹i ngμy nay, cuéc chiÕn tranh nh©n d©n do §¶ng
ta l·nh ®¹o ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é míi, cao h¬n
tÊt c¶ c¸c cuéc chiÕn tranh nh©n d©n tr−íc kia.
Trong lÞch sö còng cã cuéc chiÕn tranh chÝnh nghÜa
chèng x©m l−îc kh«ng giμnh ®−îc th¾ng lîi, nguyªn nh©n
lμ do kh«ng cã sù thèng nhÊt gi÷a ®iÒu kiÖn chñ quan víi
quy luËt kh¸ch quan. H¹n chÕ chung lμ ë chç tËp ®oμn l·nh
®¹o chiÕn tranh kh«ng cã ®−êng lèi, chÝnh s¸ch chÝnh trÞ vμ
qu©n sù ®óng ®¾n, nªn kh«ng tËp hîp ®−îc søc m¹nh cña
nh©n d©n, kh«ng ph¸t huy ®−îc tμi trÝ cña nh©n d©n.
ë ViÖt Nam, c¸c cuéc chiÕn tranh nh©n d©n th−êng
ph¸t triÓn cao, phong phó vμ cã søc m¹nh. Søc m¹nh Êy
®−îc t¹o nªn tõ b¶n chÊt, tÝnh c¸ch cña con ng−êi ViÖt
Nam: th«ng minh, tμi trÝ, rÊt yªu tù do vμ d©n chñ, cã ý
thøc d©n téc víi tinh thÇn ®oμn kÕt vμ cè kÕt d©n téc cao;
quËt c−êng, bÊt khuÊt, cã tμi thao l−îc vμ lßng nh©n ®¹o.
Víi ®øc tÝnh tèt ®Ñp nh− thÕ nªn c¸c cuéc chiÕn tranh
____________
1 Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin, I.V.Xtalin: Bμn vÒ chiÕn tranh
nh©n d©n, Nxb. Sù thËt, Hμ Néi, 1970, tr.27.
118
nh©n d©n ë ViÖt Nam th−êng lμ ph¸t triÓn cao. Së dÜ cã sù
ph¸t triÓn cao ®ã lμ do cã sù kÕt hîp, thèng nhÊt ®−îc quy
luËt kh¸ch quan cña c¸c cuéc chiÕn tranh chÝnh nghÜa
chèng x©m l−îc víi ®iÒu kiÖn chñ quan cña ®Æc ®iÓm ViÖt
Nam, ®ång thêi ph¸t huy ®−îc cao ®é tÝnh n¨ng ®éng chñ
quan ®ã. ChiÕn tÝch trËn Th¨ng Long cña Quang Trung cã
thÓ so s¸nh víi c¸c trËn ®¸nh hay nhÊt trong lÞch sö chiÕn
tranh thÕ giíi. §¸nh chÝnh diÖn - ®ã lμ chÝnh binh, kÕt hîp
víi bao v©y vu håi, ®¸nh vμo ®»ng sau l−ng - ®ã lμ kú binh.
§¸nh nh− thÕ ®Þch kh«ng cã c¸ch ®èi phã. NghÖ thuËt
qu©n sù cña Quang Trung ®¹t tíi ®Ønh cao nh− thÕ nhê
dùa vμo c¬ së chÝnh trÞ v÷ng ch¾c cña mét cuéc chiÕn
tranh chÝnh nghÜa chèng x©m l−îc mμ toμn d©n, toμn
qu©n ®Òu ®ång lßng nhÊt trÝ tham gia vμ tÝch cùc tiÕn
hμnh. Ngμy nay qu©n vμ d©n ta cÇn ph¶i kÕ thõa vμ ph¸t
huy tinh hoa cña t− t−ëng vμ nghÖ thuËt qu©n sù Quang
Trung, lμm phong phó kho tμng truyÒn thèng qu©n sù quý
b¸u ViÖt Nam.
TrËn ®¸nh Th¨ng Long ®¹i ph¸ qu©n Thanh cña
Quang Trung lμ sù kÕ tôc xuÊt s¾c c¸c trËn Nh− NguyÖt,
B¹ch §»ng, Chi L¨ng vμ sau nμy chiÕn dÞch §iÖn Biªn
Phñ, chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lμ sù kÕ tôc tuyÖt vêi cña c¸c
trËn ®¸nh x−a kia.
ChiÕn dÞch biªn giíi
(16 th¸ng 9 ®Õn 15-11-1950)
T×nh h×nh chung
- ChiÕn dÞch Biªn giíi 1950 lμ mét chiÕn dÞch tiÕn c«ng
119
më ®Çu trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m
l−îc lÇn thø hai cña nh©n d©n ta.
- Kh«ng gian chiÕn dÞch bao gåm c¸c tØnh Cao B»ng,
L¹ng S¬n.
- Thêi gian diÔn ra tõ ngμy16 th¸ng 9®Õn 15-11-1950.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: §¹i ®oμn (S− ®oμn) bé binh 308, c¸c trung ®oμn
bé binh 174, 209 vμ bèn tiÓu ®oμn bé binh ®éc lËp.
+ §Þch: lùc l−îng t¹i chç - 11 tiÓu ®oμn bé binh vμ
mét sè ®¹i ®éi ®éc lËp; lùc l−îng c¬ ®éng - 2 binh ®oμn
(trung ®oμn) c¬ ®éng.
DiÔn biÕn chÝnh
B−íc vμo n¨m 1950, n¨m thø n¨m cña cuéc kh¸ng
chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l−îc, ®Þch ®· b¾t ®Çu
suy yÕu. VÒ phÝa ta, sau khi tæ chøc ®−îc mét sè ®¬n vÞ
c¬ ®éng m¹nh (®¹i ®oμn, trung ®oμn), ®©y lμ thêi ®iÓm
ta cã ®iÒu kiÖn ph¸ thÕ bao v©y cña ®Þch ®èi víi vïng
c¨n cø ®Þa, giμnh l¹i quyÒn chñ ®éng chiÕn l−îc, nèi liÒn
hËu ph−¬ng víi c¸c n−íc anh em. Ta quyÕt ®Þnh më
chiÕn dÞch Biªn giíi.
TrËn ®¸nh then chèt më mμn chiÕn dÞch lμ trËn tiÕn
c«ng c¨n cø §«ng Khª, mét c¨n cø m¹nh cña ®Þch n»m
trªn trôc ®−êng 4 L¹ng S¬n - Cao B»ng. Sau khi ®· tiªu
diÖt c¸c cø ®iÓm ngo¹i vi, ®Õn ngμy 16 th¸ng 9, tõ c¸c
h−íng, Trung ®oμn 174, Trung ®oμn 209 tiÕn c«ng c¨n cø
chÝnh. Sau hai ngμy giμnh giËt chiÕn ®Êu quyÕt liÖt, tr−a
18 th¸ng 9, ta ®· lμm chñ §«ng Khª.
Tr−íc thÊt b¹i ®ã, ®Þch t¨ng c−êng lùc l−îng cho Cao
120
B»ng b»ng kh«ng vËn, ®ång thêi tæ chøc mét binh ®oμn c¬
®éng m¹nh tõ L¹ng S¬n tiÕn lªn theo trôc ®−êng 4. MÆt
kh¸c, chóng më cuéc hμnh qu©n nghi binh ®¸nh lªn Th¸i
Nguyªn, hßng thu hót lùc l−îng ta vÒ h−íng ®ã.
N¾m ch¾c hμnh ®éng cña ®Þch, §¹i ®oμn 308 vμ Trung
®oμn 174 tæ chøc trËn ®Þa mai phôc ®ãn ®¸nh binh ®oμn
L¬ Pagi¬ trªn ®−êng ThÊt Khª - §«ng Khª. Binh ®oμn c¬
®éng nμy cña ®Þch cã nhiÖm vô chiÕm l¹i §«ng Khª vμ ®ãn
c¸c lùc l−îng cña chóng rót khái Cao B»ng. §ång thêi, ta
c¬ ®éng Trung ®oμn 209 tõ §«ng Khª lªn chÆn ®¸nh binh
®oμn S¸ct«ng cña ®Þch tõ Cao B»ng rót vÒ.
Tõ ngμy 3 ®Õn 7 th¸ng 10, b»ng vËn ®éng chiÕn liªn
tôc b¸m ®¸nh ®Þch, ta ®· kh«ng cho hai binh ®oμn phÝa
b¾c vμ phÝa nam (L¬ Pagi¬ vμ S¸ct«ng) cña ®Þch héi qu©n
®−îc víi nhau, bao v©y c« lËp chóng vμ ®Õn ngμy 7 th¸ng
10, ta ®· hoμn toμn tiªu diÖt c¸c binh ®oμn L¬ Pagi¬ vμ
S¸ct«ng, b¾t sèng toμn bé bé tham m−u hai binh ®oμn
nμy. KÕ ho¹ch t¸c chiÕn cña ®Þch bÞ bÎ g·y. Hèt ho¶ng
tr−íc nguy c¬ bÞ tiªu diÖt, ngμy 10-10-1950, qu©n ®Þch
ph¶i lÇn l−ît rót bá ThÊt Khª, §ång §¨ng, L¹ng S¬n... HÖ
thèng phßng thñ ®−êng 4 mμ ®Þch ®· dμy c«ng x©y dùng
trong ba n¨m, chØ trong mét thêi gian ng¾n bÞ ph¸ vì tan
tμnh. C¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng cña ta tõ ®©y ®· nèi liÒn ®−îc
víi Trung Quèc vμ c¸c n−íc anh em ñng hé vμ gióp ®ì ta
trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc.
KÕt qu¶ chiÕn dÞch, ta tiªu diÖt 10 tiÓu ®oμn (trong ®ã
gåm toμn bé hai binh ®oμn c¬ ®éng lμ L¬ Pagi¬ vμ S¸ct«ng -
h×nh thøc tæ chøc cao nhÊt cña Qu©n ®éi liªn hiÖp Ph¸p),
víi tæng céng 8.300 tªn (cã 3.500 tªn bÞ b¾t sèng), gi¶i
121
phãng mét vïng biªn giíi quan träng gåm hai tØnh Cao
B»ng vμ L¹ng S¬n. HÖ qu¶ trùc tiÕp lμ buéc ®Þch ph¶i rót
bá mét lo¹t thÞ x·: Th¸i Nguyªn, Lμo Cai, Hßa B×nh vμ
nhiÒu thÞ trÊn kh¸c.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
ChiÕn dÞch Biªn giíi më ra ®óng vμo thêi ®iÓm cÇn
thiÕt, ®· ®−a cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña chóng ta
sang mét thêi kú míi. §ã lμ th¾ng lîi cña nghÖ thuËt vÒ
m−u kÕ, thÕ trËn vμ c¸ch ®¸nh. Trong ph¹m vi kh«ng gian
chiÕn l−îc, nã còng chøng tá ta ®· chän h−íng më chiÕn
dÞch tiÕn c«ng chÝnh x¸c, t¹o nªn hÖ qu¶ rung ®éng chiÕn
l−îc, më ra côc diÖn chiÕn tranh míi. Víi kh¶ n¨ng cã h¹n,
ta ®· kiªn quyÕt tËp trung thÕ trËn ®¸nh døt ®iÓm lμ c¸ch
®¸nh s¸ng t¹o, ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao. §¸nh cø ®iÓm (c«ng
kiªn) vμ ®¸nh vËn ®éng ®Ó diÖt viÖn (®¸nh ®iÓm diÖt viÖn)
lμ nh÷ng b−íc tr−ëng thμnh trong t¸c chiÕn cña chiÕn dÞch
nμy. Tuy nhiªn, nghÖ thuËt n¾m thêi c¬ ph¸t triÓn chiÕn
dÞch khi ®Þch bÞ rung ®éng m¹nh cßn yÕu, cho nªn ch−a
ph¸t huy vμ tËn dông hÕt kh¶ n¨ng ®Ó giμnh th¾ng lîi lín
h¬n khi qu©n ®Þch bá ch¹y.
ChiÕn dÞch ®iÖn biªn phñ
(13 th¸ng 3 ®Õn 7-5-1954)
ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ lμ mét chiÕn dÞch tiÕn c«ng
chiÕn l−îc, mét trËn quyÕt chiÕn chiÕn l−îc, kÕt thóc chiÕn
côc §«ng - Xu©n 1953- 1954, trong kh¸ng chiÕn chèng
thùc d©n Ph¸p x©m l−îc.
122
 Kh«ng gian chiÕn dÞch bao gåm khu vùc §iÖn Biªn Phñ -
T©y B¾c.
Thêi gian diÔn ra tõ ngμy 13 th¸ng 3 ®Õn 7-5-1954.
Tõ ngμy 19-12-1946 ®Õn n¨m 1952, sau b¶y n¨m tiÕn
hμnh chiÕn tranh x©m l−îc ViÖt Nam, thùc d©n Ph¸p ®· bÞ
thiÖt h¹i h¬n 30 v¹n binh lÝnh vμ sÜ quan. C¸c kÕ ho¹ch
cña L¬c¬lÐc, Valuy ®Õn §¸cgi¨ngli¬, B«la, Pinh«ng, R¬ve,
T¸txinhi theo nhau ph¸ s¶n. Ng−êi Ph¸p lóc nμo còng
nh− ph¶i lμm l¹i tõ ®Çu. Cuéc chiÕn tranh kh«ng trËn
tuyÕn cña thÕ trËn chiÕn tranh nh©n d©n ViÖt Nam ®¸nh
c¶ ë ®»ng tr−íc vμ sau l−ng ®Þch; c¶ ë n«ng th«n vμ thμnh
thÞ ®· lμm cho qu©n Ph¸p mÖt mái, suy yÕu. ChÝnh phñ
Ph¸p theo ®ã mμ dùng lªn ®æ xuèng 17 lÇn, n¨m Cao uû
vμ s¸u viªn Tæng chØ huy qu©n ®éi Ph¸p ë §«ng D−¬ng lÇn
l−ît bÞ triÖu håi.
Nh©n d©n ViÖt Nam qua b¶y n¨m kh¸ng chiÕn, d−íi sù
l·nh ®¹o cña §¶ng vμ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, cμng chiÕn
®Êu, cμng tr−ëng thμnh vμ lín m¹nh. Tõ nh÷ng ®éi VÖ
quèc qu©n nhá bÐ s¸t c¸nh víi c¸c ®éi d©n qu©n tù vÖ
trong c¶ n−íc víi nh÷ng vò khÝ th« s¬, thiÕu thèn vÒ nhiÒu
mÆt, lùc l−îng vò trang nh©n d©n ViÖt Nam ®· tõng b−íc
ph¸t triÓn lªn ba thø qu©n: bé ®éi chñ lùc, bé ®éi ®Þa
ph−¬ng vμ d©n qu©n du kÝch, h×nh thμnh lùc l−îng c¬
®éng vμ lùc l−îng t¹i chç.
Nhê cã ®−êng lèi chiÕn tranh nh©n d©n kÕt hîp víi hai
ph−¬ng thøc tiÕn hμnh chiÕn tranh - chiÕn tranh du kÝch
vμ chiÕn tranh chÝnh quy (chiÕn tranh b»ng c¸c binh ®oμn
chñ lùc), tõ thÕ bÞ ®éng qu©n vμ d©n ta ®· chuyÓn dÇn
sang thÕ chñ ®éng, liªn tiÕp giμnh ®−îc nhiÒu th¾ng lîi
123
qua c¸c chiÕn dÞch: ViÖt B¾c 1947, Biªn giíi 1950, Trung
du - ®−êng 18 - Hμ Nam Ninh 1951, Hoμ B×nh 1951 -
1952, vμ ®Æc biÖt lμ ®Õn chiÕn dÞch T©y B¾c - Th−îng Lμo
1952 - 1953.
Tr−íc nh÷ng thÊt b¹i liªn tiÕp ë §«ng D−¬ng, d− luËn
Ph¸p ngμy cμng ch¸n ng¸n víi cuéc chiÕn tranh nμy. BÕ
t¾c vμ lóng tóng, ChÝnh phñ Ph¸p kh«ng cßn muèn tiÕp
tôc cuéc chiÕn tranh qu¸ tèn kÐm vμ v« väng, nh−ng còng
ch−a muèn nh−êng chç cho ng−êi Mü nh¶y vμo. Hä cho
r»ng mét gi¶i ph¸p tèt nhÊt lóc nμy lμ víi sù gióp ®ì tiÒn
b¹c vμ vò khÝ cña Mü, trong mét thêi gian t−¬ng ®èi ng¾n
cè giμnh mét th¾ng lîi cã tÝnh quyÕt ®Þnh trªn chiÕn
tr−êng, ®Ó tõ ®ã rót ra khái cuéc chiÕn tranh b»ng mét “lèi
tho¸t danh dù”, trªn bμn ®μm ph¸n.
Ngμy 7-5-1953 víi sù tho¶ thuËn cña Mü, Thñ t−íng
Ph¸p Rªnª Maye ®· cö t−íng bèn sao Nava thay t−íng
Xal¨ng sang lμm Tæng chØ huy qu©n viÔn chinh Ph¸p ë
§«ng D−¬ng. KÕ ho¹ch Nava ®−îc ra ®êi trong hoμn c¶nh
®ã nh»m cøu v·n danh dù cho n−íc Ph¸p.
KÕ ho¹ch qu©n sù ®¹i quy m« mang tªn Nava cã néi
dung c¬ b¶n lμ:
- Mét môc tiªu: kÕt thóc chiÕn tranh §«ng D−¬ng trong
18 th¸ng.
- Hai biÖn ph¸p:
a) T¨ng qu©n: ®−a thªm qu©n tõ chÝnh quèc, qu©n lª
d−¬ng, qu©n nguþ b¶n xø ®i ®«i víi viÖc xin thªm tiÒn b¹c,
vò khÝ Mü.
b) TËp trung qu©n: thμnh lËp c¸c tiÓu ®oμn c¬ ®éng ®Ó
124
h×nh thμnh c¸c binh ®oμn c¬ ®éng chiÕn l−îc (Côm c¬ ®éng
cã tÝnh chiÕn l−îc - groupe mobilÌs).
- Hai giai ®o¹n:
a) Giai ®o¹n §«ng - Xu©n 1953-1954: gi÷ thÕ phßng
ngù ë phÝa B¾c, thùc hμnh tiÕn c«ng chiÕn l−îc phÝa Nam.
b) Giai ®o¹n Thu - §«ng 1954 ®Õn gi÷a n¨m 1955: ®−a
toμn bé lùc l−îng ra phÝa B¾c thùc hμnh “Tæng giao
chiÕn”, gi¸ng ®ßn quyÕt ®Þnh t¹o thÕ m¹nh trªn bμn ®μm
ph¸n ®Ó n−íc Ph¸p rót ra khái cuéc chiÕn tranh trªn thÕ
ng−êi chiÕn th¾ng.
Ngay tõ ®Çu n¨m 1953, thùc hiÖn kÕ ho¹ch, Nava ®·
huy ®éng 480.000 qu©n víi 267 tiÓu ®oμn, trong ®ã gåm 84
tiÓu ®oμn c¬ ®éng, riªng chiÕn tr−êng B¾c Bé cã 44 tiÓu
®oμn tinh nhuÖ. VÒ kh«ng qu©n, ngoμi sù chi viÖn cña Mü,
Nava cßn cã trong tay 300 m¸y bay chiÕn ®Êu vμ m¸y bay
vËn t¶i.
Më ®Çu cho kÕ ho¹ch nμy, s¸u th¸ng cuèi n¨m 1953,
Nava ®· më hμng lo¹t c¸c cuéc hμnh qu©n cμn quÐt lín ë
nhiÒu n¬i (L¹ng S¬n, TrÞ - Thiªn, Ninh B×nh) nh»m tiªu
hao, tiªu diÖt lùc l−îng cña ta, ®ång thêi th¨m dß ý ®å
qu©n sù cña ta nh−ng vÉn ch−a t×m ra ®¸p sè.
C¸c cuéc hμnh binh Êy chØ g©y cho ta mét sè tæn thÊt
vÒ kho tμng nh− ë L¹ng S¬n. Trong khi ®ã chóng l¹i bÞ
qu©n vμ d©n ®Þa ph−¬ng ®¸nh cho nh÷ng ®ßn thiÖt h¹i
nÆng nÒ, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 12 tiÓu ®oμn (gÇn b»ng
sè qu©n c¬ ®éng võa ®−îc t¨ng thªm). Cßn c¸c ®¬n vÞ chñ
lùc cña ta (trõ §¹i ®oμn 320 ®ang ®èi phã víi ®Þch ë §ång
b»ng B¾c Bé) vÉn “¸n binh bÊt ®éng” võa huÊn luyÖn, võa
chê lÖnh xuÊt qu©n.
125
Cuèi th¸ng 9-1953, Bé ChÝnh trÞ ®· häp ®Ó th«ng qua
kÕ ho¹ch t¸c chiÕn §«ng - Xu©n 1953-1954. §©y lμ mét kÕ
ho¹ch ®å sé chøa ®ùng nhiÒu nÐt ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt
qu©n sù mμ trong ®ã m−u kÕ chiÕn l−îc ®· ®−îc B¸c Hå
kh¸i qu¸t b»ng mét cö chØ hÕt søc ®¬n gi¶n, nh− lêi kÓ sau
nμy cña §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p: Bμn tay B¸c ®ang ®Æt
trªn bμn bçng gi¬ lªn råi n¾m l¹i, sau ®ã B¸c l¹i më, xße
réng n¨m ngãn tay ra n¨m h−íng, Ng−êi nãi: §Þch tËp
trung qu©n c¬ ®éng ®Ó t¹o nªn søc m¹nh, kh«ng sî! Ta
buéc ®Þch ph¶i ph©n t¸n binh lùc th× søc m¹nh ®ã kh«ng
cßn. §ã chÝnh lμ m−u kÕ chiÕn l−îc c¨ng ®Þch ra mμ ®¸nh.
§iÒu ®Çu tiªn lμ viÖc chän h−íng, ®Þa bμn më chiÕn
dÞch, t×nh h×nh ®Þch - ta vμ kh¶ n¨ng tr×nh ®é t¸c chiÕn
cña ta lóc ®ã ch−a cho phÐp qu©n ta ®¸nh lín, ®¸nh tiªu
diÖt ë chiÕn tr−êng ®ång b»ng, ®« thÞ. Nh−ng yªu cÇu cña
chiÕn tranh lóc ®ã lμ qu©n ta ph¶i ®¸nh tiªu diÖt lín, gi¶i
phãng mét vïng ®Êt ®ai réng lín th× míi lμm chuyÓn biÕn
c¬ b¶n vμ nhanh chãng côc diÖn chiÕn tranh. Muèn ®¸nh
b¹i c¸c biÖn ph¸p, thñ ®o¹n chiÕn l−îc chiÕn dÞch cña ®Þch,
®¸nh tiªu diÖt lín, trong khi kÎ ®Þch l¹i ®«ng qu©n vμ vò
khÝ trang bÞ h¬n ta, ®Ó giμnh ®−îc th¾ng lîi, Ýt th−¬ng
vong th× ta ph¶i chän h−íng ®Þch yÕu vμ ë ®Þa bμn rõng
nói thiªn hiÓm.
Më ®Çu chiÕn côc §«ng - Xu©n 1953-1954, §¹i ®oμn
316 ®−îc lÖnh tiÕn lªn T©y B¾c chÝnh lμ nh»m vμo h−íng
nh− vËy. B−íc ra qu©n chiÕn l−îc ®Çu tiªn cña ta ®· ®iÓm
tróng huyÖt ®Þch, Nava véi v· ®iÒu ®éng s¸u tiÓu ®oμn c¬
®éng t¨ng c−êng cho §iÖn Biªn Phñ, biÕn nã thμnh mét
tËp ®oμn cø ®iÓm m¹nh víi binh lùc lªn tíi chÝn tiÓu ®oμn.
126
Nava muèn biÕn §iÖn Biªn Phñ thμnh mét ph¸o ®μi v÷ng
ch¾c, lμ mét c¸i chèt - mét c¸i bÉy hay mét c¸i m¸y
nghiÒn, s½n sμng nghiÒn n¸t c¸c s− ®oμn chñ lùc cña ta,
®ång thêi cã thÓ b¶o vÖ ®Êt Lμo chóng ®ang chiÕm ®ãng.
PhÝa ta còng t−¬ng kÕ tùu kÕ, m−u kÕ cña Hå ChÝ Minh lμ:
thùc hiÖn chiÕn tranh nh©n d©n, c¨ng ®Þch ra trªn toμn
chiÕn tr−êng §«ng D−¬ng mμ ®¸nh, trãi ®Þch l¹i trªn
chiÕn tr−êng §iÖn Biªn Phñ ®Ó tiªu diÖt. Ngay sau ®ã ta
chän §iÖn Biªn Phñ lμm ®iÓm quyÕt chiÕn chiÕn l−îc.
§¸nh §iÖn Biªn Phñ quan träng h¬n c¶ lμ ph¶i chän
h−íng, ®Þa bμn, môc tiªu chÝnh x¸c. V× tuy lμ rõng nói xa
hËu ph−¬ng chiÕn l−îc nh−ng ®Þch vÉn cã thÓ ®iÒu c¸c
binh ®oμn c¬ ®éng ®i øng cøu b»ng ®−êng kh«ng.
§Ó h¹n chÕ c¸c lùc l−îng c¬ ®éng øng cøu - mét thñ
®o¹n t¸c chiÕn lîi h¹i cã hiÖu lùc cña ®Þch - ta ph¶i ph©n
t¸n chóng ra c¸c chiÕn tr−êng kh¸c, kh«ng ®Ó chóng cã
kh¶ n¨ng øng cøu cho §iÖn Biªn Phñ. Nh− thÕ lμ lμm cho
®Þch ph¶i tan mμ ta th× tô. Muèn m−u kÕ ®−îc thùc hiÖn
th× ta ph¶i nghi binh, lõa ®Þch, ®iÒu ®éng ®Þch, buéc chóng
ph¶i ®Õn n¬i ta lùa chän vμ bÞ giam ch©n ë ®ã.
§¸nh vμo chç ®Þch tÊt ph¶i cøu. §Ó t¹o thÕ cho chiÕn
dÞch §iÖn Biªn Phñ, ta gi¶i phãng Lai Ch©u, sau ®ã
lÖnh cho Trung ®oμn 36 §¹i ®oμn 308 bao v©y phÝa nam
§iÖn Biªn Phñ chÆn ®−êng nèi th«ng víi Th−îng Lμo.
Ta ®· cho mét sè ®¬n vÞ chñ lùc nhá mμ tinh ®¸nh vμo
c¸c h−íng ®Þch yÕu nh−ng l¹i hiÓm, cã ý nghÜa chiÕn
l−îc vÒ chÝnh trÞ vμ buéc ®Þch ph¶i øng cøu. §ã lμ c¸c
h−íng Th−îng Lμo, Trung Lμo, H¹ Lμo, §«ng B¾c
Campuchia vμ b¾c T©y Nguyªn.
127
ë c¸c h−íng ®ã qu©n ®Þch nhanh chãng bÞ tiªu diÖt, ta
gi¶i phãng ®−îc mét sè thÞ trÊn, thÞ x·.
Tr−íc nguy c¬ mÊt qu©n, mÊt ®Êt, ®Þch buéc ph¶i tung
lùc l−îng c¬ ®éng ra c¸c h−íng ®ã ®Ó cøu v·n t×nh thÕ.
PhÝa ta tiÕp tôc ®Èy m¹nh chiÕn tranh du kÝch trong c¶
n−íc vμ vÉn bè trÝ mét sè ®¬n vÞ chñ lùc tinh nhuÖ lμm
nhiÖm vô k×m gi÷ vμ giam ch©n c¸c lùc l−îng c¬ ®éng nμy.
Nhê m−u kÕ ®ã ta ®· ®iÒu ®éng kho¶ng 70 tiÓu ®oμn
trªn tæng sè 84 tiÓu ®oμn c¬ ®éng cña ®Þch ra c¸c chiÕn
tr−êng trªn toμn §«ng D−¬ng.
§Þch ph¶i tæ chøc b¶y “con nhÝm”:
- ë Th−îng Lμo hai côm cø ®iÓm.
- ë Trung Lμo mét côm cø ®iÓm.
- ë H¹ Lμo mét côm cø ®iÓm.
- ë T©y Nguyªn hai côm cø ®iÓm.
- ë §iÖn Biªn Phñ lμ mét tËp ®oμn cø ®iÓm m¹nh nhÊt
(nhiÒu côm).
Ta ®· thμnh c«ng trong viÖc ®iÒu ®éng ph©n t¸n ®Þch
trªn n¨m chiÕn tr−êng. Qu¶ ®Êm m¹nh cña ®Þch ®· bÞ xoÌ
ra thμnh n¨m ngãn tay. Ta ®· cao tay h¬n ®Þch. Sau nμy
chÝnh t−íng Nava còng ph¶i thó nhËn r»ng h¬n 80% lùc
l−îng c¬ ®éng cña qu©n Ph¸p ®· bÞ ph©n chia ra c¸c chiÕn
tr−êng §«ng D−¬ng vμ khi qu©n ViÖt Minh næ sóng tiÕn
c«ng §iÖn Biªn Phñ th× lùc l−îng c¬ ®éng cña chóng
kh«ng thÓ tËp trung lín ®Ó ®èi phã ®−îc n÷a. KÕ ho¹ch
Nava b¾t ®Çu bÞ ®¶o lén.
T¹i chiÕn tr−êng chÝnh §iÖn Biªn Phñ, lóc ®Çu Bé ChØ
huy chiÕn dÞch (bé phËn ®i tr−íc) cã sù tham gia ý kiÕn
cña c¸c ®ång chÝ cè vÊn Trung Quèc, ®· ®Ò ra kÕ ho¹ch t¸c
128
chiÕn víi ph−¬ng ch©m “®¸nh nhanh, gi¶i quyÕt nhanh”
quyÕt t©m tiªu diÖt tËp ®oμn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ chØ
hai ngμy ba ®ªm trong ®iÒu kiÖn ®Þch cßn ®ang phßng ngù
l©m thêi.
Khi §¹i t−íng - Tæng T− lÖnh Vâ Nguyªn Gi¸p, ChØ
huy tr−ëng chiÕn dÞch, nghe b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c chuÈn bÞ,
«ng rÊt ph©n v©n, mÆc dï ch−a cã ®ñ yÕu tè ®Ó b¸c bá
ph−¬ng ¸n ®· chän cña bé phËn ®i tr−íc.
DiÔn biÕn trªn toμn chiÕn tr−êng §«ng D−¬ng lóc nμy
l¹i cã nh÷ng thay ®æi. §Æc biÖt lμ ë §iÖn Biªn Phñ, Nava
®iªn cuång, mï qu¸ng quyÕt t©m t¨ng c−êng x©y dùng c«ng
sù, s©n bay, bæ sung lùc l−îng lªn tíi 17 tiÓu ®oμn nh»m
biÕn n¬i ®©y thμnh “cèi xay thÞt” ®Ó nghiÒn n¸t chñ lùc ta.
Tr−íc t×nh h×nh ®ã, §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p rÊt quyÕt
®o¸n, nh¹y bÐn n¾m b¾t t×nh h×nh, ®Ò nghÞ thay ®æi ph−¬ng
ch©m t¸c chiÕn tõ “®¸nh nhanh, gi¶i quyÕt nhanh” sang
“®¸nh ch¾c, tiÕn ch¾c” theo ®óng chØ thÞ cña Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh, ®¸nh ph¶i ch¾c th¾ng. §ã lμ chç dùa cho «ng thay ®æi
ph−¬ng ch©m. KÕ ho¹ch nμy cña «ng ®· ®−îc Th−êng vô
Trung −¬ng §¶ng vμ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh phª chuÈn.
§Ó cã ®−îc quyÕt ®Þnh ®ã «ng ®· ph¶i tr¶i qua nh÷ng
tr¨n trë cùc kú khã kh¨n, c©n nh¾c thËn träng, xö lý kh«n
khÐo, kiªn tr× thuyÕt phôc ®Ó võa gi÷ v÷ng ®−îc nguyªn
t¾c, võa b¶o ®¶m ®−îc ®oμn kÕt nhÊt trÝ cao trong l·nh
®¹o vμ víi cè vÊn b¹n.
Theo ®ã, ta chñ tr−¬ng chuÈn bÞ kü l−ìng, ®¸nh ch¾c,
tiÕn ch¾c, v× lóc nμy ®Þch ®· t¨ng c−êng lùc l−îng, thiÕt kÕ
phßng ngù v÷ng ch¾c, kh¶ n¨ng ®¸nh nhanh, th¾ng nhanh
trë nªn h¹n chÕ.
129
DiÔn biÕn chiÕn dÞch
Ta thùc hμnh nghi binh chiÕn l−îc trùc tiÕp cho §iÖn
Biªn Phñ b»ng c¸ch ®Ó §¹i ®oμn 308 ®¸nh sang Th−îng
Lμo. Nhê ®ã ta cã thÓ chuyÓn ®æi ®éi h×nh, bè trÝ l¹i lùc
l−îng, tæ chøc l¹i trËn ®Þa, ®Æc biÖt lμ c¸c trËn ®Þa ph¸o vμ
chñ ®éng tõng b−íc tËp trung mét lùc l−îng gåm trªn n¨m
®¹i ®oμn chñ lùc ®Ó chuÈn bÞ chiÕn ®Êu dμi ngμy víi ®Þch.
Cã thÓ nãi ®©y lμ mét c¬ héi lín ®Ó ph¸t huy ®−îc tinh
thÇn, trÝ tuÖ cña toμn qu©n vμ søc m¹nh cña toμn d©n
nh»m tiªu diÖt sinh lùc ®Þch. Trong bèi c¶nh ®ã, chiÕn
tr−êng §iÖn Biªn Phñ ®· trë thμnh ®iÓm quyÕt chiÕn
chiÕn l−îc nãng báng cña c¶ hai bªn. Ta quyÕt ®Þnh më
chiÕn dÞch chiÕn l−îc tiÕn c«ng tËp ®oμn cø ®iÓm §iÖn
Biªn Phñ tõ ngμy 13 th¸ng 3 ®Õn 7-5-1954.
TËp ®oμn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ cã tÊt c¶ 49 cø ®iÓm,
mçi cø ®iÓm ®Òu cã kh¶ n¨ng phßng ngù. NhiÒu cø ®iÓm
n»m s¸t kÒ nhau, ®−îc tæ chøc thμnh côm cø ®iÓm, cã lùc
l−îng c¬ ®éng vμ ho¶ lùc riªng, cã hÖ thèng c«ng sù v÷ng
ch¾c, xung quanh cã hμng rμo kÏm gai, b·i m×n dμy ®Æc.
Mçi côm cø ®iÓm lμ mét hÖ thèng ho¶ lùc nhiÒu tÇng, cã
chiÕn hμo ngang däc cã thÓ chi viÖn ho¶ lùc cho nhau. Mét
sè cø ®iÓm cßn cã hÇm ngÇm. Hμng rμo d©y thÐp gai bao
quanh c¸c cø ®iÓm dμy tõ 50m ®Õn 200m. Ngoμi ra cßn cã
c¸c b·i m×n dμy ®Æc vμ hμng rμo ®iÖn s¸t mÆt ®Êt.
TËp ®oμn cø ®iÓm gåm t¸m côm cø ®iÓm, ®−îc chia
thμnh ba ph©n khu yÓm hé lÉn cho nhau.
- Ph©n khu quan träng nhÊt lμ Ph©n khu trung t©m
bao gåm bèn côm cø ®iÓm: HuyghÐt, Cl«®in, £lian vμ
130
§«minich n»m gi÷a thung lòng M−êng Thanh, n¬i tËp
trung gÇn hai phÇn ba lùc l−îng cña ®Þch bao bäc lÊy c¬
quan chØ huy tËp ®oμn cø ®iÓm GONO, c¸c c¨n cø ho¶ lùc,
c¨n cø hËu cÇn vμ s©n bay M−êng Thanh, phÝa ®«ng cã c¸c
côm ®åi A, C, D, E, ®· trë thμnh bé phËn phßng ngù quan
träng nhÊt cña ph©n khu nμy.
- Ph©n khu b¾c n»m c¸ch trËn ®Þa trung t©m tõ 2 -
3km vÒ phÝa b¾c vμ ®«ng b¾c gåm c¸c côm cø ®iÓm:
Bªatrix¬ (Him Lam), Gabrien (§éc LËp), cã nhiÖm vô ¸n
ng÷ phÝa ®«ng b¾c, ng¨n chÆn h−íng tiÕn c«ng cña ta tõ
TuÇn Gi¸o vμo; Ann¬ Mari (B¶n KÐo) cã nhiÖm vô b¶o vÖ
trËn ®Þa trung t©m vμ më réng vïng trêi an toμn cho s©n
bay M−êng Thanh.
- Ph©n khu nam n»m c¸ch ph©n khu trung t©m 7km vÒ
phÝa nam, bao gåm: côm cø ®iÓm Idaben (Hång Cóm), s©n
bay dù bÞ, trËn ®Þa ph¸o, cã nhiÖm vô ng¨n chÆn h−íng
tiÕn c«ng cña qu©n ta tõ phÝa nam vμ gi÷ ®−êng th«ng víi
Th−îng Lμo.
Ngoμi ra, ë ®©y cßn cã mét ®éi dù bÞ m¹nh gåm ba tiÓu
®oμn bé binh vμ mét ®¹i ®éi xe t¨ng lμm nhiÖm vô c¬ ®éng
t¸c chiÕn gi÷a ph©n khu trung t©m vμ ph©n khu nam.
Lùc l−îng tham gia chiÕn dÞch:
- Ta: c¸c ®¹i ®oμn (s− ®oμn) bé binh 308, 312, 316, 304
vμ §¹i ®oμn c«ng - ph¸o 351 (24 khÈu 105mm, 15 khÈu
75mm, 16 khÈu 120mm, 36 khÈu 82mm, 24 khÈu cao x¹
37mm). Ngoμi ra cßn cã ba tiÓu ®oμn ph¸o cèi vμ mét tiÓu
®oμn ho¶ tiÔn 6 nßng.
Tæng qu©n sè chñ lùc ta ë ho¶ tuyÕn kho¶ng h¬n
40.000, nÕu tÝnh c¶ tuyÕn hai lμ 50.000 ng−êi
131
- §Þch: 21 tiÓu ®oμn bé binh, ba tiÓu ®oμn ph¸o binh
(24 khÈu 105mm, 4 khÈu 155mm, 20 khÈu 120mm), mét
®¹i ®éi t¨ng (10 chiÕc) vμ kh«ng qu©n chi viÖn chiÕn ®Êu
(15- 250 lÇn/chiÕc/ngμy).
Tû lÖ bé binh, ta −u thÕ h¬n ®Þch kho¶ng gÊp ®«i, tû lÖ
ho¶ lùc ph¸o, cèi: ta 51%, ®Þch 49%, nh−ng l¹i Ýt h¬n ®Þch
rÊt nhiÒu vÒ sè l−îng ®¹n. Ta cã ph¸o cao x¹, ®Þch l¹i cã
−u thÕ vÒ xe t¨ng vμ m¸y bay.
Víi tû lÖ ®ã qu©n ®Þch phßng ngù ch−a h¼n lμ bÊt lîi, v×
vËy §¶ng uû vμ Bé ChØ huy chiÕn dÞch cuèi cïng ®· lùa
chän ph−¬ng ch©m “®¸nh ch¾c, tiÕn ch¾c” vμ dù kiÕn cuéc
chiÕn ®Êu ph¶i tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n, tõ tiªu diÖt c¸c cø
®iÓm vßng ngoμi, th¾t chÆt vßng v©y, h¹n chÕ ®i ®Õn triÖt
®−êng tiÕp tÕ, tiÕp viÖn cña ®Þch, cuèi cïng míi cã thÓ
chuyÓn sang giai ®o¹n tæng c«ng kÝch tiªu diÖt toμn bé tËp
®oμn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ.
Trªn thùc tÕ, chiÕn dÞch ®· diÔn ra trong ba ®ît.
§ît 1
Sau khi hoμn thμnh c¸c c«ng t¸c chuÈn bÞ, ngμy 13
th¸ng 3, ta næ sóng tiÕn c«ng tuyÕn phßng ngù vßng ngoμi,
bao gåm c¸c côm cø ®iÓm Him Lam, §éc LËp, B¶n KÐo. Së
dÜ ta chän tiÕn c«ng ba cø ®iÓm nμy trong trËn më mμn v×
chóng c¸ch xa M−êng Thanh, ë vμo vÞ thÕ t−¬ng ®èi c« lËp,
qu©n ta sÏ cã lîi thÕ khi bao v©y vμ triÓn khai lùc l−îng
tiÕn c«ng. Tiªu diÖt ®−îc c¸c cø ®iÓm nμy, ta sÏ më ®−êng
®Ó tiÕn s©u vμo trung t©m M−êng Thanh vμ ®©y còng lμ
®ßn phñ ®Çu ®¸nh vμo tinh thÇn binh lÝnh Ph¸p.
§óng 17 giê ngμy 13 th¸ng 3, ph¸o cña ta b¾n dån dËp
132
vμo c¸c vÞ trÝ cø ®iÓm ë §iÖn Biªn Phñ, nhÊt lμ Him Lam. ®Þch ph¶i rót ch¹y. Qu©n ta thõa th¾ng x«ng lªn tiÕn
Ngay tõ ®Çu qu©n ®Þch ®· bÞ tæn thÊt nÆng nÒ. C¸c trung vμo chiÕm B¶n KÐo vμ bao v©y c¸c ngän ®åi phÝa b¾c s©n
®oμn 141 vμ 209 (§¹i ®oμn 312) ®ång lo¹t tiÕn c«ng trªn bay. ChiÕn th¾ng B¶n KÐo ®· kÕt thóc ®ît tiÕn c«ng thø
ba h−íng vμ ®Õn kho¶ng 23 giê ®· chiÕm hoμn toμn côm nhÊt cña qu©n ta t¹i §iÖn Biªn Phñ.
cø ®iÓm Him Lam. Trong trËn ®¸nh më mμn, qu©n ta ®· ChØ trong n¨m ngμy ®Çu, ta ®· ®Ëp tan tuyÕn phßng
tiªu diÖt gÇn 300 tªn, b¾t sèng h¬n 200 tªn. ngù vßng ngoμi, më th«ng cöa vμo khu phßng ngù trung
H«m sau, ®óng 17 giê ngμy 14 th¸ng 3, ph¸o binh cña t©m, diÖt vμ b¾t sèng h¬n 2.000 tªn ®Þch.
ta l¹i b¾n vμo c¸c cø ®iÓm ®Þch. Kho¶ng 20 giê, c¸c hÇm
§ît 2
sóng m¸y h¹ng nÆng cña §¹i uý Mor« bÞ ph¸ tan vμ hÇm
Sau 10 ngμy chuÈn bÞ, víi tinh thÇn quyÕt t©m, v−ît
chØ huy bÞ tiªu diÖt. §Þch b¾n tr¶ d÷ déi b»ng ph¸o 105 vμ
qua hy sinh gian khæ, kÕ ho¹ch x©y dùng trËn ®Þa tiÕn
155 ly. §Õn 3 giê 30 phót s¸ng, bé binh ta b¾t ®Çu tiÕn
c«ng vμ bao v©y míi cña qu©n ta c¬ b¶n hoμn thμnh.
c«ng. Trung ®oμn 165 (§¹i ®oμn 312) tõ h−íng chÝnh ®«ng
Hμng v¹n hÇm hè vμ trªn mét tr¨m kil«mÐt ®−êng hμo
nam ®ét ph¸ vμo cø ®iÓm ®Þch, nhanh chãng chiÕm ®−îc
bao quanh trËn ®Þa trung t©m cña ®Þch ®· ®−îc ®μo.
khu th«ng tin, tiªu diÖt trËn ®Þa cèi vμ bao v©y së chØ huy.
CÇu hμng kh«ng cña ®Þch còng bÞ ho¶ lùc ph¸o cao x¹
Ýt phót sau, Trung ®oμn 88 (§¹i ®oμn 308) tõ h−íng ®«ng
cña ta khèng chÕ vμ c¾t ®øt. S©n bay M−êng Thanh
b¾c phèi hîp víi Trung ®oμn 165 tiÕn c«ng ®Þch. C¸c chiÕn
chÊm døt ho¹t ®éng.
sÜ ta giμnh giËt víi ®Þch tõng ô sóng, c¨n hÇm vμ chiÕn
Tõ ngμy 30 th¸ng 3, ta më ®ît tiÕn c«ng thø hai, nh»m
hμo. Kho¶ng 6 giê 30 phót s¸ng 15 th¸ng 3, ta lμm chñ
vμo c¸c cao ®iÓm phÝa ®«ng M−êng Thanh (ph©n khu
hoμn toμn ®åi §éc LËp, diÖt 483 tªn, b¾t sèng 200 tï binh,
trung t©m). Trong ®ît 2, ta chñ tr−¬ng ®¸nh chiÕm c¸c
trong ®ã cã hai tiÓu ®oμn tr−ëng lμ Mecc¬nen vμ C¸c.
côm cø ®iÓm §«minich, £lian víi c¸c cao ®iÓm A1, C1, D1,
Sau khi mÊt Him Lam vμ §éc LËp, tinh thÇn cña
D2, E1 vμ uy hiÕp qu©n ®Þch t¹i M−êng Thanh, tiªu diÖt
tiÓu ®oμn nguþ Th¸i ®ãng ë B¶n KÐo suy sôp nhanh
mét bé phËn sinh lùc ®Þch trong ®ã cã mét sè ®¬n vÞ c¬
chãng. S¸ng 15 th¸ng 3, ta göi th− cho phÐp lÝnh ë B¶n
®éng ë côm cø ®iÓm HuyghÐt víi c¸c cao ®iÓm 105, 106,
KÐo ®Õn ®åi §éc LËp nhËn th−¬ng binh, ®ång thêi
206, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn sang tæng c«ng kÝch.
khuyªn chóng ra hμng. §ê C¸t thÊy khã gi÷ ®−îc B¶n
Ngμy 30 th¸ng 3, lîi dông thêi tiÕt xÊu, m¸y bay
KÐo nªn ra lÖnh cho tiÓu ®oμn nguþ Th¸i rót vÒ M−êng
®Þch Ýt ho¹t ®éng, c¸c ®¬n vÞ ho¶ lùc cña ta ®· triÓn khai
Thanh. TiÓu ®oμn nμy võa ra khái ®ån ®· ch¹y sang
chiÕm lÜnh trËn ®Þa ngay tõ buæi s¸ng. §Õn ®óng 17 giê,
hμng qu©n ta. §Þch cho xe t¨ng ®uæi theo vμ b¾n ph¸o
sau khi ph¸o binh b¾n cÊp tËp vμo së chØ huy cña §ê
ng¨n chÆn. Ta còng cho ph¸o b¾n yÓm hé khiÕn xe t¨ng

133 134
C¸t, c¸c trËn ®Þa ph¸o vμ khu vùc qu©n c¬ ®éng ë
M−êng Thanh, Hång Cóm, v.v., qu©n ta tæ chøc tiÕn
c«ng vμo n¨m ®iÓm cao phßng ngù quan träng ë phÝa
®«ng: c¸c ®åi C1, A1, E1, D1, D2.
T¹i ®åi E1, sau h¬n mét giê, Trung ®oμn 141 (§¹i ®oμn
312) tiªu diÖt gän mét bé phËn tiÓu ®oμn dï nguþ, lμm chñ
®åi E1; vμ sau hai giê chiÕn ®Êu, Trung ®oμn 209 (§¹i
®oμn 312) còng hoμn thμnh viÖc ®¸nh chiÕm c¸c ®åi D1 vμ
D2. C¸c ®ît ph¶n kÝch cña ®Þch ®Òu bÞ ®Èy lïi.
T¹i ®åi C1, chØ sau 45 phót tiÕn c«ng, Trung ®oμn 98
(§¹i ®oμn 316) ®· tiªu diÖt gän mét ®¹i ®éi vμ chiÕm
lÜnh ®−îc C1. Nh−ng ngμy 8 th¸ng 4, ®Þch cho mét tiÓu
®oμn dù bÞ nh¶y dï xuèng §iÖn Biªn Phñ, ®Õn s¸ng
ngμy 9 th¸ng 4, ®Þch ph¶n kÝch ®¸nh chiÕm l¹i ®åi C1.
Sau bèn ngμy ®ªm giao tranh ¸c liÖt, ta vμ ®Þch mçi bªn
chiÕm mét nöa qu¶ ®åi.
Riªng ë ®åi A1, cuéc chiÕn ®Êu diÔn ra trong thÕ gi»ng
co, hÕt søc quyÕt liÖt. Cuéc chiÕn ®Êu cña Trung ®oμn 174
(§¹i ®oμn 316) ngay tõ ®Çu ®· gÆp nhiÒu trë ng¹i. V× ®©y
lμ vÞ trÝ cùc kú quan träng, lμ "ch×a kho¸" më cöa vμo tËp
®oμn §iÖn Biªn Phñ, nªn ®Þch chèng tr¶ rÊt quyÕt liÖt.
MÆc dï trong ®ªm 30 th¸ng 3, qu©n ta ®· chiÕm ®−îc hai
phÇn ba ®åi A1, nh−ng ®Õn s¸ng 3 th¸ng 3, §ê C¸t tung
nhiÒu lùc l−îng cã xe t¨ng, m¸y bay vμ ph¸o binh yÓm trî,
hßng chiÕm l¹i. Ta vμ ®Þch giμnh giËt nhau tõng tÊc chiÕn
hμo, tõng l« cèt, vμ ®Õn ngμy 4 th¸ng 4, mçi bªn gi÷ mét
nöa ®iÓm cao. Ta gi÷ nöa phÝa ®«ng, ®Þch phÝa t©y.
§ång thêi víi c¸c cuéc tiÕn c«ng trªn, mét tiÓu ®oμn
cña §¹i ®oμn 312 vμ mét tiÓu ®oμn cña §¹i ®oμn 308 ®·
135
®¸nh thäc s©u vμo qu©n ®Þch ë vßng trong, lμm rèi lo¹n
trËn ®Þa phßng ngù cña ®Þch, t¹o thuËn lîi cho qu©n ta
tiÕn c«ng c¸c côm cø ®iÓm ë phÝa ®«ng. C¸c cø ®iÓm 210,
105 ®Òu bÞ qu©n ta bao v©y ®¸nh chiÕm, nh−ng sau ®ã §ê
C¸t ®· tËp trung lùc l−îng ph¶n kÝch giμnh l¹i.
Sau n¨m ngμy chiÕn ®Êu, ë phÝa ®«ng ta ®· chiÕm ®−îc
bèn ngän ®åi hiÓm yÕu, nh−ng ®Þch vÉn gi÷ ®−îc cao ®iÓm
A1. ë phÝa t©y ta chiÕm thªm ®−îc cao ®iÓm 106, Cang
Na. Ph¹m vi chiÕm ®ãng cña ®Þch bÞ thu hÑp cïng víi ba
tiÓu ®oμn thiÖn chiÕn bÞ tiªu diÖt. Nh−ng ta ch−a hoμn
thμnh ®−îc c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra, ®Æc biÖt lμ ch−a tiªu
diÖt ®−îc cø ®iÓm A1. §ã lμ v× viÖc tæ chøc trinh s¸t cßn
thiÕu sãt, ch−a cã lùc l−îng dù bÞ m¹nh, ch−a cã c¸ch
®¸nh ®óng, ch−a diÖt ®−îc ®Þch tõ phÝa sau lªn ph¶n kÝch.
ViÖc kiÒm chÕ ph¸o binh ®Þch ë Hång Cóm còng ch−a tèt,
khi trËn ®¸nh ph¶i kÐo dμi. V× thÕ, ngμy 4 th¸ng 4, Bé ChØ
huy chiÕn dÞch quyÕt ®Þnh t¹m ngõng cuéc tiÕn c«ng, ®Ó
cñng cè lùc l−îng, gi÷ v÷ng trËn ®Þa vμ chuÈn bÞ thªm cho
mét ®ît tiÕn c«ng míi.
Suèt trong th¸ng 4, ta tiÕp tôc cñng cè x©y dùng trËn
®Þa tiÕn c«ng bao v©y vμ ph¸t triÓn vμo gÇn ®Þch h¬n n÷a;
c¶i t¹o ®Þa h×nh b»ng c¸c chiÕn hμo v©y lÊn, ®¸nh chiÕm
mét sè vÞ trÝ quan träng, xiÕt chÆt vßng v©y bãp nghÑt dÇn
qu©n ®Þch, tiÕn chiÕm s©n bay M−êng Thanh; c¾t ®øt cÇu
hμng kh«ng lμ ®−êng tiÕp tÕ, tiÕp viÖn quan träng nhÊt
cña ®Þch; tÝch cùc ®¸nh ®Þch ph¶n kÝch, dïng lùc l−îng nhá
®¸nh lÊn, b¾n tØa lμm cho ph¹m vi phßng ngù cña ®Þch
ngμy cμng thu hÑp. Chóng l©m vμo thÕ nguy khèn, bÞ tiÕn
c«ng trong t×nh tr¹ng th−¬ng vong ngμy cμng t¨ng, tinh
136
thÇn binh lÝnh ngμy cμng thªm suy sôp vμ b¶o ®¶m vËt 18 giê ngμy 6 th¸ng 5, ph¸o binh vμ ho¶ tiÔn cña ta
chÊt ngμy cμng trë nªn khã kh¨n. b¾n d÷ déi vμo c¸c cø ®iÓm cßn l¹i cña ®Þch, më ®−êng cho
bé ®éi tiÕn c«ng. T¹i khu ®åi A1, ta cho næ 1 tÊn béc ph¸
§ît 3
tiªu diÖt hÇm ngÇm cña ®Þch. Sau ®ã bé ®éi ta chia lμm
17 giê ngμy 1 th¸ng 5, ph¸o binh víi sù gãp mÆt lÇn
nhiÒu mòi, theo c¸c ®−êng hμo ®¸nh lªn ®Ønh ®åi, cuéc
®Çu tiªn cña ho¶ tiÔn 122 b¾n m·nh liÖt vμo c¸c khu vùc
chiÕn ë ®©y diÔn ra rÊt ¸c liÖt.
trËn ®Þa cña ®Þch. Ph¸o cña ®Þch ë Hång Cóm bÞ tª liÖt
§Õn s¸ng 7 th¸ng 5, §¹i ®oμn 316 diÖt c¸c cø ®iÓm C2,
ngay tõ ®Çu. Sau ®ît ph¸o kÝch, tõ ba h−íng ®«ng, t©y,
A1; §¹i ®oμn 312 diÖt c¸c cø ®iÓm 506, 507 vμ tiÕp tôc tiÕn
®«ng b¾c, c¸c ®¹i ®oμn cña ta më cuéc tiÕn c«ng cuèi cïng
c«ng tiªu diÖt cø ®iÓm 508, 509 ë t¶ ng¹n s«ng NËm Rèm.
vμo §iÖn Biªn Phñ.
ë phÝa t©y, §¹i ®oμn 308 còng gi¶i quyÕt xong cø ®iÓm
T¹i phÝa ®«ng, Trung ®oμn 98 (§¹i ®oμn 316) nhanh
310 ®−a trËn ®Þa tiÕn c«ng ¸p s¸t vμo c¸ch së chØ huy cña
chãng tiªu diÖt qu©n ®Þch ë mét nöa cßn l¹i cña ®åi C1,
§ê C¸t kho¶ng 300m. C¸c ®¬n vÞ hoμn thμnh nhiÖm vô
sau ®ã tiÕn ®¸nh C2, A1. Trªn bê ®«ng s«ng NËm Rèm,
®−îc giao s½n sμng chê lÖnh chuyÓn sang tæng c«ng kÝch
Trung ®oμn 209 (§¹i ®oμn 312) tiÕn c«ng ®¸nh chiÕm cø
vμo buæi tèi theo dù kiÕn.
®iÓm 505, 505A. T¹i phÝa t©y, Trung ®oμn 88 (§¹i ®oμn
Nh−ng t×nh h×nh diÔn biÕn sím h¬n dù kiÕn, chiÒu 7
308) tiÕn c«ng tiªu diÖt cø ®iÓm 311A.
th¸ng 5, tr−íc t×nh h×nh ®Þch rèi lo¹n vμ hoang mang ®Õn
§ªm mïng 3 th¸ng 5, Trung ®oμn 36 (§¹i ®oμn 308)
cùc ®iÓm, Bé ChØ huy chiÕn dÞch ra lÖnh cho c¸c ®¬n vÞ
tiªu diÖt cø ®iÓm 311B, më c¸c tuyÕn ®−êng hμo tiÕn
kh«ng chê ®Õn tèi mμ më ngay cuéc tæng c«ng kÝch trªn
th¼ng h−íng së chØ huy cña §ê C¸t. Tr−íc t×nh thÕ nguy
toμn bé mÆt trËn. Bé ®éi ta ®¸nh tíi ®©u, cê tr¾ng cña ®Þch
cÊp, t¹i Bé Tæng chØ huy qu©n ®éi viÔn chinh Ph¸p, Nava
xuÊt hiÖn tíi ®ã. 16 giê 30 phót, mét c¸nh qu©n cña §¹i
buéc ph¶i ®−a ra mét quyÕt ®Þnh cay ®¾ng lμ cho phÐp
®oμn 312 tiÕn s¸t tíi së chØ huy ®Þch. Trung ®éi tr−ëng
qu©n lÝnh cña §ê C¸t ph¸ vßng v©y, th¸o ch¹y sang Lμo.
Chu B¸ ThÖ ph¸t hiÖn trªn nãc hÇm cña §ê C¸t cã mét l¸
Nh−ng kÕ ho¹ch rót ch¹y ch−a kÞp triÓn khai th× ngμy 5
cê tr¾ng ®ang phÊt. §¹i ®éi tr−ëng T¹ Quèc LuËt cïng bèn
th¸ng 5, §¹i ®oμn 312 ®¸nh chiÕm c¸c cø ®iÓm 506, 507,
chiÕn sÜ Vinh, Nhá, HiÕu, Lam nhanh chãng x«ng vμo khu
quÐt s¹ch qu©n ®Þch ë t¶ ng¹n s«ng NËm Rèm; §¹i ®oμn
së chØ huy, l¸ cê QuyÕt chiÕn QuyÕt th¾ng cña qu©n ®éi ta
308 tiÕn ®¸nh cø ®iÓm 310, nhanh chãng më mét mòi tiÕn
®· tung bay trªn nãc hÇm së chØ huy ®Þch. Bé chØ huy vμ
c«ng h−íng vμo së chØ huy cña §ê C¸t; §¹i ®oμn 304 dïng
qu©n lÝnh ®Þch lò l−ît ra hμng, ®Õn 24 giê cïng ngμy, qu©n
mét ®¬n vÞ chèt chÆn ë Nμ Tu bÞt ®−êng sang Lμo ®Ò
ta hoμn toμn gi¶i phãng §iÖn Biªn Phñ.
phßng ®Þch rót ch¹y.
KÕt qu¶ chiÕn dÞch ta tiªu diÖt toμn bé tËp ®oμn ®Þch

