A-PDF Merger DEMO : Purchase from www.A-PDF.

com to remove the watermark

 ±_¿ fi_ — 145
à ±ıÏ’˛·, 2006 à «ˆhÎ-‰ˆÂά 1928
÷_hÎÌ, ‹ƒ¿ ±fiı ≠¿Î¿ —
fi√ıLƒ ω…›
Á_’Îÿ¿ — ËWν· ’W¿HÎν
‹¬M≤Wà ÏÕ{Î¥fi ÷◊Î ·ı±ÎµÀ˚Á —
ËWν· ’W¿HÎν
¿·Î ÁËΛ¿˘ — ¿ı‰ «Î‰ÕÎ, ±Ï‹÷ ÂÎË
‹ÎÏ·¿ — ËWν· ’„O·¿ıÂLÁ. ±‹ÿΉÎÿ.
‹ƒHÎV◊Îfi —
±ı·Î¥Õ ±˘ŒÁıÀ, √˘‹÷Ì’fl, ±‹ÿΉÎÿ.
Ï¿o‹÷ — ’_ÿfl wÏ’›Î
12 ±_¿˘fi_ ·‰Î…‹ —
¤Îfl÷‹Î_ — wÎ. 180. ’flÿı‹Î_ — wÎ.1,300
24 ±_¿˘fi_ ·‰Î…‹ —
¤Îfl÷‹Î_ — wÎ. 360
‰ı⁄ÁÎ¥À — www.safari-india.com
¥-‹ı· —
·‰Î…‹ ‹ÎÀı —
subscriptions@safari-india.com
ÁÒ«fi˘, ’˛Ï÷¤Î‰˘ ÷◊Î ±L› ‹ÎÏË÷Ì ‹ÎÀı —
info@safari-india.com
’hÎT›‰ËÎflfi_ Áflfi΋_ —
ËWν· ’„O·¿ıÂLÁ, 212- 215,
±Îfi_ÿ ‹_√·-3, ¿˘fl ⁄Λ˘Àı¿fiÌ Á΋ı,
’Ïfl‹· ø˘ÏÁ_√ ’ÎÁı, ±ıÏ·Á⁄˛Ì…,
±‹ÿΉÎÿ-380006.
Œ˘fi fi_⁄Á˝ — 2646 16 98 ÷◊Î 2643 80 33
Copyrights : Harshal Publications
212 to 215, Anand Mangal-3, Opp. Core
Biotech, Near Parimal Crossing, Ellisbridge
Ahmedabad-380 006.
Tel. : 2646 16 98 / 2643 80 33
¿Î›‹Ì √˛ÎË¿˘±ı ’hÎT›‰ËÎfl ‰¬÷ı ’˘÷Îfi˘
·‰Î…‹ fi_⁄fl ±«Ò¿ ·¬‰˘.
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
√›Î ‹ÏËfiı ±Î’HÎı I›Î_ ⁄ı ’˛Á_√˘ ±ı‰Î ⁄L›Î ¿ı …ı ¤Îfl÷Ì› ±◊˝÷_hÎfiÎ Œı·Î÷Î
T›Î’fiÎ ÷ı‹… ±Î_÷flflÎWÀˇÌ› ⁄Ωfl‹Î_ ¤Îfl÷Ì› ¿o’fi̱˘fi_ V÷fl ÿÂν‰÷Î ⁄ıVÀ µÿÎËflHÎ
⁄fiÌ flèÎÎ. ⁄ıµ ’˛Á_√˘ ‰ÎflÎŒfl÷Ì Ωı≥±ı.
Ï⁄fi’fl_’flÎ√÷ ∂Ω˝j΢÷ √HÎÎ÷Ì ’‰fi«yÌfi_ ±Î’HÎı I›Î_ ‰W΢˝◊Ì µI’Îÿfi ¿fl÷Ì
’ÒHÎıfiÌ Á{·˘fi fi΋fiÌ ¿o’fi̱ı ‹Î«˝fiÌ 17 ‹Ì ÷Îfl̬ı ⁄ı„S…›‹fiÌ ËÎfiÁıfi ÀˇÎLÁ‹ÌÂfi
≥LÀflfiıÂfi· fi΋fiÌ ¿o’fiÌfiı wÎ.2500 ¿fl˘Õ‹Î_ ¬flÌÿÌ ·Ì‘Ì. ’‰fi«yÌ ‹ÎÀı ωLÕ
À⁄ν≥fi ⁄fiΉ÷Ì Ï‰rfiÌ ÷ı ⁄ÌΩ fi_⁄flfiÌ ‹˘ÀÌ ¿o’fiÌ Ë÷Ì. ËÎfiÁıfifiÎ ¿Îfl¬Îfi΋Î_
ˉı Á{·˘fi ’˘÷ÎfiÎ ⁄˛ÎLÕ fiı‹ ÷ı‹… Àı„@fi¿· ÁË›˘√ Ëı ωLÕ À⁄ν≥fi ÷ˆ›Îfl
¿flÂı. Á{·˘fiı ¤flı·Ì ⁄Ì∞ ŒÎ‚ »ı¿ «Ìfi‹Î_ »ı, F›Î_ ÷ı wÎ.258 ¿fl˘ÕfiÎ …_√Ì fl˘¿ÎHÎ
ÁÎ◊ı ’˘÷Îfi_ fi‰_ ¿Îfl¬Îfi_ V◊Î’Ì flËÌ »ı. ±Î “ωÿıÂÌ ±Îø‹HΔfiı «Ìfiı ‹Îfi¤ıfl ±Î‰¿Î›*
»ı, ¿ı‹ ¿ı ωÿıÂÌ ‹ÒÕÌfiı ÿıÂfiΠω¿ÎÁ‹Î_ ÷ı ‰Î’flÌ Â¿Âı.
ˉı ⁄ÌΩı ’˛Á_√ ¿ı …ı ¤Îfl÷fiÌ ÕΘ. flı~Ì{ ·ı⁄˘flıÀflÌ{fiÎ fi΋ı ÿ…˝ ◊›˘. ¤Îfl÷fiÌ
ÀΘ’-Àıfi ŒÎ‹Î˝V›ÏÀ¿· ¿o’fi̱˘‹Î_ ⁄ÌΩ ø‹ı Ï⁄flÎ…ı·Ì ÕΘ. flı~Ì{ ·ı⁄˘flıÀflÌ{ı ’HÎ
Á{·˘fifiÌ ‹ÎŒ¿ ‹˘À˘ Á˘ÿ˘ ’ÎÕu˘ »ı. ‹Î«˝ 4, 2006 fiÎ fl˘… …‹˝fiÌfiÌ ⁄ÌÀΌ΋˝
fi΋fiÌ ŒÎ‹Î˝ ¿o’fiÌfiı ÷ıHÎı ¬flÌÿÌ ±fiı ÷ı ⁄ÿ· wÏ’›Î ±œÌ ËΩfl ¿fl˘Õ √HÎÌ ±ÎM›Î.
ˉı ÷ı ¿o’fiÌ ’fl Á_’ÒHν ‹ÎÏ·¿Ì ÕΘ. flı~Ì{ ·ı⁄˘flıÀflÌ{fiÌ »ı.
¤Îfl÷Ì› ±◊˝÷_hÎfiÌ ⁄ÿ·Î÷Ì ÷Á‰Ìflfi˘ A›Î· ±Î’‰Î ‹ÎÀı Á{·˘fifi˘ ÷◊Î ÕΘ.
flı~Ì{ ·ı⁄˘flıÀflÌ{fiÎı ÿά·Îı ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ÀÎ_@›Îı ¿ı ⁄ıµ ’˛Á_√ ÷ÎΩ »ı ÷ı‹ flı¿˘ÕÛ-⁄˛ı¿fl
’HÎ »ı. ¿˘≥ ¤Îfl÷Ì› ¿o’fi̱ı ±Î… Ïÿfi Á‘Ì ±ÎÀ·Ì …_√Ì fl¿‹fiÎ ÁÎÀ΋Î_ ωÿıÂÌ
¿o’fiÌfiı ¬flÌÿÌ fi◊Ì. ±Î ⁄ıµ ’˛Á_√˘ ¤Îfl÷Ì› ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ·¬Î≥ Â@›Î ÷ı ‹ÎÀı ¿›_
’Ïfl⁄‚ ÏfiÏ‹kÎ ⁄L›_ ˢ‰Îfi_ ‹Îfi˘ »˘ ? ¿˘≥ ±ı¿Îÿ ’Ïfl⁄‚ ÷˘ ΩHÎı fi◊Ì, ’HÎ ÁΈ◊Ì
‹Ëk‰fi_ ±ı … ¿ı ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ ¤Îfl÷ ’˘÷ı ±Î‰Î_ “T›Î’ÎflÌ ±Îø‹H΢” ¬Î‚Ì «Ò@›_ »ı.
“±Îø‹H΢”fiÌ Âw±Î÷ ◊≥ 1991 fiÎ ±flÁÎ◊Ì ¿ı F›Îflı wÏœ«V÷ (±fiı ±‹¿ Ëÿı
ÁÎQ›‰ÎÿÌ) ω«ÎflÁHÎÌ ’Õ÷Ì ‹Ò¿Ìfiı ±Î’HÎı µÿÎfl ±ÎÏ◊˝¿ fiÌÏ÷ ±’fiΉÌ. ÿıÂfiÎ
±◊˝÷_hÎfiı ’Ëı·Ì ‰Îfl ‰ˆÏr¿ ⁄Ωfl‹Î_ ¬ÒS·_ ‹Ò¿Ì ÿı‰Î›_. ’ıMÁÌ ¿˘·Î, ¿˘¿Î ¿˘·Î, Ï¡À˘
·ı≥{, fiıÂfi· ’ıfiÎÁ˘Ïfi¿, Á˘fiÌ, √Õ›fl, Ï…·ıÀ ‰√ıflı …ı‰Ì ¬‹÷Ì‘fl ‹„SÀ-fiıÂfi·
¿o’fi̱˘fiı I›Îflı ¤Îfl÷‹Î_ flÁ ’Õu˘. ¤Îfl÷fi_ ‰HάıÕΛı·_ ±⁄Ωı ÕΘ·flfi_ ⁄Ωfl ‹ı‚‰‰Î
‹ÎÀı ±ı ¿o’fi̱˘±ı ±ËŸ Á΋ÀÎ_ ‘΋Î_ fiÎA›Î_ I›Îflı ÷ı‹fiÎ ±ı C΢ÕÎ’Òfl Á΋ı ÁÎQ›‰ÎÿÌ
ω«Îfl˘ ‘flΉ÷Ì ±fiı¿ V‰›_Áı‰Ì Á_V◊α˘ ωfl˘‘fiÎ_ ’ÎÏÀ›Î_ ·≥fiı ‹ıÿÎfiı ’ÕÌ. flÎ≥fi˘
’‰˝÷ ¿flÌfiı µËÎ’˘Ë ‹«ÎT›˘. ωÿıÂfiÎ Á’flΩ›LÀ˘ ±Î’HÎÌ ¿o’fi̱˘fi˘ Ï⁄{fiıÁ
C΋fl˘‚Ì fiάı ±fiı Áfl‰Î‚ı ¤Îfl÷‹Î_ ⁄ı¿ÎflÌ ±ÎHÎÌ ÿı ±ı‰Ì ÷ı‹fiı ¤Ì÷Ì Ë÷Ì. Ë¿Ì¿÷ı
±ı ¤Ì÷Ì flά‰Îfiı ¿˘≥ ¿ÎflHÎ fi Ë÷_, ¿ı‹ ¿ı ÿflı¿ ‹„SÀ-fiıÂfi· ¿o’fiÌ ¤Îfl÷‹Î_ ’˘÷ÎfiÎ_
‹ÒÏ‚›Î_ ¤ı√Î ±⁄Ωı wÏ’›Î ’HÎ fiÎ¬Ì flËÌ Ë÷Ì. ¿fl˘Õ˘ ·˘¿˘ ‹ÎÀı fl˘…√ÎflÌfiÌ fi‰Ì
÷¿˘ ÷ıHÎı ¬˘·Ì ±Î’Ì Ë÷Ì. ωÿıÂÌ ¿o’fi̱˘fiÎ ±Î√‹fifiı ’√·ı ◊›ı·˘ ÁΈ◊Ì ‹˘À˘
·Î¤ ±ı ¿ı ¤Îfl÷fiÎ ⁄Ωfl‹Î_ V’‘νfi_ ÷k‰ ’Ëı·Ì ‰Îfl ±ÎT›_. ’ÏflHÎ΋ı ±ı¿«øÌ ÂÎÁfi
¤˘√‰÷Î µI’Îÿ¿˘fiÎ ‹Î◊ı ‰W΢˝ Á‘Ì flËı·˘ ÷Î… ·Î_⁄ı √΂ı ∂÷›˘˝ ±fiı µ’¤˘¿÷ÎfiÎ
‹Î◊ı ÷ı ¢P›˘. “¿L{u‹fl ≥{ ‘ Ï¿o√” ±ı V·˘√fi ’˛ı„@À· V‰w’ı ΩHÎı ¿ı ±‹·Ì ⁄L›_.
±Î ⁄‘˘ ¿‹Î· µÿÎfl ±ÎÏ◊˝¿ fiÌÏ÷fi˘, …ıfiÎ ¿ÎflHÎı ¤Îfl÷‹Î_ …_√Ì Ï‰ÿıÂÌ ‹ÒÕÌ
±Î‰Ì, ⁄ıL¿˘±ı »^|ı ËÎ◊ı Ï‘flÎHÎ Âw ¿›* ±fiı ¿˘ÂıÀ΋Î_ ’ÒflΛı·Ì Á{·˘fi ÷◊Î ÕΘ. flı~Ì{
·ı⁄˘flıÀflÌ{ …ı‰Ì ËΩfl˘ ¿o’fi̱˘fiı ±¤÷’Ò‰˝ ω¿ÎÁ ¿fl‰ÎfiÌ ÷¿˘ ‹‚Ì. ±Î ¿‹Î·
…ıHÎı ¿flÌ ⁄÷ÎT›˘ ±ı µÿÎfl ±ÎÏ◊˝¿ fiÌÏ÷fiÎ ’˛HÎı÷Î ’΋·Î’˝Ï÷ ‰ıÓ¿À fiflÏÁ_Ë flΉfiı
±Î…ı ¿˘HÎ ›Îÿ ¿flı »ı ? ¤Îfl÷fiÎ ±ı ¤÷’Ò‰˝ ‰ÕÎ ’˛‘Îfi ÿıÂfiı µF…‰‚ ¤Ï‰W› ±Î’Ìfiı
’˘÷ı ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ ÁΉ ¤·Î≥ √›Î »ı. µÿÎfl ±ÎÏ◊˝¿ fiÌÏ÷fiÎ ’_ÿfl‹Î ‰Wν ÏfiÏ‹kÎı ±ı¿
--ËWν· ’W¿HÎν
Á·Î‹ ±ı ÿÌCνºWÀÎfiı fi΋ !à
1
 à B·˘⁄· ‰Î˜Ï‹*√fiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ±ı¿ ÷ÎΩı flÌ’˘ÀÛ
‰Î_«˘, …ı ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ fiıÂfi· Vfi˘ ±ıLÕ ±Î≥Á
ÕıÀÎ ÁıLÀfl fi΋fiÌ (fiÎÁÎ ËV÷¿fiÌ) Á_V◊αı
√›ı ‹ÏËfiı ±ÎM›˘ »ı. B·˘⁄· ‰Î˜Ï‹*√fiÌ M≤J‰ÌfiÎ
µkÎfl ‘˛‰ ’˛ÿı ’fl ¿ı‰Ì fiÃÎflÌ ±Áfl˘ ’Õı »ı
÷ıfi˘ ±P›ÎÁ ±ı Á_V◊Î 1978 fiÌ Áη◊Ì ¿flÌ
flËÌ »ı. 2005 fiÎ ‰Wνfi˘ ÷ıfi˘ flÌ’˘ÀÛ …HÎΉı
»ı ¿ı µkÎfl ‘˛‰ ’˛ÿıÂfiÎ Á‹ƒÌ
⁄flŒfiÌ «Îÿfl ˉı ⁄Ë ’Î_¬Ì ◊≥
»ı. (2005 fi_ ‰Wν µkÎfl ‘˛‰
’˛ÿıÂfiÎ ≥Ï÷ËÎÁfi_ ÁΈ◊Ì ËΘÀ
‰Wν Ë÷_. ÁflıflΠ÷Î’‹Îfi‹Î_ ±ı
‰WÎı˝ 0.730 Áı„S›Áfi˘ ‰‘Îfl˘ fi˘Ó‘Λ˘ Ë÷˘.)
±ËŸ fi¿Â΋Î_ ÿÂνT›_ »ı ÷ı‹ ⁄ÏŒÛ·Ì «Îÿflfi˘
Œı·Î‰˘ ±ı¿ Á‹›ı »ı¿ flÏ›ÎfiÎ ÁÎ≥Ï⁄Ïfl›Î
Á ‘ Ì Ë÷˘--±fiı ÷ı fi  _ ¿< · ZÎı h ÎŒ‚ Ë÷ _
70,00,000 «˘flÁ Ï¿·˘‹ÌÀfl ! M≤J‰ÌfiÎ ‰‘Ì
flËı·Î ÷Î’‹Îfiı ’Î_« … ‰Wν‹Î_ ⁄flŒfiı ±ıÀ·˘
’Ì√Î‚Ì ‹Ò@›˘ ¿ı ±Î…ı ÷ı 53,00,000 «˘flÁ
Ï¿·˘‹ÌÀfl ’Òfl÷˘ ÁÌÏ‹÷ flè΢ »ı. fiıÂfi· Vfi˘
±ıLÕ ±Î≥Á ÕıÀÎ ÁıLÀflfiÎ ÷…i΢fi_ ‹Îfi‰_ »ı ¿ı
B·˘⁄· ‰Î˜Ï‹*√fiÌ Á‹V›Î ‰÷˝‹Îfi ÿflı «Î·
flËÌ ±fiı M≤J‰Ìfi_ ÁflıflΠ÷΋’Îfi Ωı ‰‘÷_
flèÎ_ ÷˘ «Î· ÁÿÌ ’ÒflÌ ◊÷Î Á‘Ì‹Î_ µkÎfl ‘˛‰
’˛ÿıÂfi˘ ⁄flŒ ¿ÿΫ Á_’ÒHν fiÎ⁄Òÿ ◊Λ ÷ı‹ »ı.à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
5fUyjflgff+ afo:;tffgff[gf[ 5f;flgff[ jff/tf]+ u,ff[af,f jff[Ldf:+uf
‰L› ∞‰˘fiÎ_ Á_flZÎHÎ ‹ÎÀı ‰ˆÏr¿ ‘˘flHÎı ¿Î›˝ ⁄Ω‰÷Ì ‰SÕÛ ‰Î≥SÕ·Î≥Œ ŒLÕ
(À>_¿‹Î_ WWF) Á_V◊αı Ïˋη›fiÌ ’Ì√‚÷Ì ÏË‹ÁÏfl÷α˘ ωÂı Ë‹HÎÎ_ ±ı¿
‰ˆiÎÎÏfi¿ flÌ’˘ÀÛ ’˛√À ¿›˘˝. ‰ˆiÎÎÏfi¿ flÌ’˘ÀÛ ’›Î˝‰flHÎfiı ·√÷˘ ˢ› ÷˘ V‰Î¤Îω¿
flÌ÷ı ÷ı Ï«_÷Î…fi¿ ˢ›. WWF fi˘ flÌ’˘ÀÛ ’HÎ ’˛¿ÚÏkÎωt˘fiı Ï«_÷Î ¿flΉı ÷ı‰˘ »ı.
Ïˋη›fiÌ ’‰˝÷‹Î‚΋Î_ ËΩfl˘ ÏË‹fiÿ̱˘ ±Î‰ı·Ì »ı, …ı‹fi˘ ¿<· ωV÷Îfl
·√¤√ 37,000 «˘flÁ Ï¿·˘‹ÌÀfl …ıÀ·˘ ◊Λ »ı. WWF
fiÎ ‹÷ı ±ı …_√Ì Ï‰V÷Îfl ’ˆ¿Ì 67Ñ …ıÀ·Î ωV÷Îfl ’fl B·˘⁄·
‰Î˜Ï‹*√fiÌ ‹ÎÃÌ ±Áfl˘ Ωı‰Î ‹‚Ì »ı. M≤J‰ÌfiÎ ‰‘÷Î ÁflıflÎÂ
÷Î’‹Îfifiı ·Ì‘ı ⁄flŒ ø‹Â— ’Ì√‚÷Îı Ω› »ı ±fiı ÏË‹-
fiÿ̱˘ ±HΑΛν ‰ı√ı
’˘÷Îfi_ ¿ÿ Á_¿˘«Ì flËÌ »ı. √_√Î fiÿÌfi_
±ZΛ’ÎhÎ √HÎÎ÷Ì √_√˘hÎÌ ÏË‹fiÿÌ ‰ÎÏWν¿
23 ‹ÌÀfl ·ı¬ı ’Ì»ıËà ¿flÌ flËÌ »ı. fiı’΂fiÌ
‰Î÷ ¿fl˘ ÷˘ I›Î_ ¬Q⁄Ò ÏË‹fiÿÌfiÌ ’HÎ ±ı‰Ì
… ’Ïfl„V◊Ï÷ »ı. ±ıÕ‹LÕ ÏË·ıfḻı ±fiı fi˘√ı̋
÷ıfiÏÁ_√ı 1953‹Î_ ¬Q⁄Ò ÏË‹fiÿÌfiÎ flV÷ı
±ı‰flıVÀ ’fl ±Îfl˘ËHÎ ¿›* Ë÷_ ±ı ‰¬÷ı
ÏË‹fiÿÌfi˘ …ı T›Î’ Ë÷˘ ÷ı ±Î…ı ’«ÎÁı¿
‰Wν ’»Ì ·√¤√ «Îflı¿ Ï¿·˘‹ÌÀfl …ıÀ·˘
CÎÀÌ √›˘ »ı. µkÎfl-’Ïç‹ı ÷ÎÏ…Ï¿V÷Îfi‹Î_ ±Î‰ı·Ì …√÷fiÌ ÁΈ◊Ì ‹˘ÀÌ ÏË‹fiÿÌ
ŒıÕ«ıL¿˘‹Î_ (…‹HÎÌ ÷Á‰Ìfl) ’HÎ ’Ì»ıËÃfi˘ ÿ˘fl Ωı‰Î ‹Y›˘ »ı.
Ïˋη› ’‰˝÷‹Î‚ÎfiÌ ÏË‹fiÿ̱˘ ‰WÎı˝ÿËÎÕı 86,00,000 CÎfi ‹ÌÀfl …ıÀ·_
’̉ηΛ¿ ‹ÌÃ<_ ’ÎHÎÌ √_√Î,
ÏÁL‘, ⁄˛õ’hÎ, ≥flΉ÷Ì,
›·˘ fl̉fl ±fiı ›Î_√IÁı …ı‰Ì
fiÿ̱˘fiÎ V‰w’ı ¤Îfl÷,
⁄Î_ √ ·Î ÿı  , Q›Îfi‹Îfl,
’ÎÏ¿V÷Îfi ±fiı «Ìfifiı ±Î’ı
»ı. ÏË‹ÁÏfl÷α˘ Ωı ËηfiÎ
‰ı√ı ’Ì»ıËà ¿fl÷Ì …Âı ÷˘
≥.Á. 2100 Á‘Ì‹Î_ ÷ı‹fi_
±„V÷I‰ ·√¤√ fiÎ⁄Òÿ ◊Âı
±ı ‰  _ WWF fiÎ ÷…i΢fi _
‹Îfi‰_ »ı. ÿÏZÎHÎ ±ıÏ›ÎfiÌ
30 ◊Ì 40 À¿Î ’˛Ωfiı I›Îflı
’̉ÎfiÎ ’ÎHÎÌfiÌ ¬ı«Ó ‰fl÷ΛÎ
ωfiÎ flËı‰ÎfiÌ fi◊Ì.à
7

‰Î›¿Î — ¿˘·ıVÀfl·◊Ì Ëo‹ıÂÎ ⁄«‰_ Ωı≥±ı, ¿ı‹ ¿ı V‰ÎVJ› ‹ÎÀı ±ı «fl⁄Ì›@÷ ’ÿÎ◊˝
fi¿ÁÎfi¿Îfl¿ »ı.
‰ÎV÷ω¿÷Î — ±ı¿ ’˛ffi ÷fl÷ K›Îfi
’fl ±Î‰ı »ı — ‰Ê˘˝◊Ì fiı√Ïı À‰ ’„O·ÏÁÀÌfi˘
¤˘√ ⁄fi÷Î ±Î‰ı·Î ¿˘·ıVÀfl·‹Î_ Ωı
±‰√H΢ … ¤›Î˝ ˢ› ÷˘ ‹ÎHÎÁ ÁÏË÷
·√¤√ ÿflı¿ Á∞‰fiÎ ÂflÌflı µIøÎ_Ï÷
ÿflQ›Îfi ¿˘·ıVÀfl·fiÎ µI’Îÿfi ‹ÎÀıfi_
¬ÎÁ ⁄Λ˘·˘Ï…¿· ÷_hÎ ¿ı‹ ω¿ÁÎT› _?
±Î Á_›˘…fi/C27H46O ’˛I›ı ŒÕ¿˘ ’ıÿÎ
◊Λ ±ı‰˘ ÷ıfi˘ ŒflÌ ŒflÌfiı ±ı¿‹ÎhÎ (»÷Î_
@›Îflı¿ Ωfi·ı‰Î) ±‰√HΠˢ› ÷˘ ±ı ¿ı
‘‹fiÌ‹Î_ ±Î_÷Ïfl¿ Á’ÎÀÌ ’fl ÷ıfiÎ
’˘’ÕÎ ⁄Î{uÎ ’»Ì ·˘ËÌfi_ “±˜À
≥{” ‰Ëfi ◊÷ _ fi◊Ì, ±ı À ·ı
wÏ‘flÎϤÁflHÎfi_ ≥WÀ÷‹˚ ·ı‰·
…‚‰Î› ±ı ‹ÎÀı ‰‘ Ωıfl ·ÕΉ÷_
±fiı O·Õ ’˛ıÂfl ‰‘Îfl÷_ xÿ› ·Î_⁄ı
√΂ı Œı· Ω› »ı.