137 138
phßng ngù ë §iÖn Biªn Phñ, gåm 17 tiÓu ®oμn bé binh, 3
tiÓu ®oμn ph¸o binh, diÖt vμ b¾t sèng h¬n 16.000 tªn (b¾t
sèng 10.000 tªn, kÓ c¶ viªn t−íng t− lÖnh §ê C¸t vμ bé chØ
huy cø ®iÓm), b¾n r¬i vμ ph¸ hñy h¬n 60 m¸y bay, thu
toμn bé vò khÝ, kho tμng trong tËp ®oμn cø ®iÓm §iÖn
Biªn Phñ, gi¶i phãng hoμn toμn khu T©y B¾c.
ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ lõng lÉy n¨m ch©u, chÊn
®éng ®Þa cÇu ®· cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn gi¶i ph¸p hßa
b×nh t¹i Héi nghÞ Gi¬nev¬ 1954, vμ dÉn ®Õn viÖc gi¶i
phãng hoμn toμn miÒn B¾c.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
§iÖn Biªn Phñ lμ mét chiÕn dÞch chiÕn l−îc, sù t¸c
®éng cña nã ®Õn côc diÖn hai bªn mang tÇm vãc kh«ng
mét chiÕn dÞch nμo ®¹t tíi trong lÞch sö cuéc kh¸ng chiÕn
chèng Ph¸p. §ã tr−íc hÕt lμ do quyÕt t©m chiÕn l−îc s¸ng
suèt cña §¶ng, cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vμ Bé ChØ huy
chiÕn dÞch trong viÖc lùa chän ph−¬ng ch©m t¸c chiÕn vμ
h−íng tiÕn c«ng víi mét tinh thÇn quyÕt chiÕn rÊt cao.
§ã còng lμ nghÖ thuËt tμi giái trong viÖc tiÕn hμnh c¸c
b−íc chuÈn bÞ vμ trong sö dông lùc l−îng, sö dông ho¶
lùc ph¸o binh vμ ph¸o phßng kh«ng. VÒ nghÖ thuËt t¸c
chiÕn, ®ét ph¸ lÇn l−ît côm cø ®iÓm ®Þch lμ mét ph−¬ng
ph¸p kinh ®iÓn kÕt hîp víi v©y lÊn chiÕn thuËt vμ v©y
lÊn chiÕn dÞch toμn tËp ®oμn cø ®iÓm, còng ®ång thêi lμ
gi¶i ph¸p ®óng ®¾n trong chiÕn dÞch tiÕn c«ng ®Ó gi¶i
quyÕt mét tËp ®oμn cø ®iÓm. Ta ®· tr−ëng thμnh v−ît
bËc trong nghÖ thuËt ®¸nh c«ng sù v÷ng ch¾c, trong ®ã
sù chØ ®¹o chiÕn thuËt lμ rÊt linh ho¹t, cô thÓ vμ s¸ng
139
t¹o, vÝ dô nh− chiÕn thuËt v©y lÊn. C«ng sù, chiÕn hμo
th−êng ®−îc dïng trong phßng ngù, nay ta dïng ®Ó tiÕn
c«ng. §¸nh tËp ®oμn cø ®iÓm lμ rÊt khã, v× ta kh«ng cã
m¸y bay, vμ ph¸o binh ch−a m¹nh, sö dông chiÕn thuËt
v©y lÊn, c«ng sù, chiÕn hμo trong tiÕn c«ng (nhÊt lμ trong
mïa m−a) lμm cho ®Þch cμng khã kh¨n. C¸ch ®¸nh nμy
trong chiÕn dÞch tiÕn c«ng ®· dÉn ®Õn th¾ng lîi tõng
b−íc, tÊt yÕu, kh«ng thÓ ®¶o ng−îc.
ChiÕn dÞch ®−êng 9 - nam lμo
( 8 th¸ng 2 ®Õn 23-3-1971)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch ph¶n c«ng.
- Kh«ng gian: khu vùc nam, b¾c §−êng 9 thuéc c¸c
tØnh XavannakhÐt (Nam Lμo) vμ Qu¶ng TrÞ (ViÖt Nam).
- Thêi gian: tõ ngμy 8 th¸ng 2 ®Õn 23-3-1971.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: Binh ®oμn B70 (t−¬ng ®−¬ng qu©n ®oμn) gåm c¸c
s− ®oμn bé binh 304, 308, Trung ®oμn 64, S− ®oμn bé binh
2, S− ®oμn bé binh 324 vμ c¸c lùc l−îng t¹i chç cña bé ®éi
Tr−êng S¬n, MÆt trËn B5.
+ §Þch: S− ®oμn bé binh 1, S− ®oμn thñy qu©n lôc
chiÕn, L÷ ®oμn thiÕt gi¸p 1, Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n 1 vμ
c¸c lùc l−îng kh¸c cña Qu©n ®oμn 1, tæng céng lμ 40 tiÓu
®oμn. C¸c lùc l−îng nμy ®−îc sù yÓm hé tèi ®a cña háa lùc
phi ph¸o. Ngoμi ra, lùc l−îng Mü lμm chç dùa phÝa sau
cßn cã 7 tiÓu ®oμn bé binh, 5 tiÓu ®oμn t¨ng, thiÕt gi¸p
(587 chiÕc).
140
 DiÔn biÕn chÝnh
Mïa kh« 1970 - 1971 lμ mét giai ®o¹n thö th¸ch cã
tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña chiÕn l−îc “ViÖt Nam hãa” chiÕn
tranh. V× vËy, ®Þch quyÕt ®Þnh më cuéc hμnh qu©n ra
§−êng 9 - Nam Lμo, nh»m ®¹t môc ®Ých: c¾t ®øt tuyÕn
b¶o ®¶m hËu cÇn chiÕn l−îc cña ta ch¹y qua khu vùc rÊt
xung yÕu nμy, hßng lμm cho chiÕn tr−êng miÒn Nam tμn
lôi v× thiÕu ®ãi vËt chÊt chiÕn tranh; ®−a qu©n ngôy ra
giao chiÕn trùc tiÕp víi chñ lùc miÒn B¾c ®Ó rÌn luyÖn vμ
thö th¸ch kh¶ n¨ng cña chóng trong chñ tr−¬ng “ViÖt
Nam hãa” chiÕn tranh. Sau khi tËp trung nh÷ng lùc l−îng
thiÖn chiÕn nhÊt cña qu©n ngôy vμ ®−a qu©n Mü ra s¸t
biªn giíi ViÖt - Lμo ®Ó hç trî trùc tiÕp cho chóng, ngμy 8
th¸ng 2, qu©n ngôy chia lμm ba c¸nh å ¹t v−ît biªn giíi
tiÕn sang vïng gi¶i phãng Nam Lμo ë khu vùc §−êng 9,
còng lμ n¬i cã hÖ thèng giao th«ng vμ c¨n cø hËu cÇn chiÕn
l−îc cña ta. Trªn hai c¸nh nam, b¾c §−êng 9, ®Þch dïng
trùc th¨ng ®æ bé chiÕm lÜnh c¸c ®iÓm cao cã ý nghÜa chiÕn
thuËt: c¸nh b¾c gåm L÷ dï 3, Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n 1;
c¸nh nam do S− ®oμn 1 ®¶m nhiÖm. ë c¸nh gi÷a, l÷ ®oμn
®Æc nhiÖm gåm l÷ dï 1 vμ 2, thiÕt ®oμn t¨ng, thiÕt gi¸p
hμnh qu©n theo h−íng §−êng 9 - B¶n §«ng.
Ngay tõ ®Çu, bé ®éi ta ®· tÝch cùc t¸c chiÕn t¹o thÕ,
b¾n r¬i hμng tr¨m trùc th¨ng, b¾n ch¸y nhiÒu xe c¬ giíi,
lμm tr× ho·n b−íc tiÕn vμ viÖc thiÕt lËp c¸c c¨n cø háa lùc
cña ®Þch. Lùc l−îng t¹i chç kÞp thêi nhÊt lμ lùc l−îng cña
®oμn vËn t¶i chiÕn l−îc ®−êng Tr−êng S¬n (§oμn 559), ®·
®¸nh h¹ nhiÒu trùc th¨ng cña ®Þch; t¹o thÕ cho bé ®éi chñ
141
lùc tiÕn lªn t¸c chiÕn tiªu diÖt ®Þch ®−îc thuËn lîi. Tõ
ngμy 8 th¸ng 2 ®Õn 3 th¸ng 3, S− ®oμn 308, Trung ®oμn
64 ®· liªn tôc chiÕn ®Êu, tiªu diÖt L÷ dï 3 (b¾t sèng tªn
®¹i t¸ t− lÖnh vμ bé chØ huy l÷ ®oμn), Liªn ®oμn 1, ThiÕt
®oμn 17, bÎ g·y c¸nh qu©n phÝa b¾c. ë phÝa nam, S− ®oμn
324 ®· lo¹i Trung ®oμn 3 ngôy ra khái vïng chiÕn.
Tõ ngμy 4 th¸ng 3, ®Þch t¨ng c−êng s− ®oμn thñy qu©n
lôc chiÕn ë c¸nh nam, ®−a mét lùc l−îng qu©n cña S−
®oμn 1 tiÕn vÒ h−íng Sª P«n, nh−ng ®· lËp tøc ph¶i rót
ch¹y khái khu vùc nμy.
Tõ ngμy 13 th¸ng 3, ta tiÕn c«ng c¸nh qu©n phÝa nam.
Ngμy 16 th¸ng 3, S− ®oμn 324 diÖt Trung ®oμn 1 ngôy,
ngμy 20 th¸ng 3 diÖt Trung ®oμn 2 ngôy, lo¹i hoμn toμn
S− ®oμn 1 ®Þch ra khái cuéc chiÕn. Ngμy 22 th¸ng 3, S−
®oμn 324 diÖt L÷ ®oμn thñy qu©n lôc chiÕn 147, kÕt thóc
viÖc ®Ëp tan c¸nh qu©n phÝa nam.
Ngμy 18 th¸ng 3, côm qu©n chñ yÕu cña ®Þch th¸o
ch¹y khái B¶n §«ng. S− ®oμn 308 cïng c¸c ®¬n vÞ b¹n
tæng c«ng kÝch tiªu diÖt ®¹i bé phËn lùc l−îng nμy, trong
®ã bao gåm toμn bé lùc l−îng t¨ng - c¬ giíi. Ngμy 23
th¸ng 3, chiÕn dÞch ph¶n c«ng §−êng 9 - Nam Lμo kÕt
thóc th¾ng lîi.
KÕt qu¶, ta tiªu diÖt L÷ dï 3, L÷ ®oμn thñy qu©n lôc
chiÕn 147, Trung ®oμn bé binh 1, L÷ ®oμn thiÕt gi¸p 1,
®¸nh thiÖt h¹i nÆng nhiÒu ®¬n vÞ kh¸c cña ®Þch; b¾n r¬i,
ph¸ hñy h¬n 500 m¸y bay, 530 xe t¨ng, thiÕt gi¸p, 110
khÈu ph¸o; diÖt 21.000 tªn ®Þch, trong ®ã cã 1.140 tªn bÞ
b¾t sèng, ®Æc biÖt lÇn ®Çu tiªn b¾t sèng toμn bé chØ huy
mét l÷ ®oμn ®Þch trªn chiÕn tr−êng. Ta ®· gi÷ v÷ng vïng
142
gi¶i phãng, gi÷ v÷ng tuyÕn b¶o ®¶m hËu cÇn chiÕn l−îc
trong suèt qu¸ tr×nh chiÕn dÞch ph¶n c«ng.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
§©y lμ chiÕn dÞch ph¶n c«ng cã tÝnh chÊt chiÕn l−îc,
t¸c chiÕn binh chñng hîp thμnh quy m« lín, mét chiÕn
dÞch ph¶n c«ng ®−îc chuÈn bÞ tr−íc kh«ng qua giai ®o¹n
phßng ngù chiÕn dÞch. §iÓm ®Æc s¾c lμ ta ®· bè trÝ thÕ
trËn v÷ng ch¾c, ®¸nh phñ ®Çu ®Þch ngay tõ ®Çu vμ liªn
tiÕp tiÕn c«ng tiªu diÖt chóng b»ng nh÷ng ®ßn t¸c chiÕn
lín, khiÕn chóng hoang mang rèi lo¹n, ®¶o lén kÕ ho¹ch
hμnh qu©n. Ta ®· tr−ëng thμnh mét b−íc trong t¸c chiÕn
hiÖp ®ång binh chñng, ®Æc biÖt trong viÖc sö dông bé ®éi
phßng kh«ng vμ bé ®éi t¨ng; mét lÇn n÷a ®¸nh b¹i chiÕn
thuËt trùc th¨ng vËn vμ thiÕt xa vËn cña ®Þch.
VÒ mÆt chiÕn l−îc, ta ®· ®¸nh sôp lùc l−îng chñ lùc
tinh nhuÖ nhÊt cña qu©n ngôy, kh¼ng ®Þnh sù thÊt b¹i tÊt
yÕu cña chiÕn l−îc “ViÖt Nam hãa” chiÕn tranh.
ChiÕn dÞch tiÕn c«ng qu¶ng trÞ - thõa thiªn
(30 th¸ng 3 ®Õn 27-6-1972)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch tiÕn c«ng.
- Kh«ng gian: c¸c tØnh Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn.
- Thêi gian: tõ ngμy 30 th¸ng 3 ®Õn 27-6-1972.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: c¸c s− ®oμn bé binh 304, 308, 324; c¸c trung ®oμn
bé binh 48, 27, 66; ba tiÓu ®oμn ®Æc c«ng; hai trung ®oμn
143
t¨ng - thiÕt gi¸p; bèn trung ®oμn ph¸o binh; hai s− ®oμn
ph¸o phßng kh«ng.
+ §Þch: c¸c s− ®oμn bé binh 1, 3; hai l÷ ®oμn thñy qu©n
lôc chiÕn 147, 258; ba thiÕt ®oμn t¨ng - thiÕt gi¸p 1, 17,
20; h¬n 180 ®Çu ph¸o vμ sù yÓm trî tèi ®a cña kh«ng
qu©n, bao gåm c¶ m¸y bay chiÕn l−îc B52 (tèi ®a lμ 240
lÇn/chiÕc/ngμy, riªng B52 tõ 20 - 50 lÇn/chiÕc/ngμy) vμ sù
yÓm trî th−êng xuyªn cña b¶y, t¸m ph¸o h¹m Mü ngoμi
biÓn b¾n vμo.
DiÔn biÕn chÝnh
Sau th¾ng lîi vang déi cña chiÕn dÞch ph¶n c«ng cã
tÝnh chÊt chiÕn l−îc §−êng 9 - Nam Lμo 1971, b−íc sang
n¨m 1972, ta quyÕt ®Þnh më cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc trªn
toμn chiÕn tr−êng, tiªu diÖt mét lùc l−îng lín qu©n ®Þch,
gi¶i phãng nh÷ng vïng réng lín, lμm hËu thuÉn cho gi¶i
ph¸p chÝnh trÞ. Qu¶ng TrÞ - Thõa Thiªn ®−îc chän lμm
h−íng tiÕn c«ng chñ yÕu.
Ngμy 30 th¸ng 3 ta næ sóng më mμn chiÕn dÞch, tiÕn
c«ng c¸c c¨n cø vßng ngoμi trªn hai h−íng b¾c vμ t©y b¾c.
H−íng b¾c do S− ®oμn 308 ®¶m nhiÖm, h−íng t©y b¾c do
S− ®oμn 304 ®¶m nhiÖm. Sau mÊy ngμy ®ét ph¸ kiªn
quyÕt, liªn tôc trªn h−íng b¾c, ngμy 2 th¸ng 4, Trung
®oμn 27 gi¶i phãng Cam Lé; ngμy 3 th¸ng 4, Trung ®oμn
36 ¸p s¸t thÞ trÊn §«ng Hμ. Trªn h−íng t©y b¾c, ngμy 2
th¸ng 4, Trung ®oμn 24 tiªu diÖt c¨n cø 241, buéc Ban chØ
huy Trung ®oμn 56 vμ toμn bé lùc l−îng ngôy t¹i ®©y ph¶i
®Çu hμng. Ngμy 3 th¸ng 4, Trung ®oμn 66 gi¶i phãng Mai
Léc. Sau ®ã ®Þch nhanh chãng t¨ng c−êng lùc l−îng cho
144
khu vùc Qu¶ng TrÞ (n¨m trung ®oμn bé binh vμ hai thiÕt
®oμn), ®iÒu chØnh l¹i h×nh th¸i phßng ngù, nªn ®ît tiÕn
c«ng tiÕp theo cña ta nh»m h−íng §«ng Hμ - ¸i Tö ®·
kh«ng ®¹t kÕt qu¶.
Ngμy 27 th¸ng 4, ta më cuéc tæng c«ng kÝch trªn toμn
bé mÆt trËn Qu¶ng TrÞ. S− ®oμn 308 tiÕn c«ng trªn h−íng
§«ng Hμ, chiÒu 28 th¸ng 4, gi¶i phãng §«ng Hμ. S− ®oμn
304 tiÕn c«ng trªn h−íng ¸i Tö, ®Õn chiÒu 1 th¸ng 5 hoμn
toμn lμm chñ c¨n cø nμy. Trong khi ®ã S− ®oμn 324 tiÕn
c«ng trªn h−íng nam, chÆn ®øng l÷ ®oμn thñy qu©n lôc
chiÕn ®Þch, chèt chÆn ®−êng 1, chia c¾t Qu¶ng TrÞ víi
Thõa Thiªn. Tr−íc t×nh thÕ bÞ hîp v©y, côm ®Þch trong thÞ
x· Qu¶ng TrÞ rót ch¹y. Ta liªn tôc b¸m ®¸nh, gi¶i phãng
hoμn toμn thÞ x· vμ tØnh Qu¶ng TrÞ. §ång thêi phèi hîp
víi h−íng chÝnh, suèt trong thêi gian chiÕn dÞch, ta ®· tiÕn
c«ng ®Þch trªn h−íng t©y Thõa Thiªn, gi¶i phãng mét sè
x·, ®¸nh chiÕm c¨n cø ¸n ngù §éng Tranh, ®¸nh thiÖt h¹i
nÆng Trung ®oμn 54 ngôy.
Tõ 20 th¸ng 6, ta më ®ît tiÕn c«ng thø ba víi môc tiªu
gi¶i phãng Thõa Thiªn vμ thμnh phè HuÕ. Nh−ng ®Þch ®·
kÞp tæ chøc phßng ngù m¹nh, nhÊt lμ trªn h−íng chÝnh
(®−a c¶ hai s− ®oμn tæng dù bÞ chiÕn l−îc phßng ngù trªn
h−íng nμy). Trong khi ®ã lùc l−îng ta cã h¹n, nªn ý ®Þnh
t¸c chiÕn ®· kh«ng ®¹t kÕt qu¶ ngay tõ ®Çu. NhËn râ t×nh
h×nh, ngμy 27 th¸ng 6 ta kÕt thóc chiÕn dÞch tiÕn c«ng.
KÕt qu¶, ta tiªu diÖt vμ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng S− ®oμn
bé binh 3, L÷ ®oμn thñy qu©n lôc chiÕn 147; hai liªn ®oμn
biÖt ®éng 4, 5 vμ bèn thiÕt ®oμn 11, 17, 18, 20; ®¸nh thiÖt
h¹i nÆng mét sè trung ®oμn, l÷ ®oμn kh¸c. Tæng céng ta
145
diÖt 24.000 tªn ®Þch, b¾t sèng 3.400 tªn, ph¸ hñy vμ b¾n
r¬i gÇn 350 m¸y bay, h¬n 600 xe t¨ng - thiÕt gi¸p, h¬n 400
ph¸o, thu gÇn 80 ph¸o lín. LÇn ®Çu tiªn ta gi¶i phãng
hoμn toμn mét tØnh trªn chiÕn tr−êng miÒn Nam (tØnh
Qu¶ng TrÞ).
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
Qu¶ng TrÞ - Thõa Thiªn lμ chiÕn dÞch hiÖp ®ång binh
chñng quy m« lín nhÊt mμ chóng ta thùc hiÖn trong
n¨m 1972. Do ®ã, tr−íc hÕt nã lμ b−íc tr−ëng thμnh míi
cña bé ®éi ta trong t¸c chiÕn hiÖp ®ång binh chñng.
§iÓm næi bËt n÷a lμ ta ®· x¸c ®Þnh chÝnh x¸c h−íng vμ
khu vùc tiÕn c«ng, lμm rung chuyÓn ®Þa h×nh phßng ngù
®Þch, t¹o nªn sù sôp ®æ nhanh chãng cña chóng (®ît 1
vμ ®ît 2). Ta còng cã mét b−íc tr−ëng thμnh míi trong
vu håi, hîp v©y, nh»m tiªu diÖt tËp ®oμn chñ lùc cña
®Þch. ViÖc ®ét ph¸ d¶i phßng ngù v÷ng ch¾c cña ®Þch ®·
thμnh c«ng do ta biÕt sö dông háa lùc ph¸o binh m¹nh
mÏ, ¸p ®¶o trªn tõng h−íng, vμ do viÖc ®−a bé ®éi t¨ng
tham gia lùc l−îng ®ét kÝch. Tuy nhiªn, khi më ®ît tiÕn
c«ng thø ba, viÖc chuÈn bÞ lùc l−îng ph¸t triÓn tiÕn c«ng
ch−a ®ñ m¹nh, ch−a cã bao v©y vu håi chiÕn dÞch, ch−a
x¸c ®Þnh râ vÒ t¸c chiÕn phßng ngù. §¸ng lÏ phßng ngù
ë s«ng Mü Ch¸nh vμ tiÕn c«ng vμo t©y HuÕ th× cã thÓ gi÷
®−îc Qu¶ng TrÞ vμ Thμnh cæ. M−u kÕ cña chiÕn dÞch nμy
ch−a thËt hay, nªn cuèi cïng buéc ph¶i phßng ngù
Thμnh cæ vμ còng kh«ng gi÷ ®−îc, v× vËy ®· ®Ó lì mét sè
thêi c¬ chiÕn dÞch, vμ viÖc chËm chuyÓn vμo phßng ngù
®· h¹n chÕ th¾ng lîi cña chiÕn dÞch nμy.
146
 ChiÕn dÞch nguyÔn huÖ
(31-3-1972 ®Õn 28-1-1973)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch tiÕn c«ng.
- Kh«ng gian: c¸c tØnh B×nh Long - Ph−íc Long - T©y
Ninh (§«ng Nam Bé).
- Thêi gian: tõ ngμy 31-3-1972 ®Õn 28-1-1973.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: c¸c s− ®oμn bé binh 5, 7, 9; c¸c trung ®oμn bé
binh 16, 24, 271, Trung ®oμn ®Æc c«ng 429; trung ®oμn
t¨ng - thiÕt gi¸p; hai trung ®oμn ph¸o binh; mét trung
®oμn ph¸o cao x¹.
+ §Þch: c¸c s− ®oμn bé binh 5, 25, 18, 21; Trung ®oμn
bé binh 15; c¸c l÷ ®oμn dï 1, 3; c¸c binh ®oμn biÖt ®éng
qu©n 3, 4, 5, 6, 7; c¸c thiÕt ®oμn 1, 5, 6, 9, 10, 15, 18; côm
ph¸o binh qu©n ®oμn (bèn tiÓu ®oμn) vμ sù yÓm trî cña
kh«ng qu©n, trung b×nh 15 - 17 lÇn/chiÕc B52 vμ 70 - 100
lÇn/chiÕc m¸y bay c−êng kÝch/ngμy.
DiÔn biÕn chÝnh
Trong h×nh th¸i chung cña chiÕn côc tiÕn c«ng chiÕn
l−îc mïa Xu©n 1972, ta më chiÕn dÞch mang tªn NguyÔn
HuÖ, nh»m tiªu diÖt mét lùc l−îng lín qu©n ®Þch, gi¶i
phãng mét ®Þa bμn réng lín bao gåm hai tØnh B×nh Long,
Ph−íc Long vμ mét phÇn tØnh T©y Ninh, lμm rung chuyÓn
tuyÕn phßng thñ kiªn cè phÝa b¾c Sμi Gßn cña ®Þch. ChiÕn
dÞch ®−îc chuÈn bÞ trong t×nh huèng ®Þch ra søc tæ chøc
phßng ngù ®èi phã.
147
S¸ng 1-4-1972, ta næ sóng më mμn chiÕn dÞch trªn
h−íng nghi binh ®−êng 22, ®¸nh chiÕm c¨n cø Xa M¸t,
tiªu diÖt phÇn lín ChiÕn ®oμn 49 ngôy.
Ngμy 5 th¸ng 4, S− ®oμn 5 næ sóng ®¸nh trËn then
chèt Léc Ninh. §Þch lîi dông háa lùc phi ph¸o chèng tr¶
quyÕt liÖt, ®ång thêi c¬ ®éng lùc l−îng ra øng cøu. Ngμy 6
th¸ng 4, Trung ®oμn 3 S− ®oμn 9 tiªu diÖt trung ®oμn
thiÕt gi¸p cña ®Þch vμ mét tiÓu ®oμn biÖt ®éng qu©n ë phÝa
b¾c Léc Ninh, ®Ëp tan lùc l−îng ®Þch ra øng cøu. Ngμy 8
th¸ng 4, Léc Ninh thÊt thñ; ta chÆn ®¸nh lùc l−îng ®Þch
th¸o ch¹y, tiªu diÖt phÇn lín ChiÕn ®oμn 52.
Ngμy 13 th¸ng 4, ta næ sóng tiÕn c«ng B×nh Long,
sau mét vμi ngμy chiÕn ®Êu kh«ng thμnh c«ng, ta
chuyÓn sang chèt chÆn chiÕn dÞch trªn ®−êng 13, lÊy
môc tiªu tiªu diÖt sinh lùc ®Þch lμm chÝnh ®Ó phèi hîp
víi c¸c chiÕn tr−êng kh¸c.
T¹i c¸c khu vùc chèt chÆn Tμu ¤ vμ b¾c Ch¬n Thμnh,
suèt trong hai th¸ng chiÕn ®Êu d−íi háa lùc phi ph¸o rÊt
¸c liÖt, S− ®oμn 7 ®· chÆn ®øng lùc l−îng ®Þch lªn gi¶i v©y
cho thÞ x·, b¶o vÖ vïng míi gi¶i phãng, tiªu diÖt ChiÕn
®oμn 49 ngôy vμ mét sè ®¬n vÞ kh¸c.
Ta tiÕp tôc lμm chñ ®−êng 13, ng¨n chÆn ©m m−u
lÊn chiÕm cña ®Þch tr−íc khi cã HiÖp ®Þnh Pari, gi÷
v÷ng quyÒn chñ ®éng cho ®Õn khi kÕt thóc chiÕn dÞch
(28-1-1973).
KÕt qu¶, ta diÖt vμ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng n¨m chiÕn
®oμn (trung ®oμn) ngôy e9/f5, e52/f18, e49/f5 (hai lÇn),
e8/f5 vμ mét sè tiÓu ®oμn bé binh kh¸c, diÖt ba thiÕt ®oμn
1, 6, 9.
148
 Tæng céng ta diÖt 71.000 tªn ®Þch, b¾t sèng 5.600 tªn,
b¾n r¬i vμ ph¸ hñy gÇn 900 m¸y bay, h¬n 400 xe t¨ng,
thiÕt gi¸p, thu gÇn 300 xe qu©n sù, gi¶i phãng mét kh«ng
gian réng trong ph¹m vi ba tØnh B×nh Long, Ph−íc Long,
T©y Ninh.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
N¾m ch¾c quyÒn lμm chñ chiÕn dÞch, ta ®· c¬ ®éng
nh÷ng binh ®oμn chñ lùc m¹nh, t¹o thÕ bao v©y, chia c¾t
®Þch ngay tõ ®Çu, giμnh ®−îc bÊt ngê vÒ lùc l−îng, mÆc dï
®Þch kh«ng bÞ bÊt ngê vÒ h−íng chiÕn dÞch. ViÖc chän môc
tiªu, trËn then chèt më ®Çu chiÕn dÞch chÝnh x¸c ®· g©y
hiÖu qu¶ chÊn ®éng chiÕn dÞch. ChiÕn dÞch nμy còng lμ
b−íc tr−ëng thμnh míi trong t¸c chiÕn hiÖp ®ång binh
chñng trªn chiÕn tr−êng Nam Bé. Trong chiÕn dÞch, ta ®·
vËn dông thμnh c«ng nhiÒu h×nh thøc chiÕn thuËt trong
c¸c t×nh huèng chiÕn dÞch kh¸c nhau, vμ ®· chñ ®éng thay
®æi môc ®Ých c¸c ®ît tiÕn c«ng cho phï hîp víi t×nh h×nh
thùc tÕ. Tuy nhiªn, nghÖ thuËt t¹o thêi c¬ vμ khai th¸c
thêi c¬ cßn h¹n chÕ ®· lμm gi¶m tÝnh hiÖu qu¶ cña chiÕn
dÞch tiÕn c«ng.
ChiÕn dÞch t©y nguyªn 1972
(24 th¸ng 4 ®Õn 6-6-1972)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch tiÕn c«ng.
- Kh«ng gian: vïng b¾c T©y Nguyªn, bao gåm Kon
Tum, Gia Lai.
149
- Thêi gian: tõ ngμy 24 th¸ng 4 ®Õn 6-6-1972.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Ta: c¸c s− ®oμn bé binh 2, 320; bèn trung ®oμn bé
binh 66, 28, 24, 95; tiÓu ®oμn xe t¨ng vμ c¸c ®¬n vÞ háa
lùc; tæng céng 45.000 ng−êi.
+ §Þch: c¸c s− ®oμn bé binh 22, 23; s− ®oμn dï ( - ); hai
liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n; 14 tiÓu ®oμn b¶o an vμ c¸c ®¬n
vÞ kh¸c; tæng céng 54.000 tªn.
§Þch ®−îc sù chi viÖn tèi ®a cña kh«ng qu©n bao gåm
c¶ kh«ng qu©n chiÕn l−îc Mü, tæng céng gÇn 10.000
lÇn/chiÕc trong chiÕn dÞch.
DiÔn biÕn chÝnh
Mïa Xu©n 1972, ta më cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc trªn
kh¾p chiÕn tr−êng miÒn Nam, mμ T©y Nguyªn lμ mét
trong nh÷ng h−íng chÝnh. T¹i ®©y, ta më chiÕn dÞch tiÕn
c«ng Kon Tum. Môc ®Ých chiÕn dÞch lμ gi¶i phãng §¾c T« -
T©n C¶nh, cã ®iÒu kiÖn míi gi¶i phãng Kon Tum.
N¨m 1972 lμ mét n¨m b¶n lÒ trong sù nghiÖp chèng
Mü, cøu n−íc cña nh©n d©n ta. Nh÷ng chiÕn th¾ng trong
n¨m nμy cã ý nghÜa to lín b−íc ®Çu dÉn ®Õn môc tiªu
chiÕn l−îc "§¸nh cho Mü cót" mμ B¸c Hå ®· chØ ra.
Th¾ng lîi cña nh©n d©n ba n−íc §«ng D−¬ng trªn
chiÕn tr−êng trong n¨m 1971, ®· më ra triÓn väng ®¸nh
b¹i "Häc thuyÕt NÝchx¬n" vμ hç trî m¹nh mÏ cho thÕ tiÕn
c«ng vÒ ngo¹i giao cña ta t¹i Héi nghÞ Pari, dån ®Õ quèc
Mü vμo t×nh thÕ ngμy cμng bÞ ®éng. Tuy nhiªn ngay trªn
chiÕn tr−êng miÒn Nam, ta vÉn cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ,
ch−a t¹o ®−îc nh÷ng chuyÓn biÕn lín vÒ chiÕn l−îc. Tr−íc
150
t×nh h×nh ®ã, Bé ChÝnh trÞ ®· ®Ò ra nhiÖm vô ph¶i kÞp thêi
n¾m lÊy thêi c¬, trªn c¬ së ph−¬ng ch©m chiÕn l−îc ®¸nh
l©u dμi, ®Èy m¹nh qu©n sù, chÝnh trÞ, ngo¹i giao vμ quyÕt
®Þnh më cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc n¨m 1972. Tõ ®ã Qu©n
uû Trung −¬ng vμ Bé Quèc phßng ®· tÝch cùc chØ ®¹o
h−íng tiÕn c«ng chiÕn l−îc chÝnh lμ TrÞ - Thiªn. Hai h−íng
tiÕn c«ng chiÕn l−îc phèi hîp lμ miÒn §«ng Nam Bé vμ
T©y Nguyªn. Cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc nμy nh»m ®Èy
m¹nh ®¸nh ph¸ kÕ ho¹ch "b×nh ®Þnh" cña ®Þch ë n«ng
th«n, ®Èy m¹nh ®Êu tranh chÝnh trÞ ë ®« thÞ, giμnh thÕ
chñ ®éng chiÕn l−îc trªn toμn chiÕn tr−êng miÒn Nam,
gi¶i phãng mét sè ®Þa bμn, më réng c¨n cø ®Þa cña ta, t¹o
ra mét b−íc chuyÓn biÕn c¬ b¶n, tiÕn lªn thay ®æi côc diÖn
chiÕn tranh.
NhiÖm vô chiÕn l−îc cña chiÕn tr−êng T©y Nguyªn lóc
nμy lμ víi lùc l−îng S− ®oμn 2 - Qu©n khu 5 vμ S− ®oμn
320 cïng c¸c trung ®oμn 28, 66, 95, 40 vμ mét sè ®¬n vÞ
binh chñng kü thuËt: Trung ®oμn 24B, Trung ®oμn c«ng
binh 7, Trung ®oμn ph¸o binh 675, ba tiÓu ®oμn ph¸o cao
x¹ 37 ly, vμ ®¹i ®éi ph¸o cao x¹ tù hμnh 57 ly, mét tiÓu
®oμn xe t¨ng, mét tiÓu ®oμn «t« vËn t¶i, mét tiÓu ®oμn
th«ng tin, thùc hμnh tiªu diÖt mét bé phËn quan träng chñ
lùc Qu©n ®oμn 2 vμ tæng dù bÞ nguþ, gi¶i phãng §¾c T« -
T©n C¶nh, sau ®ã gi¶i phãng thÞ x· Kon Tum, cã ®iÒu kiÖn
th× ph¸t triÓn xuèng Pl©yku.
T©y Nguyªn vèn lμ khu vùc quan träng trong hÖ thèng
phßng ngù chiÕn l−îc cña ®Þch, nªn mÆc dï trong n¨m
1971 nhiÒu vÞ trÝ phßng ngù trªn cao nguyªn cña Vïng 2
chiÕn thuËt bÞ ta ®¸nh b¹i nhiÒu lÇn, nh−ng chóng vÉn
151
ngoan cè ph¶n kÝch chiÕm l¹i. B−íc vμo n¨m 1972, Mü,
nguþ ph¸n ®o¸n r»ng ta sÏ më chiÕn dÞch lín ë T©y
Nguyªn nªn ra søc ®Ò phßng... Chóng dïng B52 ®¸nh ph¸
tËp trung vμo c¸c tuyÕn ®−êng, c¸c khu vùc kho tμng cña
ta. Chóng tËp trung lùc l−îng Vïng 2 chiÕn thuËt gåm S−
®oμn 22 (§¾c T« - T©n C¶nh), S− ®oμn 23 (Kon Tum), hai
liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 2 vμ sè 6, s− ®oμn dï (thiÕu) lμ
lùc l−îng tæng dù bÞ chiÕn l−îc, tÊt c¶ gåm 44 tiÓu ®oμn bé
binh. VÒ binh chñng cã 10 chi ®oμn thiÕt gi¸p cña bèn
trung ®oμn, b¶y tiÓu ®oμn ph¸o binh víi kho¶ng 160 khÈu
ph¸o tõ 105 ly ®Õn 175 ly. Khi t¸c chiÕn, chóng ®−îc S−
®oμn kh«ng qu©n sè 6 vμ c¸c ®¬n vÞ kh«ng qu©n kh¸c gåm
kho¶ng 214 m¸y bay c¸c lo¹i chi viÖn. Ngoμi ra, ®Þch cßn
cã 14 tiÓu ®oμn vμ 14 liªn ®oμn b¶o an. Tæng sè qu©n ®Þch
tËp trung ë khu vùc chñ yÕu cña chiÕn dÞch lμ 27.000 qu©n
chñ lùc vμ hμng chôc ngh×n qu©n ®Þa ph−¬ng.
Lóc nμy ®Þch h×nh thμnh ë §¾c T« - T©n C¶nh mét côm
phßng ngù dμy ®Æc gåm cã S− ®oμn 22 (thiÕu), Trung ®oμn
thiÕt gi¸p sè 14 vμ hai tiÓu ®oμn biÖt ®éng biªn phßng.
§ång thêi h×nh thμnh tuyÕn ng¨n chÆn ë bê t©y s«ng P«
K« tõ Ngäc Bê Biªng ®Õn Ch− G« T«ng do L÷ ®oμn dï 2
®¶m nhiÖm ¸n ng÷, b¶o vÖ ®−êng 14 vμ thÞ x· Kon Tum.
T¨ng c−êng cho tuyÕn phßng ngù c¬ b¶n ë khu vùc b¾c
Kon Tum trªn ®−êng 14 vμ 18, ®Þch dïng S− ®oμn 24 vμ
hai liªn ®oμn biÖt ®éng lμm lùc l−îng dù bÞ bè trÝ ë Pl©yku
vμ Bu«n Ma Thuét.
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn 1972 ë §¾c T« - T©n C¶nh hay
cßn gäi lμ §¾c T« II ®−îc më ra tõ ngμy 31-3-1972 nh»m
gi¸ng ®ßn phñ ®Çu vμo chiÕn l−îc "ViÖt Nam ho¸" chiÕn
152
tranh vμ kÕ ho¹ch "b×nh ®Þnh" cña ®Þch trªn chiÕn tr−êng
T©y Nguyªn; ®ång thêi phèi hîp chÆt chÏ víi chiÕn tr−êng
Khu 5 vμ chiÕn tr−êng miÒn §«ng Nam Bé. Kh«ng gian
chiÕn dÞch gÇn trïng hîp víi chiÕn dÞch §¾c T« I - n¨m
1967 nh−ng ®èi t−îng t¸c chiÕn lÇn nμy lμ qu©n nguþ cã
sù chi viÖn tèi ®a cña ho¶ lùc Mü.
Mïa §«ng 1967, kÕ thõa chiÕn dÞch Sa ThÇy, trong
chiÕn dÞch §¾c T« I, ta ®· lõa ®−îc c¸c tiÓu ®oμn cña L÷
®oμn 1 thuéc S− ®oμn 4 Mü vμ L÷ ®oμn dï 173 Mü h¹
c¸nh trùc th¨ng vμo hai khu vùc ta ®· dù kiÕn ®Ó ®¸nh
thiÖt h¹i mét sè tiÓu ®oμn Mü vμ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng L÷
®oμn 173 Mü ë ®åi 875 næi tiÕng phÝa t©y b¾c Kon Tum.
KÕt qu¶ ®óng nh− nhμ qu©n sù m−u l−îc NguyÔn Tr·i ®·
nãi: Tr¸nh chç m¹nh, ®¸nh chç yÕu, tr¸nh chç thùc, ®¸nh
chç h−, th× søc dïng mét nöa mμ c«ng ®−îc gÊp ®«i.
§Õn chiÕn dÞch §¾c T« II (§¾c T« - T©n C¶nh), m−u kÕ
chiÕn dÞch ®−îc bμn b¹c rÊt kü, Bé T− lÖnh mÆt trËn h¹
quyÕt t©m b−íc ®Çu gi¶i phãng thÞ trÊn §¾c T« - T©n
C¶nh, sau ®ã míi ®¸nh xuèng thÞ x· Kon Tum. §Ó thùc
hiÖn nghi binh lõa ®Þch, lμm cho ®Þch tËp trung lùc l−îng
vμo thÞ x· Kon Tum mμ s¬ hë §¾c T« - T©n C¶nh, ta cho
më hai con ®−êng c¬ giíi phÝa t©y thÞ x· Kon Tum. §©y lμ
con ®−êng lμm gi¶ nh»m thu hót ®Þch vÒ phÝa ®ã. Qu¶
nhiªn ®Þch cho hai l÷ ®oμn dï vμ Liªn ®oμn biÖt ®éng sè
22 ra ®èi phã, ng¨n chÆn, ph¸ viÖc lμm ®−êng cña ta. Ta
®· sö dông S− ®oμn 320 cïng c¸c binh chñng ®èi chäi
®¸nh ®Þch nèng ra ë ®©y.
Tõ ngμy 26 th¸ng 3, ta thùc hiÖn chia c¾t chiÕn dÞch ®èi
víi ®Þch, c¾t ®−êng 14 trªn ®o¹n nèi liÒn thÞ x· Kon Tum
153
víi Pl©yku, lμ c¨n cø chñ yÕu cña Qu©n ®oμn 2 ngôy. ViÖc
chia c¾t kÐo dμi h¬n hai th¸ng ®· khiÕn giao th«ng cña ®Þch
bÞ tª liÖt mét phÇn quan träng.
§Õn ngμy 30 th¸ng 3, ta thùc hiÖn nghi binh trªn d·y
cao ®iÓm phÝa t©y thÞ x· Kon Tum, ®Þch hoang mang tung
mét phÇn quan träng lùc l−îng tæng dù bÞ - hai l÷ ®oμn dï -
ra ng¨n chÆn ta ë ®©y ®Ó phßng ngù thÞ x·. S− ®oμn 320
®· liªn tôc tiÕn c«ng ®Þch, diÖt vμ ®¸nh thiÖt h¹i hai tiÓu
®oμn. L÷ dï 2 mÊt søc chiÕn ®Êu. Ta còng ®¸nh thiÖt h¹i
mét phÇn S− ®oμn 22 ra ng¨n chÆn ë phÝa ®«ng T©n C¶nh,
khiÕn lùc l−îng phßng ngù cña ®Þch ë ®©y bÞ tiªu hao.
Trong lóc lùc l−îng chñ chèt cña ®Þch tËp trung vμo
khu vùc thÞ x· Kon Tum ®· ®Ó s¬ hë thÞ trÊn §¾c T« - T©n
C¶nh. Lîi dông sù s¬ hë ®ã, ta lμm gÊp mét con ®−êng
qu©n sù nèi víi ®−êng 14 ®Ó ®−a lùc l−îng chñ chèt cña ta
gåm S− ®oμn 2 Qu©n khu 5 cïng Trung ®oμn 66, mét tiÓu
®oμn ®Æc c«ng cña B3 cïng ph¸o binh, ph¸o cao x¹, tªn löa
chèng t¨ng vμ xe t¨ng vßng vÒ phÝa ®«ng §¾c T« - T©n
C¶nh. Tõ phÝa ®«ng tªn löa chèng t¨ng cña ta b¾n ph¸ c¸c
chßi canh, bèt canh cña ®Þch, lμm chóng rÊt hoang mang.
Côm phßng ngù §¾c T« - T©n C¶nh cña ®Þch ®−îc bè
trÝ rÊt m¹nh vμ dμy ®Æc, nh−ng h−íng phßng ngù chñ yÕu
cña chóng lμ phÝa t©y. Lùc l−îng cña ta lîi dông s¬ hë Ýt
phßng bÞ cña ®Þch, ®· ¸p s¸t bÊt ngê ®¸nh vμo c¨n cø qu©n
sù 42, trong khi xe t¨ng vμ ph¸o binh cña ®Þch l¹i bè trÝ ë
phÝa t©y c¨n cø hßng ®èi phã víi ta ë phÝa nμy.
Ngμy 24 th¸ng 4, S− ®oμn 2, Trung ®oμn 66 ®¸nh
chiÕm c¨n cø vμ thÞ trÊn T©n C¶nh. S− ®oμn dï cña ®Þch
bÞ m¾c ë Kon Tum kh«ng ®i cøu ®−îc thÞ trÊn §¾c T« -
154
T©n C¶nh, thªm vμo ®ã Trung ®oμn 28 cña ta ®· ra c¾t
®−êng 14 tõ Kon Tum ®i §¾c T« - T©n C¶nh kh«ng cho
®Þch ®i øng cøu. Sau mét ngμy chiÕn ®Êu quyÕt liÖt, lÇn
®Çu tiªn qu©n ta tiªu diÖt ®−îc mét së chØ huy s− ®oμn
®Þch trªn chiÕn tr−êng. Trung ®oμn ®Þch ë thÞ trÊn §¾c
T« - T©n C¶nh cïng Bé chØ huy nhÑ S− ®oμn 22 bÞ tiªu
diÖt vμ b¾t sèng chØ trong gÇn mét ngμy.
Sau gÇn mét th¸ng më chiÕn dÞch, cuéc chiÕn ®Êu gi÷a
ta vμ ®Þch ®· diÔn ra rÊt quyÕt liÖt. BÞ trãi ch©n ë Kon
Tum, ®Þch kh«ng cßn lùc l−îng ph¶n kÝch, môc tiªu ban
®Çu cña ta ®· giμnh ®−îc th¾ng lîi. Toμn bé qu©n ®Þch ë
§¾c T« - T©n C¶nh ®· bÞ tiªu diÖt, côm phßng ngù phÝa
b¾c tØnh Kon Tum sôp ®æ nhanh chãng. Qu©n nguþ ë c¸c
c¨n cø d¶i phßng ngù phÝa t©y s«ng P« K« trªn c¸c trôc
®−êng 14, 18 tõ Diªn B×nh, C«ng H¬ Rinh, quËn lþ §¾c T«,
§¾c Mãt ph¶i rót ch¹y t¸n lo¹n.
ë T©y Nguyªn, lÇn ®Çu tiªn ta më chiÕn dÞch tiÕn c«ng
vμo tuyÕn phßng ngù c¬ b¶n m¹nh nhÊt cña ®Þch vμ còng
lμ lÇn ®Çu tiªn, bé ®éi T©y Nguyªn ®¸nh thiÖt h¹i nÆng
mét s− ®oμn, nhiÒu trung ®oμn, thiÕt ®oμn trong mét côm
phßng ngù kiªn cè vμ dμy ®Æc cña ®Þch, gi¶i phãng thÞ trÊn
§¾c T« vμ mét nöa phÝa b¾c tØnh Kon Tum, ®ång thêi ®·
®¸nh b¹i liªn tiÕp c¸c ®ît ph¶n kÝch cña ®Þch, b¶o vÖ v÷ng
ch¾c vïng gi¶i phãng. Do mïa m−a ®Õn sím, tiÕp tÕ hËu
cÇn cña ta gÆp khã kh¨n, còng do nghÖ thuËt sö dông lùc
l−îng dù bÞ c¬ ®éng cña ta cßn ph©n t¸n vμ t¸c chiÕn
phßng kh«ng cña ta cßn yÕu nªn ®¸nh vμo thÞ x· Kon Tum
kh«ng thμnh c«ng. ChiÕn dÞch kÕt thóc vμo ngμy 6-6-1972.
ChiÕn th¾ng §¾c T« - T©n C¶nh cïng víi chiÕn th¾ng
155
Qu¶ng TrÞ vμ miÒn §«ng Nam Bé lμ nh÷ng ®ßn cã ý nghÜa
chiÕn l−îc v« cïng quan träng, nã ®· t¹o ra mét côc diÖn
míi trªn chiÕn tr−êng miÒn Nam, gãp phÇn ®¸nh b¹i mét
b−íc quan träng chiÕn l−îc "ViÖt Nam ho¸" chiÕn tranh vμ
"Häc thuyÕt NÝchx¬n" ë §«ng D−¬ng. §Õn cuèi n¨m 1972,
trªn miÒn B¾c, qu©n vμ d©n ta ®· ®¸nh b¹i lÇn thø hai
cuéc tËp kÝch ®−êng kh«ng dïng m¸y bay chiÕn l−îc B52
b»ng chiÕn dÞch "§iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng" buéc Mü ph¶i
ký HiÖp ®Þnh Pari, rót hÕt qu©n Mü vμ qu©n c¸c n−íc ch−
hÇu ra khái miÒn Nam n−íc ta.
ChiÕn th¾ng n¨m 1972 cã ý nghÜa chiÕn l−îc, ®−a chiÕn
tranh b−íc sang mét giai ®o¹n míi, buéc ®Þch chuyÓn vμo
thÕ phßng ngù chiÕn l−îc.
KÕt qu¶, ta ®· tiªu diÖt 41.000 tªn ®Þch, gi¶i phãng
phÝa b¾c tØnh Kon Tum (trõ thÞ x·).
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
T¸c chiÕn hiÖp ®ång binh chñng trªn quy m« t−¬ng ®èi
lín lμ b−íc ph¸t triÓn míi cña nghÖ thuËt qu©n sù trªn
chiÕn tr−êng rõng nói T©y Nguyªn, trong ®ã bé ®éi t¨ng
lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë ®©y ®· ph¸t huy søc m¹nh ®ét
kÝch trong nh÷ng trËn ®¸nh c«ng sù v÷ng ch¾c.
NghÖ thuËt lËp thÕ trËn v©y h·m, chia c¾t vμ ®ét ph¸
chiÕn dÞch ®· ®em ®Õn nh÷ng thμnh c«ng míi. C¾t ®−êng
dμi ngμy lμ h×nh thøc chiÕn thuËt v©y h·m, c« lËp ®Þch cã
hiÖu qu¶. §ét ph¸ vμo côm phßng ngù T©n C¶nh, ta ®·
®¸nh ng· vÒ c¬ b¶n lùc l−îng ®Þch ë Kon Tum.
Mét ®iÓm ®Æc s¾c kh¸c lμ trong trËn ®¸nh nμy, m−u kÕ
nghi binh lõa ®Þch vμ ®iÒu khiÓn ®Þch ®· thμnh c«ng. Do
156
ho¹t ®éng t¸c chiÕn nghi binh, t¹o thÕ vμ viÖc lμm hai con T×nh h×nh chung vμ m−u kÕ chiÕn l−îc
®−êng “gi¶” cña ta, ®Þch ®· tËp trung phßng ngù Kon Tum,
TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 1974, trªn toμn miÒn Nam, ®Þch cã
thËm chÝ ®−a lùc l−îng tæng dù bÞ ra ng¨n chÆn vßng
mét ®¹o qu©n chñ lùc rÊt ®«ng, ®−îc trang bÞ hiÖn ®¹i,
ngoμi ë d·y ®iÓm cao phÝa t©y s«ng P« K« (t©y b¾c thÞ x·)
gåm ®ñ c¸c qu©n chñng, binh chñng, trong ®ã cã lùc l−îng
vμ bÞ ta tiªu diÖt. Giμnh ®−îc yÕu tè bÊt ngê, ta ®· gi¶i
kh«ng qu©n vμ h¶i qu©n kh¸ m¹nh. Chóng r¸o riÕt ph¸t
quyÕt côm cø ®iÓm §¾c T« - T©n C¶nh nhanh gän.
triÓn c¶ mét hÖ thèng k×m kÑp tõ trung −¬ng ®Õn c¬ së,
Do nhiÒu yÕu tè, ta ®· kh«ng tËn dông ®−îc thêi c¬
riªng lùc l−îng c¶nh s¸t ®«ng hμng chôc v¹n tªn.
thuËn lîi nhÊt; cïng víi viÖc thiÕu nhiÒu kinh nghiÖm
§Þch bè trÝ lùc l−îng theo mét chiÕn l−îc gäi lμ “chiÕn
trong tæ chøc lùc l−îng, tæ chøc hiÖp ®ång chØ ®¹o t×nh
tranh diÖn ®Þa” nh»m “b¶o vÖ ®Õn møc tèi ®a an ninh l·nh
huèng vμ trong t¸c chiÕn thμnh phè ®· dÉn ®Õn kh«ng
thæ” b»ng mét hÖ thèng ®ån bèt c¸c lo¹i, c¾m s©u xuèng
thμnh c«ng trong trËn tiÕn c«ng thÞ x· Kon Tum.
tËn c¸c x·, Êp. Chóng muèn më réng vμ t¨ng c−êng nhiÒu
mÆt cho lùc l−îng phßng gi÷ ®Þa ph−¬ng, cã thÓ thay thÕ
ChiÕn côc xu©n 1975 vμ tiÕn tíi lμm cho tÊt c¶ qu©n chñ lùc trë thμnh nh÷ng
®éi qu©n c¬ ®éng.
®ßn ®ét ph¸ chiÕn l−îc - Chóng bè trÝ mét ®Çu m¹nh lμ Qu©n khu 1 bao gåm
chiÕn dÞch t©y nguyªn 1975 HuÕ - §μ N½ng, nh»m ®èi phã víi qu©n chñ lùc tõ miÒn
B¾c tiÕn c«ng vμo. Mét ®Çu m¹nh n÷a lμ Qu©n khu 3 bao
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn 1975 lμ mét chiÕn dÞch chiÕn
gåm khu vùc Sμi Gßn - Biªn Hßa nh»m b¶o vÖ trung t©m
l−îc, ®ßn ®ét ph¸ chiÕn l−îc më mμn cho cuéc Tæng tiÕn
chÝnh trÞ, kinh tÕ vμ lμ thμnh phè ®«ng d©n, cã bé m¸y ®Çu
c«ng vμ næi dËy mïa Xu©n 1975. Trong chiÕn dÞch T©y
sá, thñ ®« cña Mü - ngôy. §· dån lùc l−îng vμo hai ®Çu th×
Nguyªn, trËn ®¸nh Bu«n Ma Thuét lμ trËn then chèt
n¬i kh¸c ch¾c ch¾n sÏ Ýt h¬n, ®ã lμ Qu©n khu 2 trong ®ã cã
quyÕt ®Þnh. Th¾ng lîi cña trËn ®¸nh nμy ®· dÉn tíi
T©y Nguyªn.
nh÷ng ®ét biÕn chiÕn dÞch, nã ®· biÕn th¾ng lîi chiÕn
Tõ thùc tÕ ®ã, ta ®¸nh gi¸ t×nh h×nh lùc l−îng ®Þch trªn
dÞch thμnh th¾ng lîi chiÕn l−îc vμ t¹o ®μ ®ét biÕn trong
toμn miÒn Nam tuy rÊt lín nh−ng bÞ gi·n ra trªn nh÷ng
chiÕn tranh, tiÕn tíi giμnh th¾ng lîi hoμn toμn, kÕt thóc
®Þa bμn qu¸ réng. ThÕ bè trÝ cña chóng bÞ ph©n t¸n, béc lé
cuéc chiÕn tranh chèng Mü, cøu n−íc cña nh©n d©n ViÖt
nhiÒu chç yÕu vμ s¬ hë, nhÊt lμ ë T©y Nguyªn vμ trªn
Nam, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc. Bèi
tuyÕn dμi hμng tr¨m kil«mÐt däc ven biÓn miÒn Trung.
c¶nh lÞch sö cuéc chiÕn tranh vμo thêi ®iÓm ®ã ®−îc diÔn
Víi thÕ bè trÝ ®ã, nh− tr−íc ®©y (1973) qu©n ®Þch cßn t¹m
ra nh− sau:

157 158
thêi gi÷ ®−îc, song, côc diÖn chiÕn tr−êng ®· biÕn chuyÓn.
So s¸nh lùc l−îng gi÷a ta vμ ®Þch ®· thay ®æi c¨n b¶n cã
lîi cho ta. C¬ së cña ta trªn c¸c chiÕn tr−êng ®−îc tæ chøc
hoμn chØnh h¬n thêi kú tr−íc. HÖ thèng giao th«ng chiÕn
l−îc, chiÕn dÞch ph¸t triÓn hîp lý h¬n. Kh¶ n¨ng c¬ ®éng
cña c¸c binh ®oμn lín cña ta ®−îc t¨ng c−êng râ rÖt.
§Õn th¸ng 10-1974, riªng ë T©y Nguyªn, ®Þch bÞ dån
gän l¹i trong c¸c thÞ x· vμ mét sè vÞ trÝ quan träng trªn
c¸c trôc ®−êng giao th«ng huyÕt m¹ch nh− ®−êng 14, 19,
21. Vïng gi¶i phãng T©y Nguyªn ®−îc më réng vμ nèi liÒn
thμnh mét vïng c¨n cø t−¬ng ®èi hoμn chØnh tõ b¾c Kon
Tum ®Õn nam Gia Lai. Hμnh lang chiÕn l−îc tõ miÒn B¾c
cã thÓ vμo ®Õn tËn chiÕn tr−êng Nam Bé, theo ®ã lμ ®−êng
èng dÉn dÇu, lùc l−îng, binh khÝ kü thuËt sÏ ®−îc ®−a vμo.
Tuy vËy, ®Õn ®Çu th¸ng 12-1974, ®¹i sø Mü, trïm CIA,
chÝnh quyÒn NguyÔn V¨n ThiÖu vÉn kh«ng n¾m ®−îc vμ
ch−a ®¸nh gi¸ ®óng thÕ míi vμ lùc míi cña ta.
Theo tin t×nh b¸o, NguyÔn V¨n ThiÖu ®· më cuéc häp
víi t− lÖnh c¸c qu©n ®oμn, qu©n khu ngôy ®Ó ph¸n ®o¸n
ho¹t ®éng cña ta. Chóng cho r»ng ®Çu n¨m 1975, h−íng
tiÕn c«ng chÝnh cña ta lμ ®¸nh vμo Qu©n khu 3, chñ yÕu lμ
T©y Ninh. Thêi gian ta tiÕn c«ng cã thÓ tr−íc hoÆc sau TÕt
cho ®Õn th¸ng 6-1975, tøc lμ tíi mïa m−a ph¶i dõng l¹i.
Víi nhËn ®Þnh Êy, ThiÖu ra lÖnh cho c¸c t−íng ph¶i ®¸nh
tr−íc ®Ó ph¸ kÕ ho¹ch cña ta. Thñ t−íng TrÇn ThiÖn
Khiªm ®èc thóc c¸c qu©n khu, tiÓu khu më chiÕn dÞch
“b×nh ®Þnh cÊp tèc” trong ba th¸ng, kÓ tõ ngμy 1-1-1975 ®Ó
“ng¨n chÆn chiÕn dÞch §«ng - Xu©n cña ViÖt céng”. Chóng
kh«ng thay ®æi bè trÝ chiÕn l−îc m¹nh hai ®Çu vμ còng
159
kh«ng t¨ng thªm lùc l−îng ë Qu©n khu 2 vμ T©y Nguyªn.
Cßn ChÝnh phñ Mü vÉn tiÕp tôc vËn ®éng Quèc héi
Mü chi thªm tiÒn viÖn trî qu©n sù vμ ®−a thªm nh©n
viªn qu©n sù Mü vμo miÒn Nam, vò khÝ ®¹n d−îc vμ
t¨ng thªm m¸y bay B52 vμo Th¸i Lan, më cÇu hμng
kh«ng ®Ó trùc tiÕp chuyÓn vò khÝ xuèng c¸c s©n bay
Pl©yku, Kon Tum.
Dù kiÕn ®Ò phßng ta ®¸nh c¶ ë h−íng nam TrÞ - Thiªn
vμ t©y nam §μ N½ng nªn ®Þch cã ®iÒu chØnh qu©n c¬ ®éng
ë h−íng nμy. Nh−ng ý ®Þnh chiÕn l−îc, h−íng chiÕn l−îc
chñ yÕu vμ viÖc ®iÒu ®éng lùc l−îng cho môc tiªu chñ yÕu
cña ta lóc nμy lμ nh− thÕ nμo th× ®Þch ch−a n¾m ®−îc
chÝnh x¸c. V× vËy, chóng vÉn gi÷ nguyªn hÖ thèng bè trÝ
phßng ngù chiÕn l−îc vμ lùc l−îng chiÕn l−îc nh− tr−íc.
Ngμy 30-9-1974, Bé ChÝnh trÞ häp ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh
h×nh, th«ng qua b¶n dù th¶o kÕ ho¹ch chiÕn l−îc do Qu©n
uû vμ Bé Tæng tham m−u nghiªn cøu so¹n th¶o nhan ®Ò
"KÕ ho¹ch giμnh th¾ng lîi ë miÒn Nam sau vμi ba n¨m
lμm thay ®æi so s¸nh lùc l−îng ë miÒn Nam" vμ ®i ®Õn x¸c
®Þnh quyÕt t©m hoμn thμnh gi¶i phãng miÒn Nam trong
hai n¨m 1975 - 1976.
Bé ChÝnh trÞ ®¸nh gi¸: kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu cña bé ®éi
c¬ ®éng chñ lùc cña ta ®· h¬n h¼n chñ lùc c¬ ®éng ®Þch vμ
®Ò ra ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng mïa kh« 1974 - 1975 nh»m
hoμn thiÖn thÕ trËn, chuÈn bÞ t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn lªn c¸c
®ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc lín khi thêi c¬ ®Õn. Bé ChÝnh trÞ
®· x¸c ®Þnh:
VÒ h−íng chiÕn l−îc, bé ®éi chñ lùc ph¶i chuÈn bÞ c¶
hai h−íng:
160
 - T©y Nguyªn, träng ®iÓm lμ nam T©y Nguyªn, lμ
h−íng chiÕn l−îc rÊt quan träng.
- MiÒn §«ng Nam Bé lμ h−íng quyÕt ®Þnh cuèi cïng.
Tõ ®ã Th−êng trùc Qu©n uû Trung −¬ng ra quyÕt t©m
triÓn khai quyÕt ®Þnh chiÕn l−îc cña Bé ChÝnh trÞ: Chän
Bu«n Ma Thuét lμm môc tiªu chñ yÕu cña chiÕn dÞch nam
T©y Nguyªn vμ lμ n¬i më ®Çu cho cuéc Tæng tiÕn c«ng mïa
Xu©n 1975.
QuyÕt t©m më chiÕn dÞch T©y Nguyªn, mμ träng ®iÓm
lμ nam T©y Nguyªn lóc nμy lμ hoμn toμn ®óng ®¾n. C¨n
cø vμo thÕ bè trÝ binh lùc cña ®Þch thÓ hiÖn ý ®Þnh “m¹nh ë
hai ®Çu”, m−u kÕ chiÕn l−îc cña Bé thèng so¸i cña ta lμ
bμy ra mét h×nh thÕ giμn trËn chiÕn l−îc - bμy binh bè
trËn gh×m ®Þch ë hai ®Çu chiÕn tuyÕn Sμi Gßn vμ HuÕ - §μ
N½ng ®Ó ph¸ vì T©y Nguyªn. Ta ®−a Qu©n ®oμn 4 vμo b¾c
§ång Nai, Qu©n ®oμn 2 vμo t©y HuÕ. Hai qu©n ®oμn ta
®øng ch©n ë ®ã, ®Þch ph¶i ®−a s− ®oμn lÝnh dï vμ s− ®oμn
lÝnh thuû ®¸nh bé - tæng dù bÞ chiÕn l−îc - ra gi÷ hai khu
vùc ®ã vμ ®Ó hë ë T©y Nguyªn.
Trong chiÕn dÞch nμy ta chän thÞ x· Bu«n Ma Thuét
lμm trËn then chèt, trËn ®¸nh më ®Çu lμ rÊt chÝnh x¸c.
Bëi v× ®¸nh Kon Tum th× kh«ng ph¸t triÓn ®−îc, ®¸nh
Pl©yku th× ®Þch cßn rÊt m¹nh. H¬n n÷a b¾c T©y Nguyªn
lu«n lu«n lμ n¬i ®èi ®Çu, lμ n¬i tËp trung lùc l−îng m¹nh
cña ta vμ ®Þch. Pl©yku lμ c¨n cø ®Çu n·o Qu©n khu 2, n¬i
khèng chÕ huyÕt qu¶n ®−êng 19 (mμ theo chóng "lμm chñ
®−êng 19 lμ lμm chñ T©y Nguyªn"). V× vËy khi biÕt r»ng
ta sÏ ®¸nh ë T©y Nguyªn th× NguyÔn V¨n ThiÖu vμ Ph¹m
V¨n Phó ®Òu mét mùc tin r»ng ta sÏ ®¸nh Kon Tum -
161
Pl©yku. NÕu cã n¬i nμo kh¸c ë phÝa nam th× chØ lμ nh÷ng
thÞ x·, thÞ trÊn nhá kh«ng ®¸ng kÓ l¾m nh− Gia NghÜa,
§øc LËp nh»m môc ®Ých th«ng ®−êng. Cßn Bu«n Ma
Thuét th× chóng cho r»ng ta kh«ng thÓ b¶o ®¶m vËt chÊt
hËu cÇn vμ lùc l−îng ®Ó ®−a vμo, nªn chóng còng Ýt
phßng bÞ.
V× vËy ®¸nh Bu«n Ma Thuét lμ mét ®ßn ®¸nh hiÓm,
nh»m vμo chç s¬ hë, vμo ®iÓm yÕu cña ®Þch. §¸nh chiÕm
®−îc Bu«n Ma Thuét, ta sÏ t¹o ®μ ®Ó nhanh chãng ph¸t
triÓn lùc l−îng xuèng c¸c tØnh ven biÓn miÒn Trung, vμ
tuú theo t×nh h×nh lóc ®ã sÏ ph¸t triÓn ®−îc lùc l−îng
xuèng miÒn §«ng Nam Bé, hay ph¸t triÓn tiÕn c«ng thÞ x·
Pl©yku. Mét khi ®· t¹o ®−îc ®μ ph¸t triÓn còng tøc lμ ®·
lμm chuyÓn biÕn t×nh thÕ chiÕn l−îc, më ra thÕ chia c¾t
lμm ®«i thÕ trËn phßng ngù chiÕn l−îc toμn miÒn Nam cña
®Þch, c« lËp qu©n ®Þch cßn l¹i ë Qu©n khu 2 vμ trùc tiÕp uy
hiÕp Qu©n khu 3 cña chóng. ý nghÜa quan träng cña viÖc
®¸nh Bu«n Ma Thuét lμ t¹o thÕ ph¸t triÓn tiÕn c«ng ra c¸c
h−íng hiÓm yÕu kh¸c.
Do ®ã, tõ n¨m 1974 ®Õn ®Çu n¨m 1975, ta ®· ph¸t
triÓn thÕ trËn chiÕn tranh nh©n d©n ®Ó tõng b−íc thùc
hiÖn m−u kÕ chiÕn l−îc lμ cμi vμo toμn bé ®éi h×nh cña
®Þch c¶ bé ®éi chñ lùc, bé ®éi ®Þa ph−¬ng vμ d©n qu©n du
kÝch. C¸c khu gi¶i phãng cña ta ®· ®−îc hoμn chØnh. §Þch
bÞ bao v©y bèn mÆt tõ TrÞ - Thiªn ®Õn T©y Nguyªn vμ
Nam Bé. §Þch nh− trong còi, chØ cßn cùa quËy ®−îc ë
trong c¸c thμnh phè. Vïng n«ng th«n ®ång b»ng vμ rõng
nói bao la réng lín thuéc quyÒn kiÓm so¸t cña ta. C¸c
binh ®oμn lín, c¸c s− ®oμn, qu©n ®oμn vμ c¸c binh ®oμn xe
162
t¨ng, xe bäc thÐp cã ®éng c¬ cña ta ®−îc tù do ho¹t ®éng
trªn toμn quèc, trªn trôc ®−êng huyÒn tho¹i - ®−êng chiÕn
l−îc Hå ChÝ Minh vμ c¸c con ®−êng chiÕn dÞch mμ ta ®· vμ
®ang më. Dùa vμo thÕ ®ã, ta muèn tiÕn c«ng ®Þch lóc nμo
vμ n¬i nμo còng ®−îc. §iÒu nμy ®· më ra nh÷ng thuËn lîi
c¬ b¶n ®Ó Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n uû Trung −¬ng ®−a ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng cho viÖc h¹ quyÕt t©m chiÕn
l−îc gi¶i phãng miÒn Nam.
ThÕ m¹nh cña ta lμ thÕ trËn lßng d©n, nhê ®ã ta ®·
thùc hiÖn ®−îc m−u kÕ chiÕn l−îc cμi xen vμo toμn bé ®éi
h×nh cña ®Þch. Qu©n ®oμn 2 cña ta vμo cμi xen víi ®Þch ë
t©y HuÕ. Qu©n ®oμn 4 cμi xen víi ®Þch ë b¾c §ång Nai.
C¸c s− ®oμn vμ trung ®oμn cña ta, c¶ chñ lùc vμ ®Þa
ph−¬ng ®Òu cμi xen víi ®Þch ë c¸c thμnh phè vμ nh÷ng
®−êng giao th«ng lín. ThÕ nμy lμ thÕ tiÕn c«ng. §ßn trinh
s¸t chiÕn l−îc Ph−íc Long ®· tá râ thÕ ®Þch ®· yÕu, ta ®·
m¹nh. ChØ cßn ®îi thêi. Thêi lμ khi Qu©n ®oμn 2 ë t©y HuÕ
vμ Qu©n ®oμn 4 ë b¾c §ång Nai buéc ®Þch ë Sμi Gßn ph¶i
®−a s− ®oμn dï ra gi÷ HuÕ vμ §μ N½ng, vμ s− ®oμn lÝnh
thuû ®¸nh bé cña ®Þch ra gi÷ Sμi Gßn. Gi÷ chÆt ®−îc hai
s− ®oμn tæng dù bÞ chiÕn l−îc cña ®Þch ë hai n¬i ®ã sÏ lμ
thêi c¬ ®Ó ta tiÕn c«ng, gi¶i phãng n¬i ®Þch yÕu tr−íc, ®ã lμ
T©y Nguyªn, sau ®ã sÏ gi¶i phãng n¬i ®Þch t−¬ng ®èi m¹nh
vμ m¹nh sau. Thêi c¬ ®ãng vai trß rÊt quan träng trong
m−u kÕ chiÕn l−îc nμy.
Trªn chiÕn tr−êng T©y Nguyªn, chØ tÝnh sè l−îng qu©n
chñ lùc vμ b¶o an ®Þch lóc bÊy giê ®· gåm cã: Qu©n ®oμn
bé Qu©n ®oμn 2; S− ®oμn 23 gåm ba trung ®oμn (44, 45,
53); b¶y liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n (21, 22, 23, 24, 25, 4, 6) -
163
mçi liªn ®oμn t−¬ng ®−¬ng víi mét trung ®oμn; 36 tiÓu
®oμn b¶o an; bèn thiÕt ®oμn xe t¨ng - xe bäc thÐp, cã 12
chi ®oμn kho¶ng 300-400 xe; t¸m tiÓu ®oμn, b¶y ®¹i ®éi,
25 trung ®éi ph¸o binh víi kho¶ng 230 khÈu ph¸o; mét s−
®oμn kh«ng qu©n (Kh«ng ®oμn 702), cã bèn phi ®oμn
kho¶ng 150 chiÕc m¸y bay (trong ®ã cã 24 m¸y bay chiÕn
®Êu). Khi t¸c chiÕn ®Þch cã thÓ ®−îc t¨ng viÖn tõ Qu©n
khu 2 hoÆc tõ lùc l−îng tæng dù bÞ.
§Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch më ®ßn ®ét ph¸ chiÕn l−îc ë
nam T©y Nguyªn, tõ cuèi th¸ng 2, ®Çu th¸ng 3-1975,
nh»m ph©n t¸n sù chó ý cña ®Þch, trªn tÊt c¶ c¸c chiÕn
tr−êng miÒn Nam tõ TrÞ - Thiªn ®Õn Khu 5, tõ miÒn
§«ng Nam Bé ®Õn §ång b»ng s«ng Cöu Long, qu©n vμ
d©n ta ®· më hμng lo¹t trËn tiÕn c«ng vμ næi dËy quy
m« võa vμ nhá.
Nh÷ng ho¹t ®éng trªn cμng lμm cho Mü - ThiÖu khã
ph¸n ®o¸n ®óng ý ®å chiÕn l−îc cña ta vμo Xu©n 1975.
QuyÕt t©m më trËn ®ét ph¸ chiÕn l−îc Bu«n Ma
Thuét, chiÕn dÞch nμy Bé T− lÖnh T©y Nguyªn dùa trªn
nh÷ng c¬ së chuÈn bÞ kh¸ v÷ng ch¾c vμ kinh nghiÖm tr¶i
qua hμng chôc n¨m anh dòng chiÕn ®Êu, x©y dùng vμ
tr−ëng thμnh. Trong hoμn c¶nh rÊt gian khæ, c¸c lùc
l−îng vò trang g¾n bã víi nh©n d©n c¸c d©n téc T©y
Nguyªn ®· liªn tiÕp giμnh ®−îc nhiÒu th¾ng lîi. T©y
Nguyªn ®· tõng b−íc trë thμnh mét chiÕn tr−êng ®−îc
chuÈn bÞ tèt, mét ®Þa bμn rÊt thuËn lîi ®Ó c¸c binh ®oμn
c¬ ®éng chiÕn l−îc cña ta h×nh thμnh nh÷ng cuéc tiÕn
c«ng qu©n ®Þch trªn mét thÕ trËn kh¸ m¹nh.
Thùc hiÖn quyÕt t©m, lóc nμy c«ng t¸c chuÈn bÞ chiÕn
164
tr−êng lμ kh©u hÕt søc quan träng. C¸c ®oμn tiÒn tr¹m
trinh s¸t thuéc Bé Tham m−u, Côc HËu cÇn, c¸c binh
chñng cña chiÕn tr−êng ®· lÇn l−ît lªn ®−êng vμo nam
T©y Nguyªn. HÖ thèng ®−êng s¸, cÇu phμ ®· cã tõ n¨m
1972 nay ®−îc söa ch÷a vμ më thªm nhiÒu. Sè hμng tõ
hËu ph−¬ng lín miÒn B¾c ®−îc §oμn 559 chuyÓn tíi Gia
Lai, Kon Tum, §¾k L¾k lªn tíi hμng v¹n tÊn l−¬ng thùc,
thùc phÈm, ®¹n d−îc, thuèc men. Ch−a bao giê T©y
Nguyªn ®−îc tiÕp nhËn khèi l−îng vËt chÊt, kü thuËt
nhiÒu vμ lín ®Õn nh− thÕ, cã thÓ dù tr÷ cho c¶ n¨m.
ChuÈn bÞ cho chiÕn dÞch nam T©y Nguyªn, m−u kÕ
chiÕn l−îc cña ta lμ bμy ra mét h×nh thÕ giμn trËn chiÕn
l−îc - bμy binh bè trËn nh»m gh×m ®Þch ë hai ®Çu nam -
b¾c chiÕn tuyÕn lμ Sμi Gßn vμ HuÕ - §μ N½ng ®Ó t¹o thÕ
ph¸ vì T©y Nguyªn. H¬n n÷a Bé Tæng t− lÖnh cßn ®ét
ngét t¨ng thªm cho T©y Nguyªn hai s− ®oμn lμ S− ®oμn
968 vμ S− ®oμn 316. M−u kÕ chiÕn l−îc bÝ mËt ®ét ngét
®−a hai s− ®oμn lªn T©y Nguyªn lμ m−u hay cña ta, cña
Bé thèng so¸i mμ trùc tiÕp lμ §¹i t−íng - Tæng T− lÖnh Vâ
Nguyªn Gi¸p, ng−êi ®· cã kinh nghiÖm t¸c chiÕn lín, cã
tr×nh ®é chØ huy c¸c chiÕn dÞch lín, cã tri thøc chØ huy t¸c
chiÕn binh chñng hîp thμnh.
Thêi c¬ t¨ng thªm cho T©y Nguyªn hai s− ®oμn chÝnh
lμ c¸i nót cña cuéc chiÕn tranh. T©y Nguyªn bçng trë
thμnh mét tËp ®oμn chiÕn l−îc m¹nh gåm bèn s− ®oμn vμ
mét sè trung ®oμn ®éc lËp, cïng ph¸o binh, cao x¹, xe
t¨ng, xe thiÕt gi¸p, c«ng binh, vËn t¶i, v.v., hïng m¹nh
®−îc t¨ng c−êng, dμy d¹n chiÕn ®Êu, cã phèi hîp víi S−
®oμn 3 Sao Vμng vμ ba thø qu©n cña Qu©n khu 5.
165
Th¸ng 12, S− ®oμn 968 ®−îc lÖnh khÈn tr−¬ng hμnh
qu©n bé v−ît qua vïng rõng nói biªn giíi ViÖt - Lμo ®Çy
khã kh¨n gian khæ, tiÕn vÒ b¾c T©y Nguyªn ®Ó thay thÕ
cho c¸c s− ®oμn 10 vμ 320 di chuyÓn xuèng phÝa nam. Cßn
S− ®oμn 316 xuÊt ph¸t tõ NghÖ An t−¬ng ®èi thuËn lîi
h¬n, b»ng c¬ giíi tiÕn vμo chiÕn tr−êng nam T©y Nguyªn.
Tõ khi lªn ®−êng ®Õn khi næ sóng, ®Ó gi÷ bÝ mËt, S− ®oμn
316 tuyÖt ®èi kh«ng ®−îc phÐp më m¸y th«ng tin liªn l¹c.
V× thÕ ®iÖn ®μi cña ®Þch hái nhau “F316 ®i ®©u råi?”. (Sau
nμy m·i tíi khi nh÷ng chiÕc xe t¨ng cña s− ®oμn nμy l¨n
xÝch tiÕn c«ng trªn ®−êng phè Bu«n Ma Thuét, th× t−íng
Ph¹m V¨n Phó míi biÕt, ph¶i söng sèt, thÊt kinh). Trung
®oμn 95B (S− ®oμn 325) cïng mét sè trung ®oμn, tiÓu
®oμn…, tr¹m söa ch÷a, ®éi ®iÒu trÞ vμ t¸m ngh×n qu©n bæ
sung lÇn l−ît ®Õn §¾k L¾k. Ngoμi ra cßn cã mét sè ®¬n vÞ
cña Qu©n khu 5, cña §oμn 559 vμ ®Æc c«ng cña Bé T− lÖnh
MiÒn phèi hîp, phèi thuéc trªn mét sè h−íng.
Ch−a bao giê lùc l−îng ta trªn ®Þa bμn T©y Nguyªn l¹i
hïng hËu nh− vËy. Riªng bé ®éi tham gia chiÕn dÞch cã tíi
n¨m s− ®oμn chñ lùc cïng víi lùc l−îng vò trang ®Þa
ph−¬ng T©y Nguyªn vμ Khu 5.
§Ó gi÷ bÝ mËt chiÕn dÞch, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu©n ta ë
h−íng Bu«n Ma Thuét chuÈn bÞ tèt, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch
quyÕt ®Þnh ®Èy c¸c ho¹t ®éng nghi binh ®ang ®−îc tiÕn
hμnh tõ ®Çu n¨m lªn møc cao h¬n n÷a suèt tõ Kon Tum tíi
Pl©yku. §Þch vÉn chó ý phßng thñ b¾c T©y Nguyªn h¬n
nam T©y Nguyªn. Ta nh©n ®ã cho lùc l−îng vò trang ®Þa
ph−¬ng, d©n qu©n du kÝch ®¸nh nhá, lÎ ë h−íng b¾c, ®ång
thêi tØnh ñy, tØnh ®éi huy ®éng d©n c«ng lμm ®−êng vμo thÞ
166
x· vμ phao tin ta chuÈn bÞ ®¸nh Kon Tum v.v.. D©n c«ng
c¸c huyÖn 40, 67, 30, 80 (Kon Tum), huyÖn 4, huyÖn 5 (Gia
Lai) rÇm ré ®i lμm ®−êng nghi binh ch¹y vμo thÞ x· Kon
Tum vμ Pl©yku. §Çu th¸ng 2-1975, tõ nhiÒu h−íng kh¸c
nhau, nhiÒu ®éi trinh s¸t tõ phã t− lÖnh chiÕn dÞch, ®Õn s−
®oμn tr−ëng, s− ®oμn phã s− ®oμn, c¸n bé trung ®oμn, ®Æc
c«ng… liªn tiÕp vμo trinh s¸t vμ n¾m ch¾c c¸c môc tiªu
vßng ngoμi, môc tiªu quan träng ë Bu«n Ma Thuét.
M−u kÕ nghi binh lõa ®Þch
Ph−¬ng ¸n t¸c chiÕn cña §¶ng uû vμ Bé T− lÖnh
chiÕn dÞch lμ ph¶i bè trÝ lùc l−îng h×nh thμnh mét thÕ
trËn "trãi ®Þch l¹i mμ diÖt", mét thÕ trËn hoμn toμn chñ
®éng ®Ó tiÕn c«ng ®Þch, ®¸nh ch¾c th¾ng, quyÕt ®¸nh vμ
quyÕt th¾ng, ®¸nh ®Þch b»ng thÕ vμ b»ng m−u kÕ. Muèn
vËy, tr−íc hÕt ta ph¶i thùc hiÖn b»ng ®−îc mét thÕ trËn
"chia c¾t, v©y h·m, võa v©y h·m võa tiÕn c«ng, ®ét ph¸
võa b»ng søc m¹nh, võa b»ng m−u kÕ, bÝ mËt bÊt ngê
giμnh toμn th¾ng".
§Ó m−u kÕ nghi binh lõa ®Þch ®¹t hiÖu qu¶, trong triÓn
khai tæ chøc ®éi h×nh vμ thÕ trËn, ta ®· nghi binh lõa ®Þch
bÝ mËt di chuyÓn S− ®oμn 10 vμ S− ®oμn 320 tõ Kon Tum,
Gia Lai vÒ nam T©y Nguyªn. Ta dïng v« tuyÕn ®iÖn ®Ó
nghi binh, sau khi ®· bÝ mËt chuyÓn hai s− ®oμn vÒ Bu«n
Ma Thuét, hÖ thèng th«ng tin v« tuyÕn vÉn ë l¹i t¹i chç,
hμng ngμy m¹ng th«ng tin nghi binh cña ta cø ®óng giê lμ
ph¸t lªn kh«ng trung nh÷ng bøc ®iÖn b¸o c¸o, ®iÖn mÖnh
lÖnh gi¶. ChÝnh tªn t−íng hai sao Mü S¸cl¬ TimmÐt, cè
vÊn qu©n sù cho ThiÖu vμ Cao V¨n Viªn, sau nμy ph¶i thó
167
nhËn: B»ng biÖn ph¸p nghi binh qua lμn sãng ®iÖn nμy,
phÝa ViÖt céng ®· thμnh c«ng trong kÕ ho¹ch giam ch©n bé
phËn chñ yÕu cña lùc l−îng qu©n ®éi ViÖt Nam Céng hßa
thuéc Qu©n khu 2 ë tØnh Pl©yku, Kon Tum.
Cuéc ®ä søc ©m thÇm gi÷a ta vμ ®Þch kÐo dμi suèt
trong tiÕn tr×nh chuÈn bÞ chiÕn dÞch. §Õn cuèi th¸ng 2,
®Þch vÉn ch−a ph¸t hiÖn ®−îc râ rÖt ý ®Þnh chuÈn bÞ chiÕn
dÞch cña ta. §¹i bé phËn chñ lùc ®Þch vÉn cßn bè trÝ ë b¾c
T©y Nguyªn. QuyÒn chñ ®éng chiÕn dÞch vÉn n»m trong
tay ta. T×nh h×nh ®ã t¹o nhiÒu thuËn lîi cho ta më mμn
chiÕn dÞch.
Trong lóc bé ®éi chñ lùc tÝch cùc khÈn tr−¬ng chuÈn bÞ
chiÕn dÞch th× c¸c c¬ quan D©n - ChÝnh - §¶ng, bé ®éi ®Þa
ph−¬ng, d©n qu©n vμ ®ång bμo vïng gi¶i phãng còng tÝch
cùc phèi hîp chuÈn bÞ chiÕn ®Êu, ®Êu tranh trùc diÖn víi
®Þch vμ phao tin nghi binh ®¸nh lõa ®Þch, lμm cho chóng
hoang mang lo sî vμ ®èi phã lóng tóng.
Tuy vËy cã lóc ®Þch còng ph¸n ®o¸n ta sÏ ®¸nh §øc
LËp hoÆc cã thÓ ®¸nh Bu«n Ma Thuét. NhÊt lμ khi ®Þch
b¾t ®−îc cuèn sæ tay cña chiÕn sÜ ta ®¸nh r¬i cã ghi chÐp
liªn quan ®Õn Bu«n Ma Thuét. Cã tin t×nh b¸o cña ®Þch
ph¸t hiÖn S− ®oμn 10 vμ S− ®oμn 320 ®· ¨n TÕt tr−íc vμ
®ang vμo nam T©y Nguyªn. TiÕp ®ã, ®Þch nhËn ®−îc
nguån tin lμ Trung ®oμn 25 cña ta ®ang chuÈn bÞ xuèng
®−êng 21. Víi nh÷ng hiÖn t−îng ®ã, ®Þch ®· ph¸n ®o¸n lμ
ta còng cã thÓ chuÈn bÞ ®¸nh ë Bu«n Ma Thuét. Do ®ã,
chóng ®· ®−a Trung ®oμn 53 (-) ra lïng sôc ë b¾c thÞ x·,
trªn khu vùc Qu¶ng Nhiªu - Mª Van. Qu¸ tr×nh lïng sôc,
qu©n ®Þch ®· ®¸nh nhau víi bé phËn trinh s¸t cña Trung
168
®oμn ph¸o binh 675 vμ b¾t mét chiÕn sÜ bÞ th−¬ng nÆng
®em vÒ Pl©yku thai th¸c.
Theo dù kiÕn cña Bé T− lÖnh chiÕn dÞch, ngμy 4 th¸ng
3 lμ ngμy næ sóng ®¸nh chia c¾t ®Ó cμi thÕ chiÕn dÞch,
ngμy 10-3-1975 lμ ngμy N cña toμn chiÕn dÞch ®¸nh trËn
then chèt quyÕt ®Þnh ë thÞ x· Bu«n Ma Thuét. Song tÝnh
®Õn ngμy N th× vÉn cßn n¨m ngμy ®ªm. Trong viÖc tranh
chÊp thêi gian víi ®Þch, ®Ó cã ®−îc n¨m ngμy ®ªm triÓn
khai hoμn chØnh thÕ trËn lμ qu¸ Ýt, nh−ng ®Ó ®¹t ®−îc yÕu
tè bÊt ngê th× l¹i qu¸ dμi. Gi÷a lóc c¬ quan tham m−u
chiÕn dÞch ®ang lμm viÖc khÈn tr−¬ng vμ liªn tôc chuyÓn
lÖnh cña Bé T− lÖnh chiÕn dÞch tíi c¸c ®¬n vÞ ®Ó thùc hiÖn
kÕ ho¹ch ®¸nh chia c¾t vμ bè trÝ ®éi h×nh, th× c¬ quan t¸c
chiÕn nhËn ®−îc tin ®iÖn khÈn b¸o c¸o vÒ. Néi dung bøc
®iÖn nh− sau:
"L©m §ång ®iÖn göi Z
Bé phËn ®i chuÈn bÞ trËn ®Þa ph¸o phÝa b¾c A (Bu«n
Ma Thuét) gÆp bé binh xe t¨ng ®Þch (Trung ®oμn 53) nèng
ra sôc s¹o. Do ta thiÕu c¶nh gi¸c, bÞ chóng s¸t th−¬ng mét
sè ®ång chÝ vμ b¾t mang ®i mét ®ång chÝ bÞ th−¬ng nÆng,
nh−ng ®ång chÝ nμy ®ang h«n mª, ®Þch ch−a khai th¸c
®−îc g×".
§©y lμ mét tin quan träng. NhËn ®−îc tin trªn, Bé T−
lÖnh chiÕn dÞch ®· kÞp thêi nhËn ®Þnh: S¬ hë ®Ó x¶y ra
th−¬ng vong, mÊt ng−êi cã thÓ dÉn tíi t×nh huèng xÊu. Ta
ph¶i s½n sμng chuÈn bÞ ph−¬ng ¸n 2 ®Ó ®¸nh ®Þch trong
tr−êng hîp cã phßng ngù dù phßng. Song tr−íc m¾t cÇn
tiÕp tôc theo dâi vμ tiÕp tôc chuyÓn lÖnh ®«n ®èc c¸c ®¬n
vÞ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra. V× ®Õn ngμy 4 th¸ng 3,
169
theo tr¸ch nhiÖm hiÖp ®ång, c¸c ®¬n vÞ ph¶i lÇn l−ît hμnh
qu©n c¾t ®øt giao th«ng trªn c¸c ®−êng 19, 21 vμ 14, chia
c¾t chiÕn l−îc vμ chiÕn dÞch ®èi ph−¬ng. TiÕp theo, ngμy 8
ta sÏ chiÕm quËn lþ ThuÇn MÉn ë phÝa b¾c vμ ngμy 9 tiÕn
c«ng quËn lþ §øc LËp ë phÝa nam Bu«n Ma Thuét. Còng
trong thêi gian ®ã, trªn tÊt c¶ c¸c h−íng tiÕn c«ng Bu«n
Ma Thuét bé ®éi ph¶i vμo vÞ trÝ tËp kÕt cuèi cïng.
Trong thêi gian nμy (gi÷a th¸ng 2) l¹i cã mét tªn ®¶o
ngò ®· khai víi ®Þch "S− ®oμn 10 ®ang chuÈn bÞ ®¸nh
§øc LËp, S− ®oμn 320 ®ang ë t©y EaH¬Leo chuÈn bÞ
®¸nh ThuÇn MÉn, mét lùc l−îng kh¸c chuÈn bÞ ®¸nh
Bu«n Ma Thuét".
NhËn ®−îc nguån tin trªn, t−íng Ph¹m V¨n Phó, T−
lÖnh Qu©n khu 2 nguþ hÕt søc hoang mang, cã lóc ®Þnh
®−a S− ®oμn 23 vÒ l¹i Bu«n Ma Thuét. Nh−ng t×nh b¸o
Mü l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng S− ®oμn 10 vμ S− ®oμn 320 vÉn
cßn ë chç cò. Nh÷ng tin tøc tr¸i ng−îc nhau lμm cho viªn
chØ huy Qu©n khu 2 nguþ rÊt lóng tóng. Tuy vËy, ngμy 19
th¸ng 2, t−íng Phó vÉn quyÕt ®Þnh ®−a Trung ®oμn 45 tõ
Pl©yku vÒ khu vùc EaH¬Leo ®Ó lïng sôc ph¸t hiÖn S−
®oμn 320.
Tr−íc t×nh h×nh ®ã, cuèi th¸ng 2-1975, Bé T− lÖnh
chiÕn dÞch nhËn ®Þnh: §Þch cã nghi ta chuÈn bÞ ®¸nh §øc
LËp, Gia NghÜa, Bu«n Ma Thuét, c¾t ®−êng 14 ë CÈm Ga,
víi mét sè b»ng chøng riªng lÎ. Nh−ng ®Þch vÉn ch−a ph¸t
hiÖn ®−îc ý ®Þnh vμ lùc l−îng chiÕn dÞch cña ta. Nh÷ng
ho¹t ®éng lïng sôc nãi trªn cã tÝnh chÊt rêi r¹c, côc bé.
Tuy nhiªn ta vÉn chñ ®éng ®Ò phßng t×nh h×nh phøc
t¹p x¶y ra vμ xö trÝ nh− sau:
170
 - Kiªn tr× kh«n khÐo gi÷ bÝ mËt ý ®Þnh chiÕn dÞch vμ
lùc l−îng ta ë h−íng t¸c chiÕn chñ yÕu (Bu«n Ma Thuét).
TÝch cùc ho¹t ®éng nghi binh trªn h−íng Kon Tum -
Pl©yku. KiÒm gi÷ Trung ®oμn 44 vμ c¸c lùc l−îng kh¸c ë
l¹i b¾c T©y Nguyªn.
- Ra lÖnh cho S− ®oμn 320 tr¸nh ®ông ®é víi Trung
®oμn 45 nguþ vμ t¹m lïi ®éi h×nh vÒ phÝa t©y.
- Ra lÖnh cho S− ®oμn 968 ho¹t ®éng r¸o riÕt theo kÕ
ho¹ch nghi binh, phèi hîp víi lùc l−îng ®Þa ph−¬ng tØnh
Gia Lai (Pl©yku vμ Kon Tum) huy ®éng d©n c«ng lμm
®−êng vμ phao tin ta sÏ ®¸nh lín ë b¾c T©y Nguyªn, sö
dông m¹ng th«ng tin, v« tuyÕn ®iÖn ph¸t c¸c tin tøc nghi
binh trªn lμn sãng ®Þch ®Ó ®¸nh lõa ®Þch r»ng S− ®oμn 10
vÉn cßn ë b¾c Kon Tum vμ S− ®oμn 320 vÉn cßn ë Pl©yku.
Cuéc tiÕn c«ng nghi binh lõa ®Þch b¾t ®Çu.
Më ®Çu cuéc tiÕn c«ng nghi binh lõa ®Þch nh»m thu
hót sù chó ý cña ®Þch vÒ h−íng b¾c T©y Nguyªn, ngμy 1
th¸ng 3, S− ®oμn 968 ®· sö dông ph¸o binh b¾n vμo thÞ x·
Pl©yku, sö dông lùc l−îng bé binh tiÕn c«ng c¸c vÞ trÝ
"Chèt Mü", "§ån T©m" cña ®Þch trªn ®−êng 19 kÐo dμi (t©y
Pl©yku), ®¸nh chiÕm d·y Ch− Ka Ra, Ch− G«i, 605, uy
hiÕp quËn lþ Thanh B×nh, Thanh An (t©y nam Pl©yku). ë
h−íng Kon Tum, tiÕn hμnh c¸c trËn ®¸nh nhá, lμm ®−êng,
lμm trËn ®Þa ph¸o, huy ®éng d©n c«ng rÇm ré, mét bé
phËn lùc l−îng kh¸c ®¸nh trªn ®−êng 14 ë ®o¹n gi÷a Kon
Tum vμ Pl©yku.
Nh÷ng ho¹t ®éng trªn cña S− ®oμn 968 ®−îc tiÕn hμnh
rÇm ré ®Õn møc ®· ®¸nh lõa ®−îc qu©n ®Þch khiÕn cho
chóng hiÓu lÇm lμ ta më ®Çu chiÕn dÞch trªn h−íng Pl©yku.
171
Khi S− ®oμn 968 b¾t ®Çu tiÕn c«ng (®¸nh thËt mμ lμ
thËt gi¶) vμo vïng ven thÞ x· Pl©yku th× t¹i Së chØ huy
Qu©n khu 2, t−íng Ph¹m V¨n Phó ®· triÖu tËp cuéc häp
khÈn cÊp víi Bé Tham m−u Qu©n khu ®Ó nhËn ®Þnh t×nh
h×nh. Trong cuéc häp ®· diÔn ra cuéc tranh luËn c¨ng
th¼ng. §· cã nh÷ng suy ®o¸n nh− §¹i t¸ TrÞnh Tiªu,
Tr−ëng phßng 2 cña ®Þch nªu ý kiÕn "TiÕn c«ng vμo
Pl©yku vμ Kon Tum chØ lμ ®ßn nghi binh. ý ®Þnh thùc sù
cña ®èi ph−¬ng lμ sÏ ®¸nh vμo Bu«n Ma Thuét". Phó ®·
hoμi nghi ý kiÕn ®ã. Nh−ng cuèi cïng t−íng Phó ®ång ý
cho thªm mét trung ®oμn n÷a vÒ Bu«n Ma Thuét 1.
T−íng Phó ®· ra lÖnh cho ChuÈn t−íng Ph¹m Duy
TÊt, T− lÖnh biÖt ®éng qu©n vμ c¸c viªn chøc kh¸c: "S½n
sμng ®èi phã víi cuéc tiÕn c«ng vμo Pl©yku".
Khi ®Þch ®iÒu Trung ®oμn 45 xuèng EaH¬Leo, ta cßn
cho ph¸t mét bøc ®iÖn gi¶ nghi binh trªn lμn sãng göi
cho c¸c ®¬n vÞ víi néi dung: "§Þch ®· bÞ m¾c lõa, cho
r»ng ta sÏ ®¸nh Bu«n Ma Thuét nªn ®· ®iÒu qu©n
xuèng phÝa nam". NhËn ®−îc bøc ®iÖn ®ã, ®Þch l¹i cμng
hoang mang, kh«ng biÕt lμ nªn tin vμo lêi khai cña tªn
®¶o ngò, hay tin vμo nguån tin kü thuËt v« tuyÕn ®iÖn
do chóng thu nhËn ®−îc.
Trung ®oμn 45 nguþ nèng cμn th¨m dß xuèng phÝa b¾c
Bu«n Ma Thuét, n¬i bé ®éi S− ®oμn 320 ®ang tró ch©n vμ
chuÈn bÞ thiÕt bÞ trËn ®Þa. §Þch cμn ®Õn ®©u, c¸c chiÕn sÜ
cña ta ph¶i lui vμo ®Õn ®ã vμ ph¶i xo¸ hÕt dÊu vÕt nh÷ng
g× ®· lμm ®−îc. Ta vÉn kiªn tr×, kh«n khÐo gi÷ bÝ mËt vμ
____________
1. Frank Suepp: Kho¶ng c¸ch thêi gian võa ph¶i, t.2, tr.371.
172
cμng tÝch cùc ho¹t ®éng nghi binh më mét sè trËn ®¸nh ë
h−íng Kon Tum, Pl©yku.
Cïng lóc ®ã Trung ®oμn 53 nguþ lªn lïng sôc phÝa b¾c
Bu«n Ma Thuét còng kh«ng t×m thÊy g×. Cßn Trung ®oμn
45 lïng sôc ë phÝa t©y ®−êng 14 th× kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc
S− ®oμn 320.
VÊn ®Ò b©y giê lμ lμm thÕ nμo buéc ®Þch ph¶i ®iÒu
Trung ®oμn 45 trë l¹i Pl©yku.
Mét quyÕt ®Þnh nghi binh t¸o b¹o, võa lμ ®Ó hç trî cho
c¸c hμnh ®éng nghi binh cña S− ®oμn 320, võa lμ ®Ó ®Þch
tin r»ng ta tiÕn c«ng ë Pl©yku, ®−îc thùc hiÖn, S− ®oμn
968 sö dông ph¸o lín ®Ó ®¸nh nghi binh vμo tuyÕn phßng
thñ vßng ngoμi t©y nam thÞ x· Pl©yku. S− ®oμn 968 ®¸nh
thËt nh−ng mμ lμ thËt gi¶, ®Þch cμng tin lμ ta sÏ ®¸nh ë
Pl©yku, nªn chóng ph¶i véi v· ®−a qu©n trë vÒ tiÕp viÖn
cho Pl©yku.
Cuéc tiÕn c«ng nghi binh dån dËp cña S− ®oμn 968 ®·
g©y ¸p lùc nÆng h¬n trªn h−íng thÞ x· Pl©yku, buéc ®Þch
ph¶i tung Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 23 ra ®Ó ®èi phã vμ
®iÒu Trung ®oμn 45 tõ phÝa nam vÒ Pl©yku chøng tá ®ßn
nghi binh cña ta ®· ®¹t kÕt qu¶. Qu©n ®Þch ®· lón s©u vμo
sai lÇm.
T¹o thÕ chia c¾t
§©y chÝnh lμ thêi c¬ ®Ó ta thùc hiÖn m−u kÕ chia c¾t
chiÕn dÞch. Trung ®oμn 95A ®¸nh chiÕm ®−êng 14 qu·ng
®Ìo M¨ng Giang tõ Pl©yku ®i Quy Nh¬n cμng lμm cho
®Þch t−ëng lμ ta ®¸nh Pl©yku thËt.
Chia c¾t chiÕn l−îc lμ chia c¾t gi÷a T©y Nguyªn víi c¸c
173
tØnh ®ång b»ng ven biÓn miÒn Trung vμ c¸c chiÕn tr−êng
kh¸c ë miÒn Nam. Môc tiªu chia c¾t lμ c¸c ®−êng chiÕn
l−îc 19 vμ 21.
Chia c¾t chiÕn dÞch lμ chia c¾t gi÷a c¸c khu vùc phßng
ngù víi nhau; chia c¾t nam vμ b¾c T©y Nguyªn, lμm cho c¸c
khu vùc nμy kh«ng liªn hÖ vμ chi viÖn ®−îc cho nhau; chia
c¾t vμ k×m gi÷ lùc l−îng chñ yÕu cña ®Þch ë Kon Tum -
Pl©yku, lμm cho Bu«n Ma Thuét bÞ s¬ hë vμ c« lËp ®Ó ta
"trãi ®Þch l¹i mμ diÖt". Môc tiªu chia c¾t lμ mét sè ®o¹n trªn
c¸c tuyÕn ®−êng chiÕn l−îc 14, 19 vμ 21.
Thêi c¬ ®¸nh t¹o thÕ chia c¾t ®· ®Õn. Ngμy 4 th¸ng 3
qu©n ta tiÕn ra c¾t ®−êng 19, trªn ®o¹n phÝa ®«ng thÞ x·
Pl©yku.
Tõ s¸ng ®Õn tr−a ngμy 4 th¸ng 3, Trung ®oμn 95A ®·
tiªu diÖt mét lo¹t c¸c vÞ trÝ ®Þch, trong ®ã cã c¨n cø Adun
do mét tiÓu ®oμn b¶o an chiÕm ®ãng; lμm chñ mét ®o¹n
®−êng 20km, tõ Pl©yku ®Õn Êp Phï Yªn, c¾t ®øt ®−êng 19
ë ®«ng Pl©yku.
Cïng ngμy S− ®oμn 3 (-) Qu©n khu 5 còng ®· kh¾c
phôc rÊt nhiÒu khã kh¨n, ra c¾t ®−êng 19 trªn ®o¹n
Th−îng Giang - B×nh Khª, tiªu diÖt mét lo¹t c¸c vÞ trÝ:
nam C©y Rui, Chãp Nãn, Hßn KiÒng, Cét Cê, Tru«ng æi,
Che ChÎ, §èi §¸, L¨ng Mai, Xu©n Th−ëng…, c¾t ®øt
®−êng 19 tõ An Khª ®i Quy Nh¬n.
VÒ c¸c trËn ®¸nh trong ngμy 4 th¸ng 3 trªn ®−êng 19,
H·ng th«ng tÊn AP ®−a tin: "§−êng 19, con ®−êng tiÕp tÕ
chñ yÕu cho T©y Nguyªn bÞ c¾t ®øt. C¸c trËn ®¸nh tËp
trung ë Lª Trung, phÝa ®«ng Pl©yku 16km vμ B×nh Khª,
phÝa t©y Quy Nh¬n 40km. NhiÒu vÞ trÝ tõ Lª Trung ®Õn
174
B×nh Khª ®· bÞ tiÕn c«ng mÊt liªn l¹c ®iÖn ®μi. Mét c¨n cø
ph¸o 105mm ë t©y b¾c B×nh Khª ®· bÞ ®¸nh trμn vμo" 1.
ThÕ lμ trong ngμy 4 th¸ng 3, viÖc giao th«ng cña ®Þch
trªn ®−êng 19, con ®−êng nèi tõ Quy Nh¬n lªn Pl©yku ®·
bÞ gi¸n ®o¹n hoμn toμn.
§Ó ®èi phã l¹i, ®Þch ®iÒu ThiÕt ®oμn 3 vμ Liªn ®oμn
biÖt ®éng qu©n sè 4 ra ®«ng Pl©yku ph¶n kÝch Trung ®oμn
95A ë phÝa ®«ng. §ång thêi, ®Þch ®iÒu S− ®oμn 22 tõ phÝa
b¾c B×nh §Þnh vμo ®−êng 19 ®Ó ®èi phã víi S− ®oμn 3. S−
®oμn 968 ®¸nh "gi¶" ë Pl©yku - Kon Tum vμ Trung ®oμn
95A ®¸nh c¾t ®−êng 19 cμng lμm cho ®Þch tin lμ ta chuÈn
bÞ ®¸nh Pl©yku thËt.
Lóc nμy Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®· nhËn ®Þnh t×nh h×nh:
§−êng 19 ®· bÞ kho¸ chÆt, ®¹i bé phËn chñ lùc cña ®Þch
vÉn bÞ thu hót ë b¾c T©y Nguyªn. T×nh h×nh ë thÞ x· Bu«n
Ma Thuét vÉn nh− cò. Ta ®· gi÷ ®−îc bÝ mËt, chñ ®éng
®iÒu ®Þch hμnh ®éng theo ý muèn cña ta. Lùc l−îng chiÕn
dÞch ®· triÓn khai xong thÕ bao v©y chia c¾t ®Þch. ThÕ ban
®Çu ®· t¹o thêi c¬ rÊt thuËn lîi cho chiÕn dÞch më ®Çu.
Tuy nhiªn, cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p xö trÝ víi Trung ®oμn 53
ë Mª Van (b¾c Bu«n Ma Thuét).
Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®· tiÕn hμnh c¸c biÖn ph¸p cÊp
thiÕt sau:
- §«n ®èc S− ®oμn 968 ho¹t ®éng tÝch cùc. Tõ ngμy 4
®Õn 9 th¸ng 3, S− ®oμn 968 ®−îc sö dông thªm ®¹n ph¸o
b¾n vμo Kon Tum, Pl©yku, kÕt hîp víi nghi binh kiÒm gi÷
khèi chñ lùc ®Þch ë l¹i b¾c T©y Nguyªn.
____________
1 H·ng th«ng tÊn AP, b¶n tin ngμy 5-3-1975.
175
- Cho S− ®oμn 320 vÉn tiÕp tôc gi÷ bÝ mËt, ®ång thêi, s½n
sμng c¾t ®−êng 14 khi cã lÖnh, ®−a TiÓu ®oμn 9, Trung ®oμn
9 ra phôc kÝch trªn ®−êng 14 ë ®o¹n nam cÇu EaH¬Leo.
- Cho S− ®oμn 316, cho Trung ®oμn 149 v−ît ®−êng 14
(®o¹n t©y cÇu Sªrªpèc) ®Ó vμo nam thÞ x· Bu«n Ma Thuét
nh− kÕ ho¹ch ®· ®Þnh.
- Cho TiÓu ®oμn 6 Trung ®oμn 24 chuÈn bÞ ®¸nh ®Þch ë
Mª Van.
Ngμy 5 th¸ng 3, bé phËn tuÇn tra cña ®Þch nhÆt ®−îc
quyÓn nhËt ký cña mét ®ång chÝ thiÕu uý thuéc Trung
®oμn 149. Trong nhËt ký cã ghi: "§ªm 4, v−ît ®−êng 14
vμo thÞ x· Bu«n Ma Thuét". Qu©n nguþ ®· mang quyÓn
nhËt ký ®ã vÒ Gia NghÜa (?) ®Ó nghiªn cøu (!).
S¸ng ngμy 5 th¸ng 3, Trung ®oμn 25 ®· tiÕn ra c¾t
®−êng 21 trªn ®o¹n Ch− Cóc. Con ®−êng quan träng thø
hai nèi ®ång b»ng víi T©y Nguyªn ®· bÞ gi¸n ®o¹n. §ªm 4
r¹ng ngμy 5 th¸ng 3, Trung ®oμn 25 diÖt ®oμn xe ®Þch, c¾t
®−êng 21. Ngμy 5 th¸ng 3, Trung ®oμn 9 diÖt ®oμn xe ®Þch
ë b¾c ThuÇn MÉn c¾t ®−êng 14 ®o¹n b¾c Bu«n Ma Thuét.
Nh÷ng hiÖn t−îng ®ã ®· lμm cho ®Þch thÊy râ Bu«n Ma
Thuét bÞ r¬i vμo t×nh thÕ c« lËp.
"Tuy cã chó ý ®Õn nh÷ng dÊu hiÖu vÒ sù chuyÓn qu©n
kh«ng b×nh th−êng cña B¾c ViÖt ë phÝa t©y vμ b¾c Bu«n
Ma Thuét, nh−ng t«i kh«ng cã dù kiÕn Céng s¶n sÏ t×m
c¸ch c¾t ®øt ®−êng s¸ trong khu vùc vμ c« lËp thμnh phè.
Tuy nhiªn kh«ng ph¶i chØ m×nh t«i nghÜ nh− vËy, mμ c¶
DAO 1 vμ c¸c b¹n ®ång nghiÖp CIA cña t«i ë Mü còng ®Òu
____________
1. DAO: c¬ quan t×nh b¸o Mü.
176
tËp trung vμo Pl©yku - Kon Tum, mμ kh«ng nãi g× ®Õn
Bu«n Ma Thuét", ®ã lμ lêi thõa nhËn cña Frank Suepp -
chuyªn viªn t×nh b¸o chiÕn l−îc CIA ë Sμi Gßn.
Tuy c¬ quan t×nh b¸o Mü cho lμ nh− vËy, nh−ng t−íng
Ph¹m V¨n Phó vÉn quyÕt ®Þnh cö §¹i t¸ Vò ThÕ Quang,
Phã s− ®oμn tr−ëng S− ®oμn 23 vÒ Bu«n Ma Thuét ®Ó gi¶i
quyÕt t×nh h×nh. §ång thêi ®Þch chØ thÞ cho ®ån Ch−
M'Nga (c¸ch b¾c Bu«n Ma Thuét 12km) chuÈn bÞ phßng bÞ
ph¸o kÝch, ra lÖnh cho Trung ®oμn 53 vμ mét tiÓu ®oμn
b¶o an tiÕp tôc lïng sôc ë b¾c thÞ x·.
16 giê ngμy 5 th¸ng 3, ®oμn xe 15 chiÕc chë bé phËn
cña Vò ThÕ Quang trªn ®−êng tõ Pl©yku vÒ Bu«n Ma
Thuét ®· bÞ Trung ®oμn 9 tiªu diÖt t¸m xe, b¶y chiÕc cßn
l¹i th¸o ch¹y vÒ Pl©yku, trong ®ã cã Vò ThÕ Quang.
§iÒu trë ng¹i nhÊt lóc nμy lμ ®· gÇn ®Õn ngμy ®¸nh
vμo Bu«n Ma Thuét, mμ Trung ®oμn 53 (-) vÉn tiÕp tôc
lïng sôc ë b¾c thÞ x·, g©y khã kh¨n cho viÖc lμm ®−êng,
lμm trËn ®Þa ph¸o, khu vùc tËp kÕt cña bé ®éi. Do ®ã trªn
h−íng nμy cã kh¶ n¨ng kh«ng thùc hiÖn ®−îc khèi l−îng
c«ng tr×nh theo kÕ ho¹ch.
Tr−íc t×nh h×nh ®ã, s¸ng ngμy 6 th¸ng 3, Bé T− lÖnh
chiÕn dÞch ®· nhËn ®Þnh: §−êng 14, ®−êng 21, tuy ®· xuÊt
hiÖn mét bé phËn lùc l−îng cña ta, nh−ng ch−a cã g× buéc
®Þch ph¶i xö trÝ lín. Tuy ®Þch cã ph¸t hiÖn mét sè chi tiÕt,
nh−ng chóng ch−a chó ý nhiÒu, trong mÊy ngμy tíi ®Þch
ch−a cã ph¶n øng g× lín. Tõ ®ã Bé T− lÖnh ®i ®Õn quyÕt
®Þnh: Kiªn tr× kh«n khÐo gi÷ bÝ mËt ®Õn cïng cho trËn
®¸nh ë thÞ x· theo ph−¬ng ¸n ®· ®Þnh.
Ngμy 6 th¸ng 3, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch th«ng b¸o:
177
"Trªn chiÕn tr−êng toμn miÒn, ®Þch vÉn tËp trung vμo
h−íng phßng thñ chÝnh lμ ë Qu©n khu 1, s− ®oμn dï vÉn
cßn ë Qu©n khu 1, v× lóc nμy Qu©n ®oμn 1 cña ta ®ang ¸p
s¸t bê b¾c s«ng BÕn H¶i. §Þch ë Qu©n khu 4 vÉn ®Ò phßng
ta g©y søc Ðp ë ®ång b»ng, mét bé phËn lùc l−îng cña
®Þch ë Qu©n khu 3 ®ang lªn nói Bμ §en (T©y Ninh), ë
T©y Nguyªn, Bé Tæng tham m−u nguþ vμ CIA vÉn kh¼ng
®Þnh: H−íng ®èi phã chÝnh cña chóng vÉn lμ Pl©yku vμ
Kon Tum. Chóng cho r»ng hμnh ®éng c¾t ®−êng 19, 14 vμ
21 chØ lμ ho¹t ®éng phèi hîp cña ta.
§Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®¬n vÞ ë b¾c thÞ x· hoμn thμnh
c«ng t¸c chuÈn bÞ, Bé T− lÖnh thÊy cÇn thiÕt ph¶i t×m c¸ch
®iÒu Trung ®oμn 53 cña ®Þch ra ®−êng 14.
Ngμy 7 th¸ng 3, Trung ®oμn 48 ®· tiÕn c«ng ®¸nh
chiÕm cao ®iÓm Ch− Dsª, tiªu diÖt mét trung ®éi b¶o an
cña ®Þch. MÊt Ch− Dsª, ®−êng 14 bÞ gi¸n ®o¹n, Bu«n Ma
Thuét ®· bÞ chia c¾t víi b¾c T©y Nguyªn.
T¹i Bé chØ huy qu©n nguþ, qua khai th¸c tin tøc,
t−íng Phó ph¸n ®o¸n ta chuÈn bÞ ph¸o kÝch vμo Bu«n
Ma Thuét, vμ còng c¨n cø vμo nh÷ng tin tøc vÒ dÊu vÕt
ta chuÈn bÞ ®¸nh §øc LËp nªn ®· cho Vò ThÕ Quang
®¸p trùc th¨ng vÒ Bu«n Ma Thuét vμ cö Quang lμm T−
lÖnh l·nh thæ nam Cao nguyªn Trung phÇn. VÒ ®Õn n¬i,
Quang ®· ra lÖnh b¸o ®éng ë Bu«n Ma Thuét vμ §øc
LËp. §ång thêi, ra lÖnh cho Trung ®oμn 53 (-) tr−a ngμy
8 th¸ng 3 kÐo vÒ thÞ x·.
Nh− vËy, tÝnh ®Õn ngμy N th× cã thÓ ®Þch biÕt ®−îc ý
®Þnh tiÕn c«ng cña ta tr−íc hai ngμy. Tuy nhiªn chóng ch−a
h¼n ®· ph¸n ®o¸n ®−îc quy m« lùc l−îng vμ h×nh thøc t¸c
178
chiÕn cña ta, h¬n n÷a nÕu cã biÕt th× còng lμ qu¸ muén.
ThÕ trËn cña ta ®· dÇn trãi chÆt chóng l¹i råi.
ThÕ trËn ®· bμy, c¸c cöa ra vμo ®· kho¸ chÆt, qu©n ta
trong t− thÕ chñ ®éng ®μng hoμng, cã kh¶ n¨ng ®¸nh ng¨n
chÆn bÊt kú lùc l−îng nμo cña ®Þch ®Þnh c¬ ®éng trªn c¸c
®−êng 14, 19 vμ 21. §Ó më réng khu vùc, t¹o thªm thêi c¬
thuËn lîi vμ r¶nh tay khi ®¸nh Bu«n Ma Thuét, Bé T−
lÖnh ra lÖnh tiÕn c«ng tiªu diÖt cø ®iÓm CÈm Ga (tøc quËn
lþ ThuÇn MÉn).
§¸nh thuÇn mÉn (ngμy 8-3-1975)
ThuÇn MÉn lμ mét quËn lþ n»m trªn ng· ba ®−êng 14
vμ ®−êng tØnh lé 7B ®i Cheo Reo (thÞ x· cña tØnh Phó Bæn).
ThuÇn MÉn c¸ch Bu«n Ma Thuét vÒ phÝa b¾c kho¶ng 82km
vμ c¸ch Pl©yku vÒ phÝa nam kho¶ng 120km. QuËn lþ do
mét tiÓu ®oμn b¶o an chiÕm gi÷ ë cø ®iÓm CÈm Ga.
Sau khi nhËn mÖnh lÖnh cña Bé T− lÖnh chiÕn dÞch,
Trung ®oμn 48 thuéc S− ®oμn 320 ®ang ho¹t ®éng ë khu
vùc ®−êng 14 ngay trong ®ªm 7 th¸ng 3 ®· vμo chiÕm lÜnh
trËn ®Þa.
§óng 6 giê ngμy 8 th¸ng 3, Trung ®oμn 48 víi mét bé
phËn ph¸o c¬ giíi gåm ba khÈu ph¸o 85 ly, ®−îc t¨ng
c−êng hai khÈu ph¸o 105 ly ®· næ sóng tiÕn c«ng quËn
lþ ThuÇn MÉn. Sau 80 phót chiÕn ®Êu, Trung ®oμn 48
®· tiªu diÖt phÇn lín qu©n ®Þch vμ chiÕm ®−îc quËn lþ.
Tuy nhiªn, do ta bao v©y kh«ng chÆt nªn ®· ®Ó ®Þch
ch¹y tho¸t mét sè, trong ®ã cã tªn quËn tr−ëng. Cïng
víi trËn CÈm Ga lμ trËn Ch− Sª, ta ®· tiªu diÖt nhanh
179
gän qu©n ®Þch. §©y lμ hai trËn ®¸nh kh«ng n»m trong
kÕ ho¹ch thêi gian nμy.
ThuÇn MÉn bÞ ®¸nh chiÕm lμm cho ®−êng 14 cμng bÞ
gi¸n ®o¹n nghiªm träng. VÒ phÝa ®Þch, chóng hiÓu ®−îc
ngay lμ S− ®oμn 320 ®· ®¸nh trËn ThuÇn MÉn. Do vËy,
chiÒu ngμy 8 vμ s¸ng 9 th¸ng 3 ®Þch ®· dïng m¸y bay chë
Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 21 tõ b¾c T©y Nguyªn ®æ
xuèng s©n bay Hoμ B×nh vμ ®−a lªn Bu«n Hå (nam
ThuÇn MÉn c¸ch 30km) ®Ó b¶o vÖ phÝa b¾c thÞ x· Bu«n
Ma Thuét.
Nh− vËy lμ ®Þch ®· t¨ng thªm mét trung ®oμn n÷a vÒ
Bu«n Ma Thuét. T×nh huèng míi ®ã b¾t buéc Bé T− lÖnh
chiÕn dÞch ph¶i tÝnh ®Õn. Tuy ®−êng bé ®· bÞ c¾t ®øt,
nh−ng ®Þch vÉn cßn sö dông ®−îc c¸c s©n bay ®Ó vËn
chuyÓn qu©n. ViÖc ®¸nh ph¸ c¸c s©n bay, do vËy lμ vÊn ®Ò
cÊp thiÕt ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt ngay. Bé T− lÖnh ra lÖnh
cho TiÓu ®oμn ph¸o 33 ®ang bè trÝ ë ®«ng b¾c Pl©yku b¾n
ph¸ m·nh liÖt vμo s©n bay Cï Hanh (Pl©yku). ChÊp hμnh
lÖnh trªn, TiÓu ®oμn 33 ®· ®¸nh rÊt tróng, ph¸ háng ®μi
kh«ng l−u vμo ®−êng b¨ng s©n bay Cï Hanh.
§èi víi s©n bay Hoμ B×nh (Bu«n Ma Thuét), Bé T−
lÖnh ra lÖnh cho côm ph¸o 675 ë phÝa t©y b¾c thÞ x·, ®−a
mét tiÓu ®oμn ph¸o nßng dμi vμo chiÕm lÜnh trËn ®Þa b¾n
l©m thêi, s½n sμng b¾n vμo s©n bay khi ®Þch ®æ qu©n.
Mét nguyªn nh©n n÷a khiÕn ®Þch cã thÓ rót bít lùc
l−îng ë b¾c T©y Nguyªn lμ do lóc nμy S− ®oμn 968 ®·
gi¶m c−êng ®é ho¹t ®éng ë Kon Tum vμ Pl©yku. V× vËy, Bé
T− lÖnh ®· ra lÖnh cho S− ®oμn 968 ph¶i t¨ng c−êng ®é
ho¹t ®éng m¹nh h¬n n÷a, b»ng c¸ch c¾t ®øt ®−êng 14 ë
180
phÝa gi÷a Pl©yku - Kon Tum (kho¶ng c¸ch nμy ®é 40km)
vμ tiÕp tôc b¾n ph¸ hai thÞ x· ®ã.
Nh×n chung qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn chiÕn dÞch, thÕ trËn
cña ta ®· h×nh thμnh: ®¸nh chia c¾t tèt, cμi thÕ bao v©y
ch¾c, ho¹t ®éng nghi binh kh«n khÐo, thu hót ®−îc ®Þch vÒ
h−íng Kon Tum - Pl©yku, gi÷ ch©n chóng ë ®ã, l¹i ®¸nh
ThuÇn MÉn ngoμi kÕ ho¹ch thμnh c«ng nhanh gän. KÕt
qu¶ trªn ®· t¹o thêi c¬ rÊt thuËn lîi cho chiÕn dÞch. §iÒu
kiÖn thùc hiÖn tiÕn c«ng chÝn muåi s¾p ®Õn. Theo kÕ
ho¹ch, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch h¹ quyÕt t©m tiÕn c«ng quËn
lþ §øc LËp vμo r¹ng s¸ng ngμy 9 th¸ng 3 vμ s½n sμng tiÕn
c«ng thÞ x· Bu«n Ma Thuét vμo ngμy 10 th¸ng 3 (ngμy N)
theo ph−¬ng ¸n 1 (ph−¬ng ¸n ®Þch kh«ng cã lùc l−îng t¨ng
c−êng phßng ngù dù phßng).
Ngoμi ý nghÜa døt ®iÓm ®Ó cã thÓ c¬ ®éng lùc l−îng
sím cho Bu«n Ma Thuét, trËn ®¸nh §øc LËp cßn cã ý
nghÜa b¶o ®¶m hμnh lang cho c¸c lùc l−îng cña ta khi tiÕn
c«ng vμo h−íng nam Bu«n Ma Thuét, vμ tr−íc hÕt lμ
nh»m thu hót thªm sù chó ý cña ®Þch vμo §øc LËp ®Ó b¶o
®¶m tÝnh bÊt ngê cao nhÊt cho trËn ®¸nh then chèt quyÕt
®Þnh ë thÞ x· Bu«n Ma Thuét, h¬n n÷a cßn dù kiÕn lμm
bμn ®¹p tiÕn c«ng trong tr−êng hîp ph¶i ®¸nh ®Þch cã
phßng ngù dù phßng.
Trªn h−íng §øc LËp, qu©n ta hoμn thμnh c«ng t¸c
chuÈn bÞ t−¬ng ®èi tèt, c¸c lùc l−îng ®· s½n sμng chê lÖnh
triÓn khai tiÕn c«ng ®Þch.
§¸nh ®øc lËp (ngμy 9 vμ 10-3-1975)
§øc LËp lμ quËn lþ n»m s¸t biªn giíi ViÖt Nam -
181
Campuchia vÒ phÝa t©y nam thÞ x· Bu«n Ma Thuét,
kho¶ng h¬n 50km.
QuËn lþ gåm c¸c vÞ trÝ: c¨n cø 23 do TiÓu ®oμn 2
Trung ®oμn 53 vμ mét chi ®oμn thiÕt gi¸p ®ãng; c¨n cø
Nói Löa do mét tiÓu ®oμn b¶o an ®ãng; së chØ huy khu
(quËn lþ §øc LËp) vμ ®ån §¾c X¾c. Ngoμi ra vÒ phÝa nam,
trªn ng· ba ®−êng 14 vμ ®−êng ®i thÞ x· Gia NghÜa cßn cã
c¨n cø §¾c Song.
QuËn lþ §øc LËp n»m trªn ®−êng 14, ¸n ng÷ ®Õn tËn
s¸t biªn giíi. Do vËy, ®−êng chiÕn l−îc Hå ChÝ Minh (14B)
nèi tõ T©y Nguyªn vμo Nam Bé, ®Õn ®o¹n nμy ph¶i vßng
sang ®Êt Campuchia.
Theo yªu cÇu chiÕn l−îc, viÖc gi¶i phãng quËn lþ §øc
LËp, chiÕm ®−êng 14 ë ®o¹n nμy ®Ó nèi tiÕp ®−êng chiÕn
l−îc Hå ChÝ Minh vμo Léc Ninh ®ang trë thμnh yªu cÇu
hÕt søc cÊp thiÕt. ViÖc gi¶i phãng §øc LËp, do vËy lμ
nhiÖm vô rÊt quan träng mμ chiÕn l−îc ®· giao cho
chiÕn dÞch.
VÒ mÆt chiÕn dÞch, gi¶i phãng §øc LËp cã t¸c dông uy
hiÕp trùc tiÕp Bu«n Ma Thuét tõ h−íng t©y nam.
Môc tiªu §øc LËp, do vËy võa cã ý nghÜa vÒ mÆt
chiÕn l−îc võa cã ý nghÜa vÒ mÆt chiÕn dÞch, ®Æc biÖt
trong tr−êng hîp ®Þch phßng ngù dù phßng thÞ x· Bu«n
Ma Thuét.
NhiÖm vô ®¸nh chiÕm §øc LËp ®−îc Bé T− lÖnh chiÕn
dÞch giao cho S− ®oμn 10 ®¶m nhiÖm.
ChiÒu 8 th¸ng 3, sau khi kiÓm tra l¹i t×nh h×nh thÊy
S− ®oμn 10 ®· hoμn thμnh mäi c«ng t¸c chuÈn bÞ tÊn c«ng,
®ång thêi, c¸c lùc l−îng tiÕn c«ng vμo thÞ x· Bu«n Ma
182
Thuét ®· trong t− thÕ s½n sμng, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®·
h¹ quyÕt t©m: "TiÕn c«ng §øc LËp".
Håi 5 giê 35 phót ngμy 9 th¸ng 3, S− ®oμn 10 (thiÕu
Trung ®oμn 24) b¾t ®Çu tiÕn c«ng vμo quËn lþ. Sau ®ßn
ho¶ lùc chuÈn bÞ, Trung ®oμn 66 ®· ®ét kÝch vμo c¨n cø
23. §Õn 8 giê 30 phót, Trung ®oμn 66 ®· tiªu diÖt qu©n
®Þch vμ chiÕm xong c¨n cø 23. Cïng lóc, ë phÝa t©y
Trung ®oμn 28 còng ®· ®¸nh xong c¨n cø Nói Löa. TiÕp
®ã S− ®oμn 10 ®· tæ chøc tiÕn c«ng vμo chi khu qu©n sù
(quËn lþ §øc LËp). Qu©n ®Þch trong c¨n cø ®· lîi dông
c«ng sù vμ xe thiÕt gi¸p ®Æt ©m d−íi ®Êt (®©y lμ thiÕu
sãt do trinh s¸t ®iÒu tra ch−a kü) chèng tr¶ quyÕt liÖt,
khiÕn ngμy h«m ®ã S− ®oμn 10 kh«ng ®¸nh chiÕm xong,
ph¶i t¹m ngõng l¹i.
§ªm h«m ®ã c¸c h·ng th«ng tÊn ph−¬ng T©y ®· ®−a
tin: "ViÖt céng ®· ph¶i chËt vËt víi 2.000 qu©n Sμi Gßn cã
c«ng sù v÷ng ch¾c, ba trËn ®Þa ph¸o vμ mÊy chôc thiÕt
gi¸p, xe t¨ng".
Ngμy 9 th¸ng 3, trong khi chiÕn sù ®ang diÔn ra quyÕt
liÖt ë §øc LËp, t−íng Ph¹m V¨n Phó ®¸p trùc th¨ng vÒ
Bu«n Ma Thuét gÆp §¹i t¸ Vò ThÕ Quang, T− lÖnh nam
Cao nguyªn vμ §¹i t¸ NguyÔn Träng LuËt, tØnh tr−ëng
§¾k L¾k vμ cho Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 21 vμ mét
thiÕt ®oμn vÒ cïng víi Trung ®oμn 53 nèng ra vßng ngoμi
ng¨n chÆn qu©n ta nh»m gi÷ an cho Bu«n Ma Thuét. Vμ
®Ó cho hÕt tr¸ch nhiÖm t− lÖnh qu©n khu - t−íng Phó
dÆn thªm:
- Tæng thèng nãi r»ng, n¬i nμo bÞ ®¸nh th× g¾ng mμ
183
gi÷ lÊy ba th¸ng. Ba th¸ng th«i, v× HiÖp ®Þnh Ba Lª sÏ häp
l¹i, cè mμ gi÷ mμ mÆc c¶, «ng Quang! 1
Thùc hiÖn ý ®Þnh cña Phó, Quang ®· ®−a Liªn ®oμn
biÖt ®éng qu©n sè 21 tõ Bu«n Hå vÒ §¹t Lý (n»m ë phÝa
®«ng b¾c c¸ch thÞ x· 10km). ChiÒu 9 th¸ng 3, Quang ®iÒu
TiÓu ®oμn b¶o an 224 tõ B¶n §«n vÒ ®Ó t¨ng c−êng cho
phÝa nam thÞ x·. §ång thêi, Quang rót mét tiÓu ®oμn cña
Trung ®oμn 53 vÒ gi÷ khu vùc Së chØ huy S− ®oμn 23.
Nh÷ng hiÖn t−îng ®ã chøng tá ®Þch ®· thÊy râ Bu«n
Ma Thuét ®ang bÞ r¬i vμo t×nh thÕ c« lËp thùc sù.
Nh÷ng ngμy qua, do ta khÐo nghi binh, ®Þch ®· ph¶i bÞ
®éng ®iÒu qu©n ®èi phã theo ý ®Þnh cña ta. Mét phÇn lín
lùc l−îng S− ®oμn bé binh 22 tõ B×nh §Þnh lªn vμ liªn
®oμn qu©n biÖt ®éng, b¶o an, lùc l−îng thiÕt gi¸p tõ
Pl©yku xuèng ®ang cè gi¶i táa ®−êng 19, con ®−êng huyÕt
m¹ch nèi liÒn T©y Nguyªn víi ®ång b»ng.
Bé T− lÖnh chiÕn dÞch T©y Nguyªn ®· lμm tÊt c¶
nh÷ng g× cã thÓ ®Ó buéc ®Þch ph¶i t¨ng c−êng lùc l−îng
h¬n n÷a lªn h−íng b¾c, råi k×m gi÷ chóng ë ®©y. Cã thÓ
nãi chóng ta ®· thùc hiÖn c¶ mét chiÕn dÞch nghi binh tõ
tung tin thÊt thiÖt, t¹o nh÷ng s¬ hë gi¶ ®Õn viÖc tiÕn hμnh
c«ng t¸c chuÈn bÞ thiÕt bÞ chiÕn tr−êng, ®iÒu ®éng lùc
l−îng óp óp më më. ThËm chÝ, vμo thêi kú cuèi cña giai
®o¹n chuÈn bÞ, khi ®Þch ®· n¾m ®−îc mét vμi b»ng chøng
vÒ ý ®å cña ta ë nam T©y Nguyªn, ë Bu«n Ma Thuét th× ta
l¹i t×m c¸ch v« hiÖu ho¸ ®Ó khiÕn chóng tin r»ng ®©y chØ
____________
1. Biªn b¶n lêi khai cña c¸c sÜ quan nguþ - L−u tr÷ Häc viÖn
Quèc phßng.
184
lμ ®éng t¸c gi¶. Nh−ng nh÷ng "®éng t¸c gi¶" lõa ®Þch cã
hiÖu qu¶ nhÊt l¹i chÝnh lμ nh÷ng hμnh ®éng t¸c chiÕn
thËt, thËt mμ lμ thËt gi¶ b»ng c¸c trËn ph¸o kÝch cña S−
®oμn 968 ë Pl©yku.
Nghi binh lõa ®Þch, gi÷ bÝ mËt giμnh yÕu tè bÊt ngê, lμ
mét trong c¸c mÆt c«ng t¸c tiÕn hμnh cã hiÖu qu¶ nhÊt,
nh−ng còng lμ c¨ng th¼ng nhÊt, ph¶i dån t©m trÝ nhiÒu
nhÊt trong giai ®o¹n tr−íc ngμy næ sóng. Khi ngμy N ®· ë
ngay tr−íc mÆt, rÊt nhiÒu tin tøc ®−a ®Õn chøng tá ®Þch cã
kh¶ n¨ng n¾m ®−îc c¸c ý ®å cña ta ®· khiÕn c¶ Së chØ huy
nh− lÆng ®i. Ngay ThiÕu t−íng Vò L¨ng - Phã t− lÖnh
chiÕn dÞch còng ph¶i thèt lªn: "ThËt lμ nh÷ng tin tøc cã
thÓ lμm rông tim ®−îc".
Vμ Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®· göi ngay mét bøc ®iÖn cho
c¸c ®¬n vÞ nhÊn m¹nh: Ph¶i kiªn tr× gi÷ bÝ mËt ®Õn cïng,
thμ nhËn nh÷ng khã kh¨n ®Ó ®¸nh ®Þch ch−a dù phßng
cßn h¬n gÊp nhiÒu lÇn ®¸nh ®Þch ®· s½n sμng øng phã. V×
vËy tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lμm lμ ®Ó nh»m h−íng
®Õn kh¶ n¨ng ®¸nh ®Þch theo ph−¬ng ¸n t¸c chiÕn thø
nhÊt: ph−¬ng ¸n ®¸nh ®Þch kh«ng phßng ngù dù phßng.
Ph−¬ng ¸n ®¸nh ®Þch thø nhÊt lμ ®¸nh ®Þch kh«ng
phßng ngù dù phßng, nghÜa lμ ta ph¶i nghi binh lõa ®Þch
sao cho chóng tËp trung hÇu hÕt binh lùc ë Kon Tum vμ
Pl©yku. Nh−ng trong thùc tÕ ta vÉn ph¶i chuÈn bÞ kÕ
ho¹ch thËt kü ®Ó chñ ®éng ®¸nh ®Þch theo ph−¬ng ¸n thø
hai, ph−¬ng ¸n khã kh¨n nhÊt: ®¸nh ®Þch cã phßng ngù dù
phßng, tøc lμ ®¸nh víi kh¶ n¨ng chóng cã thÓ t¨ng c−êng
thªm lùc l−îng phßng ngù cho Bu«n Ma Thuét tõ mét, hai
trung ®oμn ®Õn mét s− ®oμn tr−íc khi ta næ sóng tiÕn
185
c«ng. Trong ph−¬ng ¸n nμy, ta dù kiÕn hai c¸ch ®¸nh: Thø
nhÊt, “®iÖu hæ ly s¬n”, t×m c¸ch kÐo ®Þch ra, tèt nhÊt lμ ë
t©y cÇu Sªrªpèc hoÆc t©y CÈm Ga, ThuÇn MÉn, råi dïng
c¸c s− ®oμn cña ta ®¸nh mét vμi trËn lín, khiÕn lùc l−îng
®Þch kh«ng cßn ®¸ng kÓ, sau ®ã nhanh chãng thäc th¼ng
vμo thÞ x·. Nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u cña lèi ®¸nh kÐo
®Þch ra trËn ®Þa bμy s½n nμy ë Sa ThÇy n¨m 1966, ë §¾c
T« I n¨m 1967 vÉn cßn ®ã. Nh−ng håi ®ã lμ víi qu©n Mü,
c¸i kiªu c¨ng cña lÝnh Mü lóc míi vμo cuéc, cã kh¸c c¸i sî
®ßn cña lÝnh nguþ vμo giai ®o¹n cuèi cña cuéc chiÕn tranh
nμy. Thø hai, trong tr−êng hîp ®Þch co côm kh«ng chÞu
tho¸t ly c«ng sù, sÏ ph¶i ®ét ph¸ lÇn l−ît tr−íc khi vμo ®Õn
trung t©m. §©y lμ c¸ch ®¸nh kinh ®iÓn ®èi víi ®Þch phßng
ngù c«ng sù v÷ng ch¾c. C¸ch ®¸nh nμy thùc tÕ tuy khã
nh−ng kÕ ho¹ch hiÖp ®ång dÔ, kh¸c víi c¸ch ®¸nh trªn vμ
c¸ch ®¸nh cña ph−¬ng ¸n thø nhÊt (®Þch kh«ng dù phßng)
ë chç ph¶i n¾m ch¾c míi d¸m ®iÒu ®éng lùc l−îng. Nh−ng
nÕu muèn ®¸nh theo ph−¬ng ¸n thø hai vμo ngμy 10
th¸ng 3, th× ngμy 8 th¸ng 3, S− ®oμn 316 ph¶i cã mÆt ë vÞ
trÝ tËp kÕt, ngμy 5 th¸ng 3 ph¶i b¾t ®Çu hμnh qu©n chiÕm
lÜnh vμ tr−íc ®ã, ngμy 4 th¸ng 3, t− lÖnh chiÕn dÞch ph¶i
h¹ quyÕt t©m råi. VÊn ®Ò trë nªn phøc t¹p v× ph¶i t¹o thÕ
Ýt nhÊt tr−íc khi næ sóng bèn, n¨m ngμy.
Chóng ta muèn ®¸nh ®Þch kh«ng dù phßng, nh−ng h¼n
lμ ®Þch ®· kh«ng muèn thÕ, nÕu chóng n¾m ®−îc ý ®å cña
ta. H¬n n÷a, m−u kÕ ë ®©y cßn lμ lμm sao khi thÕ trËn ®·
®−îc x¸c lËp råi, ®Þch chØ cã thÓ cùa quËy ®−îc trong ph¹m
vi thÕ trËn bμy s½n Êy mμ th«i. Nã ®i tõ viÖc dù kiÕn, g¹n
läc t×nh huèng, nghÜa lμ t×m c¸ch lo¹i trõ nh÷ng t×nh
186
huèng khã kh¨n kh«ng ®Ó nã cã thÓ x¶y ra, ®Õn viÖc t¹o
lËp t×nh huèng theo ý muèn chñ quan cã lîi cho m×nh. Bé
T− lÖnh chiÕn dÞch T©y Nguyªn ®· ph¶i dù kiÕn rÊt nhiÒu
t×nh huèng, trong ®ã cã dù kiÕn ®Õn kh¶ n¨ng ®Þch t¨ng
c−êng lùc l−îng.
Quy luËt ph¸t triÓn t×nh thÕ trong chiÕn dÞch cho
chóng ta mét nhËn thøc lμ ®Þch lu«n lu«n ph¶i t¨ng c−êng
lùc l−îng cho c¸c môc tiªu bÞ ta tÊn c«ng. Lùc l−îng nμy
th−êng lÊy ë ®©u? Th«ng th−êng lμ biÖt ®éng qu©n, dù bÞ
qu©n khu vμ c¸c s− ®oμn chñ lùc qu©n khu. Sau n÷a lμ lùc
l−îng tæng dù bÞ chiÕn l−îc: lÝnh dï vμ thuû qu©n lôc
chiÕn. BÝ qu¸ th× huy ®éng lùc l−îng cña c¸c chiÕn tr−êng
(qu©n khu) kÕ cËn.
ë ®©y, mét c¸ch kh¸ch quan, ta thÊy khã cã kh¶ n¨ng
®Þch t¨ng c−êng lùc l−îng dù bÞ chiÕn l−îc cho Bu«n Ma
Thuét v× lùc l−îng nμy ®ang m¾c vμo m−u kÕ chiÕn l−îc
cña §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p, bè trÝ lùc l−îng cña ta lμ
Qu©n ®oμn 2 ë t©y HuÕ vμ Qu©n ®oμn 1 ¸p s¸t bê b¾c s«ng
BÕn H¶i, Qu©n ®oμn 4 ë ®«ng b¾c Sμi Gßn nh»m k×m gi÷
®Þch ë hai ®Çu nam - b¾c chiÕn tuyÕn lμ Sμi Gßn vμ HuÕ -
§μ N½ng - lÝnh dï ë Th−îng §øc, thñy qu©n lôc chiÕn ë
TrÞ - Thiªn vμ mét sè cßn l¹i ph¶i gi÷ Sμi Gßn. M−u kÕ
nμy nh»m buéc chóng ph¶i ®Ó hë qu·ng gi÷a lμ T©y
Nguyªn, t¹o thÕ cho T©y Nguyªn.
Cßn l¹i kh¶ n¨ng râ nhÊt lμ ®Þch sÏ t¨ng c−êng cho
khu vùc nμy b»ng chÝnh c¸c lùc l−îng cña Qu©n khu 2,
S− ®oμn 22 tõ ®ång b»ng lªn, S− ®oμn 23 tõ Pl©yku
xuèng. Thªm vμo ®ã lμ mét vμi liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n.
Nh− thÕ, dù kiÕn lùc l−îng ®−îc ®iÒu ®éng ë møc cao
187
nhÊt cho Bu«n Ma Thuét lμ kho¶ng mét s− ®oμn. Víi lùc
l−îng nμy, ta kh«ng ng¹i ph¶i ®èi phã khi Bu«n Ma
Thuét ®· gi¶i quyÕt xong, chØ e chóng t¨ng c−êng qu©n
phßng ngù dù phßng tr−íc khi ta næ sóng hoÆc ®Õn trong
lóc trËn ®¸nh cßn ®ang tiÕp diÔn th× sÏ g©y nhiÒu khã
kh¨n cho ta. Bëi vËy ph¶i dù kiÕn c¸c t×nh huèng cã thÓ
®Ó t×m c¸ch ®èi phã.
Ta còng dù kiÕn lo¹i trõ t×nh huèng ®Þch t¨ng c−êng
lùc l−îng b»ng m¸y bay cã c¸nh cè ®Þnh v× c¸c s©n bay
xung quanh Bu«n Ma Thuét ®· bÞ ta khèng chÕ b»ng
nhiÒu c¸ch trong kÕ ho¹ch t¸c chiÕn.
§Ó lo¹i trõ t×nh huèng ®Þch t¨ng c−êng lùc l−îng b»ng
®−êng bé, nhÊt thiÕt ph¶i c¾t ®øt c¸c ®−êng quèc lé 19, 21
vμ 14. §Þch nh¹y c¶m v« cïng víi hai con ®−êng huyÕt
m¹ch 19 vμ 21 nèi liÒn T©y Nguyªn víi ®ång b»ng, nhÊt lμ
con ®−êng 19, nguån sèng cña T©y Nguyªn. Mét khi c¸c
con ®−êng trªn bÞ c¾t th× chóng chØ cßn c¸ch ®æ qu©n t¨ng
viÖn b»ng m¸y bay trùc th¨ng, do vËy còng kh«ng thÓ
mang theo ph¸o lín vμ xe t¨ng. Chóng sÏ ®æ xuèng khu
vùc nμo? §ã ph¶i lμ phÝa ®«ng vμ ®«ng nam Bu«n Ma
Thuét, n¬i gÇn ®−êng 21 ®i Nha Trang. Chóng sÏ ph¶i tr¶
b»ng mäi gi¸ ®Ó gi¶i to¶ con ®−êng nμy. Lùc l−îng ®−a ®Õn
cã thÓ tõ mét ®Õn hai s− ®oμn. Do ®ã, ®Ó b¶o ®¶m c¾t
®−êng mét c¸ch ch¾c ch¾n, ngoμi Trung ®oμn 95A - mét
®¬n vÞ thiÖn chiÕn vÒ ®¸nh giao th«ng, cßn cã S− ®oμn 3
Sao Vμng - Qu©n khu 5 ®Õn tham gia.
Nh− thÕ, chóng ta sÏ cã bèn trung ®oμn lμm nhiÖm vô
c¾t gi÷ ®−êng 19. N¨m 1972, chóng ta chØ dïng mét lùc
l−îng Ýt h¬n c¾t ®−êng 13 (§«ng Nam Bé), vμ mét lùc
188
l−îng cßn Ýt h¬n n÷a c¾t ®−êng 14 (T©y Nguyªn) mμ hμng
mÊy th¸ng trêi ®Þch kh«ng qua næi. Cßn ë ®©y ta chØ yªu
cÇu gi÷ trong mét thêi gian ng¾n, v× vËy, nhiÖm vô c¾t gi÷
®−êng giao th«ng ë ®−êng 14 ®−îc giao cho S− ®oμn 320
(s− ®oμn nμy cßn mét nhiÖm vô kh¸c n÷a) vμ ë ®−êng 21
giao cho Trung ®oμn 25 nhÊt ®Þnh sÏ lμm ®−îc.
ViÖc c¾t ®−êng còng lo¹i trõ mét t×nh huèng thø ba
n÷a lμ ®Þch rót ch¹y mét c¸ch tù do.
Nh− thÕ chØ cßn l¹i t×nh huèng, hay nãi c¸ch kh¸c ta
buéc ®Þch ph¶i chÊp nhËn t×nh huèng t¨ng c−êng lùc l−îng
b»ng ®æ bé trùc th¨ng, mét t×nh huèng sÏ trë nªn bÊt lîi
®èi víi ®Þch nÕu kh«ng kÕt hîp ®−îc víi ®−êng bé, vμ cßn
v× rÊt dÔ lμm måi cho ta vμ kh¶ n¨ng c¬ ®éng t¨ng, ph¸o
còng h¹n chÕ. ViÖc ph¸n ®o¸n c¸c khu vùc ®æ bé trùc
th¨ng còng n»m trong sù ph©n tÝch cña Bé T− lÖnh chiÕn
dÞch. Bé còng dù kiÕn sö dông S− ®oμn 10 ngay sau khi
®¸nh xong §øc LËp, ®èi phã víi t×nh huèng nμy.
B»ng c¸ch g¹n läc t×nh huèng, ta ®· nhËn ®Þnh: ®Þch
bÞ c« lËp hoμn toμn. T©y Nguyªn c« lËp chiÕn l−îc víi ®ång
b»ng. Bu«n Ma Thuét c« lËp chiÕn dÞch víi côm binh lùc
chñ yÕu ë Pl©yku, Kon Tum. §Þch bÞ chia c¾t mμ ta th×
hoμn toμn ®−îc tù do, chñ ®éng, ®ång thêi ®· triÓn khai
v÷ng ch¾c c¸c lùc l−îng ë nh÷ng vÞ trÝ c¬ ®éng. Tøc lμ vμo
lóc Êy, mét thÕ trËn theo ý muèn cña ta ®· ®−îc x¸c lËp.
T¹o thÕ c« lËp lμ chia c¾t ®Þch thμnh nhiÒu côm bÞ c«
lËp, lμ ph¸ thÕ liªn hoμn cña ®Þch, lμm cho ®Þch m¹nh
thμnh yÕu.
Cã thÓ nãi r»ng nghÖ thuËt chØ huy, kh«ng chØ b¾t ®Çu
tõ viÖc tæ chøc c¸c ®ßn tiÕn c«ng mμ b¶n chÊt lμ nghÖ
189
thuËt sö dông m−u kÕ. Nã diÔn ra trong suèt qu¸ tr×nh
chuÈn bÞ vμ kh«ng dõng l¹i khi ®· giμnh ®−îc th¾ng lîi
(hoÆc thÊt b¹i), ®øng vÒ ý nghÜa ®¬n thuÇn mét trËn ®¸nh
(hoÆc mét chiÕn dÞch). Vμ bé phËn cÊu thμnh quan träng
nhÊt cña m−u kÕ - ®ã lμ g¹n läc t×nh huèng vμ chØ ®¹o t×nh
huèng. Nã gåm: sù ph¸n ®o¸n (dù kiÕn), sù lo¹i trõ (g¹n
läc) vμ sù t¹o lËp nh÷ng t×nh huèng theo ý ®Þnh cña ng−êi
chØ huy. Nã ®−îc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ biÖn chøng:
m−u kÕ cμng s©u, thÕ trËn cμng phøc t¹p th× t×nh huèng
diÔn ra cμng gi¶n ®¬n, vμ chØ huy cμng chñ ®éng.
Tr−íc giê qu©n ta næ sóng, Bu«n Ma Thuét - môc tiªu
®ét ph¸ cña chiÕn dÞch T©y Nguyªn - ®· trë nªn t−¬ng ®èi
yÕu vμ s¬ hë.
Tuy nhiªn ë ®©y cã mét vÊn ®Ò, gi÷ bÝ mËt bÊt ngê vÒ
®éng t¸c chuÈn bÞ thiÕt bÞ chiÕn tr−êng cho hiÖp ®ång lÜnh
chiÕm tuyÕn xuÊt ph¸t tiÕn c«ng lμm sao ®Ó ®Þch biÕt ®−îc
ý ®å cña ta cμng muén cμng tèt. Cã lóc ta buéc ph¶i t¹m
ngõng viÖc lμm ®−êng (bao gåm c¶ c¸c bÕn phμ v−ît s«ng)
tõ c¸c vÞ trÝ t¹m dõng cuèi cïng ®Õn tuyÕn xuÊt ph¸t tiÕn
c«ng - kho¶ng c¸ch nμy trung b×nh lμ 25-30km, cã n¬i ®Õn
40km ®èi víi xe t¨ng, tæng céng lμ hμng tr¨m kil«mÐt vμ
hai bÕn phμ. Ta ®· huy ®éng vμo viÖc nμy hai trung ®oμn
c«ng binh lμm ®−êng vμ cÇu phμ.
C¸c ®ång chÝ c«ng binh b¶o ®¶m r»ng c«ng viÖc cã thÓ
hoμn thμnh trong kho¶ng bèn, n¨m tiÕng ®ång hå tr−íc
giê næ sóng, b»ng c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp. Nh−ng vÊn ®Ò
lμ ph¶i tÝnh to¸n lμm sao ®Ó tõ c¸c cù ly kh¸c nhau, trong
vμi tiÕng ®ång hå, bé binh, xe t¨ng, ph¸o binh vμ c¸c bé
phËn kh¸c cã thÓ v−ît s«ng Sªrªpèc (mét con s«ng réng
190
200m, l−u tèc lín vμ… cã c¶ c¸ sÊu) tr−íc 5 giê s¸ng ®Õn
c¸c vÞ trÝ xuÊt ph¸t tiÕn c«ng. §· tÝnh tíi kh¶ n¨ng (cã ®¬n
vÞ) sÏ ph¶i t¸c chiÕn trong hμnh tiÕn. C¸c ®¬n vÞ c«ng binh
ph¶i ngμy ®ªm ho¹t ®éng trªn nhiÒu tuyÕn ®−êng, ph¶i
san rõng, xÎ nói, b¾c cÇu... Cã nh÷ng tuyÕn ®−êng xuÊt
ph¸t tiÕn c«ng cho xe t¨ng, xe bäc thÐp, anh em ph¶i bÝ
mËt triÓn khai, nguþ trang gi¶ nh− ph¸ n−¬ng lμm rÉy,
thËm chÝ ph¶i hoμn thμnh nh÷ng ®o¹n rõng cã c¸c gèc c©y
®−îc c−a s½n mét phÇn chê khi cã lÖnh cho xe hóc ®æ c©y
lμ thμnh ngay con ®−êng, hoÆc ph¶i ®Æt s½n béc ph¸ ®Ó
ph¸ c¸c gèc c©y lín vμ vËt c¶n cïng víi giê næ sóng, trªn
®−êng xe t¨ng cña ta tiÕn c«ng.
Nh−ng mét ®iÒu rÊt khã lμ, khi ta më ®−êng khÈn cÊp
b»ng béc ph¸, tiÕng næ cña nã céng víi tiÕng m¸y Çm Çm
cña t¨ng, ph¸o khi di chuyÓn sÏ kh¸c nμo "l¹y «ng t«i ë bôi
nμy". Khã kh¨n l¾m ta míi gi÷ ®−îc yÕu tè bÊt ngê chiÕn
dÞch, nh−ng lμm thÕ nμo ®Ó khái bÞ mÊt bÊt ngê chiÕn
®Êu? ThÕ lμ ta ®i tíi quyÕt ®Þnh sÏ dïng ®Æc c«ng vμ ph¸o
mang v¸c (rèc kÐt, DKB, H12) tiÕn c«ng c¸c môc tiªu cña
®Þch vμo thêi gian c«ng binh t¸c nghiÖp më ®−êng tõ 2 giê
s¸ng ngμy 10 th¸ng 3.
ThÕ cña T©y Nguyªn lμ nghi binh ë Pl©yku vμ c¾t
®−êng 19 tõ Quy Nh¬n lªn Pl©yku, ®−êng 14 tõ Pl©yku
®i Bu«n Ma Thuét, ®−êng 21 tõ Bu«n Ma Thuét ®i Nha
Trang, vμ buéc ®Þch tËp trung ®èi phã ë Pl©yku mμ ®Ó s¬
hë ë Bu«n Ma Thuét. Khi thÕ ®ã ®· thùc hiÖn ®−îc th×
còng chÝnh lμ thêi c¬ ta cã thÓ ®¸nh, gi¶i phãng Bu«n
Ma Thuét.
Nh− vËy, ta ®· cμi xong thÕ chiÕn dÞch, ®· c« lËp tËp
191
®oμn phßng ngù ®Þch ë T©y Nguyªn víi ®ång b»ng Khu 5,
chia c¾t Kon Tum, Pl©yku víi Bu«n Ma Thuét. ChØ trong
n¨m ngμy liªn tiÕp, ta ®· chia c¾t ®−îc T©y Nguyªn víi
®ång b»ng Khu 5, chia c¾t phÝa nam víi phÝa b¾c T©y
Nguyªn, bao v©y vμ c« lËp thÞ x· Bu«n Ma Thuét. §Þch bÞ
bÊt ngê. T− lÖnh Qu©n ®oμn 2 vμ Qu©n khu 2 ngôy véi v·
®¸p m¸y bay ®Õn kiÓm tra t×nh h×nh. Bu«n Ma Thuét l©m
vμo t×nh c¶nh hoμn toμn bÞ ®éng vμ c« lËp.
Tõ nhËn ®Þnh ®ã, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch h¹ quyÕt t©m:
§¸nh ®Þch theo ph−¬ng ¸n: ®Þch kh«ng cã phßng ngù dù
phßng ë thÞ x· Bu«n Ma Thuét.
Trong trao ®æi ý kiÕn vÒ gi¶i phãng T©y Nguyªn lóc ®ã,
cã hai suy nghÜ:
- Mét ý lμ gi¶i phãng xong Bu«n Ma Thuét th× ®¸nh
Pl©yku.
- Mét ý kh¸c lμ sau khi gi¶i phãng xong Bu«n Ma
Thuét, th× ®Ó l¹i mét bé phËn lùc l−îng v©y Pl©yku, cßn
®¹i bé phËn lùc l−îng ph¸t triÓn xuèng ven biÓn, gi¶i
phãng c¸c tØnh ven biÓn nam Khu 5, v× lóc nμy Pl©yku
m¹nh nh−ng mÊt t¸c dông.
T¹i sao ta l¹i ®¸nh Bu«n Ma Thuét mμ kh«ng ®¸nh
Kon Tum? N¨m 1972 ta ®¸nh Kon Tum ®· thÊt b¹i, v×
Kon Tum gÇn miÒn B¾c h¬n nªn ®Þch ®Ò phßng rÊt kü vμ
gÇn Pl©yku nªn dÔ ®−îc Pl©yku ph¶n kÝch chiÕm l¹i,
hoÆc t¨ng c−êng lùc l−îng ®Ó Kon Tum cã kh¶ n¨ng
chèng ®ì. Bu«n Ma Thuét ë xa miÒn B¾c h¬n, ch−a bÞ
®¸nh m¹nh bao giê, cßn nhiÒu s¬ hë, ë xa Pl©yku vμ dÔ
bÞ c« lËp. §¸nh Kon Tum ph¸t triÓn rÊt khã v× v−íng
ph¶i Pl©yku m¹nh, cho nªn ®¸nh Bu«n Ma Thuét sÏ dÔ
192
ph¸t triÓn xuèng Nha Trang. V× thÕ ®¸nh Bu«n Ma
Thuét lμ tèt h¬n.
N¨m 1973, t¸c gi¶ (Hoμng Minh Th¶o - T− lÖnh chiÕn
tr−êng T©y Nguyªn) ®· cã ®Ò nghÞ víi §¹i t−íng Vâ
Nguyªn Gi¸p, sau nμy ®¸nh T©y Nguyªn th× tr−íc tiªn lμ
®¸nh Bu«n Ma Thuét, vμ ®· cho Bé Tham m−u T©y
Nguyªn lμm ®Ò ¸n ®¸nh Bu«n Ma Thuét. Sau nμy, chÝnh
Bé Tæng tham m−u vμ trùc tiÕp lμ Côc T¸c chiÕn lμ n¬i
trùc tiÕp ®Ò ra chñ tr−¬ng vμ kÕ ho¹ch ®¸nh Bu«n Ma
Thuét, thèng nhÊt víi ý kiÕn cña chiÕn tr−êng.
Trong khi bμn vÒ kÕ ho¹ch gi¶i phãng miÒn Nam, vÉn
cã ý kiÕn nÆng vÒ khëi nghÜa - næi dËy - kÕt hîp víi tiÕn
c«ng qu©n sù; vμ khëi nghÜa kÕt hîp víi tiÕn c«ng qu©n sù
th× ph¶i lÊy Sμi Gßn lμm chÝnh, v× Sμi Gßn lμ thñ ®«, lμ
®Çu n·o cña ®Þch. Tuy nhiªn, c¸c nhμ qu©n sù cã tri thøc
qu©n sù, kinh nghiÖm qu©n sù vμ n¾m v÷ng t×nh h×nh
qu©n sù ®Þch - ta, th× ®Ò ra chñ tr−¬ng, víi t×nh h×nh ®Þch,
víi lùc l−îng qu©n sù to lín cña ®Þch nh− thÕ, ph¶i lÊy
qu©n sù ®Ó gi¶i quyÕt chiÕn tranh, ph¶i tiÕn c«ng qu©n sù
kÕt hîp víi næi dËy, ph¶i ®¸nh vμo chç ®Þch yÕu tr−íc vμ
ta cã ®iÒu kiÖn tËp trung binh ho¶ lùc vμ cã hËu cÇn lín,
kh«ng nªn ®i theo c¸ch ®¸nh n¨m 1968.
Chñ tr−¬ng ®ã nay ®ang ®−îc thùc hiÖn trªn chiÕn
tr−êng. T¹i Së chØ huy mÆt trËn, suèt c¶ ngμy 9 th¸ng 3,
chóng t«i cã mÆt ®Ó theo dâi c¸c ®éng th¸i cña ®Þch vμ
nhÊt lμ c¸c hμnh ®éng cña bé ®éi ta.
Cuéc tiÕn c«ng cña S− ®oμn 10 vμo §øc LËp, mét cuéc
tiÕn c«ng theo dù kiÕn kÕ ho¹ch sÏ diÔn ra nhanh gän,
nh−ng thùc tÕ kh«ng ®−îc nh− thÕ v× vÊp ph¶i ho¶ lùc bÊt
193
ngê cña nh÷ng xe t¨ng ®Þch ®Æt ngÇm d−íi mÆt ®Êt. MÆc
dï trËn ®¸nh ë ®ã cßn ®ang tiÕp diÔn, Bé T− lÖnh vÉn
quyÕt ®Þnh ®iÒu lùc l−îng cao x¹ ë h−íng nμy vÒ Bu«n Ma
Thuét ®Ó lμm nhiÖm vô phßng kh«ng cho trËn ®¸nh then
chèt ngμy mai (10 th¸ng 3). Ngμy mai, nÕu S− ®oμn 10
vÉn ch−a gi¶i quyÕt xong §øc LËp th× ®−¬ng nhiªn m¸y
bay ®Þch còng sÏ tËp trung hÕt vÒ Bu«n Ma Thuét, ®ã lμ
®iÒu thÊy tr−íc ®−îc.
Vμo lóc 14 giê, trùc ban t¸c chiÕn b¸o c¸o víi Bé T−
lÖnh vÒ kÕt qu¶ chuÈn bÞ cña tõng ®¬n vÞ sÏ tiÕn c«ng thÞ
x· Bu«n Ma Thuét :
- TiÓu ®oμn 4 - Trung ®oμn 24 - S− ®oμn 10 trªn h−íng
thäc s©u phÝa t©y, xong.
- Trung ®oμn 95B trªn h−íng ®«ng b¾c, xong.
- Trung ®oμn 149 - S− ®oμn 316 trªn h−íng ®«ng
nam, xong.
- Trung ®oμn 148 - S− ®oμn 316 trªn h−íng t©y
b¾c, xong.
- Trung ®oμn 174 - S− ®oμn 316 trªn h−íng t©y
nam, xong.
- Trung ®oμn 198 ®Æc c«ng, xong
- C¸c trung ®oμn xe t¨ng, ph¸o binh, cao x¹, xong.
- C¸c ®¬n vÞ b¶o ®¶m, xong.
- Dù bÞ, xong.
C¸ch sö dông ®Æc c«ng trong trËn nμy còng cã nh÷ng
®iÓm ph¸t triÓn. Sö dông ®Æc c«ng cã tÝnh chÊt bé binh
(mét mòi kú binh). §Æc c«ng ®¸nh s©n bay ®Ó më cöa cho
bé binh vμ ®−îc trang bÞ phèi thuéc c¶ A72 (tªn löa phßng
kh«ng v¸c vai). Trung ®oμn 95B cña S− ®oμn 325 Qu©n
194
®oμn 2 ®−îc t¨ng c−êng cho chiÕn dÞch.
S− ®oμn 316 lμ mét trong nh÷ng s− ®oμn ®−îc thμnh
lËp sím cña qu©n ®éi ta, nh−ng ®©y lμ lÇn ®Çu tiªn nã
®−¬ng ®Çu víi mét ®èi t−îng kh¸c h¼n trªn mét chiÕn
tr−êng míi l¹. §ã lμ ®iÒu khiÕn Bé T− lÖnh b¨n kho¨n.
Lóc ®Çu còng ®· cã ý ®Þnh ®Ó S− ®oμn 316 ®¸nh §øc
LËp - mét môc tiªu Ýt khã kh¨n h¬n vμ chuyÓn S− ®oμn 10,
mét S− ®oμn thiÖn chiÕn trªn chiÕn tr−êng T©y Nguyªn
®¸nh trËn then chèt Bu«n Ma Thuét. Nh−ng bëi v× S−
®oμn 316 ®−îc bæ sung cho chiÕn tr−êng h¬i muén trong
khi s− ®oμn 10 ®· hoμn thμnh nhiÖm vô trinh s¸t vÞ trÝ
§øc LËp (vèn lμ môc tiªu chñ yÕu trong thiÕt kÕ ban ®Çu
cña chiÕn dÞch) nªn sù thay ®æi nμy sÏ khiÕn ngμy më mμn
chiÕn dÞch ph¶i lïi s©u h¬n n÷a. §iÒu ®ã kh«ng ®−îc.
Bé T− lÖnh h¹ quyÕt t©m ®Ó S− ®oμn 316 ®¸nh Bu«n
Ma Thuét vμ tù thÊy tr¸ch nhiÖm ph¶i quan t©m ®Õn ®¬n
vÞ nμy nhiÒu h¬n, ®Æc biÖt lμ Trung ®oμn 149.
Trung ®oμn 149 ®¶m nhiÖm h−íng luån s©u t¹o yÕu tè
bÊt ngê nhiÒu nhÊt ®èi víi ®Þch, trung ®oμn ph¶i hμnh
qu©n trªn mét cung ®−êng xa nhÊt - hai ngμy hai ®ªm - ®Ó