’fl_÷ ±ÎÀ·Î‹Î_ ¿˘·ıVÀfl·fi˘
⁄‘˘ ’Ïfl«› ±Î‰Ì √›˘ ?
⁄Λ˘¿ıÏ‹VÀˇÌfiÌ fi…flı Ωı÷Î_ ÷˘ fiÏË, ¿ı‹
¿ı ÏÁyÎfiÌ ⁄Ì∞ ÁÎ≥Õ ’HÎ
±˘‚¬‰Î·Î›¿ »ı--±fiı ÷ı …‹Î ’ÎÁ_
¿˘·ı V Àfl·fiÎ fiı √ ı Ï À‰ ’Ëı · Ò ¿fl÷Î_
±fiı¿√b_ ‹…⁄Ò÷ »ı. ±ı¿ ‰Î@›‹Î_ ¿Ë˘
÷˘ ¿˘·ıVÀfl· ωfiÎ ‹Îfi‰∞‰fi Á_¤‰ı
fiÏË. ±Î flèÎÎ_ ÷ıfiÎ_ hÎHÎ ⁄Ïfi›ÎÿÌ ¿ÎflH΢—
à Á˙◊Ì ‹Ëk‰’ÒHν ±ı‰Î VÀıfl˘≥Õ
’˛¿ÎflfiΠˢ‹˘˝LÁ ⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀıfi˘ ¿Î«˘
‹Î· ¿˘·ıVÀfl· »ı. ±ı¿ VÀıfl˘≥Õ Ë˘‹˘˝fi
±ıLÕˇ˘…ıfi »ı, …ı ’vÊfiÎ ÂflÌflfi_ ’vÊ
…ı‰_ CÎÕ÷fl ¿flı »ı. ÿÎœÌ-‹Ò»◊Ì ‹Î_ÕÌfiı
±ı¿ÿo flı ¤flΉÿÎfl VfiΛ‰Î‚Î ÂflÌflfi_ √Ãfi
÷ıfiÎ ’˛÷Î’ı ◊Λ »ı. jÎÌfiÌ ÂflÌflfl«fiÎ
8 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
‰‚Ì ±ıVÀˇ˘…ıfi ¿Ëı‰Î÷Î ⁄ÌΩ VÀıfl˘≥Õ
ˢ‹˘˝fifiı ±Î¤ÎflÌ »ı. ±ıVÀˇ˘…ıfifiÎ ÷◊Î
±ıLÕˇ˘…ıfifiÎ flΘ ‹ÏÀÏfl›· ÷flÌ¿ı ÂflÌfl‹Î_
¿˘·ıVÀfl· fi ˢ› ÷˘ ’A÷ ‰›ı jÎÌ ±fiı
’vÊ ±ı‰˘ ’ΛÎfi˘ ΩÏ÷¤ıÿ ÁΩ˝› fiÏË.
à ÂflÌfl‹Î_ ¿˘·ıVÀfl·fi_ ⁄Ì…\_ ¿Î›˝ ’HÎ
±√I›fi_ »ı. ±Î «fl⁄Ì›@÷ Á_›˘…fi
¿˘ÏÀÛ¿˘VÀıfl˘≥Õ fi΋fiÎ …\ÿΠˢ‹˘˝LÁ ’ıÿÎ
¿flı »ı , …ı ± ˘ ¬˘flοfiÎ ’˛ ˘ ÏÀfifiı
’«Î‰‰Î‹Î_ ÷ı‹… Á¿ÛflÎ ’ıÿÎ ¿fl‰Î‹Î_
’ΛÎfi˘ fl˘· ¤…‰ı »ı. ¿˘·ıVÀfl· ‰Õı
⁄fi÷Î ±ıSÕ˘VÀfl˘fi fi΋fiÎ …\ÿΠˢ‹˘˝LÁ
‰‚Ì ÂflÌfl‹Î_ ‹ÌÃÎfiÎ ’˛‹ÎHÎfiı Á_÷Ï·÷
flάı »ı. ±Î T›‰V◊Î ∞‰fiflZο »ı, ¿ı‹
¿ı ÂflÌflfiÎ ¿˘Ê˘fiÌ ±_ÿfl ÷ı‹… ⁄ËÎfl
’ÎHÎÌfiÌ ‹ÎhÎÎ ±fiı ZÎÎfl˘fiÌ ‹ÎhÎÎ ‰E«ıfi_
Á_÷·fi ·Î_⁄˘ ‰¬÷ ¬˘fl‰Î› ÷˘ ¿˘Ê˘
∞‰_÷ flËÌ Â¿÷Î fi◊Ì. «ıkÎÎ÷_hÎfiÎ ¿˘Ê˘‹Î_
‰Ì…‚Ì¿ ÏÁBfi·˘ flÎÁΛÏHο ⁄ıÀflÌfiÌ
…ı‹ ’˘ÀıÏ›‹ ±fiı Á˘ÏÕ›‹ ‰Õı ’ıÿÎ ◊÷Î
ˢ›, ‹ÎÀı ¿˘Ê˘‹Î_ ZÎÎfl˘‰Î‚Î ≥·ı@Àˇ˘·Î≥À
ƒÎ‰HÎfi_ flÎÁΛÏHο ⁄_‘ÎflHÎ T›‰„V◊÷ fi
…‚‰Î› ÷˘ ‹√…fi_ fiıÀ‰¿Û ’HÎ ÁÏø›
flËı‰_ ‹U¿ı· »ı. ¿˘Ê fi΋fiÌ ¿<ÿfl÷Ì
For Your Information
⁄ı À flÌfiÎ ≥·ı @ Àˇ ˘ ·Î≥À ƒÎ‰H΋Î_
’˘ÀıÏ›‹-Á˘ÏÕ›‹ …ı‰Î ZÎÎfl˘ Á΋ı
’ÎHÎÌfiÌ ‹ÎhÎÎ Ëo‹ıÂÎ ›˘B› ‹Î’ı Ω‚‰Ìfiı
¿˘·ıVÀfl· ‹√…fiÎ ÀıÏ·Œ˘Ïfi¿ Á_ÿıÂÎ-
T›‰ËÎflfiı ∞‰_÷ flάı »ı. ’fl˘ZÎ flÌ÷ı Ωı÷Î_
÷flÁfi_ ’HÎ Ïfi›‹fi ¿fl‰Î‹Î_ ‹˘À˘ ŒÎ‚˘
±ı S Õ˘VÀfl˘fi ˢ‹˘˝ L Áfi˘ »ı , …ı ‹ fi _
±„V÷I‰ Áfl‰Î‚ı ¿˘·ıVÀfl·fiı ±Î¤ÎflÌ »ı.
à ωÀÎÏ‹fi-D ÁÎ◊ı ’HÎ ¿˘·ıVÀfl·fi˘
fiÎ÷˘ ±˘»˘ √Îœ fi◊Ì. ÂflÌflfiı ⁄ÌΩ_
ωÀÎÏ‹fi˘ ¬˘flο ‹ÎflŒ÷ ⁄Îfl˘⁄Îfl ‹‚ı,
F›Îflı ωÀÎÏ‹fi-D ÷ıHÎı ÁÒ›˝’˛¿Î ‰Õı
⁄fiΉ‰Îfi_ flËı »ı ±fiı ÷ı Ïø›Î‹Î_ ‰‚Ì
’λ\_ ¿˘·ıVÀfl· ‹Ò‚ CÎÀ¿ ÁÎÏ⁄÷ ◊Λ
»ı. ‹ÎHÎÁfiÌ I‰«Î ’fl ÁÒ›˝fiÎ_ ’ÎflΩ_⁄·Ì
Ï¿flH΢ ’Õı I›Îflı I‰«Î fiÌ«ıfi_ ¿˘·ıVÀfl·
flÎÁΛÏHο ’˛Ï÷Ïø›Î ¶ÎflÎ ¿˘·ı¿ı„SÁ-
Œıfl˘·‹Î_ w’Î_÷fl ’΋ı »ı. ¿˘·ı¿ı„SÁŒıfl˘·
±ı … ωÀÎÏ‹fi-D, …ıfi˘ ÂflÌflfiı fl¬ı
±¤Î‰ ‰fl÷Λ ÷˘ ËÎÕ¿Î_ ¿ı„S›‹fiı
÷◊Î Œ˘VŒflÁfiı √˛ËHÎ ¿flÌ Â¿÷Î_ fi◊Ì.
ωÀÎÏ‹fi-D fiÌ µHÎ’ ·Î_⁄ı √΂ı
ËÎÕ¿Î_‹Î_ ⁄flÕ÷Î ·Î‰Ì ÿı »ı. ËÎÕ¿Î_fiı
¬˘¬·Î_ ¿flÌ fiάı »ı . ËÎÕ¿Î_ ‹ Î_
¬‹HÎœ˘¿‚Î_ …ı‰Ì ⁄ÎflÌ¿ Ω‚Ì ’ÕÌ
Ω› »ı. ±Î˜„VÀ±˘’˘fl˘ÏÁÁ ¿Ëı‰Î÷Ì
(±fiı @›Îflı¿ ⁄ıÃÎÕ< Õ˘ÂÌ‹Îfiı ¿‹flı◊Ì
‰Î‚Ì ÿı÷Ì) ±ı „V◊Ï÷ ›‰Î‰V◊΋Î_ ’ıÿÎ
fi ◊‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ±ı … ¿ı ¿˘·ıVÀfl· ±ı‰Ì
fi˘⁄÷ ±Î‰‰Î ÿı÷_ fi◊Ì.
ÁÒ¿‰˘ I›Îflı ÁŒıÿ ’ΉÕfl …ı‰Î ÿı¬Î÷Î
(µ’flfi˘ Œ˘À˘) ¿˘·ıVÀfl·‹Î_ ±ÎÀ±ÎÀ·Î
√H΢ ˢ‰Î »÷Î_ ·˘¿˘fiÌ fi…flı ÷ıfiÌ
≥F…÷ ¿ı‹ fi◊Ì ? ±ı¿ … ¬Î‹Ì±ı ÷ıfiı
⁄ÿfi΋ ¿›* »ı. ’ÎHÎÌ‹Î_ ÷ı ƒÎT› fi◊Ì,
‹ÎÀı ‰‘ÎflÎfiÎ ¿˘·ıVÀfl·fi˘ ’ıÂÎ⁄ ‰ÎÀı
Ïfi¿Î· ◊Λ fiÏË. ±Î ¿Î›˝ ‹ÎÀı HDL
fi΋fiÎ ¬ÎÁ Ω÷fiÎ ’˛˘ÏÀfifiÌ …wfl ’Õı,
…ıfiÌ ¿‹Ì flËı ÷˘ ·˘ËÌfi_ ¿˘·ıVÀfl·
‘‹fiÌ‹Î_ ±_ÿflfiÎ ¤Î√ı ’˘’ÕÌw’ı ⁄Î{Ì
÷ıfiı choke-up ¿flÌ ÿı »ı. ±ı¿ Á_¤Ï‰÷
’ÏflHÎ΋ — ¢¿Á¤Î.à
af0: o~,f]gfl h}gfl 5f[-lvf[ Biffz[ 5fc[,ff LjfXjfif]R sztff+ nf[-f[ hgf;f+cfz siff[:
±ı¿ ‰¬÷ ±ı‰_ ⁄L›_ ¿ı ±‹ıÏfl¿Îfi˘ ΩHÎÌ÷˘ ±◊˝ÂÎjÎÌ (÷ı‹… ’˛‹¬ fiÎω¿˘±ı Q≤÷ÿıˢfiÎ ’√ı ‰…Ïfi›Î_
ËıflÌ À%‹fifi˘ ¤Îω ‰ÎÏHÎF›‹_hÎÌ) «ÎSÁ˝ Á˘›fl L›Ò ›˘¿ÛfiÎ ⁄Îfl΋Î_ ÁˆÏfi¿‰ÎË¿ ⁄Î_‘Ì ÷ı‹fiı Á‹ƒ‹Î_ µ÷ÎflÌ ÿÌ‘Î. ⁄Îflı¿
…ËÎ…fiÎ ÷Ò÷¿ ’fl ±Îfl΋¬flÂÌ œÎ‚Ìfiı ÷ıfiÎ Ï‹hÎ ÁÎ◊ı ⁄ıÃ˘ Ë÷˘. …ËÎ… Ïÿ‰Á ’»Ì ‰…Ïfi›Î_ ’HÎ ¬ÒÀÌ ’ÕuÎ_
¡ÎLÁ …‰Î ‹ÎÀı µ’Õ‰ÎfiÌ ÷ˆ›ÎflÌ‹Î_ Ë÷_. ∂÷Îw±˘ ‹ÎÀı ⁄fiı·Î …ËÎ…‹Î_ I›Îflı Q≤÷ÿıˢfiı …ËÎ…fiÎ ’λ·Î ÷Ò÷¿
±I›Îflı Á΋ÎL› ’ıÁıL…fl˘ ⁄Ë ±˘»Î Ë÷Î. ’›˝À¿˘ ÷˘ Ï⁄·¿<· fiÏË. ÁˆÏfi¿˘fiÌ ’fl Ëfl˘‚⁄_‘ ·ıÀΉ‰Î‹Î_ ±ÎT›Î, F›Î_
’·ÀH΢ ‰ÎflÎŒfl÷Ì «ÕÌ flËÌ Ë÷Ì, ¿ı‹ ¿ı ›fl˘’Ì ¤ÒÏ‹ ’fl «Îflı¿ ‰Ê˝ ◊›ı ’‰fifiÌ ·Ëıfl˘ Œ˚·fiÎ «ı’Ì ∞‰Îb±˘fiı
¬ı·Î÷_ ’˛◊‹ ωr›© ÷ıfiÎ ±_Ï÷‹ ÿ˘fl‹Î_ Ë÷_ ±fiı Ï⁄˛Àfi, ¡ÎLÁ, ⁄ı„S…›‹, ‰‘ ’λ‚ Á‹ƒ ÷flŒ CÎÁÕÌ Ω› ±fiı
√˛ÌÁ ‰√ıflı Ï‹hÎ flÎWÀˇ˘fiÎ_ ·U¿fl˘ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ±‹ıÏfl¿fi ÁıfiÎ ¿ˆ{fl ωSËı‹fiÎ …ËÎ…‹Î_ ‰‘ «ı’ fi Œı·Î› ÷ı‰Ì ·U¿flÌ
…‹˝fiÌ Á΋ı »ıS·˘ Ïfiç›ÎI‹¿ Á_√˛Î‹ ¬ı·Ì ·ı‰Î ‹Î√÷Ì Ë÷Ì. 1918 fiÌ ±ŒÁfl˘fiı ÷ı‹… ¿M÷Îfifiı ±ÎÂÎ Ë÷Ì.
√˛ÌW‹ ∑÷fi˘ Á‹› ±ı ‹ÎÀı ±fi¿>‚ Ë÷˘, ±ıÀ·ı …ËÎΩı ‹ÎflŒ÷ fi‰Î ÁˆÏfi¿- ¿‹fiÁÌ⁄ı ±ı‰_ fi ⁄L›_. ⁄ÌΩ hÎHÎ
¿ÎŒ·Î ›fl˘’ ‹˘¿·‰Î‹Î_ ±Î‰Ì flèÎÎ Ë÷Î. Ïÿ‰Á ⁄Îÿ …ËÎ… ¡ÎLÁfiÎ ÁıLÀ fiı{ıfl
«ÎSÁ˝ Á˘›flfi_ …ËÎ… fl‰ÎfiÎ ◊Λ ±ı ’Ëı·Î_ fiÎω¿˘ hÎHÎ Â⁄’ıÀ̱˘ ⁄_ÿflı ’ˢÓE›_ I›Îflı ±Î√‚-’λ‚fiÎ_
÷Ò÷¿fiÎ ¿ÃıÕÎ ’ÎÁı ‹Ò¿Ì √›Î. Áfl‚ flÌ÷ı ¿flΛı·Ì ËıflŒıfl Ωı÷Î_ ÷ı ¬Î·Ì ⁄ı› ÷Ò÷¿˘ ’fl Q≤÷ÿıˢ ¬Õ¿Î›Î Ë÷Î.
…HÎÎ÷Ì Ë÷Ì. Á˘›flfiı ÷ı‹… ±ıfiÎ Ï‹hÎfiı fi‰Î≥ ·Î√Ì. …ËÎ…ı ·_√fl µ’ÎÕuÎ ÿ˘œÁ˘◊Ì ’˘HÎÎ ⁄VÁ˘ ÁˆÏfi¿˘ ÷ı‹…
’»Ì›ı Â⁄’ıÀ̱˘ F›Î_fiÌ I›Î_ flËÌ I›Îflı ‰‘ fi‰Î≥ ·Î√Ì. ±Î ’Ò‰˝÷ˆ›ÎflÌ fiÎω¿˘ ‹Î›Î˝ √›Î Ë÷Î. ⁄ÌΩ ±fiı¿
¿˘fiÎ ‹ÎÀı Ë÷Ì ? …HÎÎ «ı’√˛V÷ Ë÷Î.
…‰Î⁄ ‹‚‰Î‹Î_ ⁄Ë ω·_⁄ fi ◊›˘. ±Î √˘{ÎflÌ Á‹ƒÌ ›ÎhÎÎfi˘ ⁄fiΉ
±˜À·Î„LÀ¿’ÎflfiÌ ⁄ı ÁM÷ÎË ·Î_⁄Ì ›ÎhÎÎfiÎ fi ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ √ÎF›˘ ¿ı fi ¡ÎLÁfiÎ_
Ë∞ ÷˘ ‹Î_Õ ⁄ı Ïÿ‰Á ‰ÌI›Î ±ı‰Î‹Î_ ’Ëı·Ì ±¬⁄Îfl˘±ı ÷ıfiı «‹¿ÎT›˘. µ’ıZÎÎfi_
Â⁄’ıÀÌ ‰Î’fl‰Îfi˘ Á‹› ±Î‰Ì √›˘. ±ı¿ ¿ÎflHÎ ±ı ¿ı ›©ı «Õı·Î ⁄‘Î ÿı¢‹Î_
Q≤÷ÿı Ë ÷ı ‹ Î_ ⁄_ ‘ ¿flÌ fiÎω¿˘±ı ÷ı fi ı ‰÷˝‹Îfi’h΢ ’fl ÁıLÁflÂÌ’fiÎ ±_¿<¢
…‚Á‹ÎÏ‘ ±Î’Ì. ◊˘ÕÎ ¿·Î¿˘ ’»Ì ⁄Ì∞ Ë÷Î. ’˛ Ω ‹Î_ √¤flÎÀ Œı · Ή÷Î
±fiı I›Îfl ⁄Îÿ hÎÌ∞ Â⁄’ıÀÌ ’HÎ Á‹ƒ‹Î_ Á‹Î«Îfl˘ »Î’‰Î Á΋ı ’Î⁄_ÿÌ Ë÷Ì.
ÿŒfi ’΋Ì. «ÎSÁ˝ Á˘›flfiı ΩHΉΠ‹Y›_ ¿ı ≥LŒ˚·±ıL{ÎfiÌ Ï⁄‹ÎflÌ ‘Ì‹ı ‘Ì‹ı
hÎHÎ ±‹ıÏfl¿fi ÁˆÏfi¿˘ «ı’Ì Œ˚·‹Î_ ’À¿Î›Î ‹Ë΋ÎflÌfi_ V‰w’ ’¿ÕÌ flËÌ Ë÷Ì, »÷Î_
Ë÷Î ±fiı «ı’ ∞‰·ıHÎ fỉÕu˘ Ë÷˘. ’˛‰ÎÁ ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ÷ı‹… ›fl˘’Ì ÿı¢‹Î_ CÎHÎÎ
ÿflQ›Îfi ±Î‰_ ⁄fiÌ Â¿ı ±ı‹ ‘ÎflÌfiı … ¬flÎ ·˘¿˘fiı ÷ıfiÌ T›Î’¿÷Îfi˘ A›Î·
Â⁄’ıÀÌfi˘ ⁄_ÿ˘⁄V÷ ¿flΛ˘ Ë÷˘. fi Ë÷˘. Q≤I›fiÎ À¿˘flÎ …ı‹fiÎ ⁄ÎflHÎı
Á‹› ‰ÌI›˘ ÷ı‹ ¬‰ÎflÌfi˘ ±Î_¿ ‰‘÷˘ ’Õı ÷ı‹fiÎ ÏÁ‰Î› ⁄ÌΩ ·˘¿˘ «ı’Ì Œ˚·
√›˘. ±ı¿ı› Â⁄’ıÀÌ Ë‰ı fi Ë÷Ì, ±ıÀ·ı ÁÎ◊ı ’˘÷Îfiı ¿ÂÌ ÏfiV⁄÷ ˢ‰Îfi_
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 9
 vf[s jfbftf vf[jf]+ afgif]+
‹Îfi÷Î fi Ë÷Î. ±Î‹ı› «Îfl
‰Ê˝ ·Î_⁄Ì ¿Á˘ÀÌfiÎ ±_÷ı
’ÒHÎνËÒÏ÷fiÎ ±Îflı ’ˢӫı·Î
ωr› © ‹Î_ Á˙fiı ‰‘
Ïÿ·«V’Ì Ë÷Ì. »ı‰Àı …^fi,
1918 Á‘Ì‹Î_ F›Îflı V’ıfifiÎ 80 ·Î¬
fiÎ√Ïfl¿˘fiı Œ˚·fi˘ «ı’ ·ÎB›˘ ±fiı ÿfl
‹ÏËfiı Áflı fl Π2,000 …HÎÎfi˘
¬‰ÎfḻÎ_¿ ‰‘Ìfiı ±˘Ï«_÷˘ ⁄‹H΢ ◊›˘
I›Îflı ’Ëı·Ì‰Îfl ±ı fl˘√fi˘ ‰ÎV÷ω¿
«Ëıfl˘ ’˛¿Î‹Î_ ±ÎT›˘. V’ıfi ’˛◊‹
ωr›©‹Î_ Á_Õ˘‰Î›_ fi Ë÷_, ±ıÀ·ı I›Î_
ÁıLÁflÂÌ’ fi Ë÷Ì. V’ıÏfi ‰÷˝‹Îfi-
’h΢ ÿflı ¿ ±Î‘Îfl¤Ò ÷ Á‹Î«Îfl
»Î’‰Îfiı ‹@÷ Ë÷Î_. ≥LŒ˚·±ıL{ÎfiÎ
ÿıÂT›Î’Ì fl˘√«Î‚Îfiı ÷ı‹HÎı ±ıÀ·Ì
’˛ÏÁÏ© ±Î’Ì ¿ı ⁄ÌΩ ›fl˘’Ì ÿı¢fiÎ
÷ı‹… ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ·˘¿˘±ı ÷ı ±Î’ÏkÎfiı
V’ıfifiÌ ’ıÿΠ√HÎÌ ·Ì‘Ì. ±Î fl˘√fiı
V’ıÏfi Œ˚· fi΋ ±Î’Ì ÿı‰Î‹Î_ ±ÎT›_.
Ë¿Ì¿÷ı fl˘√ V’ıfi‹Î_ fiˢ÷˘ µÿ˚¤T›˘.
µÿ˚¤‰V◊Îfi CÎb_ ¿flÌfiı ±‹ıÏfl¿Î
Ë÷_. ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ¿ÿΫ I›Î_fiÎ ¿ıLÁÎÁ
flÎF›fiÌ Œ˘ÀÛ Ïfl·ı ¬Î÷ıfiÌ ·U¿flÌ
»Î‰HÎÌ, F›Î_ ±ı »Î‰HÎÌfiÎ … ’ΘSÀˇÌ
ŒÎ‹˝fi˘ ωÊÎb ’˘÷Îfi˘ ±Î¿Îfl’˛¿Îfl
⁄ÿ·Ìfiı ÁˆÏfi¿˘fiÎ_ ŒıÓŒÁÎ_‹Î_ ⁄ÕÛ Œ˚·fiÎ
±‹ıÏfl¿fi ÁˆL›‹Î_ N˚·fi˘ Œı·Î‰˘ T›Î’¿ ’˛‹ÎH΋Î_ ◊›˘, ±ıÀ·ı ◊˘ÕÎ ‰¬÷‹Î_ ·U¿flÌ »Î‰HÎ̱˘ ÁÎfl‰Îfl ¿ıLƒ˘‹Î_ Œıfl‰Î≥
10
Q›ÒÀLÀ ‰Î≥flÁ ÷flÌ¿ı ÿά· ◊÷˘ Ë÷˘. ’˛˘ÏÀfifi_ ⁄ÎèÎ ¿‰« ÷ıHÎı
‹Îfi‰ÂflÌflfiÎ ¿˘Êw’Ì ÷΂΋Î_ ⁄_‘⁄ıÁ÷Ì «Î‰Ì ÷flÌ¿ı ŒÌÀ ◊Λ
±ı flÌ÷ı ⁄ÿ·Ì fiÎA›_ Ë÷_. ‰Î≥flÁı bird-to-human fi˘ …Q’ «˘yÁ
¿›Î ±flÁ΋Î_ ·√ÎT›˘ ÷ı ¿˘fiı ¬⁄fl, ’HÎ ‹Î«˝ 11, 1918 fiÎ
fl˘… Œ˘ÀÛ Ïfl·ıfiÌ »Î‰HÎÌ‹Î_ ÷ıfiÌ ’˛◊‹ ±Áfl Ωı‰Î ‹‚Ì. ±ı¿
ÁˆÏfi¿ı Œ˘…fiÎ ÷⁄Ì⁄ Á‹ZÎ ÷ΉfiÌ, ‹Î◊ÎfiÎ ÿ¬Î‰ÎfiÌ ±fiı √‚΋Î_ Á˘ΩfiÌ
ŒÏfl›Îÿ ¿flÌ. Ïÿ‰Á ’Òfl˘ ◊Λ ±ı ’Ëı·Î_ ÷ıfiÎ …ı‰Î 100 ¿fl÷Î_ ‰‘ ¿ıÁ˘
fi˘Ó‘ΛΠ±fiı ‹ÏËfi˘ ’Òfl˘ ◊Λ ±ı ’Ëı·Î_ 1,100 ÁˆÏfi¿˘ ‹Î_ÿ√ÌfiÎ Ï⁄»Îfiı
’À¿Î›Î, …ı‹Î_◊Ì 46 …HÎÎ Q≤I› ’ÎQ›Î. ±ı¿fi˘ «ı’ ¬Î_ÁÌ ±fiı »Ÿ¿ ‹ÎflŒ÷
⁄ÌΩ ±fiı¿fiı ·ÎB›˘ Ë÷˘.