®Õn vÞ trÝ tËp kÕt cuèi cïng. V¶ l¹i, trung ®oμn nμy sÏ do
chÝnh S− ®oμn tr−ëng §μm V¨n Nguþ dÉn ®Çu tiÕn vμo vÞ
trÝ triÓn khai chiÕm lÜnh. H¬n n÷a c¸c trung ®oμn kh¸c
®Òu tiÕn c«ng theo kÕ ho¹ch t¸c chiÕn cña Bé T− lÖnh
chiÕn dÞch. Tr−íc giê næ sóng, Bé T− lÖnh cã ®iÖn göi cho
S− ®oμn 316:
"Göi anh Ba D©n (biÖt danh 316)
§ªm 9/3, chiÕm lÜnh trËn ®Þa ®óng thêi gian quy ®Þnh
S¸ng 10/3, næ sóng ®óng thêi gian quy ®Þnh
195
N¾m ch¾c ®¬n vÞ, hiÖp ®ång chÆt chÏ
B¾t ®Çu hμnh qu©n, b¸o c¸o
TriÓn khai chiÕm lÜnh, b¸o c¸o.
Næ sóng xung phong, b¸o c¸o
Ký ®iÖn Hoμng (Hoμng Minh Th¶o - T− lÖnh) vμ
NguyÔn V¨n Hïng (§Æng Vò HiÖp - ChÝnh uû) 1.
Trong lóc nμy, trªn h−íng b¾c T©y Nguyªn, S− ®oμn
968 vÉn tiÕp tôc bao v©y quËn lþ Thanh An, ¸p s¸t vμo t©y
nam Pl©yku, khiÕn Trung ®oμn 45 nguþ ph¶i ®èi phã rÊt
chËt vËt. Trªn ®−êng 19, Trung ®oμn 95A liªn tiÕp ®¸nh
b¹i c¸c ®ît ph¶n kÝch cña ®Þch, gh×m ch©n Liªn ®oμn biÖt
®éng qu©n sè 4, gi÷ v÷ng ®o¹n ®−êng ®· chiÕm. Trªn khu
vùc ®Ìo B×nh Khª, S− ®oμn 3 më réng ®o¹n ®· chiÕm trªn
®−êng 19 vμ gh×m ch©n S− ®oμn 22 cña ®Þch l¹i ®ã. ë Kon
Tum vμ Pl©yku, c¸c ®¬n vÞ cña ®Þch vÉn gi÷ nguyªn vÞ trÝ
cò, riªng Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 7 ®· ®−îc lÖnh vÒ
Sμi Gßn.
MÆc dï ThuÇn MÉn ®· bÞ mÊt, §øc LËp ®ang bÞ tiÕn
c«ng dån dËp, nh−ng ®Õn chiÒu 9 th¸ng 3 ®Þch vÉn ch−a
®o¸n ®−îc ý ®å tiÕn c«ng vμo thÞ x· Bu«n Ma Thuét cña
ta. Tuy vËy ®Þch còng ®· t¨ng c−êng c¸c chuyÕn bay
trinh s¸t chung quanh thÞ x· vμ däc theo s«ng Sªrªpèc
nhiÒu h¬n tr−íc.
VÒ phÝa ta, c¸c lùc l−îng tiÕn c«ng thÞ x· Bu«n Ma
Thuét ®· hoμn thμnh mäi c«ng t¸c chuÈn bÞ vμ s½n sμng c¬
®éng vÒ h−íng thÞ x·. Khã kh¨n cßn l¹i lμ ®−êng d©y
____________
1. §iÖn göi S− ®oμn 316, ngμy 9-3-1975 - L−u tr÷ S− ®oμn
316.
196
th«ng tin gi÷a Bé ChØ huy c¬ b¶n vμ Së chØ huy bæ trî b¾c
qua s«ng Sªrªpèc ch−a nèi l¹i ®−îc (v× sî lé bÝ mËt nªn
ch−a nèi tr−íc). Mét sè con ®−êng c¬ ®éng tõ vÞ trÝ tËp kÕt
lªn tuyÕn xuÊt ph¸t tiÕn c«ng ch−a lμm xong hoμn chØnh.
VÒ lùc l−îng dù bÞ cña chiÕn dÞch, lóc nμy S− ®oμn 320
®· cã thÓ s½n sμng c¬ ®éng, riªng S− ®oμn 10 trõ mét bé
phËn ph¶i tiÕp tôc ®¸nh ®Þch ë §øc LËp, cßn phÇn lín sS−
®oμn ®· cã thÓ lÇn l−ît c¬ ®éng vÒ h−íng ®«ng thÞ x·.
Sau khi kiÓm tra lÇn cuèi t×nh h×nh c¸c mÆt, chiÒu 9
th¸ng 3, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®· h¹ quyÕt t©m: "TiÕn
c«ng vμo thÞ x· Bu«n Ma Thuét". QuyÕt t©m trªn ®· ®−îc
th«ng b¸o ®Õn c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o cña ®Þa ph−¬ng.
Kho¶ng 16 giê ngμy 9 th¸ng 3, ®éi h×nh tiÕn c«ng Bu«n
Ma Thuét b¾t ®Çu rêi khu vùc tËp kÕt ®Ó chuyÓn sang tiÕn
c«ng, kho¶ng c¸ch vËn ®éng cña c¸c ®¬n vÞ kh«ng ®ång
®Òu, ®¬n vÞ xa kho¶ng 25km, cßn ®¬n vÞ gÇn nhÊt còng
ph¶i 10km. VÊn ®Ò khã kh¨n lμ c¸c ®¬n vÞ ph¶i v−ît qua
s«ng Sªrªpèc, nhÊt lμ bé ®éi ph¸o binh, phßng kh«ng, c¬
giíi vμ bé ®éi xe t¨ng.
Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®· tæ chøc chØ huy vμ ®iÒu hμnh
chÆt chÏ suèt qu¸ tr×nh c¬ ®éng vμ triÓn khai cña bé ®éi.
C¶ 12 trung ®oμn bé binh vμ binh chñng cïng mét lóc vËn
®éng vμ triÓn khai trªn n¨m h−íng tiÕn c«ng trong mét
giai ®o¹n rÊt phøc t¹p cña qu¸ tr×nh chuyÓn sang tiÕn
c«ng. §Ó b¶o ®¶m bÝ mËt, tõ 2 giê s¸ng ta ®· cho c¸c ®éi
®Æc c«ng vμ ph¸o ph¶n lùc mang v¸c ®¸nh tr−íc ®Ó thu
hót sù chó ý cña ®Þch vμo ®ã, ®¸nh lõa chóng vμ che giÊu
hμnh ®éng cña ta.
Do tæ chøc hiÖp ®ång vμ b¶o ®¶m tèt nªn nh×n chung,
197
c¸c binh ®éi, ph©n ®éi ®−îc vËn ®éng vμ triÓn khai ®óng
theo kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra.
2 giê ngμy 10 th¸ng 3, c¸c ®éi 1, 9, 18 Trung ®oμn 198
®Æc c«ng ®· næ sóng tiÕn c«ng s©n bay thÞ x·; 3 giê 30
phót c¸c ®¬n vÞ nμy ®· lμm chñ phÇn lín s©n bay. Nh−ng ë
gãc ®«ng b¾c s©n bay, mét ®¹i ®éi biÖt kÝch cña ®Þch vÉn
cßn b¸m c«ng sù chèng tr¶.
2 giê 16 phót, §éi 2 Trung ®oμn 198 ®Æc c«ng ®¸nh
chiÕm vμ lμm chñ khu kho Mai H¾c §Õ.
§©y lμ hμnh ®éng "mét c«ng ®«i viÖc", võa yÓm hé cho
bé ®éi c¬ ®éng vμ dän bít c¸c môc tiªu r©u ria ®Ó t¹o bμn
®¹p; võa lμ ®Ó cho ®Þch tin r»ng ®ã chØ lμ nh÷ng ho¹t ®éng
ph¸ ho¹i. C¸ch ®¸nh nμy khÐo ®Õn møc, nh− c¸c ®¹i t¸
nguþ Vò ThÕ Quang, NguyÔn Träng LuËt sau nμy ®· khai:
"V©ng, ®Õn lóc ®ã chóng t«i vÉn kh¼ng ®Þnh r»ng ®©y chØ
lμ c¸c ho¹t ®éng b×nh th−êng cña ®Æc c«ng vμ ph¸o binh
c¸c «ng, ®Õn s¸ng råi sÏ chÊm døt…", nªn kh«ng biÕt r»ng
cïng lóc ®ã c«ng binh cña ta ®ang næ m×n t¸c nghiÖp
tuyÕn ®−êng xuÊt ph¸t tiÕn c«ng.
Phèi hîp víi bé ®éi ®Æc c«ng, 2 giê 10 phót c¸c trËn ®Þa
tªn löa H12 vμ DKB b¾t ®Çu b¾n ph¸ ho¹i c¨n cø S− ®oμn
bé 23 vμ kÐo dμi tõng ®ît ®Õn 6 giê 30 phót s¸ng.
TiÕng béc ph¸ cña ®Æc c«ng vμ tiÕng næ cña ®Çu ®¹n
tªn löa lμm rung chuyÓn Bu«n Ma Thuét. §Ìn trong thÞ
x· vôt t¾t. NhiÒu ®¸m ch¸y trong thÞ x· bïng lªn.
Sau mét lóc bμng hoμng, Vò ThÕ Quang ®· nhËn ®Þnh
t×nh h×nh: "Céng s¶n chØ dïng ph¸o vμ ®Æc c«ng ®¸nh thÞ
x·, ®Õn s¸ng hä sÏ rót". Vμ Quang ®· ra lÖnh cho c¸c ®¬n
vÞ ph¶i chèng cù ®Õn cïng.
198
 Lóc nμy ë Pl©yku, Ph¹m V¨n Phó còng ®−îc ®¸nh thøc
dËy víi c¸i tin sÐt ®¸nh: "Bu«n Ma Thuét ®· bÞ tiÕn c«ng".
VÒ phÝa ta, lîi dông tiÕng næ trong thÞ x·, c¸c ®¬n vÞ xe
t¨ng, ph¸o c¬ giíi, ph¸o cao x¹, ®· nhanh chãng tiÕn lªn
chiÕm lÜnh tuyÕn xuÊt ph¸t tiÕn c«ng.
Theo lÖnh cña Bé T− lÖnh chiÕn dÞch, tiÕng sóng tiÕn
c«ng vμo Bu«n Ma Thuét lμ hiÖu lÖnh hiÖp ®ång vÒ giê "G"
vμ ngμy N cña toμn miÒn Nam. Do vËy, ®ªm nay cïng víi
Bu«n Ma Thuét, c¸c mÆt trËn kh¸c còng ®· tiÕn c«ng vμo
nhiÒu môc tiªu kh¸c cña ®Þch khiÕn cho qu©n ®Þch tÊt c¶
®Òu bÞ ®éng lóng tóng.
TiÕn c«ng thÞ x· Bu«n Ma Thuét
Bu«n Ma Thuét lμ mét thÞ x· cã diÖn tÝch kho¶ng 25km2
ch¹y dμi trªn mét vïng ®åi b»ng víi b×nh ®é tõ 420 - 480m,
lμ thñ phñ cña tØnh §¾k L¾k, cã tÇm quan träng vÒ qu©n
sù, chÝnh trÞ, kinh tÕ ®èi víi Mü - ngôy ë T©y Nguyªn. §©y
lμ n¬i ®Æt c¨n cø cña S− ®oμn 23 nguþ. Tõ trung t©m thÞ
x· kÐo vÒ phÝa nam lμ khu Së chØ huy S− ®oμn 23 vμ c¸c
®¬n vÞ trùc thuéc, ®−îc bè trÝ thμnh tõng khu vùc cã cÊu
tróc kh¸ kiªn cè vμ phøc t¹p. PhÝa ®«ng ®−êng 14 lμ tiÓu
khu b¶o an, toμ hμnh chÝnh vμ c¸c c¬ quan nguþ quyÒn
tØnh §¾k L¾k. PhÝa t©y b¾c thÞ x· cã khu c¨n cø Trung
®oμn thiÕt gi¸p sè 8 vμ TiÓu ®oμn ph¸o binh 36. PhÝa t©y
nam lμ khu kho qu©n sù Mai H¾c §Õ. PhÝa ®«ng nam thÞ
x· lμ c¨n cø c¸c trung ®oμn 45 vμ 53. Tæng sè ®Þch th−êng
xuyªn cã ë ®©y kho¶ng 8.000 tªn. Xen kÏ gi÷a c¸c khu
qu©n sù lμ khu d©n c− ®«ng ®óc víi kho¶ng 120.000 d©n.
§Þa h×nh xung quanh thÞ x· Bu«n Ma Thuét t−¬ng ®èi
199
b»ng ph¼ng, kh¸ thuËn lîi cho viÖc triÓn khai ®éi h×nh t¸c
chiÕn binh chñng hîp thμnh. §Æc biÖt bao quanh thÞ x· lμ
c¸c khu rõng cμ phª, ®©y lμ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi ®Ó
qu©n ta ¸p s¸t môc tiªu mμ vÉn gi÷ ®−îc bÝ mËt.
Bé binh, xe t¨ng, ph¸o binh, cao x¹ cña ta ®· v©y quanh
thÞ x·, nh»m vμo c¸c môc tiªu: S− ®oμn bé 23; Bé chØ huy
tiÓu khu; doanh tr¹i Trung ®oμn xe bäc thÐp sè 8; mét tiÓu
®oμn ph¸o binh ®éc lËp vμ mét tiÓu ®oμn cña Trung ®oμn
45. C¸c môc tiªu nμy rÊt quan träng, l¹i c¸ch biÖt víi khu
d©n c−, nªn ta ®¸nh vμo ®ã sÏ ®ì thiÖt h¹i cho d©n.
Trong trËn ®¸nh quan träng nμy, qu©n ta ®· t¸c chiÕn
hiÖp ®ång binh chñng cã bé binh, xe t¨ng, xe bäc thÐp,
ph¸o binh, ph¸o cao x¹, tªn löa phßng kh«ng, c«ng binh,
th«ng tin vμ vËn t¶i c¬ giíi tham chiÕn. §©y chÝnh lμ søc
m¹nh chiÕn ®Êu lμm cho viÖc tiªu diÖt lín qu©n ®Þch ®−îc
nhanh gän vμ kÞp thêi, trong mäi ®iÒu kiÖn vμ t×nh huèng
chiÕn ®Êu. Tuy vËy còng kh«ng thÓ xem nhÑ viÖc sö dông
m−u kÕ trong chiÕn ®Êu.
Sau khi sö dông ®Æc c«ng ®¸nh chiÕm tr−íc kho Mai
H¾c §Õ, s©n bay thÞ x· vμ s©n bay Hoμ B×nh ®Ó c¾t ®−êng
kh«ng cña ®Þch, lîi dông tiÕng sóng vμ tiÕng béc ph¸ cña
®Æc c«ng, ta ®−a 12 trung ®oμn bé binh, c«ng binh, xe
t¨ng, ph¸o binh, ph¸o cao x¹ ë c¸ch thÞ x· tõ 10 - 25km tõ
c¸c h−íng, v−ît s«ng Sªrªpèc nhanh chãng l−ít qua c¸c
môc tiªu vßng ngoμi tiÕn th¼ng vμo c¸c môc tiªu chñ yÕu
trong thÞ x·.
§Õn 5 giê 30 phót ngμy 10 th¸ng 3, bé binh vμ xe t¨ng
®· chiÕm lÜnh c¸c vÞ trÝ xuÊt ph¸t tiÕn c«ng; ph¸o binh
200
chiÕn dÞch, ph¸o binh s− ®oμn vμ c¸c ®¬n vÞ ph¸o binh
kh¸c trót xuèng ®Çu ®Þch nh÷ng lo¹t ®¹n ®Çu tiªn. Lóc
®Çu trêi mï, qu©n ta kh«ng nh×n thÊy c¸c môc tiªu ®Ó x¸c
®Þnh ngay kÕt qu¶ x¹ kÝch mét c¸ch chÝnh x¸c, nh−ng råi
tÇng mï còng xua nhanh vμ trêi s¸ng râ dÇn.
TrËn ph¸o b¾n chuÈn bÞ thùc sù b¾t ®Çu tõ 7 giê.
TiÕng næ ®Çu nßng lÉn víi tiÕng næ cña ®¹n ph¸o, tÊt c¶
®Ëp vμo v¸ch nói tõ bèn h−íng ®· t¹o nªn c¶ mét biÓn
triÒu kh«ng døt nh÷ng ©m h−ëng ®Æc tr−ng cña chiÕn
tranh. Tõ Së chØ huy chiÕn dÞch c¸ch Bu«n Ma Thuét 9km
®−êng chim bay cã thÓ nghe râ c¶ tiÕng næ hçn ®én cña c¸c
kho ®¹n ®Þch bÞ ch¸y vμ tiÕng ph¶n ph¸o yÕu ít cña chóng.
TrËn ph¸o b¾n chuÈn bÞ kÐo dμi h¬n hai tiÕng ®ång hå ®·
lμm tª liÖt søc ®Ò kh¸ng cña ®Þch.
Trªn h−íng ®«ng b¾c thÞ x·
7 giê 00 ngμy 10 th¸ng 3, lîi dông ®ßn ®¸nh cña ®Æc
c«ng chiÕm s©n bay thÞ x·, Trung ®oμn 95B ®· ®−a TiÓu
®oμn 5 tiÕn vμo ®¸nh chiÕm Ng· S¸u. Ph¸t triÓn trªn
h−íng chñ yÕu cña trËn më ®Çu then chèt, trung ®oμn
kh«ng gÆp nhiÒu khã kh¨n khi ®ét ph¸, ®¸nh chiÕm môc
tiªu nh−ng ph¶i trô l¹i trong nhiÒu giê ®Ó ®¸nh b¹i c¸c ®ît
ph¶n kÝch cña ®Þch.
§Þch ®· chèng tr¶ quyÕt liÖt. M¸y bay ®Þch nÐm bom
ng¨n chÆn bé ®éi tiÕn c«ng. Bé binh ®Þch ®−îc xe t¨ng chi
viÖn ®· ph¶n kÝch ®Èy lïi TiÓu ®oμn 5 ra khái Ng· S¸u.
Trung ®oμn 95B ®−a tiÕp TiÓu ®oμn 4 cã t¨ng c−êng bèn
xe t¨ng b−íc vμo chiÕn ®Êu. Cuéc tranh chÊp ë Ng· S¸u
diÔn ra gay go, ta b¾n ch¸y xe t¨ng cña ®Þch, bé binh ®Þch
201
rót ch¹y. TiÓu ®oμn 4 ®· chiÕm vμ lμm chñ Ng· S¸u.
TiÕp ®ã, Trung ®oμn 95B tiÕn theo ®−êng 14 liªn tôc
ph¸t triÓn thÕ tiÕn c«ng ®¸nh chiÕm tõng gãc phè, c¨n
nhμ. §Õn 15 giê 30 phót, Trung ®oμn 95B ngoan c−êng
tiÕn ®Õn môc tiªu quan träng ®· ®−îc x¸c ®Þnh lμ c¬ quan
tiÓu khu qu©n sù §¾k L¾k. Mét xe t¨ng cña ta ®· bÞ ®Þch
b¾n ch¸y ngay tr−íc cæng tiÓu khu.
§Õn 17 giê 00, theo yªu cÇu cña ®¬n vÞ ®Æc c«ng, Trung
®oμn 95B ®· sö dông ba xe t¨ng quay l¹i tiªu diÖt ®¹i ®éi
biÖt kÝch cßn l¹i ë s©n bay thÞ x·.
Trªn h−íng t©y b¾c thÞ x·
Trung ®oμn 148 tiÕn c«ng tõ h−íng t©y b¾c ®· ph¶i ®ét
ph¸ qua c¶ mét trung t©m bè phßng cña c¨n cø trung ®oμn
thiÕt gi¸p vμ trËn ®Þa ph¸o binh ®Þch. Bän chóng tuy bÞ
bÊt ngê nh−ng ®· nhanh chãng cñng cè l¹i trËn ®Þa phßng
ngù cã s½n. Bé ®éi ta gÆp nhiÒu tæn thÊt nh−ng vÉn anh
dòng tiÕn lªn.
7 giê 00, Trung ®oμn 148 ®· chiÕm xong cao ®iÓm Ch−
Ebua, tiªu diÖt bé phËn b¶o an ë ®ã. Theo kÕ ho¹ch th× cao
®iÓm nμy ®−îc ®¸nh chiÕm vμo lóc 2 giê 00, nh−ng v× bé
®éi ®i l¹c, nªn gÇn s¸ng míi ®¸nh chiÕm ®−îc.
Trung ®oμn 148 cã nhiÖm vô ®¸nh chiÕm khu vùc ph¸o
binh, thiÕt gi¸p. Nh−ng do ®−a ph¸o b¾n th¼ng vμo chËm,
nªn ®Õn 10 giê míi b¾t ®Çu ®ét ph¸ trËn ®Þa ®Þch. Qu©n
®Þch ®· kÞp tæ chøc ®èi phã, ng¨n chÆn bé phËn më cöa.
§éi më cöa bÞ th−¬ng vong, cöa më kh«ng s¹ch, ®éi h×nh
bé ®éi xung phong bÞ ïn l¹i tr−íc cöa më. Tr−íc t×nh h×nh
®ã, ®ång chÝ ®éi tr−ëng béc ph¸ ®· anh dòng «m béc ph¸
202
v−ît qua lμn ®¹n ®Þch x«ng lªn më th«ng cöa më, t¹o ®iÒu
kiÖn cho bé binh vμ xe t¨ng xung phong ®¸nh chiÕm trËn
®Þa ®Þch.
§Õn 13 giê 30 phót, Trung ®oμn 148 ®· chiÕm vμ lμm
chñ khu ph¸o binh, khu thiÕt gi¸p vμ hËu cø Trung ®oμn 45
nguþ. TiÕp ®ã, trung ®oμn ®· ph¸t triÓn tiÕn c«ng theo
®−êng Phan Béi Ch©u, tiªu diÖt mét bé phËn ®Þch ë chïa
Bå §Ò vμ tiÕn ®Õn Ng· S¸u b¾t liªn l¹c víi Trung ®oμn 95B.
Trªn h−íng t©y nam thÞ x·
C¸c chiÕn sÜ ®Æc c«ng tiÕn vμo gi÷a mét liªn hîp kho
tμng dμi gÇn 2km cña kho Mai H¾c §Õ. §Þch triÓn khai c¸c
h×nh thøc b¶o vÖ ë ®©y rÊt chÆt chÏ. Bèt canh dμy ®Æc, chi
chÝt lμ nh÷ng ®iÓm tùa khèng chÕ c¶ mét d¶i hμnh lang
phßng ngù.
Håi 6 giê, ®Þch dïng hai xe M113 vμ hai xe GMC chë
®Çy lÝnh ra ®Ó ph¶n kÝch hßng chiÕm l¹i khu kho Mai H¾c
§Õ. §éi 2 ®Æc c«ng phèi hîp víi mét bé phËn cña Trung
®oμn 174 ®· ®¸nh b¹i ®ît ph¶n kÝch cña ®Þch, gi÷ v÷ng
khu kho.
Cïng lóc, Trung ®oμn 174 ®−îc phèi hîp thuéc ®¹i ®éi
xe t¨ng tiÕn c«ng vμo thÞ x·. TiÓu ®oμn 2 ®· ®¸nh chiÕm
cao ®iÓm Ch− Dsª. TiÓu ®oμn 1 ®¸nh vμo khu kho x¨ng
cña S− ®oμn 23, nh−ng ®Þch ®· ®−a qu©n ra ph¶n kÝch.
TiÓu ®oμn 1 dõng l¹i. TiÕp ®Õn TiÓu ®oμn 3 vμ xe t¨ng
b−íc vμo chiÕn ®Êu, ®· chiÕm toμn bé kho x¨ng vμ khu vùc
c¸c ®¹i ®éi trùc thuéc cña S− ®oμn 23 ë nam ®−êng 429.
Trªn h−íng t©y thÞ x·
Mòi thäc s©u TiÓu ®oμn 4 - Trung ®oμn 24 (S− ®oμn 10)
203
®−îc t¨ng c−êng hai ®¹i ®éi t¨ng - thiÕt gi¸p gåm 16 chiÕc
T54 vμ K63 thuéc Trung ®oμn t¨ng 273, mét tiÓu ®oμn
phßng kh«ng 37 ly, hai khÈu DKZ 75 ly, hai khÈu 12,7 ly
vμ mét trung ®éi c«ng binh, mét trung ®éi trinh s¸t, tæ
chøc theo ®−êng 429 tiÕn vμo Së chØ huy S− ®oμn 23.
ChiÕc xe t¨ng dÉn ®Çu bÞ sôp lÇy, ®éi h×nh bÞ ïn l¹i, m¸y
bay ®Þch oanh t¹c vμo ®éi h×nh. §ång chÝ tiÓu ®oμn tr−ëng
®· hy sinh, ®ång chÝ tiÓu ®oμn phã lªn thay tiÕp tôc chØ
huy ®¬n vÞ ®¸nh vμo khu qu©n y vμ khu truyÒn tin. §Þch
tung qu©n ra ph¶n kÝch liªn tôc. MÆc dï mét phÇn lùc
l−îng xe t¨ng tiÕn trªn h−íng nμy ph¶i n»m l¹i däc ®−êng,
m¸u ®æ nhiÒu, tiÓu ®oμn tr−ëng hy sinh, chÝnh trÞ viªn
tiÓu ®oμn, bé ®éi thäc s©u vÉn t¹o thμnh mét mòi khoan
nhanh vμ hiÓm vμo trung t©m ®Þch, thäc qua khu gia binh
råi ph¸t triÓn tiÕn c«ng. Sau khi mòi thäc s©u lμm chñ
khu vËn t¶i, khu truyÒn tin vμ khu qu©n y, bé ®éi ta t−ëng
nhÇm lμ ®· chiÕm xong Së chØ huy S− ®oμn 23 nªn b¸o c¸o
vÒ Së chØ huy ®· hoμn thμnh nhiÖm vô. T¹i Së chØ huy Bé
T− lÖnh, víi nh÷ng ph©n tÝch cña qu©n b¸o cho biÕt: th«ng
tin tõ Së chØ huy S− ®oμn 23 vÉn ph¸t ®i nh÷ng mÖnh
lÖnh, ®iÒu ®ã chøng tá qu©n ta ch−a tiÕn tíi môc tiªu nμy.
V× trêi ®· tèi, môc tiªu chñ yÕu ch−a chiÕm ®−îc, Bé T−
lÖnh cho t¹m dõng tiÕn c«ng sang ngμy h«m sau ®Ó cñng
cè l¹i ®éi h×nh.
Trªn h−íng nam thÞ x·
Khi ®Æc c«ng b¾t ®Çu næ sóng trong thÞ x·, Trung ®oμn
149 vÉn c¸ch thÞ x· kh¸ xa, nªn bé ®éi ph¶i ch¹y thËt
nhanh vμo ®Ó kÞp thêi gian hiÖp ®ång. Trung ®oμn nμy ®·
204
ph¶i v−ît qua nhiÒu suèi lín, n−íc s©u, sau ®ã l¹i ph¶i
v−ît qua toμn n−¬ng rÉy trèng tr¶i, ®Þch ph¸t hiÖn cho
m¸y bay oanh t¹c tróng vμo ®éi h×nh.
TiÓu ®oμn 9, Trung ®oμn 149 ®−îc ®éi c«ng t¸c dÉn
®−êng, håi 7giê 30 phót ®· tiÕn ®Õn quËn lþ Hoμ B×nh vμ
triÓn khai tiÕn c«ng ®Þch. §Õn 11 giê 30 phót, TiÓu ®oμn 9
®· chiÕm ®−îc quËn lþ. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chiÕn ®Êu,
c¸c trung ®oμn cao x¹ 232 vμ 234 theo s¸t ®Ó b¶o vÖ ®éi
h×nh tiÕn c«ng ®· b¾n r¬i s¸u m¸y bay A37. Lîi dông tiÕng
sóng tiÕn c«ng cña bé ®éi, anh em tï nh©n ®· ph¸ cöa
ngôc ch¹y tho¸t ra ngoμi 350 ng−êi.
Khi c¸c cì ph¸o chuyÓn sang b¾n chi viÖn, tõ c¸c
h−íng, bé binh vμ xe t¨ng ta dòng m·nh xung phong ®¸nh
chiÕm c¸c môc tiªu ®· ®−îc hiÖp ®ång. C¸c côm ph¸o
chiÕn dÞch, c¸c côm ph¸o cña s− ®oμn t¨ng c−êng ho¶ lùc
b¾n vμo c¨n cø Së chØ huy S− ®oμn 23, tiÓu khu, khu ph¸o
binh, thiÕt gi¸p. Ngay lo¹t ®¹n ®Çu, ta ®· b¾n tróng Së chØ
huy tiÓu khu. §¹i t¸ NguyÔn Träng LuËt ph¶i th¸o ch¹y
vÒ Së chØ huy cña Vò ThÕ Quang. Lîi dông hiÖu qu¶ ho¶
lùc s¸t th−¬ng ®Þch, bé binh ta lªn chiÕm lÜnh tuyÕn
chuyÓn sang xung phong.
Xe t¨ng ta xuÊt hiÖn lμ mét bÊt ngê lín ®èi víi ®Þch,
qu©n nguþ vèn lμ nh÷ng kÎ sïng b¸i kü thuËt, ®· bÞ bÊt
ngê vÒ nhËn thøc, t− t−ëng, ®©m ra hoang mang ho¶ng
hèt vÒ tinh thÇn, vÒ chiÕn thuËt, do ®ã søc chiÕn ®Êu còng
bÞ sa sót nÆng nÒ.
Ho¶ lùc ph¸o binh ®Þch ®· bÞ h¹n chÕ do h×nh th¸i xen
kÏ ®Þch - ta trong thμnh phè, song ®Ó bï l¹i, chóng sö
dông tèi ®a lùc l−îng kh«ng qu©n cã thÓ huy ®éng ®−îc.
205
M¸y bay ®Þch déi bom, v·i ®¹n cè bÞt c¸c ®Çu cÇu, nhÊt lμ
trªn c¸c h−íng t©y b¾c, ®«ng b¾c, ®«ng nam nh−ng còng
vÊp ph¶i ho¶ lùc m·nh liÖt cña bé ®éi phßng kh«ng theo
s¸t bé binh.
Trong ngμy, ®Þch ®· sö dông 73 lÇn/chiÕc m¸y bay
®¸nh vμo ®éi h×nh tiÕn c«ng cña ta vμ nÐm bom trμn vμo
®−êng phè, khu d©n c−, g©y th−¬ng vong cho mét bé phËn
d©n th−êng. Ph¸o cao x¹ cña ta chiÕn ®Êu trong ®éi h×nh
binh chñng hîp thμnh ®· ph¸t huy ®−îc kh¶ n¨ng khèng
chÕ v÷ng ch¾c m¸y bay c−êng kÝch bæ nhμo cña qu©n
nguþ, b¶o ®¶m an toμn cho ®éi h×nh ta chiÕn ®Êu ë tr−íc
trËn ®Þa ®Þch, yÓm hé ®¾c lùc cho bé binh vμ xe t¨ng cïng
ph¸o ng¾m b¾n trùc tiÕp cña ta thùc hμnh ®ét ph¸ tiÕn
vμo cöa më.
§Õn lóc nμy ®Þch vÉn ngoan cè cho r»ng, møc ®é tiÕn
c«ng cña ta còng chØ nh− mïa Xu©n 1968. NÕu trô l¹i
®−îc ba, bèn ngμy th× chóng cã thÓ ®Èy lïi ®−îc ta ra khái
thÞ x· vμ kh«i phôc l¹i thÕ trËn phßng ngù.
Ph¹m V¨n Phó ®· yªu cÇu Vò ThÕ Quang cè gi÷ thÞ x·
hai, ba ngμy ®Ó chóng ®−a S− ®oμn 23 vÒ cøu Bu«n Ma
Thuét. Vò ThÕ Quang ra lÖnh ®iÒu Liªn ®oμn biÖt ®éng
qu©n sè 21 tõ §¹t Lý vÒ t¨ng c−êng phßng thñ cho së chØ
huy. Nh−ng Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 21 chØ vÒ ®Õn
®«ng suèi Ea Tam, lÈn quÈn ë ®ã, råi sau ®ã l¹i chuån
th¼ng vÒ phÝa ®«ng thÞ x·.
Bé T− lÖnh chiÕn dÞch trªn c¶ hai së chØ huy c¬ b¶n vμ
phÝa tr−íc ®· theo dâi chÆt chÏ c¸c t×nh huèng diÔn biÕn.
Trinh s¸t cho biÕt ch−a thÊy cã ®éng tÜnh quan träng cña
®Þch trong ph¹m vi toμn Qu©n khu 2.
206
 Riªng trong ph¹m vi T©y Nguyªn, vμo håi 15 giê, ta ®·
biÕt ®Þch ®iÒu Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 21 ë ngo¹i vi
®«ng b¾c vμo ph¶n kÝch hßng chiÕm l¹i mét sè môc tiªu
quan träng ®· mÊt trong thÞ x·. Nh−ng lùc l−îng « hîp
nμy, râ rμng sî bÞ tróng ®ßn tr−íc cuéc tiÕn c«ng nh− vò
b·o cña ta, vÉn chÇn chõ ch−a d¸m tiÕn. ë Pl©yku, Trung
®oμn bé binh 45 ®−îc lÖnh cÊm tr¹i ®Ó s½n sμng ®æ bé trùc
th¨ng xuèng vïng Bu«n Ma Thuét.
Lóc nμy trËn ®¸nh cña S− ®oμn 10 ë §øc LËp - §¾c S¾c
cã quan hÖ mËt thiÕt ®Õn trËn ®¸nh Bu«n Ma Thuét. S−
®oμn 10 ®Ó l¹i Trung ®oμn 24 lμm dù bÞ cho trËn ®¸nh
Bu«n Ma Thuét, nh−ng còng chØ lμ trªn danh nghÜa v×
trung ®oμn nμy ®· ph¶i rót ra mét tiÓu ®oμn ®¶m nhiÖm
mòi thäc s©u trong trËn Bu«n Ma Thuét vμ sau ®ã míi
hμnh qu©n b»ng c¬ giíi vÒ phÝa ®«ng Bu«n Ma Thuét.
Mét lùc l−îng dù bÞ chiÕn dÞch nh− thÕ lμ qu¸ máng!
§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nμy, ta ®· cã dù kiÕn ®−a S−
®oμn 10, ngay sau khi gi¶i quyÕt xong §øc LËp, vÒ ®øng
ch©n phÝa ®«ng b¾c Bu«n Ma Thuét lμm dù bÞ. Nh−ng
t×nh huèng chiÕn ®Êu kh«ng su«n sÎ ®· khiÕn s− ®oμn
nμy cho ®Õn s¸ng ngμy 10 th¸ng 3 míi døt ®iÓm xong
§øc LËp vμ hiÖn ®ang ph¸t triÓn vμo môc tiªu cuèi cïng
lμ ng· ba §¾c S¾c.
Trë l¹i diÔn biÕn ë Bu«n Ma Thuét trong ngμy 10
th¸ng 3. §Õn cuèi ngμy, nhê nh÷ng nç lùc rÊt lín cña bé
®éi, chóng ta giμnh ®−îc nhiÒu th¾ng lîi trªn c¸c h−íng
tiÕn qu©n. Vμo kho¶ng 4 giê chiÒu, Së chØ huy chiÕn dÞch
liªn tiÕp nhËn ®−îc b¸o c¸o lμ mòi thäc s©u tiÕn c«ng tõ
h−íng t©y vμ sau ®ã lμ mét mòi cña Trung ®oμn 174 do
207
ThiÕu t¸, Trung ®oμn phã NguyÔn V¨n Minh dÉn ®Çu
tiÕn c«ng tõ h−íng t©y nam ®· ph¸t triÓn ®Õn môc tiªu
cuèi cïng lμ Së chØ huy S− ®oμn 23 ®Þch. Trong khi ®ã,
c¸c th«ng tin vÒ t×nh h×nh ®Þch do Phßng 2 qu©n b¸o cung
cÊp l¹i cho thÊy chóng ta ch−a ®Õn ®−îc môc tiªu chñ
yÕu nμy. §iÒu nμy cã thÓ x¶y ra v× chóng ta ch−a quen
®¸nh trong thμnh phè, viÖc nhËn d¹ng c¸c vÞ trÝ cña ®Þch
th−êng cã tÝnh −íc lÖ vμ nÕu cã dùa vμo b¶n ®å chiÕn
thuËt, ¶nh chôp vμ c¸c vËt chuÈn th× nh÷ng thø Êy, do
kh«ng ®−îc cËp nhËt, ®· mÊt tÝnh thêi gian. Cã sù nhÇm
lÉn lμ ®iÒu khã tr¸nh khái, nh−ng ®iÒu quan träng lμ
kh«ng ®Ó t×nh tr¹ng m¬ hå kÐo dμi, ph¶i x¸c minh ngay
lËp tøc. Bé chØ huy chiÕn dÞch lÖnh cho Së chØ huy phÝa
tr−íc, do c¸c ®¹i t¸ NguyÔn N¨ng vμ PhÝ TriÖu Hμm chØ
huy, cö ngay Th−îng t¸, Phã tham m−u tr−ëng Lª Minh
vμ mét tæ sÜ quan tham m−u gåm nhiÒu thμnh phÇn dïng
xe "Zip" tiÕn vμo thÞ x· ®Ó tæ chøc l¹i cuéc tæng c«ng kÝch
ngμy h«m sau.
§óng nh− dù ®o¸n, c¸c chiÕn sÜ cña chóng ta nhÇm lÉn.
Do h×nh th¸i cÊu tróc t−¬ng tù bªn ngoμi, bé ®éi ®· t−ëng vÞ
trÝ cña khu th«ng tin vμ tiÓu ®oμn qu©n y ®Þch mμ hä võa
tiÕn ®Õn lμ Së chØ huy S− ®oμn 23. Nh−ng nh− vËy lμ còng
®· tiÕn s¸t môc tiªu cuèi cïng. Vμ trªn tÊt c¶ c¸c h−íng,
chóng ta ®· lμm chñ ®¹i bé phËn thÞ x·. C¸c dÊu hiÖu
chøng tá kÎ ®Þch ®ang tuyÖt väng, mÆc dï chóng kh«ng
ngõng ph¶n kÝch. Th−îng t¸ Lª Minh b¾t liªn l¹c trùc tiÕp
víi n¨m mòi tiÕn qu©n, truyÒn ®¹t mÖnh lÖnh cho bé ®éi
dõng l¹i ban ®ªm ®Ó cñng cè, thèng nhÊt c¸c ®éng t¸c hiÖp
®ång, chuÈn bÞ cho ®ßn tæng c«ng kÝch ngμy h«m sau.
208
 Ngμy 11 th¸ng 3, tõ 6 giê ®Õn 8 giê, ph¸o binh ta b¾n
dån dËp vμo së chØ huy S− ®oμn 23. TiÕp ®ã, bé binh vμ xe
t¨ng ta h×nh thμnh ba mòi tiÕn c«ng vμo Së chØ huy S−
®oμn 23.
Tõ h−íng ®«ng b¾c, mét ®¹i ®éi cña TiÓu ®oμn 5
Trung ®oμn 95B vμ hai xe t¨ng tiÕn th¼ng vμo cæng
chÝnh, ®¸nh ®uæi thiÕt gi¸p ®Þch vμ tiÕn th¼ng vμo trung
t©m Së chØ huy.
Tõ h−íng t©y, §¹i ®éi 1 vμ 2 - TiÓu ®oμn 4 Trung ®oμn
24 (S− ®oμn 10) cña mòi thäc s©u vμ hai xe t¨ng ph¸ rμo
tiÕn th¼ng vμo Së chØ huy S− ®oμn 23.
Tõ h−íng ®«ng, TiÓu ®oμn 7 Trung ®oμn 149 tõ khu
hμnh chÝnh, v−ît qua nhμ thê còng chäc th¼ng vμo së chØ
huy ®Þch.
Cïng lóc ®ã, Trung ®oμn 148 ph¸i mét ®¹i ®éi vμ hai
xe t¨ng tiÕn vμo Së chØ huy S− ®oμn 23, nh−ng khi ®¬n vÞ
®Õn n¬i th× bé ®éi b¹n ®· chiÕm xong.
Tr−íc søc ¸p ®¶o cña bé ®éi tiÕn c«ng, m¸y bay ®Þch
hèt ho¶ng nÐm bom trμn xuèng khu vùc së chØ huy. Trong
khãi ®¹n hçn lo¹n, Vò ThÕ Quang vμ NguyÔn Träng LuËt
cïng bän sÜ quan tham m−u bá Së chØ huy, th¸o ch¹y vÒ
h−íng t©y b¾c (®Õn chiÒu ngμy 11 th¸ng 3, hai tªn nμy ®Òu
bÞ qu©n ta b¾t sèng ë ngoμi r×a thÞ x·). HÇu nh− cïng mét
lóc c¸c mòi tiÕn c«ng ®· héi qu©n ë môc tiªu cuèi cïng.
§Õn 11 giê tr−a ngμy 11 th¸ng 3, l¸ cê MÆt trËn d©n téc
gi¶i phãng ®· ®−îc kÐo lªn trªn cét cê cña S− bé S− ®oμn
23. Vμ trËn c«ng kÝch cuèi cïng vμo c¨n cø S− ®oμn 23
s¸ng ngμy 11 th¸ng 3 ®· diÔn ra ®óng nh− dù kiÕn.
Ngμy 11 th¸ng 3, Qu©n uû Trung −¬ng ®iÖn chØ thÞ cho
209
Bé T− lÖnh chiÕn dÞch: ë Bu«n Ma Thuét cÇn nhanh
chãng tiªu diÖt ®Þch cßn l¹i, võa ph¸t triÓn ra xung quanh,
võa s½n sμng ®¸nh viÖn cña ®Þch, nhanh chãng ph¸t triÓn
vÒ h−íng Cheo Reo, h×nh thμnh thÕ bao v©y Pl©yku ®Ó
tiÕn tíi tiªu diÖt Pl©yku, c« lËp Kon Tum, më réng ph¹m
vi kiÓm so¸t ®−êng 19, thùc hiÖn chia c¾t chiÕn l−îc tiÕn
tíi tiªu diÖt An Khª.
Theo tinh thÇn chØ thÞ ®ã, Bé T− lÖnh ®· nhËn ®Þnh
t×nh h×nh: Ta ®· chiÕm hÕt c¸c môc tiªu quan träng nhÊt,
lμm chñ ®−îc thÞ x· Bu«n Ma Thuét, khèng chÕ ®−îc s©n
bay Hoμ B×nh, nh−ng mét sè c¨n cø quan träng ven thÞ x·,
®Þch vÉn cßn chiÕm gi÷, chóng cã thÓ ®æ qu©n xuèng c¸c
c¨n cø ®ã ®Ó ph¶n kÝch ®¸nh chiÕm l¹i thÞ x·. Tõ t×nh
h×nh trªn, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch cã quyÕt t©m: Nhanh
chãng ph¸t triÓn th¾ng lîi tiªu diÖt ®Þch ë ngo¹i vi, phô
cËn, träng ®iÓm lμ c¨n cø c¸c trung ®oμn 45 vμ 53, quÐt
s¹ch tμn binh ®Þch, cñng cè v÷ng ch¾c khu ®· chiÕm, s½n
sμng ®¸nh l¹i ph¶n kÝch ®Þch.
Bé T− lÖnh ®· ra lÖnh cho S− ®oμn 10 (thiÕu Trung
®oμn 24) nhanh chãng c¬ ®éng vÒ phÝa ®«ng nam thÞ x·,
s½n sμng lμm dù bÞ vμ chuÈn bÞ ®¸nh ®Þch ph¶n kÝch lín.
Thùc hiÖn quyÕt t©m trªn, ngμy 12 vμ 13 th¸ng 3 ta
tiÕp tôc tiÕn c«ng vμ truy quÐt tμn qu©n trong thÞ x· vμ
c¸c vÞ trÝ ë ven thÞ.
ë phÝa b¾c, Trung ®oμn 9 S− ®oμn 320 ®· ®¸nh chiÕm
quËn lþ Bu«n Hå, ®iÓm cao Ch− Bao, Êp §¹t Lý.
Ngμy 12 th¸ng 3 Qu©n uû Trung −¬ng ®iÖn cho ®ång
chÝ V¨n TiÕn Dòng, ®ång göi cho t«i (Hoμng Minh Th¶o –
B.T) vμ Th−êng vô §¶ng uû B3, cã ®o¹n: §Þch ®ang cã ý
210
®Þnh dùa vμo c¸c lùc l−îng ch−a bÞ tiªu diÖt cña chóng vμ
c¸c ®iÓm phô cËn, t¨ng thªm lùc l−îng phèi hîp víi kh«ng
qu©n tiÕn hμnh ph¶n kÝch hßng chiÕm l¹i Bu«n Ma
Thuét... V× vËy, viÖc cÊp thiÕt nhÊt lμ nhanh chãng tËp
trung lùc l−îng h¬n n÷a, nhanh chãng tiªu diÖt c¸c ®¬n vÞ
vμ c¸c c¨n cø cña ®Þch ë chung quanh Bu«n Ma Thuét,
tiªu diÖt viÖn binh cña chóng. Tiªu diÖt ®−îc bé phËn
quan träng sinh lùc cña ®Þch chung quanh Bu«n Ma Thuét
sÏ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chiÕn
dÞch. §ång thêi chØ ®¹o mäi c«ng t¸c ho¹t ®éng trªn c¸c
h−íng ph¸t triÓn ®· dù ®Þnh: Cheo Reo, Pl©yku vμ ®−êng
19. Chó ý khai th¸c tï binh phôc vô cho t¸c chiÕn vμ binh
vËn. Chóc th¾ng to. Ký tªn: ChiÕn.
Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n uû Trung −¬ng còng göi ®iÖn
nhiÖt liÖt khen ngîi qu©n vμ d©n T©y Nguyªn ®· giμnh
®−îc th¾ng lîi to lín ngay trong nh÷ng ngμy ®Çu cña
chiÕn dÞch. Bé ChÝnh trÞ chØ thÞ: "CÇn nhanh chãng n¾m
lÊy thêi c¬ thuËn lîi giμnh th¾ng lîi to lín h¬n n÷a".
Sau kh«ng ®Çy hai ngμy chiÕn ®Êu, qu©n ta lμm chñ
hoμn toμn thÞ x· Bu«n Ma Thuét. Cïng thêi gian nμy, hÖ
thèng ®ån bèt ®Þch ë t©y nam Bu«n Ma Thuét bÞ qu©n ta
quÐt s¹ch, gi¶i phãng hoμn toμn quËn lþ §øc LËp.
BÞ ta b¾t, tªn §¹i t¸, S− ®oμn phã Vò ThÕ Quang, T−
lÖnh chiÕn tr−êng cña ®Þch thó nhËn: “Mäi viÖc diÔn ra
n»m ngoμi dù kiÕn cña Bé Tæng tham m−u chóng t«i vμ c¶
cña ng−êi Mü n÷a”! Viªn t− lÖnh nμy cßn khai thªm vÒ
t×nh h×nh phßng thñ Nha Trang, Cam Ranh, nh÷ng n¬i
kh¸c råi kÕt luËn: “Víi c¸ch ®¸nh cña c¸c «ng, t×nh h×nh
nμy... dÔ vì l¾m”.
211
TrËn Bu«n Ma Thuét nh− mét tiÕng sÐt ®¸nh ®èi víi
chÝnh quyÒn Sμi Gßn. Chóng cho¸ng v¸ng cè giÊu c¸c nhμ
b¸o tin thÊt thiÖt nμy. Nh−ng phãng viªn H·ng th«ng tÊn
Ph¸p - AFP lμ P«n Lª¨ng®ri ®· ®−a tin: “Qu©n gi¶i phãng
tiÕn c«ng vμ ®· hoμn toμn lμm chñ Bu«n Ma Thuét, thÞ x·
quan träng nhÊt trªn Cao nguyªn Trung phÇn”. NhiÒu b¸o
vμ h·ng th«ng tÊn quèc tÕ ®−a l¹i tin nμy. Ng−êi ph¸t
ng«n qu©n sù cña ThiÖu häp b¸o c·i l¹i: “Bu«n Ma Thuét
vÉn cßn, b¶o Bu«n Ma Thuét thÊt thñ lμ hoμn toμn sai”.
Së c¶nh s¸t ®« thμnh gäi nhμ b¸o Lª¨ng®ri ®Õn së råi b¾n
chÕt «ng.
Ngay tøc kh¾c, s¸ng h«m sau, nh÷ng dßng tin mμ nhμ
b¸o Ph¸p ®· viÕt cïng “c¸i chÕt cña mét con ng−êi, mét
nh©n chøng liªm khiÕt vμ chÝnh x¸c” ®· nh− nh÷ng xung
®iÖn cùc m¹nh lμm rung ®éng mét thÕ giíi ®ang ®i t×m
nh÷ng tin tøc nãng hæi.
T×nh h×nh chiÕn sù t¹i Nam ViÖt Nam l¹i ®ét ngét
bïng lªn ë trªn chiÕn tr−êng T©y Nguyªn, TrÞ - Thiªn,
Khu 5, Nam Bé, thu hót t©m trÝ hμng triÖu con ng−êi
trong nh÷ng c©u chuyÖn nãng báng th−êng ngμy.
Tin Bu«n Ma Thuét thÊt thñ ®Õn víi KÝtxinhgi¬ gi÷a
lóc «ng ta ®ang trªn ®−êng bay Cair« - Ten AvÝp. Theo
nh©n viªn t×nh b¸o CIA Ph¬ranc¬ XnÐp thuËt l¹i, tuy cã
phÇn bÞ cho¸ng nh−ng «ng ta nãi víi c¸c céng sù: “Bu«n
Ma Thuét kh«ng ph¶i lμ chñ yÕu ®èi víi an ninh xø së.
Cã lÏ thμnh phè ®−îc ®Ó mÊt mét c¸ch tμi t×nh theo kÕ
ho¹ch cña chÝnh phñ”!... Cßn ®¹i sø Matin lóc Êy ®ang ë
Mü, cÊp tèc göi mét th− sang cho ThiÖu: “ë Oasinht¬n
mÆt trËn ®Êu tranh trong thêi gian tíi sÏ v« cïng gay
212
go”... “chóng t«i cÇn cã mét vμi chiÕn th¾ng vang déi ®Ó
lμm b»ng cí chøng tá kh¶ n¨ng thËt sù cña qu©n lùc
ViÖt Nam Céng hßa”... “Ngμi sÏ nhËn ®−îc nh÷ng nguån
cña c¶i”...
LiÒn mÊy ngμy 11, 12, 13-3-1975, theo lÖnh cña NguyÔn
V¨n ThiÖu, t−íng Ph¹m V¨n Phó hèi h¶ ®èc Trung ®oμn
44 vμ 45 t¨ng viÖn gi¶i táa cho Bu«n Ma Thuét, ®èc Trung
®oμn 53, Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 21 vμ ®Þa ph−¬ng
qu©n t¹i Bu«n Hå vμ Ph−íc An chèng cù. Chóng h« hμo
“t¸i chiÕm Bu«n Ma Thuét”. Chóng tæ chøc nh÷ng cuéc
ph¶n kÝch quyÕt liÖt.
®¸nh c¨n cø 53
BÞ mÊt Bu«n Ma Thuét, bän tμn qu©n ®Þch ch¹y vÒ c¨n
cø 53 lμ hËu cø cña Trung ®oμn 53 nguþ, mét sè tªn ch¹y
vÒ Êp Ch©u S¬n, nh»m co côm cè gi÷ nh÷ng c¨n cø cßn l¹i
lμm bμn ®¹p chê qu©n t¨ng viÖn ë B¶n §«n, Ch− M'Nga
kÐo qu©n tíi, hßng cïng nhau phèi hîp thùc hμnh ph¶n
kÝch chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét.
Trªn h−íng Trung ®oμn 53 ë s©n bay Hoμ B×nh, ta cho
mét tiÓu ®oμn ®Æc c«ng cña Trung ®oμn ®Æc c«ng 198 ®−îc
trang bÞ sóng trung liªn vμ ®−îc phèi thuéc mét tæ hîp tªn
löa v¸c vai, vμo ®¸nh chiÕm bμn ®¹p ®Ó ®îi mét tiÓu ®oμn
cña Trung ®oμn 149 ®Õn hiÖp ®ång chiÕn ®Êu ®¸nh Trung
®oμn 53 (thiÕu) cña ngôy.
Bé chØ huy chiÕn dÞch ra lÖnh tæ chøc ngay lùc l−îng,
nhanh chãng ph¸t triÓn tiÕn c«ng ®¸nh chiÕm c¸c môc
tiªu cßn l¹i ë ngoμi thÞ x· vμ truy lïng tμn qu©n ®Þch lÈn
trèn, ®Ó æn ®Þnh t×nh h×nh trong thÞ x· vμ s½n sμng ®¸nh
213
®Þch ph¶n kÝch, trong ®ã môc tiªu chñ yÕu lμ c¨n cø Trung
®oμn 53.
C¨n cø Trung ®oμn 53 nguþ n»m vÒ phÝa ®«ng nam
s©n bay Hoμ B×nh, c¸ch trung t©m thÞ x· kho¶ng 10km.
C¨n cø ®−îc thiÕt kÕ phßng ngù rÊt v÷ng ch¾c. Trong c¨n
cø lóc nμy cã Trung ®oμn 53 (-1d), mét chi ®éi M113, do
viªn Trung t¸ Trung ®oμn tr−ëng Vâ ¢n chØ huy. Gäi lμ
c¨n cø Trung ®oμn 53, nh−ng ®ã lμ hËu cø cña hai trung
®oμn 44 vμ 53.
Ngμy 12 th¸ng 3, Ph¹m V¨n Phó bay trùc th¨ng ®Õn
vïng trêi c¨n cø 53. Phó ®· phong qu©n hμm Vâ ¢n lªn
cÊp ®¹i t¸ vμ ®éng viªn tªn nμy cïng ®ång bän cè chèng cù
®Õn cïng, chê S− ®oμn 23 vÒ ph¶n kÝch ®¸nh chiÕm l¹i
Bu«n Ma Thuét. Thùc hiÖn ý ®å ®ã, ¢n ®· chØ huy Trung
®oμn 53 chèng cù rÊt ngoan cè. Y ®· ra lÖnh cho binh lÝnh:
"KÎ nμo ra khái c«ng sù sÏ bÞ b¾n t¹i chç".
Cßn Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè 21, sau khi thÊy
Bu«n Ma Thuét thÊt thñ, còng ®· lÇn mß vÒ phÝa ®«ng c¨n
cø 53. Binh lÝnh c¸c n¬i kh¸c bÞ thua còng ®Òu dån vÒ c¨n
cø 53. Lóc nμy c¨n cø 53 nh− c¸i tói chøa ®ñ mäi lo¹i tμn
binh cña qu©n ®Þch.
Ngμy 13 th¸ng 3, mét bé phËn Trung ®oμn 148 ®¸nh
chiÕm Êp Ch©u S¬n.
Ngμy 14 th¸ng 3, TiÓu ®oμn 21 gi¶i phãng B¶n §«n,
gäi hμng tiÓu ®oμn b¶o an vμ ph¸ r· c¨n cø Fulr«. Cïng
ngμy, TiÓu ®oμn 6 ®¸nh chiÕm Ch− M'Nga.
Ngμy 14 th¸ng 3, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ra lÖnh cho S−
®oμn 316: Sö dông Trung ®oμn 149 ®−îc t¨ng c−êng mét
xe t¨ng tiÕn c«ng c¨n cø 53. V× nhËn kh«ng râ môc tiªu,
214
nªn Trung ®oμn 149 ®· ®¸nh nhÇm vμo khu hμnh chÝnh
cña s©n bay Hoμ B×nh, sau ®ã ph¸t triÓn tiÕn c«ng tiÕp vμo
c¨n cø 53 nh−ng kh«ng thμnh c«ng.
Ngμy 15 th¸ng 3, Trung ®oμn 149 tiÕn c«ng tiÕp lÇn
thø hai, vÉn kh«ng thu ®−îc th¾ng lîi.
Lóc nμy, Trung ®oμn 45 S− ®oμn 23 ®· ®æ bé b»ng m¸y
bay lªn th¼ng xuèng phÝa ®«ng b¾c c¨n cø 53, mét ®¹i ®éi
trinh s¸t cña Trung ®oμn 45 ®· tiÕn ®Õn gÇn s¸t hμng rμo
c¨n cø nμy. Do vËy Trung ®oμn 53 cμng chèng cù ta mét
c¸ch ®iªn cuång.
Tr−íc t×nh h×nh ®ã, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch quyÕt ®Þnh
sö dông Trung ®oμn bé binh 66 cña S− ®oμn 10, ®−îc t¨ng
c−êng mét ®¹i ®éi xe t¨ng ®Ó phèi hîp víi Trung ®oμn 149
tiÕn c«ng tiªu diÖt c¨n cø 53.
§ªm 16 r¹ng ngμy 17 th¸ng 3, d−íi sù chi viÖn ®¾c lùc
cña côm ph¸o binh chiÕn dÞch, Trung ®oμn 66 tõ h−íng
t©y b¾c vμ Trung ®oμn 149 tõ h−íng t©y nam ®· ®ét ph¸
vμo c¨n cø 53. Qu©n ®Þch bÞ tiªu diÖt phÇn lín, sè cßn l¹i
th¸o ch¹y vÒ phÝa ®«ng.
C¨n cø 53 bÞ tiªu diÖt, bμn ®¹p triÓn khai ph¶n kÝch
cña S− ®oμn 23 ®· mÊt. NiÒm hy väng t¸i chiÕm l¹i thÞ x·
Bu«n Ma Thuét cña ®Þch ®· bÞ lung lay.
®¸nh ®Þch ph¶n kÝch
Trong ph−¬ng ¸n t¸c chiÕn chiÕn dÞch, qu©n ta ®·
chuÈn bÞ s½n sμng ®¸nh qu©n ®Þch t¨ng viÖn b»ng ®−êng
kh«ng. Sau khi gi¶i phãng Bu«n Ma Thuét, ta di chuyÓn
c¸c trËn ®Þa ph¸o binh vμ ph¸o cao x¹ ra phÝa ®«ng thÞ x·.
Sau khi tiªu diÖt ®Þch vμ hoμn thμnh nhiÖm vô gi¶i phãng
215
§øc LËp, S− ®oμn 10 dù bÞ cña chiÕn dÞch ®· tæ chøc lùc
l−îng, khÈn tr−¬ng chuyÓn ®Õn khu vùc t¸c chiÕn dù kiÕn.
Tõ ngμy 10 th¸ng 3, c¸c lùc l−îng cña s− ®oμn ®· lÇn l−ît
hμnh qu©n b»ng c¬ giíi qua h¬n 100km ®−êng qu©n sù
lμm gÊp tíi ®«ng Bu«n Ma Thuét.
Ngay trong ®ªm 13 th¸ng 3, Trung ®oμn 24 vμ c¸c ®¬n
vÞ t¨ng c−êng cña qu©n ta ®· v−ît mäi ®Þa h×nh s×nh lÇy,
gai gãc, ®−êng khóc khuûu, quanh co d−íi lμn ph¸o ®¹n
®Þch ®Ó tiÕn vμo vÞ trÝ xuÊt ph¸t tiÕn c«ng.
Trung ®oμn 24 sau khi hoμn thμnh nhiÖm vô thäc s©u
®¸nh chiÕm Së chØ huy S− ®oμn 23 nguþ, còng lμ ®¬n vÞ
®Çu tiªn triÓn khai lùc l−îng s½n sμng ngay t¹i chç ®ãn
®¸nh qu©n ®Þch ph¶n kÝch. V× vËy, khi Trung ®oμn 45 ®Þch
võa ®æ qu©n xuèng, liÒn bÞ Trung ®oμn 24 cña ta ®¸nh
lu«n mét trËn phñ ®Çu, kh«ng liªn hÖ ®−îc víi Trung ®oμn
53 ®ang bÞ qu©n ta bao v©y uy hiÕp ë s©n bay Phông Dùc.
Qu©n ta liªn tôc b¸m ®¸nh vμ bao v©y, c« lËp qu©n viÖn,
t¹o thÕ cho c¸c lùc l−îng cña s− ®oμn tiÕp sau triÓn khai
®éi h×nh tiÕn c«ng.
Qu©n ®Þch tõ chç t¨ng viÖn ®Ó ph¶n kÝch qu©n ta, giê
®· trë thμnh kÎ bÞ bao v©y. Chõng hiÓu ®−îc nguy c¬ ®ã
nªn chóng rÊt tÝch cùc ®μo c«ng sù, rÊt tÝch cùc "gμo" m¸y
bay, ph¸o binh b¾n ph¸ oanh t¹c ng¨n chÆn qu©n ta. Song
®Þch ng¨n sao næi dßng th¸c tiÕn c«ng cña qu©n ta Ëp tíi.
V× gÆp khã kh¨n nªn c¸c h−íng qu©n ta kh«ng thùc hiÖn
®−îc kÕ ho¹ch hiÖp ®ång theo giê "G", næ sóng vμo lóc trêi
mê s¸ng. Tíi 7 giê ngμy 14 th¸ng 3, ph¸o binh ta míi b¾t
®Çu b¾n ®−îc, vμ ph¶i mÊt gÇn hai giê chiÕn ®Êu víi ®Þch,
bé binh vμ xe t¨ng ta míi lμm chñ hoμn toμn trËn ®Þa.
216
 KÕt thóc trËn chiÕn ®Êu, qu©n ta míi chØ tiªu diÖt,
lμm tan r· TiÓu ®oμn 1, TiÓu ®oμn 2 cña Trung ®oμn 45
vμ tiÓu ®oμn b¶o an ®Þch ®ãng t¹i khu vùc, chiÕm ®iÓm
cao 581, gi¶i phãng ®o¹n ®−êng 21 dμi 12km. Qu©n ®Þch
cßn l¹i th¸o ch¹y, chiÒu 14 th¸ng 3 chóng co côm vμo
®−îc khu n«ng tr¹i. Qu©n ta lËp tøc tung ngay trinh s¸t
b¸m s¸t chóng, ®ång thêi tæ chøc c¸c lùc l−îng ph¸t
triÓn tiÕp theo.
T×nh thÕ chiÕn tr−êng ë khu vùc ®−êng 21 lóc nμy
chuyÓn biÕn rÊt nhanh, mét h×nh th¸i míi ®· xuÊt hiÖn:
Qu©n ®Þch tuy vÉn cßn kh¶ n¨ng ®−a thªm qu©n ®Õn
t¨ng viÖn, nh−ng bμn ®¹p ®Ó chóng triÓn khai thùc hμnh
ph¶n kÝch vμo Bu«n Ma Thuét ®· bÞ ®Èy ra xa… XÐt c¸c
yÕu tè tinh thÇn, vËt chÊt cña ®Þch, tr−íc m¾t chóng
kh«ng ®ñ søc vμ thêi c¬ ph¶n kÝch trùc tiÕp vμo Bu«n Ma
Thuét còng kh«ng cßn n÷a.
Qua ngμy 15 th¸ng 3, theo c¸c tin tøc trinh s¸t, kü
thuËt vμ c¸c ph©n ®éi b¸m s¸t ®Þch b¸o c¸o vÒ th× qu©n
®Þch ®Õn t¨ng viÖn bÞ ®¸nh phñ ®Çu thua ch¹y ®ang thùc
sù co vμo phßng ngù ng¨n chÆn qu©n ta ph¸t triÓn tiÕn
c«ng. §Þch quyÕt ®Þnh ®æ thªm Trung ®oμn 44 t¨ng viÖn.
Qu©n t¨ng viÖn cña ®Þch cã Trung ®oμn 44 (S− ®oμn
23) ®æ qu©n xuèng phÝa bªn trong tuyÕn co côm, riªng Së
chØ huy nhÑ S− ®oμn 23 di chuyÓn xuèng ë lu«n khu vùc
n«ng tr¹i víi tμn qu©n cña Trung ®oμn 45. KÓ c¶ sè qu©n ë
c¸c n¬i bÞ ®¸nh tan t¸c ch¹y vÒ, tõ khu vùc n«ng tr¹i ®Õn
Ph−íc An tæng céng cã kho¶ng 5.600 tªn vμ tõ ®«ng Ph−íc
An ®Õn Ch− Cóc cã kho¶ng ba tiÓu ®oμn b¶o an chiÕm gi÷.
Qu©n ta ®ang tõ thÕ trËn ®¸nh qu©n ®Þch ph¶n kÝch
217
®· nhanh chãng h×nh thμnh thÕ trËn tiÕn c«ng trong
hμnh tiÕn vμ ph¸t triÓn s©u vμo h−íng Ph−íc An - Ch−
Cóc. Bé T− lÖnh chiÕn dÞch T©y Nguyªn lËp tøc chØ thÞ
cho S− ®oμn 10 ®iÒu Trung ®oμn 28 dïng xe c¬ giíi hμnh
qu©n ngay trong ®ªm 15 th¸ng 3 ®Ó t¨ng c−êng nhanh
søc chiÕn ®Êu, cïng Trung ®oμn 24 ®¸nh tiÕp c¸c lùc
l−îng cña S− ®oμn 23 ®Þch, tr−íc m¾t tiªu diÖt nèt lùc
l−îng cßn l¹i cña Trung ®oμn 45 nguþ, ®¸nh chiÕm b»ng
®−îc Ng· Ba, n«ng tr¹i vμ quËn lþ Ph−íc An cμng sím
cμng tèt, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu©n ta ph¸t triÓn tiÕn c«ng
tiªu diÖt toμn bé S− ®oμn 23 nguþ. §ång thêi, còng trong
®ªm 15 th¸ng 3, Trung ®oμn 66 (thiÕu mét tiÓu ®oμn)
cïng mét ®¹i ®éi xe t¨ng vμ hai khÈu ph¸o 85 ly phèi hîp
chiÕn ®Êu víi Trung ®oμn 149 thuéc S− ®oμn 316 ®¸nh
døt ®iÓm c¨n cø 53, lμm cho qu©n ®Þch kh«ng cßn chç dùa
®Ó ph¶n kÝch vμo Bu«n Ma Thuét.
ChÊp hμnh ý ®Þnh cña Bé T− lÖnh chiÕn dÞch, S− ®oμn
bé binh 10 ®· nh¹y bÐn ph¸t hiÖn ra chç yÕu cña ®Þch lμ Ýt
ph¸o, l¹i kh«ng cã xe t¨ng vμ ®èi phã lóng tóng. C¨n cø
vμo ®ã, qu©n ta ®· vËn dông nhiÒu h×nh thøc ®¸nh ®Þch
rÊt phong phó. Ýt h¬n ®Þch vÒ sè l−îng, qu©n ta ®· khÈn
tr−¬ng tæ chøc trËn ®¸nh theo mét kÕ ho¹ch tËp trung,
thèng nhÊt hμnh ®éng vμ cã chØ huy hiÖp ®ång chÆt chÏ.
§Æc biÖt ®¸nh qu©n ®Þch ë tr¹ng th¸i thua ch¹y, co vμo
tuyÕn phßng thñ ng¨n chÆn cïng víi qu©n b¶o an vμ tμn
qu©n « hîp c¸c n¬i kÐo vÒ, qu©n ta ®· dïng h×nh thøc vËn
®éng bao v©y tiÕn c«ng liªn tôc, tiÕn c«ng ®Þch trong hμnh
tiÕn, v©y råi míi ®¸nh, võa ®¸nh võa v©y, ®Þch ch¹y th×
truy kÝch s¸t gãt, lμm cho chóng kh«ng kÞp trë tay ®èi phã,
218
vμ tõ ®ã ®Èy chóng vμo thÕ bÞ ®éng hoμn toμn.
7 giê 15 phót ngμy 16 th¸ng 3, ph¸o binh ta b¾t ®Çu
b¾n vμo n«ng tr¹i, tróng ngay Së chØ huy Trung ®oμn 45
nguþ. Sau ®ã 25 phót, xe t¨ng, xe bäc thÐp chë bé binh ta
tõ tuyÕn xuÊt ph¸t tiÕn c«ng c¸ch tiÒn duyªn ®Þch 300m
tiÕn lªn ®ét ph¸ vμo trËn ®Þa ®Þch. Däc ®−êng, bé ®éi ta
gÆp mét bé phËn ®Þch x¶o quyÖt phôc kÝch hai bªn ®−êng,
dïng sóng chèng t¨ng vμ trung liªn ng¨n chÆn, kÕt hîp
víi ph¸o binh trong n«ng tr¹i b¾n ra vμ m¸y bay A37 lao
tíi phãng ho¶ tiÔn vμo xe t¨ng ta. Nh−ng "vá quýt dμy cã
mãng tay nhän", qu©n ta t¸o b¹o triÓn khai ngay xe t¨ng,
dïng ho¶ lùc yÓm hé cho bé binh x«ng tíi ®¸nh tr¶ quyÕt
liÖt vμ dïng toμn bé ho¶ lùc cao x¹ trong ®éi h×nh tËp
trung b¾n m¸y bay. Cïng lóc, ph¸o binh ta còng tËp trung
b¾n dån dËp vμo qu©n ®Þch ë tuyÕn mét. Qu©n phôc kÝch
cña ®Þch bÞ ph¶n phôc kÝch mét trËn ®au, mét sè bÞ tiªu
diÖt, sè cßn l¹i bá ch¹y t¸n lo¹n. Qu©n ta thõa th¾ng cho
xe t¨ng, xe bäc thÐp chë bé binh tiÕp tôc x«ng th¼ng vμo
trËn ®Þa ®Þch. Mét mòi xe t¨ng, xe bäc thÐp ®¸nh vμo Së
chØ huy ®Þch, mét mòi bé binh ®ét ph¸ tõ h−íng b¾c xuèng
vμ mét mòi bé binh kh¸c ®−îc xe t¨ng yÓm hé tõ phÝa t©y
nam ®¸nh vμo. Tõng b−íc ph¸t triÓn, qu©n ta tËn dông
mäi thø trang bÞ, ph¸t huy uy lùc cña sóng B40, B41 ®Ó
tiªu diÖt c¸c ho¶ ®iÓm, c«ng sù vμ sinh lùc ®Þch. Mçi mòi
tiÕn c«ng cña qu©n ta nh− mét mòi dao nhän, tiÕn ®Õn ®©u
qu©n ®Þch gôc ng· ®Õn ®ã.
§óng 8 giê 15 phót ngμy 16 th¸ng 3, qu©n ta lμm chñ
n«ng tr¹i, tiªu diÖt hoμn toμn c¸c lùc l−îng cßn l¹i cña
Trung ®oμn 45 nguþ. Së chØ huy d· chiÕn S− ®oμn 23 nguþ
219
trèn ch¹y b»ng m¸y bay lªn th¼ng. Ta chiÕm ®−îc mét
chiÕc m¸y bay lªn th¼ng cßn ®ang næ m¸y vμ bèn khÈu
ph¸o 105 ly. Sè tμn qu©n ®Þch ch¹y vÒ h−íng ng· ba Ph−íc
An l¹i bÞ bé phËn kho¸ s½n phÝa sau cña ta tãm gän.
Qu©n ta tiÕp tôc truy kÝch ®Þch, ph¸t triÓn tiÕn c«ng,
®¸nh chiÕm ng· ba Ph−íc An dμi 1.800m vÒ phÝa ®«ng
nam. Tªn s− ®oμn tr−ëng S− ®oμn 23 dïng m¸y bay lªn
th¼ng quan s¸t bÞ cao x¹ ta b¾n bÞ th−¬ng nÆng.
Trong khi Trung ®oμn 24 truy kÝch qu©n ®Þch ch¹y vÒ
h−íng quËn lþ Ph−íc An, Trung ®oμn 28 ®· cö trinh s¸t
b¸m ®Þch ®Ó chuÈn bÞ ®ãn trung ®oμn c¬ ®éng sang ®¸nh
Ph−íc An, theo kÕ ho¹ch. Nh−ng qu©n ®Þch phßng gi÷
quËn lþ Ph−íc An ®· rót ch¹y vμ trªn h−íng ®«ng b¾c
quËn lþ chØ cßn mét tiÓu ®oμn thuéc Trung ®oμn 44 nguþ
®æ bé xuèng tõ chiÒu 16 th¸ng 3. TiÓu ®oμn nμy ®øng ë
®©y ®ãn bän tμn binh cña Trung ®oμn 53 nguþ ë s©n bay
Phông Dùc bÞ c¸c trung ®oμn 66 vμ 149 tiÕn c«ng quyÕt
liÖt vμo c¨n cø, ®ang tan t¸c ch¹y tíi.
Trung ®oμn 24 qu©n ta liÒn triÓn khai lùc l−îng chiÕm
ngay khu vùc Ph−íc An, truy lïng bän ®Þch lÈn trèn, ®ãn
®¸nh bän tμn binh Trung ®oμn 53 nguþ, ®ång thêi chÊn
chØnh lùc l−îng ®Ó s½n sμng c¬ ®éng. Cßn Trung ®oμn 28
th× c¬ ®éng lùc l−îng, phèi hîp víi xe t¨ng, xe bäc thÐp,
ph¸o binh vμ cao x¹ ®¸nh theo trôc ®−êng 21, diÖt c¸c lùc
l−îng cña Trung ®oμn 44 nguþ, tiÕn c«ng Ch− Cóc vμ ph¸t
triÓn vÒ h−íng ®«ng.
Ngμy 17 th¸ng 3, qu©n ta ph¸t hiÖn thÊy Trung ®oμn
44 nguþ ®ang giÊu qu©n lÈn tr¸nh ë khu vùc tõ b¶n Ea
Phª ®Õn t©y nam ®−êng vßng b¶n Croong Bóc, cã mét bé
220
phËn ë Ch− Cóc b¶o vÖ c¬ quan Së chØ huy nhÑ S− ®oμn 23
nguþ cßn l¹i. Ngoμi ra, cßn ba tiÓu ®oμn b¶o an ®Þa ph−¬ng
vμ c¸c n¬i ch¹y vÒ còng tô l¹i ë khu vùc nμy.
S¸ng 18 th¸ng 3, mÆc dÇu kÐm ®Þch nhiÒu vÒ sè l−îng,
song n¾m thêi c¬ ®Þch ®ang nao nóng, Trung ®oμn 28 ®·
h¹ quyÕt t©m nhanh chãng tËp trung lùc l−îng ®ét ph¸
theo trôc ®−êng 21 trong hμnh tiÕn, dïng c¸c lùc l−îng
nhá nhanh chãng v−ît qua ®éi h×nh ®Þch lªn chÆn ë c¸c
®o¹n phÝa t©y vμ phÝa ®«ng Ch− Cóc, h×nh thμnh thÕ bao
v©y chÆt ®Ó hiÖp ®ång víi lùc l−îng ®ét ph¸ tr−íc mÆt tiªu
diÖt gän qu©n ®Þch. KhÝ thÕ tiÕn c«ng vμ c¸ch ®¸nh linh
ho¹t ®ã ®· t¹o cho lùc l−îng ®ét kÝch cña ta mét søc m¹nh
h¬n h¼n ®Þch, gi¸ng ®ßn bÊt ngê vμo Trung ®oμn 44 nguþ.
Chóng bÞ tiªu diÖt mét sè, cßn l¹i mét sè ch¹y t¸n lo¹n.
Tr−íc t×nh thÕ nguy ngËp, ®Þch dïng ph¸o b¾n ng¨n chÆn
vμ dïng m¸y bay oanh t¹c sËp cÇu sè 13 ®Ó c¶n b−íc tiÕn
cña qu©n ta. Lîi dông lóc qu©n ta t¹m dõng chê c«ng binh
lªn b¾c cÇu, ®Þch co l¹i tËp trung thμnh mét côm lín trªn
®o¹n ®−êng 21 tõ cÇu sè 15 ®Õn cÇu sè 20. Nh−ng ®Õn 11
giê 30 phót, võa b¾c cÇu xong lμ qu©n ta lËp tøc xung
phong nh− vò b·o, ®Ëp tan côm qu©n ®Þch ë ®o¹n ®−êng
nãi trªn vμ ph¸t triÓn ngay vÒ phÝa Ch− Cóc. §óng 12 giê,
qu©n ta hoμn toμn lμm chñ thÞ trÊn nμy vμ tæ chøc ngay
c¸c lùc l−îng ngôy lïng tμn qu©n ®Þch lÈn trèn. Sè ®Þch
tan ch¹y vÒ phÝa ®«ng còng kh«ng tho¸t, v× vÊp ph¶i
Trung ®oμn 25 (trung ®oμn ®éc lËp cña B3) cña ta ®ang
chuÈn bÞ ®¸nh Kh¸nh D−¬ng, thÊy chóng ch¹y ®Õn ®· chñ
®éng ®ãn ®¸nh. KÕt qu¶, chóng bÞ diÖt vμ b¾t sèng 500
tªn, chØ cßn mét sè lät l−íi ch¹y vμo rõng.
221
TrËn ®¸nh qu©n t¨ng viÖn ph¶n kÝch ë khu vùc Ph−íc
An - Ch− Cóc ®Õn ®©y lμ kÕt thóc. Qu©n ta ®· ®Ëp tan ý
®å ph¶n kÝch cña ®Þch ®Þnh chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét vμ
ng¨n chÆn tèc ®é tiÕn c«ng cña qu©n ta vÒ h−íng ®ång
b»ng, kh«ng nh÷ng ta xo¸ sæ S− ®oμn 23, mμ cßn quÐt
s¹ch lu«n c¶ c¸c lùc l−îng b¶o an, d©n vÖ ®Þa ph−¬ng vμ
tμn qu©n c¸c n¬i ch¹y vÒ, gi¶i phãng thªm hai quËn Ph−íc
An vμ Ch− Cóc.
Gi÷a lóc bän qu©n ph¶n kÝch ®ang bÞ ®¸nh t¬i bêi
th× nh÷ng tªn cÇm ®Çu nguþ qu©n, v× qu¸ hèt ho¶ng
tr−íc søc uy hiÕp cña qu©n ta vÒ h−íng ®ång b»ng ven
biÓn, véi vμng ra lÖnh cho bän chØ huy Qu©n khu 2 rót
bá T©y Nguyªn.
Trong khi nh÷ng sÜ quan binh lÝnh ngôy ®ang “tö thñ”,
“t¸i chiÕm”, kÓ c¶ t−íng Ph¹m V¨n Phó còng kh«ng hay
biÕt r»ng, ë Sμi Gßn ®· cã mét quyÕt ®Þnh míi. Sau khi ®äc
th− cña Matin, NguyÔn V¨n ThiÖu më cuéc häp Héi ®ång
an ninh quèc gia víi ba viªn t−íng th©n tÝn Cao V¨n Viªn,
TrÇn ThiÖn Khiªm, §Æng V¨n Quang ngay trong ®ªm 13-
3-1975.
NguyÔn V¨n ThiÖu ®−a ra chñ tr−¬ng: rót bá T©y
Nguyªn, dån lùc l−îng vÒ phßng gi÷ Sμi Gßn, thùc hiÖn
mét chiÕn l−îc míi: “co hÑp trËn ®Þa”.
Ba viªn t−íng nh×n nhau! Míi ba th¸ng tr−íc Khiªm
vμ Viªn ®· tõng ®Ò nghÞ cÇn tËp trung qu©n phßng thñ
nh÷ng khu vùc quan träng nh−ng ThiÖu b¸c bá v× mét
trong “bèn kh«ng” cña ThiÖu lμ: kh«ng ®−îc ®Ó lät vμo tay
céng s¶n bÊt cø mét l·nh thæ, mét ®ån nμo mμ qu©n ®éi
222
Sμi Gßn ®ang chiÕm gi÷. Cßn b©y giê, thÊy ch−a, viÖc ph¶i
®Õn ®· ®Õn!
Nh−ng hä im lÆng kh¸ l©u. ThiÖu l¹i lªn tiÕng nãi cô
thÓ h¬n: S¸ng mai 14-3-1975, tæng thèng ®Õn Cam Ranh
®Ó xÐt duyÖt t×nh h×nh chiÕn sù t¹i Qu©n khu 2. Cã c¶
tæng tham m−u tr−ëng vμ thñ t−íng cïng ®i. T−íng Ph¹m
V¨n Phó sÏ vÒ ®Êy b¸o c¸o vμ cho c«ng khai ®¨ng b¸o.
Lμm cho céng s¶n lÇm t−ëng ta quyÕt chiÕn ®Õn cïng ë
T©y Nguyªn. Lμm cho ng−êi Mü yªn t©m tiÕp tôc viÖn trî
cho ViÖt Nam Céng hßa. Kú thùc ®Êy lμ mμn ngôy trang.
Cßn viÖc chÝnh ë buæi häp s¸ng mai lμ ta sÏ chØ thÞ cho
t−íng Phó thi hμnh mét kÕ ho¹ch míi: rót nh÷ng ®¬n vÞ
cßn l¹i cña Qu©n ®oμn 2 ra khái Pl©yku, Kon Tum!.
Ba viªn t−íng hái l¹i vμi ®iÒu, råi hä khen: “kh«ng cã
c¸ch nμo h¬n”(!).
ThiÖu nh¾c c¶ ba ng−êi: tÊt c¶ ph¶i im lÆng kh«ng ai
®−îc hÐ r¨ng lé chuyÖn ®ªm nay, kÓ c¶ víi phã ®¹i sø Mü
Lªman ®ang ë ®©y.
S¸ng ngμy 14-3-1975, t¹i Cam Ranh cuéc häp xÐt
duyÖt t×nh h×nh chiÕn sù Qu©n khu 2 diÔn ra trong kh«ng
khÝ t−¬ng tù. T−íng Ph¹m V¨n Phó b¸o c¸o lóng tóng,
loanh quanh. ThiÖu c¾t ngang vμ nãi ngay:
- §ªm qua Héi ®ång an ninh quèc gia häp bÊt
th−êng ®· quyÕt ®Þnh: rót mét sè vïng ë Qu©n khu 1 vμ
c¶ ë Qu©n khu 2 ®Ó tËp trung b¶o vÖ nh÷ng vïng träng
®iÓm. Nh÷ng cuéc rót lui chiÕn l−îc “nÆng ë d−íi, nhÑ ë
trªn” b¾t ®Çu tõ ®©y.
BÊt chît, ThiÖu hái Phó: Mét lùc l−îng lín nh− thÕ,
anh ®Þnh rót b»ng ®−êng nμo?
223
Phó nh×n quanh (!) MÊy viªn t−íng b−íc tíi b¶n ®å
gi÷a phßng, tr×nh bμy, bμn tÝnh vÒ t×nh h×nh c¶ mÊy con
®−êng 14, 19, 7B. VËy rót b»ng ®−êng nμo, ®−êng 7B ®−îc
kh«ng?, ThiÖu hái. Kh«ng ai lªn tiÕng.
ThiÖu ®øng lªn kÕt luËn: TÊt c¶ c¸c lùc l−îng cña
Qu©n ®oμn 2 sÏ triÖt tho¸t khái Pl©yku, Kon Tum ®i vÒ
®−êng biÓn. Ph¶i bÝ mËt, rót thËt nhanh theo ®−êng 7B...
Phó hái l¹i: Thêi ®iÓm rót qu©n lμ ngμy nμo, giê nμo?
- Tïy anh. Nh−ng cμng nhanh cμng tèt.
ThiÖu võa tr¶ lêi võa b−íc ra khái phßng häp. Héi ®ång
an ninh quèc gia cña ThiÖu véi v· theo ThiÖu lªn m¸y bay
vÒ Sμi Gßn.
14 giê chiÒu ngμy 14-3-1975, t−íng Phó còng bay gÊp
vÒ trô së Bé T− lÖnh Qu©n ®oμn 2 ®ãng ë thÞ x· Pl©yku.
Nh−ng kh«ng ph¶i ®Ó Phó vμ Qu©n ®oμn 2 tö thñ nh− ®·
høa hÑn. Ngay s¸ng h«m sau, Phó vμ Bé Tham m−u chÝnh
cña Qu©n ®oμn 2 ®¸p m¸y bay vÒ Nha Trang víi lý do ®Ó
“lËp bé t− lÖnh tiÒn ph−¬ng chØ huy t¸i chiÕm Bu«n Ma
Thuét”. TiÕp theo lμ nh÷ng ®¬n vÞ chuyªn m«n rót vÒ Phó
Bæn mang theo c¶ gia ®×nh. §iÓm cÊm kþ, tuyÖt mËt thÕ lμ
bÞ lé. SÜ quan, binh lÝnh, gia ®×nh hä råi d©n chóng biÕt
ngay lμ bá Pl©yku. Hä ïn ïn tranh nhau ra s©n bay hoÆc
dïng xe c¸c lo¹i ch¹y vÒ Phó Bæn. Nh÷ng c¶nh hçn lo¹n
®· diÔn ra trªn ®−êng. Trong khi Êy, ë Kon Tum, Liªn
®oμn biÖt ®éng qu©n sè 22 ngôy còng b¾t ®Çu rót.
VÒ phÝa ta, ngμy 13-3-1975, ®ång chÝ BÝ th− Qu©n ñy
Trung −¬ng ®iÖn vμo Bé T− lÖnh chiÕn dÞch T©y Nguyªn
mét nhËn ®Þnh: Tr−êng hîp ®Þch bÞ tiªu diÖt mét bé phËn
sinh lùc lín, mÊt thÞ x· Bu«n Ma Thuét vμ nhiÒu quËn lþ
224
chi khu, viÖc chia c¾t chiÕn l−îc trªn ®−êng 19 thùc hiÖn
tèt th× cã kh¶ n¨ng chóng tËp chung lùc l−îng ë T©y
Nguyªn vÒ Pl©yku, còng nªn nghÜ ®Õn kh¶ n¨ng chóng
buéc ph¶i rót lui chiÕn l−îc. V× vËy cÇn h×nh thμnh ngay
bao v©y Pl©yku chuÈn bÞ tèt ®Ó tiªu diÖt ®Þch trong c¶ hai
t×nh huèng.
MÊy ngμy sau nh÷ng ®iÒu dù kiÕn nãi trªn ®−îc thùc
tÕ chøng minh. BÞ ®ßn ®au ë Bu«n Ma Thuét, ®Þch ®iÒu
viÖn binh tõ Pl©yku tung xuèng phÝa ®«ng Bu«n Ma
Thuét, khu vùc Ph−íc An hai trung ®oμn cña S− ®oμn 23,
c¸c liªn ®oμn qu©n biÖt ®éng, cã m¸y bay vμ ®¹i b¸c yÓm
trî, thùc hiÖn cuéc ph¶n kÝch chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét.
Nh−ng Bé T− lÖnh chiÕn dÞch T©y Nguyªn ®· nhanh
chãng tËp trung lùc l−îng, ®¸nh chiÕm c¨n cø cña Trung
®oμn bé binh 45, chi khu qu©n sù vμ quËn lþ Bu«n Hå, s©n
bay Hßa B×nh vμ c¬ ®éng lùc l−îng m¹nh, liªn tôc ®¸nh
®Þch tõ ngμy 14 ®Õn 18-3-1975, tiªu diÖt toμn bé S− ®oμn
23 ngôy vμ c¸c lùc l−îng ®Þch cßn l¹i quanh thÞ x·, gi¶i
phãng quËn lþ Ph−íc An, ®Ëp tan cuéc ph¶n kÝch cña ®Þch.
Th¾ng lîi nμy ®· t¹o ®μ ph¸t triÓn tiÕn c«ng nhanh chãng
trªn tÊt c¶ c¸c h−íng cña chiÕn dÞch.
HÖ thèng phßng thñ cña ®Þch ë T©y Nguyªn bÞ rung
chuyÓn. Trong khi ®ã, ë B×nh §Þnh, h−íng phèi hîp rÊt
quan träng cña chiÕn dÞch T©y Nguyªn, S− ®oμn 3 Qu©n
khu 5 vμ Trung ®oμn 95A cïng d©n qu©n du kÝch gh×m
chÆt vμ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng mét sè trung ®oμn thuéc S−
®oμn 22 ngôy trªn ®−êng 19 ë ®Ìo An Khª vμ huyÖn Phó
Phong, thùc hiÖn chia c¾t triÖt ®Ó, khãa chÆt ®o¹n ®−êng
nμy, Kon Tum vμ Pl©yku cμng bÞ uy hiÕp nghiªm träng.
225
ThÕ trËn cña ®Þch ë T©y Nguyªn trë nªn tåi tÖ. Trªn c¸c
chiÕn tr−êng TrÞ - Thiªn, Khu 5, qu©n vμ d©n ta phèi hîp
tiÕn c«ng m¹nh. §Þch ph¶i ®èi phã ë nhiÒu n¬i nªn thiÕu
lùc l−îng c¬ ®éng. Tr−íc søc m¹nh tiÕn c«ng cña ta, ®óng
nh− bøc ®iÖn dù kiÕn cña Qu©n ñy Trung −¬ng ®Ò ngμy
13-3-1975, tõ ngμy 16 th¸ng 3 qu©n ®Þch ë Pl©yku, Kon
Tum tiÕn hμnh cuéc rót lui theo ®−êng 7 b»ng xe c¬ giíi.
Th¾ng lîi ®Ëp tan cuéc ph¶n kÝch, xo¸ sæ S− ®oμn 23
nguþ - ®ßn then chèt thø hai cña chiÕn dÞch, cïng víi
th¾ng lîi Bu«n Ma Thuét - ®ßn then chèt më mμn chiÕn
dÞch, lμ nh÷ng th¾ng lîi rùc rì vμ hoμn chØnh trong mét
thÕ trËn, t¹o ra sù bïng næ vÒ chiÕn dÞch vμ trë thμnh
th¾ng lîi vÒ chiÕn l−îc ®Ó ta ph¸t triÓn nhanh chãng thÕ
tiÕn c«ng xuèng c¸c tØnh ven biÓn miÒn Trung. Sau khi
mÊt Bu«n Ma Thuét, qu©n ®Þch hoang mang bèi rèi, ®· bÞ
®éng cμng thªm bÞ ®éng. §ßn ®iÓm huyÖt Bu«n Ma Thuét,
thÕ chia c¾t v©y h·m toμn T©y Nguyªn, ®ßn tiªu diÖt S−
®oμn 23 nguþ ph¶n kÝch, cïng víi thÕ tiÕn c«ng cña qu©n
ta trªn toμn chiÕn tr−êng ®· t¹o ra mét thêi c¬ míi: thêi c¬
tiªu diÖt tËp ®oμn th¸o ch¹y cña Qu©n ®oμn 2 nguþ.
§¸nh ®Þch rót ch¹y
Truy kÝch tiªu diÖt toμn bé qu©n ®Þch th¸o ch¹y khái
T©y Nguyªn.
Bu«n Ma Thuét bÞ ta chiÕm. S− ®oμn 23 bé binh nguþ
kh«ng cßn søc chiÕn ®Êu v× cã ba trung ®oμn th× hai trung
®oμn ®· bÞ diÖt (Trung ®oμn 53 vμ Trung ®oμn 45), cßn
Trung ®oμn 44 vμ bé chØ huy s− ®oμn ®ang bÞ v©y vμ cã
nguy c¬ bÞ tiªu diÖt nèt. S− ®oμn 22 bé binh gi¶i v©y ®−êng
226
19 ë ®Ìo Th−îng An, t©y B×nh Khª, ®«ng An Khª còng ®·
bÞ tiªu diÖt mét bé phËn vμ ®ang bÞ bao v©y. Mét nöa sè
biÖt ®éng qu©n bÞ tiªu diÖt, bÞ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng hoÆc bÞ
giam ch©n (Liªn ®oμn 21 bÞ diÖt, Liªn ®oμn 6 vμ Liªn ®oμn
25 bÞ ®¸nh thiÖt h¹i nÆng, Liªn ®oμn 23 bÞ m¾c kÑt ë
Qu¶ng §øc). Mét trung ®oμn xe t¨ng, xe bäc thÐp, mét sè
tiÓu ®oμn vμ ®¹i ®éi ph¸o binh bÞ xo¸ sæ. C¸c ®−êng chiÕn
l−îc (14, 19, 21) bÞ ta chiÕm lÜnh vμ c¾t ®øt hoμn toμn. S©n
bay duy nhÊt lμ Cï Hanh ®ang bÞ khèng chÕ. Tãm l¹i, ë
chiÕn tr−êng nμy, ®Þch ®· bÞ tiªu diÖt vμ tiªu hao mét lùc
l−îng chñ lùc quan träng, sè cßn l¹i ®ang bÞ v©y h·m vμ bÞ
tiÕn c«ng ë Pl©yku - Kon Tum vμ ®−êng 19. §éi qu©n bÞ
trãi chÆt ë ®Þa bμn nμy kh«ng ph¸t huy ®−îc t¸c dông g×
®èi víi toμn chiÕn tr−êng Qu©n khu 2 mμ thËm chÝ ®ang
suy yÕu vμ cã nguy c¬ bÞ tiªu diÖt. Vïng ®Êt Qu©n khu 2
tõ nam ®−êng 19 trë vμo tíi Ninh ThuËn, B×nh ThuËn, §μ
L¹t, L©m §ång chØ cã lùc l−îng b¶o an phßng gi÷.
Trong khi ®ã, qu©n ta mét mÆt chuÈn bÞ tiÕn c«ng vμo
tËp ®oμn ®Þch ë Pl©yku - KonTum, mÆt kh¸c l¹i s¾p ®¸nh
vì trËn ®Þa cuèi cïng cña S− ®oμn 23 nguþ ë Ph−íc An vμ
tõ ®ã tiÕn c«ng vÒ h−íng Nha Trang - Cam Ranh ®ang bÞ
bá ngá. Mòi tiÕn c«ng vÒ h−íng Nha Trang - Cam Ranh
qu¶ rÊt ®¸ng sî, v× mÊt ®Þa bμn nμy th× coi nh− ®Þch mÊt
Qu©n khu 2 vÒ c¬ b¶n, mÊt vïng ®ång b»ng ven biÓn Nam
Trung Bé tøc lμ miÒn Nam ViÖt Nam bÞ c¾t lμm ®«i ë mét
khóc rÊt quan träng. Qu©n khu 3 vμ Sμi Gßn sÏ bÞ uy hiÕp
tõ phÝa ®«ng, n¬i cã khu c¨n cø hËu cÇn trung −¬ng, vïng
yÕt hÇu liªn l¹c víi thÕ giíi bªn ngoμi b»ng ®−êng biÓn.
Qu©n khu 1 sÏ bÞ c« lËp kh«ng liªn l¹c ®−îc víi Sμi Gßn
227
b»ng ®−êng bé vμ råi còng sÏ mÊt theo c¶ vïng ®ång b»ng
ven biÓn cña nã.
ë c¸c chiÕn tr−êng kh¸c, bÊy giê qu©n ta ®Òu ho¹t
®éng m¹nh ®Ó phèi hîp víi T©y Nguyªn mét c¸ch hÕt søc
nhÞp nhμng. Tõ TrÞ - Thiªn ®Õn Qu¶ng §μ, Qu¶ng Nam,
Qu¶ng Ng·i, B×nh §Þnh, Phó Yªn, Biªn Hoμ, B×nh D−¬ng,
DÇu TiÕng, T©y Ninh, ®ång b»ng s«ng Cöu Long…, nhiÒu
cø ®iÓm ®Þch bÞ ta ®¸nh chiÕm, nhiÒu quËn lþ vμ thÞ trÊn
®−îc gi¶i phãng. Qu©n ®Þch ph¶i ®èi phã víi ta ë kh¾p n¬i
vμ n¬i nμo còng l©m vμo t×nh tr¹ng khã kh¨n nguy ngËp.
V× thÕ bän cÇm ®Çu Mü - nguþ kh«ng thÓ ®iÒu qu©n tõ
chiÕn tr−êng nμy ®i cøu chiÕn tr−êng kh¸c ®−îc.
Trong t×nh thÕ thÊt b¹i vμ so s¸nh lùc l−îng ®· thay
®æi ®Õn møc nghiªm träng, nguy c¬ hËu ph−¬ng bÞ mÊt ®·
hiÖn ra tr−íc m¾t, bän cÇm ®Çu Mü - nguþ kh«ng thÓ
kh«ng buéc ph¶i thay ®æi chñ tr−¬ng chiÕn l−îc: rót hÑp
phßng tuyÕn l¹i, co vÒ gi÷ hËu ph−¬ng; bá vïng rõng nói,
co vÒ gi÷ vïng ®ång b»ng ven biÓn, c¸c ®« thÞ lín, c¸c ®Çu
mèi giao th«ng quan träng.
§óng nh− lêi tiªn ®o¸n cña §¹i t−íng Vâ Nguyªn
Gi¸p, khi chia tay t«i vμo chiÕn tr−êng, ë Hμ Néi ®· nãi:
“NÕu ®Þch bÞ thua ®au ë T©y Nguyªn, chóng cã thÓ sÏ vÒ co
côm ë c¸c tØnh ven biÓn miÒn Trung”.
Ngμy 15 th¸ng 3, Ph¹m V¨n Phó véi vμng cho Së chØ
huy Qu©n ®oμn 2 ë Pl©yku chuån tr−íc b»ng m¸y bay lªn
th¼ng vÒ Nha Trang. TiÕp ®ã ®Õn cuéc th¸o ch¹y lín b»ng
®−êng bé. §−êng 19 vμ ®−êng 14 ®· bÞ qu©n ta c¾t ®øt.
Chóng chØ cßn c¸ch ®¸nh liÒu ch¹y theo ®−êng 7 tõ Pl©yku
qua thÞ trÊn Phó ThiÖn, thÞ x· Cheo Reo (Phó Bæn) vÒ
228
Cñng S¬n - Tuy Hoμ. §©y lμ con ®−êng cò, hÑp ®· bá
hoang l©u ngμy v× du kÝch cña ta ho¹t ®éng m¹nh.
Lùc l−îng rót ch¹y cña ®Þch gåm cã: s¸u tiÓu ®oμn biÖt
®éng qu©n; L÷ kþ binh 2 cã ba thiÕt ®oμn 19, 21 vμ 3; s¸u
tiÓu ®oμn ph¸o binh (cã mét tiÓu ®oμn ph¸o 175 ly); mét
tiÓu ®oμn thuéc Trung ®oμn 44; TiÓu ®oμn 89 thuéc Liªn
®oμn 21; Liªn ®oμn 20 c«ng binh; Liªn ®oμn 66 truyÒn tin,
c¬ quan Qu©n ®oμn 2; bé phËn sÜ quan cña S− ®oμn 6
kh«ng qu©n; hai liªn ®oμn b¶o an cña tØnh Kon Tum - Gia
Lai vμ tμn qu©n ë c¸c n¬i ch¹y vÒ, tæng céng 27 ®Çu mèi
®¬n vÞ. Ngoμi ra, trªn ®−êng rót ch¹y cßn cã c¸c lùc l−îng
b¶o an, biÖt kÝch, d©n vÖ ®ån tró trong c¸c c¨n cø thÞ trÊn,
thÞ x· tõ Phó ThiÖn ®Õn Cñng S¬n.
Theo lÖnh cña ThiÖu, bän chØ huy Qu©n khu 2 kh«ng
th«ng b¸o cho c¸c lùc l−îng ®Þa ph−¬ng biÕt. Theo kÕ
ho¹ch chóng ®Þnh rót tõ Pl©yku vÒ Cheo Reo trong ba
ngμy: 15 th¸ng 3, r¶i qu©n chèt b¶o vÖ vμ söa ®−êng; ngμy
16 th¸ng 3, rót Kon Tum vμ ngμy 17 th¸ng 3 rót Pl©yku,
®Õn l−ît bé phËn nμo rót th× bé phËn Êy biÕt. Sau ®Êy sÏ
võa söa ®−êng võa rót, söa xong ®−êng ®Õn ®©u rót ®Õn
®ã. §Ó chèng l¹i du kÝch ta vμ söa sang ®o¹n ®−êng tõ
phÝa nam Cñng S¬n ®Õn Tuy Hoμ, chóng ph¶i ®iÒu lùc
l−îng ë ®ång b»ng lªn hç trî.
ChiÒu 15, §¹i t−íng V¨n TiÕn Dòng ®· gäi ®iÖn trùc
tiÕp cho t«i nãi r»ng ®Þch cã kh¶ n¨ng rót ch¹y khái
Pl©yku, Kon Tum.
§ªm 15, chóng t«i ®iÖn b¸o c¸o vÒ Bé Tæng t− lÖnh, ®Ò
cËp chiÒu h−íng ®Þch rót ch¹y. Cïng ngμy, t«i ®· ®Ò nghÞ
víi Th−îng t−íng Chu Huy M©n cho lùc l−îng Qu©n khu 5
229
vμ lùc l−îng vò trang tØnh Phó Yªn s½n sμng ®ãn ®¸nh
®Þch ë Cñng S¬n.
Trong khi chóng t«i ®ang khÈn tr−¬ng chuÈn bÞ c¸c
ph−¬ng ¸n ®¸nh ®Þch trªn c¬ së nh÷ng tin tøc ®−îc s¸ng tá
dÇn, vμo lóc 20 giê ngμy 16, khi c¶ Bé T− lÖnh chiÕn dÞch
lÉn c¸c sÜ quan tham m−u ®ang cã mÆt bªn tÊm b¶n ®å chØ
huy th× chu«ng ®iÖn tho¹i rÐo vang. T«i nhÊc tæ hîp lªn,
vμ tiÕng nãi rμnh rät cña §¹i t−íng V¨n TiÕn Dòng vang
tõ ®Çu bªn kia, c¶ hÇm chØ huy ®Òu nghe râ:
- Truy kÝch ngay! §Þch ®· rót ch¹y theo ®−êng 7.
Sù ®iÒu ®éng lùc l−îng tiÕp theo lμ c¶ mét c¬n lèc.
Nh÷ng mÖnh lÖnh ng¾n gän ®−îc khÈn tr−¬ng ph¸t ®i. KÕ
ho¹ch t¸c chiÕn h×nh thμnh trong chèc l¸t. Chóng ta kiªn
quyÕt giμnh l¹i quyÒn chñ ®éng thêi gian.
QuyÕt t©m tiªu diÖt ®oμn qu©n th¸o ch¹y cña ®Þch tõ
Pl©yku - Kon Tum vÒ Cheo Reo, Bé chØ huy chiÕn dÞch ®·
sö dông vμo trËn ®¸nh:
- Mét s− ®oμn (S− ®oμn 320) vμ mét trung ®oμn bé
binh (Trung ®oμn 95B).
- Mét tiÓu ®oμn xe t¨ng (TiÓu ®oμn 1, Trung ®oμn 273).
- Mét trung ®oμn ph¸o cao x¹ (Trung ®oμn 593).
- Mét trung ®oμn ph¸o binh (Trung ®oμn 675).
Ngoμi ra, khi chiÕn ®Êu cßn cã hai tiÓu ®oμn ®Þa
ph−¬ng tØnh Phó Yªn vμ c¸c lùc l−îng vò trang tØnh Phó
Bæn, huyÖn Phó Tóc, huyÖn Cñng S¬n phèi hîp t¸c chiÕn.
§Ó hiÖp ®ång víi ®ßn tiªu diÖt ®oμn qu©n th¸o ch¹y cña
®Þch vÒ Cheo Reo, c¸c h−íng còng tiÕp tôc ®Èy m¹nh ®μ
tiÕn c«ng cña m×nh.
ë h−íng Pl©yku - Kon Tum, c¸c ®¬n vÞ chñ lùc vμ ®Þa
230
ph−¬ng gåm bé binh, ph¸o binh, ®Æc c«ng dïng mét bé
phËn lùc l−îng tiÕn nhanh vμo Pl©yku, v−ît qua c¸c vÞ trÝ
däc ®−êng ®Ó b¸m s¸t ®éi h×nh rót ch¹y cña ®Þch, tõ phÝa
sau ®¸nh tíi. C¸c ®¬n vÞ bé ®éi ®Þa ph−¬ng vμ du kÝch hai
tØnh Phó Bæn, Phó Yªn, ®¸nh chÆn vμ chèt ë däc ®−êng
kh«ng cho ®Þch ch¹y tho¸t vÒ Tuy Hoμ.
ë h−íng ®−êng 19, qu©n ta tiÕp tôc bao v©y tiÕn c«ng
tiªu diÖt S− ®oμn 22 nguþ, kh«ng cho chóng rót vÒ Quy
Nh¬n, Nha Trang hoÆc Tuy Hoμ.
Ngay tõ chiÒu 16 th¸ng 3, S− ®oμn 320 vμ c¸c ®¬n
vÞ ®· nhËn lÖnh s½n sμng truy kÝch ®Þch trªn ®−êng 7
vμo lóc ®¹i bé phËn cßn ®ang lμm nhiÖm vô trªn ®−êng
14, ®o¹n gi÷a Bu«n Ma Thuét vμ Pl©yku, trªn ng· ba
®−êng tõ ThuÇn MÉn ®i Cheo Reo. VÒ sè l−îng, bän
®Þch rót ch¹y ®«ng h¬n ta ®Õn hai, ba lÇn; ho¶ lùc ph¸o
binh, xe t¨ng vμ c¸c ph−¬ng tiÖn chiÕn ®Êu kh¸c còng
nhiÒu h¬n, ®ång thêi cã kh«ng qu©n yÓm hé trùc tiÕp.
Chóng l¹i rót b»ng c¬ giíi vμ ch¹y tr−íc ta mét, hai
ngμy ®−êng. ThÕ nh−ng n¾m ch¾c thêi c¬ lín vμ thÕ bÞ
®éng thua ch¹y hçn ®én cña ®Þch, c¸c ®¬n vÞ vÉn trμn
®Çy khÝ thÕ quyÕt th¾ng, khÈn tr−¬ng chuÈn bÞ vμ
nhanh chãng ch¹y ®ua thêi gian víi ®Þch ®Ó b¾t kÞp vμ
chÆn chóng l¹i mμ tiªu diÖt.
KÕ ho¹ch t¸c chiÕn ®−îc ®Þnh ra nh− sau:
- TiÓu ®oμn 9 (Trung ®oμn 64, S− ®oμn 320) ®ang lμm
nhiÖm vô ë t©y nam Cheo Reo lËp tøc c¬ ®éng ra chÆn ®øng
qu©n ®Þch ë cÇu Ia Nu, tiÕp ®ã toμn Trung ®oμn 64 ra bè
trÝ thÕ trËn vËn ®éng tiÕn c«ng kÕt hîp víi chèt ®· cã s½n
cña TiÓu ®oμn 9 tiªu diÖt ®Þch trong khu vùc Ch− M¬ri A.
231
NÕu qu©n ®Þch co côm ë thÞ x· Cheo Reo th× dïng mét mòi
®¸nh tõ phÝa nam lªn, phèi hîp víi c¸c h−íng tiÕn c«ng
kh¸c ®¸nh ®Þch trong thÞ x·.
- Trung ®oμn 48 (S− ®oμn 320) ®¸nh Ðp vμ chia c¾t
®Þch ë phÝa t©y, t©y b¾c Cheo Reo. C¸c ®¬n vÞ võa diÖt
®Þch, võa ng¨n chÆn, b¸m ch¾c kh«ng cho chóng rót ch¹y.
S− ®oμn khÈn tr−¬ng ®iÒu ®éng c¸c lùc l−îng ®Õn hç trî,
tæ chøc bao v©y tiÕn c«ng tiªu diÖt ®Þch.
- Trong khi c¸c trung ®oμn b¹n truy kÝch, tiÕn c«ng,
ng¨n chÆn ®Þch ë khu chiÕn Cheo Reo th× TiÓu ®oμn 9 (S−
®oμn 320) nhanh chãng hiÖp ®ång ®¸nh chiÕm Phó Nh¬n -
Mü Th¹ch vμ bao v©y c« lËp quËn lþ Phó ThiÖn ë t©y b¾c
Cheo Reo ®Ó chia c¾t ®éi h×nh rót ch¹y cña ®Þch.