Œ˘ÀÛ Ïfl·ıfiÌ ·U¿flÌ »Î‰HÎÌfiı ±ÎÁ’ÎÁfiΠωV÷Îfl˘◊Ì ±Ï·M÷ flά‰ÎfiÌ
÷¿ıÿÎflÌ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰Ì ˢ÷ ±fiı ÷ıfiÎ ÁˆÏfi¿˘fiı »Î‰HÎÌ‹Î_ … flËı‰Îfi_ Œfl‹Îfi
±ÎM›_ ˢ÷ ÷˘ ‹Îfi‰ ÷‰Îfl̬fiÌ Á˙◊Ì ‰‘ ¬‰ÎflÌ…fi¿ ‹Ë΋ÎflÌ ¿ÿΫ À‚Ì
Ω÷, ’HÎ ÷ıfiı ⁄ÿ·ı ÷tfi ω’Ïfl÷ ¿Î›˘˝ ◊›Î_. ’Ïç‹ ›fl˘’‹Î_ ·Õ÷Î ±‹ıÏfl¿Ì
·U¿flfiÎ ÁıfiÎ’Ï÷ …fifl· Fˢfi ’ÏÂ*√fiı ωr›©fiÎ ±Î¬flÌ …_√ ‹ÎÀı ‰‘
ÁˆÏfi¿˘fiÌ …wfl Ë÷Ì. ‹Î«˝, 1918 ‹Î_ ÷ıfiÌ ‹Î√HÎÌfiı ±fiÁflÌ 84,000
ÁˆÏfi¿˘fiı ±fiı I›Îfl ⁄Îÿ ±ıÏ’˛·, 1918 ‹Î_ ⁄ÌΩ 1,18,000 ÁˆÏfi¿˘fiı
›fl˘’ ‹˘¿·‰Î‹Î_ ±ÎT›Î. ±Î‹Î_ ·√¤√ 30,000 ÁˆÏfi¿˘ Œ˘ÀÛ Ïfl·ıfiÌ
»Î‰HÎÌfiÎ Ë÷Î. CÎHÎÎfiı Œ˚·fi˘ «ı’ ·Î√Ì «Ò@›˘ Ë÷˘. »Î‰HÎÌ◊Ì fiÌ¿‚Ìfiı flıS‰ı
‹ÎflŒ÷ ⁄_ÿfl Á‘Ì …÷Ì ‰¬÷ı ÷ı‹HÎı ÀˇıfifiÎ ¿‹˝«Îfḻ˘fiı «ı’ ·√ÎÕu˘ ±fiı ÷ı
¿‹˝«Îfḻ˘ ‰‚÷Ì ‹ÁÎŒflÌ ¬ıÕÌfiı ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ¤˙√˘Ï·¿ ¿ıLƒ …ı‰Î ¿ıLÁÎÁ
flÎF›‹Î_ ’λΠŒ›Î˝ I›Îflı ’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı Œ˚·fiÎ ‰Î≥flÁ ’HÎ ·ı÷Î √›Î.
⁄Ì∞ ÷flŒ ›fl˘’ …‰Î fiÌ¿‚ı·Î_ …ËÎΩı ’fl ÷Ò÷¿ fiÌ«ıfiÎ ⁄_Ï‘›Îfl
ŒÎ·¿Î‹Î_ «ı’√˛V÷ ÁˆÏfi¿˘ ¶ÎflÎ Ïfifl˘√Ì ÁˆÏfi¿˘fiı Œ˚·fiÌ Ï⁄‹ÎflÌ ¤ıÀ ‹‚Ì
±fiı ›fl˘’fiÎ ‹˘fl«ı ÷‹Î‹ ±‹ıÏfl¿fi ÁˆL› F›Îflı Ï⁄˛Àfi, ¡ÎLÁ, ⁄ı„S…›‹,
√˛ÌÁ ‰√ıflı Ï‹hÎ flÎWÀˇ˘fiÎ_ ·U¿fl ÁÎ◊ı ˂̤‚Ì √›_ I›Îflı Œ˚·fiÎ ’˛ÎHÎCÎÎ÷¿
‰Î≥flÁfiı ‹Ëı‹Îfi√Ï÷ ¤˘√‰‰Î ‹ÎÀı ·Î¬˘ fi‰Î ›…‹Îfi˘ ‹Y›Î.
ωr› © ¿fl÷Î_ ’HÎ ‰‘
‹Îfi‰¬‰ÎflÌ ¿flfiÎfl ‹Ë΋ÎflÌfiÎ
“‰ˆÏr¿flHΔfiÌ Ë∞ ÷˘ ±ı Âw±Î÷
Ë÷Ì. ’Ëı·_ ωr›© ±ı¿ÿo flı ›fl˘’Ì
¤ÒÏ‹ ’Òfl÷_ ÁÌÏ‹÷ flËı‰Î »÷Î_
±‹ıÏfl¿Î µ’flÎ_÷ Ï⁄˛Àfi, ¿ıfiıÕÎ,
±Î˜VÀˇıÏ·›Î, ¤Îfl÷ ‰√ıflı ‹‚Ìfiı
hÎHÎı¿ Õ{fi ÿı¢fiÎ ÁˆÏfi¿˘ I›Î_
¤ı√Î ◊›Î Ë÷Î. ·ÕÎ≥fiÎ ±‹¿
‹ÏËfiÎ ’»Ì ◊οı·Î ±fiı CΉΛı·Î
ÁˆÏfi¿˘fiÌ À<¿Õ̱˘ ÷ı‹fiÎ ‰÷fiı
’Î»Ì Œflı, ±ıÀ·ı ÷ı‹fi_ V◊Îfi ·ı‰Î
‹ÎÀı …ı ÷ı ÿıÂfiÌ fi‰Ì ÁˆÏfi¿-
À<¿Õ̱˘fiı …ËÎΩı ‹ÎflŒ÷
›fl˘’ ‹˘¿·Î÷Ì Ë÷Ì. ÁMÀıQ⁄fl,
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 vf[s jfbftf vf[jf]+ afgif]+

1918fiÎ “±Î¬flÌ …_√” ’Ëı·Î_ ⁄‘Î_ Ï‹hÎ flÎWÀˇ˘±ı ÁÂjÎ fi‰Î ±ı À ·ı ·ÁHÎ ¬Î‰Î◊Ì
ÁˆÏfi¿˘fiÌ ⁄ÿ·Ì‹Î_ ÷ı‹fiÎ ±fiı¿ ◊Î@›Î’Î@›Î ÁˆÏfi¿˘fiı ’λΠ‹Î_ Õ Ìfiı √‚΋Î_ ¿’Ò fl fiÌ
÷ıÕÎT›Î I›Îflı Œ˚·fi˘ fl˘√«Î‚˘ ±ı¿Î±ı¿ …√÷fiÎ ÿflı¿ ¬ÒHÎÎ Á‘Ì ’˘À·Ìfi _ ·˘¿ı À ’Ëı fl ‰Î
ŒflÌ ‰Y›˘. ±Î ⁄ÌΩı …\‰Î‚ ’˛◊‹ ¿fl÷Î_ ‰‘ ∞‰·ıHÎ ÁÎÏ⁄÷ Á ‘ ÌfiÎ √΋ÃÌ fi Á ¬Î
◊›˘, ¿ı‹ ¿ı V‰ÿıÂÎ√‹fi ’»Ì «ı’ Œı·Î‰Ì ¿÷Î Ï⁄‹Îfl ÁˆÏfi¿˘ ±…‹Î‰Î÷Î flèÎÎ.
·Î¬˘fiÌ Á_A›Î‹Î_ Ë÷Î. Á_A›Î «˘yÁ ¿ıÀ·Ì ÷ı ¿Ëı‰_ ÷˘ ‹U¿ı· Ë÷_, ’HÎ ◊˘Õ˘ ⁄‘_ … Ïfifl◊˝¿ Ë÷_. ‰Ê˘˝ ’»Ì
CÎH΢ A›Î· ±ı ‰Î÷ı ‹‚Ì Â¿ı ¿ı ÁMÀıQ⁄fl 1 ◊Ì Âw ¿flÌfiı fi‰ıQ⁄fl 11 fiÎ fl˘… …HÎΛ_ ÷ı‹ ‰Î≥flÁ ÷ıfi_ (Hemagglu-
◊›ı·Î ›©Ï‰fl΋ Á‘Ì‹Î_ ›fl˘’Ì ‹˘fl«ı ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ
35,000 ÁˆÏfi¿˘ flH΋ıÿÎfiı ‹›Î˝ I›Îflı ±‹ıÏfl¿Î‹Î_
22,000 ÁˆÏfi¿˘ Œ˚·fiı ¿ÎflHÎı Q≤I› ’ÎQ›Î. ±Î
⁄‘Î ÁˆÏfi¿˘ ›fl˘’◊Ì ’λΠ±ÎT›Î Ë÷Î--±fiı
‹fl÷Î ’Ëı·Î_ ÷ı‹HÎı Œ˚·fi
 ˘ «ı’ T›Î’¿ flÌ÷ı Œı·ÎT›˘
fi ˢ› ±ı ‹Îfi‰Î …ı‰_ fi Ë÷_. ⁄Ì…ı ‹ÏËfiı
¬·fiΛ¿ ‰Î≥flÁfi˘ ÷fl¬ÎÀ ±ı Ëÿı ’ˢÓE›˘ ¿ı
±ı¿·Î L›Ò ›˘¿Û ÂËıfl‹Î_ ±Î˜@À˘⁄fl 23, 1918
fiÎ fl˘… «˘‰ÌÁ ¿·Î¿ ÿflQ›Îfi 851 ·˘¿˘fi˘
÷ıHÎı ¤˘√ ·Ì‘˘.
±Î ‹ËÎfl˘√ Á΋ı ±‹ıÏfl¿fi ’˛Ω ±fiı
’˛  ÎÁfi ⁄Lfiı ·Î«Îfl Ë÷Î. ≥LŒ˚ ·  ± ı L {Î
ωÊÎb…L› fl˘√ »ı ±ı Áfl¿ÎflÌ ÷⁄Ì⁄˘fiı ¬⁄fl
fi Ë÷Ì, ⁄·¿ı ±ı …‹Îfi΋Î_ ωÊÎb fi΋fiÌ
…HÎÁfi_ ±„V÷I‰ … Ë∞ ’¿ÕΛ_ fi Ë÷_. ‹Î≥ø˘- N˚·fiÎ «ı’◊Ì ÁflÏZÎ÷ flËı‰Î √‚΋Î_ ¿’ÒflfiÌ ’˘À·Ì ⁄Î_‘‰Îfi˘ ωϫhÎ fiÁ¬˘ ±fiı¿ …HÎαı ±…‹ÎT›˘
⁄Λ˘·˘Ï…fiÎ ÏfiWHÎÎ÷˘ Œ@÷ ⁄˜@ÀÌÏfl±Îfiı ±˘‚¬÷Î Ë÷Î. Œ˚· ‹ÎÀı ’HÎ tinin ›Îfiı H1 fi΋fiÎ ’˛˘ÏÀfifi_) ⁄ÎèÎ
⁄˜@ÀÌÏfl±Î …‰Î⁄ÿÎfl ˢ‰Îfi_ ‘ÎflÌ ·ı‰Î‹Î_ ±ÎT›_, ’fl_÷ ±ı‰Ì ¤Ò·¤flı·Ì ±Î‰flHÎ ⁄ÿ·Ìfiı Q›ÒÀLÀ ⁄L›˘ Ë÷˘,
‘ÎflHÎÎ ⁄Î_K›Î ’»Ì Œ˚·fi˘ «ı≥fi Ïfl±ı@ÂfifiÎ ‘˘flHÎı ◊÷˘ Œı·Î‰˘ fl˘¿‰Î ‹ÎÀı ‹ÎÀı Œ˚·fiÌ flÁÌ I›Îflı µ’·O‘ ˢ÷ ÷˘
Â_ ¿fl‰_ ±ı ⁄Î⁄÷ı ÷ı±˘ ±_‘Îfl΋Î_ Ë÷Î. ’ÏflHÎ΋ı ·˘¿˘fiı ÁΉ«ı÷ÌfiÎ_ ’√·Î_ ’HÎ ÷ı µ’›˘√Ì fỉÕı ÷ı‹ fi Ë÷Ì.
ÁÒ«‰‰Îfi˘ ’˛ffi fi flè΢. Á˙fi_ K›Îfi ±Î‹ı› ωr›©fiÎ »ıS·Î flεLÕ ’fl Ë÷_. ÁMÀıQ⁄fl, 1918 fiÌ ±ÎÁ’ÎÁ Âw
ÁMÀıQ⁄fl ÿflQ›Îfi ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ_ ⁄‘Î_ ±√˛√H› ÂËıfl˘‹Î_ ⁄‘_ ‹‚Ìfiı ·Î¬˘ ◊›ı·˘ ±Î_÷¿ »ı‰Àı ¿ı‰Î ωrT›Î’Ì
fiÏË, ¿fl˘Õ˘ ·˘¿˘±ı ’˘÷Îfi˘ …\VÁ˘ ’˛ÿϽ÷ ¿fl‰Î Win The War For Free- ‹Î÷‹‹Î_ Œı fl ‰Î›˘ ÷ı fi Î_ ¿ı À ·Î_ ¿
dom fiÎ ⁄ıfifl Ëı ÁflCÎÁ˘ ¿ÎœuÎ_ ±fiı ÁÎΩfifl‰Î ±fiı¿ ·˘¿˘±ı ÷ı‹Î_ µÿÎËflH΢ —
Œ˚·fi˘ «ı’ ‰Ë˘flÌ ·Ì‘˘. ±Î Ω÷fi˘ ⁄ÌΩı ±fi◊˝ ⁄Ì…ı ‹ÏËfiı ÁΩ˝›˘, F›Îflı à ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ‰Î˜ÏÂ_BÀfi ÂËıflfiÌ
›© ‹ÎÀı ŒoՌ΂˘ µCÎflΉ‰Î ŒflÌ …\·Á˘ fiÌ¿Y›Î_. Â@› ±ıÀ·Ì ‰‘ ‹ıÿfiÌ µ‹Àı Á˙◊Ì ‹˘ÀÌ Ë˘„V’À·‹Î_ ÂflÌflı ¤ÒflÎ
÷ı √HÎ÷fḻı Ï¿Î√˘fiÎ ±Îfl˘B›¬Î÷αı I›Î_fiÎ flËÌ¢fiı «ı’◊Ì ⁄«‰Îfi˘ ’Õı·Î ±fiı ·˘ËÌfiÎ_ √‚ŒÎ_ ¿Îœ÷Î fi‰Î
Áfl‚ µ’Λ ÁÒ«T›˘ — CÎflı ’λΠŒ›Î˝ ⁄Îÿ ±Î¬Î ÂflÌflı ⁄fl»À À<‰Î· CÎÁ˘ ‹flÌ{˘fi _ ±ı À ·Ì ‹˘ÀÌ Á_ A ›Î‹Î_
±fiı …\·Î⁄fiÌ ⁄ı ÏÀ¿ÕÌ ·˘. ±Î√‹fi ◊÷_ Ë÷_ ¿ı ÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı …B›Î
fi‰ıQ⁄fl 11, 1918 fiÎ fl˘… ωrω√˛Ë ’Òfl˘ ◊›˘, ÁıLÁflÏÂ’ Ë‚‰Ì ¿fl‰Î undertakers/¤ÎÕ>÷Ì ÕÎCÎ±˘fiı
⁄fiÌ ±fiı Á˙fi_ K›Îfi Œ˚·fiÎ ±Î_÷¿ ’fl ¿ı„Lƒ÷ ◊›_ I›Îflı „V◊Ï÷ Ïfi›_hÎHÎfiÌ «˘‰ÌÁ ¿·Î¿fiÌ ÕuÒÀÌ ’fl I›Î_ ËÎ…fl
⁄ËÎfl fiÌ¿‚Ì «Ò¿Ì Ë÷Ì. «ı’fiı ‰‘ Œı·Î÷˘ fl˘¿‰Î ±‹ıÏfl¿fi Áfl¿Îflı Ï◊±ıÀfl˘ fl¬Î›Î Ë÷Î. ˢ„V’À·fiÎ ±Î√·Î
⁄_‘ ¿flÎT›Î_. flV÷Î ’fl À˘‚ı ¤ı√Î ◊‰Î Á΋ı ’˛Ï÷⁄_‘ Œfl‹ÎT›˘ ±fiı ‹˘œÎ ’fl ÿfl‰Î…ı ‹flÌ{˘fiı ±ıÕÏ‹À ¿flÎ÷Î Ω›
¿’ÕÎfi˘ ‹ÎV¿ ’Ëıfl‰Îfi_ ŒflÏ…›Î÷ ⁄fiÎT›_. (‰Î≥flÁ Ωı ¿ı ‹ÎV¿fiÎ_ ⁄ÎflÌ¿ ÷ı‹ ’λ·Î ÿfl‰Î…ı Q≤÷ÿıˢfi˘ Á÷÷
Ï»ƒ˘ ‰ÎÀı ’HÎ fiÌ¿‚Ì Â¿ı ±ıÀ·˘ ÁÒZ‹ Ë÷˘ — ±ÎÂflı 0.001 ‹Ì·Ì‹ÌÀflfi˘.) Ïfi¿Î· ¿fl‰˘ ’Õ÷˘ Ë÷˘. ±ı¿ ÁM÷ÎË
±ı¿ ÂËıflfiÎ ‹ı›flı ÷˘ ËV÷‘Òfifi ’HÎ √ıfl¿Î›ÿı ÃflÎT›_. Œ˚·fiÌ ÿ‰Î fi Ë÷Ì, ±ı‰_ ‰ÌI›_ ¿ı F›Îflı 4,200 …HÎÎ ÷ı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 11
 vf[s jfbftf vf[jf]+ afgif]+
ˢ„V’À·‹Î_ ÁflıflΠfi‰
¿·Î¿fiÎ fl˘¿ÎHÎ ⁄Îÿ Q≤I›
’ÎQ›Î. ˢ„V’À·‹Î_ ’Î_«ı¿
¿fl÷Î_ ‰‘ ÕΘ@Àfl˘ fi Ë÷Î,
¿ı ‹ ¿ı ±ÁÎK› fl˘√fiÎ
ÿflÿ̱˘fiı ÁÎfl‰Îfl ±Î’‰Îfi˘ ’˛ffi fi
Ë÷˘. ‹ÎhÎ fiÁ˘˝ ’˛Î◊Ï‹¿ Á¬Î¿ÎflÌ
Ω‚‰‰Îfi_ ¿Î›˝ ⁄Ω‰÷Ì Ë÷Ì.
à ’Ëı · Πωrω√˛ Ë ‹Î_
8,50,000 ¤Îfl÷Ì› Áˆ Ï fi¿˘
Ï⁄˛ÏÀÂflÎ… ‰÷Ì ·ÕuÎ Ë÷Î. ›fl˘’◊Ì
…ı±˘ ’λΠŒ›Î˝ ÷ı ’ˆ¿Ì ËΩfl˘ ÁˆÏfi¿˘
±‹ıÏfl¿ÎfiÌ Ë˘„V’À·˘‹Î_ ÿflÿ̱˘fi˘ ‘ÁÎfl˘ ’W¿‚ Ë÷˘. fi‰Î ÿflÿ̱˘ ‹ÎÀı …B›Î fi flËÌ I›Îflı ±Î‰Î_ ‹ · οÎ÷Ì ‰Î≥flÁ ’HÎ Ë÷Î, …ı ‹ HÎı
≥‹fl…LÁÌ ÁÎfl‰Îfl ¿ıLƒ˘ ∂¤Î_ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_. µ’flfiÌ ÷Á‰Ìfl ¿ıLÁÎÁ flÎF›fiÎ ÁÎfl‰Îfl ¿ıLƒfiÌ »ı
’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı Œ˚·fi˘ «ı’ ·ı÷Î ±ÎT›Î.
ÁˆÏfi¿‰ÎË¿ …ËÎΩı ‹_⁄≥fiÎ ⁄Îfl΋Î_
·Î_√›Î* ⁄Îÿ Œ˚·fi_ ’˛◊‹ ‹˘…\_ ±ı ÂËıfl
’fl ŒflÌ ‰Y›_. 1918 fiÎ ±Î˜@À˘⁄fl‹Î_
fl˘…fiÎ ÁflıflΠ700 ‹_⁄≥‰ÎÁ̱˘
ÿ‹ ÷˘Õ÷Î flèÎÎ. ±_Ï÷‹Á_V¿Îfl ‹ÎÀı
·Î¿ÕÎ_ µ’·O‘ ¿flΉ‰Î_ ‹ÎÀı √‰fi˝flfiÌ
Ë¿>‹÷ı ¬ÎÁ Õı’˘ ¬˘·ÎT›Î. «ı’√˛V÷
ÁˆÏfi¿˘ ’˘÷’˘÷Îfiı √΋ ’ˢÓE›Î ±ı
’»Ì ÷˘ Á‹√˛ ¤Îfl÷ Œ˚·fiÌ ·’ıÀ‹Î_
±ÎT›_. ÁMÀıQ⁄fl, 1918 ◊Ì …^fi,
1919 Á‘Ì ’˘÷ÎfiÌ CÎÎ÷¿ ±Áfl
ÿά‰÷Ì flËı·Ì ‹Ë΋Îfḻı »ı‰Àı ¿ıÀ·˘
…fiÁ_ËÎfl ¿›˘˝ ÷ıfi˘ «˘yÁ ±Î_¿Õ˘ ÷˘
±_√˛ı… Áfl¿Îfl ’HÎ ¿ÿÌ ΩHÎÌ fi ¿Ì,
¿ı‹ ¿ı ÿÒflÿflÎ…fiÎ_ √΋˘‹Î_ ‹Î‹·÷ÿÎfl˘
12
¿ı ÷ËıÏÁ·ÿÎfl˘ Q≤I›fiÌ fi˘Ó‘HÎÌ ¿fl‰Î Ω› ±ı ’Ëı·Î_ ±_Ï÷‹Ïø›Î
’÷Î‰Ì ÿı‰Î÷Ì Ë÷Ì. ±Î¬flı 50,00,000 fi˘ L›Òfi÷‹ Á_¤Ï‰÷
±Î_¿Õ˘ Áfl¿ÎflfiÎ «˘’Õı ÿ…˝ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘, F›Îflı ⁄ÌΩ ±fi‹Îfi
’˛‹ÎHÎı Q≤÷¿˘fiÌ Á_A›Î ±ı¿Îÿ ¿fl˘ÕfiÌ ±ÎÁ’ÎÁ Ë÷Ì.
à ωr›© ÿflQ›Îfi ±‹ıÏfl¿Îfi_ “Ï’À˚Á⁄√˝” fi΋fi_ ›©…ËÎ…
ÿÏZÎHÎ ±˜À·Î„LÀ¿ ‹ËÎÁÎ√fl‹Î_ Œfl… ⁄Ω‰÷_ Ë÷_. ⁄‚÷HÎ ‹ÎÀı ⁄˛ÎÏ{·fiÎ
Ïfl±˘ ÕÌ Ωfiı≥fl˘ ⁄_ÿflı À>_¿<_ fl˘¿ÎHÎ ¿›Î˝ ⁄Îÿ ÷ıfiÎ fiÎω¿˘fiı Œ˚·fiÌ ±Áfl
…HÎΉΠ·Î√Ì. ±ı¿ ÁM÷ÎË‹Î_ ‰ÎflÎŒfl÷Ì 58 fiÎω¿˘ Q≤I› ’ÎQ›Î. ⁄ÌΩ
’«ÎÁı¿ ÷Ή‹Î_ ’À¿Î›Î I›Îflı ¿M÷Îfiı ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ fi˙¿Î‹◊¿ı ’λΠŒfl‰Îfi_
fiyÌ ¿›*. ’˛‰ÎÁfiı ±_÷ı Œ@÷ 32 fiÎω¿˘ ÿıÂfi˘ ¿Î_Ã˘ Ωı‰Î ‹ÎÀı ∞‰_÷ Ë÷Î,
…ı‹Î_◊Ì 12 …HÎÎ ¿Î_Ãı ’ˢӫÌfiı ‹›Î˝.
à ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ 8,00,000 …HÎÎfi˘, flÏ›΋Î_ 4,50,000 fi˘, ≥ÀÎÏ·‹Î_
3,75,000 fi˘, Ï⁄˛Àfi‹Î_ 2,28,000 fi˘
±fiı ‹ı„@Á¿˘‹Î_ ÷˘ 50,00,000 fi˘ ¤˘√
·ıfiÎfl ≥LŒ˚·±ıL{Îfi˘ Œı·Î‰˘ ±ıÀ·Ì Ëÿı
ωrT›Î’Ì fỉÕu˘ ¿ı «˘÷flŒÌ ‹ËÎÁÎ√fl
‰E«ı ±Ï·M÷ …HÎÎ÷Î ÿÒfl‰÷a ÀÎ’±˘ ’HÎ
±Áfl‹ @ ÷ fi flèÎÎ. ¿ı fi ı Õ Î◊Ì Ëo ¿ ÎflÌfiı
±Î˜@À˘⁄fl 12, 1918 fiÎ fl˘… L›Ò Ï{·ıLÕ
’ˢӫı·Î “Ïfi¿ÎflÎ√±Î” fi΋fiÎ …ËÎ…ı I›Î_
Œ˚·fi˘ «ı’ ·√ÎÕuÎ ’»Ì ⁄_ÿfl√ÎËÌ ÂËıflfiÎ
6,700 ‰÷fi̱˘ ‹Î›Î˝ √›Î. L›Ò Ï{·ıLÕ◊Ì
I›Îfl ⁄Îÿ ±ı¿ …ËÎ…ı ’˛ÂÎL÷ ‹ËÎÁÎ√flfiÎ
Á΋˘±Î ÀÎ’fiÌ ‹·Î¿Î÷ ·Ì‘Ì. …ËÎ… ÁÎ◊ı
Á΋˘±ÎfiÎ 7,542 ·˘¿˘fiı ¬÷‹ ¿flÌ
fiÎA›Î. Á΋˘±ÎfiÌ ¿<· ‰V÷ÌfiÎ ’˛‹ÎH΋Î_ ±ı ¬‰ÎflÌ 20Ñ Ë÷Ì. ωr‹Î_ ⁄Ì…ı
@›Î_› ±ÎÀ·Ì À¿Î‰ÎflÌfi˘ Q≤I›±Î_¿ fi˘Ó‘Λ˘ fi Ë÷˘. ’˛ÂÎL÷ ‹ËÎÁÎ√flfiÎ …
÷ÎÏË÷Ì ÀÎ’fiÌ 10Ñ ‰V÷Ì fiΠ’΋Ì, ÷˘ √±Î‹ ÀÎ’fiÌ ‰V÷Ì‹Î_ 4.5Ñ fi˘
CÎÀÎÕ˘ ◊›˘. µkÎfl √˘‚Α˝‹Î_ Œ˚·fi_ «_√Ì{¬ÎfiÌ Á΋˛ÎF› »ı¿ ‘˛‰’˛ÿı Á‘Ì
Œı·Î›_, F›Î_ ±ı„V¿‹˘ ·˘¿˘fiÎ_ ±fiı¿ »^ÀÎ_»‰Î›Î_ √΋˘ Ïfi…˝fi ⁄L›Î_. ±ı„V¿‹˘
’˛Ω‹Î_ «ı’Ì fl˘√˘ Á΋ı ·Õ‰ÎfiÌ ÂÎflÌÏfl¿ ’˛Ï÷¿Îfl„@÷ ÷˘ ±Î‹ı› fi Ë÷Ì,
¿ı‹ ¿ı ÂÌ÷Î√Îfl …ı‰Î ÷ı‹fiÎ ’˛ÿıÂfi_ ˉ΋Îfi ∞‰Îb±˘ ‹ÎÀı ±fi¿>‚ fi Ë÷_.
1918 fiÎ Œ˚· ‰Î≥flÁı ÷ı ˉ΋Îfifiı ’HÎ √HοΛ* fiÏË.
±Î …√÷T›Î’Ì ‹Ë΋Îfḻı »ı‰Àı ¿ıÀ·Î_ ⁄Ï·ÿÎfi˘ ·Ì‘Î_ ? Ï⁄˛ÏÀÂ
Á_¢‘¿˘fiÎ ‹÷ı ±ÁÎK› Œ˚·fiÎ ‰Î≥flÁı ’˘÷ÎfiÌ Q≤I›Ω‚ 1919 fiÎ …^fifiı
±_÷ı ’˘÷ÎfiÌ Ω÷ı … Á_¿ı·Ì ·Ì‘Ì I›Î_ Á‘Ì‹Î_ ¬‰ÎflÌfi˘ ±Î_¿ 2,16,00,000
◊›˘ Ë÷˘. ±Î ÏŒ√fl ’HÎ ¿ÿΫ ‰ÎV÷ω¿ ±Î_¿ÕÎ ¿fl÷Î_ fiÌ«˘ ˢ›, »÷Î_ 15-
25 ·Î¬fiÎ Œfl¿fiı ⁄Î…\ flά˘ ÷˘ ωÂıÊ ‹Ëk‰ ±ı ‰Î÷fi_ »ı ¿ı ±ı‹ı{˘fi
fiÿÌfiÎ ‹¬’˛ÿı‹Î_ ±Î‰ı·Î ‹ıflıΩ˜ fi΋fiÎ ±ı¿‹ÎhÎ ÀÎ’fiı Œ˚·fiÎ ‰Î≥flÁı Áfl
¿fl‰Îfi_ ⁄Î¿Ì flÎA›_ Ë÷._ ωrfiÎ ⁄ÌΩ Á˙ ’˛ÿ ı ˘ ÷ıfiÎ Á¿oΩ‹Î_ ±Î‰Ì «Ò@›Î Ë÷Î.
±Î Q›ÒÀLÀ ‰Î≥flÁ ±ÎÀ·Ì Ëÿı ’˛ÎHÎCÎÎ÷¿ ¿ı‹ fỉÕu˘ ÷ıfiΠωÂı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 vf[s jfbftf vf[jf]+ afgif]+

∞‰Ï‰iÎÎfifiÎ ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ‰Ê˘˝ Á‘Ì ÷¿Ûω÷¿˘˝ ¿›Î˝ ’»Ì ÷ıfiÌ ¿ı ‹ ¿ı ÷ı ⁄Ë w ’Ì »ı .

CÎÎ÷¿÷Î ±_√ı ’Ëı·Ì ¿ÕÌ ⁄flÎ⁄fl 80 ‰Êı˝ 1998 ‹Î_ ËÎ◊ ·Î√Ì. Q›ÒÀıÂfi ‰Õı Ωı÷Ωı÷΋Î_
±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ÏË‹ÎE»ÎÏÿ÷ ±·ÎV¿Î ’˛ÿı‹Î_ ⁄Îfl‹ÎÁÌ ⁄flŒ/per- ’˘÷Îfi˘ ÂÎflÌÏfl¿ œÎ_ « ˘
mafrost fiÌ«ı ±ı„V¿‹˘ jÎÌfi_ Â⁄ ‹‚Ì ±ÎT›_. 1918 ‹Î_ Œ˚·fi˘ ⁄ÿ·Ì fiάı »ı. 1918 fiÎ
«ı’ ÷ıfiÎ ‹ÎÀı Ωfi·ı‰Î ÁÎÏ⁄÷ ◊›˘ Ë÷˘. Ïfi„Wø› ◊›ı·Î ‰Î≥flÁ Œ˚ ·  ‰Î≥flÁı ±√ε
’HÎ ÷ıfiÎ_ ŒıÓŒÁÎ_‹Î_ ‹˘…^ÿ Ë÷Î. ‰Î≥flÁfi_ …ıfiıÏÀ¿ ‹ÏÀÏfl±· ±fiı ’˛˘ÏÀfi 1890 ‹Î_ T›Î’¿ fl˘√«Î‚˘ Œı·ÎT›Î
‹Î‚¬_ ÷’ÎÁ÷Î_ ¬⁄fl ’ÕÌ ¿ı ±Á·‹Î_ ÷ı ⁄ÕÛ Œ˚·fiÎ_ Ë÷Î_ ±fiı Q›ÒÀıÂfi ¶ÎflÎ ’»Ì fi‰Ì ≥Ïfi_BÁ ¬ı·‰Î …ı Q›ÒÀıÂfi
ÂflÌflfl«fiÎ ⁄ÿ·Ìfiı ‹Îfi‰ÂflÌflfiÎ ¿˘Ê˘‹Î_ CÎÒÁ‰Î ‹ÎÀıfi˘ ›˘B› ±Î¿Îfl ÷ı‹HÎı ±‰÷Îfl ‘ÎflHÎ ¿›˘˝ ÷ı ‹fiW›Ω÷ ‹ÎÀı
‘ÎflHÎ ¿›˘˝ Ë÷˘. (’˛˘ÏÀfifi_ fi΋ hemmagglutinin, ‹ÎÀı ∞‰Ï‰iÎÎfifiÎ ‰‘ ’Õ÷˘ ±Î¿fl˘ fỉÕu˘ ±fiı ‹Îfi‰-
ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ÷ı ‰Î≥flÁfiı H1 ±ı‰_ ·ı⁄· ±ıfiΛ÷ ¿›*.) 1957 ‹Î_ ±ı … ¬‰ÎflÌ ¤ı√˘ ‰Î≥flÁ ’HÎ ¬‰Îfl ◊‰Î
‰Î≥flÁı ’˛˘ÏÀfi ‹Î‚¬_ ŒflÌ ‰¬÷ ⁄ÿS›_ I›Îflı 1918 fiÎ ·ÎB›˘. ›…‹ÎfifiÎ …
V’ıÏfi Œ˚·fiÌ …ı‹ ±ıÏ›fi Œ˚·fiÌ (·ı⁄Ï·_√ ’˛‹ÎHÎı H2 ±„V÷I‰ ’fl F›Îflı
Œ˚·fiÌ) flÎÕ ’ÕÌ Ë÷Ì. 1968 ‹Î_ ±ı … ‰Î≥flÁ ŒflÌ ’λ˘ ’˘÷Îfi_ ±„V÷I‰ Ïfi¤˝fl
Q›ÒÀLÀ ⁄L›˘, ±ıÀ·ı H3 ’˛¿ÎflfiΠˢÓ√ ¿˘Ó√ Œ˚·fi˘ fl˘√«Î‚˘ ˢ› I›Îflı ‰Ëı·Ì ÷¿ı
Œı·Î›˘ Ë÷˘. «˘◊_ Q›ÀÂ
ı fi ¬ÎÁ fi˘Ó‘’ÎhÎ fi Ë÷,_ ’HÎ 2005 ‰Î≥flÁı ÷ıfi˘ ’flÂfl΋
‹Î_ ÷ıHÎı H5 fiÎ V‰w’ı ŒflÌ ËÎËοÎfl ‹«Î‰Ì ÿÌ‘˘--±fiı ±‰÷Îfl ÷∞ ÿı ‰ ˘
2006 fiÎ «Î· ‰Ê˝‹Î_ Ë∞ ÷ıfi˘ Ï‹Ω… ÂQ›˘ fi◊Ì. Ωı≥±ı. »ı‰Àı ±ı‹ …
±ı¿ flÁ’˛ÿ ’˛ffi ±_√ı ◊˘ÕÌ¿ »HÎΉÀ ¿fl‰Î …ı‰Ì »ı — ⁄L› _ . …^ fi , 1919
1918 fi˘ Œ˚· ‰Î≥flÁ ±ı¿Î±ı¿ hÎÎÀ¿Ìfiı ±Î¬Î …√÷ ’fl Á‘Ì‹Î_ ·√¤√ Á‰Î ⁄ı
ŒflÌ ‰Y›Î ⁄Îÿ ±ı¿Î±ı¿ ’λ˘ ±ºU› ¿ı‹ ◊›˘ ? ‰Î≥flÁ ¿fl˘Õ ›…‹Îfi˘ √‹ÎT›Î
±fiı ⁄˜@ÀÌÏfl±Î …ı‰Î ’fl˘’∞‰˘ …ı‹fiÎ ’fl fi¤÷Πˢ› ±ı ’»Ì Œ˚ ·  fi Î ‰Î≥flÁı
host/›…‹Îfifiı ÷ı±˘ ‹ÎflÌ fiάı ÷˘ ±ı‹Î_ ÷ı‹fi_ ÏË÷ …‚‰Î÷_ fi‰Î Q›Ò À ı  fi ‰Õı
fi◊Ì, ¿ı‹ ¿ı ÷ı±˘ ’˘÷ı ›…‹Îfi ¤ı√Î ‹Î›Î˝ Ω› »ı. ⁄ÌΩ ÿflı¿ Á∞‰fiÌ …ı‹ ’˛‹ÎH΋Î_ Ïfiÿ˘˝Ê ÿıËfl«fiÎ ‘ÎflHÎ ¿flÌ,
’fl˘’∞‰Ì Á∞‰fi_ ’HÎ ±ı¿‹ÎhÎ ∞‰fiK›ı› ‰_‰ı·˘ ±Î√‚ ‘’Î‰Ì ’˘÷ÎfiÎ ±ıÀ·ı Q≤I›fiÎ fi‰Î Ï¿VÁÎ fi˘Ó‘Î÷Î ⁄_‘
Ï…LÁ ¤Îω ’ıœÌfiı ‰ÎflÁ΋Î_ ±Î’‰Îfi_ ˢ› »ı, ‹ÎÀı ⁄fiı I›Î_ Á‘Ì ±ı ¿Î›˝‹Î_ ◊›Î. ±Î flÌ÷ı ’˘÷ÎfiÎ ÏË÷‹Î_ ¤Ò·
ωCfi fiά÷_ ’√·_ ÷ı±˘ ¤fl÷Î fi◊Ì. ‹Îfi˘ ¿ı ±ı‰Ì “‹Ò¬Î˝‹Ì” ÷ı‹HÎı Âfl÷«Ò¿ı Á‘ÎflÌ ·ı‰Îfi_ ≥LŒ˚·± Lı {ÎfiÎ ‰Î≥flÁfiı
’HÎ ¿flÌ, ÷˘ ’ÏflHÎ΋ Â_ ±Î‰ı ÷ıfi˘ ÿά·˘ 1346 ◊Ì 1352 Á‘ÌfiÎ_ ÁÎ÷ı¿ (¿ı ’»Ì M·ı√fiÎ ⁄˜@ÀÌÏfl±Îfiı) ¿˘HÎı
‰Ê˝ ÿflQ›Îfi ›fl˘’fiÌ 1/3 ‹Îfi‰‰V÷Ìfi˘ ¤˘√ ·ıfiÎfl M·ı√fi˘ Yersinia pes- Â̬T›_ ±ı ’˛ffi ±V◊Îfiı »ı. ¿<ÿfl÷fi˘
tis fi΋fi˘ ⁄˜@ÀÌÏfl±Î »ı. ™ÿfl ÷ı ⁄˜@ÀÌÏfl±Îfi˘ Œı‰flıÀ ›…‹Îfi »ı, ’HÎ … ±ı ø‹ »ı ±ı‹ Á‹∞ ·˘.
›fl˘’‹Î_ ⁄L›_ ±ı‰_ ¿ı ‰‘ ’Õ÷Î ‰¿flı·Î ⁄˜@ÀÌÏfl±Î±ı ™ÿfl˘fi_ ’˛‹ÎH΋Βı ¿<ÿfl÷fi˘ ⁄ÌΩı ø‹ Á∞‰V≤„WÀ‹Î_
±ıÀ·ı ¿ı Á_›‹‹Î_ flËÌfiı ¢ÊHÎ ¿fl‰Îfiı ⁄ÿ·ı ÷ı‹fi_ ¿ÎÁ‚ ¿ÎœÌ fiÎA›_. ÿflı¿ Ω÷fiÎ Á∞‰fiÌ ‰V÷Ì ≥WÀ÷‹
±ı¿◊Ì ⁄ÌΩ ™ÿfl Á‘Ì M·ı√fiÎ ⁄˜@ÀÌÏfl±Îfiı ’ˢӫÎÕÌ ±Î’÷Î «Î_«Õ ·ı‰·ı Ïfi›_ÏhÎ÷ flά‰Îfi˘ »ı. ±Î
Á΋ÎL› flÌ÷ı ™ÿflfiÎ ·˘ËÌ ’fl fi¤ı, ’fl_÷ ™ÿfl˘fi˘ ÁŒÎ›˘ ◊›˘ ±ıÀ·ı «Î_«Õ ¿Î›ÿÎfiı ‹Îfi‰Ω÷ √HοÎfl÷Ì fi◊Ì,
÷ı‹fiÎ ·Î√‹Î_ ±Î‰÷Î ‹ÎHÎÁ˘fiı ⁄Î{uÎ ±fiı ‹ÎHÎÁ˘ M·ı√fiÎ ¤˘√ ⁄L›Î. ±ıÀ·ı CÎHÎÎ Á_¢‘¿˘fiÎ ‹÷ı ¿<ÿfl÷ı
™ÿfl˘fiÌ ÷·fiαı @›Î_› ±˘»Ì ’˛Ï÷¿Îfl¿Â„@÷ ‘flΉ÷Î ‹ÎHÎÁ˘ À’˘À’ ‹›Î˝ ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ ±‰Îflfi‰Îfl M·ı√, ¿˘·ıflÎ,
÷ı ÁÎ◊ı Yersinia pestis fi˘ ’HÎ fiΠ◊÷˘ flè΢. ⁄˜@ÀÌÏfl±Î±ı ›…‹Îfi ≥LŒ˚·±ıL{Î, ZΛ ‰√ıflı fl˘√˘fiı ¿ÿΫ
™ÿfl˘fi˘ Ωfi ·ı‰ÎfiÌ ¤Ò· ¿flÌ ÷ıfi_ ±ı ’ÏflHÎ΋ Ë÷_. ¤Ò· Á‘ÎflÌfiı ‰_‰ı·˘ ‰V÷ÌÏfi›_hÎHÎ ‹ÎÀı … Œı·ÎT›Î »ı.
Ω‚‰‰Î ‹ÎÀı M·ı√fiÎ ⁄˜@ÀÌÏfl±Î±ı ‰¬÷ …÷Î_ ’˘÷ÎfiÌ ‹Îfl¿÷Î ±Îfi‰_Ï¿ ‰Î≥flÁfiÎ ±fiı ⁄˜@ÀÌÏfl±ÎfiÎ ±Î_÷¿
flÌ÷ı Ë‚‰Ì ¿flÌ fiÎ¬Ì I›Îflı ™ÿfl˘ Á·Î‹÷ flèÎÎ. «Î_«Õ ŒflÌ ÷ı‹fiÎ ·˘ËÌ ’fl ’λ‚ Ωı ¬flı ¬ fl ¿< ÿ fl÷fiÌ ±ı
fi¤‰Î ·ÎB›Î_ ±fiı ‹ÎHÎÁ˘fiı «Î_«Õ ¿flÕ‰Îfi_ ⁄_‘ ◊÷Î_ M·ı√fiÌ ‹Ë΋ÎflÌfi˘ T›ÒËfl«fiÎ »^’Λı·Ì ˢ› ÷˘ ¤Ï‰W›‹Î_
…\‰Î‚ ±˘ÁflÌ √›˘. ‰Ëı·_‹˘Õ<_ 1918 fi_ ’fiflΉ÷˝fi ◊Λ
’‰fi ‹…⁄ Áœ Œıfl‰‰Î‹Î_ ‰Î≥flÁ ÷˘ ⁄˜@ÀÌÏfl±Îfiı ’HÎ ±Î_ÀÌ Ω› »ı, ’HÎ ¬w_.à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 13
 jfgf;5fLtfhuftfgfl
‘;fofzl’ af}s vff<o jf,0: z[sf[0:~H
µIøÎ_Ï÷fiÎ ÿ˘fl‹Î_ ø‹Â— ωω‘ ŒÎ_Àı ω¤Î…fi ’΋ı·Î ±fiı ω¿Áı·Î ‰fiV’Ï÷…√÷‹Î_ ‰ˆÏ‰K›fi˘ ’Îfl fi◊Ì. ÿflı¿
»˘Õ-‰ı· ÷◊Î T≤ZÎ ±fi˘¬Ì ¬Ò⁄Ì ‰Õı ÁF… »ı. ±‹¿ Ωı ¿ı ⁄‘Î◊Ì Ïfifl΂Π»ı ±fiı ’˘÷ÎfiÌ “›Ïfi¿” ¬Ò⁄Ìfiı ¿ÎflHÎı
‰fiV’Ï÷…√÷fiÌ flı¿˘ÕÛ-⁄Ò¿‹Î_ ±ı¿ÿ‹ ¨«Î ±ÎÁfiı Ï⁄flÎF›Î »ı. ±ËŸ ’˛V÷÷ »ı ±ı‰Ì ¿ıÀ·Ì¿ flı¿˘ÕÛ-⁄˛ı¿fl
‰fiV’Ï÷±˘fi˘ ÁÏ«hÎ ’Ïfl«›--‰ˆiÎÎÏfi¿ ƒ„WÀ¿˘HÎ ÁÎ◊ı !

‰fiV’Ï÷…√÷fiÌ flı¿˘ÕÛ ⁄Ò¿ ¬˘·÷Î ’Ëı·Î_ ◊˘ÕÌ¿ ’˛V÷ΉfiÎ ⁄fiı·˘ »ı.) F‰Î‚΋¬Ì ’˛T≤ÏkÎ ¿fl˘Õ˘ ‰Ê˝ «Î·Ì, ±ıÀ·ı ÷ı ÿflQ›Îfi
…wflÌ »ı. ‹A›I‰ı ±ı Á˙fiı ‹ÎÀı ¿ı …ı±˘ ‰fiV’Ï÷…√÷fiı (¿ÿΫ ¤fl’Òfl ‰fl΂ Ã›Î˝ ’»Ì ±Ï‰fl÷ ‹Ò‚‘Îfl ‰flÁÎÿı ‹ËÎÁÎ√fl˘fi_
÷ı ‹˘⁄Î≥· fi ˢ‰Îfiı ¿ÎflHÎı) ’˛ÎHÎÌ…√÷ …ıÀ·_ ‹Ëk‰ ±Î’÷Î Á…˝fi ¿›*.
fi◊Ì. ±Î A›Î·fiı ’Ëı·Î_ ÿÒfl ¿flÌ ÿı‰˘ »ı. M≤J‰ÌfiÌ ±Î_÷Ïfl¿ √fl‹Ì ‰Õı ÷’÷_ ‹ËÎÁÎ√fl˘fi_ ’ÎHÎÌ ËÒ_ŒÎ‚Î
‘fl÷Ì ’fl ±Î…ı »ı ±ı‰Ì ‰fiV’Ï÷V≤„WÀ ÿÒflfiÎ ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ fi ÁÒ’ …ı‰_ Ë÷_. ÁÒ’fiÌ …ı‹ ÷ı‹Î_ ⁄Λ˘·˘Ï…¿· º„WÀ±ı ’˘Ê¿
Ë÷Ì. M≤J‰Ìfi˘ √˘‚˘ Âw±Î÷ı ÷˘ √HÎΛ ±ı‰Î_ ¿ıÀ·Î_¿ ÷k‰˘ ’HÎ Ë÷Î_.
‰Á‰Î·Î›¿ ’HÎ fi Ë÷˘, ¿ı‹ ¿ı ∞‰V≤„WÀfiÎ µÿ˚¤‰ ‹ÎÀı ±ı „V◊Ï÷
÷ı fi ı ‰Î÷ΉflHÎ … fi Ë÷ _ . µk΋ Ë÷Ì. ’˛Î◊Ï‹¿ ¿ZÎÎfiÎ ±ı¿¿˘ÊÌ/
µWHÎ÷΋Îfi ’ÎflΉÎfl Ë÷_. ‘Ì‹ı single-celled ∞‰Îb±˘ ÁΫı …
‘Ì‹ı ÷ıfiÌ Á’ÎÀÌ √fl‹ ‰Î›fi_ ‹ËÎÁÎ√fl‹Î_ @›Î_¿ Á‚‰‚÷Î ◊›Î
µIÁ…˝fi ¿fl÷Ì flËÌ ÷ı‹ ±Î»\’_ Î÷‚_ ±fiı M≤J‰Ìfi˘ Ïfi∞˝‰ √˘‚˘ ±Î¬flı
‰Î÷ΉflHÎ fl«Î÷_ √›_ ±fiı I›Îfl ∞‰_÷ ⁄L›˘. ±ı¿¿˘ÊÌ ∞‰Îb±˘
⁄Îÿ ËΩfl˘ F‰Î‚΋¬Ì ’‰˝÷˘±ı ⁄˜@ÀÌÏfl±ÎfiÎ ’Ò‰˝Ωı Ë÷Î, …ı±˘
±ı‹˘Ïfi›Î, ¿Î⁄˝fi ÕΛ˘@ÁÎ≥Õ, ¬˘flο ÷flÌ¿ı √_‘¿, Ï‹◊ıfi ±fiı
Ï‹◊ı fi , ËÎ≥Õˇ ˘ …fi ÁSŒÎ≥Õ, ·˘Ë÷k‰ ‰Î’fl÷Î Ë÷Î. ±Î ·A¬˘
fiÎ≥Àˇ˘…fi, ¿Î⁄˝fi ‹˘fi˘@ÁÎ≥Õ, ÕΛıÀ ¿fl˘Õ˘ ‰Ê˝ Á‘Ì ÷ı‹fiÎ ‹ıfi-
ÁSŒfl ÕΛ˘@ÁÎ≥Õ ±fiı ‰fl΂ ¿ÎÕÛ ’fl flè΢. ÂflÌflfiÎ ±ı¿‹ÎhÎ ¿˘Ê
±˘¿Ì ÷ıfiı CÎ| ⁄fiÎT›_. ±Î˜„@Á…fi ‹ÎÀı ÷ı ’›Î˝M÷ Ë÷˘, ’fl_÷ ÷ıfi˘ ±◊˝
’HÎ Ë÷˘, ’fl_÷ ±ı ’˛Ï÷Ïø›ÎI‹¿/ ±ı ’HÎ ¬fl˘ ¿ı ‰‘ ∂Ω˝ ’˛ÿÎfi ¿fl÷˘
reactive ‰Î› ⁄ÌΩ_ ÷k‰˘ ΩıÕı ¬˘flο fi ‹‚ı I›Î_ Á‘Ì ±ı¿¿˘ÊÌ
Á_›˘Ï…÷ ◊÷Î_ ‰Î÷ΉflH΋Î_ ÷ıfi_ ∞‰Îb±˘ ¨«Ì ’Λfl̉΂Π⁄Ë¿˘ÊÌ
’˛ ‹ ÎHÎ ·√¤√ ÂÒ L › flèÎ _ . ◊Λ ÷ı‹ fi Ë÷Î. Áÿ˚¤ÎB›ı ±ı
(Á_›˘…fifiı ·Ì‘ı ±Î…ı M≤J‰Ìfi˘ Â¤Ïÿfi ’HÎ ±ÎT›˘. ·√¤√ 3.5
46.6Ñ ’˘’Õ˘ ±Î˜ „ @Á…fifi˘ ±⁄… ‰Ê˝ ’Ëı·Î_ ⁄‘Î ÷˘ fiÏË, ’HÎ
14 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[
¿ıÀ·Î¿ ∞‰Îb±˘ ÁÒ›˝fiÌ ∂Ω˝fiı ’˘÷ÎfiÌ ÂÎflÌÏfl¿ ∂Ω˝ ‹ÎÀı
¿Î⁄˘˝ËÎ≥ÕˇıÀ‹Î_ Œıfl‰‰Î ·ÎB›Î. ±Î ÏÁÏ© ÷ı‹HÎı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ËÎ_Á·
¿flÌ ÷ı ¿˘fiı ¬⁄fl, »÷Î_ ÿı¬Ì÷Ì Á_¤Î‰fiÎ ±ı »ı ¿ı ÁÒ›˝fiÎ_ ‰ı‘¿
’ÎflΩ_⁄·Ì Ï¿flH΢fiÌ ⁄˙»Îflı ÷ı‹fi_ …ıfiıÏÀ¿ ⁄_‘ÎflHÎ Q›ÒÀıÂfi
‰Õı ⁄ÿ·Ì fiÎA›_. ÂflÌfl‹Î_ ±ıfi∞˝fi˘ ‰Ë̉À Á_¤Î‚÷˘ ’˛˘ÏÀfifi˘
flıb Q›ÒÀıÂfi ’»Ì µIøÎ_Ï÷fiÎ …\ÿÎ ŒÎ_Àı «Õu˘ ±fiı ÁÒ›˝fiÌ ∂Ω˝fiı
’·˘À‰ÎfiÌ ⁄Λ˘·˘Ï…¿· Z΋÷Î
÷ıfi΋Î_ µkÎfl˘kÎfl ¬Ì·‰Î ·Î√Ì. ±Î‹
M≤J‰ÌfiÎ …L‹ ⁄Îÿ ÷ıfiÎ ’fl ±_ÿÎ…ı
1.1 ±⁄… ‰Êı˝ ’˛¿ÎÂÁ_f·ıÊHÎfiÌ
±Œ·Î÷Òfi ’˛˘ÁıÁfi˘ ±Îfl_¤ ◊›˘.