- Trung ®oμn 95B lμm nhiÖm vô dù bÞ.
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch t¸c chiÕn, ®ªm 16 th¸ng 3 qu©n ta
b¾t ®Çu triÓn khai lùc l−îng tiÕn c«ng ®Þch.
Suèt ®ªm 16 th¸ng 3, ch¹y d−íi ¸nh ®uèc bËp bïng,
TiÓu ®oμn 9 Trung ®oμn 64 nhËn lÖnh xuyªn rõng ra chèt
chÆn ®−êng 7, lμm thμnh bøc t−êng chÆn ®øng cuéc th¸o
lo¹n « hîp cña c¶ v¹n tªn ®Þch ®Ó lùc l−îng lín phÝa sau cã
thÓ kÞp vËn ®éng ®Õn tiªu diÖt. Hμnh qu©n thÇn tèc b»ng
mäi ph−¬ng tiÖn, s− ®oμn ®· triÓn khai ngay thμnh ba mòi
bao v©y ®éi h×nh mÊy chôc kil«mÐt cña ®Þch trªn ®−êng 7.
Mòi phÝa b¾c do Trung ®oμn 9, mòi phÝa nam do Trung
®oμn 64, vμ h×nh thμnh mét tay dao chÐm vμo côm lùc
l−îng chñ yÕu cña ®Þch ë thÞ x· Phó Bån (Cheo Reo) lμ
Trung ®oμn 48.
TiÓu ®oμn 9 (Trung ®oμn 64) xuÊt ph¸t tõ 22 giê 30
phót ngμy 16 th¸ng 3, hμnh qu©n gÊp b¨ng rõng rËm,
232
v−ît nói cao ®Õn 11 giê ngμy 17 th¸ng 3 ra tíi mÆt ®−êng
7 th× bé phËn ®Þch ®i ®Çu ®· lät qua tõ s¸ng. TiÓu ®oμn lËp
tøc tæ chøc chèt ë ®ã vμ ®Õn 16 giê 31 phót ®· chÆn ®øng
råi tiªu diÖt c¶ mét ®oμn t¸m xe chë bé binh ®Þch ch¹y tíi.
TiÕp sau, c¸c ®¬n vÞ kh¸c cña Trung ®oμn 64 lÇn l−ît ®Õn
®Çy ®ñ, ®· liªn tôc vËn ®éng tiÕn c«ng kÕt hîp víi chèt cña
TiÓu ®oμn 9 ®¸nh tan nhiÒu to¸n qu©n ®Þch rót ch¹y ë khu
vùc ®Ìo Ch− M¬ri A. Tõ ®Êy, kh«ng mét tªn ®Þch nμo ch¹y
lät qua ®−îc trËn ®Þa chèt cña qu©n ta. Trung ®oμn ®·
tranh thñ chuÈn bÞ s½n sμng hiÖp ®ång tiÕn c«ng vμo khu
chiÕn Cheo Reo.
Cïng thêi gian trªn, së chØ huy vμ tiÓu ®oμn ®i ®Çu cña
Trung ®oμn 48 ®· ®Õn khu vùc Ch− Pa. Ph¸t hiÖn thÊy
Liªn ®oμn 23 biÖt ®éng qu©n nguþ vμ lùc l−îng b¶o an tõ
thÞ x· Cheo Reo nèng ra h−íng t©y nam, qu©n ta liÒn
nhanh chãng chiÕm d·y Ch− Pa, ®¸nh ng¨n chÆn vμ buéc
chóng ph¶i quay vÒ thÞ x·. Thõa th¾ng, trung ®oμn ®−a
®éi h×nh vμo s¸t s©n bay vμ ph¸i mét bé phËn ra c¾t ®o¹n
®−êng 7 c¸ch Cheo Reo 3km vÒ phÝa b¾c h×nh thμnh thÕ
bao v©y c« lËp ®Þch trong khu chiÕn, ®ång thêi chuÈn bÞ
bμn ®¹p cho c¸c lùc l−îng ®Õn tiÕp sau tiÕn c«ng vμo thÞ x·
trªn h−íng chñ yÕu.
9 giê ngμy 17 thμnh 3, ë h−íng Phó Nh¬n, Trung ®oμn
9 còng ®Õn khu vùc Kªnh S¾n thuéc chi khu Phó Nh¬n.
Ph¸t hiÖn thÊy ®Þch ë Kªnh S¾n s¾p ch¹y, qu©n ta liÒn
®¸nh ngay, diÖt mét sè lín, cßn l¹i mét sè th¸o ch¹y vÒ
Phó Nh¬n. Tr−íc khÝ thÕ ¸p ®¶o cña qu©n ta, c¶ bän
chiÕm ®ãng lÉn bän tμn qu©n míi ®Õn véi vμng th¸o ch¹y.
Mét bé phËn cña Trung ®oμn 9 tiÕp tôc truy kÝch vμ ph¸t
233
triÓn thÕ tiÕn c«ng, gi¶i phãng mét lo¹t "Êp chiÕn l−îc" tõ
Phó Quang ®Õn Mü Th¹ch, diÖt lu«n c¶ ®ån Mü Th¹ch vμ
c¨n cø 443. Bé phËn cßn l¹i c¬ ®éng xuyªn rõng sang
®−êng 7 ®¸nh chiÕm c¸c chèt b¶o an, ®Õn s¸ng 18 th¸ng 3
th× ®−a ®−îc ®éi h×nh vμo s¸t phÝa t©y vμ ®«ng nam Phó
ThiÖn, chuÈn bÞ tiÕn c«ng quËn lþ nμy, thùc hiÖn kÕ ho¹ch
chia c¾t phÝa sau ®éi h×nh qu©n ®Þch rót ch¹y, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho c¸c trung ®oμn b¹n tiÕn c«ng ®Þch ë
Cheo Reo.
Trong lóc c¸c ®¬n vÞ bé binh ®i tr−íc ng¨n chÆn vμ bao
v©y c« lËp ®Þch ë Cheo Reo, c¸c ®¬n vÞ ph¸o binh, cao x¹
®−îc c«ng binh tÝch cùc më ®−êng, tiÕn vμo chiÕm lÜnh
trËn ®Þa. §óng 7 giê s¸ng 18 th¸ng 3, vÒ c¬ b¶n qu©n ta ®·
h×nh thμnh thÕ trËn tiÕn c«ng vμo h−íng nam, h−íng b¾c
vμ trong thÞ x· Cheo Reo.
VÒ phÝa ®Þch, bÊy giê bän chØ huy Qu©n ®oμn 2 còng
lÖnh cho c¸c lùc l−îng cña chóng ph¶i chèt gi÷ b»ng ®−îc
hai côm Cheo Reo vμ Phó ThiÖn, b¶o ®¶m cho ®oμn qu©n
rót ch¹y ®−îc an toμn.
Tr−íc t×nh h×nh ®Þch co côm nh− vËy, qu©n ta liÒn thay
®æi c¸ch tiÕn c«ng, dïng ho¶ lùc tËp trung cña ph¸o binh
tËp kÝch c¸c côm qu©n ®Þch, tiªu hao vμ tiªu diÖt tõng bé
phËn ®Þch lμm cho chóng hoang mang, ®éi h×nh rèi lo¹n
råi bé binh bÊt ngê xung phong tiªu diÖt toμn bé.
§óng 11 giê 30 phót ngμy 18 th¸ng 3, ph¸o binh ta
b¾t ®Çu b¾n ®· tróng môc tiªu: nhiÒu xe ®Þch bèc ch¸y,
qu©n ®Þch ho¶ng sî, cã bé phËn ®Ì c¶ lªn nhau th¸o ch¹y
lung tung. §ång thêi, c¸c cì sóng cèi ta còng b¾n vμo c¸c
môc tiªu trªn h−íng ®ét ph¸. §Þch bÞ thiÖt h¹i nÆng, tinh
234
thÇn cμng thªm hoang mang, ®éi h×nh v« cïng hçn lo¹n.
Lîi dông thêi c¬, ph¸o binh b¾n dån dËp m·nh liÖt vμo
khu s©n bay vμ c¬ quan tiÓu khu, n¬i ®Þch co côm ®«ng.
Lóc 17 giê, ph¸t hiÖn thÊy qu©n ®Þch ë khu s©n bay ®Þnh
th¸o ch¹y, bé binh ta lËp tøc xung phong ®¸nh chiÕm vÞ
trÝ nμy. MÆc cho ®Þch dùa vμo c¸c c«ng sù, vËt c¶n cã s½n
ë b¾c s©n bay chèng tr¶, qu©n ta vÉn lîi dông nhμ cöa
che ®ì, vËn ®éng ¸p s¸t bao v©y vμ dïng c¸c lo¹i ho¶ lùc
chi viÖn cho bé binh liªn tôc ®ét ph¸, liªn tôc c«ng kÝch
c¸c môc tiªu. §Õn 18 giê 30 phót, qu©n ta hoμn toμn lμm
chñ s©n bay, tiªu diÖt vμ ®¸nh tan toμn bé Liªn ®oμn 23
biÖt ®éng qu©n nguþ.
ë h−íng t©y b¾c Cheo Reo, qu©n ta còng n¾m thêi c¬
®ét ph¸ vμo côm ®Þch ë tr¹i Ng« QuyÒn. §Þch co l¹i, dùa
vμo ho¶ lùc xe t¨ng chèng tr¶ m¹nh. Qu©n ta tæ chøc l¹i
®éi h×nh, dïng ho¶ lùc ®i cïng diÖt xe t¨ng, ®Õn 18 giê th×
®¸nh chiÕm ®−îc tr¹i Ng« QuyÒn, ®μi ph¸t thanh. Vμ ®Õn
21 giê 30 phót hiÖp ®ång víi h−íng t©y nam ®¸nh lªn,
qu©n ta ®· ®¸nh chiÕm ®−îc hÕt c¸c môc tiªu ë t©y b¾c
tiÓu khu. §ªm h«m ®ã, qu©n ®Þch trong thÞ x· Cheo Reo bÞ
ta tiªu diÖt phÇn lín, bé phËn chØ huy vμ xe t¨ng cïng lùc
l−îng chiÕm ®ãng côm l¹i trong tiÓu khu ngoan cè chèng
cù. Nh−ng rèt cuéc ®Õn 24 giê, chóng còng bÞ ph¸o binh vμ
bé binh ta hiÖp ®ång chÆt chÏ, tiÕn c«ng tiªu diÖt nèt. Sè
tμn qu©n ®Þch rót ch¹y trªn ®−êng 7 bÞ c¸c trËn ®Þa chèt
cña ta ®¸nh bËt trë l¹i, dån côc thμnh hai côm ë c¸ch thÞ
x· Cheo Reo 2km vÒ phÝa nam, 6 giê 30 phót ngμy 19
th¸ng 3, qu©n ta tiÕp tôc bao v©y vμ tiÕn c«ng. BÞ ta ®¸nh
bÊt ngê, c¶ hai côm qu©n ®Þch nμy ®Òu kh«ng chèng ®ì
235
næi, mét sè lín bÞ tiªu diÖt, sè cßn l¹i ph¶i kÐo cê tr¾ng xin
hμng. §Õn 9 giê ngμy 19 th¸ng 3, qu©n ta hoμn toμn gi¶i
phãng thÞ x· Cheo Reo (Phó Bæn).
Cïng thêi gian ®ã, ë phÝa t©y b¾c thÞ x·, Trung ®oμn
9 qu©n ta còng ®¸nh chiÕm ®−îc Phó ThiÖn. Mét sè xe
t¨ng, c¬ giíi ®Þch chë bé binh ch¹y vÒ Cheo Reo. Song
thÞ x· ®· bÞ ta chiÕm, chóng hèt ho¶ng th¸o ch¹y theo
®−êng 2e. Qu©n ta trong thÞ x· ph¸t hiÖn thÊy, liÒn
dïng ph¸o 155 ly míi chiÕm ®−îc cña ®Þch b¾n chÆn vμ
cho mét bé phËn c¬ ®éng ra hiÖp ®ång cïng Trung ®oμn
9 diÖt hÕt ®oμn xe nμy.
ë phÝa ®«ng nam thÞ x·, mét bé phËn lín qu©n ®Þch vμ
xe ph¸o rót ch¹y trªn ®−êng 7 ®Õn chèt Ia Nu bÞ qu©n ta
®¸nh bËt trë l¹i, ph¶i co côm ë t©y ®Ìo Ch− M¬ri A. Tõ 10
giê ®Õn 13 giê ngμy 19 th¸ng 3, Trung ®oμn 64 ®· vËn
®éng tíi tiªu diÖt vμ b¾t sèng toμn bé.
Tæng céng trong ba ngμy liªn tôc chiÕn ®Êu (17, 18,
19 th¸ng 3), S− ®oμn 320 vμ c¸c ®¬n vÞ t¨ng c−êng ®·
diÖt, b¾t sèng vμ gäi hμng h¬n 13.000 tªn ®Þch, thu vμ
ph¸ huû hμng ngh×n xe c¸c lo¹i, thu gÇn 4.000 sóng,
ph¸o c¸c lo¹i, cã c¶ ph¸o 175 ly vμ rÊt nhiÒu ph−¬ng
tiÖn, khÝ tμi. §ång thêi ta còng chiÕm ®−îc quËn lþ Phó
Nh¬n, Mü Th¹ch, Phó ThiÖn vμ thÞ x· Cheo Reo, gi¶i
phãng hμng chôc v¹n d©n.
Trong lóc qu©n ta gi¶i phãng thÞ x· Cheo Reo, tiªu diÖt
bé phËn ®i ®o¹n gi÷a vμ ®o¹n cuèi cña ®oμn qu©n ®Þch
th¸o ch¹y trªn ®−êng 7 th× nhËn ®−îc tin qu©n ®Þch ë thÞ
x· Qu¶ng TrÞ th¸o ch¹y vÒ HuÕ (19 th¸ng 3). Nh− vËy
qu©n ®Þch kh«ng ph¶i chØ bá c¸i cöa T©y Nguyªn mμ cßn
236
bá c¶ c¸i cöa ngoμi ®ång b»ng. Sù chØ ®¹o chiÕn l−îc cña
kÎ ®Þch lóc nμy cμng thªm lì ®μ vμ thÊt thÕ, cμng thªm bèi
rèi vμ do dù - mét ®iÒu v« cïng nguy hiÓm ®èi víi chóng.
Theo lÖnh cña Bé T− lÖnh Qu©n khu 5, bé ®éi tØnh Phó
Yªn chÆn ®−êng rót ch¹y cña ®Þch ë phÝa ®«ng Cñng S¬n.
§©y lμ tô ®iÓm cuèi cïng cña toμn qu©n ®Þch, cã kho¶ng
s¸u ngμn tªn. §ñ c¸c s¾c lÝnh, nhiÒu xe t¨ng, thiÕt gi¸p.
Trung ®oμn 64 vμ bé ®éi Phó Yªn tiÕn ®¸nh tõ ba mÆt.
Sau khi gi¶i phãng Cheo Reo, qu©n ta liÒn ph¸t triÓn
ngay vÒ h−íng Cñng S¬n. ChÊp hμnh nghiªm chØnh
mÖnh lÖnh cña Bé T− lÖnh chiÕn dÞch, S− ®oμn 320 cho
Trung ®oμn 64, ®¹i ®éi xe bäc thÐp vμ mét bé phËn ph¸o
binh ®i tr−íc, v−ît lªn chÆn gi÷ ®Þch l¹i, tæ chøc n¾m t×nh
h×nh ®Þch, ®Þa h×nh vμ c¸c lùc l−îng ®Þa ph−¬ng ®Ó cïng
phèi hîp t¸c chiÕn. Lùc l−îng c«ng binh vμ Trung ®oμn
675 tËp trung mäi ph−¬ng tiÖn ®Ó söa ch÷a nh÷ng ®o¹n
®−êng bÞ ®Þch ph¸ ho¹i cßn ngæn ngang xe cé ®Þch bá l¹i,
b¶o ®¶m ®−a c¸c lo¹i binh khÝ kü thuËt lªn vμ c¬ ®éng bé
®éi kÞp thêi.
Ngμy 22 th¸ng 3, ph©n ®éi ph¸i ®i tr−íc gåm bé binh
vμ xe bäc thÐp cña Trung ®oμn 64 gÆp ®Þch ë phÝa t©y
quËn lþ Phó Tóc, ®· nhanh chãng tiªu diÖt ngay sè ®Þch
nμy råi tæ chøc ®¸nh chiÕm lu«n quËn lþ Phó Tóc. M¸y
bay ®Þch ®¸nh sËp cÇu Ia Nu, c¸c ®¬n vÞ bé binh tiÕn sau
cña Trung ®oμn 64 liÒn nhanh chãng b¬i v−ît s«ng Ba.
Cïng ngμy h«m ®ã, toμn bé S− ®oμn 320 còng gÊp rót truy
kÝch vÒ phÝa Cñng S¬n. Ph©n ®éi ®−îc ph¸i ®Õn t©y Cñng
S¬n, gÆp chèt cña ®Þch liÒn næ sóng diÖt ®Þch vμ chiÕm
chèt. Ngμy h«m sau (23 th¸ng 3), ph©n ®éi nμy liªn l¹c
237
®−îc víi TiÓu ®oμn 96 bé ®éi ®Þa ph−¬ng Phó Yªn ®ang
phôc kÝch ®¸nh ®Þch rót ch¹y. §−îc sù h−íng dÉn cña
TiÓu ®oμn 96, toμn S− ®oμn 320 vμo chiÕm lÜnh trËn ®Þa vμ
h×nh thμnh thÕ trËn bao v©y qu©n ®Þch ë Cñng S¬n.
Tr−a 24 th¸ng 3, ph¸t hiÖn thÊy xe t¨ng vμ bé binh
®Þch c¬ ®éng, TiÓu ®oμn 8 vμ TiÓu ®oμn 96 ®Þa ph−¬ng
nhanh chãng vËn ®éng ra ®¸nh chÆn ®Þch. BÞ diÖt mét sè,
chóng véi co l¹i ®óng nh− ta dù kiÕn. Thõa th¾ng, qu©n ta
liÒn tiÕn lªn chiÕm lÜnh trËn ®Þa, b¸m s¸t chóng ®Ó hiÖp
®ång víi c¸c mòi ®Õn tiÕp, chuÈn bÞ tiÕn c«ng.
§óng 13 giê ngμy 24 th¸ng 3, trªn c¸c h−íng qu©n ta
b¾t ®Çu næ sóng. §Þch chèng tr¶ ®iªn cuång, tËp trung ho¶
lùc ph¸o binh vμ m¸y bay lªn th¼ng b¾n ng¨n chÆn, ®ång
thêi dïng xe t¨ng, xe bäc thÐp ph¶n kÝch quyÕt liÖt.
ë h−íng t©y, bé binh vμ xe bäc thÐp qu©n ta dòng
m·nh v−ît qua ho¶ lùc dμy ®Æc cña ®Þch, theo ®−êng 7 më
mét mòi tiÕn c«ng vμo TÞnh S¬n. C¸c chiÕn sÜ cao x¹ cña
TiÓu ®oμn 16 dòng c¶m b¾n r¬i mét sè m¸y bay ®Þch, hai
chiÕc r¬i ngay t¹i trËn. §−îc sù yÓm hé ®¾c lùc cña cao x¹,
håi 15 giê 47 phót c¸c chiÕn sÜ TiÓu ®oμn 7 bé binh ®·
chiÕm ®−îc TÞnh S¬n vμ ph¸t triÓn th¼ng vμo quËn lþ.
Trong khi ®ã, trªn h−íng b¾c, qu©n ta còng hiÖp ®ång
tiÕn c«ng vμo côm qu©n ®Þch ë Hßn Mét. C¸c chiÕn sÜ ta, dï
bÞ th−¬ng vong mét sè, ®· ®¸nh bËt c¸c ®ît ph¶n kÝch b»ng
xe t¨ng, xe bäc thÐp cña ®Þch, buéc chóng ph¶i bá ch¹y. Vμ
®óng 15 giê 50 phót, Hßn Mét r¬i vμo tay qu©n ta.
16 giê, n¾m ®−îc t×nh h×nh qu©n ®Þch hoang mang, Bé
chØ huy S− ®oμn 320 cho tÊt c¶ c¸c h−íng ®ång lo¹t tiÕn
c«ng vμo c¸c môc tiªu ®· ph©n c«ng. Nöa giê sau, qu©n ta
238
®· ®¸nh chiÕm ®−îc Hßn Ngang vμ mét giê sau n÷a th×
®¸nh chiÕm ®−îc quËn lþ, ®ång thêi lμm chñ trËn ®Þa cña
Liªn ®oμn 6 (thiÕu) biÖt ®éng qu©n ®Þch ë phÝa b¾c quËn lþ
råi ph¸t triÓn sang h−íng s©n bay. Lóc nμy, TiÓu ®oμn 96
®Þa ph−¬ng còng ®· ®¸nh chiÕm ®−îc phÇn ®«ng nam, hai
®¬n vÞ chñ lùc - ®Þa ph−¬ng liªn l¹c víi nhau vμ héi qu©n
lμm chñ s©n bay. §¹i bé phËn qu©n ®Þch bÞ tiªu diÖt vμ bÞ
b¾t sèng, sè cßn l¹i th¸o ch¹y, nhËp vμo côm phÝa nam
s«ng Ba.
Ngμy 25 th¸ng 3, qu©n ta gi¶i phãng hoμn toμn khu
vùc Cñng S¬n, tæ chøc truy lïng tμn binh ®Þch vμ v−ît
s«ng Ba. Mét bé phËn bé ®éi cña S− ®oμn 320 hiÖp ®ång
víi TiÓu ®oμn 9 ®Þa ph−¬ng diÖt nèt côm qu©n ®Þch ë phÝa
nam s«ng Ba, tiÕp ®ã cïng c¸c lùc l−îng ®Þa ph−¬ng gi¶i
phãng toμn quËn S¬n Hoμ. Tæng céng trong trËn ®¸nh
Cñng S¬n, ta ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu trªn 3.000 tªn
®Þch, thu hμng ngh×n sóng ph¸o, thu vμ ph¸ huû hμng
ngh×n xe, b¾n r¬i hai m¸y bay ngay t¹i trËn.
Th¾ng lîi ë Cñng S¬n cïng víi th¾ng lîi ë Cheo Reo ®·
lμm nªn chiÕn th¾ng trän vÑn tiªu diÖt hoμn toμn ®oμn
qu©n rót ch¹y cña ®Þch trªn ®−êng 7, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn
lîi cho cuéc tiÕn c«ng cña qu©n ta xuèng vïng ®ång b»ng
ven biÓn Nam Trung Bé vμo nh÷ng ngμy cuèi th¸ng 3, ®Çu
th¸ng 4-1975.
B¾t nguån tõ sù cho¸ng v¸ng vμ rèi lo¹n vÒ chiÕn l−îc
dÉn ®Õn sai lÇm vÒ chiÕn l−îc sau ®ßn hiÓm Bu«n Ma
Thuét, cuéc rót bá T©y Nguyªn ®· diÔn ra hoμn toμn
ng−îc l¹i víi mong muèn cña bän chØ huy ®Þch. §ã kh«ng
ph¶i lμ mét cuéc rót lui "cã tæ chøc, cã chØ huy vμ tuyÖt ®èi
239
bÝ mËt" nh− kÕ ho¹ch chóng ®· ®Ò ra, mμ chØ lμ mét cuéc
th¸o ch¹y hçn lo¹n cña mét ®oμn qu©n b¹i trËn th¶m h¹i.
Khã kh¨n rÊt lín chóng kh«ng sao kh¾c phôc ®−îc lμ: lùc
l−îng ®«ng, binh khÝ kü thuËt nhiÒu, thêi gian rÊt gÊp,
b¶o ®¶m ®−êng c¬ ®éng vμ hËu cÇn rÊt phøc t¹p. Dï cã cè
g¾ng dùa vμo c¸c c¨n cø thÞ trÊn, thÞ x· däc trªn ®−êng rót
ch¹y mμ thiÕt lËp c¸c khu chØ huy, c¸c bμn ®¹p ®Ó võa
chuÈn bÞ võa rót, chóng còng kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc t×nh
tr¹ng rèi lo¹n ®éi h×nh, rèi lo¹n tæ chøc chØ huy vμ b¶o
®¶m. H¬n n÷a, bªn c¹nh ®oμn qu©n vèn ®· « hîp do tinh
thÇn dao ®éng l¹i cßn kÌm thªm c¶ mét ®oμn ng−êi "di
t¶n". V×, sau khi thÊy Ph¹m V¨n Phó chuån tr−íc cïng Së
chØ huy cña h¾n vÒ Nha Trang, tiÕp ®Õn nh÷ng ®¬n vÞ
chuyªn m«n rót vÒ Cheo Reo mang theo c¶ gia ®×nh, th×
bän sÜ quan, binh lÝnh còng khiÕp sî, gia ®×nh chóng ïn
ïn kÐo vμo s©n bay, tranh nhau lªn m¸y bay, g©y nªn sù
hçn lo¹n. KÎ nμo kh«ng vμo ®−îc s©n bay th× dïng ®ñ c¸c
lo¹i xe ®Ó ch¹y vÒ Cheo Reo. §−êng s¸ t¾c nghÏn v× chËt
nÝch xe t¨ng, xe kÐo ph¸o, xe vËn t¶i, xe buýt, xe lam…,
chËt nÝch binh lÝnh vμ vî con chóng. Qu©n ®Ì d©n, kÎ khoÎ
®Ì kÎ yÕu, xe to ®Ì xe con, chóng chöi bíi, ®¸nh nhau Çm
Ü, tranh nhau mμ ®i. Cuéc th¸o ch¹y dÉn ®Õn mét b−íc
ngoÆt, mét ®ét biÕn vÒ tinh thÇn t− t−ëng. MÊt hÕt lßng
tin ë cuéc chiÕn, chóng chØ cßn lo gi÷ lÊy c¸i m¹ng cña b¶n
th©n vμ gia ®×nh chóng mμ th«i. Tãm l¹i, ®ã lμ mét cuéc
th¸o ch¹y v« ®Þnh, tuyÖt väng vμ t−íng chØ huy cuéc hμnh
qu©n TrÇn V¨n CÈm bÞ b¾t sèng ë Tuy Hoμ.
VÒ phÝa ta, Bé ChÝnh trÞ, Qu©n uû Trung −¬ng vμ Bé
Tæng t− lÖnh ®· sím dù kiÕn mét cuéc rót lui chiÕn l−îc
240
cña ®Þch ë T©y Nguyªn. V× vËy, khi cμi thÕ chiÕn dÞch
tr−íc ngμy næ sóng ®¸nh Bu«n Ma Thuét, chóng ta ®·
tÝnh ®Õn viÖc kh«ng cho ®Þch t¨ng c−êng lªn cøu T©y
Nguyªn còng nh− kh«ng cho ®Þch rót ch¹y khái T©y
Nguyªn mét c¸ch dÔ dμng, h¬n n÷a víi thÕ trËn hîp lý nªn
cã thÓ s½n sμng ®èi phã kÞp thêi víi mäi t×nh huèng. §©y
lμ lÇn ®Çu tiªn trong cuéc chiÕn tranh ë §«ng D−¬ng,
trong ph¹m vi chiÕn dÞch, mét qu©n ®oμn ®Þch ®−îc trang
bÞ hiÖn ®¹i ®· ph¶i bá ®Þa bμn chiÕn l−îc quan träng, bá l¹i
d©n, l¹i ®Êt rót ch¹y. Sù kiÖn nμy chøng tá r»ng, ®ßn ®¸nh
tróng huyÖt Bu«n Ma Thuét ®· b¾t ®Çu ngÊm vμ lμm cho
®Þch cho¸ng v¸ng, ®i tíi ph¹m sai lÇm rÊt lín vÒ chiÕn
l−îc. Nã sÏ dÉn ®Õn nhiÒu sù kiÖn quan träng kh¸c vμ cã
thÓ dÉn ®Õn viÖc ta kÕt thóc th¾ng lîi nhanh chãng cuéc
chiÕn tranh.
Ngμy 25-3-1975, chiÕn dÞch T©y Nguyªn ®¹i th¾ng!
Mét vïng T©y Nguyªn chiÕn l−îc hïng vÜ, réng lín ®−îc
gi¶i phãng. H¬n 60 v¹n nh©n d©n c¸c d©n téc giμnh l¹i
quyÒn lμm chñ T©y Nguyªn. Ta thu toμn bé vò khÝ vμ
ph−¬ng tiÖn chiÕn tranh cña ®Þch. Th¾ng lîi nμy gi¸ng ®ßn
quyÕt ®Þnh vμo lùc l−îng chñ yÕu cña ®Þch ë Qu©n khu 2
ngôy, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc gi¶i phãng c¸c tØnh
cßn l¹i; ®¸nh b¹i tinh thÇn, t©m lý chiÕn ®Êu cña ®Þch.
Th¾ng lîi nμy uy hiÕp trùc tiÕp tuyÕn phßng ngù ven
biÓn miÒn Trung cña ®Þch. Qu©n khu 3 vμ Qu©n khu 1
ngôy bÞ c« lËp.
ë Hμ Néi, ngμy 18-3-1975, Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy
Trung −¬ng më mét cuéc häp quan träng tiÕp theo cuéc
häp ngμy 11 th¸ng 3 võa qua. Cuéc häp nμy nh»m ®¸nh
241
gi¸ toμn bé t×nh h×nh, x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn
cuéc tiÕn c«ng chiÕn l−îc sau chiÕn th¾ng Bu«n Ma
Thuét vμ sau trËn ®¸nh b¹i cuéc ph¶n kÝch cña ®Þch,
gi¶i phãng quËn lþ Ph−íc An, ®Ëp tan hoμn toμn kÕ
ho¹ch cña ®Þch chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét vμ tiªu diÖt
qu©n ®Þch th¸o ch¹y.
Côc diÖn chiÕn tr−êng ®ang chuyÓn biÕn rÊt nhanh. Ta
kh¼ng ®Þnh: chóng cμng co côm sÏ cμng bÞ tiªu diÖt lín
h¬n. Ta ph¶i t¹o ba qu¶ ®Êm m¹nh: chñ lùc, n«ng th«n vμ
®« thÞ, c¶ ba ®Òu ph¶i m¹nh. Ph¶i t¹o nªn binh biÕn. Ph¶i
tËp trung phÇn lín lùc l−îng vμo h−íng Sμi Gßn. Nh− vËy
sÏ t¹o ®−îc bÊt ngê vμ søc m¹nh sÏ t¨ng lªn gÊp ba, gÊp
bèn lÇn…
TiÕn xuèng ®ång b»ng
T©y Nguyªn hoμn toμn gi¶i phãng. Qu©n ta thõa th¾ng
chia lμm ba mòi tiÕn xuèng ®ång b»ng miÒn Trung vμ mét
mòi tiÕn vμo §«ng Nam Bé.
Mòi thø nhÊt trªn ®−êng 19 tiÕn xuèng tØnh B×nh
§Þnh. ë ®©y, S− ®oμn 3 thuéc Qu©n khu 5 cña ta ®ang
ho¹t ®éng trªn ®−êng 19 vμ lùc l−îng ®Þa ph−¬ng tØnh
B×nh §Þnh phèi hîp víi chiÕn tr−êng T©y Nguyªn ®·
nhanh chãng tiªu diÖt c¨n cø An Khª ngμy 23 th¸ng 3.
TiÕp ®ã, S− ®oμn 968 vμ Trung ®oμn 95A còng tõ T©y
Nguyªn tiÕn xuèng, ngμy 31 th¸ng 3 ®¸nh mét trËn lín tõ
Phó Phong ®Õn s©n bay Gß Qu¸nh thuéc tØnh B×nh §Þnh,
gãp phÇn tiªu diÖt S− ®oμn 22 bé binh, lóc chóng ®ang
ho¶ng lo¹n r· rêi, kh«ng cßn søc chiÕn ®Êu.
Nh©n ®μ th¾ng lîi, ngμy 1 th¸ng 4, trung ®oμn ®Þa
242
ph−¬ng tØnh B×nh §Þnh còng kÕt hîp víi quÇn chóng næi
dËy vμ tiÕn c«ng gi¶i phãng thÞ x· Quy Nh¬n. C¸c s− ®oμn
kÞp thêi chÊn chØnh lùc l−îng, ®−îc c¸c ®¬n vÞ ®Þa ph−¬ng
vμ nh©n d©n thÞ x· gióp ®ì vËt chÊt vμ ph−¬ng tiÖn vËn
chuyÓn, tiÕp tôc ph¸t triÓn theo däc quèc lé 1, tiÕn vÒ thÞ
x· Nha Trang, Cam Ranh vμ Phan Rang.
Mòi thø hai trªn ®−êng 7 tiÕn xuèng Tuy Hoμ. Sau khi
®Ó l¹i mét bé phËn cïng lùc l−îng ®Þa ph−¬ng tØnh Phó
Yªn diÖt nèt côm ®Þch ë phÝa nam s«ng Ba vμ lïng quÐt
tμn binh, ®¹i bé phËn lùc l−îng cña S− ®oμn 320 nhanh
chãng ph¸t triÓn xuèng ®ång b»ng tØnh Phó Yªn. Ngμy 1
th¸ng 4, s− ®oμn næ sóng tiÕn c«ng thÞ x· Tuy Hoμ.
Qu©n ®Þch trªn toμn tØnh Phó Yªn lóc nμy ®· hoang
mang cao ®é. Nh−ng tr−íc nguy c¬ bÞ tiªu diÖt, chóng
vÉn ra søc tËp hîp sè tμn qu©n ë T©y Nguyªn ch¹y tho¸t
vÒ vμ co côm lùc l−îng t¹i chç, gåm 11 tiÓu ®oμn bé binh,
ba ®¹i ®éi b¶o an lÎ, mét chi ®éi thiÕt gi¸p, Ban chØ huy
tiÓu khu Phó Yªn, Ban chØ huy Liªn ®oμn 21 míi kh«i
phôc vμ toμn bé lùc l−îng ¸c «n, c¶nh s¸t ë c¸c quËn lþ,
thÞ x·. Bän cÇm ®Çu qu©n nguþ ph¸i TrÇn V¨n CÈm,
ChuÈn t−íng, Phã t− lÖnh Qu©n ®oμn 2, ra thÞ x· Tuy
Hoμ ®Ó ®éng viªn trÊn an binh lÝnh vμ cñng cè phßng
ngù. Chóng tæ chøc thμnh c¸c côm lín trªn nhiÒu tuyÕn ë
c¸c quËn lþ, c¸c ®iÓm cao xung quanh thÞ x·, cã h¶i
thuyÒn, tμu chiÕn ngoμi biÓn trùc tiÕp chi viÖn. ThÕ
nh−ng v× thua lín qu¸, tinh thÇn cña c¶ binh lÝnh lÉn sÜ
quan ®Þch ®Òu suy sôp, kh«ng sao g−îng dËy næi.
Qu¸n triÖt t− t−ëng tÝch cùc tiÕn c«ng nh©n ®μ qu©n
®Þch hoang mang, qu©n ta dïng c¸ch ®¸nh tËp trung,
243
hiÖp ®ång binh chñng tiÕn c«ng ®Þch trong hμnh tiÕn,
ph¸t triÓn nhanh lμ chÝnh, song vÉn chuÈn bÞ tèt mäi mÆt
®Ó kiªn quyÕt ®¸nh th¾ng ®Þch nÕu chóng co côm chèng
l¹i ta.
TrËn ®¸nh diÔn ra tõ 6 giê 30 phót ®Õn 15 giê ngμy 1
th¸ng 4. S− ®oμn 320 phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c lùc l−îng
®Þa ph−¬ng cña tØnh vμ quÇn chóng næi dËy lμm chñ hoμn
toμn thÞ x· Tuy Hoμ, quËn Tuy Hoμ I, quËn Tuy An vμ tõ
quËn HiÕu X−¬ng ®Õn §Ìo C¶.
Trong trËn ®¸nh thÞ x· Tuy Hoμ, m¸y bay ®Þch lång lén
b¾n ph¸, ph¸o binh ®Þch còng b¾n kh«ng tiÕc ®¹n ®Ó yÓm
hé cho c¸c lùc l−îng c¬ ®éng ra ng¨n chÆn tõ xa. Nh−ng
mòi tiÕn c«ng b»ng hiÖp ®ång binh chñng cña s− ®oμn vÉn
tiÕn nh− vò b·o, chäc th¼ng vμo môc tiªu then chèt vμ c¬
quan chØ huy ®Çu n·o cña ®Þch, ®ång thêi kÕt hîp nhÞp
nhμng c¸c hμnh ®éng thäc s©u vu håi ®¸nh vμo s−ên vμ
phÝa sau qu©n ®Þch, lμm cho chóng trë tay kh«ng kÞp.
Nh÷ng tªn sèng sãt ph¶i tù ph¸ vì ®éi h×nh x« nhay ch¹y
t¸n lo¹n, cã tªn kÞp leo ®−îc lªn tμu xuång, nh−ng còng cã
kh«ng Ýt tªn ch×m s©u d−íi ®¸y biÓn. Nh÷ng tªn kh«ng
ch¹y ®−îc ®Òu bÞ qu©n vμ d©n ta tãm gän, trong ®ã cã TrÇn
V¨n CÈm, ChuÈn t−íng, Phã t− lÖnh Qu©n ®oμn 2.
Trong khi mòi thø nhÊt tiÕn c«ng kÕt hîp víi næi dËy,
mòi thø hai tiÕn c«ng trong hμnh tiÕn, thÕ nh− chÎ tre th×
ë mòi thø ba trªn h−íng ®−êng 21, S− ®oμn 10 qu©n ta
cßn sung søc ®· tiÕn xuèng nh»m môc tiªu tiªu diÖt L÷
®oμn dï 3 vμ Trung ®oμn 40 ®Þch, gi¶i phãng tØnh Kh¸nh
Hoμ, thÞ x· Nha Trang vμ qu©n c¶ng Cam Ranh.
Khi L÷ ®oμn 3 nguþ lªn ®−êng 21 th× qu©n ta ®· uy
244
hiÕp Kh¸nh D−¬ng vμ truy s¸t gãt bän tμn qu©n cña S−
®oμn 23 ch¹y lªn ®Ìo Ma®r¾c - Ph−îng Hoμng.
§Ó gi÷ Nha Trang vμ Cam Ranh lμ hai vÞ trÝ chiÕn l−îc
®ang bÞ uy hiÕp, NguyÔn V¨n ThiÖu trong khi ®iÒu gÊp s−
®oμn dï - lùc l−îng tæng dù bÞ chiÕn l−îc ë Qu©n khu 1
®ang trªn ®−êng vÒ b¶o vÖ Sμi Gßn, buéc ph¶i nÐm L÷
®oμn dï 3 lªn ®Ìo Ph−îng Hoμng - Ma®r¾c lËp tuyÕn
phßng thñ ng¨n chÆn ta tõ xa vμ ra lÖnh cho Ph¹m V¨n
Phó ph¶i cè gi÷ b»ng ®−îc ®Ìo Ph−îng Hoμng - Ma®r¾c
trªn ®−êng 21, ng¨n chÆn qu©n ta tiÕn ®¸nh Nha Trang -
Cam Ranh. Lùc l−îng cña L÷ ®oμn dï 3 cã 3.800 qu©n, víi
ba tiÓu ®oμn dï, mét tiÓu ®oμn ph¸o binh, mét chi ®oμn
thiÕt gi¸p. Ngoμi ra chóng cßn ®−îc t¨ng c−êng mét tiÓu
®oμn biÖt ®éng qu©n cña Qu©n ®oμn 2 nguþ. S− ®oμn 6
kh«ng qu©n ®−îc lÖnh huy ®éng tèi ®a m¸y bay nÐm bom
s½n sμng chi viÖn cho l÷ ®oμn.
§Ìo Ph−îng Hoμng - Ma®r¾c trªn ®−êng 21 ng¨n c¸ch
quËn lþ Kh¸nh D−¬ng víi Ninh Hoμ. Cã chiÒu dμi 15km,
®Þa h×nh ë ®©y rÊt hiÓm trë, ®−êng ch¹y quanh co theo c¸c
triÒn nói cao, mét bªn lμ vùc th¼m. Sau khi chiÕm ®Ìo
Ph−îng Hoμng - Ma®r¾c, L÷ ®oμn dï 3 ®· cñng cè l¹i c«ng
sù, bè trÝ ph¸o ë c¸c eo nói vμ xe t¨ng nguþ trang phôc
s½n ven ®−êng. Chóng ®Þnh dïng chiÕn thuËt “m¹ng
nhÖn” ph©n t¸n nhá, phèi hîp víi ph¸o binh, kh«ng qu©n
vμ xe t¨ng hßng ®¸nh tiªu hao vμ ng¨n chÆn thÕ tiÕn c«ng
cña ta. Lªn ®−êng 21, chóng dïng ngay thñ ®o¹n truyÒn
thèng lμ lËp tøc chiÕm ®Ìo Ma®r¾c - Ph−îng Hoμng, dùa
vμo c¸c chèt b¶o an cã s½n, tÝch cùc ®μo c«ng sù, x©y dùng
c¸c trËn ®Þa ho¶ lùc vμ co côm ®Ó ng¨n chÆn qu©n ta, ®ång
245
thêi dïng chiÕn thuËt "m¹ng nhÖn" di t¶n ®Õn ph©n ®éi
nhá, tõng tiÓu ®éi, trung ®éi cã xe t¨ng n»m s©u sang hai
bªn ®−êng ®Ìo. Ph¸t hiÖn hoÆc nghi ngê qu©n ta tiÕn c«ng
trªn h−íng nμo lμ chóng lËp tøc dïng ho¶ lùc m¹nh cña
m¸y bay, ph¸o binh b¾n s¸t th−¬ng råi c¬ ®éng qu©n di
t¶n ®Õn ng¨n chÆn.
Trung ®oμn 25 trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÕn c«ng
lu«n n¾m ch¾c mÖnh lÖnh "hμnh qu©n trªn ®−êng 21 gÆp
®Þch ®©u ®¸nh ®ã”. Nh−ng do c«ng t¸c n¾m ®Þch kh«ng tèt,
hiÖp ®ång gi÷a bé binh vμ ph¸o binh kh«ng hiÖu qu¶; h¬n
n÷a l¹i ch−a n¾m ®−îc kh¶ n¨ng c¬ ®éng cña qu©n dï,
nhÊt lμ khi chóng ®· chiÕm ®−îc ®Ìo tr−íc mét ngμy, do
ph¶i vßng xa trªn ®Þa h×nh hiÓm trë nªn khi ®Õn ch©n ®Ìo
bÞ ®Þch ph¸t hiÖn vμ dïng ho¶ lùc ph¸o binh, m¸y bay nÐm
bom lμm cho bé ®éi ta bÞ tæn thÊt kh¸ lín.
Bé T− lÖnh chiÕn dÞch, s− ®oμn quyÕt ®Þnh cho bé ®éi
t¹m ngõng ph¸t triÓn tiÕn c«ng vμ ®Ò ra c¸ch ®¸nh míi
phï hîp lμ: bao v©y tr−íc, ®¸nh sau, vËn dông chiÕn thuËt
vËn ®éng bao v©y tiÕn c«ng liªn tôc; b»ng nhiÒu trËn tiªu
diÖt gän tõng tiÓu ®oμn ®Þch; kÕt hîp chÆt chÏ ®ét ph¸
chÝnh diÖn víi bao v©y chia c¾t ®¸nh hai bªn s−ên, ph¸t
huy søc m¹nh tæng hîp c¸c binh chñng, giμnh thÕ chñ
®éng bÊt ngê ®¸nh nhanh, diÖt gän.
Ngμy 25 th¸ng 3, Trung ®oμn 24 c¬ ®éng tõ t©y Kh¸nh
D−¬ng b¸m theo ®−êng c«ng binh míi më ®Õn ch©n Ch−
T« gÊp rót v©y chÆt phÝa ®«ng ®Ìo. Phèi hîp víi ph¸o tÇm
xa cña s− ®oμn, c¸c tiÓu ®oμn cña Trung ®oμn 28 ®· bÝ
mËt ¸p s¸t trËn ®Þa ph¸o cña ®Þch bÊt ngê ®¸nh m·nh liÖt
®· ph¸ huû 12 ph¸o lín vμ lμm tª liÖt c¸c trËn ®Þa ph¸o
246
cña ®Þch. C¸c ®¬n vÞ cña Trung ®oμn ph¸o cao x¹ 234 liªn
tiÕp b¾n r¬i vμ b¾n ch¸y nhiÒu m¸y bay cña ®Þch, b¶o vÖ
®éi h×nh tiÕn c«ng cña ta. Ngμy 29 th¸ng 3, TiÓu ®oμn 1
Trung ®oμn 25 bÊt ngê tiÕn c«ng tiªu diÖt gän côm ®Þch
®ãng chèt ë ng· ba ®−êng 21 vμ ®−êng 9B, më th«ng cöa
cho bé binh vμ xe t¨ng ®ét ph¸ vμo môc tiªu chÝnh.
Ngμy 30 th¸ng 3, bé binh vμ xe t¨ng tõ c¸c h−íng cña
ta ®ång lo¹t tiÕn c«ng. Trung ®oμn 66 ®¸nh chiÕm ®iÓm
cao 609; Trung ®oμn 28 ®¸nh chiÕm ®iÓm cao 684 vμ 510.
Sau mét ngμy giao chiÕn, L÷ ®oμn dï 3 ®· bÞ lo¹i khái
vßng chiÕn hai tiÓu ®oμn vμ mét phÇn ba träng ph¸o vμ xe
thiÕt gi¸p; tªn l÷ ®oμn tr−ëng ph¶i xin cÊp trªn cho rót
ch¹y ®Ó tr¸nh bÞ tiªu diÖt hoμn toμn.
Ngμy 31 th¸ng 3, Trung ®oμn 24 bÊt ngê chiÕm ®−îc
vÞ trÝ cã lîi ë phÝa ®«ng ®Ìo Ph−îng Hoμng, chÆn ®¸nh
qu©n ®Þch rót vÒ Ninh Hoμ, ®· lμm cho sÜ quan, binh
lÝnh L÷ ®oμn dï 3 v« cïng ho¶ng sî. Chóng tËp trung
c¸c trËn ®Þa ph¸o ë Lam S¬n, Dôc Mü vμ m¸y bay ®¸nh
ph¸ ¸c liÖt. Trung ®oμn 28 ®−îc ph¸o binh vμ xe t¨ng
chi viÖn tiÕn ®¸nh côm qu©n cuèi cïng chèt gi÷ trªn ®Ìo
Ph−îng Hoμng.
S¸ng ngμy 1 th¸ng 4, s− ®oμn ra lÖnh cho c¸c ®¬n vÞ
tiÕn c«ng tiªu diÖt l÷ bé 3. Trung ®oμn 24 tõ khu chèt
chÆn ®¸nh th¼ng vμo l÷ bé ®Þch. Trung ®oμn 28 theo
®−êng 21 tiÕn vÒ phÝa ®«ng ®¸nh phèi hîp víi Trung ®oμn
24. Bé ®éi ta chia thμnh nhiÒu mòi tiÕn vμo khu chØ huy
L÷ ®oμn 3. Mäi sù kh¸ng cù cña ®Þch nhanh chãng bÞ ®Ì
bÑp, Trung ®oμn 24 lμm chñ trËn ®Þa. L÷ ®oμn dï 3 ®· bÞ
lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu hoμn toμn.
247
Víi lèi ®¸nh tËp trung søc m¹nh c¸c binh chñng hiÖp
®ång, ®Æc biÖt lμ nghÖ thuËt tËp trung rÊt cao vμo lóc cã
thêi c¬ xuÊt hiÖn, ta ®· buéc ®Þch ph¶i tu©n theo c¸ch
®¸nh cña ta, ph¶i r¶i qu©n rÊt réng, bè trÝ ®· ph©n t¸n l¹i
kÐo dμi kho¶ng 30km trªn hai bªn trôc ®−êng 21, nªn ®·
lé ra thÕ ng¨n chÆn víi chÝnh diÖn hÑp, s−ên hë, tung
th©m máng, lùc l−îng ph¶n kÝch nhá. S− ®oμn tæ chøc tiÕn
c«ng víi quyÕt t©m: tËp trung lùc l−îng toμn s− ®oμn, ®−îc
t¨ng c−êng Trung ®oμn 25 cïng c¸c binh chñng phèi
thuéc, kiªn quyÕt tiªu diÖt gän qu©n ®Þch. B»ng chiÕn
thuËt bao v©y tiÕn c«ng liªn tôc, v©y chÆt toμn bé ®éi h×nh
l÷ ®oμn ®Þch, kho¸ chÆt phÝa sau, biÕn ®Þa h×nh hiÓm trë
thμnh thÕ lîi cña ta ®Ó tiªu diÖt chóng. Trªn c¬ së thÕ trËn
®· bao v©y chÆt, h−íng chÝnh diÖn tËp trung søc m¹nh
cña c¸c binh chñng kü thuËt nh− xe t¨ng, ph¸o binh, cao
x¹ cïng bé binh ®ét ph¸ tiªu diÖt tõng tiÓu ®oμn ®Þch,
®ång thêi hai bªn s−ên vμ sau l−ng ®Þch, ta dïng lùc l−îng
trang bÞ tinh vμ nhÑ, xÎ ®−êng xuyªn rõng thäc s−ên ®¸nh
hiÓm, tiªu diÖt vμ khèng chÕ c¸c trËn ®Þa ph¸o binh råi
tiÕn c«ng ngay vμo c¸c bé phËn chØ huy, c¬ quan ®Çu n·o
cña chóng. Trong qu¸ tr×nh tiÕn c«ng, thÕ trËn cña s−
®oμn ®−îc bæ sung hoμn chØnh b»ng c¸c lùc l−îng dù bÞ
theo s¸t ®éi h×nh. Do ®ã trËn ®¸nh ®−îc tiÕn hμnh víi hiÖu
suÊt cao: chØ trong ba ngμy (tõ 29 th¸ng 3 ®Õn 1 th¸ng 4),
qu©n ta ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu L÷ ®oμn dï 3, tiªu
diÖt vμ b¾t sèng mét chi ®oμn thiÕt gi¸p, thu vμ ph¸ huû
toμn bé vò khÝ trang bÞ cña chóng, ®Ëp tan l¸ ch¾n phÝa
t©y quËn lþ Ninh Hoμ, më th«ng ®−êng xuèng vïng ®ång
b»ng ven biÓn Nha Trang.
248
 Thõa th¾ng, ngay trong ngμy 2 th¸ng 4, qu©n ta lËp
tøc tiÕn th¼ng xuèng gi¶i phãng thÞ x· Nha Trang. Sau ®ã,
®Õn 12 giê 30 phót ngμy 3 th¸ng 4, qu©n ta l¹i gi¶i phãng
qu©n c¶ng Cam Ranh. Vïng gi¶i phãng trªn ®Þa bμn cña
mòi thø ba ®−îc nèi liÒn ngay víi ®Þa bμn hai mòi phÝa
b¾c, h×nh thμnh mét khu vùc ®ång b»ng ven biÓn hoμn
chØnh. Sau h¬n hai th¸ng chiÕn ®Êu, tõ ngμy 1-3-1975, víi
®ßn ®¸nh nghi binh - ®¸nh "gi¶" cña S− ®oμn 968 ë Pl©yku -
Kon Tum, ®Õn 3-4-1975, ta ®· gi¶i phãng hoμn toμn T©y
Nguyªn ®Õn B×nh §Þnh, Phó Yªn, Kh¸nh Hoμ 1.
ChiÕn th¾ng cña chiÕn dÞch T©y Nguyªn ®· ®Ó l¹i cho
chóng ta nhiÒu bμi häc vÒ nghÖ thuËt chØ huy t¸c chiÕn
trong chiÕn dÞch.
VÒ nghÖ thuËt sö dông lùc l−îng, ta biÕt tæ chøc, bè trÝ
vμ ph©n phèi lùc l−îng mét c¸ch khoa häc, hîp lý, hiÖp
®ång chÆt chÏ nªn ®· ph¸t huy ®−îc søc m¹nh. Trªn toμn
tuyÕn chiÕn dÞch, ta chØ cã −u thÕ t−¬ng ®èi so víi ®Þch nhê
cã m−u kÕ lõa ®Þch vμ chia c¾t ®Þch, nh−ng ë h−íng chñ
yÕu, ë khu vùc träng ®iÓm lμ Bu«n Ma Thuét th× ta chiÕm
−u thÕ tuyÖt ®èi.
Qu©n ta l¹i cã tÝnh c¬ ®éng, linh ho¹t cao. Ta sö dông
mét s− ®oμn t¨ng c−êng ®¸nh Bu«n Ma Thuét, mét s−
®oμn (thiÕu) ®¸nh §øc LËp xong lËp tøc ®−îc dïng ngay
____________
1. L©u nay c¸c sö liÖu th−êng tæng hîp lμ 55 ngμy ®ªm chiÕn
®Êu tiÕn tíi gi¶i phãng miÒn Nam tõ ngμy 4 th¸ng 3 ®Õn 30-4-
1975 lμ ch−a ®óng. V× ®¸nh nghi binh tõ ngμy 1-3-1975 lμ rÊt
quan träng, kh«ng cã ®¸nh nghi binh th× khã thμnh c«ng nh−
thÕ. Cho nªn ph¶i tÝnh tõ ngμy 1 th¸ng 3 chø kh«ng ph¶i tÝnh tõ
ngμy 4-3-1975 lμ ngμy ®¸nh c¾t ®−êng sau ®ã).
249
lμm dù bÞ cho h−íng Bu«n Ma Thuét, mét s− ®oμn ®øng ë
gi÷a Bu«n Ma Thuét vμ Pl©yku cã thÓ ®−îc sö dông vμo
Bu«n Ma Thuét hoÆc vμo Pl©yku. Cho nªn ngoμi h−íng
chñ yÕu, ë c¸c h−íng quan träng kh¸c tiÕp ngay sau ®ã sÏ
nhanh chãng trë thμnh h−íng chñ yÕu, víi lùc l−îng ®ñ
m¹nh ®Ó ®ãn thêi c¬ ®¸nh nh÷ng ®ßn then chèt vμ quyÕt
®Þnh, giμnh th¾ng lîi nhanh chãng nh− ®ßn ®¸nh qu©n
ph¶n kÝch ë Ph−íc An hay ®ßn truy kÝch trªn ®−êng 7.
B−íc vμo chiÕn dÞch, ta ®· tiÕn hμnh chia c¾t v©y h·m
tr−íc. ChÝnh c¸ch ®¸nh nμy ®· t¹o thuËn lîi cho ®ßn ®ét
ph¸ më ®Çu then chèt vμo Bu«n Ma Thuét còng nh− ®ßn
then chèt ®Ëp tan cuéc ph¶n kÝch hßng chiÕm l¹i Bu«n Ma
Thuét cña ®Þch. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chiÕn dÞch, ta
còng ®· vËn dông c¸ch ®¸nh rÊt cã hiÖu qu¶ lμ chia c¾t,
v©y h·m kÕt hîp víi ®ét ph¸ vμ ®ét ph¸ kÕt hîp víi thäc
s©u, vu håi (nh− ®ét ph¸ vμo thÞ x· Bu«n Ma Thuét), hoÆc
chia c¾t, v©y h·m qu©n ®Þch thμnh tõng côm c« lËp råi
míi tiÕn c«ng ®ét ph¸ (nh− ®¸nh chiÕm tõng ®o¹n trªn
®−êng 19, 21 vμ 14; ®¸nh ®Þch ph¶n kÝch; ®¸nh qu©n rót
ch¹y trªn ®−êng 7), hoÆc vËn dông chiÕn thuËt bao v©y
tiÕn c«ng liªn tôc (nh− ®¸nh ®Þch trªn ®Ìo Ph−îng Hoμng).
Trong chiÕn dÞch T©y Nguyªn, ta ®· kÕt hîp ®−îc thÕ
®¸nh tr−íc mÆt ®Þch víi thÕ ®¸nh ë ®»ng sau l−ng vμ
c¹nh s−ên qu©n ®Þch, lμm cho ®Þch bÞ ®¸nh tõ nhiÒu
phÝa, kh«ng ®−êng xoay xë vμ chèng ®ì, kh«ng thÓ tËp
trung ®−îc lùc l−îng, ph¶i bÞ ®éng ®èi phã ë kh¾p n¬i.
ThÕ trËn cña ta ph¸t triÓn rÊt phong phó: thÕ v©y, thÕ
c¾t, thÕ k×m, thÕ h·m, thÕ diÖt. Nh×n chung trong chiÕn
dÞch ta võa cã thÕ tèt, l¹i võa cã lùc m¹nh. ThÕ tèt lμ ë
250
chç, tr−íc trËn ®¸nh ta ®· chia c¾t, v©y h·m ®Þch vμ rÊt
chñ ®éng, cã thÓ ph¸t huy hÕt søc m¹nh cña m×nh. Ta cã
thÓ chñ ®éng tËp trung lùc l−îng ®¸nh ®Þch ë nhiÒu
h−íng. Cßn lùc m¹nh lμ ë chç, ta ®· tËp trung ®−îc
phÇn lín lùc l−îng vμo trËn ®ét ph¸ Bu«n Ma Thuét ®Ó
b¶o ®¶m cho trËn nμy ch¾c th¾ng. ThÕ tèt vμ lùc m¹nh
lμ hai thμnh phÇn quan träng cña thêi c¬. Nh−ng viÖc
chän thêi ®iÓm ®óng míi lμ ®iÒu kiÖn giμnh ®−îc th¾ng
lîi, nÕu hμnh ®éng qu¸ sím hoÆc qu¸ muén ®Òu kh«ng
thμnh c«ng. Cã thÓ nãi, Bé ChÝnh trÞ, Qu©n uû Trung
−¬ng, Bé T− lÖnh chiÕn dÞch ®· kÕ thõa xuÊt s¾c t−
t−ëng qu©n sù chän "thêi" "thÕ" cña cha «ng.
NguyÔn Tr·i tõng nãi: “GÆp thêi ®−îc thÕ th× mÊt biÕn
thμnh cßn; nhá ho¸ ra lín. Kh«ng thêi mÊt thÕ th× to ho¸
ra nhá, m¹nh ho¸ ra yÕu, an l¹i thμnh nguy. Sù thay ®æi
Êy chØ trong kho¶ng trë bμn tay” 1.
Hå ChÝ Minh viÕt: “L¹c n−íc, hai xe ®μnh bá phÝ,
GÆp thêi, mét tèt còng thμnh c«ng” 2.
ChiÕn th¾ng cña chiÕn dÞch T©y Nguyªn lμ ®ßn ®ét ph¸
chiÕn l−îc më ®Çu cã ý nghÜa rÊt quan träng. Nã t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi vμ t¹o ®μ cho ®ßn chiÕn l−îc kÕ tiÕp - chiÕn
dÞch HuÕ - §μ N½ng vμ ®ßn chiÕn l−îc quyÕt ®Þnh - chiÕn
dÞch Hå ChÝ Minh toμn th¾ng trong cuéc Tæng tiÕn c«ng vμ
næi dËy mïa Xu©n 1975 giμnh th¾ng lîi, gi¶i phãng miÒn
Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc. ChÝnh v× vËy chiÕn dÞch T©y
____________
1. NguyÔn Tr·i Toμn tËp, Nxb. Khoa häc x· héi, Hμ Néi
1976, tr.132.
2. Hå ChÝ Minh: Toμn tËp, S®d, t.3, tr.287.
251
Nguyªn ®· hoμn thμnh xuÊt s¾c nhiÖm vô vμ chiÕn th¾ng
vÎ vang, më ra c¸nh cöa lín tiÕn vÒ Sμi Gßn.
®ßn chiÕn l−îc kÕ tiÕp -
chiÕn dÞch HuÕ - §μ N½ng
Sau ®ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc më ®Çu T©y Nguyªn,
b»ng chiÕn th¾ng Bu«n Ma Thuét vμ trËn ®¸nh b¹i cuéc
ph¶n kÝch cña ®Þch, gi¶i phãng quËn lþ Ph−íc An, ®Ëp tan
hoμn toμn kÕ ho¹ch chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét cña ®Þch,
côc diÖn chiÕn tr−êng ®ang chuyÓn biÕn rÊt nhanh. Ngμy
18-3-1975, Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung −¬ng më cuéc
häp quan träng nh»m ®¸nh gi¸ toμn bé t×nh h×nh, x¸c
®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn vμ chØ ®¹o chiÕn côc mïa
Xu©n 1975.
Ngμy 19-3-1975, Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung
−¬ng nhÊt trÝ cho chuyÓn sang ph−¬ng ¸n thêi c¬, h¹
quyÕt t©m hoμn thμnh kÕ ho¹ch hai n¨m, trong n¨m 1975,
x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng tiÕn c«ng chiÕn l−îc chñ yÕu lμ Sμi
Gßn. Tr−íc m¾t cÇn ph¶i tiªu diÖt t¹i chç toμn bé lùc
l−îng ®Þch trong Qu©n khu 1, kh«ng ®Ó chóng co côm vÒ
Sμi Gßn, Qu©n khu TrÞ - Thiªn ph¶i gÊp rót tiÕn c«ng gi¶i
phãng HuÕ. ChuÈn bÞ ngay c¸c mÆt cÇn thiÕt cho chiÕn
dÞch gi¶i phãng §μ N½ng. §−a ngay Qu©n ®oμn 1 vμo
miÒn Nam, chØ gi÷ S− ®oμn 308 ë l¹i miÒn B¾c.
QuyÕt t©m chiÕn l−îc “giμnh th¾ng lîi trong n¨m
1975” vμ nh÷ng h−íng chØ ®¹o cña héi nghÞ ®ång thêi ®−îc
göi ngay tíi c¸c chiÕn tr−êng B2 vμ Khu 5.
252
 §Æc biÖt Th−êng trùc Qu©n ñy Trung −¬ng ®iÖn göi
Th−êng vô Qu©n khu ñy Khu 4 vμ §¶ng ñy Qu©n khu
TrÞ - Thiªn th«ng b¸o quyÕt ®Þnh më ®ßn chiÕn dÞch chiÕn
l−îc gèi ®Çu kÕ tiÕp HuÕ - §μ N½ng. T×nh h×nh trªn chiÕn
tr−êng lóc nμy ®Þch ®ang lóng tóng chèng ®ì ë nam T©y
Nguyªn, ®èi phã víi Khu 5 vμ Nam Bé. Qu©n ngôy b¾t
®Çu co côm vμ thêi c¬ lín ®ang ®Õn sím h¬n dù kiÕn. §©y
lμ nh÷ng thuËn lîi míi. §· ®Õn lóc ph¶i ®Èy m¹nh h¬n
n÷a ®μ tiÕn c«ng ®· ®¹t ®−îc cña chñ lùc tõ phÝa t©y, thùc
hμnh chia c¾t chiÕn l−îc gi÷a HuÕ - §μ N½ng, ®−a lùc
l−îng xuèng ®ång b»ng, ®Èy m¹nh chiÕn tranh nh©n d©n,
¸p s¸t c¸c tuyÕn ng¨n chÆn ®Þch, kÕt hîp tiÕn c«ng cña
chiÕn tranh nh©n d©n ë ®ång b»ng víi tiÕn c«ng cña qu©n
chñ lùc.
Ph¸n ®o¸n ®Þch cã thÓ rót bá HuÕ, ®−a S− ®oμn 1 bé
binh cña chóng vμo §μ N½ng vμ tæ chøc phßng thñ tõ ®Ìo
H¶i V©n trë vμo, Bé Tæng t− lÖnh chØ thÞ cho Qu©n khu
TrÞ - Thiªn vμ Qu©n ®oμn 2 ph¶i nhanh chãng, t¸o b¹o
®−a lùc l−îng thäc qua tuyÕn phßng thñ vßng ngoμi, c¾t
®øt ®−êng 1 vμ ¸p s¸t HuÕ, nh»m môc tiªu tr−íc m¾t lμ
tiªu diÖt S− ®oμn 1 bé binh nguþ, kh«ng cho chóng rót vÒ
§μ N½ng, gi¶i phãng HuÕ vμ toμn bé TrÞ - Thiªn.
§ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc gèi ®Çu kÕ tiÕp HuÕ - §μ
N½ng nh»m gi¶i phãng c¸c tØnh thuéc quyÒn kiÓm so¸t
cña Qu©n khu 1 nguþ ®−îc hîp thμnh bëi ba chiÕn dÞch:
chiÕn dÞch TrÞ - Thiªn, chiÕn dÞch Nam - Ng·i - hai chiÕn
dÞch ®ång thêi diÔn ra tõ ngμy 5 ®Õn 26 th¸ng 3 vμ chiÕn
dÞch §μ N½ng - diÔn ra tõ ngμy 26 ®Õn 29-3-1975.
Ngay tõ cuèi n¨m 1974, Qu©n khu TrÞ - Thiªn vμ
253
Qu©n ®oμn 2 ®· hiÖp ®ång më mÆt trËn, thùc hiÖn m−u
kÕ chiÕn l−îc lμ c¨ng ®Þch ra hai ®Çu nam - b¾c chiÕn
tuyÕn, víi nhiÖm vô chñ yÕu lμ k×m gi÷ kh«ng cho ®Þch
®iÒu lùc l−îng ë Qu©n khu 1 bao gåm c¶ hai s− ®oμn dù
bÞ chiÕn l−îc lμ s− ®oμn dï vμ s− ®oμn lÝnh thuû ®¸nh bé
chi viÖn cho chiÕn tr−êng T©y Nguyªn trong chiÕn côc
mïa Xu©n 1975.
ë mÆt trËn TrÞ - Thiªn, tõ ®Çu th¸ng 2-1975, ®Ó thèng
nhÊt l·nh ®¹o, chØ huy tÊt c¶ c¸c lùc l−îng chñ lùc vμ ®Þa
ph−¬ng trªn chiÕn tr−êng TrÞ - Thiªn, ®−îc Bé ChÝnh trÞ
ñy nhiÖm, Th−êng trùc Qu©n ñy Trung −¬ng quyÕt ®Þnh
thμnh lËp §¶ng ñy mÆt trËn gåm mét sè ®ång chÝ trong
Th−êng vô Khu ñy, Qu©n khu ñy TrÞ - Thiªn vμ §¶ng ñy
Qu©n ®oμn 2. §ång chÝ Lª Tù §ång - BÝ th− Khu ñy ®−îc
cö gi÷ chøc BÝ th− §¶ng ñy mÆt trËn, ®ång chÝ NguyÔn
H÷u An ®−îc cö lμm T− lÖnh Qu©n ®oμn 2 vμ ®ång chÝ Lª
Linh lμm ChÝnh ñy qu©n ®oμn. Hai lùc l−îng t¸c chiÕn cña
Qu©n khu TrÞ - Thiªn vμ Qu©n ®oμn 2 quan hÖ víi nhau
b»ng hiÖp ®ång t¸c chiÕn. ë ®©y riªng vÒ mÆt chØ huy,
kh«ng thμnh lËp Bé T− lÖnh mÆt trËn. Bé Tæng t− lÖnh vμ
Bé Tæng tham m−u trùc tiÕp chØ ®¹o qu©n ®oμn vμ qu©n
khu thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn dÞch.
Tõ ngμy 5 th¸ng 3, chiÕn dÞch TrÞ - Thiªn ®· ®−îc më
ra, c¸c s− ®oμn 324, 325 thuéc Qu©n ®oμn 2 cïng c¸c lùc
l−îng vò trang trªn mÆt trËn TrÞ - Thiªn b¾t ®Çu ho¹t
®éng ®Ó phèi hîp víi c¸c chiÕn tr−êng toμn miÒn, nhÊt lμ
phèi hîp víi h−íng chÝnh T©y Nguyªn mμ tr−íc hÕt lμ
nh÷ng ho¹t ®éng nghi binh chiÕn l−îc cho T©y Nguyªn
Më mμn chiÕn dÞch, c¸c lùc l−îng vò trang Qu©n khu
254
TrÞ - Thiªn ®· ®ång lo¹t tiÕn c«ng hÇu kh¾p vïng ®ång
b»ng, c¶ nh÷ng n¬i hËu cø cña ®Þch. §Þch mÆc dï cã dù
kiÕn vÒ cuéc tiÕn c«ng nμy, nh−ng l¹i hoμn toμn bÊt ngê
vÒ quy m« kh«ng gian vμ lùc l−îng, chóng cßn cho r»ng
h−íng ®¸nh cña ta chØ cã thÓ tõ h−íng t©y sang. Do ®ã
chóng ®· sa vμo thÕ bÞ ®éng, véi v· ®iÒu lùc l−îng tõ phÝa
t©y sang phÝa ®«ng. Ngμy 6 th¸ng 3, ba trung ®oμn (4, 5,
6) cña Qu©n khu TrÞ - Thiªn ®· næ sóng däc ®−êng 12,
buéc ®Þch ph¶i ®Ó l¹i lùc l−îng ë t©y HuÕ chèng tr¶ vμ
®iÒu lùc l−îng tõ h−íng t©y nam HuÕ ra gi¶i to¶ vïng
®ång b»ng.
Gi÷a lóc ®Þch ch−a ph¸n ®o¸n ®−îc h−íng tiÕn c«ng
chÝnh cña ta, th× ngμy 8 th¸ng 3, trªn h−íng t©y nam HuÕ,
Qu©n ®oμn 2 còng sö dông S− ®oμn 324 Ðm qu©n ë t©y
nam HuÕ bÊt ngê ®¸nh chiÕm mét sè ®iÓm trªn tuyÕn Nói
B«ng, Má Tμu, ®iÓm cao 303, n¬i chóng võa ®iÒu lùc l−îng
®i gi¶i to¶, tiªu diÖt mét bé phËn cña S− ®oμn 1 ngôy. §Ó
®èi phã mòi tiÕn c«ng cña S− ®oμn 324, ®Þch l¹i ph¶i cho
lùc l−îng võa ®iÒu xuèng ®ång b»ng quay trë l¹i vμ ®iÒu
thªm mét phÇn lùc l−îng ë phÝa nam (L−¬ng §iÒn, Mòi NÐ -
n¬i S− ®oμn 325 chuÈn bÞ tiÕn c«ng), ra øng cøu.
Ngμy 12 th¸ng 3, do bÞ mÊt cao ®iÓm 224 vμ khu vùc
®−êng 14; nhËn thÊy nguy c¬ bÞ chia c¾t gi÷a HuÕ vμ §μ
N½ng, s©n bay Phó Bμi sÏ bÞ uy hiÕp vμ tiÕn tíi TrÞ - Thiªn -
HuÕ sÏ bÞ c« lËp, ®Þch véi v· ®iÒu ®éng thªm bèn tiÓu
®oμn t¨ng c−êng phßng thñ khu vùc nμy. Cuéc chiÕn
®Êu nhiÒu ngμy ®ªm cña S− ®oμn 324 víi ®Þch ë ®©y
diÔn ra hÕt søc quyÕt liÖt. §Þch cè thñ ph¶n kÝch kh«ng
cho ta ph¸t triÓn. Trung b×nh mçi ngμy chóng b¾n 5.000
255
qu¶ ph¸o, 60 lÇn/chiÕc m¸y bay c¸c lo¹i ®¸nh ph¸ c¸c vÞ trÝ
qu©n ta chiÕm gi÷, ®Æc biÖt khu vùc cao ®iÓm 224, ta vμ
®Þch giμnh giËt nhau trong vßng b¶y ngμy. Trong khi ®ã
c¸c lùc l−îng vò trang kh¸c cña TrÞ - Thiªn ®¸nh ®Þch trªn
diÖn réng, tiªu hao vμ lμm tan r· mét bé phËn ®Þch.
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn ®ang giμnh ®−îc th¾ng lîi, t¹o
ra mét ®ét biÕn vÒ chiÕn l−îc. Qu©n nguþ cã nguy c¬
kh«ng cßn ®ñ søc phßng ngù ®Ó gi÷ v÷ng ®Þa bμn chiÕn
l−îc buéc ph¶i chuyÓn sang co côm vÒ chiÕn l−îc. ChiÕn
th¾ng Bu«n Ma Thuét t¹o ra thêi c¬ ®Ó ta më ®ßn chiÕn
dÞch chiÕn l−îc thø hai HuÕ - §μ N½ng gèi ®Çu kÕ tiÕp.
MÊt Bu«n Ma Thuét vμ ph¶n kÝch bÞ thÊt b¹i, ngμy 14-
2-1975 NguyÔn V¨n ThiÖu triÖu tËp cuéc häp kÝn ë Cam
Ranh víi mét sè viªn t−íng chñ chèt lμ §¹i t−íng Cao V¨n
Viªn - Tæng Tham m−u tr−ëng, §¹i t−íng TrÇn ThiÖn
Khiªm - Thñ t−íng, Trung t−íng §Æng V¨n Quang - Phô t¸
an ninh cña tæng thèng vμ ThiÕu t−íng Ph¹m V¨n Phó - T−
lÖnh Qu©n ®oμn 2 vμ chiÕn tr−êng Cao nguyªn.
T¹i cuéc häp nμy NguyÔn V¨n ThiÖu ®−a ra quyÕt ®Þnh
“Cam Ranh” nh»m rót bá T©y Nguyªn, dån lùc l−îng vÒ
c¸c tØnh ven biÓn thùc hiÖn mét chiÕn l−îc míi - “co hÑp
trËn ®Þa” vμ phßng gi÷ Sμi Gßn.
Sau ®ßn ®iÓm huyÖt ë Bu«n Ma Thuét, ®Þch hoang
mang co vÒ phßng thñ chiÕn l−îc. T¹i T©y Nguyªn chóng
bá Kon Tum, Pl©yku rót ch¹y theo ®−êng 7 hßng co côm
vÒ c¸c tØnh ven biÓn, bÞ qu©n ta kÞp thêi truy kÝch, bao
v©y, chia c¾t vμ tiªu diÖt lín ë Cheo Reo. ë phÝa b¾c,
chóng véi v· rót bá thÞ x· Qu¶ng TrÞ ®Ó tËp trung b¶o vÖ
HuÕ. N¾m thêi c¬ chiÕn l−îc, ta nhanh chãng gi¶i phãng
256
Qu¶ng TrÞ ngμy 19 th¸ng 3, vμ quyÕt ®Þnh më chiÕn dÞch
gi¶i phãng HuÕ b»ng lùc l−îng Qu©n ®oμn 2 vμ Qu©n khu
TrÞ - Thiªn.
HuÕ vμ §μ N½ng lμ nh÷ng khu vùc phßng ngù m¹nh
nhÊt cña ®Þch ë Qu©n khu 1. Nh−ng chØ sau h¬n 10 ngμy
®Çu th¾ng lîi cña chiÕn dÞch T©y Nguyªn, chóng kh«ng
chØ rót qu©n khái Pl©yku, Kon Tum mμ cßn rót s− ®oμn
kh«ng vËn ®ang ë Qu©n khu 1 (ngôy) vÒ Sμi Gßn. TiÕp ®ã
l¹i rót lùc l−îng ë Qu¶ng TrÞ vÒ gi÷ tõ Mü Ch¸nh trë vμo.
Mét bé phËn lín trong c¬ quan chØ huy cña s− ®oμn lÝnh
thñy ®¸nh bé ngôy di chuyÓn vμo §μ N½ng. Trong mÊy
ngμy 16 vμ 17-3-1975, L÷ ®oμn 258 vμ bé phËn cßn l¹i cña
L÷ ®oμn 369 còng chuyÓn vμo phÝa nam.
Tõ ngμy 17 th¸ng 3, qu©n ta ®· ®−îc lÖnh thùc hiÖn
chia c¾t chiÕn l−îc gi÷a HuÕ vμ §μ N½ng. §ªm 17-3-1975,
nh©n lóc qu©n ®Þch ®ang hoang mang vμ thay qu©n lín,
thùc hiÖn lÖnh cña Bé T− lÖnh Qu©n khu TrÞ - Thiªn, c¸c
lùc l−îng cña ta trªn h−íng b¾c chuyÓn sang tiÕn c«ng
®Þch trªn toμn tuyÕn. Ngμy 19-3-1975, qu©n vμ d©n ta gi¶i
phãng hoμn toμn tØnh Qu¶ng TrÞ.
Ph¸n ®o¸n ®Þch cßn cã thÓ rót bá HuÕ, ®−a S− ®oμn 1
bé binh cña chóng vμo §μ N½ng vμ tæ chøc phßng thñ tõ
®Ìo H¶i V©n trë vμo, Bé Tæng t− lÖnh chØ thÞ cho Qu©n
khu TrÞ - Thiªn vμ Qu©n ®oμn 2 ph¶i nhanh chãng, t¸o
b¹o ®−a lùc l−îng thäc qua tuyÕn phßng thñ vßng ngoμi,
khÈn tr−¬ng, kiªn quyÕt h¬n n÷a tiÕn hμnh chia c¾t
chiÕn l−îc, c¾t ®øt ®−êng 1, ¸p s¸t bao v©y thμnh phè
HuÕ, nh»m môc tiªu tr−íc m¾t lμ tiªu diÖt S− ®oμn 1 bé
binh nguþ, kh«ng cho chóng rót vÒ §μ N½ng. §ång thêi
257
cïng c¸c ®Þa ph−¬ng tÝch cùc chuÈn bÞ mäi mÆt gi¶i
phãng toμn bé ®ång b»ng nam Thõa Thiªn vμ gi¶i phãng
thμnh phè HuÕ.
S¸ng ngμy 20 th¸ng 3, trong lóc ®Þch ®ang hÝ höng
t−ëng chõng ®· chÆn ®−îc b−íc tiÕn cña S− ®oμn 324
(h−íng tiÕn c«ng chñ yÕu cña ta), bÊt thÇn S− ®oμn 325
tiÕn c«ng m·nh liÖt khu vùc nam s«ng Truåi. Qua hai
ngμy chiÕn ®Êu, S− ®oμn 325 ®· chiÕm ®−îc ®o¹n ®−êng 1
dμi h¬n 20km, c¾t ®øt h¼n ®−êng bé duy nhÊt vÒ §μ N½ng.
Nh− vËy trong nöa th¸ng tiÕn c«ng vμo h−íng nam
Thõa Thiªn - HuÕ, mÆc dï ®Þch phÇn nμo ®· biÕt ta sÏ tiÕn
c«ng lín vμ cho bè phßng chu ®¸o, nh−ng b»ng nghÖ thuËt
®iªu luyÖn vÒ chän h−íng vμ t¹o thÕ bÊt ngê, ta ®· tõng
b−íc ®iÒu khiÓn ®Þch tõ phÝa t©y sang phÝa ®«ng, tõ phÝa
nam lªn phÝa b¾c ®Ó cuèi cïng tËp trung ®ßn ®ét kÝch
m¹nh vμo n¬i hiÓm yÕu cña ®Þch, chiÕm gi÷ c¸c ®iÓm then
chèt, t¹o thÕ chia c¾t chiÕn dÞch lμm cho ®Þch ngμy cμng
l©m vμo thÕ bÞ ®éng.
Ngμy 21 th¸ng 3, Ng« Quang Tr−ëng - T− lÖnh Qu©n
khu 1 (ngôy) tuyªn bè trªn §μi ph¸t thanh HuÕ: “T«i sÏ
chÕt trªn ®−êng phè HuÕ! ViÖt céng ph¶i b−íc qua x¸c t«i
míi vμo ®−îc cè ®« nμy!” vμ ngay tèi h«m ®ã NguyÔn V¨n
ThiÖu còng tuyªn bè: “Bá Kon Tum, Pl©yku ®Ó b¶o toμn
lùc l−îng, cßn HuÕ - §μ N½ng vμ c¸c qu©n khu 3, 4 sÏ ph¶i
gi÷ ®Õn cïng”.
Tr−íc t×nh h×nh hoang mang vμ dao ®éng cña ®Þch vμ
tr−íc ý ®Þnh “tö thñ” ë HuÕ cña chóng, Bé Tæng t− lÖnh
l¹i ra lÖnh cho Qu©n ®oμn 2 bá ngay khu vùc Nói B«ng,
Nói NghÖ tËp trung lùc l−îng c¾t ®−êng 1, thäc ngay
258
xuèng ®ång b»ng, khãa chÆt cöa ThuËn An, cöa T− HiÒn,
®¸nh Phó Bμi, ¸p s¸t HuÕ, phèi hîp víi lùc l−îng TrÞ -
Thiªn, kiªn quyÕt kh«ng ®Ó S− ®oμn 1 ngôy ch¹y tho¸t
khái Thõa Thiªn.
Ngμy 21 th¸ng 3, qu©n ta tõ ba h−íng b¾c, t©y vμ nam,
c¸c lùc l−îng vò trang Qu©n khu TrÞ - Thiªn vμ Qu©n
®oμn 2 ®ång lo¹t tiÕn c«ng v−ît qua c¸c tuyÕn phßng thñ
cña ®Þch, h×nh thμnh nhiÒu mòi bao v©y HuÕ.
Ngμy 22 th¸ng 3, qu©n ta b¾t ®Çu tiÕn c«ng HuÕ, c¸nh
qu©n chñ yÕu thuéc Qu©n ®oμn 2 ë h−íng nam ®ang tiÕn
c«ng ®Þch ë Nói B«ng ®· kÞp thêi thay ®æi h−íng ®¸nh,
nhanh chãng thäc s©u c¾t ®−êng 1, triÖt h¼n ®−êng rót lui
cña ®Þch vÒ §μ N½ng vμ cïng víi lùc l−îng ®Þa ph−¬ng
nhanh chãng chÆn ®−êng rót ra biÓn. Ta ®· ®¸nh thiÖt
h¹i nÆng S− ®oμn 1 bé binh nguþ, L÷ ®oμn lÝnh thuû
®¸nh bé 147, c¾t ®øt HuÕ vμ §μ N½ng trªn ®o¹n ®−êng 1
ë Mòi NÐ - B·i S¬n.
Tõ h−íng b¾c, mét c¸nh qu©n v−ît qua s«ng Mü
Ch¸nh, tiÕn th¼ng vÒ phÝa cöa ThuËn An. §−êng bé bÞ c¾t,
®−êng kh«ng bÞ khèng chÕ, ®Þch chØ cßn mét lèi tho¸t lμ
rót ch¹y ra biÓn theo cöa ThuËn An vμ cöa T− HiÒn. V×
vËy ph¸o binh cña ta mét mÆt khèng chÕ chÆt cöa ThuËn
An kh«ng cho tμu ®Þch vμo ®ãn bän rót lui, mÆt kh¸c b¾n
tËp trung vμo ®éi h×nh dμy ®Æc cña ®Þch ïn l¹i ë cöa
ThuËn An vμ cöa T− HiÒn lμm cho chóng bÞ thiÖt h¹i nÆng
nÒ. Nh÷ng c¸nh qu©n kh¸c cña ta ®−îc lÖnh gÊp rót tõ
h−íng nam v−ît qua ®−êng 1, tõ h−íng t©y v−ît qua s«ng
T¶ Tr¹ch, tiÕn vÒ phÝa bê biÓn nhanh chãng bao v©y, tiÕn
c«ng tiªu diÖt ®Þch.
259
Qu©n ta ®· nhanh chãng khèng chÕ cöa ThuËn An,
cöa T− HiÒn vμ tiÕn c«ng thμnh phè HuÕ. Phèi hîp víi lùc
l−îng vò trang, ®ång bμo TrÞ - Thiªn - HuÕ næi dËy gi¶i
phãng x·, Êp vμ toμn bé vïng ®ång b»ng.
Ngμy 24 th¸ng 3, c¸c c¸nh qu©n cña Qu©n ®oμn 2,
Qu©n khu TrÞ - Thiªn ®· v©y chÆt toμn bé qu©n ®Þch ë
khu vùc HuÕ vμ r¹ng s¸ng ngμy 25 th¸ng 3, b¾t ®Çu tiÕn
vÒ HuÕ, ®ång thêi tæ chøc tiÕn c«ng tiªu diÖt c¸c c¸nh
qu©n ®Þch dån vÒ khu c¶ng T©n Mü - ThuËn An. Trung
®oμn 101 (S− ®oμn 325) dïng mét tiÓu ®oμn vu håi ®¸nh
chiÕm quËn lþ H−¬ng Thuû, cßn ®¹i bé phËn trung ®oμn
d−íi sù yÓm trî ho¶ lùc cña ®¹i ®éi bèn xe t¨ng theo
®−êng 1 tiÕn c«ng chÝnh diÖn c¨n cø Phó Bμi, nhanh
chãng ®¸nh chiÕm Phó Bμi.
S¸ng 25 th¸ng 3, TiÓu ®oμn 3 næ sóng ®¸nh chiÕm
quËn lþ H−¬ng Thuû. §Þch bÞ bÊt ngê th¸o ch¹y t¸n lo¹n,
bá l¹i toμn bé vò khÝ trang bÞ, trong ®ã cã c¶ mét ®oμn xe
c¬ giíi ®ang næ m¸y, ®· ®−îc qu©n ta, tranh thñ sö dông
vμo ®éi h×nh tiÕn c«ng. Sau khi gi¶i phãng Phó Bμi vμ
H−¬ng Thuû, Trung ®oμn 101 (S− ®oμn 325), tiÕp theo lμ
Trung ®oμn 3 (S− ®oμn 324) cã xe t¨ng ®i cïng, ®−îc
nh©n d©n gióp thªm ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn tiÕn nhanh
vμo néi ®«.
§−îc sù hç trî cña tù vÖ thμnh vμ quÇn chóng næi dËy,
®óng 13 giê ngμy 25 th¸ng 3, TiÓu ®éi phã trinh s¸t
NguyÔn V¨n Ph−¬ng ®· c¾m l¸ cê chiÕn th¾ng lªn nãc bÕn
Phu V¨n L©u. Mét bé phËn cña Trung ®oμn 3 cïng xe
t¨ng chiÕm lÜnh Së chØ huy Qu©n ®oμn 1 nguþ ë Mang C¸
vμ gi¶i phãng h¬n 2.000 tï chÝnh trÞ ë nhμ lao Thõa Phñ.
260
ë h−íng b¾c, lùc l−îng cña Qu©n khu TrÞ - Thiªn còng
trμn vμo ®¸nh chiÕm c¸c môc tiªu trong thμnh phè. §Õn
16 giê ngμy 25 th¸ng 3, thμnh phè HuÕ ®−îc hoμn toμn
gi¶i phãng, cê gi¶i phãng tung bay kh¾p thμnh phè.
Sau bèn ngμy chiÕn ®Êu m¹nh mÏ, qu©n vμ d©n ta ®·
tiªu diÖt hoμn toμn tËp ®oμn phßng ngù Thõa Thiªn - HuÕ,
S− ®oμn 1 bé binh nguþ bÞ tiªu diÖt vμ tan r·. Th¾ng lîi
nμy ®· gi¸ng mét ®ßn nÆng n÷a sau ®ßn ®oμn qu©n rót
ch¹y trªn ®−êng 7 ë T©y Nguyªn bÞ tiªu diÖt, lμm thÊt b¹i
©m m−u co côm chiÕn l−îc cña ®Þch ë c¸c vïng ven biÓn
miÒn Trung.
Trong ®ît ho¹t ®éng phèi hîp víi T©y Nguyªn, chiÕn
dÞch Nam - Ng·i ®· ®−îc më ra tõ ngμy 5-3-1975, S− ®oμn
3 tæ chøc ®¸nh ®Þch vμ c¾t ®−êng 19, c¸c lùc l−îng vò
trang Qu©n khu 5 ®· ®¸nh vμ gi¶i phãng Tiªn Ph−íc,
Ph−íc L©m, ®¸nh b¹i qu©n ®Þch ph¶n kÝch vμ buéc ®Þch
rót bá S¬n Hμ - Trμ Bång, gi¶i phãng gÇn hÕt vïng gi¸p
ranh. §ång thêi ®Èy m¹nh ®¸nh ph¸ ®Þch ë ®ång b»ng c¸c
tØnh Qu¶ng Ng·i vμ B×nh §Þnh theo kÕ ho¹ch Xu©n - HÌ
1975 nh− dù kiÕn tõ tr−íc.
Khi trËn HuÕ cßn ch−a kÕt thóc, Khu ñy vμ Qu©n khu
ñy Khu 5 nh¹y bÐn tr−íc thêi c¬ míi ®· bá kÕ ho¹ch ph¸t
triÓn vÒ phÝa nam, chuyÓn h−íng tiÕn c«ng ra phÝa b¾c.
Qu©n khu 5 ®Èy m¹nh chiÕn dÞch tiÕn c«ng Tiªn Ph−íc -
Tam Kú. Ngμy 21 th¸ng 3, S− ®oμn 2 vμ L÷ ®oμn bé binh
52 næ sóng tiÕn c«ng Tam Kú.
Ngμy 24 th¸ng 3, S− ®oμn 2 ®−îc ph¸o binh vμ xe t¨ng
chi viÖn ®· ®Ëp tan tuyÕn ng¨n chÆn cña ®Þch, tiªu diÖt vμ
lμm tan r· S− ®oμn 2 nguþ vμ Liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n sè
261
12 cña chóng, gi¶i phãng thÞ x· Tam Kú. Chíp thêi c¬,
Trung ®oμn 94 vμ c¸c lùc l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng cïng
quÇn chóng næi dËy tiÕn c«ng gi¶i phãng thÞ x· Qu¶ng
Ng·i. LiÒn trong hai ngμy 24 vμ 25-3-1975, S− ®oμn 2 cña
ta phèi hîp víi bé ®éi ®Þa ph−¬ng ®· tiªu diÖt vμ lμm tan
r· ®¹i bé phËn S− ®oμn 2 ngôy, gi¶i phãng Tam Kú. Lùc
l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng phèi hîp víi quÇn chóng gi¶i
phãng thÞ x· Qu¶ng Ng·i, tiÕp theo ®ã, gi¶i phãng Chu
Lai. C¨n cø qu©n sù liªn hîp §μ N½ng r¬i vμo thÕ hoμn
toμn bÞ c« lËp víi c¸c lùc l−îng cßn l¹i cña qu©n ngôy ë
phÝa nam.
Sau khi bÞ mÊt HuÕ, NguyÔn V¨n ThiÖu l¹i tuyªn bè
“tö thñ” §μ N½ng b»ng mäi gi¸. §μ N½ng lμ mét c¨n cø
qu©n sù liªn hîp h¶i, lôc, kh«ng qu©n hiÖn ®¹i vμ m¹nh
vμo bËc nhÊt ë miÒn Nam, lμ mét trong n¨m khu vùc
phßng thñ c¬ b¶n trong ph−¬ng ¸n co côm chiÕn l−îc cña
Mü - nguþ. Sau khi mÊt HuÕ, Tam Kú, NguyÔn V¨n ThiÖu
chñ tr−¬ng: tö thñ §μ N½ng vμ di t¶n dÇn, nh»m b¶o toμn
lùc l−îng co vÒ gi÷ vïng ®ång b»ng Nam Bé. Lùc l−îng
®Þch t¹i §μ N½ng lóc nμy cã kho¶ng 75 ngh×n tªn 1, vò khÝ
trang bÞ cßn nhiÒu, nh−ng bÞ c« lËp nªn t×nh h×nh hçn lo¹n
vμ tinh thÇn binh lÝnh rÊt hoang mang.
Qu©n ®Þch dån vÒ §μ N½ng, s©n bay N−íc MÆn, cïng
nhiÒu tμu chiÕn ®Ëu ë c¶ng vμ bê biÓn. Chóng cho r»ng
____________
1 Gåm: S− ®oμn thuû qu©n lôc chiÕn (thiÕu L÷ ®oμn 147); L÷
®oμn 258; L÷ ®oμn 369; S− ®oμn 3 bé binh; Liªn ®oμn 15 biÖt
®éng; ThiÕt ®oμn 11; kho¶ng 15 tiÓu ®oμn b¶o an vμ tμn qu©n
cña S− ®oμn 1, S− ®oμn 2.
262
nÕu ta muèn tiÕn c«ng tËp ®oμn phßng ngù nμy, th× sau
khi gi¶i phãng HuÕ, ta ph¶i mÊt Ýt nhÊt lμ mét th¸ng
chuÈn bÞ.
ChiÕn th¾ng Tam Kú - Qu¶ng Ng·i ®· ®Èy c¨n cø qu©n
sù liªn hîp §μ N½ng vμo thÕ hoμn toμn c« lËp víi c¸c lùc
l−îng cßn l¹i ë phÝa nam.
Ngμy 25-3-1975, Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung −¬ng
häp héi nghÞ, ®¸nh gi¸ xu thÕ ph¸t triÓn cña t×nh h×nh vμ
nhËn ®Þnh r»ng, sau khi mÊt HuÕ vμ Tam Kú, dï ®Þch cã
muèn gi÷ §μ N½ng còng kh«ng thÓ ®−îc. T¹i cuéc häp,
®ång chÝ Vâ Nguyªn Gi¸p - BÝ th− Qu©n ñy Trung −¬ng
nªu vÊn ®Ò ®Þch co côm hay sÏ rót ch¹y khái §μ N½ng:
Tr−íc ®©y ta dù tÝnh cã hai kh¶ n¨ng. Nay triÖu chøng
®Þch rót ch¹y ®· râ råi. Nh−ng chóng rót chËm hay rót
nhanh? Ta cÇn gÊp rót chuÈn bÞ ®¸nh trong tr−êng hîp
®Þch rót nhanh, kh«ng cÇn ®îi xong HuÕ míi b¾t ®Çu tiÕn
c«ng §μ N½ng. Ph¶i xem nh− ta ®· b¾t ®Çu tiÕn c«ng §μ
N½ng råi. Bé ®éi nhanh chãng chiÕm c¸c ®iÓm cao cho xe
t¨ng thäc s©u vμ triÓn khai c¸c trËn ®Þa ph¸o sao cho
nhanh nhÊt. CÇn gÊp rót ®iÒu lùc l−îng lín tõ c¸c h−íng
®Õn, ®ång thêi ph¸t huy c¸c lùc l−îng ®· bè trÝ s½n t¹i
chç, kÕt hîp chÆt chÏ tiÕn c«ng qu©n sù víi næi dËy cña
quÇn chóng. Lóc nμy, nh×n vÒ h−íng Sμi Gßn, ta thÊy
tr−íc ®©y dù kiÕn dïng b¶y s− ®oμn, nay ®· cã chÝn s−
®oμn, råi thªm vμo mét qu©n ®oμn lμ 12 s− ®oμn. Sau §μ
N½ng cßn thªm n÷a. ë h−íng t©y nam dïng lùc l−îng tõ
Long An Ðp Sμi Gßn. ë h−íng t©y b¾c ph¶i t¨ng mét lùc
l−îng m¹nh h¬n, nhanh h¬n, kh«ng thÓ nh− hiÖn nay.
Nªn vμ cã thÓ døt ®iÓm trong th¸ng 5, v× ta gi¶i quyÕt
263
xong §μ N½ng trong th¸ng 4 th× ®Þch cμng suy sôp.
ý kiÕn chung cña héi nghÞ lμ ph¶i ®¸nh nhanh, th¾ng
nhanh h¬n n÷a. TiÕn c«ng vμ næi dËy lμ tèt nhÊt. T©y
Nguyªn, §μ N½ng, Sμi Gßn lμ ba ®ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc
liªn tiÕp trong n¨m nay. Cuéc tæng tiÕn c«ng chiÕn l−îc ®·
b¾t ®Çu tõ T©y Nguyªn vμ sÏ kÕt thóc víi Sμi Gßn. Ph¶i
chuÈn bÞ cuéc tiÕn c«ng Sμi Gßn tõ b©y giê. Sau §μ N½ng,
ta cßn hai qu©n ®oμn dù bÞ. §¹n nhiÒu, vËn chuyÓn
nhanh. Vμo thêi gian nμy, ë B2 qu©n vμ d©n ta ®· gi¶i
phãng toμn bé tØnh B×nh Long. Qu©n vμ d©n c¸c tØnh Thñ
DÇu Mét, T©y Ninh, Long An, Long Kh¸nh, B×nh Tuy,
tiÕn c«ng vμ næi dËy, tiªu diÖt nhiÒu ®Þch, bøc rót hμng
ngμn ®ån bèt, giμnh quyÒn lμm chñ ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng,
më réng vïng gi¶i phãng. Mét thÕ bao v©y Sμi Gßn cña lùc
l−îng t¹i chç ®ang h×nh thμnh nh−ng ch−a ®ñ m¹nh.
Sau khi ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh vÒ t×nh h×nh ®Þch -
ta vμ côc diÖn chiÕn tr−êng, cuèi cïng Bé ChÝnh trÞ
kh¼ng ®Þnh: thêi c¬ chiÕn l−îc lín ®· tíi. Trong suèt 20
n¨m chèng Mü, cøu n−íc ch−a bao giê thuËn lîi b»ng
lóc nμy. Cuéc chiÕn tranh c¸ch m¹ng miÒn Nam ®· b−íc
vμo giai ®o¹n ph¸t triÓn nh¶y vät. Héi nghÞ dù kiÕn cã
thÓ giμnh th¾ng lîi sím h¬n rÊt nhiÒu so víi kÕ ho¹ch
dù kiÕn tr−íc ®ã.
Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung −¬ng quyÕt ®Þnh më
mÆt trËn Qu¶ng - §μ, cö ®ång chÝ Lª Träng TÊn lμm T−
lÖnh, ®ång chÝ Chu Huy M©n lμm ChÝnh ñy. Lùc l−îng
tham gia chiÕn dÞch gåm toμn bé Qu©n ®oμn 2, S− ®oμn 2
Qu©n khu 5 vμ c¸c lùc l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng Qu¶ng
Nam - §μ N½ng. H−íng chñ yÕu do S− ®oμn 324 vμ phÇn
264
lín L÷ ®oμn xe t¨ng 203 hμnh tiÕn theo trôc ®−êng 14B
vμo t©y b¾c §μ N½ng qua ng¶ §¹i Léc. S− ®oμn 325 phô
tr¸ch h−íng thø yÕu tiÕn theo ®−êng 1 qua ®Ìo H¶i V©n
vμo trung t©m thμnh phè.
QuyÕt t©m chiÕn l−îc cña Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy
Trung −¬ng vÒ ®¸nh nhanh gi¶i quyÕt nhanh §μ N½ng,
tiÕp ®ã gi¶i phãng Sμi Gßn vμ miÒn Nam tr−íc mïa m−a
lËp tøc ®−îc truyÒn ®Õn Bé T− lÖnh Qu©n khu TrÞ - Thiªn,
Qu©n ®oμn 2, Qu©n khu 5 vμ B2.
BÞ thÊt b¹i lín trªn chiÕn tr−êng T©y Nguyªn vμ c¸c
chiÕn tr−êng kh¸c, NguyÔn V¨n ThiÖu uû th¸c cho Trung
t−íng Ng« Quang Tr−ëng, T− lÖnh Vïng 1 chiÕn thuËt
“tuú c¬ øng biÕn” ë ®Þa bμn b¾c Qu©n khu 1, tøc lμ rót bá
TrÞ - Thiªn - HuÕ vÒ b¶o vÖ §μ N½ng.
N¾m ch¾c thêi c¬, kiªn quyÕt tËp trung lùc l−îng ®Ó
giμnh th¾ng lîi quyÕt ®Þnh, Bé Tæng t− lÖnh ®· nhanh
chãng ®iÒu lùc l−îng tõ c¸c h−íng ®Õn, ®ång thêi ph¸t
huy lùc l−îng t¹i chç, tiÕn c«ng §μ N½ng víi ph−¬ng
ch©m "nhanh nhÊt, kÞp thêi nhÊt, t¸o b¹o nhÊt nh−ng
ch¾c th¾ng".
Bé T− lÖnh Qu©n ®oμn 2 vμ Bé T− lÖnh Qu©n khu TrÞ -
Thiªn cïng nhËn ®Þnh qu©n ®Þch sÏ rót ch¹y theo ®−êng
biÓn qua cöa ThuËn An vμ ®· thèng nhÊt chñ tr−¬ng cho
lùc l−îng bÞt chÆt cöa biÓn nμy; nªn ®· lÖnh cho c¸c trËn
®Þa ph¸o c¬ giíi di chuyÓn lªn phÝa tr−íc sao cho ®ñ tÇm
b¾n ph¸ cöa ThuËn An, cöa T− HiÒn vμ mét sè môc tiªu
ven biÓn l©n cËn; cho S− ®oμn 324 (Qu©n ®oμn 2) tiÕn
xuèng phÝa nam, c¸c trung ®oμn 1, 2 (Qu©n khu TrÞ -
Thiªn) vßng lªn phÝa b¾c bÞt chÆt cöa ThuËn An. §Ó ng¨n
265
chÆn ®Þch cã thÓ dïng lùc l−îng tõ §μ N½ng ra gi¶i v©y,
Qu©n ®oμn 2 lÖnh cho S− ®oμn 325 tiÕp tôc tiÕn c«ng gi¶i
phãng ®−êng 1 tíi ch©n ®Ìo H¶i V©n.
Trªn ®−êng tiÕn qu©n ra nam cöa ThuËn An, S− ®oμn
324 ®· b¾t ®−îc h¬n 5.000 tªn trong sè kh¸ lín ®Þch ®ang
ch¹y vÒ phÝa nam. BiÕt ®−îc ®¹i bé phËn ®Þch rót theo ven
biÓn qua cöa T− HiÒn ®Ó vÒ §μ N½ng, S− ®oμn 325 cho
mét trung ®oμn vßng xuèng nam cöa T− HiÒn ®Ó chÆn
®Þch. Nh−ng khi c¸c chiÕn sÜ S− ®oμn 325 ®Õn n¬i, th× hÇu
hÕt bän ®Þch ë ®©y ®· bÞ c¸c tiÓu ®oμn bé ®éi ®Þa ph−¬ng
tØnh Thõa Thiªn ®ãn b¾t. Vμo lóc nμy Bé T− lÖnh Qu©n
khu 5 th«ng b¸o ®· gi¶i phãng c¸c tØnh Qu¶ng Ng·i,
Qu¶ng TÝn, nªn S− ®oμn 325 lîi dông thêi c¬ ®ã cho lùc
l−îng tiÕn c«ng chiÕm cÇu L¨ng C« (ch©n ®Ìo H¶i V©n),
t¹o thuËn lîi cho viÖc tiÕn c«ng thμnh phè §μ N½ng.
Ngμy 25 vμ 26-3-1975, Trung ®oμn 18 ®ang ph©n t¸n
tõng tiÓu ®oμn, ®¹i ®éi ®Ó truy quÐt ®Þch trong hai ngμy
cuèi cña trËn HuÕ. Nh−ng khi nhËn ®−îc lÖnh míi cña Bé
tiÕn c«ng §μ N½ng, kh«ng ph¶i chê ®Õn ngμy 3 th¸ng 4
míi më chiÕn dÞch (nh− dù kiÕn tõ tr−íc) mμ ph¶i chíp
thêi c¬ ®Þch ®ang hoang mang rèi lo¹n tÊn c«ng ngay, c¸c
c¸n bé vμ chiÕn sÜ Trung ®oμn 18 ®· thÓ hiÖn søc bËt
nhanh, tiÕn c«ng th¼ng theo ®−êng 1, tiªu diÖt qu©n ®Þch ë
L¨ng C«, ®¸nh th¼ng vμo ®Ìo H¶i V©n kh«ng kÓ ngμy
®ªm, xuyªn xuèng khu kho x¨ng Liªn ChiÓu, råi thäc vμo
§μ N½ng. Trung ®oμn 9 võa vμo ®Õn chiÕn tr−êng, còng
®−îc lÖnh vμ lËp tøc tiÕn ®¸nh trong hμnh tiÕn theo ®−êng
14B, ®ét ph¸ c¨n cø S− ®oμn 3 ngôy ë Hßa Kh¸nh, ®¸nh
th¼ng vμo trung t©m thμnh phè. S− ®oμn 2 thuéc Qu©n
266
khu 5 võa míi t¸c chiÕn gi¶i phãng Tam Kú, Qu¶ng Ng·i,
nhËn ®−îc lÖnh lËp tøc tiÕn c«ng tõ phÝa nam lªn s©n bay
N−íc MÆn, ®¸nh sang b¸n ®¶o S¬n Trμ. C¸c trung ®oμn 66
vμ 24 thuéc S− ®oμn 304 võa tr¶i qua b¶y th¸ng chiÕn ®Êu
liªn tôc tõ Th−îng §øc ®Õn §¹i Léc ®ang trong thêi gian
cñng cè, huÊn luyÖn chuÈn bÞ còng ®−îc giao nhiÖm vô,
lËp tøc tõ h−íng t©y nam ®¸nh th¼ng vμo s©n bay vμ
trung t©m thμnh phè.
Tõ ngμy 27-3-1975, c¸c binh ®oμn chñ lùc cña ta b¾t
®Çu tiÕn c«ng thÇn tèc kh«ng kÓ ngμy ®ªm, bá qua c¸c
môc tiªu däc ®−êng hμnh qu©n tiÕn vμo h−íng §μ N½ng.
S− ®oμn 325 ®ang t¸c chiÕn ë HuÕ, ®−îc lÖnh tiÕn vÒ §μ
N½ng ngay tõ lóc trËn HuÕ ch−a kÕt thóc. S− ®oμn 2 võa
gi¶i phãng Tam Kú nhËn lÖnh lËp tøc tiÕn qu©n ra phÝa
B¾c. S− ®oμn 304 bè trÝ tõ tr−íc ë Th−îng §øc nhËn lÖnh
tiÕn ®¸nh §μ N½ng. C¸c lùc l−îng biÖt ®éng, ®Æc c«ng vμ
vò trang ®Þa ph−¬ng còng t¸o b¹o tiÕn vμo thμnh phè.
Trong khi Êy, c¸c lùc l−îng chÝnh trÞ cña quÇn chóng ë
trong thμnh phè §μ N½ng gÊp rót chuÈn bÞ ®Ó s½n sμng
næi dËy.
S¸ng ngμy 28-3-1975, cuéc tiÕn c«ng §μ N½ng b¾t ®Çu
b»ng trËn ®ét kÝch d÷ déi cña ph¸o binh ta vμo s©n bay vμ
qu©n c¶ng §μ N½ng, s©n bay N−íc MÆn vμ b¸n ®¶o S¬n
Trμ. Con ®−êng rót cña ®Þch, ®−êng kh«ng còng nh−
®−êng biÓn, bÞ ta triÖt ngay tõ ®Çu.
S− ®oμn 325 tiÕn theo ®−êng 1, chiÕm ®Ìo H¶i V©n,
Liªn ChiÓu, nhanh chãng ®¸nh tan ®¬n vÞ lÝnh thñy ®¸nh
bé, tiÕn vμo thμnh phè, thäc s©u vμo b¸n ®¶o S¬n Trμ. Tõ
phÝa nam, S− ®oμn 2 v−ît qua Bμ RÐn, VÜnh §iÖn ®¸nh
267
tan S− ®oμn 3 ngôy, nhanh chãng tiÕn vÒ phÝa nam thμnh
phè, vμo s©n bay N−íc MÆn, phèi hîp víi bé ®éi ®Þa
ph−¬ng ®· tiÕn vμo tõ tr−íc, víi quÇn chóng næi dËy, tiªu
diÖt vμ lμm tan r· qu©n ®Þch ë khu vùc nμy, råi ®¸nh ra
b¸n ®¶o S¬n Trμ. S− ®oμn 304 nhanh chãng ®¸nh chiÕm
c¨n cø ¸i NghÜa, thäc vμo s©n bay §μ N½ng.
Phèi hîp víi cuéc tiÕn c«ng cña c¸c binh ®oμn chñ lùc,
®«ng ®¶o quÇn chóng vμ c¸c lùc l−îng tù vÖ, biÖt ®éng
trong vμ ngoμi thμnh phè §μ N½ng næi dËy kh¸ m¹nh,
giμnh quyÒn lμm chñ ë nhiÒu khu vùc, chèng ®Þch c−íp
ph¸, b¶o vÖ tÝnh m¹ng vμ tμi s¶n cña nh©n d©n, vËn ®éng
lÝnh ngôy h¹ vò khÝ, gióp ®ì bé ®éi nhanh chãng c¬ ®éng
vμo thμnh phè, kªu gäi sÜ quan vμ lÝnh ®Þch ra hμng.
Trung ®oμn 18 ®· chiÕn ®Êu quyÕt liÖt trong suèt ngμy
28-3-1975 míi tiªu diÖt ®−îc ®Þch ë ®Ìo L¨ng C«, råi ®ét
ph¸ rÊt nhanh lªn ®Ìo H¶i V©n ngay ®ªm 28 th¸ng 3,
khiÕn qu©n ®Þch ë kho x¨ng Liªn ChiÓu kinh ng¹c buéc
ph¶i h¹ sóng ®Çu hμng.
§Ó t¹o thªm søc m¹nh ®ét ph¸ trong hμnh tiÕn,
Trung ®oμn 18 ®−îc t¨ng c−êng hai ®¹i ®éi xe t¨ng, hai
®¹i ®éi ph¸o 130 ly cña qu©n ®oμn. Nh−ng khi ®éi h×nh
vμo ®Õn Phï L−u th× cÇu bÞ háng do m¸y bay ®Þch ®¸nh
ph¸. Khã kh¨n xuÊt hiÖn v× ph¶i söa ch÷a cÇu, h¬n n÷a
theo tin trinh s¸t, trªn ®Ìo H¶i V©n hiÖn cã mét l÷ ®oμn
lÝnh thuû ®¸nh bé ®ang phßng gi÷. N¨m giê s¸ng 29
th¸ng 3, trong lóc chê söa l¹i cÇu, do thêi gian gÊp, bé
chØ huy s− ®oμn vμ trung ®oμn tæ chøc mét mòi võa tiÕn
c«ng, võa trinh s¸t b»ng ho¶ lùc cña b¶y xe t¨ng léi n−íc
cã chë thªm bé binh. Lªn gÇn tíi ®Ønh ®Ìo th× gÆp ®Þch
268
®¸nh chÆn quyÕt liÖt. Trung ®oμn ph¸o 84 ®· b¾n ph¸
vμo khu vùc phßng ngù cña L÷ ®oμn lÝnh thuû ®¸nh bé
258 nguþ ë c¸c mám trªn ®Ønh ®Ìo. Xe t¨ng cña ta triÓn
khai ®éi h×nh chiÕn ®Êu, cã bé binh b¸m theo b¾n hç trî.
Tr−íc nh÷ng lo¹t b¾n ph¸ chÝnh x¸c cña ho¶ lùc ph¸o
binh vμ xe t¨ng, ®Þch rèi lo¹n hß nhau rót ch¹y. Lîi dông
thêi c¬ thuËn lîi, bé ®éi ta v−ît lªn ®Ønh ®Ìo truy kÝch
®Þch. Nh−ng do xe ph¸o cña ®Þch vøt ngæn ngang trªn
®−êng phÝa nam ®Ìo, ®· c¶n trë ®éi h×nh hμnh tiÕn. Tuy
®Þch kh«ng chèt chÆn c¶n ®−êng g× lín, nh−ng nhiÒu
®o¹n bé ®éi ph¶i dõng l¹i th¸o ®Èy vËt c¶n.
Khi xe vμ bé binh ta v−ît qua cÇu Nam ¤ tiÕn th¼ng
vμo ng· ba ®−êng 1, nh©n d©n hai bªn ®−êng ra ®ãn chμo
bé ®éi rÊt ®«ng. 13 giê 30 phót, qu©n ta tiÕn vμo c¨n cø
lÝnh thuû ®¸nh bé cña ®Þch. T¹i ®©y diÔn ra c¶nh hçn ®én
khñng khiÕp ch−a tõng cã. Hμng v¹n ng−êi, ®a sè lμ lÝnh
®ang chen chóc, qu¸t n¹t, la khãc Çm Ü c¶ trªn bÕn lÉn c¸c
tμu thuyÒn tranh nhau hßng tho¸t ra biÓn. Nghe tiÕng
sóng b¾n chÆn cña ta, hμng tr¨m lÝnh trªn c¸c tμu thuyÒn
x« nhau ch¹y lªn bê, hß hÐt nhau ch¹y lªn nói S¬n Trμ.
Trong chèc l¸t mòi xe t¨ng tiªn phong cña ta chiÕm lÜnh
®iÓm cao cuèi cïng trªn b¸n ®¶o, khèng chÕ toμn bé sè tμu
chë ®Çy lÝnh ®Þch ®Þnh ch¹y tho¸t ra biÓn. Cïng lóc ®ã
Trung ®oμn 9 S− ®oμn 304 ph¸t triÓn vμo bªn trong, ®¸nh
chiÕm däc bê s«ng bªn ch©n nói S¬n Trμ. §Õn 15 giê, mét
trung ®oμn cña S− ®oμn 2 Qu©n khu 5 ph¸t triÓn ra ®«ng
b¸n ®¶o (Mü Khª), b¾c s©n bay N−íc MÆn chèt gi÷.
Kho¶ng 19 giê ngμy 29-3-1975, c¸c binh ®oμn cña ta
tõ c¸c h−íng tiÕn c«ng vμo §μ N½ng vμ kÕt hîp víi næi dËy
269
hoμn toμn lμm chñ thμnh phè §μ N½ng sau 32 giê chiÕn
®Êu. Qu©n vμ d©n ta ®· hoμn thμnh xuÊt s¾c nhiÖm vô
gi¶i phãng thμnh phè §μ N½ng, mét nhiÖm vô quan träng
chiÕn l−îc mμ Bé ChÝnh trÞ ®· ®Ò ra cho ®ßn tiÕn c«ng
chiÕn l−îc thø hai.
ChiÕn th¾ng §μ N½ng lμm cho Mü - nguþ kinh hoμng,
söng sèt. NhiÒu nhμ chiÕn l−îc Mü ph¶i thèt lªn: Cuéc
tiÕn c«ng cña céng s¶n lμ ®ßn hiÓm kh«ng cã c¸ch g× chèng
®ì, kh«ng cã phÐp g× håi phôc ®−îc c¶ vÒ qu©n sù, chÝnh
trÞ vμ kinh tÕ.
Nhê cã sù n¾m b¾t vμ chØ ®¹o kÞp thêi cña Bé ChÝnh trÞ
vμ Qu©n ñy Trung −¬ng, nhê cã sù thèng nhÊt vÒ t− t−ëng
vμ hμnh ®éng tõ Bé Tæng t− lÖnh ®Õn c¸c ®¬n vÞ chiÕn
dÞch, chiÕn thuËt, chiÕn ®Êu ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ chiÕn
®Êu cao, qu©n vμ d©n ta ®· nhanh chãng gi¶i phãng ®−îc
thμnh phè §μ N½ng, t¹o nªn nh÷ng chiÕn c«ng mμ b×nh
th−êng kh«ng thÓ ngê tíi.
GÇn 10 v¹n qu©n ngôy ë §μ N½ng lμ mét lùc l−îng
m¹nh, ®−îc trang bÞ khÝ tμi hiÖn ®¹i nhÊt, nh−ng ®· mÊt
lßng tin tr−íc nh÷ng thÊt b¹i ë T©y Nguyªn vμ HuÕ, ®· bÞ
ho¶ng lo¹n tr−íc thÕ tiÕn c«ng ¸p ®¶o tõ c¸c mòi tiÕn c«ng
cña qu©n ta vμo §μ N½ng vμ tr−íc sù phèi hîp næi dËy cña
chÝnh lùc l−îng trong thμnh phè, nªn nhanh chãng bÞ thÊt
thñ. C¸c lùc l−îng vò trang ta ë chiÕn tr−êng HuÕ - §μ
N½ng, lùc l−îng tuy Ýt h¬n ®Þch, nh−ng ®· biÕt tËn dông
thÕ m¹nh, lμm cho lùc m¹nh h¬n gÊp nhiÒu lÇn ®Ó ®¸nh
kÎ ®Þch tuy ®«ng h¬n, nhiÒu vò khÝ trang bÞ hiÖn ®¹i h¬n
mμ ph¶i tan t¸c quy hμng.
Sau chiÕn dÞch chiÕn l−îc HuÕ - §μ N½ng, hÖ thèng
270
phßng thñ chiÕn l−îc míi cña ®Þch ë miÒn Trung vμ Qu©n
khu 1 ngôy bÞ xãa bá. HÖ thèng phßng thñ cßn l¹i cña ®Þch
ë Qu©n khu 2 còng sôp ®æ. KÕ ho¹ch co côm chiÕn l−îc
hßng gi÷ v÷ng vïng ®ång b»ng ven biÓn cña ®Þch võa míi
triÓn khai ®· bÞ ®Ëp tan.
Tõ chiÕn dÞch T©y Nguyªn, chiÕn dÞch HuÕ - §μ N½ng
®Õn c¸c trËn ®¸nh trªn chiÕn truêng phèi hîp, ta ®· tiªu
diÖt vμ lμm tan r· trªn 35% lùc l−îng ®Þch. LÇn ®Çu tiªn,
ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu hai qu©n ®oμn ngôy, tiªu diÖt
chõng 40% c¸c binh chñng kü thuËt hiÖn ®¹i cña chóng,
thu vμ ph¸ trªn 40% c¬ së vËt chÊt vμ hËu cÇn, gi¶i phãng
12 tØnh, ®−a tæng sè d©n vïng gi¶i phãng lªn gÇn t¸m
triÖu (tÝnh ®Õn ngμy 31-3-1975).
NhiÒu nh©n tè míi thuËn lîi ®· xuÊt hiÖn râ rÖt. TiÕn
c«ng qu©n sù ®· kÕt hîp phÇn nμo víi næi dËy cña quÇn
chóng trong t×nh h×nh nh©n d©n c¨m phÉn ®Þch cao ®é chØ
chê cã c¬ héi lμ ®øng lªn, ®¹i bé phËn sÜ quan vμ binh lÝnh
®Þch mÊt h¼n tinh thÇn chiÕn ®Êu, hoang mang lo sî, dÉn
®Õn bá ch¹y. §iÒu ®ã gi¶i thÝch v× sao chØ trong 32 giê, víi
mét lùc l−îng Ýt h¬n nhiÒu so víi ®Þch, ta ®· tiÕn c«ng kÞp
thêi vμ t¸o b¹o, nhanh chãng tiªu diÖt c¨n cø qu©n sù liªn
hîp lín vμo bËc nhÊt cña qu©n ngôy ë miÒn Trung.
Lùc l−îng vò trang ta sau mÊy tuÇn cña cuéc tæng tiÕn
c«ng ®· tr−ëng thμnh v−ît bËc. Bé ®éi th−¬ng vong Ýt, vò
khÝ ®¹n d−îc tiªu hao kh«ng ®¸ng kÓ, tinh thÇn quyÕt
chiÕn, kinh nghiÖm chØ huy vμ chiÕn ®Êu t¨ng thªm. Ta ®·
thu ®−îc mét khèi l−îng lín vò khÝ ®¹n d−îc cña ®Þch, chØ
trong mét thêi gian ng¾n kh¶ n¨ng c¬ ®éng cña khèi chñ
lùc t¨ng lªn gÊp béi.
271
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù, ®ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc HuÕ -
§μ N½ng lμ sù chuyÓn h−íng tiÕn c«ng s¸ng suèt linh ho¹t
vμ rÊt kÞp thêi cña ta, t¹o nªn mét sù sôp ®æ d©y chuyÒn
nhanh chãng cña ®Þch. Trong qu¸ tr×nh tiÕn c«ng bé ®éi ta
®· nhanh chãng c¾t ®−êng 1, chia c¾t c« lËp HuÕ, §μ
N½ng, h×nh thμnh thÕ bao v©y, tiÕn c«ng ¸p ®¶o b»ng søc
m¹nh hiÖp ®ång binh chñng tõ nhiÒu h−íng, kh«ng cho
®Þch kÞp ®èi phã vμ rót ch¹y. §ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc
HuÕ - §μ N½ng cßn lμ sù kÕt hîp ho¹t ®éng hÕt søc chÆt
chÏ, sù chñ ®éng, t¸o b¹o tiÕn c«ng khi thêi c¬ ®Õn cña
qu©n vμ d©n Qu©n khu TrÞ - Thiªn, Qu©n khu 5 cïng
Qu©n ®oμn 2 vμ c¸c ®¬n vÞ bé ®éi chñ lùc, ®¬n vÞ biÖt ®éng,
®Æc c«ng ®øng ch©n trªn ®Þa bμn.
Sau ®ßn tiÕn c«ng chiÕn l−îc HuÕ - §μ N½ng, Bé
ChÝnh trÞ kh¼ng ®Þnh: vÒ thÕ chiÕn l−îc vμ so s¸nh lùc
l−îng qu©n sù, chÝnh trÞ ta ®· cã søc m¹nh ¸p ®¶o qu©n
®Þch. ChÝnh quyÒn ThiÖu ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ sôp ®æ.
§Õ quèc Mü tá ra hoμn toμn bÊt lùc, dï chóng cã t¨ng viÖn
còng kh«ng thÓ cøu v·n næi t×nh thÕ cña qu©n ngôy. C¸ch
m¹ng n−íc ta ®ang ph¸t triÓn s«i næi nhÊt, víi nhÞp ®é
“mét ngμy b»ng hai m−¬i n¨m”. Cuéc chiÕn tranh c¸ch
m¹ng ë miÒn Nam kh«ng nh÷ng ®· b−íc vμo giai ®o¹n
ph¸t triÓn nh¶y vät mμ thêi c¬ chiÕn l−îc ®Ó tiÕn hμnh
cuéc tæng c«ng kÝch, tæng khëi nghÜa ®· chÝn muåi. Tõ giê
phót nμy, trËn quyÕt chiÕn chiÕn l−îc cña qu©n vμ d©n ta
®¸nh vμo sμo huyÖt cuèi cïng cña ®Þch ®· b¾t ®Çu, nh»m
hoμn thμnh c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn
Nam, thùc hiÖn thèng nhÊt Tæ quèc.
Bé ChÝnh trÞ quyÕt ®Þnh: n¾m v÷ng thêi c¬ chiÕn l−îc
272
h¬n n÷a víi t− t−ëng chØ ®¹o thÇn tèc, t¸o b¹o, bÊt ngê,
ch¾c th¾ng, quyÕt t©m thùc hiÖn tæng c«ng kÝch, tæng
khëi nghÜa trong thêi gian sím nhÊt, tèt nhÊt lμ trong
th¸ng 4, kh«ng thÓ ®Ó chËm. Ch¾c th¾ng vμ bÊt ngê
hiÖn nay chñ yÕu lμ ë kh©u tranh thñ thêi gian, tiÕn
c«ng ®Þch vμo lóc chóng ®ang hoang mang suy sôp, tËp
trung lùc l−îng h¬n n÷a vμo nh÷ng môc tiªu chñ yÕu
trong tõng lóc, trªn tõng h−íng.
§Ó triÓn khai lùc l−îng theo ph−¬ng h−íng t¸c chiÕn
chiÕn l−îc cho kÞp víi yªu cÇu vÒ thêi gian, cÇn tranh thñ
thêi gian, kh«ng nªn chê ®îi lùc l−îng t¨ng c−êng ®Õn thËt
®Çy ®ñ, tr¸nh viÖc ®iÒu ®éng kh«ng hîp lý, ¶nh h−ëng ®Õn
thêi gian hμnh ®éng.
ChØ trong th¸ng 3-1975, ®· ba lÇn Bé ChÝnh trÞ vμ
Qu©n ñy Trung −¬ng ®iÒu chØnh quyÕt t©m chiÕn l−îc: Tõ
dù kiÕn gi¶i phãng miÒn Nam trong hai n¨m, rót xuèng
trong n¨m 1975, råi rót xuèng tr−íc mïa m−a. Mçi lÇn h¹
quyÕt t©m míi lμ mét lÇn ®em l¹i nh÷ng th¾ng lîi míi rÊt
to lín mμ còng thËt kh«ng ngê. §Õn ngμy 31-3-1975, víi
kÕt qu¶ th¾ng lîi cña ®ßn chiÕn l−îc më ®Çu T©y Nguyªn
vμ ®ßn chiÕn l−îc kÕ tiÕp HuÕ - §μ N½ng, Bé ChÝnh trÞ vμ
Qu©n ñy Trung −¬ng ®−a ra mét quyÕt ®Þnh míi: gi¶i
phãng miÒn Nam trong thêi gian sím nhÊt.
ChiÕn dÞch Hå ChÝ Minh, ®ßn chiÕn l−îc toμn th¾ng
ChuÈn bÞ chiÕn dÞch
Sau th¾ng lîi cña hai ®ßn chiÕn l−îc: ®ßn chiÕn l−îc më
mμn T©y Nguyªn vμ ®ßn chiÕn l−îc kÕ tiÕp HuÕ - §μ
273
N½ng, Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung −¬ng quyÕt t©m
gi¶i phãng Sμi Gßn trong thêi gian ng¾n nhÊt, tèt nhÊt lμ
tr−íc mïa m−a n¨m 1975.
Trong th¸ng 3 tiÕn c«ng vμ næi dËy, qu©n vμ d©n ta ®·
th¾ng lín b»ng hai ®ßn chiÕn l−îc chiÕn dÞch T©y Nguyªn
vμ chiÕn dÞch HuÕ - §μ N½ng. Toμn bé lùc l−îng qu©n sù
cïng hÖ thèng chÝnh quyÒn cña hai trong bèn qu©n khu
cña ®Þch ë miÒn Nam ®· bÞ tiªu diÖt, tan r·, sôp ®æ. Mét
d¶i ®Êt ®ai réng lín bao gåm 16 tØnh vμ s¸u thμnh phè lín:
tõ Qu¶ng TrÞ, HuÕ, §μ N½ng ®Õn Quy Nh¬n, Nha Trang,
vμ T©y Nguyªn cïng nhiÒu quËn lþ, chi khu, yÕu khu
qu©n sù thuéc miÒn §«ng Nam Bé vμ §ång b»ng s«ng
Cöu Long ®−îc hoμn toμn gi¶i phãng. Vïng gi¶i phãng cña
ta ®−îc më réng, chiÕm ba phÇn t− diÖn tÝch vμ gÇn nöa sè
d©n ë miÒn Nam.
ThÕ vμ lùc gi÷a ta vμ ®Þch cã sù chuyÓn biÕn v−ît bËc
cã lîi cho ta. Lùc l−îng ®Þch bÞ gi¶m gÇn mét nöa. Trong
khi lùc l−îng cña ta t¨ng nhanh vμ m¹nh. C¸c lùc l−îng
cña ta võa t¸c chiÕn ë nh÷ng vïng võa ®−îc gi¶i phãng
®· trë thμnh nh÷ng binh ®oμn c¬ ®éng, ®−îc trang bÞ
kh¸ h¬n tr−íc, cã dù tr÷ dåi dμo h¬n, s½n sμng b−íc vμo
nh÷ng trËn chiÕn ®Êu míi. Nh÷ng biÖn ph¸p phßng thñ
cña ®Þch kh«ng ng¨n ®−îc ®μ tiÕn c«ng cña ta. §Þch
®ang lui vÒ phßng thñ trªn phÇn ®Êt ®ai cßn l¹i trong
mét thÕ chiÕn l−îc bÞ ®¶o lén vμ ngμy cμng béc lé nhiÒu
chç yÕu vμ s¬ hë kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc. C¸c lùc
l−îng c¬ ®éng cña ta ®· cã nh÷ng chiÕn l−îc míi ®Ó tiÕp
tôc ph¸t triÓn, bao v©y, tiÕn c«ng chóng. Tinh thÇn
qu©n ®Þch sa sót tr−íc nh÷ng thÊt b¹i dån dËp. Tinh
274
thÇn qu©n ta ®ang v−¬n tíi phÝa tr−íc, phÊn khëi vμ tin
t−ëng ë søc m×nh.
Héi nghÞ Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung −¬ng ngμy
31-3-1975 kh¼ng ®Þnh: thÕ chiÕn l−îc vμ lùc l−îng qu©n
sù, chÝnh trÞ cña ta ®· cã søc m¹nh h¬n h¼n qu©n ®Þch.
Ngôy qu©n vμ ngôy quyÒn ®øng tr−íc nguy c¬ sôp ®æ hoμn
toμn. §Õ quèc Mü tá ra bÊt lùc, dï cã t¨ng viÖn trî, can
thiÖp nh− thÕ nμo còng kh«ng thÓ cøu næi qu©n ngôy.
ChØ cßn mét th¸ng n÷a lμ ®Õn mïa m−a.
Thêi gian hèi thóc c¸c cÊp, c¸c ngμnh, c¸c c¬ quan, ®¬n
vÞ ®Þa ph−¬ng trªn c¶ n−íc, nhÊt lμ ë c¸c c¬ quan chØ ®¹o
chiÕn l−îc, c¸c binh ®oμn c¬ ®éng chiÕn l−îc - ngμy vμ
®ªm - h−íng tÊt c¶ tinh thÇn vμ lùc l−îng, ý chÝ vμ tμi
n¨ng cho trËn quyÕt chiÕn ®¸nh th¼ng vμo hang æ cuèi
cïng cña ®Þch ë Sμi Gßn.
Trong khi Êy, ë Mü, nghe tin mÊt §μ N½ng, trong mét
b¸o c¸o ngμy 2-4-1975 göi tíi nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu cao
nhÊt ë Oasinht¬n, trïm CIA C«nbai ®¸nh gi¸: C¸n c©n lùc
l−îng ë Nam ViÖt Nam nghiªng h¼n vÒ phÝa cã lîi cho
céng s¶n.
§Ó biÕt râ thùc tr¹ng, Tæng thèng Pho cö t−íng U©yen
sang Sμi Gßn. U©yen ®· tõng lμ Tæng chØ huy qu©n viÔn
chinh Mü ë Nam ViÖt Nam. Ngμy 29-3-1973, U©yen lμ vÞ
t−íng ®· lμm lÔ h¹ cê Mü råi cïng nh÷ng ng−êi lÝnh Mü
cuèi cïng rêi s©n bay T©n S¬n NhÊt vÒ Mü. Ngμy 28-3-
1975, «ng ta trë l¹i Sμi Gßn ®óng lóc qu©n ®éi ngôy ®ang
rót ch¹y trong hçn lo¹n. ChÝnh quyÒn ThiÖu vμ qu©n ®éi
ngôy ®ang chê ®îi vμ hy väng vμo chuyÕn ®i cña U©yen.
Trong t¸m ngμy c«ng c¸n ë Nam ViÖt Nam, t−íng
275
U©yen ®· ®i thÞ s¸t t×nh h×nh mÆt trËn Nha Trang, Phan
Rang, ®· nghe vμ tËp hîp nhiÒu th«ng tin cña sø qu¸n
Mü, cña CIA, cña c¶ nh÷ng ph¸i viªn Mü am hiÓu t×nh
h×nh ë ®©y, tiÕp xóc víi NguyÔn V¨n ThiÖu vμ nhiÒu t−íng
ngôy. U©yen ®· ®em hÕt tμi n¨ng ®Ó t×m mét chiÕn l−îc
míi cøu nguy cho Nam ViÖt Nam. U©yen cïng Bé Tæng
tham m−u ngôy v¹ch kÕ ho¹ch tËp trung lùc l−îng cßn l¹i,
lËp phßng tuyÕn cè thñ tõ Phan Rang trë vμo, ng¨n chÆn
vμ tõng b−íc ®Èy lïi cuéc tiÕn c«ng cña ta. Khu phßng thñ
Phan Rang c¸ch Sμi Gßn trªn 350km sÏ thμnh tuyÕn phÝa
tr−íc, b¶o vÖ Sμi Gßn tõ xa. Khu phßng thñ Xu©n Léc lμ
khu chñ yÕu, then chèt, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt, ®−îc
bè trÝ mét binh lùc m¹nh vμ ®−îc c¸c t−íng ngôy gäi lμ
“phßng tuyÕn U©yen”. ë h−íng b¾c Sμi Gßn, ®Þch lËp hai
khu phßng thñ; ë h−íng t©y Sμi Gßn, ®Þch lËp tuyÕn phßng
thñ däc ®−êng 4. Cßn néi ®« Sμi Gßn ®Þch tæ chøc c¸c liªn
khu. T−íng Ng« Quang Tr−ëng võa tho¸t chÕt ë §μ N½ng
®−îc cö gi¸m s¸t viÖc phßng thñ ë néi ®«. ThiÖu v× kh«ng
t×m ®−îc kÕ ho¹ch nμo h¬n nªn chÊp nhËn. Tr−íc khi trë
vÒ Mü, ph¸i ®oμn U©yen ®· ®iÖn vÒ cho chÝnh quyÒn Pho
xin viÖn trî khÈn cÊp cho chÝnh quyÒn Sμi Gßn. Mét cÇu
hμng kh«ng chë gÊp vò khÝ Mü ®Õn Sμi Gßn ®· ho¹t ®éng.
M¸y bay vËn t¶i cì lín C5 Galaxi chuyÓn ®Õn s©n bay T©n
S¬n NhÊt nhiÒu ®¹i b¸c, ®¹n d−îc, ph−¬ng tiÖn, ®å dïng
qu©n sù. Ngoμi biÓn §«ng, mét tμu s©n bay, nhiÒu tμu vËn
t¶i lín, nhiÒu m¸y bay lªn th¼ng víi hμng tr¨m lÝnh thñy
®¸nh bé Mü vÉn tóc trùc.
T×nh h×nh nguy ngËp nh−ng chóng thÊy ®ang cßn thêi
gian ®Ó cøu v·n. Ngμy 2-4-1975, Cao V¨n Viªn, Tæng
276
Tham m−u tr−ëng qu©n ®éi ngôy lín tiÕng kªu gäi qu©n
ngôy “quyÕt t©m gi÷ phÇn ®Êt cßn l¹i, cè thñ tõ Phan
Rang trë vμo”. Chóng lËp ra mét bé t− lÖnh tiÒn ph−¬ng
Qu©n khu 3 ®ãng Së chØ huy t¹i Phan Rang do tªn Trung
t−íng NguyÔn VÜnh Nghi chØ huy.
LÖnh cña NguyÔn V¨n ThiÖu cho tÊt c¶ c¸c mÆt trËn
cña chóng lμ cè gi÷ ®Õn mïa m−a, ®Çu th¸ng 6-1975.
Ng−îc l¹i, quyÕt t©m gi¶i phãng Sμi Gßn cña ta ®Õn
ngμy 31-3-1975 ®−îc thu gän trong mét c©u: tèt nhÊt lμ
tr−íc mïa m−a!
Tõ ®Çu th¸ng 3, qu©n ta lÇn l−ît gi¶i phãng Qu©n
khu 2 vμ Qu©n khu 1. Qu©n ®Þch cßn l¹i trong c¸c vïng
®Êt Qu©n khu 3 vμ 4, nhÊt lμ ë xung quanh vμ ë trung t©m
Sμi Gßn - ®Çu n·o bé m¸y thèng trÞ cña Mü - nguþ vÉn cßn
kh¸ m¹nh. Nh−ng kh«ng thÓ chØ v× muèn chuÈn bÞ chu
®¸o cho chiÕn dÞch mμ ®Ó lì thêi c¬.
Bëi vËy cã hai vÊn ®Ò lín, mét lμ vÊn ®Ò ®iÒu ®éng lùc
l−îng vμ b¶o ®¶m vËt chÊt hËu cÇn cho chiÕn tr−êng träng
®iÓm Sμi Gßn - Gia §Þnh trë nªn rÊt cÊp b¸ch; hai lμ vÊn
®Ò thêi c¬ ®· trë thμnh mÖnh lÖnh “tËp trung mäi lùc
l−îng, mäi ph−¬ng tiÖn, b¶o ®¶m cho trËn quyÕt chiÕn lÞch
sö giμnh toμn th¾ng”.
KhÈu hiÖu hμnh ®éng ®Ò ra cho c¶ n−íc lμ “tranh thñ
tõng giê, tõng phót xèc tíi mÆt trËn”.
Cuéc ch¹y ®ua víi thêi gian cμng trë nªn gÊp rót khi
c¶ ta vμ ®Þch ®Òu rÊt chó ý sö dông yÕu tè thêi gian. §Þch
®ang mong kÐo dμi cuéc chiÕn ®Õn mïa m−a. ¢m m−u cña
®Þch lμ ng¨n chÆn ®μ tiÕn c«ng cña ta chËm l¹i, ®Ó chóng
cßn hy väng mong manh vμo mét cøu c¸nh nμo ®ã, cßn h¬n
277
lμ chÕt. Cßn m−u cña ta th× ng−îc l¹i, ®ã lμ thÇn tèc. Ta
®ang r¸ng søc tiªu diÖt chóng tr−íc mïa m−a. BÊt ngê
chÝnh lμ ë yÕu tè thêi gian.
Chóng ta ®· cã nh÷ng bμi häc lÞch sö cña cha «ng vÒ
®¸nh ®ßn quyÕt ®Þnh cuèi cïng vμo thñ ®« - n¬i tËp trung
c¬ quan ®Çu n·o cña ®Þch ®Ó giμnh th¾ng lîi cuèi cïng.
§iÓn h×nh lμ Quang Trung ®· ®¸nh vμo thμnh Th¨ng
Long ®Ó chiÕn th¾ng qu©n thï b»ng cuéc hμnh qu©n thÇn
tèc bÊt ngê tõ Nam ra B¾c ®¹i ph¸ qu©n Thanh.
§Õn nay, chØ huy t¸c chiÕn trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i l¹i
cμng thÊy râ h¬n bao giê hÕt vai trß quan träng cña thêi
gian trong chiÕn ®Êu. Thêi gian lμ lùc l−îng. Thêi gian
còng mang tÝnh vËt chÊt. Nh÷ng ngμy ®Çu th¸ng 4-1975,
trªn tÊt c¶ nh÷ng nÎo ®−êng cña ®Êt n−íc, qu©n ®i, xe
ch¹y gÇn nh− ®Òu theo mét h−íng: tiÕn vÒ Sμi Gßn.
Tõ miÒn B¾c, c¸c lo¹i xe ngμy ®ªm hèi thóc, nèi ®u«i
nhau v−ît cung, v−ît tr¹m ®−a ng−êi vμ hμng vμo tiÒn
tuyÕn. Tinh thÇn tÊt c¶ cho tiÒn tuyÕn, tÊt c¶ cho chiÕn
th¾ng s«i næi h¬n bao giê hÕt. Bé T− lÖnh Qu©n khu 5 tæ
chøc nhiÒu ®oμn xe kÓ c¶ xe chë kh¸ch cña t− nh©n ë
nhiÒu vïng míi gi¶i phãng chuyÓn hμng ngh×n tÊn vò khÝ,
®¹n d−îc, hμng hãa võa thu ®−îc cña ®Þch ®−a ngay vμo
phôc vô chiÕn dÞch.
Sè vò khÝ ë T©y Nguyªn, kÓ c¶ sè chiÕn lîi phÈm ®·
®−îc ®−a gÊp vÒ Quy Nh¬n, Nha Trang lμ n¬i tËp kÕt
hËu cÇn.
Héi ®ång chi viÖn tiÒn ph−¬ng gåm c¸c ®ång chÝ: Trung
t−íng Hoμng Minh Th¶o, ThiÕu t−íng Vâ Thø, ThiÕu
278
t−íng L− Giang chuyªn lo phôc vô c¸nh qu©n h−íng ®«ng
vμ t©y cña chiÕn dÞch.
C¸c h−íng tiÕn qu©n ®−îc diÔn ra nh− sau:
Qu©n ®oμn 1
Sau ®ßn chiÕn l−îc kÕ tiÕp HuÕ - §μ N½ng, ngμy 25-
3-1975, Qu©n ®oμn 1 ®−îc lÖnh hμnh qu©n thÇn tèc
b»ng c¬ giíi vμo chiÕn tr−êng tham gia chiÕn dÞch gi¶i
phãng Sμi Gßn - Gia §Þnh. Lóc nμy, kÎ thï hÕt søc quan
t©m theo dâi nh÷ng cuéc chuyÓn qu©n cña ta, chó ý
nhiÒu ®Õn S− ®oμn 308, Qu©n ®oμn 1 vμ ®−êng 1, ®−êng
biÓn. Nh−ng S− ®oμn 308 vÉn ë vÞ trÝ ®· ®Þnh trªn miÒn
B¾c. §©y còng lμ m−u kÕ cña ta. §Ó l¹i s− ®oμn chñ lùc
nμy võa lμ ®Ó lõa ®Þch, võa ®Ó dù phßng b¶o vÖ hËu
ph−¬ng miÒn B¾c. Cßn Qu©n ®oμn 1 chän ®−êng t©y
Tr−êng S¬n, tuy nhiÒu ®Ìo l¾m dèc nh−ng cã thÓ c¬ ®éng
lùc l−îng lín mμ kh«ng bÞ ïn t¾c, gi÷ ®−îc bÝ mËt bÊt
ngê. Nh÷ng ®oμn xe liªn tôc ch¹y vÒ h−íng nam, qua
§øc LËp, Bï Gia MËp, xuèng §ång Xoμi, Léc Ninh råi
táa vμo c¸c c¸nh rõng cao su DÇu TiÕng, vμo chiÕn khu
§, men theo bê s«ng Sμi Gßn, s«ng BÐ, s«ng Vμm Cá
§«ng. Sau 20 ngμy ®ªm c¬ ®éng trªn ®−êng, phÇn lín lμ
®−êng rõng nói víi chiÒu dμi kho¶ng 1.200km, cuéc
hμnh qu©n ®Õn ®Ých ®óng thêi gian vμ an toμn.
Trong khi Qu©n ®oμn 1 hμnh qu©n ë phÝa t©y ®−êng
Tr−êng S¬n, th× ë trªn ®−êng 1 ven biÓn §«ng, Qu©n ®oμn
2 võa hμnh qu©n võa chiÕn ®Êu.
Qu©n ®oμn 2
Ngμy 4-4-1975, theo ®Ò nghÞ cña Bé T− lÖnh Qu©n
279
®oμn, Bé Tæng t− lÖnh trao nhiÖm vô cho ®ång chÝ NguyÔn
H÷u An, T− lÖnh Qu©n ®oμn 2 tæ chøc cuéc hμnh qu©n c¬
giíi däc miÒn duyªn h¶i (trôc ®−êng 1) võa ®−îc gi¶i
phãng. Trong qu¸ tr×nh tiÕn qu©n, Qu©n ®oμn 2 ph¶i tham
gia chiÕn ®Êu cïng lùc l−îng t¹i chç gi¶i phãng c¸c tØnh
miÒn duyªn h¶i Nam Trung Bé, më th«ng ®−êng vμo Nam
Bé. Trong th− ®Ò ngμy 3 th¸ng 4 giao nhiÖm vô cho Qu©n
®oμn 2, §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p nªu râ: “C¸c ®ång chÝ
lªn ®−êng lμm nhiÖm vô rÊt vÎ vang. CÇn hμnh ®éng thÇn
tèc, t¸o b¹o, bÊt ngê, ch¾c th¾ng”…
§©y lμ cuéc hμnh qu©n cña mét qu©n ®oμn võa míi
ra khái cuéc chiÕn ®Êu gi¶i phãng HuÕ - §μ N½ng ®·
chuyÓn sang c¬ ®éng mét c¸ch cã tæ chøc b»ng nhiÒu
ph−¬ng tiÖn c¬ giíi trªn nh÷ng chÆng ®−êng rÊt dμi víi
tèc ®é cao, võa ®i võa ®¸nh ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch chiÕn
dÞch tõ h−íng ®«ng.
Tõ giê phót nhËn lÖnh trë ®i, Bé T− lÖnh Qu©n ®oμn,
c¸c c¬ quan, c¸c ®¬n vÞ xèc l¹i ®éi h×nh chuÈn bÞ c¬ ®éng.
Khã kh¨n tr−íc m¾t lμ víi sè xe «t« hiÖn cã míi chØ
chuyªn chë ®−îc h¬n hai phÇn ba qu©n sè. Lùc l−îng c«ng
binh cÇu phμ cña qu©n ®oμn, nhÊt lμ phμ b¶o ®¶m cho xe
qua s«ng víi träng t¶i nÆng cßn qu¸ Ýt, nªn viÖc tæ chøc
v−ît s«ng cho c¸c lùc l−îng binh khÝ kü thuËt nÆng cña
qu©n ®oμn gÆp nhiÒu khã kh¨n; ngoμi ra cßn ph¶i b¶o ®¶m
nh÷ng vÊn ®Ò vËn chuyÓn, tiÕp tÕ ®¹n d−îc, nhiªn liÖu,
l−¬ng thùc, thùc phÈm do tuyÕn vËn t¶i kÐo dμi vμo ®Õn
Nam Bé ph¶i ®óng thêi gian quy ®Þnh vμ cã lÖnh lμ ph¶i
®¸nh ®−îc ngay.
280
 Víi quyÕt t©m vμ viÖc tËn thu chiÕn lîi phÈm ë HuÕ -
§μ N½ng t¹o nguån dù tr÷, víi sù gióp ®ì cña c¸c ®Þa
ph−¬ng trªn ®−êng tiÕn qu©n, Bé T− lÖnh Qu©n ®oμn vμ
c¸c ®¬n vÞ trong ®éi h×nh c¸nh qu©n h−íng ®«ng kiªn
quyÕt lªn ®−êng, võa tiÕn qu©n võa kh¾c phôc nh÷ng khã
kh¨n n¶y sinh trªn ®−êng hμnh tiÕn. Lóc nμy cã tin ®Þch
®· t¨ng c−êng lùc l−îng cho tuyÕn phßng thñ Phan Rang
vμ Xu©n Léc ®Ó chÆn ®μ tiÕn c«ng cña c¸nh qu©n h−íng
®«ng vμ ®«ng nam. §Ó gióp qu©n ®oμn võa hμnh qu©n
nhanh, võa ®¸nh th¾ng ®Þch, mét sè ph¸i viªn cña c¬ quan
Bé Quèc phßng vμ c¸c ®ång chÝ t− lÖnh h¶i qu©n, phã t−
lÖnh phßng kh«ng - kh«ng qu©n, phã t− lÖnh Qu©n khu 5
®· ®i tr−íc, chuÈn bÞ tr−íc, cho thªm xe «t« vËn t¶i, Trung
®oμn 83 c«ng binh cÇu phμ vμ tμu biÓn chë mét sè ®¬n vÞ
bé binh tõ §μ N½ng vμo Quy Nh¬n. Cuéc hμnh qu©n tiÕn
hμnh theo ph−¬ng ch©m “®¸nh ®Þch mμ ®i, më ®−êng mμ
tiÕn” vμ hμnh tiÕn theo nguyªn t¾c chiÕn ®Êu hiÖp ®ång
binh chñng.
S¸ng ngμy 7-4-1975 qu©n ®oμn b¾t ®Çu cuéc hμnh
qu©n th× ®iÖn sè 157 cña §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p võa
®Õn n¬i. §iÖn viÕt:
“MÖnh lÖnh:
ThÇn tèc, thÇn tèc h¬n n÷a! T¸o b¹o, t¸o b¹o h¬n n÷a!
Tranh thñ tõng giê, tõng phót, xèc tíi mÆt trËn gi¶i phãng
miÒn Nam. QuyÕt chiÕn vμ toμn th¾ng.
TruyÒn ®¹t tøc kh¾c ®Õn ®¶ng viªn, chiÕn sÜ.
V¨n”.
MÖnh lÖnh trªn tøc kh¾c biÕn thμnh nh÷ng khÈu hiÖu
kh¾p qu©n ®oμn b»ng hai ch÷ “ThÇn tèc”.
281
Chäc thñng phßng tuyÕn Phan Rang
Phan Rang lμ thÞ x· cña tØnh Ninh ThuËn, c¸ch Sμi
Gßn 350km vÒ phÝa b¾c, cã hai h¶i c¶ng lμ T©n Thμnh vμ
Ninh Ch÷, cã ®−êng 1 vμ ®−êng s¾t ch¹y qua, nèi liÒn Sμi
Gßn víi c¸c tØnh miÒn Trung. §Þch bè trÝ ë ®©y h¬n mét
v¹n qu©n, ®−îc sù chi viÖn cña h¶i qu©n vμ kh«ng qu©n.
ChÝnh quyÒn ThiÖu hy väng sÏ chÆn ®øng c¸nh qu©n
h−íng ®«ng cña ta ngay t¹i cöa ngâ Phan Rang.
T− lÖnh c¸nh qu©n h−íng ®«ng Lª Träng TÊn ®· chØ
thÞ tr−íc cho S− ®oμn 3 Sao Vμng Qu©n khu 5 ®¸nh ®ßn
më cöa. Trong ngμy 14 vμ 15-4-1975, S− ®oμn 3 liªn tôc
®¸nh ®Þch, chiÕm ®−îc quËn lþ Du Long vμ nhiÒu vÞ trÝ
kh¸c, lμm cho thÕ trËn phßng thñ Phan Rang cña ®Þch bÞ
nguy ngËp. C¸c t−íng lÜnh ngôy TrÇn V¨n §«n, NguyÔn
V¨n Toμn, NguyÔn VÜnh Nghi ph¶i cÊp tèc cïng t×m c¸ch
th¸o gì thÕ trËn.
5 giê s¸ng ngμy 16-4-1975, Qu©n ®oμn 2 ®−a S− ®oμn
325 tham gia trËn ®¸nh. Ph¸o ta d×m nhiÒu vÞ trÝ ®Þch
trong nh÷ng khèi löa. Hμng tr¨m xe «t«, xe t¨ng, thiÕt
gi¸p chë ®Çy chiÕn sÜ bé binh, nßng sóng h−íng ra phÝa
tr−íc vμ hai bªn tiÕn ®¸nh qu©n ®Þch. Thung lòng Phan
Rang Çm vang tiÕng næ cña c¸c lo¹i ®¹n vμ tiÕng gÇm cña
®éng c¬ xe c¬ giíi. C¶ng T©n Thμnh vμ c¶ng Ninh Ch÷
®−îc gi¶i phãng. §−êng rót ch¹y ra biÓn cña ®Þch bÞ c¸c
chiÕn sÜ ta bÞt chÆt.
Tèi 16-4-1975, Trung t−íng NguyÔn VÜnh Nghi, ChuÈn
t−íng Ph¹m Ngäc Sang, §¹i t¸ cè vÊn Mü GinvÐt L¬vÝt
cïng nhiÒu sÜ quan cña Bé chØ huy tiÒn ph−¬ng Qu©n khu
3 ngôy ®ang lñi trèn ë khu vùc b·i thuéc th«n Mü §øc
282
(n»m gi÷a s©n bay Thμnh S¬n vμ thÞ x· Phan Rang) bÞ c¸c
lùc l−îng truy quÐt tμn binh cña S− ®oμn 3 tãm gän.
TrËn tiÕn c«ng Phan Rang trong hμnh tiÕn b»ng søc
m¹nh hiÖp ®ång binh chñng cña Qu©n ®oμn 2 ®· th¾ng lîi.
Qu©n vμ d©n trªn miÒn duyªn h¶i gi¶i phãng hoμn toμn
thÞ x· Phan Rang vμ tØnh Ninh ThuËn, gãp phÇn quan
träng ®Ëp tan m−u m« cña Mü - ngôy ®Þnh ng¨n chÆn c¸c
lùc l−îng cña ta tõ xa trªn ®−êng tiÕn qu©n vÒ Sμi Gßn -
Gia §Þnh.
Ngay sau ®ã tõ Phan Rang vÒ Xu©n Léc, qu©n ®oμn
tiÕn qua c¸c vïng ®Þch ®ang cßn kiÓm so¸t, ®¸nh qua thÞ
x· Phan ThiÕt. Trªn nhiÒu ®o¹n ®−êng 1, ®Þch rót ch¹y
s¸t bê biÓn. Qu©n ta võa hμnh tiÕn võa ph¸ vì bé binh
®Þch ng¨n chÆn, l¹i võa ®¸nh tr¶ kh«ng qu©n vμ s½n sμng
®¸nh tr¶ h¶i qu©n ®Þch nÕu chóng tõ ngoμi biÓn Ëp vμo.
Trong ®ªm 17 vμ ngμy 18 th¸ng 4, qu©n vμ d©n ta gi¶i
phãng toμn bé vïng ®Êt trªn ®−êng tiÕn cña c¸nh qu©n
h−íng ®«ng, trong ®ã cã c¸c quËn lþ Phan RÝ, Tuy Phong,
S«ng Mao, Hßa §a. MÆc dï kh«ng kÞp hiÖp ®ång tr−íc,
nh−ng nhê cã tinh thÇn tÝch cùc, chñ ®éng cña c¸c lùc
l−îng t¹i chç vμ sù ñng hé, gióp ®ì to lín cña nh©n d©n
c¸c ®Þa ph−¬ng, cuéc tiÕn qu©n cña Qu©n ®oμn 2 ®· th¾ng
lîi. ë nhiÒu n¬i lùc l−îng næi dËy cña quÇn chóng c¸ch
m¹ng kÐo ra ®−êng 1 ®ãn bé ®éi, th«ng b¸o t×nh h×nh ®Þch
ë phÝa tr−íc vμ h−íng dÉn bé ®éi ®¸nh c¸c c¨n cø ®Þch ë
trong vïng.
Ngμy 18 th¸ng 4, Trung ®oμn 18 bé binh vμ bé ®éi
Qu©n khu 6 ®¸nh chiÕm c¸c môc tiªu qu©n sù trong vμ
283
xung quanh thÞ x· Phan ThiÕt, tiªu diÖt vμ lμm tan r·
toμn bé lùc l−îng ®Þch ë ®©y.
Qu©n ®oμn 4
§−îc thμnh lËp ngμy 20-7-1974, Qu©n ®oμn 4 cã hai s−
®oμn bé binh 7 vμ 9, Trung ®oμn ph¸o binh 24, Trung
®oμn phßng kh«ng 71, Trung ®oμn ®Æc c«ng 429, Trung
®oμn th«ng tin 69 vμ c¸c ®¬n vÞ b¶o ®¶m. ChiÕn th¾ng
®−êng 14 - Ph−íc Long ngμy 6-1-1975 cña Qu©n ®oμn 4 lμ
mét th¾ng lîi cã ý nghÜa “trinh s¸t chiÕn l−îc”, gãp phÇn
cñng cè v÷ng ch¾c quyÕt t©m chiÕn l−îc ®· ®−îc x¸c ®Þnh
cña Bé ChÝnh trÞ trong chiÕn côc mïa Xu©n 1975. §øng
ch©n ë miÒn §«ng Nam Bé, Qu©n ®oμn 4 ¸p s¸t Qu©n khu
2 cña nguþ, n»m trong m−u kÕ chiÕn l−îc, nh»m gh×m
ch©n c¸c lùc l−îng c¬ ®éng chiÕn l−îc cña ®Þch, lμm cho
chóng kh«ng thÓ chi viÖn cho chiÕn tr−êng T©y Nguyªn
khi bÞ qu©n ta ®¸nh.
Trong nh÷ng ngμy Qu©n ®oμn 2 cßn hμnh qu©n vμ
chiÕn ®Êu trªn nh÷ng d¶i ®Êt däc ven biÓn miÒn Trung,
Qu©n ®oμn 4 do ®ång chÝ Hoμng CÇm lμm T− lÖnh, ®ång
chÝ Hoμng ThÕ ThiÖn lμm ChÝnh ñy vμ lùc l−îng vò trang
Qu©n khu 7 ®· næ sóng tiÕn c«ng Xu©n Léc.
Tõ ®Çu th¸ng 4-1975, Mü - ngôy ®· thiÕt lËp mét tËp
®oμn phßng thñ m¹nh ë thÞ x· Xu©n Léc - Long Kh¸nh ®Ó
b¶o vÖ Sμi Gßn tõ h−íng ®«ng, ng¨n chÆn ®μ tiÕn qu©n
cña qu©n ta vÒ Sμi Gßn theo ®−êng 1 vμ ®−êng 20. §Þch
cho r»ng nÕu chóng gi÷ ®−îc Xu©n Léc - Long Kh¸nh th×
tuyÕn phßng thñ Biªn Hßa - Bμ RÞa - Vòng Tμu ch−a trùc
tiÕp bÞ uy hiÕp, s©n bay Biªn Hßa vμ c¶ s©n bay T©n S¬n
284
NhÊt cßn ho¹t ®éng ®−îc. §−êng 15 tõ Sμi Gßn ra Vòng
Tμu ®Ó tiÕp nhËn hμng viÖn trî Mü vμ rót ch¹y khi cÇn
vÉn do chóng kiÓm so¸t.
Trung ®oμn 95B thuéc S− ®oμn 325 sau khi tham gia
gi¶i phãng thÞ x· Bu«n Ma Thuét còng ®−îc lÖnh vÒ ®©y
tham gia chiÕn ®Êu.
Qu©n ®oμn 4 tæ chøc tiÕn c«ng vμo thÞ x· Xu©n Léc.
Mü - ngôy nÐm thªm lùc l−îng: L÷ ®oμn 1 dï, Trung
®oμn 8, Liªn ®oμn 2 biÖt ®éng, t¸m tiÓu ®oμn ph¸o binh vμ
hai chiÕn ®oμn xe t¨ng, xe bäc thÐp tõ T©y Ninh sang t¨ng
c−êng cho S− ®oμn 18 vμo Xu©n Léc ®Ó ph¶n kÝch, cè gi÷
Xu©n Léc b»ng mäi gi¸. M¸y bay ®Þch tõ c¸c s©n bay Biªn
Hoμ, T©n S¬n NhÊt, Trμ Nãc nÐm bom d÷ déi xuèng Xu©n
Léc. Cuéc chiÕn ®Êu gi÷a ta vμ ®Þch ë mÆt trËn Xu©n Léc
diÔn ra gi»ng co, quyÕt liÖt, th−¬ng vong nhiÒu. Ta vμ ®Þch
giμnh giËt nhau tõng ®o¹n hμo, tõng c¨n nhμ, gãc phè.
TÝnh chÊt gi»ng co quyÕt liÖt trong trËn ®¸nh nμy kh«ng
chØ n»m trong ph¹m vi cña Xu©n Léc - Long Kh¸nh, nã
liªn quan ®Õn viÖc mÊt cßn cña ngôy quyÒn Sμi Gßn. TrËn
®¸nh kÐo dμi, kh«ng døt ®iÓm do ta chän c¸ch ®¸nh, x¸c
®Þnh h−íng tiÕn c«ng chÝnh ch−a phï hîp; mÆt kh¸c ®Þch
®· t¨ng c−êng lùc l−îng vμ chèng tr¶ quyÕt liÖt, dån mäi
nç lùc ®Ó gi÷ lÊy cöa ngâ Sμi Gßn. NÕu trËn chiÕn cø tiÕp
tôc nh− vËy sÏ ¶nh h−ëng lín ®Õn tèc ®é tiÕn qu©n cña
chiÕn dÞch. V× vËy, Bé Tæng tham m−u vμ Bé chØ huy chiÕn
dÞch gi¶i phãng Sμi Gßn ®Òu thÊy cÇn cã sù thay ®æi trong
c¸ch ®¸nh cña ta.
§ång chÝ TrÇn V¨n Trμ ®−îc cö xuèng Qu©n ®oμn 4 ®Ó
trùc tiÕp chØ huy thùc hiÖn c¸ch ®¸nh míi.
285
XuÊt ph¸t tõ nhËn ®Þnh Xu©n Léc chØ cã gi¸ trÞ phßng
thñ khi ®−îc nèi liÒn víi Biªn Hoμ, Bé T− lÖnh MiÒn vμ
Qu©n ®oμn 4 quyÕt ®Þnh chuyÓn c¸ch ®¸nh, tõ tiÕn c«ng
th¼ng vμo thÞ x· sang ®¸nh c¸c ®¬n vÞ ®Þch ph¶n kÝch ë
vßng ngoμi, chia c¾t Xu©n Léc víi Biªn Hoμ vμ c¾t ®−êng 2
®i Bμ RÞa. Ph¸o cña Qu©n ®oμn 4 b¾n m·nh liÖt vμo c¸c
®¬n vÞ S− ®oμn 18 ®Þch ra cøu nguy cho ®ång bän ë vßng
ngoμi. Ph¸o ®Æc c«ng miÒn b¾n ph¸ s©n bay Biªn Hoμ. S−
®oμn 6 Qu©n khu 7 vμ Trung ®oμn 95B Qu©n ®oμn 2 ®¸nh
chiÕm ng· ba DÇu D©y. §−êng 1 tõ Biªn Hoμ ®i Xu©n Léc
bÞ c¾t ®øt. Qu©n ®Þch ë Xu©n Léc bÞ tæn thÊt nÆng. ThÞ x·
Xu©n Léc hoμn toμn bÞ bao v©y, c« lËp.
§ªm 20 th¸ng 4, tr−íc nguy c¬ bÞ qu©n ta bao v©y vμ
tiªu diÖt, toμn bé lùc l−îng ®Þch ë Xu©n Léc ®· bá ch¹y t¸n
lo¹n vÒ phÝa Bμ RÞa. Ngμy 22 th¸ng 4, qu©n vμ d©n ta gi¶i
phãng B×nh Tuy.
Xu©n Léc ®−îc gi¶i phãng. C¸nh cöa cuèi cïng trªn
®−êng 1 tiÕn vμo Sμi Gßn - Gia §Þnh ®· më. Ngμy 24
th¸ng 4, c¸c lùc l−îng cña Qu©n ®oμn 2 tiÕn qu©n qua thÞ
x· Xu©n Léc cßn ®ang nghi ngót khãi löa, vμo tíi vÞ trÝ tËp
kÕt ë rõng ¤ng QuÕ, phÝa nam c¸ch thÞ x· 8km thuéc
miÒn §«ng Nam Bé, chuÈn bÞ ®¸nh th¼ng vμo hang æ cuèi
cïng cña ®Þch.
Gi¶i phãng quÇn ®¶o Tr−êng Sa
Thêi gian h×nh thμnh vμ chiÕn ®Êu cña c¸nh qu©n
h−íng ®«ng còng lμ thêi gian trªn mÆt biÓn §«ng, H¶i
qu©n nh©n d©n ViÖt Nam tham gia trËn quyÕt chiÕn chiÕn
l−îc víi nhiÖm vô: vËn chuyÓn bé ®éi vμ ph−¬ng tiÖn chiÕn
286
®Êu víi sè l−îng cao nhÊt, thêi gian nhanh nhÊt vμ an
toμn. §ång thêi khÈn tr−¬ng x©y dùng lùc l−îng, ®¸p øng
yªu cÇu chiÕn ®Êu gi¶i phãng c¸c h¶i ®¶o vμ tiÕp qu¶n c¸c
c¬ së h¶i qu©n ®Þch. Tõ ngμy 1 ®Õn 3-4-1975, h¶i qu©n ta
lÇn l−ît tiÕn lªn chiÕm c¸c c¨n cø Quy Nh¬n, Nha Trang,
Cam Ranh. Nh÷ng mòi tiÕn c«ng trªn biÓn cña h¶i qu©n
ta cã t¸c dông uy hiÕp kÎ thï, lμm cho chóng hoang mang
dao ®éng vμ ph¶i gi¶m bít c¸c ho¹t ®éng chi viÖn, yÓm trî
tõ tμu biÓn lªn ®Êt liÒn.
Ngμy 4-4-1975 lμ ngμy Qu©n khu 5 vμ H¶i qu©n nh©n
d©n nhËn ®−îc ®iÖn cña §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p: “§iÖn
®Æc biÖt, 4-4-1975. Göi Khu ñy, Qu©n khu ñy vμ Bé T−
lÖnh Khu 5 vμ Bé T− lÖnh H¶i qu©n. Theo chØ thÞ cña Bé
ChÝnh trÞ, Th−êng vô Qu©n ñy giao nhiÖm vô cho Khu ñy,
Qu©n khu ñy vμ Bé T− lÖnh Khu 5 vμ Bé T− lÖnh H¶i
qu©n khÈn tr−¬ng nghiªn cøu kÕ ho¹ch t¸c chiÕn vμ tiÕn
hμnh mäi c«ng t¸c chuÈn bÞ ®Ó khi cã thêi c¬ th× kÞp thêi
gi¶i phãng quÇn ®¶o Tr−êng Sa, coi ®ã lμ mét nhiÖm vô
rÊt quan träng”.
Bé Tæng t− lÖnh nªu râ quÇn ®¶o Tr−êng Sa thuéc chñ
quyÒn ViÖt Nam, nã gi÷ vÞ trÝ chiÕn l−îc rÊt quan träng.
HiÖn nay qu©n ngôy Sμi Gßn ®ang ®ãng qu©n trªn mét sè
®¶o. Ngoμi ra cßn cã h¶i qu©n mét sè n−íc kh¸c ho¹t ®éng
®ãng gi÷ ë mét sè ®¶o trong quÇn ®¶o Tr−êng Sa. Ph¶i cã
thêi c¬ cô thÓ ®Ó gi¶i phãng ®¶o. NÕu ta ®¸nh sím t×nh
h×nh sÏ phøc t¹p, nÕu ta ®¸nh chËm h¶i qu©n n−íc ngoμi
sÏ cã thÓ ®Õn chiÕm gi÷. V× vËy, trong bøc ®iÖn ngμy 13-4-
1975, §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p cßn nªu râ: ®Þch rót ®¶o
nμo ta ph¶i chiÕm lÜnh ngay ®¶o ®ã. NÕu ®Þch cã triÖu
287
chøng rót hay b¾t ®Çu rót, ta ph¶i kÞp thêi ®¸nh ngay vμ
ph¶i b¶o ®¶m ch¾c th¾ng.
Nh÷ng ngμy qu©n vμ d©n ta ®¸nh ®Þch ë Xu©n Léc lμ
nh÷ng ngμy trªn biÓn §«ng, lùc l−îng h¶i qu©n vμ ®Æc
c«ng ta hμnh ®éng ngay. Ngμy 14-4-1975 ta ®¸nh chiÕm
®¶o Song Tö T©y, c¸ch bê biÓn §μ N½ng - n¬i xuÊt ph¸t
cña h¶i qu©n ta kho¶ng 800km. Ngμy 20-4-1975 tr−íc
nguy c¬ bÞ bao v©y vμ bÞ tiªu diÖt, qu©n ®Þch ë Xu©n Léc
buéc ph¶i th¸o ch¹y. Thêi c¬ gi¶i phãng ®¶o ®· xuÊt hiÖn.
ChØ trong mÊy ngμy tõ 24 ®Õn 27-4-1975, c¸c ®¶o S¬n Ca,
Nam YÕt, Sinh Tån, An Bang, Tr−êng Sa lÇn l−ît ®−îc
gi¶i phãng.
H¶i qu©n nh©n d©n vμ c¸c lùc l−îng Qu©n khu 5 hoμn
thμnh xuÊt s¾c nhiÖm vô, gãp phÇn cïng ®¹i qu©n ta ë
trªn ®Êt liÒn, víi n¨m c¸nh qu©n, xiÕt chÆt vßng v©y xung
quanh thμnh phè Sμi Gßn chuÈn bÞ ®¸nh th¼ng vμo nh÷ng
hang æ cßn l¹i cña ®Þch trong néi ®« Sμi Gßn.
Qu©n ®oμn 3
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn võa kÕt thóc, ngμy 26-3-1975
Qu©n ®oμn 3 ra ®êi trªn c¬ së c¸c s− ®oμn chiÕn ®Êu trong
chiÕn dÞch T©y Nguyªn, do ®ång chÝ Vò L¨ng lμm T− lÖnh.
ChØ h¬n m−êi ngμy sau ®ã, qu©n ®oμn nhËn nhiÖm vô
tham gia chiÕn dÞch gi¶i phãng Sμi Gßn.
S− ®oμn 316 tõ Bu«n Ma Thuét theo ®−êng 14 vμo
phÝa t©y b¾c Sμi Gßn. S− ®oμn 320 ®ang ë Tuy Hßa ®−îc
lÖnh quay trë l¹i ®−êng 7, råi theo ®−êng 14 hμnh qu©n
qua §øc LËp, Bu Pr¨ng, B×nh Long vμo miÒn §«ng Nam
Bé. S− ®oμn 10 sau khi gi¶i phãng Nha Trang, Cam Ranh
288
®−îc sù gióp ®ì cña Qu©n khu 6 ®· tõ Ba Ngßi xuyªn qua
c¨n cø B¸c ¸i ®Õn T©n Mü, ®−êng 11 ®Ó lªn Tuyªn §øc råi
theo ®−êng 20 hμnh qu©n vÒ vÞ trÝ tËp kÕt cña Qu©n ®oμn
3 trªn h−íng t©y b¾c Sμi Gßn vμ t¹m dõng ë DÇu TiÕng
vμo ngμy 25-4-1975.
Së chØ huy Qu©n ®oμn 3 ®ãng t¹m ë DÇu TiÕng ®Ó råi
tiÕn vÒ Cñ Chi, Tr¶ng Bμng triÓn khai thÕ trËn, s½n sμng
b−íc vμo trËn ®¸nh cuèi cïng.
§oμn 232
Ngay tõ ®Çu n¨m 1975, c¨n cø vμo chñ tr−¬ng cña Bé
ChÝnh trÞ vμ Qu©n uû Trung −¬ng, Bé Tæng t− lÖnh ®· chØ
thÞ cho Bé T− lÖnh MiÒn ®−a mét bé phËn chñ lùc xuèng
ho¹t ®éng ë chiÕn tr−êng Khu 8. §oμn 232 ®−îc thμnh lËp
gåm S− ®oμn 5, S− ®oμn 3 bé binh, c¸c ®¬n vÞ binh chñng
vμ ®−îc t¨ng c−êng thªm S− ®oμn 9 Qu©n ®oμn 4. §ång
chÝ Lª §øc Anh lμm T− lÖnh vμ ®ång chÝ Lª V¨n T−ëng
lμm ChÝnh uû.
§Çu th¸ng 4-1975, phèi hîp víi mÆt trËn Xu©n Léc, S−
®oμn 5 tiÕn c«ng khu vùc phßng thñ ë Thñ Thõa - BÕn Løc
kh«ng døt ®iÓm ®−îc, ph¶i chuyÓn sang cñng cè bμn ®¹p ë
t©y thÞ x· T©n An, më ®−êng xuèng phÝa b¾c ®−êng 4. S−
®oμn 3 vμ 9 më ®−îc khu vùc An Ninh - Léc Giang, t¹o
bμn ®¹p thuËn lîi ®Ó tiÕn ®¸nh Sμi Gßn.
C¸c lùc l−îng vò trang Khu 8 ®Èy m¹nh ho¹t ®éng, diÖt
45 ®ån bèt vμ ph©n chi khu qu©n sù, gi¶i phãng 12 x· thuéc
c¸c huyÖn Ch©u Thμnh, CÇn §−íc..., t¹o ®iÒu kiÖn tiÕn c«ng
Sμi Gßn tõ h−íng nam. Khu 9 ®−a S− ®oμn 4 vμo ¸p s¸t CÇn
Th¬, ®Æc c«ng ®¸nh ph¸ khèng chÕ s©n bay Trμ Nãc.
289
T¹i Sμi Gßn, s¸u trung ®oμn ®Æc c«ng, bèn tiÓu ®oμn vμ
11 ®éi biÖt ®éng bÝ mËt triÓn khai lùc l−îng ë vïng ven vμ
¸p s¸t c¸c môc tiªu ë néi thμnh, chuÈn bÞ chiÕm vμ gi÷ c¸c
cÇu lín ra vμo thμnh phè.
Thμnh uû Sμi Gßn - Gia §Þnh ®iÒu ®éng c¸n bé vμo néi
thμnh vμ c¸c x· vïng ven, s½n sμng ph¸t ®éng quÇn chóng
næi dËy phèi hîp víi ®ßn tiÕn c«ng cña bé ®éi chñ lùc.
Mét thÕ trËn bao v©y thμnh phè tõ nhiÒu mÆt, m¹nh
vμ hiÓm, phèi hîp trong vμ ngoμi, phèi hîp tiÕn c«ng qu©n
sù vμ næi dËy cña quÇn chóng ®−îc h×nh thμnh nhanh
chãng s½n sμng cho trËn quyÕt chiÕn cuèi cïng.
Tæ chøc chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh
Ngμy 2-4-1975, c¬ quan tiÒn ph−¬ng cña Bé (§oμn
A75) rêi T©y Nguyªn vμo §«ng Nam Bé. Ngμy 3-4-1975 vÒ
®Õn c¬ quan cña Bé chØ huy MiÒn ë phÝa t©y thÞ trÊn Léc
Ninh vμ thμnh lËp Së chØ huy chiÕn dÞch gi¶i phãng Sμi
Gßn. §©y lμ mét thÞ trÊn ®−îc gi¶i phãng tõ n¨m 1972,
cïng víi toμn tØnh Ph−íc Long ®−îc gi¶i phãng ®Çu n¨m
1975, trë thμnh mét khu c¨n cø cña ta, mét ®Þa bμn réng
lín thuËn lîi cho cuéc tiÕn c«ng vμo Sμi Gßn s¾p tíi.
Ngμy 7-4-1975, c¸c ®ång chÝ trong Trung −¬ng Côc
vμ Qu©n ñy MiÒn ®· lμm viÖc, gióp tiÒn ph−¬ng cña
Qu©n ñy Trung −¬ng vμ Bé Tæng t− lÖnh mau chãng t×m
hiÓu t×nh h×nh chiÕn tr−êng Nam Bé vμ t×nh h×nh Sμi
Gßn - Gia §Þnh.
Ngμy 8-4-1975, phi c«ng NguyÔn Thμnh Trung ®−îc
lÖnh nÐm bom vμo dinh tæng thèng ngôy ®· hoμn thμnh
nhiÖm vô thËt ®óng lóc. Cïng ngμy ®ång chÝ Lª §øc Thä
290
phæ biÕn néi dung NghÞ quyÕt Bé ChÝnh trÞ häp ngμy 25-3-
1975 ë Hμ Néi vÒ viÖc thμnh lËp Bé chØ huy chiÕn dÞch gi¶i
phãng Sμi Gßn - Gia §Þnh, gåm cã ®ång chÝ V¨n TiÕn
Dòng - T− lÖnh, ®ång chÝ Ph¹m Hïng - ChÝnh ñy, ®ång chÝ
TrÇn V¨n Trμ, Lª §øc Anh - Phã t− lÖnh kiªm chØ huy
c¸nh qu©n phÝa t©y nam Sμi Gßn, tøc lμ §oμn 232, ®ång
chÝ Lª Träng TÊn lμ Phã t− lÖnh chØ huy c¸nh qu©n phÝa
®«ng, ®ång chÝ §inh §øc ThiÖn lμ Phã t− lÖnh phô tr¸ch
hËu cÇn, ®ång chÝ Lª Quang Hßa lμ Phã chÝnh ñy Bé chØ
huy chiÕn dÞch, v.v..
Trung −¬ng Côc miÒn Nam, Qu©n ñy vμ Bé T− lÖnh B2
vÉn tiÕp tôc nhiÖm vô nh− tr−íc víi toμn miÒn.
C¸c bé t− lÖnh qu©n chñng, binh chñng, qu©n ®oμn
®−îc Bé chØ huy chiÕn dÞch trao nhiÖm vô.
Ngμy 14-4-1975, bøc ®iÖn sè 37/TK cña Bé ChÝnh trÞ,
do ®ång chÝ Lª DuÈn ký tªn, ®−îc göi ®Õn Bé chØ huy chiÕn
dÞch. Bøc ®iÖn viÕt:
“§ång ý chiÕn dÞch Sμi Gßn lÊy tªn lμ chiÕn dÞch Hå
ChÝ Minh!”.
Ngμy 20-4-1975, tin ng−êi Mü b¾t ®Çu di t¶n ®· ®−îc
x¸c nhËn. §ªm ®ã, ®Þch ch¹y khái Xu©n Léc. H«m sau
NguyÔn V¨n ThiÖu tõ chøc.
ThÞ x· Xu©n Léc ®−îc gi¶i phãng. C¸nh cöa phÝa ®«ng
trªn ®−êng tiÕn vμo Sμi Gßn ®−îc më. Qu©n ®oμn 4, Qu©n
®oμn 2, S− ®oμn 3 Qu©n khu 5 vμ c¸c lùc l−îng vò trang
®Þa ph−¬ng h×nh thμnh mét mòi vu håi chiÕn dÞch rÊt
hiÓm ë phÝa ®«ng vμ ®«ng nam Sμi Gßn.
ChÝnh thÕ trËn ®éc ®¸o ®· cã tõ l©u Êy ®ang t¹o nh÷ng
®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho c¸c binh ®oμn chñ lùc lín cña
291
ta võa thÇn tèc ®Õn vÞ trÝ tËp kÕt ®· cã thÓ s½n sμng thùc
hμnh ngay mét chiÕn dÞch lín.
Ngμy 22-4-1975, mét bøc ®iÖn cña ®ång chÝ Lª DuÈn
®−îc chuyÓn gÊp vμo chiÕn tr−êng. Bøc ®iÖn nh¾c l¹i viÖc
®Þch bá Xu©n Léc, viÖc ThiÖu tõ chøc råi kh¼ng ®Þnh sÏ cã
rèi lo¹n lín trong néi bé ngôy. Phong trμo nh©n d©n cã thÓ
cã b−íc ph¸t triÓn míi. Mü - ngôy ®ang t×m c¸ch tr× ho·n
cuéc tiÕn c«ng cña ta vμo Sμi Gßn, lËp chÝnh phñ míi vμ
®−a ra ®Ò nghÞ víi ta vÒ ngõng b¾n víi hy väng ®i ®Õn mét
gi¶i ph¸p chÝnh trÞ hßng cøu v·n t×nh thÕ, tr¸nh bÞ thÊt
b¹i hoμn toμn. Thêi c¬ qu©n sù vμ chÝnh trÞ ®Ó më cuéc
tæng tiÕn c«ng vμo Sμi Gßn ®· chÝn muåi. Ta cÇn tranh thñ
tõng ngμy, kÞp thêi ph¸t ®éng tiÕn c«ng ®Þch trªn c¸c
h−íng, kh«ng ®Ó chËm. KÞp thêi hμnh ®éng lóc nμy lμ b¶o
®¶m ch¾c ch¾n nhÊt ®Ó giμnh th¾ng lîi hoμn toμn.
ë mÆt trËn Sμi Gßn - Gia §Þnh, trong mÊy ngμy nμy tõ
Bé chØ huy chiÕn dÞch ®Õn bé chØ huy c¸c c¸nh qu©n, c¸c
®¬n vÞ, ®Þa ph−¬ng ®Òu gÊp rót hoμn thμnh nh÷ng phÇn
viÖc lín tr−íc lóc chiÕn dÞch lÞch sö më mμn.
C¶ Sμi Gßn - Gia §Þnh, mét thμnh phè réng lín nhÊt
ViÖt Nam, qu©n ®Þch bè trÝ phßng ngù vßng trong vßng
ngoμi mÊy tr¨m ngh×n qu©n mμ Bé chØ huy chiÕn dÞch chØ
chän cã n¨m môc tiªu lín nhÊt ®Ó nhanh chãng ®¸nh
chiÕm b»ng ®−îc. §ã lμ: Bé Tæng tham m−u ngôy, dinh
§éc lËp, BiÖt khu thñ ®«, Tæng nha c¶nh s¸t vμ s©n bay
T©n S¬n NhÊt. §ã lμ n¨m c¸i “huyÖt träng” nhÊt trong c¬
thÓ suy nh−îc cña chÕ ®é Mü - ngôy. §Ëp tróng n¨m c¸i
®ã th× ngôy qu©n, ngôy quyÒn nh− r¾n mÊt ®Çu. TrËn
quyÕt chiÕn chiÕn l−îc sÏ mau kÕt thóc th¾ng lîi.
292
 Cuèi cïng, Bé chØ huy chiÕn dÞch quyÕt ®Þnh: c¸ch
®¸nh cña chiÕn dÞch lÞch sö nμy lμ dïng mét bé phËn lùc
l−îng thÝch hîp trªn tõng h−íng ®ñ søc h×nh thμnh bao
v©y, chia c¾t chÆn gi÷ qu©n ®Þch l¹i kh«ng cho chóng rót
ch¹y vÒ Sμi Gßn, tiªu diÖt vμ lμm tan r· t¹i chç c¸c s−
®oμn bé binh chñ lùc cña ®Þch phßng thñ vßng ngoμi. §ång
thêi dïng ®¹i bé phËn lùc l−îng cña ta nhanh chãng thäc
s©u ®¸nh chiÕm c¸c ®Þa bμn then chèt ë vïng ven, më
®−êng cho c¸c binh ®oμn ®ét kÝch c¬ giíi hãa m¹nh ®·
®−îc tæ chøc chÆt chÏ, tiÕn nhanh theo c¸c trôc ®−êng lín
®¸nh th¼ng vμo n¨m môc tiªu ®· lùa chän trong néi
thμnh. C¸c lùc l−îng ®Æc c«ng, c¸c ®éi biÖt ®éng, c¸c lùc
l−îng an ninh vò trang vμ tù vÖ thμnh phè, c¸c lùc l−îng
chÝnh trÞ cña quÇn chóng Sμi Gßn - Gia §Þnh sÏ ®¸nh
chiÕm tr−íc c¸c cÇu qua s«ng, c¸c vÞ trÝ bμn ®¹p cho bé ®éi
chñ lùc tiÕn qu©n, dÉn ®−êng cho c¸c ®¬n vÞ, trõ gian vμ
ph¸t ®éng quÇn chóng næi dËy.
Trung −¬ng Côc, Qu©n ñy MiÒn, Bé chØ huy chiÕn dÞch
®Òu nhËn thøc r»ng kÎ thï cã thÓ sÏ g©y thªm nhiÒu téi ¸c
®èi víi nh©n d©n tr−íc giê tμn cña chóng. V× vËy, viÖc næi
dËy cña quÇn chóng ph¶i ®−îc h−íng dÉn, chØ ®¹o vÒ h×nh
thøc vμ thêi ®iÓm sao cho phï hîp.
Nh÷ng ngμy h¹ tuÇn th¸ng 4, qu©n vμ d©n ta ë mÆt
trËn Sμi Gßn - Gia §Þnh võa chuÈn bÞ gÊp rót cho trËn
®¸nh cuèi cïng, võa chó ý t×m biÕt, l¾ng nghe nh÷ng tin
vui tõ c¸c n¬i ®−a ®Õn. §¹i sø Mü ë Phn«m Pªnh ®· cïng
tay ch©n rót ch¹y sang Th¸i Lan. B¸o chÝ thÕ giíi b×nh
luËn cuéc rót lui cña Mü ë Campuchia lμ cuéc diÔn tËp
cña chóng ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc rót ch¹y khái Nam ViÖt
293
Nam. C¸ch m¹ng Lμo ®ang tiÕn b−íc. Mçi tin vui cña c¸c
b¹n Lμo lμ mét sù cæ vò tÝch cùc tinh thÇn c¸n bé, chiÕn
sÜ ta ë mÆt trËn Sμi Gßn - Gia §Þnh trong nh÷ng ngμy s«i
®éng nμy.
Mét lùc l−îng lín kh«ng qu©n, h¶i qu©n Mü víi h¬n ba
chôc tμu chiÕn, bèn tμu s©n bay vμ hμng tr¨m m¸y bay c¸c
lo¹i ngμy vμ ®ªm ho¹t ®éng rÊt véi v· cho cuéc rót ch¹y tõ
ngμy 21-4-1975.
T−íng U©yen thèt lªn: T×nh h×nh qu©n sù lμ tuyÖt
väng. Ngμy 23-4-1975, ®Õn l−ît Tæng thèng Pho cay ®¾ng
nãi t¹i tr−êng §¹i häc Niu Oãcli©n: ChiÕn tranh ®· kÕt
thóc ®èi víi ng−êi Mü, kh«ng thÓ gióp ®ì ng−êi ViÖt Nam
®−îc n÷a, hä ph¶i ®−¬ng ®Çu víi bÊt cø sè phËn nμo ®ang
chê ®îi hä.
§óng nh− Bé ChÝnh trÞ ®· nhËn ®Þnh: Thêi c¬ qu©n
sù vμ chÝnh trÞ ®Ó më cuéc tæng tiÕn c«ng vμo Sμi Gßn ®·
chÝn muåi.
®ßn chiÕn l−îc cuèi cïng -
ChiÕn dÞch Hå ChÝ Minh
Ngμy 25-4-1975, nh÷ng dßng ng−êi võa lÝnh, võa d©n
tõ nhiÒu ng¶ ë ngo¹i vi Sμi Gßn x« ®Èy nhau ch¹y vμo
thμnh phè. Cã tr¹m g¸c cña ngôy qu©n ng¨n chÆn ®· bÞ
chÝnh lÝnh ngôy rót ch¹y næ sóng råi v−ît qua. Thªm
nhiÒu sø qu¸n ph−¬ng T©y ®ãng cöa. Thªm nhiÒu kiÒu
d©n c¸c n−íc véi v· ra ®i. Riªng viÖc di t¶n toμn bé ng−êi
Mü vÉn ch−a ®−îc “chÝnh thøc duyÖt y”. C¶ ®¹i sø Matin
vμ KÝtxinhgi¬ ®Òu nãi: N¨m ngμn ng−êi Mü cßn l¹i lóc nμy
294
cã t¸c dông t©m lý rÊt quan träng! Chóng t«i kh«ng thÓ
nãi r»ng ®· hÕt hy väng th−¬ng l−îng víi ®èi ph−¬ng.
C¸i tia hy väng mμ Matin nãi ®Õn ®· khiÕn Mü Ðp
NguyÔn V¨n ThiÖu rót lui ®Ó ®−a D−¬ng V¨n Minh lªn,
nh−ng ThiÖu c−ìng l¹i b»ng c¸ch ®äc diÔn v¨n tõ chøc,
trao quyÒn tæng thèng cho TrÇn V¨n H−¬ng 72 tuæi, cè ý
kÐo dμi thªm Ýt ngμy c¸i “chÝnh quyÒn ThiÖu kh«ng cßn
ThiÖu”. §ã lμ kho¶ng thêi gian cÇn cho ThiÖu thu xÕp
mang theo nhiÒu cña c¶i ®· v¬ vÐt ®−îc, chuån ra n−íc
ngoμi an toμn.
MÆt kh¸c, ®¹i sø Mü còng cßn ®Æt chót hy väng ë bän
t−íng lÝnh ngôy, cho r»ng qu©n ®éi ngôy vÉn cßn s½n sμng
chiÕn ®Êu, vÉn cßn kh¸ nhiÒu kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu!
Tõ ngμy 22 ®Õn 25-4-1975, lùc l−îng ®Þch cßn l¹i cã bèn
s− ®oμn bé binh 22, 25, 5, 18 vμ s− ®oμn thuû qu©n lôc
chiÕn, hai l÷ ®oμn dï, mét l÷ ®oμn kþ binh thiÕt gi¸p, ba
liªn ®oμn biÖt ®éng qu©n, 19 tiÓu ®oμn ph¸o binh, 800 m¸y
bay, 862 tμu h¶i qu©n cïng lùc l−îng b¶o an, c¶nh s¸t,
phßng vÖ d©n sù... tæ chøc phßng thñ vßng ngoμi (c¸ch
trung t©m Sμi Gßn 30-50km) ven ®« vμ néi ®«.
Mü - ngôy cñng cè l¹i lùc l−îng, h×nh thμnh ba
tuyÕn phßng thñ Sμi Gßn. ë tuyÕn ngoμi, ®Þch bè trÝ n¨m
s− ®oμn ngôy gi÷ tõ Long An ®Õn T©y Ninh xuèng Biªn
Hßa, Long B×nh. ë ngo¹i vi Sμi Gßn, ®Þch bè trÝ hai l÷
®oμn dï vμ ba liªn ®oμn biÖt ®éng trªn bèn khu vùc: khu
b¾c tõ Hãc M«n, CÇu B«ng vμo ®Õn T©n S¬n NhÊt; khu
t©y tõ VÜnh Léc, Ch©u HiÖp, Bμ H«m, B×nh Ch¸nh trë
vμo; khu ®«ng tõ Gß VÊp ®Õn quËn 9; khu nam tõ Nhμ BÌ
trë vμo. Trong néi thμnh Sμi Gßn ®Þch tæ chøc thμnh n¨m
295
liªn khu, sö dông c¶nh s¸t vμ phßng vÖ d©n sù lμm lùc
l−îng chñ yÕu.
§Æc ®iÓm bè trÝ phßng thñ cña ®Þch ë Sμi Gßn vμ vïng
chung quanh lμ ngoμi m¹nh, trong yÕu. Chóng dån c¸c
s− ®oμn m¹nh vμ binh khÝ kü thuËt ra vßng ngoμi hßng
ng¨n chÆn vμ ®Èy lïi c¸c mòi tiÕn c«ng cña ta. Tuy
nhiªn, lùc l−îng dï vμ biÖt ®éng qu©n ë tuyÕn ngo¹i vi
Sμi Gßn yÕu v× ®· tæn thÊt nÆng, tæ chøc xéc xÖch, binh
lùc bÞ ph©n t¸n ®èi phã trªn nhiÒu h−íng, dÔ bÞ c« lËp,
bao v©y, chia c¾t. Nh×n chung ®Þch ®ang trong qu¸ tr×nh
bÞ thiÖt h¹i nÆng, tan r· lín, tinh thÇn vμ søc chiÕn ®Êu
bÞ sa sót nghiªm träng. Nh−ng trªn chiÕn tr−êng Nam Bé
vμ riªng mÆt trËn Sμi Gßn - Gia §Þnh, hai qu©n ®oμn 3
vμ 4 ngôy ch−a ph¶i ®¸nh nhau nªn chóng ch−a bÞ hçn
lo¹n, tan r·. Chóng cßn cã kh¶ n¨ng ngoan cè chèng cù
hßng kÐo dμi ®Õn mïa m−a.
§Æc ®iÓm bè trÝ lùc l−îng chñ lùc c¬ ®éng cña ta cho
®Õn ngμy 25-4-1975, trªn h−íng t©y b¾c, h−íng tiÕn c«ng
chñ yÕu, Qu©n ®oμn 3 ®· chuyÓn h−íng sang phÝa t©y
s«ng Sμi Gßn. Trªn h−íng b¾c, Qu©n ®oμn 1 ®· triÓn khai
ë nam s«ng BÐ. Trªn h−íng ®«ng, Qu©n ®oμn 2 ®· ®−a lùc
l−îng vμo chiÕm lÜnh trËn ®Þa. Sau khi gi¶i phãng Xu©n
Léc, Qu©n ®oμn 4 khÈn tr−¬ng triÓn khai ®éi h×nh chiÕn
®Êu ë nam - b¾c ®−êng 1. ë h−íng t©y vμ t©y nam tuy gÆp
khã kh¨n trong viÖc ®−a lùc l−îng vμo vÞ trÝ tËp kÕt, §oμn
232, ®−îc t¨ng c−êng S− ®oμn 341 cña Bé, Trung ®oμn ®éc
lËp 16 cña miÒn vμ ®−îc S− ®oμn 6 cña Qu©n khu 7 phèi
thuéc, ®· ®−a c¸c ®¬n vÞ vμo khu vùc tËp kÕt.
Trong t¸c chiÕn t¹o thÕ ë phÝa nam vμ t©y nam, chñ lùc
296
cña miÒn vμ cña Qu©n khu 8 ®· ¸p s¸t lé 4 vμ c¸c huyÖn
ven ®«. ë phÝa b¾c vμ t©y b¾c, ta ®· ¸p s¸t T©n Uyªn, Gß
DÇu, Cñ Chi; ë phÝa ®«ng, ta ¸p s¸t Tr¶ng Bom, Hè Nai vμ
c¨n cø N−íc Trong.
C¸c lùc l−îng ®Æc c«ng, biÖt ®éng vμ lùc l−îng thμnh
®éi Sμi Gßn ®· ®øng h¼n ë ven ®«, ¸p s¸t c¸c môc tiªu
®−îc ph©n c«ng. §ã lμ s¸u ®oμn ®Æc c«ng (t−¬ng ®−¬ng s¸u
trung ®oμn) tõ tr−íc vÉn b¸m v÷ng ®Þa bμn vïng ven vμ
liªn tôc ho¹t ®éng trong vïng sau l−ng ®Þch; lμ bèn tiÓu
®oμn vμ nhiÒu ®éi biÖt ®éng ë ngo¹i thμnh, 60 tæ ho¹t ®éng
ë néi thμnh. Ngoμi ra, cßn kho¶ng 300 quÇn chóng vò
trang vμ lùc l−îng quÇn chóng ®«ng ®¶o do c¸c ®éi biÖt
®éng tæ chøc vμ chØ huy. C¸c ®¹i ®éi, tiÓu ®oμn tËp trung
cña thμnh ®éi vμ hai trung ®oμn 1 vμ 2 Gia §Þnh bè trÝ ë
t©y vμ t©y b¾c thμnh phè. C¸c ®¬n vÞ lùc l−îng vò trang
c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé ®ang b¸m s¸t vμ tiÕn c«ng,
bao v©y ®Þch trªn c¸c ®Þa bμn chung quanh Sμi Gßn, s½n
sμng phèi hîp víi chñ lùc ®Ó gi¶i phãng ®Þa ph−¬ng m×nh.
Hμng tr¨m c¸n bé vμ hμng tr¨m ®éi viªn vò trang ®·
vμo ®øng ch©n ë c¸c lâm chÝnh trÞ ®Ó h−íng dÉn c¸c tæ
chøc vμ ®oμn thÓ, chuÈn bÞ cho quÇn chóng vïng ven vμ
néi ®« næi dËy phèi hîp khi qu©n chñ lùc tiÕn c«ng.
ThÕ ®øng cña lùc l−îng vò trang t¹i chç cña ta ë Sμi
Gßn vμ vïng chung quanh lμ thÕ bao v©y, c« lËp Sμi Gßn,
chia c¾t lùc l−îng ®Þch ë bªn trong víi bªn ngoμi, s½n
sμng thäc vμo néi ®«, lμm chç dùa cho quÇn chóng s½n
sμng næi dËy.
§Õn ngμy 25-4-1975, so s¸nh lùc l−îng chñ lùc ®«i bªn,
ta ba - ®Þch mét, ta ë vμo thÕ ¸p ®¶o ®Þch. Ta võa cã c¸c
297
qu©n ®oμn chñ lùc m¹nh, sung søc, võa cã lùc l−îng t¹i
chç dåi dμo ®Òu kh¾p, bè trÝ ¸p s¸t ®Þch tõ néi ®« ra tuyÕn
ngoμi. Lùc l−îng l·nh ®¹o ë c¬ së vμ lùc l−îng chÝnh trÞ
quÇn chóng ®Òu ®· s½n sμng.
Víi t×nh h×nh thuËn lîi, víi thÕ trËn nãi trªn, chiÕn
dÞch sÏ kÕt thóc nhanh chãng vμ sÏ h¹n chÕ tíi møc thÊp
nhÊt nh÷ng tæn thÊt vÒ tÝnh m¹ng vμ tμi s¶n cña nh©n
d©n trong thμnh phè.
LÇn ®Çu tiªn, ta huy ®éng tíi nöa triÖu qu©n tham gia
mét chiÕn dÞch t¸c chiÕn hiÖp ®ång binh chñng quy m« lín,
tiÕn c«ng vμo mét thμnh phè lín nhÊt miÒn Nam, sμo
huyÖt cuèi cïng cña ®Þch. C«ng t¸c chÝnh trÞ cã vai trß
quan träng ®Æc biÖt, lμm cho toμn qu©n qu¸n triÖt s©u s¾c
quyÕt t©m chiÕn l−îc cña Bé ChÝnh trÞ lμ tiªu diÖt vμ lμm
tan r· toμn bé qu©n ®Þch, gi¶i phãng Sμi Gßn, gi¶i phãng
hoμn toμn miÒn Nam.
ThÕ trËn chiÕn dÞch ®· hoμn thiÖn, c¸c lùc l−îng lín
cña qu©n ta lÇn l−ît vμo vÞ trÝ triÓn khai.
LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö gi¶i phãng d©n téc, ta tËp
trung mét binh lùc rÊt lín víi −u thÕ ¸p ®¶o, bao gåm 15
s− ®oμn, n¨m trung l÷ ®oμn bé binh, 20 trung l÷ ®oμn
ph¸o binh, mét s− ®oμn vμ bèn trung ®oμn ph¸o cao x¹,
mét trung ®oμn tªn löa phßng kh«ng, 15 tiÓu ®oμn xe
t¨ng vμ xe bäc thÐp; nhiÒu ®¬n vÞ ®Æc c«ng vμ c¸c lùc
l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng. §Ó phèi hîp víi ®ßn tiÕn c«ng
qu©n sù, ta cßn t¨ng c−êng gÇn 200 c¸n bé l·nh ®¹o quÇn
chóng ë néi, ngo¹i thμnh ®Ó tæ chøc næi dËy trong ®« thÞ
vμ vïng ven.
Ngμy 26 th¸ng 4, ta h×nh thμnh thÕ bao v©y Sμi Gßn tõ
298
n¨m h−íng. H−íng t©y b¾c Qu©n ®oμn 3, h−íng b¾c Qu©n
®oμn 1, h−íng ®«ng b¾c Qu©n ®oμn 4, h−íng ®«ng nam
Qu©n ®oμn 2, trªn h−íng ®«ng nμy hai qu©n ®oμn 2 vμ 4
cïng song song ®ét kÝch, h−íng t©y nam §oμn 232. ChiÕn
tr−êng Nam Bé bïng lªn nh− mét c¬n lèc.
§ªm 26-4-1975, trªn h−íng t©y vμ t©y nam, §oμn 232
vμ c¸c lùc l−îng næ sóng tiÕn c«ng ®¸nh c¾t ®−êng 4,
chiÕm ®o¹n BÕn Løc ®i T©n An, chiÕm thÞ x· HËu NghÜa,
chi khu qu©n sù §øc Hoμ, thÞ x· T©n An, BÕn Løc. Nh©n
d©n vïng Hãc M«n, Bμ §iÓm vμ x· Phó Thä Hoμ næi dËy,
c« lËp hoμn toμn Sμi Gßn víi §ång b»ng s«ng Cöu Long.
Sau ®ã qu©n ta kh¾c phôc khã kh¨n ®−a binh khÝ kü thuËt
v−ît s«ng Vμm Cá §«ng vμo chiÕm lÜnh tuyÕn xuÊt ph¸t
tiÕn c«ng. Hai trung ®oμn thuéc Qu©n khu 8, trªn h−íng
nam ®øng ch©n ë b¾c CÇn Giuéc, chiÕm lÜnh ®−êng tØnh lé
sè 5, s½n sμng thäc s©u vμo quËn 8 vμ Nhμ BÌ.
Ngμy 27 th¸ng 4, trªn h−íng b¾c Qu©n ®oμn 1 ®¸nh
chiÕm thÞ trÊn T©n Uyªn, bao v©y Phó Léc, võa tiÕn xuèng
L¸i Thiªu, võa hμnh tiÕn tiªu diÖt ®Þch ë §øc C¬, B×nh
Mü, ®−a toμn bé lùc l−îng vμo chiÕm lÜnh khu vùc xuÊt
ph¸t tiÕn c«ng. S− ®oμn 312 chiÕm lÜnh xong trËn ®Þa, mét
bé phËn cña S− ®oμn 320B v−ît s«ng sang phÝa t©y ®−êng
16, chuÈn bÞ bμn ®¹p cho s− ®oμn thäc s©u. Lùc l−îng vò
trang vμ quÇn chóng tØnh B×nh D−¬ng næi dËy phèi hîp
víi chñ lùc.
Ngμy 28 th¸ng 4, Qu©n ®oμn 2 tõ h−íng ®«ng nam ®ét
ph¸ tõ c¸nh ph¶i tiÕn c«ng c¨n cø N−íc Trong, chi khu
qu©n sù Long Thμnh vμ thÞ x· Bμ RÞa. Tõ trËn ®Þa ph¸o ë
Nh¬n Tr¹ch võa chiÕm ®−îc, ta næ sóng b¾n ph¸ s©n bay
299
T©n S¬n NhÊt. Vμo håi 16 giê 40 phót, n¨m chiÕc m¸y bay
A37 chiÕm ®−îc cña Mü do phi c«ng cña ta l¸i ®· déi bom
xuèng s©n bay T©n S¬n NhÊt ph¸ huû 20 m¸y bay, g©y cho
®Þch mét bÊt ngê lín, lμm t¨ng thªm sù ho¶ng lo¹n cña
chóng. Bé Tæng tham m−u nguþ ë Sμi Gßn bÞ tª liÖt, bän
t−íng lÜnh t×m ®−êng ch¹y trèn, t©m lý tuyÖt väng lan
trμn trong toμn bé lùc l−îng nguþ qu©n, nguþ quyÒn.
Trong khi ®ã côm c¬ ®éng thäc s©u cña qu©n ®oμn lμ L÷
®oμn 203 bao gåm gÇn 100 xe t¨ng vμ xe bäc thÐp chë theo
bé binh ®−îc t¨ng c−êng, bá l−ít qua c¸c ho¶ ®iÓm däc
®−êng nhanh chãng tiÕn vÒ h−íng Sμi Gßn.
Trªn h−íng ®«ng, Qu©n ®oμn 4 ®ét ph¸ tõ c¸nh ph¶i
vμo c¸c tuyÕn phßng thñ vßng ngoμi cña ®Þch, lμm chñ
®−êng 2 vμ phÇn lín ®−êng 15, ¸p s¸t Vòng Tμu, gi¶i
phãng gÇn hÕt tØnh Ph−íc Tuy vμ phÇn lín tØnh Biªn Hßa,
nh−ng ch−a chiÕm ®−îc Biªn Hßa, Vòng Tμu, Nh¬n Tr¹ch
theo kÕ ho¹ch. Sau khi tiªu diÖt vμ chiÕm ®−îc c¸c vÞ trÝ
kiªn cè ë ngo¹i « Sμi Gßn lμ Long B×nh, Long Thμnh, N−íc
Trong, ph¸ vì tuyÕn phßng ngù vßng ngoμi kiªn cè, Bé T−
lÖnh Qu©n ®oμn 2 chíp thêi c¬, tæ chøc mét côm c¬ ®éng
thäc s©u.
H−íng ®«ng ®Þch ngoan cè chèng cù, lμm chËm b−íc
tiÕn cña Qu©n ®oμn 4. Qu©n ®oμn 2 ph¸t triÓn thuËn lîi
h¬n, nh÷ng ®¬n vÞ thäc s©u ®· vßng qua c¨n cø Long
B×nh ph¸t triÓn theo xa lé Biªn Hoμ - Sμi Gßn. §©y lμ
mét c¸ch ®¸nh rÊt s¸ng t¹o, rÊt kÞp thêi theo t− t−ëng
thÇn tèc vμ còng rÊt truyÒn thèng. Trong lÞch sö, §« ®èc
§Æng TiÕn §«ng ®· tõng chØ huy mét c¸nh qu©n bÊt ngê
tiªu diÖt §èng §a, råi thäc s©u vμo Th¨ng Long, ®©y lμ
300
mòi bao v©y chiÕn dÞch, mòi kú binh kÕt hîp víi mòi
chÝnh binh cña Quang Trung gãp phÇn lμm nªn chiÕn
th¾ng Ngäc Håi, gi¶i phãng thμnh Th¨ng Long, ®Ëp tan
30 v¹n qu©n M·n Thanh.
Trªn h−íng t©y b¾c, Qu©n ®oμn 3 tiªu diÖt c¨n cø §ång
Dï, nh©n d©n vïng ®Êt thÐp Cñ Chi næi dËy chiÕm quËn
lþ. S− ®oμn 316 cïng lùc l−îng vò trang T©y Ninh tæ chøc
chèt chÆt ë Phó Mü vμ ®«ng Tr¶ng Bμng, c¾t nhiÒu lé trªn
®o¹n ®−êng 22. S− ®oμn 10 (Qu©n ®oμn 3) ®¸nh s©n bay
T©n S¬n NhÊt vμ Së chØ huy hμnh qu©n Bé Tæng tham
m−u nguþ, phèi hîp víi Qu©n ®oμn 1 ®¸nh chiÕm Bé Tæng
tham m−u nguþ Sμi Gßn. Qu©n ta liªn tôc ®¸nh ®Þch ph¶n
kÝch, gi÷ v÷ng thÕ bao v©y chia c¾t tõng côm qu©n ®Þch
trªn ®−êng 22 vμ ®−êng 1. Phèi hîp víi Qu©n ®oμn 3, lùc
l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng vμ nh©n d©n Tr¶ng Bμng, HiÕu
ThiÖn, Khiªm H¹nh, Ph−íc Ninh bao v©y, bøc hμng, bøc
rót nhiÒu ®ån bèt, gi¶i phãng nhiÒu x·, Êp vïng n«ng th«n
T©y Ninh. Lùc l−îng vò trang vïng ven gi¶i phãng mét sè
Êp trªn ®−êng 7 (b¾c Cñ Chi). Lùc l−îng ®Æc c«ng b¸m s¸t
cÇu B×nh Ph−íc trªn s«ng Sμi Gßn vμ c¸c môc tiªu tõ cÇu
B×nh Ph−íc ®Õn Qu¸n Tre, ®ång thêi chuÈn bÞ thäc s©u
vμo s©n bay T©n S¬n NhÊt.
ChØ sau ba ngμy chuÈn bÞ gÊp, buæi chiÒu ngμy 28-4-
1975, kh«ng qu©n ta kÞp thêi sö dông m¸y bay lÊy ®−îc
cña ®Þch ®¸nh ®Þch. Håi 16 giê 40 phót, n¨m chiÕc A37 do
phi c«ng ta ®iÒu khiÓn nÐm bom s©n bay T©n S¬n NhÊt.
NhiÒu m¸y bay ®Þch bÞ ph¸ hñy, kÓ c¶ m¸y bay Mü tóc
trùc ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch “di t¶n”. Sμi Gßn n¸o ®éng v×
®ßn bÊt ngê.
301
Tin nμy loan ®i gÇn nh− ®ång thêi víi tin TrÇn V¨n
H−¬ng trao ghÕ tæng thèng cho D−¬ng V¨n Minh. Viªn
tæng thèng míi kªu gäi qu©n ®éi ngôy “b¶o vÖ nh÷ng vïng
®Êt ®ai cßn l¹i”, “mäi ng−êi ph¶i gi÷ v÷ng”.
Qua hai ngμy ®Çu cña chiÕn dÞch, bé ®éi trªn c¸c
h−íng ®· thùc hiÖn ®−îc kÕ ho¹ch tiÕn c«ng bao v©y, c«
lËp Sμi Gßn, chia c¾t ®Þch gi÷a tuyÕn ngoμi víi néi ®«.
Qu©n ta c¾t ®−êng 15 tõ Sμi Gßn ®i Vòng Tμu vμ ®−êng 4
tõ Sμi Gßn vÒ §ång b»ng s«ng Cöu Long. Trªn h−íng
®«ng, mÆc dï ®Þch ra søc chèng ®ì, hai qu©n ®oμn 4 vμ 2
cña ta chiÕm ®−îc mét sè môc tiªu quan träng nh− Tr¶ng
Bom, Long Thμnh, §øc Th¹nh, thÞ x· Bμ RÞa vμ lμm chñ
c¨n cø N−íc Trong. Lùc l−îng cña ta trªn h−íng b¾c vμ
t©y b¾c triÓn khai, h×nh thμnh thÕ bao v©y chia c¾t ®Þch ë
vßng ngoμi, lμm cho c¸c s©n bay Biªn Hßa vμ T©n S¬n
NhÊt bÞ tª liÖt. Sμi Gßn bÞ bao v©y vμ hoμn toμn c« lËp c¶
vÒ ®−êng bé, ®−êng kh«ng vμ ®−êng thñy. Phèi hîp víi
chñ lùc, lùc l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng vμ nh©n d©n vïng
ngoμi vμ vïng ven ®« kÞp thêi tiÕn c«ng vμ næi dËy, gi¶i
phãng ®−îc nhiÒu vïng n«ng th«n réng lín bao quanh c¸c
chi khu, quËn lþ, c¸c tiÓu khu vμ c¸c c¨n cø lín chung
quanh Sμi Gßn.
§iÒu ®¸ng quan t©m lóc nμy lμ chØ ®¹o c¸c ®¬n vÞ ®Æc
c«ng ®¸nh chiÕm vμ gi÷ c¸c cÇu, nhÊt lμ trªn h−íng ®«ng,
®Ó b¶o ®¶m tèc ®é tiÕn qu©n cña qu©n ®oμn vμ ®−a binh
khÝ kü thuËt cña §oμn 232 sang s«ng kÞp thêi phèi hîp víi
c¸c h−íng kh¸c tiÕn c«ng vμo néi ®«.
Trªn h−íng §ång b»ng s«ng Cöu Long, lùc l−îng vò
trang cña Qu©n khu 8 vμ 9 ¸p s¸t c¸c thÞ x· CÇn Th¬,
302
Mü Tho, k×m ch©n c¸c s− ®oμn cña Qu©n ®oμn 4 ngôy, qu©n ta më cuéc tiÕn c«ng lín nh»m tiªu diÖt mét bé
khèng chÕ s©n bay B×nh Thñy. Lùc l−îng chÝnh trÞ vμ phËn quan träng lùc l−îng ®Þch trªn tuyÕn phßng thñ
vò trang c¸c tØnh, huyÖn ¸p s¸t c¸c chi khu, quËn lþ, vßng ngoμi vμ tõng giê, tõng phót xiÕt chÆt vßng v©y
thÞ x·, thÞ trÊn. ViÖc ®¸nh vμ c¾t ®−êng 4 ®−îc xóc tiÕn quanh Sμi Gßn.
khÈn tr−¬ng.
Tæng c«ng kÝch
ChØ míi sau hai ngμy ta tiÕn c«ng, hÖ thèng chØ huy
Ngμy 28-4-1975, Bé chØ huy chiÕn dÞch nhËn ®Þnh thêi
cña ®Þch, tõ Bé Tæng tham m−u ®Õn Bé chØ huy Qu©n
c¬ ®ang thuËn lîi vμ h¹ lÖnh: Tõ s¸ng 29-4-1975, toμn mÆt
®oμn 3, ®Òu rèi lo¹n. NhiÒu tªn cÇm ®Çu ngôy qu©n, ngôy
trËn sÏ tæng c«ng kÝch. §¬n vÞ nμo tiÕn nhanh cø ®¸nh
quyÒn tiÕp tôc di t¶n theo Mü. ViÖc D−¬ng V¨n Minh
chiÕm dinh §éc lËp, kh«ng chê ®¬n vÞ b¹n. Tæng tiÕn c«ng
thay TrÇn V¨n H−¬ng nãi lªn vÞ thÕ chÝnh trÞ vμ qu©n sù
®ång lo¹t trªn n¨m h−íng tiÕn vμo Sμi Gßn.
cña Mü s¾p sôp ®æ, nh−ng chóng vÉn hy väng vμo con bμi
C¸c s− ®oμn, qu©n ®oμn chÊp hμnh nghiªm chØnh
cuèi cïng cã thÓ ®øng ra dμn xÕp víi ta nh»m ®¹t tíi
mÖnh lÖnh chiÕn ®Êu vμ kÕ ho¹ch hiÖp ®ång. Khã kh¨n,
“ngõng b¾n”.
trë ng¹i ®−îc kh¾c phôc víi tinh thÇn nç lùc, khÈn tr−¬ng,
Ngμy 28-4-1975, §¹i t−íng Vâ Nguyªn Gi¸p göi ®iÖn
linh ho¹t vμ s¸ng t¹o. MÆc dï tèc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau,
®éng viªn toμn thÓ c¸n bé vμ chiÕn sÜ, ®¶ng viªn vμ ®oμn
nh−ng c¸c mòi, c¸c h−íng ®Òu ®¸nh chiÕm ®−îc c¸c môc
viªn “anh dòng tiÕn lªn giμnh toμn th¾ng cho chiÕn dÞch
tiªu quy ®Þnh. Ta tiªu diÖt vμ lμm tan r· ®¹i bé phËn qu©n
lÞch sö mang tªn B¸c Hå vÜ ®¹i”. Bøc ®iÖn viÕt:
®Þch ë vßng ngoμi, më ®−îc cöa thäc s©u trªn c¸c h−íng.
1. ChiÕn dÞch ®· b¾t ®Çu víi nh÷ng th¾ng lîi gißn gi·.
Trªn h−íng t©y b¾c, t©y vμ t©y nam, lùc l−îng thäc s©u
Chóng t«i tÊt c¶ ®Òu rÊt phÊn khëi, göi lêi chóc c¸c anh
®· vμo tíi ®Þa bμn quy ®Þnh. Trªn h−íng ®«ng, ®Þch ngoan
kháe vμ giμnh ®−îc toμn th¾ng.
cè chèng cù, nh−ng Qu©n ®oμn 2 ph¸t triÓn thuËn lîi, lùc
2. C¸c anh nh¾c c¬ quan tham m−u vμ chÝnh trÞ:
l−îng thäc s©u vßng qua c¨n cø Long B×nh vμ ®ang ph¸t
a) §i ®«i víi mÖnh lÖnh t¸c chiÕn, cÇn cã chØ thÞ cô thÓ
triÓn trªn xa lé. C¸c lùc l−îng ven ®« phèi hîp víi c¸c
vÒ nhiÖm vô, ph¹m vi qu¶n lý thμnh phè cña tõng ®¬n vÞ;
c¸nh qu©n, kÞp thêi ®¸nh chiÕm vμ gi÷ nh÷ng cÇu quan
b) Xóc tiÕn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th¾ng lîi, tiªu diÖt vμ
träng vμ nh÷ng môc tiªu ®−îc ph©n c«ng, ®ång thêi chÆn
lμm tan r· qu©n ®Þch ë §ång b»ng s«ng Cöu Long;
®¸nh, diÖt vμ b¾t toμn qu©n ®Þch tõ ngoμi ch¹y vμo Sμi
c) Cã dù kiÕn vÒ viÖc ®iÒu chØnh lùc l−îng sau khi miÒn
Gßn. Lùc l−îng vò trang ®Þa ph−¬ng vμ quÇn chóng næi
Nam ®−îc hoμn toμn gi¶i phãng, nhÊt lμ nh÷ng viÖc ®iÒu
dËy trªn c¸c h−íng tiÕn c«ng cña chñ lùc kÞp thêi phèi hîp
chØnh cÇn lμm tr−íc mïa m−a.
chÆt chÏ, tÝch cùc tiÕn c«ng ®Þch. Lùc l−îng ba mòi trong
Nh− vËy tõ 17 giê ngμy 26 ®Õn 28-4-1975 lμ hai ngμy