±_÷ı ’ÏflHÎ΋ Â_ ±ÎT›_ ? Á‹›
…÷Î_ ‰fiV’Ï÷V≤„WÀ µ’flÎ_÷ ’˛ÎHÎÌV≤„WÀ
‰Õı ’HÎ ÷‹Î‹ M≤J‰Ìfiı «ı÷fi‰_÷Ì ¿flÌ
ÿıfiÎfl ⁄ı ‹˘ÀÎ_ ’Ïfl‰÷˝fi˘ ◊›Î_, …ı
ÁΫΠ±◊˝‹Î_ ÀÏfi*√ ’˘≥LÀ Ë÷Î_.
’Ïfl‰÷˝fi fi_. 1 — ÁÒ›˝Ï¿flH΢fiÌ
‹Ëk΋ ∂Ω˝fiı √˛ËHÎ ¿fl‰Î ‹Î√÷Î mutated ⁄˜@ÀÌÏfl±Î±ı
÷ıfiÎ ‹ÎÀı @·˘fl˘ÏŒ· fi΋fi_ ËÏfl÷ƒT› ⁄fiΉ‰Îfi_ Âw ¿›*. ±Î
⁄˜@ÀÌÏfl±Î ±Á·‹Î_ ÷˘ ∞‰Îb±˘ Ë÷Î, ’fl_÷ ÷ı‹fiÎ ÂflÌfl‹Î_
@·˘fl˘ÏŒ·fi_ ’˛‹ÎHÎ …ı‹ ‰K›_ ±ı‹ ÷ı±˘ V‰w’ÎL÷fl ’΋÷Î
√›Î ±fiı ·Î_⁄ı √΂ı blue-green algae/¤ÒflÌ-·Ì·Ì Âı‰Î‚fiÌ
ÁΉ …\ÿÌ ¿ıÀı√flÌ‹Î_ ±Î‰Ì √›Î. (¿ıÀı√flÌfi_ ⁄Ì…\_ fi΋ —
ÁΛfi˘⁄˜@ÀÌÏfl±Î.) ÁÒ›˝fiÎ_ ’˛¿ÎÂÏ¿flH΢‹Î_ ∂Ω˝ ¤fl’Òfl Ë÷Ì,
…ıfi˘ µ’›˘√ ¿flÌ ±ı¿¿˘ÊÌ Âı‰Î‚fiÎ ±‹¿ …^◊ı ’˘÷ÎfiÎ ÂÎflÌÏfl¿
‹Î‚¬Îfiı ⁄Ë¿˘ÊÌ ⁄fiÎT›_. ±Î ÀÏfi*√ ’˘≥LÀ ±ÎT›Î ’»Ì ‘fl÷Ì
’fl «˘‹ıfl ÷flıË ÷flıËfiÎ ‰ı·Î, »˘Õ ±fiı T≤Z΢fi_ Ë›*¤›*
‰fiV’Ï÷…√÷ ¬Ì·‰‰_ ±ı ÷˘ ŒÎ_ÀÎ⁄Î… µIøÎ_Ï÷ ‹ÎÀı ÁË…
¬ı· Ë÷˘--⁄·¿ı fiı«fl· ÏÁ·ı@Âfi ¶ÎflÎ ±ı‹ ◊‰_ ±Ïfi‰Î›˝
Ë÷_. ’ÏflHÎ΋ı ¿fl˘Õ˘ ‰Ê˝ ⁄Îÿ M≤J‰Ì ÁΫı … ‰Á_‘flÎ ⁄fiÌ.
’Ïfl‰÷˝fi fi_. 2 — ˉı ⁄ÌΩ ÀÏfi*√ ’˘≥LÀ ÁÎ◊ı Âw ◊›ı·˘
…\ÿ˘ CÎÀfiÎø‹ Ωı≥±ı. ’˛¿ÎÂÁ_f·ıÊHÎfiÌ Ïø›Î‹Î_ ‰’flÎ÷_ ¿Î⁄˝fi
ÕΛ˘@ÁÎ≥Õ …ıÀ·_ … ‹Ëk‰fi_ flΘ ‹ÏÀÏfl›· ’ÎHÎÌ Ë÷_. ‰fiV’Ï÷
Á˘·Îfl ±ı fi ∞˝ ‰Õı ÷ı fi  _ ωCÎÀfi ¿flÌ ËÎ≥Õˇ ˘ …fifiı ÷◊Î
±Î˜„@Á…fifiı »^ÀÎ ’ÎÕ÷Ì Ë÷Ì. ËÎ≥Õˇ˘…fi I›Îfl ⁄Îÿ ¿Î⁄˝fi
ΩıÕı Á_›˘…fi ’΋Ìfiı ‰fiV’Ï÷fiÎ ¬˘flοw’Ì ¿Î⁄˘˝ËÎ≥ÕˇıÀ‹Î_
Œıfl‰Î÷˘ Ë÷˘, F›Îflı ’˛¿ÎÂÁ_f·ıÊHÎfiÌ ⁄Λ’˛˘Õ@À …ı‰˘
±Î˜„@Á…fi M≤J‰ÌfiÎ ‰Î÷ΉflH΋Î_ ¤‚Ì …÷˘ Ë÷˘. ±ı¿ flÁ’˛ÿ
Ë¿Ì¿÷ ΩHÎÌ ·˘ — ±ÎÏÿ¿Î‚fiÌ ∞‰Îb ¿ZÎÎfiÌ ÷tfi ’˛Î◊Ï‹¿
∞‰V≤„WÀ ’Òfl÷Ì ‰Î÷ ¿fl÷Πˢ I›Îflı ±Î˜„@Á…fi ‹ÎÀı √…flÎ÷Ì‹Î_
“’˛ÎHΉΛ” ÂOÿ fi ‰Î’flÌ Â¿Î›, ¿ÎflHÎ ¿ı ÂÎflÌÏfl¿ ¿˘Ê ÁÏË÷
·√¤√ ÿflı¿ ’ÿÎ◊˝ ÁÎ◊ı flÎÁΛÏHο ’˛Ï÷Ïø›Î ¿flÌ ⁄ıÁ÷˘ ±ı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
ÁÏø› ‰Î› I›Îflı ∞‰V≤„WÀ ‹ÎÀı ±I›_÷ {ıflÌ fỉÕı ÷ı‹ Ë÷˘.
ÂflÌflfiÎ ¿˘Ê˘ ÷ıfiÎ Á¿oΩ‹Î_ ±ÎT›Î ⁄Îÿ ∞‰_÷ flËÌ Â¿ı fiÏË.
‘fl÷Ì ’fl ⁄˜@ÀÌÏfl±Î …ı‰Î ’˛◊‹ ∞‰Îb±˘ µÿ˚¤‰ ’Î‹Ì Â@›Î
÷ı ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ¿ı ±ÎÏÿ ‰Î÷ΉflH΋Î_ ±Î˜„@Á…fi fi Ë÷˘.
ˉı ±ı¿¿˘ÊÌ Âı‰Î‚ ¿ıÀı√flÌfiÌ (±fiı I›Îfl ’»Ì ⁄Ë¿˘ÊÌ)
‰fiV’Ï÷ ±ı {ıflÌ ‰Î›fiı ⁄Λ’˛˘Õ@À ÷flÌ¿ı µI’Lfi ¿fl‰Î ·Î√Ì,
’HÎ Áÿ˚ ¤ ÎB›ı ωÂ΂ M≤J‰ÌfiÎ
‰Î÷ΉflH΋Î_ ÷ıfi˘ µ‹ıfl˘ ±ıÀ·Î
‘Ì‹Î ‰ı√ı ◊›˘ ¿ı ÿflQ›Îfi fiı«fl·
ÏÁ·ı @ Âfi ¶ÎflÎ ÂflÌflfiÌ
⁄Λ˘¿ıÏ‹VÀˇÌ ø‹Â— ⁄ÿ·Ì flËı·Î
Á‹ƒ‰ÎÁÌ ∞‰˘±ı ±Î˜„@Á…fi ÁÎ◊ı
±fi¿>·fi ÁÎ‘Ì ·Ì‘_. µIøÎ_Ï÷fiÎ_ ‰‘
¿ıÀ·Î_¿ ‰Ê˘˝ ’»Ì ÷˘ ±ı ‰Î›fiı
¿Î⁄˘˝ËÎ≥ÕˇıÀfiÎ ÿËfi ‹ÎÀı ‰Î’flÌ
∂Ω˝ »^ÀÌ ’ÎÕ‰Îfi_›ı ÷ı‹HÎı Â̬Ì
·Ì‘ _ . ±√ε {ı fl Ì √HÎΛı · ˘
±Î˜„@Á…fi ˉı ÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı ÁΫı … ’˛ÎHΉΛ ⁄L›˘. µIøÎ_Ï÷fiÎ
‘Ì‹Î ÿ˘fl‹Î_ ÷ı‹fi˘ ±ı ⁄…fl_√ ¿>ÿ¿˘ Ë÷˘, ¿ı‹ ¿ı «›Î’«›fiÌ
Ïø›Î ‰¬÷ı ±Î˜„@Á…fi ‰Õı ◊÷_ ¿Î⁄˘˝ËÎ≥ÕˇıÀfi_ ÿËfi ±Î˜„@Á…fi-
flÏË÷ ÿËfi ¿fl÷Î_ 18 √b_ ‰‘ ¿Î›˝Z΋ Ë÷_. (±Î˜„@Á…fi ⁄Ë
ÁÏø› ‰Î› »ı ±ıÀ·_ ›Îÿ flά˘.) «›Î’«› ¶ÎflÎ ¤fl’Òfl ∂Ω˝
‹‚‰Ì Âw ◊÷Î_ ±ı¿¿˘ÊÌ ‰fiV’Ï÷fiÌ ‹ÎŒ¿ ±ı¿¿˘ÊÌ ∞‰Îb±˘
’HÎ ÷ıfiı ¿Î‹ı ·√ÎÕÌ ⁄Ë¿˘ÊÌ ◊‰Î ·ÎB›Î, …ı‹Î_◊Ì ⁄Ì∞ ±fiı¿
‰ıflΛÀÌfiÎ ∞‰˘ Á‹ƒ‹Î_ µÿ˚¤T›Î. Á‹ƒ … ÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı
±P›ÎflH› Ë÷˘. ¤ÒÏ‹ ’fl ‰Á‰ÎÀ ¿fl‰Îfi_ Â@› fi Ë÷_, ¿ı‹ ¿ı
ÁÒ›˝fiÎ_ ’ÎflΩ_⁄·Ì Ï¿flH΢fiÌ I›Îflı M≤J‰ÌfiÌ Á’ÎÀÌ ’fl …·ÿ
‰Êν ◊÷Ì Ë÷Ì. ‰fiV’Ï÷fiÌ Œı@ÀflÌ …ı‹ ‰‘ O2 µI’Lfi ¿fl÷Ì
flËÌ ±fiı ÷ı ‰Î› …ı‹ µ’·Î ‰Î÷ΉflH΋Î_ ’˛Áfl÷˘ √›˘ ÷ı‹
’ÎflΩ_⁄·Ì Ï¿flH΢±ı ¬ÿ ’˘÷ÎfiÎ ‹ÎÀı I›Î_ fiοÎ⁄_‘Ì fl«Ì ÿÌ‘Ì.
ËÎ≥-±ıfi∞˝fi˘ ‹Îfl˘ «·Î‰Ì 30 ◊Ì 60 Ï¿·˘‹ÌÀfl ¨«ıfiÎ
’W¿‚ O2 fiı ÷ı‹HÎı O3 ‹Î_ Œıfl‰Ì fiÎA›˘. ±Î ¤ÒflΠ’Õ÷˘ fi‰˘
‰Î› (±˘{˘fi) M≤J‰ÌfiÌ ∞‰V≤„WÀ ‹ÎÀı flZÎHÎÎI‹¿ »hÎ ⁄L›˘,
¿ı‹ ¿ı ±I›_÷ ‰ı‘¿ ±ı‰Î_ ¢ÀÛ-‰ı‰ ’ÎflΩ_⁄·Ì Ï¿flH΢ ÷ıfiÌ
±Îfl’Îfl fiÌ¿‚Ì Â¿÷Î_ fi Ë÷Î_. ˉı ¿ıÀ·Î¿ Á‹ƒÌ ∞‰˘ ÷ı‹fi_
±P›ÎflH› »˘ÕÌfiı ⁄ËÎfl …‹Ìfi ’fl ±ÎT›Î, F›Î_ ¿Î‚ø‹ı ÷ı‹fiÎ
‰_ÂΩı ÷flÌ¿ı ÕΛfi˘Á˘fl, ‹ı‹◊, √ıÓÕÎ, V·˘◊, ËÎ◊Ì, {ı⁄˛Î, ‰Îfifl˘
±fiı ‹ÎHÎÁ Á‘ÌfiÌ ·Î¬˘ „V’ÏÁÁfi_ ¤Ò«fl ’˛ÎHÎÌ…√÷ ¬ÌS›_
±fiı ’ZÎÌ…√÷ı ÷˘ ±Î¿ÎÂfiı ’HÎ Áfl ¿flÌ ·Ì‘_.
±Î ⁄‘_ ÂıfiÎ ’˛÷Î’ı Â@› ⁄L›_ ? ⁄‘˘ ¿‹Î· ‰fiV’Ï÷V≤„WÀfi˘,
…ıHÎı M≤J‰ÌfiÎ ‰Î÷ΉflHÎfiı øÏ‹¿ ‘˘flHÎı 21Ñ ±Î˜„@Á…fi ‰Õı
ÁQ≤© ⁄fiÎT›_ fi ˢ÷ ÷˘ ±Î…ı ‹fiW› ÁÏË÷fiÌ ’˛ÎHÎÌV≤„WÀfi_
15
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[
±„V÷I‰ ˢ÷ fiÏË. ±_ÿÎ…ı 4,000 Ω÷fiÎ_ V÷L›‰_ÂÌ ’˛ÎHÎ̱˘,
9,000 Ω÷fiÎ_ ’ZÎ̱˘, 6,000 ’˛¿ÎflfiÎ_ ÁÏflV≤’˘, 3,000
’˛¿ÎflfiÎ_ µ¤›∞‰Ì±˘, 80,000 ’˛¿ÎflfiÎ Q≤ÿ¿Î› ∞‰˘,
20,000 „V’ÏÁÁfiÎ_ ‹Î»·Î_, 66,000 „V’ÏÁÁfiÎ ÁÒZ‹
∞‰Îb±˘ ±fiı 9,25,000 Ω÷fiÎ_ ¿ÌÀ¿˘ ±fiı ¿fl˘Ï‚›Î ‰Õı
⁄fiı·_ ÷‹Î‹ ’˛ÎHÎÌ…√÷ ÷ıfiÎ ∞‰fi ‘⁄¿Îfl ‹ÎÀı ±ı ’˛ÎHÎÿÎ÷Î
‰Î› ’fl fi¤ı »ı ¿ı …ıfi_ Á…˝fi ¿fl‰Îfi˘ ⁄Λ˘¿ıÏ‹¿· fiÁ¬˘
±ÎÏÿ Á‹›fiÎ ±ı¿¿˘ÊÌ ÷ı‹… ±ı¿Î¿Ì ‰fiV’Ï÷±ı ¢‘Ì ¿Îœu˘
--±fiı …ıfi_ ’˛˘Õ@Âfi I›Îfl ’»Ì @›Îflı› ±À@›_ fi◊Ì.
1992 fi_ ‰Ê˝ Ë÷_. ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ⁄ı ’˛¿ÚÏkÎωt˘fiı ÷ı ‰Êı˝
Ï‹ÏÂ√fi flÎF›fiÎ ‰√Õ΋Î_ …‹ÌfifiÌ Á’ÎÀÌ fiÌ«ı fun-
gus/e√fiÎ …⁄fl…V÷ flÎŒÕÎfi˘ ±Î¿„V‹¿ ’k΢ ·ÎB›˘ I›Îflı
’Ëı·Î_ ÷ı±˘ ±«fl… ’Î‹Ì √›Î ±fiı ‹ÌÏ՛Π¶ÎflÎ ÷ı‹fiÌ
¢‘fiÎ Á‹Î«Îfl ‰Ëı÷Î ‹Ò¿Î›Î ’»Ì ·˘¿˘fiÎ ±Îç›˝fi˘ ’Îfl
fi flè΢. ¢‘fiÌ ‰Î÷ ÁÎ«Ì Ë˘› ÷˘ ’HÎ ‹Îfi‰Î·Î›¿ …HÎÎ÷Ì
fi Ë÷Ì. e√fi˘ ’◊Îfl˘ 37 ±ı¿fl‹Î_ Ë÷˘ ±fiı ÷ıfi_ ‰…fi
±ÕÁ|ı 100 Àfi Ë÷_. ·√¤√ 1,50,000 «˘flÁ ‹ÌÀfl
16
±Î Ω÷fi˘ ¿ÏflU‹Î 3.5 ±⁄… ‰Ê˝ ◊›ı ⁄÷Ή÷_ ±Î‰ı·_
‰fiV’Ï÷…√÷ ¬ÿ ÷ıHÎı ’fl˘ZÎ flÌ÷ı Á…ı˝·Î ’˛ÎHÎÌ…√÷ ¿fl÷Î_
±˘»\_ fl˘‹Î_«¿ ˢ› ±ı‰_ ¿ı‹ ⁄fiı ? µIøÎ_Ï÷fiÌ ·Î_⁄Ì ›ÎhÎÎ
¬ıÕ‰Îfi˘ ’Ëı·˘ ±Îfl_¤ ÷ıHÎı ¿›˘˝, ‹ÎÀı ⁄‘_ ‹‚Ìfiı 2,75,000
„V’ÏÁÁfiÎ_ T≤Z΢, »˘Õ ±fiı ‰ı·Î ‘flΉ÷Ì ÷ıfiÌ V≤„WÀ ’˛ÎHÎÌ…√÷
…ı‰Ì Á«fl ›Îfiı ‹˘⁄Î≥· fi ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı‹Î_ ¿<ÿfl÷Ì Ï‰V‹›˘fi˘
’Îfl fi◊Ì. ±Î ’ˆ¿Ì …ı‹fiı ωø‹˘fiÎ ¬ÎÁ Ï·VÀ ’fl ‹Ò¿Ì ¿Λ
±ı ωV‹›˘fi˘ ÁÏ«hÎ ’Ïfl«› ±ËŸ ωiÎÎfifiı Œ˘¿Á‹Î_ flάÌ
fl…^ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı.à
⁄flÎ⁄fl 37 ±ı¿fl √HÎΛ, ‹ÎÀı ·˘¿˘fiı ±Îç›˝ ◊‰_
V‰Î¤Îω¿ Ë÷_. ◊˘ÕÎ Á‹› ⁄Îÿ ‰‚Ì ⁄ÌΩ Á‹Î«Îfl ±ÎT›Î
¿ı ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ‰Î˜ÏÂ_BÀfi flÎF›‹Î_ 1,500 ±ı¿flfi˘ Œı·Î‰˘
‘flΉ÷Ì …\ÿÌ ‰ıflΛÀÌfiÌ e√fi_ ±„V÷I‰ ’¿ÕΛ_ Ë÷_. ±Î
e√fiÎ ‰…fi ‹ÎÀı 375 Àfifi˘ ±_ÿÎ… ⁄ıÃ˘, …ı‹Î_◊Ì ’_ÿfl-
’E«ÌÁ Àfifi˘ ÏÕV¿ÎµLÀ ¿Î’˘ ÷˘› ±Î_¿Õ˘ ¤Îflı¬‹ Ë÷˘.
∞‰Ï‰iÎÎfifiÎ ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ’Î¿Ì ÷’ÎÁ ¿›Î˝ ’»Ì Armillaria
ostoyae ±ı‰Î ÂÎjÎÌ› fi΋‰Î‚Ì ÷ı e√fiı ‘fl÷Ì ’flfiÎ
Á˙◊Ì ‹˘ÀÎ Á∞‰fi˘ Ϭ÷Î⁄ ŒÎ‚T›˘.
±Î flı¿˘ÕÛ ‰fiV’Ï÷…√÷fi˘ ¬fl˘ ? fiÏË, ¿ı‹ ¿ı ’˛¿ÎÂ-
Á_f·ıÊHÎ ‰Õı ¬˘flο ⁄fiÎ‰Ì fi ΩHÎ÷Ì e√ ’fl˘’∞‰Ì »ı.
±‹ıÏfl¿ÎfiÎ µÀÎË ¬Î÷ı ±Î‰ı·_
±ıV’ıfifi_ “‰fi-’ÌÁ” T≤ZÎ
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[

’ˢӫÎÕu_ ˢ› ±ı Â@› »ı. ωʋ ’›Î˝‰flH΋Î_ “‰fi-Ï’Á”

flËÌfiı ±ı¿‹ı¿ ‰E«ı ’ÎHÎÌfiÌ ÷◊Î ’˘Ê¿ ÷k‰˘fiÌ ±Î’-·ı
¿flÌ ±„V÷I‰ À¿Î‰Ì ¿Λ ÷ı ±Î‰Î fiıÀ‰Ï¿*√fi˘ ‹˘À˘ ·Î¤
»ı. ±Ï·M÷ ÷ı‹… ±ı¿Î¿Ì Á∞‰fiı ÷ı ·Î¤ ‹‚ı fiÏË.à

‰fiV’Ï÷…√÷fiÌ “ÁŒÎflÌ” ⁄Ò¿ ±Î˜Œ flı¿˘Õ˚˝{‹Î_ ’ı·Ì

“Ï√fiıÁ ⁄Ò¿”fiÌ …ı‹ ωø‹fiÎ Œ@÷ ±Î_¿ÕÎ ÀÎ_¿Ì ‰Hνfi ’HÎ
±ı¿Îÿ-⁄ı À>_¿Î ‰Î@›˘‹Î_ ’÷Î‰Ì ÿı‰Î‹Î_ ‹{Î fi◊Ì. (±ËŸ
‰Hν‰ı·Î ±‹¿ flı¿˘Õ˚˝{ “Ï√fiıÁ ⁄Ò¿”‹Î_ »ı ’HÎ fiÏË.) ωø‹˘
’λ‚ flËı·_ ωiÎÎfi ÷ı‹fiÎ ¿fl÷Î_ ‰‘ fl˘«¿ »ı. ¨«Î≥fiÎ
flı¿˘ÕÛfiÌ ‰Î÷ ¿fl˘ ÷˘ ±ı ωø‹ ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ◊÷Î_ flıÕ‰ÒÕ
Ω÷fiÎ_ (…\±˘, ‹¬M≤WÃ) T≤Z΢fi˘ ˢ‰Îfi_ ΩHÎÌ÷_ »ı, ÷ı◊Ì
±Î’HÎÎ ‹ÎÀı ÷ı Á‹Î«Îfl fi◊Ì. ±Î T≤Z΢‹Î_ ’HÎ ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›Î
flÎF›fi_ Stratosphere Giant ±ı‰Î fi΋ı ±˘‚¬Î÷_ flıÕ‰ÒÕ
À˘«fiÎ V◊Îfiı »ı. ¨«Î≥ 112.7 ‹ÌÀfl (370 ŒÌÀ) »ı ±ı
Ωı÷Î_ fi΋ ¬˘À<_ fi◊Ì, ¿ı‹ ¿ı M≤J‰ÌfiÎ ‰Î÷ΉflH΋Î_ ·√¤√
ÿÁ Ï¿·˘‹ÌÀfl ¨«ı Âw ◊÷ΠˉÎfiÎ ◊flfiı VÀˇıÀ˘„VŒ›fl ›Îfiı
µK‰˝‹_Õ‚ ¿Ëı »ı. ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ VÀıE› ±Î˜Œ Ï·⁄Àa ¿fl÷Î_
÷ıfiÌ ¨«Î≥ 19.8 ‹ÌÀfl (65 ŒÌÀ) ‰‘Îflı »ı. Ë∞ ◊˘ÕÎ_
‰Ê˝ ’Ëı·Î_ ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›Î … flÏZÎ÷ ‰fifi_ Mendocino Tree
÷ıfiÌ 112 ‹ÌÀflfiÌ ¨«Î≥ ÁÎ◊ı fi_⁄fl ‰fi √HÎÎ÷_, ’HÎ
VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀı ÷ıfiı ±ı¿ ’√Ï◊›_ fiÌ«ı ËÕÁı·Ì ÿÌ‘_ »ı.
±·⁄kÎ ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›ÎfiÎ flÏZÎ÷ ‰fi fl˘¿Œı·fl Œ˘flıVÀ‹Î_
VÀı̌À˘„VŒ›fl Ω›LÀfiÌ ¨«Ì ¿ÎÃÌ Ωı‰Î ‹ÎÀı ±Î‰÷Î ’›˝À¿˘fiı
÷ı ±ÎÁ’ÎÁfiÎ_ ⁄ÌΩ_ flıÕ‰ÒÕ ¿fl÷Î_ ¬ÎÁ …\ÿ_ ·Î√÷_ fi◊Ì.
…_√· √Îœ ˢ› ±fiı …‹Ìfi Á‹÷‚ fi ˢ› I›Î_ ⁄ı
√√fi«_⁄Ì T≤Z΢fiÌ ¨«Î≥‹Î_ flËı·˘ ±ı¿Îÿ-⁄ı ‹ÌÀflfi˘
÷ŒÎ‰÷ Œ@÷ fi…fl ‹Î_ÕÌfiı ’Î‹Ì Â¿Î› fiÏË.
‰fiV’Ï÷ÂÎjÎfiÎ ΩHοÎfl˘ VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀfiı ÁËı…
…\ÿÌ fi…flı …\±ı »ı. ±Î flıÕ‰ÒÕ ÷ı‹fiı ‹fi ’{· »ı, ¿ı‹ ¿ı
hydrostatics/…·„V◊Ï÷ÂÎjÎfiÎ Ã˘Á ÏÁ©Î_÷˘fi˘ ÷ı ¤_√ ¿fl÷_
…HÎΛ »ı. ÏÁQ’· flÌ÷ı ¿Ë˘ ÷˘ Ï·Œ˚À ’Q’ ‰Õı ’ÎHÎÌfiı 10
‹ÌÀfl (33 ŒÌÀ) ¿fl÷Î_ ‰‘ ¨«ı «ÕΉ‰_ Â@› fi◊Ì, ¿ı‹ ¿ı
ˉÎfi_ ¿<ÿfl÷Ì ÿ⁄ÎHÎ ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ ‰‘ ¨«Î water column/
…·V◊_¤fiı Á’˘ÀÛ ±Î’Ì Â¿÷_ fi◊Ì. ’Î≥’fiÌ ±_ÿflfi_ ’ÎHÎÌ
÷ıfiÎ ‰…fifiı ·Ì‘ı fiÌ«ı ⁄ıÁ‰Î ‹Î_Õı »ı. (ÿ⁄ÎHÎ ‰‘ÎflÌ flÌ÷ı ’ˢӫÎÕÌ Â¿ı »ı ? ωiÎÎfifiÎ º„WÀ¿˘HÎı Á‰Î·fi_ ‹Ëk‰
±Î’÷˘ ›Î_ Ï hο ’Q’ ‰Î’fl˘ I›Îflı ÷¿·ÌŒ fiÏË.) Á‹…‰Î ‹Î√÷Πˢ ÷˘ ·√¤√ 40 ‹…·Îfi_ ⁄Ë‹Î‚Ì
ËÎ≥Õˇ˘VÀıÏÀ@ÁfiÎ ±Î‰Î ÏÁ©Î_÷fiı K›Îfi‹Î_ ·ı÷Î Á‰Î· ±ı ‹¿Îfi ¿S’Ì ·˘ ±fiı ’ÎHÎÌfi˘ …J◊˘ ÷ıfiÌ ±Î˜‰flËıÕ ÀÎ_¿Ì
◊Λ ¿ı 10fiı ⁄ÿ·ı 112.7 ‹ÌÀfl ¨«_ VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀ Á‘Ì «ÕΉ‰Î ‹ÎÀı ¿ı‰Î „@÷ÂÎ‚Ì ’Q’fiı ¿Î‹ı ·√ÎÕ‰˘
fl˘…fi˘ ·ÌÀfl⁄_‘ ’ÎHÎÌfi˘ …J◊˘ »ı¿ ’˘÷ÎfiÌ À˘« Á‘Ì ¿ı‰Ì ÷ıfi_ ±fi‹Îfi ¿flÌ ·˘.
18 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[
‰fiV’Ï÷ fi◊Ì. Ï⁄·ÎÕÌfiÎ À˘’ ÁÏË÷
·√¤√ 1,00,000 Ω÷fiÌ e√fiı
ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ‰fiV’Ï÷ ¿fl÷Î_ …\ÿÎ ‰√˝‹Î_ ‹Ò¿Ì
»ı. fi ‹Ò¿Ì ˢ÷ ÷˘ ’HÎ ‰…fifiÌ ⁄Î⁄÷ı
‰Î˜ÏÂ_BÀfi flÎF›fiÌ e√ fi_⁄fl ‰fi √HÎÎ÷
fiÏË. ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ◊÷Î Ω›LÀ ÏÁ@‰Î˜›Î
Ω÷fiÎ {ÎÕfi_ ‰…fi ÁflıflΠ2,000 Àfifi_
ˢ› »ı.
±ËŸ Ωı ¿ı ÏÁ@‰Î˜›Îfiı ’HÎ ¤Ò·Ì …Ωı.
‰fiV’Ï÷fiÌ ±Î·‹fiÎ Á˙◊Ì ‹˘ÀÎ Á∞‰
÷flÌ¿ı fi ˘ flı ¿ ˘ÕÛ @‰ı Ï ¿o √ ±ı V ’ı fi ÷flÌ¿ı
±˘‚¬Î÷Î T≤ZÎfiÎ fi΋ı ·¬Î›˘ »ı. ±Î’HÎı
I›Î_ µkÎflÎ_«·, …Q‹-¿ÎU‹Ìfl, ÏˋΫ·
’˛ÿÂı , ÏÁ„y‹ ‰√ıflı flÎF›˘‹Î_ CÎHÎÌ …B›Î±ı
flV÷ÎfiÌ ⁄ı› ÷flŒ Ëfl˘‚⁄_‘ Ωı‰Î ‹‚÷Î
’˘’·flfiÎ_ ±ıÀ·ı ¿ı ÁŒıÿÎfiÎ_ T≤Z΢fiÌ ÷ı
±‹ıÏfl¿fi Ω÷ »ı, …ıfi_ ◊Õ ’HÎ ±Î»\_ ÁŒıÿ
ˢ› »ı. ÿı¬Î‰ ’HÎ …\ÿ˘ fiÏË. ’fl_÷ @‰ıÏ¿o√
±ıV’ıfi (À>_¿‹Î_, ±ıV’ıfi) …flÎ V’ıU›· »ı. ÁËı… ‹·Î›‹ ÷◊Î ±Î»Ì ÁŒıÿ “I‰«Î” ‘flΉ÷_ ±ıV’ıfifiÎ T≤ZÎfi_ ◊Õ Á∞‰V≤„WÀfiÎ) Á˙◊Ì ‹˘ÀÎ
¬ÎÁ ¿flÌfiı ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ µÀÎË flÎF›‹Î_ ∂√ı·_ ±ıV’ıfi ¿ı
…ıHÎı ’˘÷ÎfiÎ_ ±ÎÂflı 47,000 ◊Õ ∂√ÎÕÌfiı 106 ±ı¿flfi_
…_√· flE›_ »ı. ÏÁ_√· T≤ZÎ ’˘÷ı …_√· ⁄L›_ »ı.
±Î ‰Î÷ ¿˘‹fi ÁıLÁfiı …«ı ±ı‰Ì fi◊Ì, ±ıÀ·ı ÷ıfi˘ ¬·ÎÁ˘
’HÎ …flÎ ‹Î_ÕÌfiı ±Î’‰˘ ’Õı ÷ı‹ »ı. ‰Õ‰Î≥ Œı·Î‰÷_ ‰Õ
¨«ı◊Ì ÷ıfiÎ_ Á_A›Î⁄_‘ ‹ÒÏ‚›Î_fiı ·À¿÷Î_ ¿flÌ »ı‰Àı …‹Ìfi‹Î_
µ÷Îflı, ÷˘ ±ıV’ıfi Ω÷fiÎ_ ÁŒıÿÎfiÎ T≤Z΢ ¤ÒÁ’ÎÀÌfiÌ ±ı¿Îÿ-
⁄ı ‹ÌÀfl fiÌ«ı …‹ÌfifiÌ ±_ÿfl ÷ı‹fiÎ_ ‹ÒÏ‚›Î_fiı ±ÎÕÌ ·ÌÀÌ‹Î_
«˘÷flŒ ’˛ÁÎflı »ı. ±Î flÌ÷ı ’◊Îfl˘ ·_⁄Ή‰Î ’λ‚ ÷ı‹fi˘
±Î› ’˛ΩıI’ÏkÎ ¿fl‰Îfi˘ ˢ› »ı. ’˛«Ï·÷ A›Î· ¤·ı
±ı‰˘ ˢ› ¿ı ‰fiV’Ï÷ Ëo‹ıÂÎ e·˘fiÎ ’flÎ√fi›fi ‰Õı
’˛ΩıI’ÏkÎ ¿flı, ’fl_÷ ⁄‘Î_ T≤Z΢, »˘Õ ¿ı ‰ı·Î ±ı ’©Ï÷fiı
±fiÁfl÷Î_ fi◊Ì. ‰fiV’Ï÷ÂÎjÎfiÌ ¤ÎÊ΋Î_ vegetative re-
production ¿Ëı‰Î÷Ì ±·√ flÌ÷ ¿ıÀ·Î_¿ı ±’fiÎ‰Ì »ı.
⁄√Ì«ÎfiÌ ·Î˜fi ÷ıfi_ ÁflÁ ºWÀÎ_÷ »ı. CÎÎÁfi˘ ±ı¿Îÿ √E»˘
fl˘’Ì ÿ˘, ±ıÀ·ı ÷ı ’˘÷ÎfiÌ «˘÷flŒ ⁄ÎflÌ¿ ‹ÒÏ‚›Î_ Œı·Î‰Ìfiı
⁄ÌΩ ±fiı¿ √E»Î ’ıÿÎ ¿flÌ fiάı »ı.
±ıV’ıfi Ω÷fiÎ ÁŒıÿÎfiı ’HÎ ±ı … ÷flÌ¿˘ ‹ÎŒ¿ ±ÎT›˘
»ı. ±Î T≤ZÎfiı e·˘ ˢ‰Î »÷Î_ ‰_‰ı·˘ ±Î√‚ ‘’Ή‰Î‹Î_
÷ı±˘ ¿Â˘ fl˘· ¤…‰÷Î_ fi◊Ì. ‹ÒÏ‚›Î_ ÷ı …‰Î⁄ÿÎflÌ Á_¤Î‚ı
»ı. ÁflıflΠ‹Ò‚ ·√¤√ 30 ‹ÌÀfl (100 ŒÌÀ) …ıÀ·_
·_⁄ΛΠ’»Ì ÷ıfiı ±Î’˘±Î’ ÿÎ_ÕÌ eÀı »ı ±fiı ÷ı ÿÎ_ÕÌ ‰¬÷
…÷Î_ ◊Õ‹Î_ Œıfl‰Î› »ı. ¨«Î Á˘ÀÎ …ı‰Î ◊÷Î ÁŒıÿ ◊Õfiı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
I›Îfl ⁄Îÿ µ’·Î 1 / 3
ÏËVÁÎ ’fl ±ÎÃ-ÿÁ Õ΂˘
eÀı, Õ΂˘fiı ’Î_ÿÕÎ_ ¬Ì·ı
±fiı e·˘ ’HÎ ⁄ıÁı, ±ıÀ·ı
fi‰_ ’Ïfl’ÒHν T≤ZÎ fl«Î› »ı.
Ï⁄·¿<· ±ı … flÌ÷ı ÁΩ˝÷Î_
⁄ÌΩ_ Á_A›Î⁄_‘ ±ıV’ıfi
T≤Z΢ ◊˘ÕÎ_ ‰Ê˘˝‹Î_ ËÏfl›Î‚Î
…_√·fi˘ ÁÌfi ¬Õ˘ ¿flÌ ÿı
»ı . ±‹ı Ï fl¿ÎfiÎ µÀÎË
flÎF›‹Î_ ±ıV’ıfi ÁŒıÿÎfiÎ
47,000 ◊Õfi_ …_√· ’HÎ
±Î‹ … ⁄L›_ »ı.
T≤Z΢fi_ …_√· ¿ı ◊Õfi_
…_√· ? ÁΫ˘ ÂOÿ ¿›˘ ?
ω«Îfl‰Î …ı‰˘ ’˛ffi »ı, ¿ı‹
¿ı ‰fiV’Ï÷…√÷fiÎ (±fiı
¬w_ ’Ò » ˘ ÷˘ ÷‹Î‹
Á∞‰fiÌ ‰flHÎÌ ÷ıfiÎ …‰Î⁄ ’fl ±‰·_⁄ı »ı. µÀÎËfiÎ
…_√·‹Î_ ⁄‘Î_ ÁP›˘fi_ …ıfiıÏÀ¿ ⁄_‘ÎflHÎ ÏÕ|˘ Áfl¬_ »ı. ±Î
Á‹Îfi÷Î √Λ ±fiı ÷ıfiÎ_ ‰Î»flÕÎ_‹Î_, ËÎ◊Ì ±fiı ÷ıfiÎ_
‹ÿÏfi›Î_‹Î_ ¿ı Ï’÷Î ±fiı ÷ıfiÎ ’h΢‹Î_ ¿ÿÌ Ωı‰Î ‹‚ı fiÏË.
(’‰fi …ı‰Î_ ¿<ÿfl÷Ì ’Ïfl⁄‚˘±ı ¿ıÀ·Î_¿ ±ıV’ıfifiı ¿<HÎÌ ‰›ı
‹fl˘ÕÌ ÷ı‹fi˘ ÿı¬Î‰ ⁄ÿ·Ì fiÎA›˘ ˢ› ±ı …\ÿÌ ‰Î÷ »ı.)
…_√·fiÎ_ ⁄‘Î_ ÁP›˘ …‹ÌfifiÌ ¤Ì÷fl‹Î_ ‹ÒÏ‚›Î_fiÎ_ fiıÀ‰Ï¿*√
¶ÎflÎ ΩıÕΛı·Î_ »ı ±ıÀ·_ … fiÏË, ’fl_÷ ±ıV’ıfi A fiı Ωı
’ÎHÎÌfiÌ ¬ıÓ« ‰fl÷Λ ÷˘ ’ÎHÎÌfiÌ ⁄fl¿÷ ‘flΉ÷_ ±ıV’ıfi B
÷ıfiı ’˘÷Îfi˘ ¿ıÀ·˘¿ ⁄Œfl VÀ˘¿ ‹˘¿·Ì ±Î’ı »ı. ’˘Ê¿
÷k‰˘fi_ ’HÎ ±ı … flÌ÷ı ±ÎÿÎfi’˛ÿÎfi ◊÷_ flËı »ı. À>_¿‹Î_,
±ı¿flÿÌà ÁflıflΠ440 ±ıV’ıfi ÁŒıÿÎfi_ ±Î¬_ …_√·
47,000 ±·√ ËV÷Ìfiı ⁄ÿ·ı ÏÁ_√· T≤ZÎfiÌ …ı‹ ‰÷ı˝ »ı.
‰fiV’Ï÷ÂÎjÎfiÎ ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ’HÎ ÷ıfiı “±Î˜· ≥fi ‰fi” √HÎÌ
«¿Îÿ˘ ±ÎM›˘ »ı ¿ı ⁄‘_ ‹‚Ìfiı ±_ÿÎ…ı 6,000 Àfifi_ ‰…fi
‘flΉ÷Î µÀÎˉÎÁÌ …_√·fiı Á˙◊Ì ‹˘ÀÎ Á∞‰ ÷flÌ¿ı ‹ÎL›
flά‰_ Ωı≥±ı.
±ı¿ ÁË… ’˛ffi ±ı ◊Λ ¿ı ±ıV’ıfi ÁŒıÿαı ’flÎ√fi›fifiÌ
T›Î’¿ ’©Ï÷ À΂Ìfiı ±Î‰Ì flÌ÷ı ’˘÷ÎfiÎ_ … ±_√˘ Œı·Î‰÷Î
flËÌfiı ¿Ï⁄·˘ ‰‘Îfl‰Îfi_ ¿ı‹ ’Á_ÿ ¿›* ? ∞‰Ï‰iÎÎfi̱˘
’ÎÁı ÷ıfi˘ V’WÀ …‰Î⁄ fi◊Ì, ’HÎ ÿÒflfiÎ ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ @›Îflı¿
’˛Ï÷¿>‚ Á_Ωı√˘fiÌ ·Î_⁄Ì ÁÎÕÎ ÁÎ÷Ì ¤˘√T›Î ’»Ì ±ıV’ıfiı
vegetative reproduction fiı ±ÎÀ·Ì ’flοÎWÀÎ Á ‘ Ì
17
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[
‰fiV’Ï÷fiı Ëo‹ıÂÎ ’˛ÎHÎÌ ¿fl÷Î_ ‰‘Îflı ’ÎHÎÌfiÌ ±Î‰U›¿÷Î
flËı »ı--…ı‹ ¿ı ÁÒ›˝‹¬Ìfi˘ »˘Õ ÿflfl˘… Á΋ÎL› flÌ÷ı ÷ıfiÎ
…ıÀ·Ì … ¨«Î≥fiÎ ‹ÎHÎÁ ¿fl÷Î_ 17 √b_ ‰‘Îflı ’ÎHÎÌ
√˛ËHÎ ¿flı »ı. ‰fiV’Ï÷ ’˛¿ÎÂÁ_f·ıÊHÎ ‹ÎÀı ÷˘ ÷ı‹Î_fi_ ‹Î_Õ
1Ñ ’ÎHÎÌ ‰Î’flı »ı. ⁄οÌfi˘ 99Ñ ’fl‰Ã˘ ÷ıfiÎ_ ’HÎ˝Ï»ƒ˘
‰ÎÀı ⁄ÎW’̤‰fi ’΋Ìfiı fiÌ¿‚Ì Ω› »ı. ωiÎÎfi̱˘ ÷ı
Ïø›Îfiı transpiration /
⁄ÎW’˘IÁ…˝ fi ¿Ëı »ı . ±ı ¿
Ï◊±flÌ ‹…⁄ ‰fiV’Ï÷ ∂fi΂Î
ÿflQ›Îfi ±Î‰Ì flÌ÷ı ¤fl’Òfl
’ÎHÎÌ ∂ÕÎÕÌ ’Î_ ÿ ÕÎ_ fi Î
µWHÎ÷΋Îfifiı fi˘‹˝· Á’ÎÀ̱ı
flάı »ı , F›Îflı ±‹ ¿
ΩHοÎfl˘fiÎ ‹÷ı ⁄ÎW’˘IÁ…˝fi
‰Õı ¿Â˘ ·Î¤ÿÎ›Ì Ëı÷ Áfl÷˘
fi◊Ì. ‰fiV’Ï÷ ±Î˜„@Á…fifiÌ
÷◊Î ¿Î⁄˝fi ÕΛ˘@ÁÎ≥ÕfiÌ ±Î‰fiΩ‰fi ‹ÎÀı ’HÎ˝Ï»ƒ˘/sto-
mata ¬˘·ı ±ı ‰¬÷ı ’ÎHÎÌ ±Î’˘±Î’ ⁄ËÎfl fiÌ¿‚Ì …÷_
ˢ› »ı. ‰fiV’Ï÷ ÷ıfi˘ Ëı÷’Ò‰˝¿ Ïfi¿Î· ¿fl÷Ì fi◊Ì. √‹ı
÷ı‹, ’HÎ flıÕ‰ÒÕ …ı‰_ ¨«Î ⁄Î_‘Îfi_ ÷˘Ï÷_√ T≤ZÎ fl˘…fi_ 400-
500 ·ÌÀfl ’ÎHÎÌ fi ¬ıÓ«ı ±fiı ¿·Î¿fiÎ 45 ‹ÌÀfl ·ı¬ı ÷ıfiı
◊ÕfiÌ xylem/…·‰ÎÏËfi̱˘ ¶ÎflÎ À˘« ÷flŒ «ÕÎ‰Ì ⁄‘Ì
Õ΂˘, ÿÎ_ÕÌ ÷◊Î ’Î_ÿÕÎ_fiı fi ’ˢӫÎÕı ÷˘ ±ı ‹Òfl{Î≥fiı ◊˘ÕÎ
… Á‹›‹Î_ Q≤I› ’΋ı.
±Î‹ »÷Î_ ËÎ≥Õˇ˘VÀıÏÀ@ÁfiÎ ’ı·Î ÏÁ©Î_÷fi_ Â_ ? Ï·Œ˚À
’Q’ ±ıÀ·ı ¿ı ËıLÕ ’Q’ …ı‰_ ¿Î›˝ Œ@÷ ±ı T≤Z΢ ⁄Ω‰Ì ¿ı
¿ı …ı‹fiÌ ¨«Î≥ 10 ‹ÌÀfl ¿fl÷Î_ ‰‘Îflı fi◊Ì. ±Î T≤Z΢fiÌ
À˘« ’fl ±Î‰ı·Î_ ’Î_ÿÕÎ_ …ı‹ ’ÎHÎÌfi˘ (ÿfl 24 ¿·Î¿ı ÁflıflÎÂ
2 Àfi ·ı¬ı) Ïfi¿Î· ¿fl÷Î_ Ω› ÷ı‹ …·‰ÎÏËfi̱˘ ¶ÎflÎ
±ıÀ·_ … ⁄Ì…\_ ’ÎHÎÌ ÷ı‹fiı ±Î’‹ı‚ı ’ˢӫ÷_ flËı »ı. ’fl_÷
VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀ ÁÏË÷fiÎ_ √√fi«_⁄Ì T≤Z΢‹Î_ ±ı¿Îÿ ⁄Ì…\_
’Ïfl⁄‚ ¿Î›˝ ⁄Ω‰÷_ ˢ‰_ Ωı≥±ı. ±·⁄kÎ, ¿›_ ?
¿ÿΫ ⁄ı ’Ïfl⁄‚˘ »ı. ’Ëı·_ ¬ÎÁ ‹Ëk‰fi_ fi◊Ì. T≤ZÎfiÎ_
‹ÒÏ‚›Î_ ÁflıflΠ1 ‹Ì·Ì‹ÌÀfl T›ÎÁfiÌ …·‰ÎÏËfiÌ‹Î_ ’ÎHÎÌfiı
µ’fl ÷flŒ ÿ⁄ÎHÎ ±Î’ı »ı. …‹Ìfi‹Î_◊Ì flÁÎ¿Ê˝HÎ/osmosis
‰Õı ‹ÒÏ‚›Î_‹Î_ ¬ıÓ«Î≥ ±Î‰÷Î ’ÎHÎÌfi_ µK‰˝√Î‹Ì ÿ⁄ÎHÎ ⁄ı¿
±ıÀ·_ fi ˢ› ¿ı …·V◊_¤fiı ÷ı »ı¿ 112 ‹ÌÀfl ¨«ı Á‘Ì
«ÕÎ‰Ì ÿı. ±Î◊Ì Œ@÷ ÷¿Ûω÷¿˘˝fiÎ ±Î‘Îflı ÏfiWHÎÎ÷˘±ı push
fiÏË, ⁄·¿ı pull fiı ‹A› ’Ïfl⁄‚ ÷flÌ¿ı ±˘‚¬ÎT›_ »ı.
Ï◊±flÌ flÁ’˛ÿ »ı, …ı‹Î_ ’ÎHÎÌfi˘ flÎÁΛÏHο √HΑ‹˝ ‹˘À˘
fl˘· ±ÿÎ ¿flı »ı. ’ÎHÎÌfiÎ ÿflı¿ flıbfiı ’˘Ï{ÏÀ‰ ÷◊Î fiı√ıÏÀ‰
±ı‹ ⁄ı ‘˛‰˘ »ı. ±Á‹Îfi ‘˛‰˘ ⁄ı flıb±˘ ‰E«ı ±Î¿Ê˝HÎ
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
Á∞˝fiı ⁄_‘ fl«ı »ı, …ı ±ÎÁÎfiÌ’Ò‰˝¿ ÷ÒÀ÷˘ fi◊Ì. ±Îfiı ·Ì‘ı
’ÎHÎÌ Ëo‹ıÂÎ ’˛‰ÎËÌ flËı »ı, ¿ı‹ ¿ı ±Á_A› flıb±˘ ’flV’fl
¤ı√Î ◊›Î ˢ› »ı. À>_¿‹Î_, ’ÎHÎÌ ⁄‚¿Î ’˛¿Îflfi_ ÷ÎHÎ Á΋J›˝/
tensile strength ‘flΉ÷_ ’˛‰ÎËÌ »ı--±fiı ‹ÎÀı … fi‚fiÌ
«¿·Ì ⁄_‘ ¿fl˘ I›Îflı ’ÎHÎÌfiÌ flËÌ ÁËÌ ‘Îflfi_ ±Î¬flÌ ÀÌ’_
√vI‰Î¿Ê˝HÎfiı ·Ì‘ı fiÌ«ı ÷flŒ ¬ÎVÁ_ ÷HÎΛΠ⁄Îÿ ’λ\_
µ’fl «ÕÌ Ω› »ı.