303 304
vïng s©u chñ ®éng næi dËy tù gi¶i phãng ®Þa ph−¬ng
m×nh, t¹o nªn mét thÕ chung lμ chñ lùc ph¸t triÓn ®Õn ®©u
th× vïng gi¶i phãng më réng ®Õn ®ã.
Trong vßng ba ngμy, nhÊt lμ ngμy 29, sù ®èi phã cña
®Þch tuy cã nh−ng nãi chung lμ mau chãng tan r·, rót
ch¹y hoÆc ®Çu hμng. Thùc tÕ cho thÊy hÖ thèng chØ huy
cña ®Þch ®· bÞ rèi lo¹n kh«ng cßn ph¸t huy ®−îc t¸c
dông. Bé m¸y ngôy quyÒn, nhÊt lμ ë c¬ së sôp ®æ. Cuéc di
t¶n cña Mü vμ bän tay sai ®ang xóc tiÕn víi tèc ®é khÈn
tr−¬ng nhÊt.
Bé ChÝnh trÞ vμ Qu©n ñy Trung −¬ng nh¾c nhë Qu©n
ñy vμ Bé T− lÖnh MiÒn vÒ viÖc qu¶n lý thμnh phè, tiÕp tôc
ph¸t triÓn th¾ng lîi, tiªu diÖt vμ lμm tan r· hoμn toμn c¸c
lùc l−îng ®Þch cßn l¹i ë c¸c khu vùc kh¸c, nhÊt lμ ë §ång
b»ng s«ng Cöu Long, c¸c ®¶o C«n S¬n vμ Phó Quèc, ®éng
viªn tinh thÇn c¸ch m¹ng triÖt ®Ó vμ chiÕn ®Êu liªn tôc
cho ®Õn th¾ng lîi hoμn toμn, kh¾c phôc mäi hiÖn t−îng
tháa m·n dõng l¹i. §Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn th¾ng lîi sau
khi gi¶i phãng Sμi Gßn, Qu©n ñy Trung −¬ng nh¾c ngay
viÖc chuÈn bÞ s©n bay T©n S¬n NhÊt ®Ó sö dông kh«ng
qu©n vμo kÕ ho¹ch míi. Bé T− lÖnh Phßng kh«ng - Kh«ng
qu©n chuÈn bÞ hai ®¹i ®éi chiÕn sÜ l¸i A37 ë Phan Rang.
C¸c phi ®éi Mig còng ®−îc lÖnh chuÈn bÞ s½n sμng cÊt
c¸nh khi cã lÖnh.
S¸ng ngμy 30-4-1975 ë mÆt trËn Sμi Gßn, t×nh h×nh
chiÕn sù diÔn ra trªn c¸c h−íng:
- Qu©n ®oμn 4
8 giê s¸ng, sau khi tiªu diÖt ®Þch ë tuyÕn phßng thñ Hè
305
Nai, S− ®oμn 7, ®¬n vÞ thäc s©u cña Qu©n ®oμn 4, theo
®−êng 1 ph¸t triÓn vμo Biªn Hßa. CÇu Míi bÞ ®Þch ph¸
sËp, cÇu GhÒnh qu¸ yÕu, xe t¨ng kh«ng qua ®−îc, qu©n ta
ph¶i quay l¹i cÇu xa lé s«ng §ång Nai ®Ó tiÕn vμo thμnh
phè Sμi Gßn. C¸c ®¬n vÞ cßn l¹i cña Qu©n ®oμn 4 tiÕp tôc
ph¸t triÓn tiÕn c«ng khu qu©n sù Biªn Hßa. S− ®oμn 6
®¸nh chiÕm chØ huy së Qu©n khu 3, Bé T− lÖnh S− ®oμn 3
ngôy vμ s©n bay Biªn Hßa. S− ®oμn 341 ®¸nh chiÕm c¨n
cø Hãc Bμ Thøc vμ c¸c thÞ x· Biªn Hßa, Thñ §øc, sau ®ã
ph¸t triÓn vμo néi ®«.
- Qu©n ®oμn 1
Còng trong buæi s¸ng ngμy 30-4-1975 ë h−íng b¾c, S−
®oμn 320B ®−îc lÖnh t¨ng tèc ®é tiÕn qu©n. §Õn L¸i
Thiªu, s− ®oμn theo ®−êng 13 tiÕn th¼ng vÒ cÇu B×nh
TriÖu, b¾t c¶ L÷ kþ binh 3 vμ ThiÕt ®oμn 6 ngôy ®Çu
hμng (bän nμy ®ang rót ch¹y vÒ Sμi Gßn) thu nhiÒu xe
t¨ng, thiÕt gi¸p. Trung ®oμn 48 dïng t¸m xe ®Þch b¾t tï
binh l¸i dÉn ®−êng qua cÇu B×nh TriÖu, theo ®−êng B¹ch
§»ng, Chi L¨ng tiÕn th¼ng vÒ Bé Tæng tham m−u ngôy
b¾t liªn l¹c víi §éi biÖt ®éng Z28. Anh em biÖt ®éng cho
biÕt: tõ s¸ng nhiÒu t−íng t¸ ngôy ®· bá ch¹y nh−ng biÖt
kÝch dï vÉn ngoan cè gi÷ c¸c cæng vμ chèng cù quyÕt liÖt.
Tõ 9 giê s¸ng, mét tæ biÖt ®éng 17 ng−êi c¶i trang lμm
lÝnh ngôy, bÊt ngê ®¸nh chiÕm cæng sè 3 råi thäc th¼ng
vμo khu lμm viÖc trong Bé Tæng tham m−u ngôy. Mét tæ
kh¸c cña Z28 diÖt khu trung t©m ®iÖn to¸n, b¾t viªn ®¹i
t¸ phô tr¸ch trung t©m nμy cïng 30 sÜ quan, h¹ sÜ quan
vμ giao nhiÖm vô cho hä ph¶i b¶o vÖ ph−¬ng tiÖn cïng
306
khÝ tμi ®Ó giao cho qu©n ®éi gi¶i phãng. Tæ thø ba cña
Z28 sau khi tiÕn c«ng vμo cæng sè 2 kh«ng thμnh c«ng,
chuyÓn sang ®¸nh cæng sè 3 th× gÆp Trung ®oμn 48.
Trung ®oμn tr−ëng cho tæ biÖt ®éng biÕt ®· lμm chñ c¸c
c¬ quan thuéc Bé Tæng tham m−u ngôy (trõ khu vùc do
Trung ®oμn 28 S− ®oμn 10 ®· chiÕm gi÷) víi ®Çy ®ñ hå s¬
tμi liÖu, m¸y mãc vμ ph−¬ng tiÖn lμm viÖc.
ë bªn ngoμi, Trung ®oμn 27 S− ®oμn 320B phèi hîp víi
lùc l−îng vò trang tØnh B×nh D−¬ng, ®¸nh chiÕm trung
t©m huÊn luyÖn S− ®oμn 5 ngôy vμ chi khu quËn lþ L¸i
Thiªu; ®¸nh qu©n ®Þch tõ Thñ DÇu Mét ch¹y vÒ, b¾t tï
binh dÉn ®−êng tiÕn vÒ cÇu B×nh Ph−íc (do ®Æc c«ng
chiÕm l¹i lÇn thø hai lóc 7 giê 30 phót). Sau khi qua cÇu
qu©n ta ®¸nh chiÕm khu Bé T− lÖnh c¸c binh chñng ngôy
vμ chi khu quËn lþ Gß VÊp, ®ång thêi cho mét bé phËn
tiÕn vÒ dinh §éc lËp.
Trong khi ®ã, S− ®oμn 312 tiÕn c«ng tiªu diÖt vμ lμm
tan r· mét bé phËn S− ®oμn 5 ngôy, tiÕn c«ng c¨n cø Phó
Lîi, diÖt lùc l−îng chÝnh cña ®Þch ë tiÓu khu B×nh D−¬ng
vμ lùc l−îng cßn l¹i cña S− ®oμn 5 ngôy. Bän nμy gåm
1.200 tªn cïng víi 36 xe ®ang rót tõ BÕn C¸t, Lai Khª vÒ
An Lîi. Sau ®ã, S− ®oμn 312 ph¸t triÓn lªn ®¸nh chiÕm
chi khu quËn lþ BÕn C¸t, b¾t toμn bé hÖ thèng k×m kÑp
cña ®Þch.
- Qu©n ®oμn 3
Tõ 6 giê s¸ng ngμy 30 th¸ng 4, ë h−íng t©y b¾c mét
ph©n ®éi thuéc S− ®oμn 10 tiÕn c«ng TiÓu ®oμn 8 dï cña
®Þch vμ lμm chñ ng· t− B¶y HiÒn. Ph¸o binh b¾n cÊp tËp
307
vμo s©n bay T©n S¬n NhÊt khi ph©n ®éi nμy ph¸t triÓn
vμo L¨ng Cha C¶ råi chiÕm ®ãng cæng sè 5 cña s©n bay.
Nh−ng c¶ ba lÇn tiÕn c«ng, xe t¨ng ®Òu bÞ háa lùc ®Þch
chÆn l¹i. Qu©n ta ph¶i tæ chøc l¹i ®éi h×nh tiÕn c«ng vμ
®−a ph¸o 85 ly lªn ng¾m b¾n trùc tiÕp, diÖt háa ®iÓm
chèng t¨ng cña ®Þch. V−ît qua cöa sè 5, ph©n ®éi ®¸nh
th¼ng vμo chiÕm Bé T− lÖnh s− ®oμn kh«ng qu©n vμ khu
truyÒn tin trong s©n bay. Trong khi ®ã, mét ph©n ®éi kh¸c
cña S− ®oμn 10 ®¸nh chiÕm Bé T− lÖnh qu©n dï vμ liªn
l¹c víi c¸c ph¸i ®oμn qu©n sù cña ta ë tr¹i §avÝt. §Õn 11
giê, ph©n ®éi thø ba tiÕn c«ng Bé T− lÖnh kh«ng qu©n.
§Õn 14 giê c¸c tiÓu ®oμn 4, 5, 6 Trung ®oμn 24 thuéc S−
®oμn 10 ®· hoμn toμn lμm chñ s©n bay T©n S¬n NhÊt.
Trong khi Trung ®oμn 24 tiÕn c«ng s©n bay, Trung
®oμn 28 S− ®oμn 10 ®−îc lÖnh ®¸nh th¼ng vμo Bé Tæng
tham m−u ngôy, phèi hîp víi Trung ®oμn 48, S− ®oμn
320B. Däc ®−êng tiÕn qu©n, Trung ®oμn 28 liªn tiÕp diÖt
qu©n dï chèng cù; 11 giê, TiÓu ®oμn 3 cña trung ®oμn ®Õn
cæng sè 1 cña Bé Tæng tham m−u ngôy, diÖt l« cèt vμ b¾n
ch¸y hai xe thiÕt gi¸p. Bän biÖt kÝch dï gi÷ cæng bá ch¹y.
Qu©n ta nhanh chãng ®¸nh th¼ng vμo trong vμ cïng
Trung ®oμn 48, lùc l−îng biÖt ®éng lμm chñ c¬ quan Bé
Tæng tham m−u ngôy. Còng trong thêi gian trªn theo lÖnh
cña qu©n ®oμn, Trung ®oμn 64 cho mét tiÓu ®oμn bé binh,
cã xe t¨ng dÉn ®Çu, tiÕn vÒ dinh §éc lËp.
- §oμn 232
Tõ 4 giê 30 s¸ng ngμy 30 th¸ng 4, ë h−íng t©y, Trung
®oμn 1 S− ®oμn 9 ®¸nh chiÕm ng· ba Bμ QuÑo råi ph¸t
308
triÓn vÒ ng· t− B¶y HiÒn, ngay sau ®éi h×nh thäc s©u cña
Qu©n ®oμn 3. MÆc dï m¸y bay ®Þch nÐm bom däc ®−êng
tiÕn qu©n, trung ®oμn vÉn khÈn tr−¬ng v−ît lªn, theo
®−êng Lª V¨n DuyÖt tiÕn vÒ BiÖt khu thñ ®«. Nh©n d©n ®æ
ra ®−êng hoan h« bé ®éi. §Õn cæng biÖt khu, thÊy ®Þch bá
ch¹y, trung ®oμn chØ dïng mét tiÓu ®oμn ®¸nh vμo môc
tiªu, b¾t t−íng ngôy L©m V¨n Ph¸t - T− lÖnh biÖt khu,
hai tiÓu ®oμn cßn l¹i ®−îc lÖnh tiÕn vÒ dinh §éc lËp.
Trong khi ®ã Trung ®oμn 2 cña S− ®oμn 9 nhanh
chãng v−ît qua ng· t− B¶y HiÒn råi theo ®−êng Phan
Thanh Gi¶n tiÕn vÒ dinh §éc lËp. ThÊy ®¬n vÞ b¹n ®·
®¸nh chiÕm vμ lμm chñ môc tiªu, trung ®oμn quay vÒ
®¸nh chiÕm BiÖt khu thñ ®« vμ táa ra chiÕm c¸c khu vùc
thuéc quËn 2 vμ 10.
Trung ®oμn 3, sau khi gi¶i phãng toμn bé khu Bμ
Hom - T©n T¹o, diÖt bän ®Þch tõ §øc Hßa ch¹y vÒ Sμi
Gßn, tiÕp tôc ph¸t triÓn vÒ h−íng tr−êng ®ua Phó Thä,
bøc ®Þch hμng, thu 18 khÈu ph¸o vμ hai kho sóng víi
trªn 2.000 khÈu.
Tõ 5 giê 30 s¸ng ngμy 30 th¸ng 4, ë h−íng nam, Trung
®oμn 24 (Qu©n khu 8) vμ Trung ®oμn 429 ®Æc c«ng phèi
hîp tiÕn c«ng tiªu diÖt ®Þch ë ng· ba B×nh H−ng §«ng,
®¸nh chiÕm bèt c¶nh s¸t quËn 8 vμ cÇu NhÞ Thiªn §−êng
råi ph¸t triÓn lªn cÇu ch÷ Y. 10 giê 30 phót qu©n ta tiÕn
vμo chiÕm Tæng nha c¶nh s¸t, thu toμn bé hå s¬, tμi liÖu
cña ®Þch. Sau ®ã mét bé phËn cña Trung ®oμn 24 tiÕn vÒ
dinh §éc lËp.
Cïng lóc ®ã, sau khi v−ît qua cÇu ¤ng Th×n vμ ng· ba
An Phó chiÕm lÜnh tuyÕn ®−êng 5, Trung ®oμn 88 (Qu©n
309
khu 8) chia thμnh hai mòi ®¸nh chiÕm Bé T− lÖnh h¶i
qu©n, c¶ng B¹ch §»ng vμ chi khu quËn lþ Nhμ BÌ.
Trªn h−íng ®−êng 4, S− ®oμn 5 §oμn 232 diÖt vμ bøc
hμng toμn bé S− ®oμn 22 ngôy, Liªn ®oμn 6 biÖt ®éng vμ
mét liªn ®oμn b¶o an, gi¶i phãng thÞ x· T©n An, Thñ
Thõa. Qu©n ®Þch ë T©n An chèng tr¶ quyÕt liÖt. TrËn ®¸nh
kÐo dμi tõ 10 giê ®Õn 12 giê míi kÕt thóc. Sau ®ã, S− ®oμn
5 nhanh chãng tiÕn c«ng tiªu diÖt S− ®oμn 22 ngôy trªn
®−êng 22.
- Qu©n ®oμn 2
Trong khi côm c¬ ®éng thäc s©u thùc hμnh tiÕn c«ng
th× lùc l−îng cßn l¹i cña Qu©n ®oμn 2 nhanh chãng táa ra
chiÕm ®μi ph¸t thanh, nhμ ng©n hμng, trô së Bé Quèc
phßng, Bé T− lÖnh h¶i qu©n vμ quËn 4, vμ tiÕp tôc truy
quÐt ®Þch ë trong kho Long B×nh vμ lμm chñ thÞ x· Vòng
Tμu, sau ®ã ph¸t triÓn ra gi¶i phãng ®¶o CÇn Giê.
- Côm c¬ ®éng thäc s©u
4 giê s¸ng ngμy 30-4-1975, ë h−íng ®«ng Bé T− lÖnh
Qu©n ®oμn 2 kiÓm tra t¹i chç c«ng t¸c chuÈn bÞ chiÕn
®Êu cña c¸c ®¬n vÞ. TiÕp ®ã häp ngay víi ®ång chÝ chØ huy
L÷ ®oμn 203 xe t¨ng, c¸c trung ®oμn bé binh vμ ®ång chÝ
chØ huy S− ®oμn 304 ®Ó ra lÖnh cho côm c¬ ®éng thäc s©u
vμo Sμi Gßn, ®¸nh chiÕm Phñ tæng thèng ngôy cïng
nh÷ng môc tiªu kh¸c theo lÖnh cña cÊp trªn giao cho
Qu©n ®oμn 2.
Côm c¬ ®éng thäc s©u gåm cã: L÷ ®oμn 203 víi gÇn 100
xe t¨ng vμ thiÕt gi¸p lμ lùc l−îng ®ét kÝch dÉn ®Çu ®éi
310
h×nh, ®−îc t¨ng c−êng mét tiÓu ®oμn bé binh, cao x¹, c«ng
binh qu©n ®oμn, råi ®Õn bé binh c¬ giíi cña Trung ®oμn
66. Cßn Trung ®oμn 18 lμm lùc l−îng dù bÞ ë phÝa sau. Bé
T− lÖnh Qu©n ®oμn 2 lÖnh cho L÷ ®oμn 203 ph¶i tiÕn c«ng
thËt nhanh, thäc th¼ng tíi dinh tæng thèng ngôy. S− ®oμn
304 sau khi chiÕm t¶ ng¹n s«ng §ång Nai, b¶o ®¶m cho
binh ®oμn thäc s©u v−ît lªn, chØ ®Ó l¹i mét trung ®oμn
chiÕm lÜnh c¨n cø Long B×nh, lùc l−îng cßn l¹i còng vËn
®éng lªn phÝa tr−íc theo ngay sau binh ®oμn thäc s©u ®Ó
tiÕp tôc gi¶i quyÕt bän ®Þch cßn l¹i hai bªn ®−êng vμ chi
viÖn cho binh ®oμn thäc s©u khi gÆp khã kh¨n.
Tõ 5 giê s¸ng, trªn h−íng ®«ng, côm c¬ ®éng thäc s©u
cña Qu©n ®oμn 2 ®−îc mét ph©n ®éi ®Æc c«ng phèi hîp vμ
dÉn ®−êng, b¾t ®Çu v−ît cÇu xa lé s«ng §ång Nai, tiÕn vÒ
Sμi Gßn. Sau khi tiªu diÖt ®Þch ë tr−êng huÊn luyÖn Thñ
§øc, bé phËn ®i ®Çu liªn l¹c ®−îc víi TiÓu ®oμn 81 biÖt
®éng (®ang gi÷ cÇu R¹ch ChiÕc) råi tiÕn vÒ cÇu xa lé Sμi
Gßn (cÇu T©n C¶ng, còng do biÖt ®éng ®¸nh chiÕm vμ gi÷
tõ ngμy 29 th¸ng 4). Sau khi tiªu diÖt ®Þch ë cÇu ThÞ
NghÌ, côm c¬ ®éng thäc s©u më ®−îc ®−êng tiÕn vÒ h−íng
dinh §éc lËp. Tæ ®Æc c«ng dÉn ®−êng cho xe t¨ng tiÕn vμo
c¬ quan ®Çu n·o cña chÝnh quyÒn ®Þch ®ang trªn ®−êng
tiÕn vÒ cÇu T©n C¶ng vμ Sμi Gßn.
9 giê 30 s¸ng ngμy 30-4-1975, lùc l−îng thäc s©u ®ang
®¸nh ®Þch chèng l¹i kh¸ quyÕt liÖt ë qu·ng ®−êng cÇu xa
lé ®Õn cÇu Sμi Gßn th× nghe tin D−¬ng V¨n Minh nãi trªn
§μi ph¸t thanh Sμi Gßn kªu gäi hai bªn ngõng b¾n ®Ó hä
bμn giao chÝnh quyÒn. §©y lμ lóc xe t¨ng ®Þch dμn ra ë hai
®Çu cÇu Sμi Gßn, tμu chiÕn ®Þch ë d−íi s«ng, ph¸o binh ë
311
trËn ®Þa xung quanh vμ m¸y bay cña chóng vÉn cø nh»m
vμo ®éi h×nh cña ta mμ b¾n. Chóng b¾n ch¸y mét xe t¨ng
cña ta trong ®ã cã ®ång chÝ tiÓu ®oμn tr−ëng xe t¨ng.
Nh−ng lùc l−îng thäc s©u cña ta ®· anh dòng ¸p ®¶o qu©n
®Þch b»ng háa lùc m¹nh, b¾n ch¸y mét lo¹t xe t¨ng ®Þch,
lμm cho bé binh ®Þch ho¶ng hèt cïng víi mÊy xe t¨ng cßn
l¹i véi th¸o ch¹y. Sau khi v−ît qua cÇu Sμi Gßn, c¬ b¶n
kh«ng cßn ®Þch chèng cù, nh©n d©n ®æ ra hai bªn ®−êng ®Ó
®ãn mõng bé ®éi. L¹i cã thªm sù dÉn ®−êng cña nh©n d©n,
®éi h×nh thäc s©u dòng m·nh tiÕn th¼ng vμo khu vùc Phñ
tæng thèng ngôy. Xe t¨ng 843 l¸ch hμng rμo s¾t ngoÆt
sang ch¾n ®−êng hóc vμo cæng phô, cïng lóc ®ã, xe t¨ng
390 lao vμo, hóc ®æ cæng chÝnh dinh §éc lËp, ch¹y th¼ng
vμo s©n dinh. §ã lμ hai xe t¨ng vμo ®Çu tiªn ®Ëu s¸t tßa
nhμ Phñ tæng thèng ngôy. TiÕp ®ã c¸c xe t¨ng, thiÕt gi¸p
vμ bé binh ë phÝa sau lÇn l−ît tiÕn vμo. Gi÷a lóc nμy, bän
®Þch ngoan cè nÊp trong c¸c nhμ tÇng ë hai bªn ®−êng vÉn
tiÕp tôc b¾n vμo ®éi h×nh cña ta, nh−ng chóng ®· bÞ trõng
trÞ ®Ých ®¸ng.
Khi chiÕc xe t¨ng cña ta v−ît qua cæng Phñ tæng thèng
ngôy, c¸n bé chiÕn sÜ ta nhanh chãng h¹ cê ®Þch, kÐo cê
gi¶i phãng lªn ®Ønh cét trªn nãc Phñ tæng thèng ngôy.
Ngay lóc ®ã, nhiÒu chiÕn sÜ kh¸c ë c¸c ®¬n vÞ cã mÆt t¹i
khu vùc nμy còng tíi tÊp lªn c¾m cê ë lan can cña tÇng
th−îng. Nh÷ng l¸ cê gi¶i phãng tung bay trªn nãc dinh
§éc lËp vμo lóc 11 giê 30 phót ngμy 30-4-1975, b¸o hiÖu
giê phót toμn th¾ng ®· ®Õn.
Cïng lóc nμy nhiÒu c¸n bé, chiÕn sÜ xe t¨ng vμ bé binh
trong mòi thäc s©u cïng c¸n bé, chiÕn sÜ biÖt ®éng Sμi Gßn
312
tiÕn vμo phßng häp lín cña “néi c¸c” ®Þch. D−¬ng V¨n
Minh cïng “néi c¸c” chÝnh quyÒn Sμi Gßn ®· ®øng c¶ dËy,
cho biÕt hä ®ang chê Qu©n gi¶i phãng vμo ®Ó bμn giao
chÝnh quyÒn.
Mét c¸n bé ta tuyªn bè: C¸c anh ®· bÞ b¾t. C¸c anh
ph¶i ®Çu hμng v« ®iÒu kiÖn. Kh«ng cã c¸ch bμn giao g× c¶.
§óng 13 giê 20 phót ngμy 30-4-1975, lêi tuyªn bè ®Çu
hμng kh«ng ®iÒu kiÖn cña Tæng thèng ngôy D−¬ng V¨n
Minh ®−îc ®−a lªn sãng ph¸t thanh truyÒn ®i kh¾p ®Êt
n−íc, ra toμn thÕ giíi.
Nh− vËy, chØ trong buæi s¸ng 30 th¸ng 4, c¸c binh ®oμn
®ét kÝch thäc s©u ®· tõ c¸c h−íng ®ång lo¹t tiÕn c«ng vμo
néi ®«.
10 giê 45 phót ngμy 30 th¸ng 4, n¨m c¸nh qu©n cña ta
hîp ®iÓm gi÷a Sμi Gßn. Qu©n ®oμn 4 chiÕm Bé Quèc
phßng, c¶ng B¹ch §»ng vμ §μi ph¸t thanh; Qu©n ®oμn 1
chiÕm mét phÇn Bé Tæng tham m−u vμ khu vùc c¸c bé T−
lÖnh binh chñng; Qu©n ®oμn 3 chiÕm s©n bay T©n S¬n
NhÊt vμ bé phËn chñ yÕu Bé Tæng tham m−u nguþ; §oμn
232 chiÕm BiÖt khu thñ ®« vμ Tæng nha c¶nh s¸t.
Côm c¬ ®éng thäc s©u Qu©n ®oμn 2 b»ng mét l÷ xe
t¨ng, xe thiÕt gi¸p chë bé binh nhanh chãng ®¸nh chiÕm
dinh §éc lËp, b¾t sèng toμn bé néi c¸c nguþ Sμi Gßn ph¶i
®Çu hμng v« ®iÒu kiÖn. §óng 11 giê 30 phót ngμy 30-4-
1975, l¸ cê c¸ch m¹ng tung bay trªn nãc Phñ tæng thèng
nguþ Sμi Gßn, b¸o hiÖu sù toμn th¾ng cña chiÕn dÞch Hå
ChÝ Minh lÞch sö.
Trong sù hiÖp ®ång gi÷a c¸c h−íng, theo kÕ ho¹ch lμ
sau khi ®¸nh chiÕm xong môc tiªu chñ yÕu ®−îc giao, c¸c
313
mòi ®ét kÝch ®Òu cho mét bé phËn tiÕn vÒ dinh §éc lËp ®Ó
hç trî cho ®¬n vÞ cã tr¸ch nhiÖm ®¸nh chiÕm môc tiªu
quan träng hμng ®Çu nμy. 13 giê, bé phËn ®i ®Çu cña
Qu©n ®oμn 4 tíi dinh §éc lËp vμ ®Õn 16 giê 30 phót, ®·
chiÕm xong c¸c môc tiªu quy ®Þnh vμ nhËn sù bμn giao
dinh §éc lËp cña Qu©n ®oμn 2. L÷ ®oμn 52 tiÕn sau ®éi
h×nh cña S− ®oμn 7, còng ®· ®¸nh chiÕm Bé T− lÖnh biÖt
®éng qu©n. Sau ®ã bé ®éi ta nhanh chãng táa ra ®¸nh
chiÕm c¸c môc tiªu vμ khu vùc kh¸c trong thμnh phè.
Ttrong qu¸ tr×nh bé ®éi tiÕn c«ng vμo néi ®«, quÇn
chóng ®· phèi hîp, hç trî d−íi nhiÒu h×nh thøc nh−: tæ
chøc ®ãn vμ dÉn ®−êng cho bé ®éi; dïng c¸c lo¹i xe chë bé
®éi nhanh chãng tiÕp cËn vμ ®¸nh chiÕm c¸c môc tiªu; dïng
loa kªu gäi, gi¶i thÝch, buéc ®Þch ®Çu hμng; h−íng dÉn bé
®éi b¾t bän c¶nh s¸t ¸c «n vμ sÜ quan ngôy ngoan cè ch¹y
trèn; cao h¬n c¶ lμ ph¸ bá chÝnh quyÒn ®Þch, lËp chÝnh
quyÒn tù qu¶n ë ph−êng, khãm. Ho¹t ®éng næi bËt cña
quÇn chóng néi thμnh ®ªm 29 s¸ng 30 th¸ng 4 lμ næi dËy
ph¸ kho sóng cña ®Þch trang bÞ cho tù vÖ ph−êng, bao v©y
trô së ph−êng kªu gäi ®Þch ®Çu hμng, tuyªn bè xãa bá chÝnh
quyÒn ®Þch, nh− ë ph−êng B×nh T©y, quËn 6 (Chî Lín);
ph−êng TrÇn Quang Kh¶i, quËn 1; ph−êng BÕn Thμnh,
quËn 2; ph−êng Tr−¬ng Minh Gi¶ng, Bμn Cê, quËn 3, v.v..
Anh chÞ em tï binh chÝnh trÞ ë nhμ lao ChÝ Hßa, quËn 10,
næi dËy ph¸ ngôc tù gi¶i phãng, bung ra ph¸t ®éng nh©n
d©n ph−êng ChÝ Hßa ®øng lªn giμnh chÝnh quyÒn. Khi S−
®oμn 9 tiÕn vμo, lùc l−îng tù vÖ ChÝ Hßa ®· cïng anh em tï
chÝnh trÞ vμ quÇn chóng phèi hîp ®¸nh chiÕm l¹i qu©n cô,
ViÖn qu©n y 115, tr¹i TrÇn Nguyªn H·n. ë nhiÒu ph−êng
314
kh¸c, khi bé ®éi tiÕn vμo thμnh phè, ho¹t ®éng phæ biÕn cña
nh©n d©n lμ næi dËy chiÕm trô së ph−êng, khãm, thu vò khÝ
cña c¶nh s¸t vμ phßng vÖ d©n sù, tiªu diÖt bän tÒ ®iÖp, gi¶i
t¸n chÝnh quyÒn ®Þch.
C«ng nh©n, viªn chøc ®· chÊp hμnh chØ thÞ cña thμnh
ñy vμ ñy ban khëi nghÜa, nhanh chãng chiÕm vμ lμm chñ
nhμ m¸y, xÝ nghiÖp c«ng së cña ngôy quyÒn trung −¬ng vμ
thμnh phè, kh«ng cho ®Þch vμ phÇn tö xÊu ph¸ ho¹i, lÊy
c¾p hoÆc tÈu t¸n m¸y mãc, vËt liÖu s¶n xuÊt, kho tμng, hå
s¬ tμi liÖu. §Æc biÖt lμ c¸c nhμ m¸y n−íc, nhμ m¸y ®iÖn ë
Thñ §øc ngay trong ngμy 30 th¸ng 4 vÉn cung cÊp ®Çy ®ñ
®iÖn, n−íc cho thμnh phè (nguån ®iÖn chØ gi¸n ®o¹n chõng
hai giê). T¹i hÇu hÕt c¸c nhμ m¸y dÖt, thùc phÈm, c¬ khÝ,
c«ng nh©n ®· b¶o vÖ an toμn m¸y mãc, nguyªn vËt liÖu,
kho tμng. Hå s¬ tμi liÖu vμ ph−¬ng tiÖn lμm viÖc cña c¸c
c«ng së ngôy quyÒn ®Òu ®−îc b¶o vÖ ®Ó bμn giao cho Uû
ban Qu©n qu¶n.
ViÖc chiÕm vμ lμm chñ thμnh phè cßn nguyªn vÑn,
nhanh gän ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®êi sèng nh©n d©n trong
thμnh phè sím trë l¹i b×nh th−êng.
Nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu s«i ®éng cña n¨m c¸nh qu©n
tiÕn vμo Sμi Gßn cæ vò qu©n vμ d©n vïng §ång b»ng s«ng
Cöu Long kÞp thêi næi dËy phèi hîp ®¾c lùc víi chiÕn
tr−êng Sμi Gßn.
Khi chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh b¾t ®Çu, trong lóc bé ®éi
chñ lùc Qu©n khu 8 c¾t ®−êng 4 vμ mét bé phËn phèi
thuéc cho §oμn 232 tiÕn vμo Sμi Gßn tõ h−íng nam, bé ®éi
chñ lùc Qu©n khu 9 võa tham gia c¾t ®−êng 4 võa tiÕn
c«ng ®Þch ë CÇn Th¬, th× lùc l−îng vò trang c¸c tØnh,
315
huyÖn, x· cïng quÇn chóng thùc hμnh tæng tiÕn c«ng vμ
næi dËy ®Òu kh¾p vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long.
Qu©n khu 4 ngôy bÞ c« lËp víi Sμi Gßn, tiÕp ®Õn lμ viÖc
D−¬ng V¨n Minh tuyªn bè ®Çu hμng v« ®iÒu kiÖn, bän
®Þch ë §ång b»ng s«ng Cöu Long hoang mang, dao ®éng
cao ®é, kh«ng cßn ý chÝ ph¶n kh¸ng. C¸c cÊp l·nh ®¹o ®Þa
ph−¬ng ®· nh¹y bÐn n¾m lÊy thêi c¬, ph¸t ®éng quÇn
chóng næi dËy, xãa bá chÝnh quyÒn ®Þch, giμnh quyÒn lμm
chñ ë tõng ®Þa ph−¬ng. Hμng chôc v¹n quÇn chóng xuèng
®−êng biÓu d−¬ng khÝ thÕ c¸ch m¹ng, bao v©y ®ån bèt,
qu¶n lý chi khu ®Ó lμm ¸p lùc cho ho¹t ®éng binh vËn.
Hμng ngμn, hμng v¹n gia ®×nh binh sÜ kªu gäi con em cßn
trong hμng ngò ®Þch h¹ vò khÝ ®Çu hμng c¸ch m¹ng.
Trõ mét sè n¬i ®Þch ngoan cè chèng l¹i, cßn nh×n
chung, chØ trong hai ngμy 30 th¸ng 4 vμ 1 th¸ng 5, cuéc
tæng tiÕn c«ng vμ næi dËy cña qu©n vμ d©n c¸c tØnh, huyÖn,
x· ë kh¾p c¸c vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long ®· giμnh
th¾ng lîi nhanh chãng, trän vÑn vμ Ýt tæn thÊt.
B»ng tiÕn c«ng vμ næi dËy, qu©n vμ d©n c¸c ®Þa
ph−¬ng ®· lμm chñ toμn bé c¸c thμnh phè, thÞ x·, thÞ
trÊn; chiÕm c¸c c¨n cø qu©n sù lín, c¸c chi khu quËn lþ,
c¸c s©n bay; tiªu diÖt, bøc hμng vμ lμm tan r· lùc l−îng
qu©n ®oμn ngôy, gi¶i phãng miÒn T©y Nam Bé, ®¸nh ®æ
toμn bé chÝnh quyÒn ®Þch tõ tØnh, huyÖn ®Õn c¬ së, gi¶i
phãng vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long vμ c¸c ®¶o C«n
S¬n, Phó Quèc.
Th¾ng lîi to lín trªn ®· kÕt thóc trän vÑn sù nghiÖp
gi¶i phãng hoμn toμn miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n−íc.
Ngμy 30-4-1975, ngμy toμn th¾ng cña trËn ®¸nh mang
316
tªn B¸c Hå! Ngμy kÕt thóc th¾ng lîi vÎ vang cuéc chiÕn
tranh c¸ch m¹ng kÐo dμi h¬n 30 n¨m.
Ngμy 30-4-1975, mét giai ®o¹n chiÕn tranh vμ c¸ch
m¹ng cña Tæ quèc ViÖt Nam ®· kÕt thóc.
LÞch sö ®· sang trang.
Mét giai ®o¹n míi - thèng nhÊt ®Êt n−íc, x©y dùng chñ
nghÜa x· héi vμ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa
b¾t ®Çu.