ÏfiWHÎÎ÷˘fiÌ ‘ÎflHÎÎ
‹…⁄ T≤Z΋Î_ ’HÎ ±ı …
Ïø›Î ◊÷Ì Ë˘› »ı .
T≤ZÎfiÌ À˘«ı
⁄ÎW’˘IÁ…˝ fi ’΋Ì
flËı ·  _ ’ÎHÎÌfi _ ÀÌ’ _
⁄ËÎfl fiÌ¿‚÷Ì ‰¬÷ı
÷ıfiÌ ’»‰ÎÕıfiÎ_ ⁄ÌΩ_
ÀÌ’Î_fiı ÷ÎHÎı »ı, ¿ÎflHÎ
¿ı ËÎ≥Õˇ˘…fi ⁄˘LÕ ¿Ëı‰Î÷_ ΩıÕÎHÎ CÎÕÌ¿‹Î_ ÷ÒÀı ±ı‹ fi◊Ì.
ËÎ≥Õˇ˘…fi ⁄˘LÕ ÷˘ xylem/…·‰ÎÏËfiÌ‹Î_ flËı·Î ’ÎHÎÌfiÎ
⁄‘Î flıb±˘ ‰E«ı ˢ› »ı, ‹ÎÀı ±ı ÁÎ_¿Ï‚›_ »ı¿ fiÌ«ı ‹ÒÏ‚›Î_
Á‘Ì ·_⁄Λ »ı. ’ÏflHÎ΋ı À˘« ’fl ⁄ÎW’̤‰fi ¶ÎflÎ ∂ÕÌ
√›ı·Î ’ÎHÎÌfiÎ ÀÌ’Îfi_ V◊Îfi ·ı‰Î ‹ÎÀı …·‰ÎÏËfiÌ‹Î_ ±Î¬˘
…·V◊_¤ ¨«ı «Õı »ı. ±Î‹Î_ T≤ZÎı ’˘÷ı ¿Â_ … ¿fl‰Î’b_
flËı÷_ fi◊Ì. «Î·ÌÁ ‹…·Î Á‘ÌfiÎ ’„Q’_√ ‹ÎÀı ∂Ω˝fi˘
÷ıHÎı ·ı‹ÎhÎ ¤˘√ ±Î’‰˘ ’Õ÷˘ fi◊Ì. ∂Ω˝ ·ÕΉ‰Îfi_
¿Î‹ ’ÎHÎÌfi_ ⁄ÎW’˘IÁ…˝fi ¿fl÷Î ÁÒ›˝fi_ »ı.
Ï◊±flÌ √‚ı µ÷flÌ ? ‰fiV’Ï÷ÂÎjÎfiÎ ±P›ÎÁ̱˘ ’˘÷ı
÷ıfiı Á˘ À«fiÌ √HÎΉ÷Î fi◊Ì, ¿ı‹ ¿ı ’ÎHÎÌfiı 112.7 ‹ÌÀfl
¨«ı VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀfiÌ À˘« Á‘Ì ’ˢӫÎՉΠ‹ÎÀı F›Î_
‰Î˜Àfl ’Q’ı ˉÎfiÎ ¿<ÿfl÷Ì ÿ⁄ÎHÎ ¿fl÷Î_ hÎÌÁı¿ √b_ (’˛I›ı¿
«˘flÁ ∫«ı 14.7 fiı ⁄ÿ·ı 450 fl÷·) ÿ⁄ÎHÎ ±Î’‰Îfi_
…wflÌ ⁄fi÷_ ˢ› I›Î_ Œ@÷ Á˘·Îfl ±ıfi∞˝ ¿ıÀ·ı ±_Âı ¿Î‹
·Î√Ì Â¿ı ÷ı Á‰Î· »ı. À>_¿‹Î_, ωʛ Ë∞ Á_¢‘fifi˘ »ı.
ÿflQ›Îfi VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀ ¿<ÿfl÷fi˘ Á˙◊Ì ¿Î›˝Z΋ ’Q’
»ı ±ıÀ·_ ÷˘ ‹Îfi‰_ flèÎ_. ≥…fiıfl˘ ¿ÿÌ ±ı‰˘ ’Q’ ⁄fiΉÌ
¿‰ÎfiÎ fi◊Ì.à
¨«Î≥fiÌ V’‘ν‹Î_ ÷˘ VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀ ±Î¿Î‹Î_
112.7 ‹ÌÀfl Á‘Ì ·_⁄Î÷Î ÷ıfiÎ ¿ÿfiı ¿ÎflHÎı √˘SÕ ‹ıÕÎÏ·VÀ
¬w_, ’fl_÷ ◊ÕfiÌ ΩÕÎ≥ ’˛‹ÎHÎı Ωı÷Î_ Á˙◊Ì Ï‰flÎÀ ¿ÿfi_
T≤ZÎ ±ı fi◊Ì. ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ … ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›Î flÎF›‹Î_ ±Î‰ı·_
19
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[
‹Ò‚ ¿ÿ
…fifl· Âıfl‹Îfi fi΋fi_ ⁄Ì…\_ ‰ı„SŒ›Îfi˘ ‹Î≥ø˘ »˘Õ —
T≤ZÎ »ı. Á˙◊Ì ‰‘ A›ÎÏ÷ ’HÎ ‹Î≥ø˘V¿˘’ fiÌ«ı
¿ÿΫ ÷ıfiı … ‹‚Ì »ı, ¿ı‹ ¿ı ÷ıfiÎ
¿ÿ‹Î’ ±_ √ ı fi ˘ ·√¤√ ÿflı ¿
±Î_¿Õ˘ superlative/lıWÃ÷ΉΫ¿ »ı.
(1861-65 ‹Î_ ¬ı · Λı · Î
±‹ı Ï fl¿ÎfiÎ ±Î_ ÷ flω√˛ Ë ÿflQ›Îfi
…fifl· ωϷ›‹ Âıfl‹Îfi Áfl¿ÎflÌ ÿ‚˘fi˘
Áı fi Î’Ï÷ Ë÷˘. ’˘H΢ Á˘ ‰Ê˝ ’»Ì
±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ⁄ıVÀ flHÎ√ÎÕÌfi_ fi΋ ’HÎ ÷ıfiÌ
›Îÿ‹Î_ Âıfl‹Îfi fl¬Î›_ Ë÷_.) ±Î T≤ZÎfiÎ ◊Õfi˘
CÎıflΉ˘ ÷ıfiÎ ’ΛΠfi∞¿ 31.4 ‹ÌÀfl (103
ŒÌÀ) »ı, F›Îflı ◊Õfi˘ ±Ï‘¿÷‹ T›ÎÁ 11.4
‹ÌÀfl (37.3 ŒÌÀ) »ı. T≤Z΋Î_ ·Î¿Õ<_ ±ÎÂflı
1,400 CÎfi ‹ÌÀfl (49,450 CÎfi ŒÌÀ) …ıÀ·_
ˢ‰Îfi_ ¿Ëı‰Î› »ı, F›Îflı ÷ıfi_ ±_ÿÎÏ…÷ ‰…fi 1,400
Àfi◊Ì ±˘»\_ fi◊Ì. …fifl· Âıfl‹Îfi ÏÁ@‰Î˜›Î Ω÷fi_ T≤ZÎ »ı.
±Î „V’ÏÁÁfiÎ_ T≤Z΢ flıÕ‰ÒÕ ¿fl÷Î_ ’_ÿfl-‰ÌÁ ‹ÌÀfl fiÌ«Î_
flËı »ı, ’HÎ ÷ı‹fi˘ ⁄Î_‘˘ ±I›_÷ ¤flΉÿÎfl ˢ› »ı. ÿÎ. ÷.
…fifl· Âıfl‹Îfifi_ ◊Õ ÷ıfiÎ ’ΛΠfi∞¿ ÷√Õ<_ ˢ‰_ ÷˘ ΩHÎı
V‰Î¤Îω¿ »ı, ’fl_÷ 36 ‹ÌÀfl (120 ŒÌÀ) ¨«ıfiÎ V÷flı
’HÎ ÷ıfi˘ T›ÎÁ 5 ‹ÌÀfl (17 ŒÌÀ) »ı.
ωflÎÀ ¿ÿfiÎ ÏÁ@‰Î˜›Î◊Ì ÷tfi ω’Ïfl÷ ±ı‰˘ flı¿˘ÕÛ …ıfi˘
»ı ±ı ÿı¬Ì÷Ì flÌ÷ı T≤ZÎ fi◊Ì. Á’W’ ‰fiV’Ï÷ ÷flÌ¿ı ‰√a¿Ú÷
¿flÌ Â¿Î÷˘ »˘Õ »ı. ’Ïfl«› ‹ı‚‰÷Î ’Ëı·Î_ fi΋ ΩHÎÌ
·˘ — ωiÎÎfi̱˘ ÷ıfiı Wolffia/‰Î˜„SŒ±Î ¿Ëı »ı. ¤Îfl÷‹Î_
’HÎ ÷ıfiÌ ’ıÀÎΩ÷ ◊÷Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ÷ıfi_ ÏËLÿÌ ¿ı √…flÎ÷Ì
fi΋ ¿ÿΫ fiyÌ ¿flΛ_ fi◊Ì, ‹ÎÀı ±ËŸ ‰Î˜„SŒ±Î ÂOÿ ‰Õı
… ¿Î‹ «·Î‰‰_ flèÎ_. ±Î »˘ÕfiÎ fi΋ı ÏÁ@‰Î˜›ÎfiÌ ‹ÎŒ¿
ωÏÂWÀ flı¿˘ÕÛ ⁄˘·÷˘ ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ’„O·ÏÁÀÌ◊Ì ‰_Ï«÷
flèÎÎfi_ ¿ÎflHÎ ÷ıfi_ ‰Î‹fi ¿ÿ »ı. Ï¿fiÎflÎ ’ÎÁı fiÿÌfi˘ ’˛‰ÎË
±ı¿oÿflı ‘Ì‹˘ ˢ› I›Î_ ±◊‰Î ÷˘ fiÿÌ ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·Î ÷‚Ή
’fl ÷›Î˝ ¿fl÷Î ‰Î˜„SŒ±ÎfiÌ ·_⁄Î≥ ‹Î_Õ 1 ‹Ì·Ì‹ÌÀfl »ı,
F›Îflı ÷ıfiÌ ±‹¿ Ω÷˘ Œ@÷ 0.6 ‹Ì·Ì‹ÌÀfl ·Î_⁄Ì »ı. ±Î
√HÎ÷fḻı Ωı÷Î_ L›Òfi÷‹ ¿ÿfi˘ ‰Î˜„SŒ±Î »˘Õ ’ı·Î
VÀˇıÀ˘„VŒ›fl Ω›LÀ fi΋fiÎ flıÕ‰ÒÕ ¿fl÷Î_ 1,85,000 ‹Î
¤Î√ …ıÀ·˘ fiÎfi˘ »ı ±fiı ÷ıfi_ ‰…fi …fifl· Âıfl‹Îfi
¿fl÷Î_ 9,33,00,00,00,000 ‹Î ¤Î√ …ıÀ·_ »ı.
ÏÁ·Î≥¿Î‹ ‰¬÷ı ÿfl∞ ’˘÷ÎfiÌ ±Î_√‚Ì ’fl …ı fi¬·Ì/
thimble ’Ëıflı ÷ı‹Î_ ±_ÿÎ…ı 5,000 ‰Î˜„SŒ±Î »˘Õfi˘
Á‹Î‰ı ¿flÌ Â¿Î› »ı (⁄Î…\fi˘ Œ˘À˘) ±fiı ÏÁ_√· »˘Õfiı
÷˘ ±Î˜ÏÕÛfiflÌ ÁΘ›fiÎ fiοÎfiÌ ±Îfl’Îfl ’ÁÎfl ¿fl‰˘ ’HÎ
20
‹U¿ı· fi◊Ì. ‰Î˜„SŒ±Îfi_ ¿ÿ ±ÎÀ·_ ÁÒZ‹ fi ˢ÷ ÷˘ ±Îç›˝
¿Ëı‰Î÷, ¿ı‹ ¿ı ÷ıfiı ◊Õ fi◊Ì, ÿÎ_ÕÌ fi◊Ì, ‹Ò‚ fi◊Ì ¿ı ’Î_ÿÕÎ_
fi◊Ì. ËÏfl÷ƒT› ‘flΉ÷_ Œ@÷ √˘‚οÎfl ±_√ »ı, …ıfiı @›Îflı¿
’_¿ıÁfl ±fiı jÎÌ¿ıÁflÎ√˛ ’HÎ eÀÌ fiÌ¿‚ı »ı. ‰Î˜„SŒ±Îfiı
±ıÀ·ı … Á’W’ ‰fiV’Ï÷fiÎ ÁL‹Îfi¤›Î˝
‰√˝‹Î_ V◊Îfi ‹Y›_ »ı. ¿<ÿfl÷‹Î_
Á’W’ T≤Z΢, »˘Õ ±fiı ‰ı·Î
·√¤√ 2,50,000
Ω÷fiÎ »ı.
±Î ⁄‘΋Î_
‰Î˜ „ SŒ±Îfi _ ¿ÿ
±ÎÀ· _ ÁÒ Z ‹
ˢ‰Îfi_ Â_ ¿ÎflHÎ?
ÿflı ¿ ‰fiV’Ï÷±ı
÷ı fi Î ’›Î˝ ‰ flHÎfiı
±fi ¿ > ‚ ◊‰ _ ’Õı »ı .
⁄_ Ï ‘›Îfl ±fiı »Ì»flÎ
…‚Λ‹Î_ ¿‹‚ …ı‰˘ aquatic/…·… »˘Õ ÷ıfiÌ ÿÎ_ÕÌ fiÌ«ıfiÎ_
‹ÒÏ‚›Î_ ◊¿Ì ·_√fl fiÎ¬Ì Â¿ı, ’fl_÷ ‰Ëı÷Î ’ÎHÎÌ‹Î_ ±ı flÌ÷ı
’¿Õ …‹Î‰‰Îfi_ ‹U¿ı· »ı. ±Î◊Ì I›Î_ CÎHÎÌ ‰fiV’Ï÷±˘
ÿÎ_ÕÌ ±fiı ‹Ò‚ ¬Ì·‰‰Îfi_ ‹Î_ÕÌ ‰Î‚ı »ı. ±ı … flÌ÷ı ’˛‰ÎË‹Î_
fiÎË¿ ¬ıӫΛΠ¿fl÷Î_ ’Î_ÿÕÎ_ fi ˢ‰Î_ Ωı≥±ı. ±Î ⁄‘Î ’ÎÀ˚˝Á
‰Î˜„SŒ±ÎfiÎ »˘Õı …÷Î ¿›Î˝ »ı, ±ıÀ·ı ÷ıfiÌ ⁄Λ˘·˘Ï…¿·
fl«fiÎ ±I›_÷ ’˛Î◊Ï‹¿ flËÌ »ı. µIøÎ_Ï÷fiÎ ‰÷˝‹Îfi ÿ˘fl‹Î_
÷ı »˘Õ ’˛ΩıI’ÏkÎ ‹ÎÀıfiÎ e·˘fiı ’HÎ ¿ÿΫ µkÎfl˘kÎfl
Ï÷·Î_…·Ì ±Î’‰ÎfiÌ ‰ı÷flH΋Î_ »ı, ‹ÎÀı ’ÎHÎÌfiÌ ◊’ÎÀ˘fi˘
¤˘√ ⁄fiÌ Â¿÷Î_ e·˘ ÷ıfiı ¤ÎB›ı … ¬Ì·ı »ı. ‰Î˜„SŒ±Î
÷ıfi˘ ‰_‰ı·˘ budding/±_¿fl< HÎ ‰Õı ±Î√‚ ‘’Ήı »ı. ÁflıflÎÂ
30 ¿·Î¿ı ÷ı ’˘÷ÎfiÎ ±_√fi˘ ⁄ÎflÌ¿ ÏËVÁ˘ ’Ò_»ÕÌfiÎ »ıÕÎfi˘
I›Î√ ¿fl÷Ì √fl˘‚ÌfiÌ …ı‹ »^À˘ ’ÎÕı »ı ±fiı ÷ı ÏËVÁ˘ fi‰Î
‰Î˜„SŒ±Î‹Î_ Œıfl‰Î› »ı--…ı ‰‚Ì ⁄ÌΩ 30 ¿·Î¿ı ’˘÷Îfi˘
±‹¿ ÏËVÁ˘ ¿Î’ı »ı. Á‹›√΂˘ ±ÎÀ·˘ À>_¿˘ ˢ› I›Î_
‰Î˜„SŒ±Îfi_ ¿ÿ ⁄Ë ‹˘À<_ ◊‰Îfi˘ ’˛ffi flËı÷˘ fi◊Ì. Ï‹Ïfi
¿ÿ ÷ıfiı ±Î‹ı› Œ‚ı »ı. ±ı¿ …·… »˘Õ ¿ÿ‹Î_ ⁄Ë ‹˘À˘
◊Λ ±ı ¿fl÷Î_ ±fiı¿ fiÎfiÎ »˘Õ fiÿÌfiÎ ’˛‰ÎË ‰E«ı ’˘÷ÎfiÌ
„V’ÏÁÁfiı Ïfi‰* ◊÷Ì ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±À¿Î‰Ì ¿ı
÷ıfiÎ ’fl ’˛¿Î ŒıÓ¿÷˘ ÁflÁ ÿά·˘ Ωı≥±ı.
±ÎÏ¡¿ÎfiÌ {ÎQ⁄ı{Ì fiÿÌ ’fl ¿Ïfl⁄Î
fi΋fi˘ ⁄_‘ 1959 ‹Î_ «HÎΛΠ’»Ì CÎHÎÎ
Á‹›ı ÷ıfiÌ ±ÎÕı 5,580 «˘flÁ Ï¿·˘‹ÌÀflfi_
Áfl˘‰fl fl«Î›_ I›Îflı ±ÎÏ¡¿fi ’Λ· ¿Ëı‰Î÷Ì
‰fiV’Ï÷fiÎ À«Ò¿ÕÎ µ’ƒ‰Ì »˘Õ I›Î_ …‚Á’ÎÀÌ
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[

’fl ·Ì·Ì Ω…‹ ’Î◊fl‰Î ·ÎB›Î. ◊˘ÕÎ ‰¬÷‹Î_ ÷ı‹HÎı ÁıÓ¿Õ˘

«˘flÁ Ï¿·˘‹ÌÀflfiÌ Á’ÎÀÌfiı œÎ_¿Ì ÿÌ‘Ì. ±Î »˘Õ µ’fl‰ÎÁfiÎ_
¤ı…‰Î‚Î_ …_√·˘‹Î_ ’◊flΛı·Î_ fi΂Î_fiÎ Ë÷Î. ¿Ïfl⁄Î ⁄_‘
Á‘Ì ’ˢӫ‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹HÎı ‹Î√˝‹Î_ ±Î‰÷Î 108 ‹ÌÀfl (355
ŒÌÀ) ¨«Î ω@À˘Ïfl›Î ‘˘‘fiÎ ’ÎHÎÌ ÁÎ◊ı ’Õ÷_ ‹Ò@›_ ˢ›
±ı «˘yÁ ‰Î÷ Ë÷Ì. ωÂ΂ ’Î_ÿÕÎ_, ·Î_⁄Ì ÿÎ_Õ̱˘ ±fiı
Á_A›Î⁄_‘ ‹ÒÏ‚›Î_ ‘flΉ÷˘ »˘Õ ±ÎÀ·Ì ’»ÕÎÀfiı ±_÷ı ¿ÿΫ
∞‰_ ÷ fi flËı , ’HÎ ‹ÎhÎ ⁄ı Áı „ LÀ‹ÌÀfl ·Î_ ⁄ Î ±fiı
‹ÒÏ‚›Î_flÏË÷ ±ÎÏ¡¿fi ’Λ·fiÎ CÎHÎÎ »˘Õı ÷ı ±ÎCÎÎ÷ ÁËÌ
·Ì‘˘ Ë÷˘ ±fiı ¿Ïfl⁄Î Áfl˘‰fl‹Î_ ’ˢÓE›Î ⁄Îÿ flÎŒÕ˘
Œı·Î‰‰Îfi_ Âw ¿flÌ ÿÌ‘_ Ë÷_.
d· ÁÎ≥{fiÎ »˘Õfiı ⁄ÿ·ı ·Ì·Ì «ÎÿflfiÎ ±Á_A› ÁÒZ‹
»˘Õ ÷flÌ¿ı ±„V÷I‰ ‘flΉ‰ÎfiÌ fiÌÏ÷ ‰Î˜„SŒ±Îfiı Œ‚Ì »ı. »ı. ¿‚Â/pitcher plant …ı‰Ì ±‹¿ fiΘfi-‰ı… ¬˘flο ’fl fi¤÷˘
‰fiV’Ï÷…√÷fiÎ Á˙◊Ì ‰Î‹fi »˘Õ ˢ‰Îfi˘ ωø‹ ’HÎ ±ı Ω÷˘ ’ıÏÁ‰ »ı, ±ıÀ·ı Á΋ı «Î·Ìfiı ±¿Û{‰flfi˘ »˘Õ
⁄ËÎfiı ÷ıfiÎ ¬Î÷ı ‹_ÕΛ˘ »ı.à ‹˘‹Î_ ±Î‰Ì ’Õ÷Î Ï¿Îflfiı … ±Îfl˘√ı »ı. ‹¬Ω‚/sun-
dew …ı‰Ì ±ı„@À‰ Ω÷˘ ÷ı‹fiÎ ËÎ◊ı «Õ÷Î Ï¿Îflfiı Á¿oΩ‹Î_
…¿Õ‰Îfi˘ l‹ ¿flÌ ‹Ëıfi÷fi˘ fl˘À·˘ ¬Î› »ı. ±¿Û{‰fl
›Îfiı O·ıÕfl‰ÀÛ ±ı„@À‰ Ω÷ »ı. (O·ıÕfl‰ÀÛ fi΋ ±ıÀ·Î ‹ÎÀı
‰fiV’Ï÷‹Î_ ∞‰ »ı, »÷Î_ ’˛ÎHÎÌ-’ZÎÌfiÌ …ı‹ ÷ı ‹@÷ ’Õu_ ¿ı ÷ıfi˘ ±Î¿Îfl ‹ÒhÎΛ/bladder …ı‰˘ »ı.) ÁΑÎflHÎ
flÌ÷ı Ë·fi«·fi ¿flÌ Â¿÷Ì fi◊Ì. ÏË·«Î· ‹ÎÀı iÎÎfi÷_÷±  ˘fi_ flÌ÷ı ÷Ï‚›ı ÁΉ ±˘»Î_ ’˘Ê¿ ÷k‰˘‰Î‚Ì ◊˘ÕÌ CÎHÎÌ ±ıÏÁÏÕ¿
ÿıËT›Î’Ì fiıÀ‰¿Û ˢ‰_ Ωı≥±ı. ÿÎ. ÷. ‹ÎHÎÁfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ‹ÎÀÌ Ë˘› ±ı‰Î_ …‚Λ˘‹Î_ ±¿Û{‰flfi˘ »˘Õ Ωı‰Î ‹‚ı »ı.
‹√…fiÎ ±Îÿı¢fi_ ’ηfi ¿fl÷Î iÎÎfi÷_÷±˘ …ı
gff[8af}sdff+ gff[+wfl ,ff[
÷ı VfiΛfiı ›˘B› Á‹›ı ±fiı ›˘B› ’˛‹ÎH΋Î_
Á_¿˘«ı I›Îflı «˘yÁ ±_√˘ ‹√…fiÎ ‘Λν à ±ÎÏ¡¿Î fi∞¿ ‹ÎÿÎ√ÎV¿fl ÀÎ’ ’fl ‹Îfi‰¤ZÎÌ T≤Z΢ ◊÷Î_ ˢ‰ÎfiÌ ’˛«Ï·÷
‹…⁄fi_ Ë·fi«·fi ¿flı »ı. ‰fiV’Ï÷‹Î_ ±Î‰Î ±Œ‰Î ‹ÎhÎ ±Œ‰Î »ı, ÷˘ ’HÎ Ï¿ÎflÌ »˘Õ ¿ı‰Õ˘ ‹˘À˘ Ï¿Îfl ¿flÌ Â¿ı ÷ıfi˘
flı¿˘ÕÛ ÁΉ ¿ÎœÌ fiά‰Î …ı‰˘ fi◊Ì. ¤Îfl÷ ±fiı ⁄ÌΩ ±„Bfi ±ıÏ›Î≥ ÿı¢‹Î_
iÎÎfi÷_ ÷  ± ˘fi _ Ω‚ _ fi◊Ì. ‹√… ±fiı
◊÷Î Nepenthes ‰√˝fiÎ ∞‰Î÷¤ZÎÌ ¿‚Âfi˘ »˘Õ
VfiΛ÷_hÎ ’HÎ fi◊Ì. ±Î‹ »÷Î_ ·Ω‹HÎÌfiÎ (⁄Î…\fi˘ Œ˘À˘) CÎHÎÌ ‰Îfl ÿıÕ¿Î, ’ZÎ̱˘ ±fiı @›Îflı¿
»˘Õ …ı‰Ì ±‹¿ ‰fiV’Ï÷±˘ ◊˘Õ˘ CÎH΢ ™ÿflfiı ’HÎ ¤fl¬Ì √›ÎfiÎ ÿά·Î ⁄L›Î »ı.