317 318

PhÇn III
tham kh¶o nghÖ thuËt qu©n sù
thÕ giíi
TrËn lít (leutres)
(n¨m 371 tr−íc C«ng nguyªn)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: héi chiÕn vËn ®éng.
- Kh«ng gian: khu vùc c¸nh ®ång Lít (®«ng Hy L¹p).
- Thêi gian: n¨m 371 tr−íc C«ng nguyªn.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Qu©n ®éi Spac: 10.000 bé binh, 1.000 kþ binh.
+ Qu©n ®éi Teb¬: 6.000 bé binh, 1.000 kþ binh.
DiÔn biÕn chÝnh
Vμo thÕ kû IV tr−íc C«ng nguyªn, chiÕn tranh vÉn
liªn tiÕp næ ra gi÷a c¸c thμnh bang cña ®Êt n−íc Hy L¹p
kh«ng thèng nhÊt. Sau khi Aten, mét trong nh÷ng thμnh
bang m¹nh nhÊt, ®øng ®Çu ®ång minh §ªlít bÞ Spac, ®øng
®Çu ®ång minh Pªlepone ®¸nh b¹i, chiÕn tranh l¹i tiÕp
diÔn gi÷a Spac vμ Teb¬. TrËn Lít x¶y ra n¨m 371 tr−íc
C«ng nguyªn, n»m trong bèi c¶nh cña cuéc chiÕn tranh
319
nμy, mét trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh thμnh bang cuèi
cïng tr−íc khi toμn bé ®Êt Hy L¹p r¬i vμo ¸ch thèng trÞ
cña ng−êi Makª®«nia.
Lít lμ mét c¸nh ®ång n»m trong khu vùc thμnh bang
Teb¬, mét xø ë miÒn ®«ng Hy L¹p. ë ®©y, qu©n ®éi hai
bªn Spac vμ Teb¬ ®· dμn thμnh thÕ trËn mÆt ®èi mÆt theo
®éi h×nh phal¨ng, mét ®éi h×nh chiÕn ®Êu kinh ®iÓn thêi
bÊy giê. Tuy tõ xa kÐo ®Õn, nh−ng víi lùc l−îng lín h¬n
h¼n (gÊp r−ìi) vμ ®ang trªn ®μ chiÕn th¾ng, qu©n Spac cã
phÇn chñ quan. T−íng Clª«mr«t chØ huy qu©n ®éi Spac
quyÕt ®Þnh dμn kþ binh ë phÝa tr−íc, cßn bé binh lμm
thμnh ®éi h×nh phal¨ng 12 hμng víi nh÷ng lùc l−îng thiÖn
chiÕn nhÊt ®Ó bªn c¸nh ph¶i, t¹o thμnh qu¶ ®Êm m¹nh
gi¸ng vμo t¶ qu©n ®èi ph−¬ng nh»m mau chãng ®¶o lén
thÕ trËn. NhËn râ c¸ch bè trÝ ®éi h×nh cña qu©n Spac,
£pamin«n®a, chØ huy qu©n Teb¬ quyÕt ®Þnh tËp trung lùc
l−îng m×nh ë c¸nh tr¸i, mμ kh«ng lμm theo c¸ch th«ng
th−êng - tËp trung −u thÕ lùc l−îng bªn c¸nh ph¶i ®éi
h×nh. B»ng c¸ch ®ã ®· t¹o ra sù ®èi ®Çu gi÷a hai khèi chñ
lùc m¹nh ngay tõ ®Çu. H¬n n÷a, ®©y lμ mét sù ®èi ®Çu víi
−u thÕ lùc l−îng h¬n h¼n nghiªng vÒ phÝa qu©n Teb¬: t¹i
c¸nh tr¸i, £pamin«n®a ®· bè trÝ mét ®éi h×nh phal¨ng dμy
®Æc víi 50 hμng ngang, cßn bªn c¸nh ph¶i lμ t¸m hμng
ngang so víi ®éi h×nh dμn ®Òu 12 hμng cña qu©n Spac.
C¸ch bè trÝ ®ã nãi lªn ý ®Þnh t¸c chiÕn cña qu©n Teb¬: tËp
trung tiªu diÖt chñ lùc qu©n Spac bªn c¸nh tr¸i, ®ång thêi
kiªn c−êng tr× ho·n b−íc tiÕn cña qu©n Spac bªn c¸nh
ph¶i, ®Ó t¹o ra thêi c¬ tiªu diÖt nèt c¸nh nμy - ®ã lμ khi
khèi chñ lùc Spac bÞ ®Ëp tan. TrËn ®¸nh b¾t ®Çu b»ng
320
cuéc giao chiÕn gi÷a hai ®éi kþ binh, mμ kÕt qu¶ lμ qu©n
Spac bÞ ®Èy lui. TiÕp theo, Clª«mr«t tung bé binh m¹nh
nh»m c¸nh ph¶i máng yÕu cña qu©n Teb¬ mμ ®ét ph¸.
Qu©n Teb¬ kiªn c−êng chèng cù, nh−ng v× lùc l−îng kÐm
h¼n ®èi ph−¬ng, nªn dÇn dÇn bÞ ®Èy lïi, t¹o thμnh mét
tuyÕn nghiªng tõ tr¸i qua ph¶i, chÕch dÇn vÒ phÝa sau.
§iÒu ®ã ®· n»m trong dù kiÕn cña £pamin«n®a: miÔn lμ
gi÷ v÷ng ®éi h×nh vμ lêi kªu gäi toμn binh sÜ tr−íc khi l©m
trËn cña £pamin«n®a: Tõng ng−êi g¾ng hÕt søc m×nh. Tæ
quèc ®−îc cøu nguy. Vμ qu©n Teb¬ ®· chiÕn ®Êu víi mét
tinh thÇn ngoan c−êng hiÕm cã, thu hót vμ lμm nao nóng
mét phÇn quan träng lùc l−îng Spac.
Trong khi ®ã, trªn c¸nh tr¸i, qu©n £pamin«n®a ®·
gi¸ng vμo qu©n Sp¸c nh− mét qu¶ bóa t¹ trªn ®e: khèi bé
binh dμy ®Æc, thiÖn chiÕn cña «ng lao vμo chñ lùc qu©n
Spac nh− mét c¬n lèc. Tr−íc thÕ m¹nh ¸p ®¶o, qu©n sÜ
Spac, mÆc dï thiÖn chiÕn, ®· kh«ng chèng ®ì næi, cuèi
cïng bÞ tan vì. Thõa th¾ng, £pamin«n®a cho lùc l−îng
nμy ®¸nh Ëp vμo bªn s−ên c¸nh tr¸i qu©n Spac, phèi hîp
víi lùc l−îng chÝnh diÖn ph¶n c«ng vμ mét mòi kþ binh vu
håi phÝa sau, t¹o nªn thÕ bao v©y vμ c«ng kÝch tõ nhiÒu
h−íng, nªn chØ sau mét håi kÞch chiÕn, qu©n Teb¬ ®· hoμn
toμn lμm chñ chiÕn tr−êng.
KÕt qu¶, toμn bé lùc l−îng qu©n Spac bÞ tiªu diÖt (giÕt
vμ b¾t sèng).
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
NÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt qu©n sù cña
£pamin«n®a lμ nghÖ thuËt lËp thÕ trËn tμi t×nh. §ã lμ
321
thÕ ng¾n, thÕ k×m vμ thÕ c«ng phèi hîp chÆt chÏ víi
nhau, t¹o nªn trËn tiªu diÖt lín. §iÓm næi bËt n÷a lμ vÊn
®Ò tËp trung lùc l−îng −u thÕ ë n¬i quyÕt ®Þnh ®Ó gi¸ng
®ßn quyÕt ®Þnh. §ã chÝnh lμ ®iÒu sau nμy c¸c nhμ lý luËn
qu©n sù gäi lμ nguyªn t¾c tËp trung lùc l−îng, mμ
£pamin«n®a lμ ng−êi ®Çu tiªn s¸ng t¹o ra. Ph. ¡ngghen
®· ®¸nh gi¸ rÊt cao tμi nghÖ chØ huy cña £pamin«n®a.
Ng−êi viÕt: “£pamin«n®a lμ ng−êi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra
nguyªn t¾c chiÕn thuËt vÜ ®¹i, mμ cho ®Õn nay nã vÉn
®−îc vËn dông ®Ó giμnh th¾ng lîi trong hÇu hÕt c¸c trËn
quyÕt chiÕn, ®ã lμ: ph©n phèi bé ®éi kh«ng ®ång ®Òu trªn
toμn chiÕn tuyÕn nh»m môc ®Ých tËp trung lùc l−îng cho
®ßn tiÕn c«ng chñ yÕu trªn ®o¹n quyÕt ®Þnh” 1. ë ®©y, mÆc
dï lùc l−îng Ýt h¬n h¼n ®Þch, nh−ng biÕt c¸ch bè trÝ hîp
lý, qu©n Teb¬ vÉn t¹o nªn mét søc kh¸ng cù m¹nh ë mäi
®iÓm. £pamin«n®a ®· bè trÝ ®éi h×nh mét c¸ch s¸ng t¹o,
kh¸c víi c¸ch bè trÝ bμi b¶n th«ng th−êng cña qu©n ®éi
vμo thêi kú ®ã. £pamin«n®a ®· bè trÝ ®éi h×nh hμng
ngang lïi vÒ phÝa sau thμnh ®éi h×nh nghiªng ®Ó lõa ®Þch
vμ ®iÒu qu©n ®Þch ph©n t¸n sang h−íng ®ã, bÞ dμn máng,
lóng tóng vμ bÞ bÊt ngê, mÊt quyÒn chñ ®éng, cuèi cïng
bÞ qu©n Teb¬ tËp trung tiªu diÖt.
TrËn Can (Canne)
(n¨m 216 tr−íc C«ng nguyªn)
Trªn ®−êng tiÕn c«ng xuèng miÒn nam Italia, qu©n ®éi
____________
1. C.M¸c, Ph.¡ngghen: LuËn v¨n qu©n sù (b¶n tiÕng Nga),
t.11, tr.13.
322
Carthage d−íi quyÒn thèng lÜnh cña danh t−íng Hannibal
®· ®¸nh th¾ng gißn gi· qu©n ®éi La M· cæ ®¹i trong mÊy
trËn liÒn ë b¾c Italia b»ng nghÖ thuËt phèi hîp t¸c chiÕn
gi÷a bé binh ®ét ph¸ m¹nh ë chÝnh diÖn víi kþ binh tõ hai
bªn s−ên ®¸nh kÑp vμ vu håi vμo sau l−ng ®èi ph−¬ng.
Mïa Thu n¨m 216 tr−íc C«ng nguyªn, qu©n ®éi
Carthage th¼ng tiÕn vÒ Roma. Nh−ng khi gÇn tíi Roma
®ét nhiªn Hannibal lÖnh cho qu©n sÜ quay ngo¾t sang phÝa
®«ng. Tr−íc hμnh ®éng ®ét ngét cña Hannibal, ViÖn
Nguyªn l·o La M· chØ ®Þnh Varron (Var«ng) vμ Emilius
(Emiliót) ®øng ra ®¶m ®−¬ng träng tr¸ch chØ huy qu©n ®éi
quyÕt chiÕn víi Hannibal.
Tr−íc khi rêi Roma lªn ®−êng ®¸nh Hannibal, lóc nμy
qu©n La M· ®ang tiÕn nhanh vÒ phÝa Can, Varron cã
trong tay 86.000 qu©n La M· gåm 72.000 bé binh nÆng,
8.000 bé binh nhÑ, 6.000 kþ binh, biªn chÕ thμnh 16
Lªgi«ng, vμ sau hai ngμy hμnh qu©n cÊp tèc, Varron b¾t
gÆp Hannibal h¹ tr¹i cè thñ ë c¸nh ®ång gÇn thμnh Can.
Kh«ng phót chÇn chõ, Varron ®· cho qu©n h¹ tr¹i c¸ch
chç qu©n Carthage ®ãng kh«ng xa l¾m, vμo kho¶ng 3km
vÒ phÝa ®«ng trªn bê t¶ ng¹n s«ng Aupidus (¤pi®ut). V×
thÕ héi chiÕn lín ®· x¶y ra ë Can vμo mïa Thu n¨m 216
tr−íc C«ng nguyªn (Can c¸ch Roma kho¶ng 700km vÒ
phÝa ®«ng nam).
MÆc dï trong tay chØ cã 5 v¹n qu©n (32.000 bé binh
nÆng, 8.000 bé binh nhÑ, 10.000 kþ binh) nh−ng Hannibal
s½n sμng ®ãn nhËn trËn quyÕt chiÕn kh«ng c©n søc s¾p
x¶y ra. Víi cÆp m¾t tinh t−êng cña m×nh, Hannibal thÊy
lùc l−îng qu©n La M· tuy ®«ng gÇn gÊp hai lÇn, nh−ng lμ
323
®¹o qu©n mÖt nhäc tõ xa tíi, tõ nhiÒu n¬i häp l¹i, kh«ng
thuÇn nhÊt, cßn qu©n Carthage lμ qu©n sung søc v× ®·
®−îc nghØ ng¬i vμ ®−îc luyÖn tËp thμnh th¹o h×nh thøc tæ
chøc míi (kiÓu c¸c Lªgi«ng La M· - chó träng nhiÒu ®Õn
phèi hîp) tõ bèn tuÇn nay, ®Æc biÖt kþ binh Carthage l¹i
tréi h¬n kþ binh La M· c¶ vÒ sè l−îng vμ chÊt l−îng.
Ph¸t hiÖn ra ®iÓm m¹nh trong chç m¹nh cña qu©n ®éi
Carthages lμ kþ binh, Emilius ®Ò nghÞ Varron kh«ng nªn
giao chiÕn ë Can, mμ nªn nhæ tr¹i chuyÓn qu©n ®i n¬i
kh¸c ®Ó thu hót sù chó ý cña Hannibal, sau ®ã sÏ bÊt
thÇn giao chiÕn víi Hannibal ë n¬i nμo mμ xÐt thÊy cã
®iÒu kiÖn ®Ó bé binh La M· ph¸t huy ®−îc chç m¹nh cña
m×nh. Nh−ng Varron ®· kh«ng chÊp nhËn ý kiÕn cña
Emilius vμ cø kh¨ng kh¨ng ®ßi ph¶i giao chiÕn trªn ®ång
b»ng gÇn Can. ViÖc bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a hai quan chÊp
chÝnh nμy ®· gieo vμo t©m tr¹ng cña qu©n sÜ La M· lßng
thiÕu tin t−ëng vμo th¾ng lîi cuèi cïng. Ngμy h«m sau,
khi trêi võa s¸ng, theo lÖnh Varron, c¸c Lªgi«ng La M·
nhæ tr¹i tiÕp cËn Hannibal. ChiÒu ®Õn, hai bªn h×nh
thμnh thÕ trùc diÖn ®èi ®Çu víi nhau vμ c¶ hai bªn chØ ®Ó
l¹i nh÷ng ®éi qu©n nhá lμm nhiÖm vô c¶nh giíi ë tr−íc
mÆt vμ hai bªn s−ên.
Mê s¸ng h«m sau, phÝa qu©n La M· ®éng binh tr−íc.
ThÊy h×nh thÕ trùc diÖn tiÕp xóc kh«ng cho phÐp triÓn
khai ®éi h×nh ë ngay bªn nμy t¶ ng¹n s«ng, Emilius
(theo quy ®Þnh cña qu©n ®éi La M· cæ ®¹i, c¸c quan
chÊp chÝnh khi ®−îc cö ra cÇm qu©n th× lu©n phiªn
nhau, mçi ng−êi ra chØ huy mét ngμy) buéc ph¶i ®−a 2/3
lùc l−îng sang h¹ tr¹i ë bªn kia bê (h÷u ng¹n) vμ gi÷ l¹i
324
1/3 lùc l−îng ë bªn nμy bê (t¶ ng¹n) lμm nhiÖm vô uy
hiÕp tr¹i qu©n Carthage.
Tr−íc hμnh ®éng ®ã cña ®èi ph−¬ng, Hannibal tËp hîp
qu©n sÜ thμnh ®éi h×nh chiÕn ®Êu vμ di chuyÓn dÇn bªn bê
h÷u ng¹n. Song Emilius vÉn n»m im kh«ng triÓn khai ®éi
h×nh, chØ t¨ng c−êng c¸c ®ån c¶nh giíi. Do Emilius ¸n
binh bÊt ®éng nªn Hannibal ®μnh ph¶i cho thu qu©n vÒ
tr¹i bªn bê t¶ ng¹n.
Ngμy 2-8-216 tr−íc C«ng nguyªn, khi trêi võa s¸ng,
®Õn l−ît m×nh ra chØ huy, Varron, con ng−êi mμ mÊy ngμy
nay cßn n«n nãng h¬n c¶ binh lÝnh, ®· tøc tèc thóc qu©n,
®èc t−íng tõ hai tr¹i ®Ó ra triÓn khai ®éi h×nh ë bªn bê t¶
ng¹n s«ng, chÝnh diÖn quay vÒ h−íng ®«ng. Tu©n theo
nguyªn t¾c thu n¹p chÝnh diÖn, ®Ó t¨ng thªm chiÒu s©u
cña ®éi h×nh, Varron ®· bè trÝ h¬n 70.000 bé binh nÆng
thμnh ba tuyÕn trªn mét chÝnh diÖn réng kh«ng ®Çy 2km,
mçi tuyÕn cã 12 hμng ngang, céng hÕt chiÒu s©u lμ 36
hμng ngang. C¸ch tuyÕn ®Çu mét qu·ng xa, Varron bè trÝ
8.000 bé binh nhÑ thμnh mét tuyÕn hμng ngang khÐp kÝn
®éi h×nh. Bèn ngh×n kþ binh cña c¸c bé l¹c bÞ chinh phôc,
d−íi quyÒn chØ huy cña Varron, ®−îc bè trÝ ë s−ên tr¸i, cßn
l¹i hai ngh×n kþ binh La M·, d−íi quyÒn chØ huy cña
Emilius, ®−îc bè trÝ ë s−ên ph¶i ®éi h×nh.
Trong khi Varron ®ang hèi h¶ thóc qu©n ®èc t−íng
triÓn khai ®éi h×nh th× ë bªn nμy s«ng, Hannibal b×nh tÜnh
quan s¸t c¸ch dμn qu©n cña Varron. Víi tμi suy xÐt cña
ng−êi cÇm qu©n cã kinh nghiÖm, Hannibal ch¼ng nh÷ng
®· ph¸n ®o¸n ®óng ý ®Þnh cña Varron lμ ®ét ph¸ b»ng søc
m¹nh mμ cßn ph¸t hiÖn ra sai lÇm cña Varron lμ bè trÝ
325
mét ®éi h×nh qu¸ dμy ®Æc trªn mét chÝnh diÖn rÊt hÑp,
kh«ng c©n xøng víi chiÒu s©u. Hannibal cho r»ng chiÒu
dμi cña ®éi h×nh qu¸ s©u sÏ h¹n chÕ ®Õn hμnh ®éng c¬
®éng cña qu©n sÜ, cßn chÝnh diÖn qu¸ hÑp sÏ lμm cho ®éi
h×nh qu©n La M· thªm tËp trung qu¸ dμy ®Ó hë ra kh¶
n¨ng bÞ bao v©y tõ hai bªn s−ên bëi lùc l−îng kþ binh cña
«ng, mμ sè l−îng vμ chÊt l−îng l¹i h¬n h¼n ®èi ph−¬ng.
ChÝnh tõ c¬ së ph¸n ®o¸n vμ suy xÐt nh− vËy, Hannibal
chñ tr−¬ng dμn mét ®éi h×nh sao cho søc dïng mét nöa
mμ c«ng ®−îc gÊp ®«i, nghÜa lμ lμm thÕ nμo chèng ®ì ®−îc
c¸c cuéc ®ét ph¸ cña qu©n La M· ®Ó khi thêi c¬ xuÊt hiÖn
l¹i cã thÓ nhanh chãng c¬ ®éng lùc l−îng chuyÓn sang
ph¶n c«ng tiªu diÖt ®èi ph−¬ng.
Thùc hiÖn chñ tr−¬ng trªn, Hannibal bμy thÕ trËn
h×nh mãng ngùa låi vÒ phÝa ®Þch víi lùc l−îng võa ®ñ
chèng víi lùc l−îng ®ét ph¸ m¹nh cña ®Þch, cßn lùc l−îng
m¹nh bè trÝ ë hai bªn s−ên ®Ó c¬ ®éng vu håi, v©y ®¸nh
thäc s©u vμo sau l−ng qu©n ®Þch mμ ph¸ vì thÕ trËn cña
chóng. Cô thÓ, ë trung t©m lμ qu©n lÝnh míi tham chiÕn
lÇn ®Çu víi hai v¹n ng−êi xÕp thμnh mét tuyÕn céng víi
chiÒu s©u lμ 10 hμng ngang. Hai bªn s−ên lui vÒ phÝa sau
lμ nh÷ng trung ®éi bé binh thiÖn chiÕn ng−êi Phi gåm
6.000 qu©n mçi bªn. Ngoμi ra, ë c¸nh tr¸i cã 8.000 kþ
binh nÆng ng−êi Phi d−íi quyÒn chØ huy cña Ga®ruban, ë
c¸nh ph¶i cã 2.000 kþ binh nhÑ ng−êi La M· d−íi quyÒn
chØ huy cña Gan«ng. Cßn 8.000 bé binh nhÑ ®−îc bè trÝ ë
tr−íc tuyÕn c«ng.
Qua thÕ trËn ®éc ®¸o trªn, ta thÊy râ ý ®Þnh cña
Hannibal lμ tËp trung kþ binh mμ bé binh thiÖn chiÕn ë
326
hai bªn s−ên nh»m hç trî cho bé binh míi tham chiÕn
trong lóc bé binh nÆng La M· tÊn c«ng, nh−ng khi toμn
qu©n Carthage chuyÓn sang ph¶n c«ng th× l¹i cã ®iÒu kiÖn
®ét kÝch vμo hai bªn s−ên vμ sau l−ng ®èi ph−¬ng, hîp v©y
chóng l¹i. Bëi thÕ, c¸c nhμ nghiªn cøu lÞch sö qu©n sù tõ
x−a tíi nay míi gäi thÕ trËn cña Hannibal ë Can lμ thÕ
trËn gi−¬ng bÉy ®Ó nghiÒn n¸t vôn qu©n ®éi La M·, lμ thÕ
trËn võa phßng ngù, võa tiÕn c«ng.
PhÇn lín c¸c chuyªn gia vÒ nghÖ thuËt qu©n sù, c¸c
nhμ nghiªn cøu lÞch sö qu©n sù ®Òu chia cuéc héi chiÕn
nμy lμm ba giai ®o¹n: giai ®o¹n ®Çu lμ giai ®o¹n bé binh
nhÑ cña hai bªn giao chiÕn; giai ®o¹n hai lμ giai ®o¹n bé
binh nÆng cña La M· tÊn c«ng vμo bé binh Carthage;
giai ®o¹n ba lμ giai ®o¹n bé binh Carthage tiªu diÖt
qu©n La M·.
TrËn Can b¾t ®Çu tõ khi bé binh nhÑ hai bªn x«ng vμo
giao chiÕn råi rót vÒ phÝa sau lμm nhiÖm vô yÓm hé bé
binh nÆng, nh−êng chç cho nh÷ng cuéc xung kÝch m·nh
liÖt cña kþ binh nÆng Carthage vμo kþ binh La M· bè trÝ ë
c¸nh ph¶i. Sè phËn cña 2.000 kþ binh La M· ë c¸nh nμy
®· ®−îc ®Þnh ®o¹t ngay tõ nh÷ng giê phót ®Çu giao chiÕn.
V× kh«ng chÞu næi søc ®ét kÝch nh− vò b·o cña kþ binh
Carthage, kþ binh La M· còng nh− ng−êi chØ huy cña nã
lμ Emilius, mÆc dï chiÕn ®Êu rÊt dòng c¶m, ®· ph¶i nh¶y
xuèng ngùa chiÕn ®Êu nh− bé binh, nh−ng cuèi cïng còng
ph¶i rót ch¹y sau khi bá l¹i nhiÒu x¸c ng−êi vμ ngùa trªn
chiÕn tr−êng. Kh«ng bá lì thêi c¬, Ga®ruban truy s¸t gãt
vμ chia c¾t tiªu diÖt kþ binh La M·. Víi thñ ®o¹n t¸c
chiÕn tÝch cùc nμy, Ga®ruban kh«ng nh÷ng ®· tiªu diÖt
327
®−îc gÇn hÕt 2.000 kþ binh La M· ë c¸nh ph¶i mμ cßn vu
håi vμo phÝa sau ®éi h×nh bé binh La M·, sau ®ã l¹i ®Õn
hîp søc cïng Gan«ng tÊn c«ng vμ ®¸nh tan kþ binh La M·
ë c¸nh tr¸i. ThÕ lμ b»ng hai ®ßn sÊm sÐt cña kþ binh ë hai
c¸nh, Hannibal ®· lo¹i toμn bé lùc l−îng c¬ ®éng lîi h¹i
cña La M· ra khái chiÕn tr−êng.
Gi÷a lóc ®ang diÔn ra nh÷ng cuéc giao chiÕn d÷ déi
gi÷a hai bªn b»ng kþ binh th× c¸c Lªgi«ng La M· tiÕn lªn
phÝa tr−íc vμ tÊn c«ng vμo khèi gi÷a qu©n Carthage. MÆc
dÇu ®· ®−¬ng ®Çu ®−îc víi ®èi ph−¬ng trong mét thêi gian
nh−ng tr−íc søc tÊn c«ng m·nh liÖt vμ liªn tôc cña c¸c
Lªgi«ng La M·, khèi gi÷a qu©n Carthage, nhÊt lμ ë trung
t©m, ®· kh«ng chÞu næi vμ b¾t ®Çu lui dÇn vÒ phÝa sau. Do
bÞ chäc thñng mét qu·ng réng ë trung t©m nªn khèi gi÷a
qu©n Carthage bÞ lâm vμo thμnh h×nh ch÷ V hoÆc thμnh
h×nh tr¨ng l−ìi liÒm mμ hai ®Çu nhän nh« vÒ phÝa qu©n
La M·. §Õn ®©y mét t×nh huèng míi ®ang h×nh thμnh mμ
chØ vμi tiÕng ®ång hå n÷a sÏ dÉn Varron ®Õn mét th¶m
ho¹ v« cïng ®au ®ín: gÇn b¶y v¹n bé binh nÆng bÞ diÖt gän
trong d¶i ®Êt h×nh tr¨ng l−ìi liÒm nμy. Sau ®Êy lμ c¸c ®éi
Manipuyn (cã 120 chiÕn sÜ ®Ó dÔ c¬ ®éng, kh«ng ®øng s¸t
vμo nhau) La M· cø nèi ®u«i nhau theo ®éi h×nh hμng däc,
tiÕn s©u m·i vμo chç thñng vμ cuèi cïng, bÞ ïn l¹i trong
d¶i ®Êt h×nh ch÷ V, t¹o thμnh mét gãc nhän ë hai c¸nh.
Chíp thêi c¬ cã lîi, nh÷ng trung ®éi bé binh nÆng thiÖn
chiÕn ng−êi Phi ë hai bªn s−ên khèi gi÷a qu©n Carthage,
lóc nμy vÉn ®øng v÷ng trªn phßng tuyÕn cña m×nh, tøc th×
quay sang giao chiÕn víi bé binh nÆng La M·. ThÕ lμ tõ
hai bªn s−ên x«ng lªn chia c¾t ®èi ph−¬ng, qu©n Carthage
328
®· tiªu diÖt ®−îc mét sè lín bé binh nÆng La M· lóc nμy
®ang chen lÊn x« ®Èy nhau. Tr−íc t×nh huèng bÊt lîi nμy,
qu©n La M· hoμn toμn mÊt kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu theo ®éi
h×nh hμng däc trªn toμn tuyÕn vμ kh«ng tμi nμo c¬ ®éng
®−îc ®Ó chèng l¹i qu©n Carthage. Do ®ã, c¸c Manipuyn La
M· buéc ph¶i chiÕn ®Êu ®¬n ®éc hoÆc ®øng bÊt ®éng chê
chÕt trong vßng v©y ®ang bÞ ®èi ph−¬ng xiÕt chÆt dÇn.
Gi÷a lóc ®ã th× kþ binh nÆng cña Ga®ruban, kþ binh
nhÑ cña Gan«ng sau khi truy kÝch ®· ®¸nh tan kþ binh La
M·, bÊt thÇn quay l¹i tÊn c«ng vμo sau l−ng bé binh La
M·. Giê ®©y, lùc l−îng nμo lμ lùc l−îng chÝnh ®Ó gi¸ng ®ßn
quyÕt ®Þnh cuèi cïng vμo ®¸m qu©n bÊt ®éng nμy: bé binh
hay kþ binh? Râ rμng lμ c¶ hai cïng phèi hîp t¸c chiÕn
trong mét thÕ trËn chung ®Ó døt ®iÓm, nh−ng còng cÇn nãi
thªm r»ng víi ®iÒu kiÖn cña ®Þa h×nh b»ng ph¼ng nh− ë
Can, vμ b»ng yÕu tè c¬ ®éng cña m×nh, kþ binh - mét binh
chñng ®−îc Hannibal coi lμ ph−¬ng tiÖn quyÕt ®Þnh sÏ cã
®iÒu kiÖn h¬n. M¸c vμ ¡ngghen nhËn xÐt: Kþ binh nÆng
cña Ga®ruban lóc ®ã ®· chuÈn bÞ tiªu diÖt qu©n La M·.
P«litb¬ - nhμ sö häc qu©n sù cæ ®¹i ng−êi Hy L¹p sèng ë
thÕ kû II tr−íc C«ng nguyªn còng cã nhËn xÐt t−¬ng tù
nh− vËy. ¤ng nãi: “ChÝnh ®oμn kþ binh ®«ng ®¶o ®· lμm
nªn chiÕn th¾ng cho qu©n Carthage” 1.
Sau khi khÐp chÆt vßng v©y, bé binh vμ kþ binh
Carthage tõ bèn phÝa më nh÷ng cuéc tÊn c«ng quyÕt liÖt
vμo qu©n La M·. Do ®éi h×nh dμy ®Æc lμm mÊt tÝnh c¬
____________
1. C.M¸c vμ Ph.¡ngghen: LuËn v¨n qu©n sù (b¶n tiÕng
Nga), t.11, phÇn 2, tr.443.
329
®éng cña c¸c Lªgi«ng nªn bé binh La M· bÞ giÕt kh«ng
biÕt bao nhiªu mμ kÓ. Nh÷ng nhμ nghiªn cøu lÞch sö qu©n
sù kÓ l¹i r»ng, chØ cã bé binh ë nh÷ng hμng ngang bªn
ngoμi lμ cßn cã thÓ chiÕn ®Êu ®−îc, cßn phÇn lín lμ chen
lÊn x« ®Èy nhau ®Õn chÕt hoÆc ®øng chê lμm måi cho ®èi
ph−¬ng ®Õn chÐm giÕt. Hä b×nh luËn r»ng sù h¬n h¼n cña
qu©n La M· lóc nμy ®· mÊt hÕt ý nghÜa cña nã, r»ng sù c¬
®éng cña kþ binh Carthage trong thÕ hîp v©y ®· dÉn qu©n
La M· tíi th¶m ho¹ chÕt chãc.
TrËn Can kÕt thóc vμo buæi chiÒu. Sau 12 giê chiÕn
®Êu, qu©n La M· bÞ giÕt 48 ngμn ng−êi, gÇn mét v¹n bÞ
b¾t lμm tï binh vμ mét sè ®· ch¹y tho¸t. ChØ biÕt r»ng ë
Roma, vμi ngμy sau khi thÊt b¹i x¶y ra, víi qu©n sè ch¹y
tho¸t, ng−êi ta thμnh lËp hai Lªgi«ng míi. Cßn qu©n
Carthage th× chØ mÊt cã s¸u ngμn ng−êi.
TrËn Can x¶y ra ®· h¬n 2.200 n¨m nh−ng nã vÉn m·i
m·i lμ mét minh chøng lÞch sö nãi vÒ nghÖ thuËt hîp v©y,
®−îc coi nh− mét trong nh÷ng trËn tiªu biÓu ®èi víi sù
h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña nÒn nghÖ thuËt qu©n sù cæ
®¹i. Tõ ®ã danh tõ Can ®· trë thμnh danh tõ chung vμ cã
nghÜa lμ hîp v©y.
Nh−ng ®Ó cã danh tõ Can, ta cÇn thÊy c¸i tμi giái cña
Hannibal lμ mÆc dï «ng chØ cã sè l−îng qu©n Ýt nh−ng l¹i
th¾ng Varron cã sè l−îng qu©n ®«ng. §¹t ®−îc ®iÒu ®ã lμ
do «ng biÕt ®Þch, biÕt m×nh, ®ång thêi l¹i biÕt v¹ch ra c¸ch
®¸nh cô thÓ, råi tõ c¬ së Êy «ng l¹i biÕt bμy thÕ trËn b¶o
®¶m cho c¸ch ®¸nh ®ã: phèi hîp t¸c chiÕn gi÷a bé binh vμ
kþ binh trong phßng ngù còng nh− trong tiÕn c«ng.
ThÕ trËn mμ Hannibal lËp ra ®Ó tiªu diÖt qu©n La M·
330
®· ®−îc c¸c nhμ chÐp sö cæ ®¹i gäi lμ thÕ trËn võa phßng
ngù, võa tiÕn c«ng mμ nÐt næi bËt lμ «ng ®¸nh gi¸ ®óng
thÕ m¹nh vÒ ®ét ph¸ cña ®èi ph−¬ng, ®ång thêi ph¸t hiÖn
®−îc sai lÇm cña ®èi ph−¬ng lμ bè trÝ thÕ trËn qu¸ dμy ®Æc
trªn chÝnh diÖn hÑp sÏ khã c¬ ®éng vμ dÔ bÞ bao v©y tõ hai
bªn s−ên. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ ®óng mÆt m¹nh, mÆt yÕu
cña Varron, Hannibal ®· bè trÝ thÕ trËn h×nh mãng ngùa
låi vÒ phÝa ®Þch víi lùc l−îng võa ®ñ chèng víi lùc l−îng
®ét ph¸ m¹nh cña ®Þch, cßn lùc l−îng m¹nh bè trÝ ë hai
bªn s−ên ®Ó c¬ ®éng vu håi, v©y ®¸nh sau l−ng qu©n ®Þch
vμ ph¸ vì thÕ trËn cña chóng.
NÕu so s¸nh lùc l−îng hai bªn th× trong trËn nμy,
Varron cã 86.000 qu©n, cßn Hannibal chØ cã 50.000 qu©n.
Nh−ng thÕ trËn cña Hannibal lμ thÕ m¹nh th¾ng ®Þch
®«ng, lμ thÕ gi−¬ng bÉy s½n ®Ó nghiÒn n¸t qu©n La M· mμ
cèt lâi cña nã lμ do Hannibal khÐo s¾p xÕp vμ bè trÝ lùc
l−îng ®Ó t¹o nªn søc m¹nh trong phßng ngù còng nh−
trong tÊn c«ng. ThÕ m¹nh ®ã l¹i ®−îc ph¸t huy lªn gÊp
nhiÒu lÇn khi ®−îc h×nh thμnh víi nh÷ng thÕ rÊt lîi h¹i :
lóc ®Çu lμ thÕ chÆn, thÕ c«ng vμ khi trËn chiÕn b−íc vμo
giai ®o¹n quyÕt ®Þnh lμ thÕ v©y vμ thÕ diÖt.
trËn tØnh h×nh (trËn bèi thñy - hμn tÝn ph¸ triÖu)
(N¨m 204 tr−íc C«ng nguyªn)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: ®¸nh vËn ®éng.
- Kh«ng gian: khu vùc cöa TØnh H×nh, n−íc TriÖu
(Trung Quèc).
331
- Thêi gian: n¨m 204 tr−íc C«ng nguyªn.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Qu©n H¸n: 50.000 ng−êi.
+ Qu©n TriÖu: 100.000 ng−êi.
DiÔn biÕn chÝnh
Cuèi thÕ kû III tr−íc C«ng nguyªn, nhμ TÇn sôp ®æ,
Trung Quèc l¹i r¬i vμo t×nh tr¹ng ph©n liÖt thμnh c¸c n−íc
nhá tranh chÊp, ®¸nh nhau liªn miªn. M¹nh h¬n c¶ lμ hai
n−íc H¸n vμ Së; cßn c¸c n−íc nh− TÒ, TriÖu, Ngôy, Yªn
quanh cuéc “H¸n - Së tranh hïng” lμ c¸c n−íc yÕu h¬n, lóc
th× theo bªn nμy, lóc th× ng¶ bªn kia. Thêi ®iÓm x¶y ra
trËn TØnh H×nh lμ lóc qu©n H¸n do Hμn TÝn chØ huy -
nh»m lËp l¹i thÕ chñ ®éng - ®ang kÐo ®i thanh to¸n c¸c
n−íc vÒ hïa víi Së. Sau khi diÖt Ngôy, Hμn TÝn tiÕn vμo
®Êt TriÖu.
MÆc dï lμ n−íc lín, nh−ng trong cuéc viÔn chinh nμy,
qu©n H¸n chØ cã kho¶ng 5 v¹n, trong khi ®ã 10 v¹n qu©n
TriÖu ®· bμy s½n thÕ trËn nghªnh ®ãn t¹i cöa TØnh H×nh
(mét cöa ¶i biªn giíi thuéc d·y Th¸i Hμnh). So s¸nh lùc
l−îng nghiªng h¼n vÒ phÝa qu©n TriÖu.
Chñ quan tr−íc −u thÕ Êy, TrÇn D−, t−íng chØ huy
qu©n TriÖu ®· kh«ng chÊp nhËn kÕ ho¹ch phßng ngù tÝch
cùc cña qu©n s− Lý T¶ Xa, chñ ®éng tiÕn c«ng ®èi ph−¬ng
b»ng lùc l−îng “chÝnh, kú”, mμ chñ tr−¬ng ¸n binh t¹i chç,
®îi qu©n H¸n ®Õn sÏ cïng quyÕt chiÕn.
N¾m ®−îc ý ®å cña TrÇn D−, Hμn TÝn quyÕt t©m dïng
c¸ch ®¸nh së tr−êng kÕt hîp “chÝnh, kú”, ®iÒu qu©n TriÖu
332
®Õn trËn ®Þa chuÈn bÞ s½n ®Ó tiªu diÖt, mÆc dï qu©n H¸n
Ýt h¬n h¼n. Lùc l−îng ®−îc sö dông nh− sau:
Mét v¹n qu©n ®−îc bè trÝ ®èi diÖn víi thμnh lòy qu©n
TriÖu, l−ng quay vÒ phÝa ®«ng (trËn TØnh H×nh cßn ®−îc
gäi lμ trËn Bèi Thñy lμ v× thÕ), víi t− c¸ch nh− lμ lùc l−îng
chñ yÕu do Hμn TÝn chØ huy (thùc tÕ Hμn TÝn kh«ng ë
®©y), cã nhiÖm vô nhö qu©n TriÖu ra nghªnh chiÕn.
Mét ®¹o “kú” binh gåm 5.000 qu©n bé binh vμ kþ binh,
víi 2.000 cê hiÖu ¸m s½n sau l−ng qu©n TriÖu, vu håi
chiÕm thμnh lòy khi qu©n TriÖu ®· tiÕn ra khái trËn ®Þa
phßng ngù ®Ó giao chiÕn víi qu©n H¸n.
Lùc l−îng lín cßn l¹i bao gåm 3,5 v¹n qu©n do ®Ých
th©n Hμn TÝn chØ huy, ban ®Çu lμm nhiÖm vô khiªu chiÕn,
sau ®ã lμ lùc l−îng chñ yÕu tiªu diÖt ®Þch.
ThÕ trËn bμy xong, Hμn TÝn dÉn mét bé phËn chñ lùc
tiÕn vμo cöa TØnh H×nh nghªnh chiÕn. Võa míi giao tranh,
qu©n H¸n ®· bá ch¹y, vøt l¹i vò khÝ, cê qu¹t, lui vÒ trËn
®Þa “Bèi Thñy”. TrÇn D− m¾c m−u t−ëng n¾m ch¾c th¾ng
lîi, ®Ých th©n dèc toμn bé qu©n sÜ ra ®uæi ®¸nh. Lõa cho
qu©n TriÖu lóc ®ã ®ang say s−a th¾ng lîi lao vμo khu vùc
dù kiÕn s½n, qu©n H¸n bÊt ngê quay l¹i ph¶n kÝch m·nh
liÖt. Võa chia c¾t võa ®¸nh vμo bªn s−ên ®Þch víi tinh
thÇn chØ cã mét ®−êng tiÕn v× phÝa sau lμ s«ng, mÆc dï lùc
l−îng Ýt h¬n, qu©n H¸n ®· lμm rèi lo¹n ®éi h×nh qu©n
TriÖu, ®−a qu©n TriÖu vμo thÕ bÞ bao v©y. BÞ tiÕn c«ng
m¹nh, phót chèc dÔ chuyÓn thμnh b¹i, TrÇn D− nóng thÕ
®Þnh lui vÒ gi÷ thμnh, nh−ng nh×n lªn ®· thÊy thμnh lòy
ngîp cê xÝ nhμ H¸n do ®¹o kú binh cña qu©n H¸n lÎn vμo
333
®¸nh óp tõ håi nμo. ChØ cßn mét ®−êng ch¹y, m¹nh ai nÊy
ch¹y. Thõa th¾ng, tõ bèn phÝa qu©n H¸n ®¸nh Ëp l¹i. Sè
phËn m−êi v¹n qu©n TriÖu ®· ®−îc ®Þnh ®o¹t: bÞ tiªu diÖt
gÇn hÕt, trong ®ã cã TrÇn D−, vua TriÖu vμ qu©n s− Lý T¶
Xa bÞ b¾t sèng.
KÕt qu¶, qu©n H¸n tiªu diÖt ®¹i bé phËn qu©n TriÖu,
diÖt t−íng chØ huy TrÇn D−, b¾t sèng vua TriÖu vμ thõa
th¾ng thu lÊy n−íc TriÖu.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
TrËn TØnh H×nh næi bËt ë nghÖ thuËt m−u kÕ vμ thÕ
trËn: ®ã lμ m−u kÕ lõa ®Þch, buéc ®èi ph−¬ng ph¶i ®i vμo
kÕ cña m×nh, do ®ã t¹o ®−îc bÊt ngê giμnh quyÒn chñ
®éng. §ã lμ nghÖ thuËt lÊy Ýt ®Þch nhiÒu, nhÊt lμ bªn
“nhiÒu” l¹i ë thÕ thñ cã chuÈn bÞ s½n. NghÖ thuËt ®ã ®−îc
thÓ hiÖn tr−íc hÕt trong ph©n chia sö dông lùc l−îng,
khiÕn “Ýt hãa nhiÒu”; trong viÖc lËp thÕ trËn, mμ khi triÓn
khai, qu©n ®Þch lËp tøc ë thÕ bÞ v©y h·m. §ã còng lμ mét
trËn ®¸nh ®iÓn h×nh vÒ m−u kÕ lõa ®Þch vμ ®iÒu ®Þch, buéc
®Þch ph¶i r¬i vμo kÕ cña m×nh, t¹o ®−îc bÊt ngê, t¹o ®−îc
chñ ®éng. Chän mét thÕ chÆn ®Þch dùa vμo s«ng (bèi thñy),
Hμn TÝn ®· buéc qu©n sÜ m×nh ph¶i quyÕt chiÕn vμ quyÕt
th¾ng, ®ã còng lμ mét nh©n tè dÉn ®Õn th¾ng lîi. §ã cßn lμ
nghÖ thuËt khÝch t−íng - mét m−u kÕ th−êng dïng trong
nh÷ng trËn ®¸nh cæ - kÝch ®éng vμo tÝnh chñ quan, tù
m·n, khiÕn ®Þch khi r¬i vμo tr¹ng th¸i ng−îc l¹i, chØ cÇn
cã biÕn ®éng ®¶o lén vÒ t©m lý, tinh thÇn, cμng mau chãng
thÊt b¹i.
334
 ChiÕn dÞch xtalingrat
(17-7-1942 ®Õn 2-2-1943)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch phßng ngù - ph¶n c«ng.
- Kh«ng gian: khu vùc Xtalingrat vμ vïng l©n cËn.
- Thêi gian: tõ ngμy 17-7-1942 ®Õn 2-2-1943.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Hång qu©n Liªn X«:
Tham chiÕn trong chiÕn dÞch phßng ngù lμ Ph−¬ng
diÖn qu©n Xtalingrat 1, gåm 160.000 ng−êi, 400 xe t¨ng,
454 m¸y bay vμ 2.200 ph¸o, cèi.
Tham chiÕn trong chiÕn dÞch ph¶n c«ng gåm bé ®éi c¸c
Ph−¬ng diÖn qu©n Xtalingrat, S«ng §«ng, T©y Nam vμ
V«r«negi¬; tæng céng 1.106.000 qu©n, 1.463 xe t¨ng,
15.500 ph¸o, cèi, 1.350 m¸y bay.
+ Khèi ph¸t xÝt §øc:
Tham gia tiÕn c«ng trªn h−íng vμo Xtalingrat lμ TËp
®oμn qu©n sè 6 vμ TËp ®oμn qu©n T4 cña §øc, gåm
270.000 ng−êi, 500 xe t¨ng vμ 3.000 ph¸o, cèi, d−íi sù chi
viÖn cña 1.200 m¸y bay chiÕn ®Êu.
Tham chiÕn trong giai ®o¹n Hång qu©n Liªn X« tiÕn
c«ng lμ côm tËp ®oμn qu©n “B” gåm 1.011.000 qu©n, 675
xe t¨ng, 10.290 ph¸o, cèi vμ 1.216 m¸y bay.
____________
1. Sau ®ã Ph−¬ng diÖn qu©n Xtalingrat ®−îc t¸ch ra thμnh hai
ph−¬ng diÖn qu©n: Xtalingrat vμ §«ng Nam. §Õn ngμy 28-9-1942,
Ph−¬ng diÖn qu©n Xtalingrat ®æi tªn thμnh Ph−¬ng diÖn qu©n S«ng
§«ng, cßn Ph−¬ng diÖn qu©n §«ng Nam l¹i thμnh ph−¬ng diÖn
qu©n Xtalingrat.
335
DiÔn biÕn chÝnh
Mïa HÌ 1942, tranh thñ thêi c¬ ch−a ph¶i ®èi phã víi
mÆt trËn phÝa t©y, ph¸t xÝt §øc më cuéc tiÕn c«ng lín ë
c¸nh nam mÆt trËn X« - §øc hßng nhanh chãng ®¸nh
chiÕm vïng dÇu löa Capcad¬ vμ c¸c d¶i ®Êt ph× nhiªu cña
S«ng §«ng, Cuban vμ h¹ Vonga.
Tr−íc t×nh h×nh ®ã, Tæng hμnh dinh qu©n ®éi X«viÕt ®·
thμnh lËp Ph−¬ng diÖn qu©n Xtalingrat, ®¶m nhiÖm
phßng ngù trªn chÝnh diÖn 520km, nh»m chÆn ®øng cuéc
tiÕn c«ng cña ®Þch ë khu vùc Xtalingrat, t¹o ®iÒu kiÖn
chuyÓn sang ph¶n c«ng.
Ngμy 17 th¸ng 7, chiÕn dÞch phßng ngù b¾t ®Çu. §Þch
cè g¾ng dïng tiÕn c«ng bäc hËu tõ hai bªn s−ên hîp v©y
qu©n ®éi X«viÕt ë Kalas, råi tõ ®ã tiÕn c«ng tiÕp vμo
Xtalingrat. C¸c tËp ®oμn qu©n 62 vμ 64 ®· phßng ngù rÊt
ngoan c−êng vμ liªn tôc ph¶n ®ét kÝch c¸c tËp ®oμn qu©n
T4 vμ 6, lμm ph¸ s¶n ý ®Þnh ban ®Çu cña ®Þch.
Trong th¸ng 8, ®Þch ®· ®iÒu thªm lùc l−îng tõ c¸c n¬i
kh¸c ®Õn, ®−a qu©n sè ë h−íng Xtalingrat lªn ®Õn 80 s−
®oμn. Ngμy 23 th¸ng 8, cïng víi tiÕn c«ng trªn mÆt ®Êt,
®Þch ®· dïng trªn 2.000 lÇn/chiÕc m¸y bay nÐm bom tμn
ph¸ thμnh phè. Qu©n ®éi X«viÕt ®· ®−a lùc l−îng dù bÞ
vμo chiÕn ®Êu gåm TËp ®oμn qu©n 24, 66 vμ sau ®ã lμ TËp
®oμn qu©n CV1 cïng Ph−¬ng diÖn qu©n Xtalingrat vμ
S«ng §«ng liªn tôc ph¶n ®ét kÝch, chÆn ®øng qu©n ®Þch ë
ngo¹i « thμnh phè. Tõ ngμy 12 th¸ng 9, ®Þch tiÕn c«ng
m·nh liÖt tõ c¸c h−íng t©y b¾c, t©y vμ t©y nam. C¸c trËn
chiÕn ®Êu quyÕt liÖt ®· diÔn ra trªn tõng ®−êng phè, tõng
336
c¨n nhμ. §Þch tËp trung mäi nç lùc cao nhÊt ®Ó ®¸nh
chiÕm thμnh phè nh−ng kh«ng cã kÕt qu¶, l¹i bÞ tæn thÊt
qu¸ nhiÒu, kiÖt søc, ph¶i dõng l¹i.
Ngμy 18 th¸ng 11, chiÕn dÞch phßng ngù kÕt thóc.
Hång qu©n X«viÕt ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu gÇn 700
ngμn tªn ®Þch, ph¸ hñy 2.000 ph¸o, cèi, 1.000 xe t¨ng vμ
1.400 m¸y bay, chÆn ®øng cuéc tiÕn c«ng cña ®Þch vμ
chuyÓn sang ph¶n c«ng.
Ngμy 19 th¸ng 11 c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n T©y Nam vμ
S«ng §«ng, ngμy 20 th¸ng 11 Ph−¬ng diÖn qu©n
Xtalingrat, b¾t ®Çu nh÷ng ®ßn ®ét kÝch vμo trËn ®Þa
phßng ngù ®Þch, vμ ®· tiÕn lªn trong ngμy tõ 15 - 20km.
Ngμy 23 th¸ng 11, b»ng c¸c c¸nh vu håi cña c¸c qu©n
®oμn t¨ng thuéc c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n T©y Nam vμ
Xtalingrat, côm 22 s− ®oμn (330.000 qu©n) ®Þch ®· bÞ hîp
v©y ë Kalas vμ Thèng chÕ Paulus bÞ b¾t sèng. Giai ®o¹n 1
chiÕn dÞch ph¶n c«ng hoμn thμnh, tõ ®©y quyÒn chñ ®éng
chiÕn l−îc trªn c¸nh nam mÆt trËn X« - §øc (gåm vïng
Capcad¬ vμ Xtalingrat) chuyÓn vμo tay qu©n ®éi X«viÕt.
Trong th¸ng 12, nh÷ng nç lùc míi cña ®Þch nh»m gi¶i
v©y cho côm qu©n ë Xtalingrat ®Òu v« hiÖu.
Cuéc c«ng kÝch tiªu diÖt côm qu©n ®Þch bÞ hîp v©y ®−îc
tiÕn hμnh tõ ngμy 10-1-1943, sau khi tèi hËu th− cña Hång
qu©n bÞ ®Þch b¸c bá. Ph−¬ng diÖn qu©n S«ng §«ng ®¶m
®−¬ng nhiÖm vô nμy, vμ ®Õn cuèi th¸ng 1 ®· chia c¾t tËp
®oμn ®Þch lμm hai phÇn. Ngμy 31 th¸ng 1, côm phÝa nam,
do Paolut trùc tiÕp chØ huy, ®Çu hμng. Ngμy 2 th¸ng 2, côm
phÝa b¾c chÊm døt kh¸ng cù. ChiÕn dÞch ph¶n c«ng kÕt
thóc th¾ng lîi víi viÖc Ph−¬ng diÖn qu©n S«ng §«ng ®· b¾t
337
91.000 tªn ®Þch ®Çu hμng vμ tiªu diÖt 147.000 tªn kh¸c.
KÕt qu¶, Hång qu©n Liªn X« ®· tiªu diÖt TËp ®oμn
qu©n 6 vμ TËp ®oμn qu©n T4 cña ph¸t xÝt §øc, TËp ®oμn
qu©n 3 vμ 4 Rumani, TËp ®oμn qu©n 8 Italia. Khèi ph¸t
xÝt bÞ mÊt gÇn 1,5 triÖu qu©n vμ bÞ ®Èy lïi xa vÒ phÝa
t©y s«ng Vonga.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
ChiÕn dÞch phßng ngù Xtalingrat lμ mÉu mùc cña cuéc
chiÕn ®Êu b¶o vÖ thμnh phè. B»ng tinh thÇn chiÕn ®Êu hÕt
søc ngoan c−êng, dùa vμo hÖ thèng trËn ®Þa v÷ng ch¾c vμ
hÖ thèng háa lùc liªn ®oμn, TËp ®oμn qu©n 62, 64 ®· gi÷
v÷ng ®−îc trËn tuyÕn trong ®iÒu kiÖn toμn bé chiÒu s©u tõ
300-600km ®Òu bÞ khèng chÕ d−íi háa lùc ®Þch. Næi bËt lμ
viÖc sö dông lùc l−îng dù bÞ c¬ ®éng thùc hμnh ph¶n c«ng
vμ ph¶n ®ét kÝch liªn tôc ®Ó c¶i thiÖn thÕ trËn phßng ngù,
lu«n giμnh lÊy quyÒn gi¸ng ®ßn cuèi cïng sau mçi cuéc
chiÕn ®Êu ®Ó xãa bá c¸c nç lùc cña ®Þch.
ChiÕn dÞch ph¶n c«ng lμ mÉu mùc kiÖt xuÊt vÒ viÖc tæ
chøc hîp v©y vμ tiªu diÖt mét tËp ®oμn rÊt lín víi trang bÞ
m¹nh cña ®Þch. ViÖc thùc hiÖn ph¶n c«ng quy m« côm
Ph−¬ng diÖn qu©n vμ hîp v©y lμ mét ph¸t triÓn míi vÒ
nghÖ thuËt qu©n sù.
Mét ph¸t triÓn míi kh¸c trong nghÖ thuËt hîp v©y, mμ
c¸c chiÕn dÞch sau nμy ®· ¸p dông, lμ viÖc thiÕt lËp c¸c
mòi chÝnh diÖn vßng ngoμi vμ sö dông tËp trung bé ®éi
t¨ng - c¬ giíi ®Ó n©ng cao tèc ®é ®ét ph¸ vμ ph¸t triÓn,
nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña hîp v©y.
X¸c ®Þnh chÝnh x¸c h−íng chñ yÕu vμ tung ra thêi c¬
338
ph¶n c«ng vμo chÝnh lóc ®Þch kh«ng cßn lùc l−îng dù bÞ
l¹i lμ mét nh©n tè kh¸c gãp phÇn ®−a ®Õn th¾ng lîi.
Hång qu©n Liªn X« còng ®¹t ®−îc yÕu tè bÊt ngê chiÕn
dÞch ë viÖc tËp trung lùc l−îng dù bÞ trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn khã kh¨n.
§Ó hîp v©y, tiªu diÖt ®−îc côm bÞ bao v©y, ph¶i ®¸nh
b¹i lùc l−îng øng cøu gi¶i v©y cña lùc l−îng dù bÞ chiÕn
l−îc ®Þch ë vßng ngoμi. NghÖ thuËt nμy còng ®· thùc
hiÖn thμnh c«ng, nªn qu©n ®Þch bÞ v©y chØ cßn mét c¸ch
lμ ®Çu hμng.
chiÕn dÞch cu«cxc¬
(5 th¸ng 7 ®Õn 23-8-1943)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch phßng ngù - ph¶n c«ng.
- Kh«ng gian: Oren - Cu«cxc¬ - Beng«r«t - Khacc«p -
Brianxc¬ - Xumxc¬ - P«ntava.
- Thêi gian: tõ ngμy 5 th¸ng 7 ®Õn 23-8-1943.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Hång qu©n Liªn X«: trong giai ®o¹n phßng ngù cã c¸c
Ph−¬ng diÖn qu©n Trung T©m vμ V«r«negi¬; sang giai
®o¹n ph¶n c«ng ®−îc t¨ng c−êng thªm c¸c Ph−¬ng diÖn
qu©n T©y, Brianxc¬, Th¶o Nguyªn vμ TËp ®oμn qu©n
57/Ph−¬ng diÖn qu©n T©y Nam; tæng céng: 2.640.300
qu©n, 52.500 ph¸o, cèi, 8.200 xe t¨ng vμ ph¸o tù hμnh,
6.950 m¸y bay.
+ Ph¸t xÝt §øc: côm TËp ®oμn qu©n Trung T©m, côm
TËp ®oμn qu©n Nam vμ côm chiÕn dÞch Kemph¬, kho¶ng
339
50 s− ®oμn; tæng céng: 1.514.000 qu©n, 32.000 ph¸o, cèi,
5.000 xe t¨ng vμ ph¸o tù hμnh, 5.000 m¸y bay.
DiÔn biÕn chÝnh
Sau chiÕn dÞch ph¶n c«ng Xtalingrat, b−íc vμo mïa HÌ
1943, t−¬ng quan lùc l−îng ®· ng¶ vÒ phÝa cã lîi cho Hång
qu©n, hËu thuÉn cho chiÕn l−îc tiÕn c«ng cña phÝa Liªn X«
trªn mÆt trËn X« - §øc. Nh−ng n¾m ®−îc ©m m−u tiÕn
c«ng cña ®Þch víi chiÕn dÞch mang mËt danh “Xita®en”,
Hång qu©n ®· chñ ®éng chuyÓn vμo phßng ngù trªn vßng
cung Cu«cxc¬ víi ý ®Þnh sÏ chuyÓn m¹nh sang ph¶n c«ng -
tiÕn c«ng, sau khi ®· g©y tæn thÊt nÆng nÒ vÒ sinh lùc vμ
ph−¬ng tiÖn cho ®Þch. Hång qu©n ®· x©y dùng trËn ®Þa
phßng ngù cã chiÒu s©u (n¨m d¶i phßng ngù trªn chiÒu
s©u tõ 250 - 300km), liªn hoμn víi hÖ thèng háa lùc, hμo
chiÕn ®Êu vμ vËt c¶n ®−îc chuÈn bÞ kü l−ìng, v÷ng ch¾c.
Tõ ngμy 5 th¸ng 7, c¸c ®ßn tiÕn c«ng ¸c liÖt cña ®Þch ®·
®−îc thùc hiÖn ë c¶ phÝa b¾c vμ phÝa nam mÆt trËn, nh»m
hîp v©y, tiªu diÖt lùc l−îng lín cña Hång qu©n trªn vßng
cung Cu«cxc¬. Tuy nhiªn tÊt c¶ c¸c mòi tiÕn qu©n cña ®Þch
®Òu bÞ bÎ g·y. Ngμy 12 th¸ng 7 ®· x¶y ra trËn ®Êu t¨ng
lín nhÊt trong lÞch sö chiÕn tranh trªn c¸nh ®ång lμng
Pr«kh«r«pca víi sù tham chiÕn cña 1.500 xe t¨ng, 1.000
m¸y bay cña hai bªn.
Kh«ng më ®−îc ®ét ph¸ chiÕn dÞch, l¹i bÞ thÊt b¹i nÆng
nÒ, tõ ngμy 12 th¸ng 7 ph¸t xÝt §øc buéc ph¶i chuyÓn
sang phßng ngù trªn toμn bé chÝnh diÖn mÆt trËn. §Õn
ngμy 23 th¸ng 7, Hång qu©n X«viÕt ®· c¨n b¶n kh«i phôc
d¶i phßng ngù nh− tr−íc ngμy 5 th¸ng 7, hÊt ®Þch vÒ
340
tuyÕn xuÊt ph¸t tiÕn c«ng cña chóng, vμ thùc hiÖn ph¶n
c«ng, phßng ngù trªn mét sè h−íng.
ChiÕn dÞch ph¶n c«ng - tiÕn c«ng cña Hång qu©n ®·
®−îc thùc hiÖn ngay sau khi gi¶i quyÕt th¾ng lîi chiÕn
dÞch phßng ngù.
ë h−íng b¾c, chiÕn dÞch nμy ®−îc thùc hiÖn víi sù
tham gia cña c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n T©y, Brianxc¬,
Trung T©m. Ngμy 29 th¸ng 7, gi¶i phãng B«nkh«p; ngμy
5 th¸ng 8, gi¶i phãng Oren; ngμy 18 th¸ng 8, ®Ëp tan æ
®Ò kh¸ng cuèi cïng cña ®Þch ë t©y Oren, hoμn thμnh
nhiÖm vô chiÕn dÞch.
ë h−íng nam, chiÕn dÞch tiÕn c«ng cã sù tham gia cña
Ph−¬ng diÖn qu©n V«r«negi¬ vμ Th¶o Nguyªn. Ngμy 5
th¸ng 8, gi¶i phãng Beng«r«t; ngμy 23 th¸ng 8, gi¶i phãng
Khacc«p.
ChiÕn c«ng gi¶i phãng Khacc«p ®· kÕt thóc chiÕn dÞch
ph¶n c«ng - tiÕn c«ng mïa HÌ 1943 cña Hång qu©n Liªn
X« trªn vßng cung Cu«cxc¬.
KÕt qu¶, Hång qu©n tiªu diÖt 30 s− ®oμn ®Þch, trong ®ã
cã b¶y s− ®oμn t¨ng, gåm 500.000 qu©n, 1.500 xe t¨ng,
3.000 ph¸o, trªn 3.700 m¸y bay; gi¶i phãng c¸c thμnh phè
lín B«nkh«p, Oren, Khacc«p vμ Beng«r«t.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
N¾m v÷ng kÕ ho¹ch chiÕn l−îc cña ®Þch, mÆc dï so
s¸nh lùc l−îng −u thÕ h¬n, qu©n ®éi Liªn X« ®· chñ ®éng
tæ chøc chiÕn dÞch phßng ngù nh»m bÎ g·y chñ lùc ®èi
ph−¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho th¾ng lîi cña ®ßn tiÕn c«ng tiÕp
theo. §ã lμ nÐt ®Æc s¾c cña héi chiÕn trªn vßng cung
341
Cu«cxc¬ vμ lμ ®iÓm næi bËt cña nghÖ thuËt qu©n sù X«viÕt.
§ßn phñ ®Çu ®· cã t¸c dông tÝch cùc t¨ng c−êng thÕ
trËn phßng ngù, tr× ho·n thêi gian tiÕn c«ng cña ®Þch.
Trong phßng ngù, Hång qu©n ®· kÕt hîp gi÷ trËn ®Þa víi
liªn tôc ph¶n kÝch, ph¶n ®ét kÝch, víi sù tham gia tÝch cùc
cña bé ®éi t¨ng - ®iÓn h×nh lμ trËn Pr«kh«r«pca - ®·
nhanh chãng lμm ®¶o lén h×nh th¸i hai bªn, buéc ®Þch
ph¶i chuyÓn sang phßng ngù sau nh÷ng thÊt b¹i nÆng nÒ.
Trong ph¶n c«ng, qu©n ®éi X«viÕt ®· tËp trung −u thÕ ¸p
®¶o, tiÕn c«ng nh− vò b·o vμo chiÒu s©u phßng ngù ®Þch,
bao v©y, tiªu diÖt c¸c binh ®oμn §øc vμ gi¶i phãng c¸c
thμnh phè lín. Hμnh ®éng tiÕn c«ng ®· ®−îc thùc hiÖn
b»ng ®ét ph¸ m¹nh vμ b»ng c¶ phßng ngù l©m thêi kÕt
hîp víi bao v©y, vu håi, ®· bÎ g·y chñ bμi cña qu©n ®éi
ph¸t xÝt lμ bé phËn t¨ng - thiÕt gi¸p. Cïng víi Xtalingrat,
chiÕn dÞch Cu«cxc¬ kÕt thóc ®· t¹o nªn b−íc ngoÆt c¬ b¶n
cña chiÕn tranh: Hång qu©n b−íc vμo thÕ tiÕn c«ng chiÕn
l−îc trªn toμn bé mÆt trËn X« - §øc.
ChiÕn dÞch bÐclin
(16 th¸ng 4 ®Õn 8-5-1945)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch tiÕn c«ng chiÕn l−îc.
- Kh«ng gian: BÐclin vμ vïng phô cËn.
- Thêi gian: tõ ngμy 16 th¸ng 4 ®Õn 8-5-1945.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Hång qu©n Liªn X«: c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi
1, 2, Ph−¬ng diÖn qu©n Ucraina 1, mét bé phËn H¹m ®éi
342
Ban TÝch vμ TËp ®oμn qu©n kh«ng qu©n tÇm xa sè 18;
tæng céng 162 fBB, 21 qu©n ®oμn t¨ng - c¬ giíi, 42.000
ph¸o cèi, 7.500 m¸y bay, 6.300 xe t¨ng, víi tæng sè qu©n lμ
2.500.000 ng−êi.
+ Ph¸t xÝt §øc: c¸c côm tËp ®oμn qu©n Visla vμ Trung
t©m phßng ngù trªn trôc chÝnh BÐclin, tæng céng 63 s−
®oμn (cã 15fT - CG), 10.400 ph¸o cèi, 1.500 xe t¨ng, 3.310
m¸y bay, víi tæng sè qu©n lμ 1.200.000 tªn (kÓ c¶ 200.000
qu©n ®ån tró BÐclin). Ngoμi ra, cßn cã mét sè lùc l−îng
®−îc ®iÒu tõ n¬i kh¸c ®Õn trong qu¸ tr×nh chiÕn dÞch.
DiÔn biÕn chÝnh
Sau mét lo¹t c¸c chiÕn dÞch tiÕn c«ng mïa Xu©n 1945,
trªn mÆt trËn phÝa ®«ng, Hång qu©n Liªn X« chØ cßn c¸ch
BÐclin 60km. Kh«ng nh÷ng thÕ, qu©n ®éi Hitle cßn bÞ uy
hiÕp tõ phÝa nam.
Trong khi ®ã, trªn mÆt trËn phÝa t©y, víi ©m m−u bá
ngá BÐclin cho c¸c n−íc t− b¶n, qu©n §øc liªn tiÕp bá vò
khÝ ®Çu hμng §ång minh.
TÊt c¶ t×nh h×nh ®ã ®· dÉn ®Õn quyÕt t©m më chiÕn
dÞch BÐclin trong th¸ng 4, mét chiÕn dÞch ®· ®−îc Bé T−
lÖnh tèi cao Hång qu©n X«viÕt dù kiÕn tõ cuèi n¨m 1944,
vμ ®−îc chuÈn bÞ kü l−ìng thªm qua c¸c chiÕn dÞch tiÕn
c«ng mïa Xu©n 1945.
R¹ng ngμy 16 th¸ng 4, sau ®ît phi ph¸o b¾n chuÈn
bÞ m·nh liÖt, d−íi ¸nh s¸ng cña 143 ngän ®Ìn pha cùc
m¹nh, Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 1 do Nguyªn so¸i
Giucèp chØ huy, ®ét ph¸ trªn h−íng chÝnh vμo thÕ trËn
phßng ngù ®Þch. Trªn 1,2 triÖu qu¶ ®¹n ph¸o c¸c cì ®·
343
yÓm trî cho bé binh ngay trong ngμy ®Çu tiªn. Nh−ng
®Þch ë ®©y ®· chèng tr¶ quyÕt liÖt, nhÊt lμ trªn ®iÓm cao
Zªenlèp, nªn ®Õn ngμy thø t− míi ®ét ph¸ qua ®−îc khu
vùc chiÕn thuËt.
Nh−ng cïng thêi gian ®ã, hai ph−¬ng diÖn qu©n b¹n ®·
®ét ph¸ víi tèc ®é nhanh, nhÊt lμ Ph−¬ng diÖn qu©n
Ucraina 1 do Nguyªn so¸i K«niep chØ huy, bao v©y phÝa
nam BÐclin. Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 2 v−ît s«ng ¤®e,
lμm tª liÖt TËp ®oμn qu©n 3 cña ®Þch, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t
triÓn cho c¸nh tr¸i cña Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 1.
Ph−¬ng diÖn qu©n Ucraina 1 v−ît s«ng N©yxª vμ s«ng
Spª, ngμy 18 th¸ng 4 ®· ®ét ph¸ qua tuyÕn phßng ngù
chiÕn dÞch, tiÕn ®Õn ngo¹i « phÝa nam BÐclin, bao v©y TËp
®oμn qu©n 9 tõ phÝa nam. Th¾ng lîi ®ã ®· lμm t¨ng tèc ®é
tiÕn c«ng cña Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 1, vμ tõ ngμy 21
th¸ng 4 ph−¬ng diÖn qu©n nμy ®· b−íc vμo chiÕn ®Êu
trong thμnh phè. TËp ®oμn qu©n 9 ®Þch bÞ hîp v©y vμ bÞ
chia c¾t lμm ®«i. Ngμy 22 th¸ng 4, Hitle lÖnh cho TËp
®oμn qu©n 12 tõ h−íng t©y vÒ gi¶i v©y, nh−ng v« hiÖu.
Ngμy 24 th¸ng 4, Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 1 ®Ëp tan
c¸c æ ®Ò kh¸ng cña ®Þch ë gÇn trung t©m mÆt trËn, ®ång
thêi mét lùc l−îng quan träng ®· tiÕn theo kªnh ®μo ¤®e -
Spª, quÆt xuèng phÝa nam héi víi Ph−¬ng diÖn qu©n
Ucraina 1; vμ ngμy 25 th¸ng 4, hîp v©y côm ®Þch ë phÝa
®«ng nam BÐclin. Cïng ngμy, c¸c lùc l−îng ®Çu tiªn cña
qu©n ®éi X«viÕt ®· tiÕn ®Õn s«ng Enb¬ b¾t liªn l¹c víi
qu©n §ång minh.
Tõ ngμy 26 th¸ng 4, qu©n ®éi X«viÕt tæ chøc tiÕn c«ng
nh»m tiªu diÖt c¸c côm ®Þch bÞ hîp v©y. Tõ ngμy 29 th¸ng
344
4, ®· diÔn ra nh÷ng trËn chiÕn ®Êu ¸c liÖt ®Ó chiÕm nhμ
Quèc héi §øc, ®Õn chiÒu 30 th¸ng 4, Hång qu©n c¾m cê
trªn nãc tßa nhμ nμy. Sau khi Hitle tù s¸t, chiÒu mïng 2
th¸ng 5, tËp ®oμn phßng ngù BÐclin ®· ®Çu hμng. C¸c
Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 1 vμ 2 tiÕp tôc ph¸t triÓn tiÕn
c«ng ®Õn bê ®«ng s«ng Enb¬, vμ gÆp gì víi c¸c lùc l−îng
§ång minh ë ®©y vμo ngμy 8-5-1945.
Ngμy 8 th¸ng 5 t¹i BÐclin, ph¸t xÝt §øc ®· ký v¨n kiÖn
®Çu hμng v« ®iÒu kiÖn.
KÕt qu¶, Hång qu©n Liªn X« tiªu diÖt 70 fBB, 23 fT - CG,
b¾t sèng 480 ngμn qu©n, thu 1.500 xe t¨ng, 5.600 ph¸o cèi,
4.500 m¸y bay; gi¶i phãng BÐclin vμ vïng phô cËn ®Õn bê
®«ng s«ng Enb¬; dÉn ®Õn sù ®Çu hμng v« ®iÒu kiÖn cña n−íc
§øc ph¸t xÝt, kÕt thóc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
ChiÕn dÞch BÐclin th¾ng lîi rùc rì ®· chøng tá tr×nh ®é
ph¸t triÓn rÊt cao cña nghÖ thuËt qu©n sù X«viÕt, mμ cèt
lâi cña nã lμ nh÷ng kinh nghiÖm chiÕn ®Êu cña Hång qu©n
Liªn X« ®· ®−îc tÝch lòy vμ s¸ng t¹o trong suèt cuéc ChiÕn
tranh vÖ quèc vÜ ®¹i. §ã lμ chiÕn dÞch tiÕn c«ng cña côm
Ph−¬ng diÖn qu©n nh»m bao v©y, chia c¾t, tiªu diÖt mét
tËp ®oμn chiÕn l−îc cña ®èi ph−¬ng m¹nh nhÊt trong lÞch
sö chiÕn tranh, ®¸nh th¼ng vμo sμo huyÖt cña chóng víi
mét thêi gian rÊt ng¾n. Trong chiÕn dÞch ®· thùc hiÖn ®ét
ph¸ ®ång thêi, m·nh liÖt ë mét lo¹t c¸c ®Þa ®o¹n trªn toμn
tuyÕn phßng ngù v÷ng ch¾c, dμi trªn 300km, ®−îc bè trÝ
binh lùc vμ háa lùc dμy ®Æc trªn toμn bé chiÒu s©u tíi
100km. Søc ®ét ph¸ m·nh liÖt cña Hång qu©n ®· ®Èy ®èi
345
ph−¬ng vμo thÕ bÞ ®éng, mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh lùc
l−îng vμ buéc ph¶i ®−a qu©n dù bÞ vμo sím. §ã còng lμ
®iÓn h×nh vÒ ®ét ph¸ tuyÕn phßng ngù chiÕn thuËt cña ®èi
ph−¬ng trong ®iÒu kiÖn nh÷ng nç lùc c¬ b¶n cña chóng
kh«ng ph¶i tËp trung ë d¶i 1 mμ ë d¶i 2. ViÖc ®ét ph¸
trong chiÕn dÞch BÐclin cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: tiÕn hμnh háa
lùc chuÈn bÞ m·nh liÖt vμ chuyÓn vμo tiÕn c«ng trªn chÝnh
diÖn réng, vμo ban ®ªm, cã sö dông hÖ thèng ®Ìn pha cùc
m¹nh; thùc hiÖn ®ét ph¸ ®ång thêi víi v−ît s«ng, trong ®ã
ngoμi bé ®éi binh chñng hîp thμnh, cßn cã bèn tËp ®oμn
qu©n xe t¨ng vμ nhiÒu qu©n ®oμn xe t¨ng - c¬ giíi kh¸c;
®ét ph¸ d−íi sù chi viÖn cña bèn tËp ®oμn qu©n kh«ng
qu©n vμ h¹m ®éi trªn s«ng §nÐp.
ChiÒu s©u cña c¸c chiÕn dÞch Ph−¬ng diÖn qu©n lμ 160-
220km, thêi gian lμ 13-17 ngμy ®ªm, víi nhÞp ®é tiÕn c«ng
trung b×nh trong ®ét ph¸ lμ 8-11km, vμ trong qu¸ tr×nh
chiÕn dÞch lμ tõ 13-17 ®Õn 25-30km trong mét ngμy ®ªm.
NÐt ®Æc s¾c trong hîp v©y lμ, ®Ó b¶o ®¶m nhÞp ®é tiÕn
c«ng cao vμ ph¸t triÓn kÞp thêi ®Õn s«ng Enb¬, Hång
qu©n ®· tiÕn hμnh bao v©y c¸c côm qu©n cña ®Þch l¹i råi
®Ó ®ã, tiÕp tôc ph¸t triÓn tiÕn c«ng lªn phÝa tr−íc. ViÖc
tiªu diÖt hai côm qu©n ®Þch bÞ bao v©y (gåm trªn 400.000
tªn) ®−îc tiÕn hμnh ®ång thêi vμ hÕt søc s¸ng t¹o. Côm
qu©n Phranphuèc - Guben bÞ ®Ëp tan chñ yÕu kh«ng ph¶i
b»ng ®ét ph¸ vμo n¬i ®Þch bÞ v©y, mμ b»ng t¸c chiÕn
phßng ngù, chèt chÆn diÖt ®Þch ë n¬i chóng nç lùc ph¸
v©y ®Ó ch¹y vÒ phÝa t©y; côm qu©n BÐclin bÞ tiªu diÖt
b»ng c¸ch tiÕn c«ng, bao v©y, chia c¾t, tiªu diÖt tõng bé
phËn trªn tõng khu phè.
346
 T¸c chiÕn ban ®ªm ®−îc vËn dông réng r·i trong suèt
qu¸ tr×nh chiÕn dÞch. ViÖc sö dông bé ®éi xe t¨ng ®ãng vai
trß chñ chèt trong ®ét ph¸ ®· cã hiÖu qu¶ cao trong ph¸t
triÓn nhanh vμo chiÒu s©u, b¶o ®¶m nhÞp ®é tiÕn c«ng cao
trong toμn chiÕn dÞch. Trong ®iÒu kiÖn ®Þch phßng ngù dμy
®Æc trªn h−íng chñ yÕu, viÖc sö dông tËp trung tËp ®oμn
qu©n xe t¨ng vμo ®ét ph¸ phßng ngù chiÕn thuËt cña
chóng ®· cã hiÖu qu¶ tÝch cùc. C¸c chiÕn dÞch Ph−¬ng diÖn
qu©n ®· ®¹t ®−îc mËt ®é ph¸o binh cao nhÊt trong nh÷ng
n¨m chiÕn tranh, vμ nguyªn t¾c thμnh lËp côm ph¸o binh
theo chØ tiªu tæ chøc biªn chÕ chiÕn ®Êu (ë c¸c trung ®oμn,
s− ®oμn, qu©n ®oμn vμ tËp ®oμn qu©n) ®· ®−îc thÓ hiÖn
®Çy ®ñ nhÊt. Kh«ng qu©n ®−îc sö dông tËp trung trªn c¸c
h−íng tiÕn c«ng s©u cña c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n. Sù hiÖp
®ång chÆt chÏ gi÷a c¸c tËp ®oμn qu©n kh«ng qu©n víi
nhau, còng nh− gi÷a kh«ng qu©n mÆt trËn víi kh«ng qu©n
tÇm xa ®· b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng th−êng xuyªn vμ liªn
tôc cña kh«ng qu©n trong suèt qu¸ tr×nh chiÕn dÞch.
Ph−¬ng diÖn qu©n Belorusi 1 ®· tÝch lòy ®−îc kinh
nghiÖm tèt vÒ tæ chøc hiÖp ®ång gi÷a bé binh vμ ph¸o binh
víi c¸c tμu chiÕn vμ tμu ph¸o cña H¹m ®éi s«ng §nep, vμ
trong viÖc sö dông c¸c tμu chiÕn ®Ó trùc tiÕp chë c¸c binh
®oμn vμ binh ®éi bé binh v−ît s«ng. ViÖc chØ huy bé ®éi
trong chiÕn dÞch BÐclin lμ nÐt ®Æc tr−ng cña møc ®é tËp
trung cao; c¸c c¬ quan chØ huy lu«n lu«n ph¸t triÓn lªn
phÝa tr−íc theo s¸t c¸c chiÕn sÜ Hång qu©n tiÕn c«ng ®Ó
b¶o ®¶m chØ huy chÆt chÏ, linh ho¹t vμ kÞp thêi trong mäi
t×nh huèng.
347
ChiÕn dÞch m·n ch©u
(9 th¸ng 8 ®Õn 2-9-1945)
T×nh h×nh chung
- H×nh thøc: chiÕn dÞch tiÕn c«ng chiÕn l−îc.
- Kh«ng gian: M·n Ch©u (Trung Quèc), B¾c TriÒu Tiªn.
- Thêi gian: tõ ngμy 9 th¸ng 8 ®Õn 2-9-1945.
- Lùc l−îng tham chiÕn:
+ Liªn X« - M«ng Cæ: Ph−¬ng diÖn qu©n Dabaican, c¸c
Ph−¬ng diÖn qu©n ViÔn §«ng 1 vμ 2, c¸c ®¬n vÞ Qu©n ®éi
nh©n d©n c¸ch m¹ng M«ng Cæ, H¹m ®éi Th¸i B×nh D−¬ng
vμ H¹m ®éi Cê ®á s«ng Amua; tæng céng: 1.500.000 qu©n,
26.000 ph¸o, cèi (kh«ng kÓ ph¸o phßng kh«ng), gÇn 5.300
xe t¨ng vμ ph¸o tù hμnh, 5.200 m¸y bay, vμ cã sù tham
gia cña 93 tμu chiÕn.
+ Ph¸t xÝt NhËt: §¹o qu©n Quan §«ng (c¸c Ph−¬ng
diÖn qu©n 1 vμ 3, TËp ®oμn qu©n ®éc lËp sè 4 vμ TËp ®oμn
qu©n kh«ng qu©n sè 2, h¹m ®éi trªn s«ng Tïng Hoa
Giang; tõ ngμy 10 th¸ng 8 ®−îc phèi thuéc thªm: Ph−¬ng
diÖn qu©n sè 17 vμ TËp ®oμn qu©n kh«ng qu©n sè 5 ë
TriÒu Tiªn); tæng céng trªn 1.000.000 tªn, 1.155 xe t¨ng,
5.360 ph¸o, cèi, 1.800 m¸y bay vμ 25 tμu chiÕn. Ngoμi ra,
cßn lùc l−îng lín sen ®Çm, c¶nh s¸t vμ qu©n tay sai cña
QuËn v−¬ng §ªvan ë M·n Ch©u vμ Néi M«ng. Trªn biªn
giíi víi Liªn X« vμ M«ng Cæ, qu©n NhËt x©y dùng 17 khu
vùc phßng ngù kiªn cè víi tæng chiÒu dμi trªn 1.000km vμ
trªn 8.000 c«ng tr×nh háa lùc bÒn v÷ng.
- Môc ®Ých chiÕn dÞch: tiªu diÖt §¹o qu©n Quan §«ng,
gi¶i phãng M·n Ch©u vμ B¾c TriÒu Tiªn, ®Ëp tan c¸c c¨n
348
cø bμn ®¹p chiÕn tranh cña NhËt ë trªn lôc ®Þa, ®Èy
nhanh tiÕn tr×nh kÕt thóc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai.
- ý ®Þnh chiÕn dÞch: më cuéc tiÕn c«ng trªn hai h−íng
chñ yÕu (tõ phÝa M«ng Cæ vμ vïng Duyªn h¶i) vμ mét sè
h−íng bæ trî, quy tô vμo trung t©m M·n Ch©u, nhanh
chãng chia c¾t, bao v©y, tiªu diÖt §¹o qu©n Quan §«ng
cña ®Þch. ChÝnh diÖn chiÕn dÞch: 5.000km, chiÒu s©u: 200 -
800km, ®Þa h×nh chiÕn tr−êng lμ hoang m¹c - th¶o nguyªn
vμ nói rõng Taiga, cã nhiÒu s«ng lín.
Bé chØ huy ph¸t xÝt NhËt chñ tr−¬ng cè thñ trong c¸c
tuyÕn phßng ngù v÷ng ch¾c däc biªn giíi vμ c¸c d·y nói
lín ®Ó chÆn ®øng cuéc tiÕn c«ng cña qu©n ®éi Liªn X«.
Tr−êng hîp tuyÕn phßng thñ nμy bÞ ph¸ vì, chóng sÏ lui
vÒ tuyÕn ®−êng s¾t §å M«n - Tr−êng Xu©n - §¹i Liªn tæ
chøc phßng ngù, cñng cè vμ chuyÓn sang ph¶n c«ng kh«i
phôc l¹i vÞ trÝ ban ®Çu.
DiÔn biÕn chÝnh
Ngμy 9 th¸ng 8, c¸c côm ®ét kÝch cña c¸c Ph−¬ng diÖn
qu©n chuyÓn vμo tiÕn c«ng tõ M«ng Cæ vμ Dabaican theo
h−íng Khingan - An S¬n; tõ s«ng Amua theo h−íng Tïng
Hoa Giang vμ tõ Duyªn h¶i theo h−íng C¸p NhÜ T©n.
Kh«ng qu©n nÐm bom m·nh liÖt vμo c¸c môc tiªu qu©n sù
ë C¸p NhÜ T©n, Tr−êng Xu©n, C¸t L©m… vμ cïng h¹m ®éi
®¸nh ph¸ c¸c c¨n cø h¶i qu©n NhËt ë B¾c TriÒu Tiªn.
§Õn ngμy 18, 19 th¸ng 8, Ph−¬ng diÖn qu©n Dabaican,
d−íi sù chØ huy cña Nguyªn so¸i R.Ia. Malin«pxki ®· v−ît
qua c¸c th¶o nguyªn, sa m¹c G«bi vμ d·y nói Khingan lín,
tiªu diÖt c¸c côm qu©n Cangang, X«lun, Khaila cña ®Þch,
349
vμ ®Õn ngμy 20 th¸ng 8, chñ lùc cña TËp ®oμn qu©n 6 ®·
tiÕn ®Õn An S¬n vμ Tr−êng Xu©n, cè g¾ng thäc s©u vÒ phÝa
§¹i Liªn vμ qu©n c¶ng L÷ ThuËn. Qu©n ®éi kþ binh vμ bé
binh c¬ giíi Liªn X« - M«ng Cæ ®· tiÕn c«ng ®Õn Tr−¬ng
Gia KhÈu, Thõa §¾c, c¾t ®øt §¹o qu©n Quan §«ng vμ c¸c
lùc l−îng NhËt ë b¾c Trung Quèc.
Ph−¬ng diÖn qu©n ViÔn §«ng 1, d−íi sù chØ huy cña
Nguyªn so¸i K.A. Merexcèp tiÕn c«ng theo h−íng ®èi diÖn
víi Ph−¬ng diÖn qu©n Dabaican, v−ît qua tuyÕn phßng
ngù v÷ng ch¾c cña ®Þch, ®Ëp tan nhiÒu ®ît ph¶n ®ét kÝch
m¹nh, vμ ®Õn ngμy 20 th¸ng 8, ®· tiÕn ®Õn C¸t L©m, hîp
qu©n cïng Ph−¬ng diÖn qu©n ViÔn §«ng 2 tiÕn c«ng C¸p
NhÜ T©n; TËp ®oμn qu©n 25 hiÖp ®ång víi c¸c lùc l−îng ®æ
bé cña H¹m ®éi Th¸i B×nh D−¬ng ®¸nh chiÕm c¸c c¨n cø
h¶i qu©n vμ gi¶i phãng toμn bé B¾c TriÒu Tiªn ®Õn vÜ
tuyÕn 38.
Ph−¬ng diÖn qu©n ViÔn §«ng 2 d−íi sù chØ huy cña
§¹i t−íng M.A. Purcaep hiÖp ®ång víi H¹m ®éi Cê ®á s«ng
Amua v−ît s«ng th¾ng lîi ë khu vùc Uxuri, ®ét ph¸ tuyÕn
phßng ngù cùc kú kiªn cè cña ®Þch ë Xakhalian, Phôc T©n,
v−ît qua d·y Khingan nhá vμ ®Õn ngμy 20 th¸ng 8, hiÖp
®ång víi bé ®éi Ph−¬ng diÖn qu©n ViÔn §«ng sè 1 tiÕn
c«ng C¸p NhÜ T©n.
§Õn ngμy 20 th¸ng 8, qu©n ®éi Liªn X« ®· thäc s©u vμo
M·n Ch©u 400-800km ë phÝa t©y, 200-300km ë phÝa ®«ng
vμ phÝa b¾c, tiÕn vμo ®ång b»ng M·n Ch©u, chia c¾t, bao
v©y, tiªu diÖt c¸c côm qu©n ®Þch. Tõ ngμy 19 th¸ng 8,
qu©n NhËt ë kh¾p n¬i ®· b¾t ®Çu ra hμng. §Ó ®Èy nhanh
qu¸ tr×nh ®ã vμ kh«ng cho ®Þch kÞp s¬ t¸n, hñy ho¹i c¸c
350
gi¸ trÞ vËt chÊt, qu©n ®éi Liªn X« ®· ®æ bé b»ng ®−êng
kh«ng vμ sö dông c¸c côm c¬ ®éng ®¸nh chiÕm c¸c thμnh
phè lín: C¸p NhÜ T©n, An S¬n, Tr−êng Xu©n, C¸t L©m,
§¹i Liªn, c¶ng L÷ ThuËn, B×nh Nh−ìng, Canc«. Cuéc tiÕn
c«ng thÇn tèc cña qu©n ®éi Liªn X« vμ M«ng Cæ ®· ®Èy
qu©n NhËt vμo t×nh tr¹ng kh«ng lèi tho¸t vμ ®Ëp tan m−u
®å phßng ngù cè thñ råi chuyÓn dÇn sang ph¶n c«ng cña
Bé chØ huy qu©n ®éi NhËt. ViÖc ®Ëp tan §¹o qu©n Quan
§«ng vμ chiÕm c¸c c¨n cø kinh tÕ - chiÕn tranh cña NhËt
trªn lôc ®Þa ®· lμm cho NhËt hoμng hoμn toμn mÊt kh¶
n¨ng thùc tÕ ®Ó tiÕp tôc chiÕn tranh.
VÒ nghÖ thuËt qu©n sù
ChiÕn dÞch M·n Ch©u lμ mét trong nh÷ng chiÕn dÞch
kiÖt xuÊt cña c¸c lùc l−îng vò trang Liªn X« trong ChiÕn
tranh thÕ giíi thø hai c¶ vÒ môc tiªu, quy m«, c−êng ®é vμ
ph−¬ng ph¸p hoμn thμnh nhiÖm vô. NghÖ thuËt qu©n sù
trong chiÕn dÞch nμy næi bËt ë viÖc tæ chøc, thùc hμnh tiÕn
c«ng thÇn tèc vμ thäc s©u trªn nhiÒu h−íng, kiªn quyÕt
chia c¾t, bao v©y, tiªu diÖt qu©n ®Þch vμ ®Ëp tan ý ®å ®èi
phã cña chóng. Qua chiÕn dÞch nμy, nghÖ thuËt qu©n sù
Liªn X« ®−îc lμm phong phó thªm bëi kinh nghiÖm vÒ
tiÕn hμnh bè trÝ l¹i lùc l−îng vò trang víi quy m« ch−a
tõng cã tõ phÝa t©y sang phÝa ®«ng ®Êt n−íc, trªn cù ly
8.000-12.000km; vÒ viÖc c¬ ®éng c¸c lùc l−îng lín trªn cù
ly dμi, chiÕm lÜnh chiÕn tr−êng cã ®Þa h×nh phøc t¹p vμ
ch−a quen thuéc; vÒ tæ chøc hiÖp ®ång t¸c chiÕn gi÷a lôc
qu©n vμ h¶i qu©n. ChiÕn dÞch M·n Ch©u cßn næi bËt ë quy
m« lín viÖc chän h−íng tiÕn c«ng chñ yÕu vμ thêi ®iÓm më
351
®Çu chiÕn dÞch tμi giái; viÖc t¹o ra −u thÕ lùc l−îng vμ
ph−¬ng tiÖn trªn h−íng tiÕn c«ng chñ yÕu trong ®iÒu kiÖn
chÝnh diÖn tiÕn c«ng rÊt réng lín; vμ tÝnh ®éc lËp t¸c chiÕn
cao cña c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n, tËp ®oμn qu©n vμ cña c¶
c¸c binh ®oμn trong ®iÒu kiÖn c¸c h−íng chiÕn dÞch hÇu
nh− biÖt lËp víi nhau. ViÖc bè trÝ trong thª ®éi mét chiÕn
dÞch c¸c tËp ®oμn qu©n xe t¨ng vμ kþ binh - bé binh c¬ giíi
®ãng vai trß quan träng trong viÖc duy tr× tèc ®é tiÕn c«ng
rÊt cao trong suèt qu¸ tr×nh chiÕn dÞch. Kinh nghiÖm sö
dông kh«ng qu©n, h¶i qu©n trong viÖc thùc hμnh c¸c
nhiÖm vô tiÕn c«ng, trinh s¸t, vËn t¶i vμ tiÕn hμnh ®æ bé
®−êng kh«ng, ®−êng biÓn quy m« lín, ®· ®−îc phong phó
thªm mét b−íc míi.
ViÖc ®Æc c¸ch lËp ra c¬ quan Tæng hμnh dinh ë ViÔn
§«ng d−íi sù chØ huy cña Nguyªn so¸i A.M. VaxiliÐpxki
®· t¹o ®iÒu kiÖn chØ huy linh ho¹t, hiÖp ®ång t¸c chiÕn
chÆt chÏ c¸c Ph−¬ng diÖn qu©n vμ qu©n chñng ®Ó hoμn
thμnh nhiÖm vô chiÕn l−îc träng ®¹i.
*
* *
Cuèn s¸ch nμy cã tham kh¶o mét sè tμi liÖu cña c¸c
®ång nghiÖp. Xin c¶m ¬n.
352
 Lý Th−êng KiÖt ®¸nh qu©n x©m l−îc Tèng,
trËn Nh− NguyÖt (18 th¸ng 1 ®Õn th¸ng 3-1077) 76
TrËn Ch−¬ng D−¬ng - Th¨ng Long (1285) 82
TrËn B¹ch §»ng (9-4-1288 ) 84
TrËn Chi L¨ng - X−¬ng Giang (8 th¸ng 10 ®Õn 3-11-1427 ) 91

Môc lôc TrËn Ngäc Håi - §èng §a, Quang Trung ®¹i ph¸
qu©n Thanh (25 th¸ng 1 ®Õn 1-2-1789) 95
ChiÕn dÞch Biªn giíi (16 th¸ng 9 ®Õn 15-11-1950) 119
Lêi Nhμ xuÊt b¶n 3 ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ (13 th¸ng 3 ®Õn 7-5-1954) 122
PhÇn I
ChiÕn dÞch §−êng 9 - Nam Lμo
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn
(8 th¸ng 2 ®Õn 23-3-1971) 140
vÒ nghÖ thuËt qu©n sù 5
ChiÕn dÞch tiÕn c«ng Qu¶ng TrÞ - Thõa Thiªn
(30 th¸ng 3 ®Õn 27-6-1972) 143
I. Môc ®Ých, tÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh chèng
ChiÕn dÞch NguyÔn HuÖ (31-3-1972 ®Õn 28-1-1973) 147
x©m l−îc 5
ChiÕn dÞch T©y Nguyªn 1972 (24 th¸ng 4 ®Õn 6-6-1972) 149
II. T− t−ëng chØ ®¹o chiÕn tranh 7
ChiÕn côc Xu©n 1975 157
III. NghÖ thuËt t¸c chiÕn 12
- §ßn ®ét ph¸ chiÕn l−îc - chiÕn dÞch T©y Nguyªn 1975 157
IV. NghÖ thuËt chiÕn dÞch vμ chiÕn thuËt 29
- §ßn chiÕn l−îc kÕ tiÕp - chiÕn dÞch HuÕ - §μ N½ng 252
1. NghÖ thuËt chiÕn dÞch. 29
- §ßn chiÕn l−îc cuèi cïng - chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh 294
2. ChiÕn thuËt 47
V. H×nh trËn vμ thÕ trËn trong nghÖ thuËt t¸c chiÕn 53
PhÇn III
VI. C«ng t¸c chØ huy tham m−u 67
tham kh¶o nghÖ thuËt qu©n sù
VII. VÞ trÝ, vai trß cña khu phßng thñ tØnh, thμnh 68
thÕ giíi 319

PhÇn II
TrËn Lít (Leutres) (n¨m 371 tr−íc C«ng nguyªn) 319
nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt nam
TrËn Can (Canne) (n¨m 216 tr−íc C«ng nguyªn ) 322
trong chiÕn tranh chèng x©m l−îc 73
TrËn TØnh H×nh (TrËn Bèi Thuû - Hμn TÝn ph¸ TriÖu)
ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng cña Ng« QuyÒn 73
(n¨m 204 tr−íc C«ng nguyªn) 331

353 354
ChiÕn dÞch Xtalingrat (17-7-1942 ®Õn 2-2-1943) 335
ChiÕn dÞch Cu«cxc¬ (5 th¸ng 7 ®Õn 23-8-1943) 339
ChiÕn dÞch BÐclin (16 th¸ng 4 ®Õn 8-5-1945) 342
ChiÕn dÞch M·n Ch©u (9 th¸ng 8 ®Õn 2-9-1945) 348

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n

TS. NGuyÔn duy hïng

ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung

TS. Hoμng Phong hμ

Biªn tËp néi dung: Th.S NguyÔn kh¸nh hoμ

Ph¹m ngäc bÝch
Biªn tËp kü, mü thuËt: nguyÔn thÞ hoμ
ChÕ b¶n vi tÝnh: bÝch liÔu
Tr×nh bμy b×a: nguyÔn thÞ hoμ
Söa b¶n in: Ban Quèc tÕ
§äc s¸ch mÉu: ph¹m ngäc bÝch

355 356