±_√‹fl˘Õ ¿flÌ ΩHÎı »ı. T≤ZÎ ’fl «Õ÷˘ ‰ı·˘
’˘÷Îfiı ◊÷Î V’½fiı ’Îfl¬Ì ±ÎV÷ı ±ÎV÷ı à T≤ZÎfiÎ ◊Õfiı ¿Î’Ì ÷ıfi˘ ±ÎÕ»ıÿ ÷’ÎÁ˘ ÷˘ T≤ZÎı
◊ÕfiÌ Œfl÷ı ‰ŸÀ‚Λ »ı. ÁÒ›˝‹¬Ìfi_ e· …ıÀ·Î_ ‰Ê˘˝ √Ω›Î* ˢ› ±ıÀ·Î_ ‰÷˝‚˘fiÌ »Î’ ÷ıfiÎ
÷ıfi˘ «Ëıfl˘ CÎÒ‹Î‰Ì Â¿ı »ı. ’fl Ωı‰Î ‹‚ı »ı ±fiı ÷ıfiÌ ‰› ¬⁄fl ’ÕÌ ±Î‰ı »ı.
±Î ÿflı¿ Ïø›Î ⁄Ë ‘Ì‹Ì √Ï÷±ı ◊Λ Á˙◊Ì ‰‘ (7,223) Á¿Û· 1977 fiÌ ±Î¬flı
»ı , »÷Î_ V’ÌÕfiÌ ¿ı VeÏ÷˝ fi Ì ⁄Î⁄÷ı ‰Î‰Î{˘ÕÎ ÿflQ›Îfi ÷ÒÀÌ ’Õı·Î ±‹ıÏfl¿Ì flıÕ‰ÒÕ‹Î_
‰fiV’Ï÷…√÷fiÌ flı ¿ ˘ÕÛ ⁄Ò ¿ fi _ ’Îfi _ √HÎΛÎ_, …ıfiÎ ‹ÎÀı ’˛¿ÚÏkÎωt˘±ı ±_ÿÎ… ·√ÎT›˘ ¿ı
÷ıHÎı 9,000 ‰Ê˝fi_ ±Î›W› ¤˘√T›_ ˢ‰_ Ωı≥±ı.
±Îç›˝¿Îfl¿ flı¿˘ÕÛ ‰√flfi_ ¿˘w_ flËÌ …‰Î
’ÎQ›_ »ı ±ı‰_ fi◊Ì. ±_√˛ı∞‹Î_ bladder- à ‰fiV’Ï÷ ÁÒ›˝’˛¿Î ‰√fl ’˛¿ÎÂÁ_f·ıÊHÎ fi ¿flÌ
wort ±fiı √ … flÎ÷Ì‹Î_ ±¿Û { ‰fl ¿Ëı ‰ Î÷˘ ¿ı, ‹ÎÀı …‹Ìfi ’fl √ŒÎ‹Î_ ¿ı …‹Ìfi fiÌ«ı ¤Ò√¤˝‹Î_ ÷ıfi˘ ω¿ÎÁ ◊‰˘ ‹U¿ı·
∞‰Î÷¤ZÎÌ »˘Õ Ï¿Îfl ¿fl÷Ì ‰¬÷ı ±ÿ˚¤÷ »ı. ±Î‹ »÷Î_ ‰SÕÛ flı¿˘ÕÛ …\±˘ — 1984 ‹Î_ ±˜À·Î„LÀ¿ ‹ËÎÁÎ√flfiÎ ⁄Ë΋Î{
«’‚÷Î ÿά‰Ì ΩHÎı »ı. ‰fiV’Ï÷fiı ⁄ÿ·ı ’˛ÎHÎÌ ÀÎ’ ’fl …‹ÌfifiÌ Á’ÎÀÌ◊Ì 884 ŒÌÀ (±ÎÂflı 270 ‹ÌÀfl) fiÌ«ı ±ı‰Ì
…ı‰Ì „@‰¿-±ı@Âfi ’˛ÿϽ÷ ¿flı »ı. ’Î÷΂√ŒÎ‹Î_ ·Ì·Ì Âı‰Î‚fi˘ ’k΢ ·ÎB›˘ ¿ı F›Î_ 0.0005Ñ ¿fl÷Î_ ‰‘ ÁÒ›’˝ ¿˛ ÎÂ
∞‰Î÷¤ZÎÌ ‰fiV’Ï÷fiÌ ·√¤√ 700 Ω÷˘ ’ˢӫ÷˘ fi◊Ì.à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 21
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[

»˘ÕfiÌ Õ΂¬Ì±˘ ’fl Ãı¿Ãı¿ÎHÎı 3 ‹Ì·Ì‹ÌÀfl ·Î_⁄Î_ ’Îh΢ »ı. ±√I›fiÌ ‰Î÷ ±ı ¿ı ±Î_÷Ïfl¿ ÿ⁄ÎHÎ ¿fl÷Î_ ⁄ËÎflfiÎ
ˢ› »ı. ’˘·ÎHÎ ‘flΉ÷_ ÿflı¿ ’ÎhÎ …‚Λ‹Î_ ÷fl÷Ì ·Î‰Î˝, …‚Λfi_ ÿ⁄ÎHÎ ‰‘Ì Ω› »ı.
’ÎHÎÌfiÎ_ ∞‰ÕÎ_ ±fiı ¿‰«‰Î‚Î ⁄ÎflÌ¿ ∞‰˘fiı ’Òfl‰Î ‹ÎÀıfi_ ÿfl‰ÎΩı ⁄fiÎT›˘ ˢ› I›Î_ Õ˘fl ⁄ı·fi˘ ’HÎ ⁄_ÿ˘⁄V÷
·Î˜¿-±’ »ı, …ıfi˘ ±ı¿‹ÎhÎ ÿfl‰ÎΩı ±_ÿfl ÷flŒ ¬Ò·ı »ı. ˢ‰˘ Ωı≥±ı, ±ıÀ·ı ±¿Û{‰flfiı ⁄ËÎflfiÎ ¤Î√ı ¿ıÀ·Î¿ À«-
(±’‰Îÿw’ı …‹Ìfi ’fl ◊÷Î ±¿Û{‰flfiÎ »˘ÕfiÌ ’HÎ fl«fiÎ Áı„LÁÏÀ‰ ÷Î_÷HÎÎ »ı. ±ΩHÎ÷Î Ï¿Îfl ⁄fi‰Î ±Î‰÷˘
…\ÿÌ fi◊Ì.) ÿfl‰ÎΩfiı ⁄_‘ ¿›Î˝ ’»Ì ±¿Û{‰flfi_ ’ÎhÎ ±_ÿfl ¿‰«‰Î‚˘ ⁄ÎflÌ¿ ∞‰ ±ı ÷Î_÷HÎÎfiı ‰‘ ’Õ÷Ì ¬·ı· ’ˢӫÎÕı
¤flΛı·Î ’ÎHÎÌfiı ±Î_÷Ïfl¿ ÿ̉η˘‹Î_ «ÒÁÌ ·ı »ı. ±Îfiı ±fiı ‰ÎflÎŒfl÷Ì ¿ı Á΋ÀÌ ⁄ı-hÎHÎ ÷Î_÷HÎÎfiı ±ı‰Ì ¬·ı·
·Ì‘ı …ı ÂÒL›Î‰¿Î ’ıÿÎ ◊Λ ÷ı ’ÎhÎfiı ¿ıÀ·ı¿ ±_Âı Á_¿˘«ı ’ˢӫı I›Îflı ±¿Û{‰flfi˘ »˘Õ “’΋̔ Ω› »ı ¿ı ÷ı ¿Î‹
’ÎHÎÌfiÌ «Ë·’Ë·fi_ fi◊Ì. Ï¿Îflfi_ ±Î√‹fi
gff[8af}sdff+ gff[+wfl ,ff[
◊›_ »ı. ÿfl‰ÎΩı ±˘Ï«_÷˘ ¬Ò·ı »ı, ÿ⁄Λı·_ ’ÎhÎ
à ωr¤fl‹Î_ weed ÷flÌ¿ı Á˙◊Ì µ’ƒ‰Ì ’fl‰Îfl ◊›ı·Ì ‰fiV’Ï÷ ¿≥ ? ›fi˘fiÌ Ï‰V÷flı »ı ±fiı fi÷ÌΩw’ı ’ıÿÎ ◊÷_ Á@Âfifi_
¿ÚÏÊ Á_V◊ÎfiÎ ±Ï¤’˛Î› ‹…⁄ ¤Îfl÷fiÌ ‹Ò‚ ‰÷fiÌ ‹˘◊ (ÂÎjÎÌ› fi΋ — ⁄‚ Ë÷¤Î√Ì Ï¿Îflfiı ±_ÿfl ¬ıÓ«Ì ·ı »ı.
Cyperus rotundus) …ıÀ·˘ hÎÎÁ ⁄Ì∞ ±ı¿ı› ‰fiV’Ï÷±ı Œı·ÎT›˘ fi◊Ì.
ÿfl‰ÎΩı ŒflÌ ⁄_‘ ◊Λ »ı. ±Î ’ÎhÎ Ï¿Îfl ‹ÎÀı
ÿÏfi›ÎfiÎ 92 ÿı¢‹Î_ ¿<· ⁄Ήfi Ω÷fiÎ ’ο˘fiÎ_ ¬Î÷fl’ÎHÎÌ‹Î_ ¤Î√ ’ÕΉ÷˘
‹˘◊fi˘ »˘Õ ÷ı‹fiÌ µ’… CÎÀÎՉΠµ’flÎ_÷ Ïfi_ÿ΋HÎ ‹ÎÀı ±⁄Ωı ÕΘ·flfi˘ ¬«˝ ¬flı¬fl ÷˘ ÁΑÎflHÎ ·Î˜¿-±’ fi◊Ì. ¿Î‚¿˘ÀÕÌ
¿flΉı »ı. fiÎ√fl‹˘◊ ¿Ëı‰Î÷Ì ÷ıfiÌ ⁄Ì∞ „V’ÏÁÁ Ωı¿ı ±Î›‰ı˝Ïÿ¿ ÿ‰Î »ı. »ı, ±ıÀ·ı ÷ıfiÌ ÿ̉η‹Î_ flËı·Î ¬ÎÁ Ω÷fiÎ
Ï¿H‰˘/enzimes ÷fl÷ Ï¿Îflfi_ ωCÎÀfi ¿fl‰Î
à ¿·¿kÎÎfiÎ ⁄ΘÀÏfi¿· √ÎÕÛfifi_ ‰Õ (…‹HÎÌ ‹Î_Õı »ı. fiÎ≥Àˇ˘…fi …ı‰Î_
÷Á‰Ìfl) ÷ı fi Ì 1,775 ‰Õ‰Î≥±˘ ‹ÎÀı ’˘Ê¿ ÷k‰˘ »^ÀÎ_ ’ÎÕÌ
ωø‹Á…˝¿ √HÎΛ_ »ı, ÷˘ ÿÏZÎHÎ ±ÎÏ¡¿ÎfiÎ »˘Õfiı µ’·O‘ ¿flΉ‰Î_
ÀˇÎLÁ‰Î· ’˛ÎL÷‹Î_ ±Î‰ı·Î ‰ÕfiÎ {ÎÕı ÷ıfiÎ_ ±ı ÷ı‹fi_ ¿Î›˝ »ı. ‹Îfi˘
‹ÒÏ‚›Î_ …‹Ìfi‹Î_ 120 ‹ÌÀfl ¨Õı Á‘Ì µ÷ÎflÌfiı ¿ı ±¿Û { ‰flfi˘ ‹ ¿ ΋
…\ÿ˘ flı¿˘ÕÛ ÿ…˝ ¿flÎT›˘ »ı. ’ÎHÎÌfiı ⁄ÿ·ı …‹Ìfi ’fl
à Á˙◊Ì ¤Îflı ·Î¿Õ<_ ±Î’÷_ T≤ZÎ ÿÏZÎHÎ ±ÎÏ¡¿Îfi_
ˢ› ÷˘ ’HΠˉ΋Î_
O·ı¿ ±Î›fi˝‰ÒÕ »ı. ’˛I›ı¿ CÎfi ‹ÌÀflı 1,485 ‹_ Õ flÎ÷Î_ ∞‰ÕÎ_ fi ı
Ï¿·˘√˛Î‹fi_ ‰…fi ‘flΉ÷_ ±Î›fi˝‰ÒÕ ’ÎHÎÌ‹Î_ ÷flı ’¿Õ‰ÎfiÌ flÌ÷‹Î_ Œfl¿
fiÏË, ¿ı‹ ¿ı ’ÎHÎÌfiÌ CÎfi÷Î 1 Á΋ı ±Î›fi˝‰ÒÕfiÌ ’Õ÷˘ fi◊Ì. ‰ı @ ›Ò ‹
1.48 …ıÀ·Ì »ı. ±ÁΑÎflHÎ CÎfi÷Îfi_ flËV› ±ı ¿ı ±Î›fi˝‰ÒÕ‹Î_ Ï·„BfififiÎ ‹flÌ @·ÌfiflfiÌ ‹ÎŒ¿ ÷ı ∞‰ÕÎ_fiı ¬ıÓ«Ì ·ı »ı. ’fl_÷
’fl‰Îfl÷Î ¿˘Ê˘ ‰E«ı ·ı‹ÎhÎ …B›Î flËı÷Ì fi◊Ì. ÿflı¿ ’˘·Ì …·‰ÎÏËfiÌ/xy- ¿ıÀ·Ì ‰Îfl‹Î_ ?
lem ’HÎ «’ÀÌ ⁄fiÌ Ω› »ı, ±ıÀ·ı ¿˘Ê˘fiÌ √Ì« …‹Î‰À ±Î›fi˝‰ÒÕfiı Á¬÷ ±ËŸ flı¿˘ÕÛfiÌ ‰Î÷ ±Î‰ı »ı. ‰fiV’Ï÷-
¤Îflı ⁄fiÎ‰Ì ÿı »ı. ±ı¿ Áfl¬Î‹HÎÌ — ‹ıBfiıÏ›‹ ‘Î÷fi_ ‰…fi ’˛I›ı¿ CÎfi ‹ÌÀflı …√÷fiÎ Á˙◊Ì «’‚ ±fiı VeÏ÷˝·Î »˘Õfi˘
1,738 Ï¿·˘√˛Î‹ »ı. ÏÂfl’Ή bladderwort /±¿Û { ‰flfiı ÷ı fi Ì
à Á˙◊Ì {Õ’¤ıfl ‰_ÂT≤Ï© ¿flfiÎfl ‰fiV’Ï÷fi_ fi΋ ±ı … ¿ı …ı Á˙◊Ì fiÎfiÎ
ÿfl‰ÎΩı µCÎÎÕ⁄_‘ ¿fl‰ÎfiÌ V’ÌÕ ‹ÎÀı ’˛ÎM÷ ◊›˘
»˘Õfi_ »ı — ‰Î˜„SŒ±Î. ÁflıflΠ30 ¿·Î¿ı ÷ı fi‰Ì ’ıœÌfiı …L‹ ±Î’ı, ‹ÎÀı ±ı ÿflı »ı. ±Î ¿Î‹ ÷ı ÁflıflΠ16 ‹Ì·ÌÁı¿LÕ‹Î_ …
1
÷ıfiÌ ’˛ΩıI’ÏkÎ «Î· flËı ±fiı ⁄‘Î »˘Õ ∞‰_÷ ’HÎ flËı ÷˘ «Îfl ‹ÏËfiÎ ’»Ì (1 ( /60 Áı¿LÕ‹Î_) ¿flÌ fiάı »ı. ¤fl⁄’˘flı
’λ‚ hÎÌÁ ‹ŸÕÎ_ «ÕΉ˘ ±ıÀ·Î) ‰Î˜„SŒ±Îfi˘ ⁄Λ˘‹ÎÁ V‰w’fi˘ …J◊˘ M≤J‰Ì ÷տ΋Î_ Œ˘À˘√˛ÎŒÌ ¿fl÷Πˢ ±ı ‰¬÷fiÌ ÂÀfl
…ı‰Õ˘ ⁄fiı. V’ÌÕ …ıÀ·˘ ±ı ‰ı√ ◊›˘--±fiı O·ıÕfl‰ÀÛ ±ıÀ·Î
Á‹›‹Î_ ÿfl‰ÎΩı ¬˘·‰ÎfiÌ, Ï¿Îflfiı ±_ÿfl
à ±Ï‘¿÷‹ ÷̬˘ ’ÿÎ◊˝ ‰fiV’Ï÷…L› ˢ› ±ı Á‹∞ ¿Λ ±ı‰Ì ‰Î÷ »ı, ¬ıÓ«‰ÎfiÌ ±fiı ’»Ì ÿfl‰ÎΩı ⁄_‘ ¿fl‰ÎfiÌ
¿ı‹ ¿ı ÷̬ÎÂfi_ ‹A› ¿Îfl¿ Á_›˘…fi capsaicin ‰fiV’Ï÷‹Î_ (‹fl«Î_‹Î_) Ωı‰Î ÷‹Î‹ ωϑ±˘ ’÷Î‰Ì ÿı »ı . ‹ÎHÎÁfiÌ
‹‚ı »ı. ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ GNS Spices fi΋fiÌ ⁄Λ˘Àı¿ ¿o’fi̱ı ÷ı ÁI‰‰Î‚Î_ ¬ÎÁ “ÏflŒ˚·ı@Á ±ı@Âfi” ¿ÿΫ ±ÎÀ·Ì {Õ’ı ◊Λ,
‹fl«Î_ ω¿ÁÎT›Î_ »ı, …ı‹fiÌ 1 √˛Î‹ …ıÀ·Ì ¤Ò¿Ì 577 Ï¿·˘√˛Î‹ (’˘HÎÎ » ’fl_÷ ‹ÎHÎÁ …ı‰_ «ıkÎÎ÷_hÎ fi ‘flΉ÷Î O·ıÕfl‰Àı˝
·Î¬ √˛Î‹) ÀΘ‹ıÀ˘ ÁΘÁ‹Î_ ¤ı‚‰Ìfiı ÷ı‹Î_ …wflÌ ÷̬Π·Î‰Ì ¿Λ »ı.à
÷ıfiÌ ’ıÂÌ‹Î_ flËı·Î ’˛‰ÎËÌfiÎ V◊ÎfiÎL÷fl ‰Õı
22 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 jfgf;5fLtfhuftfgff LjfEdff[
ÿfl‰ÎΩfiÎ “Õ˘fl @·˘{fl”fiı ÁÏø› ⁄fiΉ‰_ ’Õı ±ı‰Î
Á_Ωı√˘‹Î_ ±ı V◊ÎfiÎL÷fl ¿ıÀ·Ì {Õ’ı ◊÷_ ˢ› ÷ıfiÌ ‹ÎhÎ
¿S’fiÎ … ¿fl‰ÎfiÌ flËı »ı.à
±Î flı¿˘ÕÛ ‰Ê˘˝ …^fiÎ ’˛Á_√‹Î_ ÁflÁ flÌ÷ı T›@÷ ◊Λ »ı.
1978 ‹Î_ ›fl˘’Ì ÿı ⁄S√ıÏfl›Îfi˘ flÏ›Îωfl˘‘Ì fiı÷Î
F›˘∞˝ ‹Î¿˘˝‰ Ï⁄˛ÀfifiÎ ·_Õfi ÂËıfl‹Î_ eÀ’Î◊ ’fl «ÎS›˘
…÷˘ Ë÷˘. flÏ›Π±ı ‰¬÷ı ÁÎQ›‰ÎÿÌ Ë÷_ ±fiı ÷ıfiÎ
⁄√·⁄E«Î …ı‰_ ⁄S√ıÏfl›Î ’HÎ ÁÎQ›‰ÎÿÌ Ë÷_. ±Î‹ »÷Î_
’W¿‚ ÿıÂÿÎ{ ‘flΉ÷˘ F›˘∞˝ ‹Î¿˘˝‰ flÏ›ÎfiÌ ΩıË¿‹Ì
ωw© …fi‹÷ ¿ı‚‰Ì flè΢ Ë÷˘, ±ıÀ·ı KGB fi΋fiÌ flÏ›fi
√M÷«fl Á_V◊αı ÷ıfiı ’÷Î‰Ì ÿı‰Îfi_ fiyÌ ¿›*. eÀ’Î◊ ’fl
flÎËÿÎfḻ˘fiÌ ±Î‰-Ω «Î· Ë÷Ì. ±ı¿ »hÎÌ‘ÎflÌ ‹ÎHÎÁ
’HÎ ÷ı‹Î_ Á΋ı· Ë÷˘, …ıfiÌ »hÎÌfi˘ ±ÏHΛ΂˘ »ıÕ˘ ±˘Ï«_÷˘
‹Î¿˘˝‰fiÎ ’√‹Î_ ¤˘Ó¿Î›˘ ±fiı I›Î_ flËı·Ì ÁΘ› ‹ÎflŒ÷
Ë‚ÎË‚ {ıfl ÷ıfiÌ ‹Î_Á’ıÂÌ‹Î_ µ÷›*. ‹Î¿˘˝‰ ◊˘ÕÌ ‰Îfl ’»Ì
Q≤I› ’ÎQ›˘. ‹flH΢kÎfl ÷’ÎÁ ¿fl÷Î_ ΩHΉΠ‹Y›_ ¿ı ÷ıfiı
flΛÏÁfi/ricin fi΋fiÎ ±I›_÷ ¿ÎÏ÷· {ıflfi˘ ÕΘ{ ±’Λ˘
Ë÷˘. ωiÎÎfi ’ÎÁı ±ı {ıflfi_ ‹ÎflHÎ ¿fl÷Ì ÿ‰Î fi Ë÷Ì. ±Î…ı
⁄Λ˘-ÀıflÏfl{‹fi_ ÂjÎ √HÎÎ÷Î flΛÏÁfifi_ fi΋ ’HÎ I›Îflı
Á΋ÎL› ·˘¿˘±ı ÁÎ_¤Y›_ fi Ë÷_.
Á΋ÎL› A›Î· ‹…⁄ Á˙◊Ì ’˛ÎHÎCÎÎ÷¿ {ıfl ’˘ÀıÏ›‹
ÁÎ≥fiÎ≥Õ √HÎΛ, ¿ı‹ ¿ı ÷ıfi˘ Œ@÷ 0.25 √˛Î‹ …ıÀ·˘ ÕΘ{
’A÷ ‰›fiÌ ÁflıflΠT›„@÷fiı ‹ÎflÌ fiά‰Î ‹ÎÀı ’Òfl÷˘ ˢ›
»ı. ‰ÎV÷‰‹Î_ flΛÏÁfi ’ÎÁı ÁÎ≥fiÎ≥ÕfiÌ √HÎfiÎ Ë‚ÎË‚fiı
⁄ÿ·ı “Ë‚‰Î” {ıfl ÷flÌ¿ı ¿fl‰Ì Ωı≥±ı. flΛÏÁfi ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
·√¤√ 1,250 √b_ ωÂıÊ {ıflÌ »ı, ‹ÎÀı ÷ıfi˘ Œ@÷
0.0002 √˛Î‹ …ıÀ·˘ ÕΘ{ Ωfi·ı‰Î fỉÕı »ı. flÎ…fiÎ√fi_
{ıfl ’HÎ ÷ıfiÌ Áfl¬Î‹HÎ̱ı @›Î_› ±˘»\_ ¿ÎÏ÷· »ı.
‰fiV’Ï÷…L› flΛÏÁfifiÌ ±ÎÀ·Ì ËÿfiÌ ›‹flÎ… ’˛¿ÚÏkÎ
Ωı÷Î_ ±ı‹ ‘ÎflÌ ·ı‰Îfi_ ‹fi ◊Λ ¿ı ÷ıfi˘ j΢÷ ¿ÿΫ ωfl·
’˛¿Îflfi˘ ˢ‰˘ Ωı≥±ı. ±Î ‘ÎflHÎÎ ’HÎ ¬˘ÀÌ Ãflı »ı, ¿ı‹ ¿ı
flΛÏÁfi ‹Ò‚¤Ò÷ flÌ÷ı ¿ıVÀfl ±Î˜≥· ±Î’÷Î ±ıfl_ÕÎfiÎ »˘ÕfiÌ
’ıÿΠ»ı. Ëıfl‹Îfi VÀÌ·‹Î¿Û fi΋fiÎ flÁΛHÎÂÎjÎ̱ı 1888
‹Î_ ±ıfl_ÕÎfiÎ_ ⁄Ì…fi_ flΛÏÁfi »^À<_ ’ÎÕÌ ÷ıfi_ ’˛˘ÏÀfi ‹Î‚¬_
V’WÀ ¿›* ±fiı CÎÎ÷¿÷ÎfiÎ V¿ı· ’fl ÷ıfiı ⁄ÌΩ ÿflı¿ {ıfl
¿fl÷Î_ ±Î√‚ ‹Ò@›_, ’fl_÷ ±Î…ı ¤Îfl÷ ±fiı ⁄˛ÎÏ{· ±ı‹
⁄ı ÿı¢‹Î_ ±ıfl_Õ˘ T›Î’¿ flÌ÷ı ·ı‰Î÷˘ ’ο »ı. ⁄Ì… ’Ì·Ìfiı
‹ı‚‰Î÷Î ⁄Ωw ¿ıVÀfl ±Î˜≥·‹Î_ flΛÏÁfifiÌ ±Áfl ¬ÎÁ
…HÎÎ÷Ì fi◊Ì, ¿ı‹ ¿ı µI’Îÿfi ‰¬÷ı 1400 Áı„S›ÁfiÎ
÷Î’‹Îfiı Ï‹Ïfi‹‹ ‰ÌÁı¿ Ï‹ÏfiÀ Á‘Ì ±’Î÷Ì √fl‹Ì CÎHÎÎ
¬flÎ flΛÏÁfifiÎ ¿ıÏ‹¿· ⁄_‘ÎflHÎfiı ÷˘ÕÌ fiάı »ı. ±·⁄kÎ,
⁄Ì›Î_fi_ ±ıfl_ÏÕ›_ ¿ÎœuÎ ’»Ì ⁄Î¿Ì flËı÷Î ¿>«Î‹Î_ ‰…fi ’˛‹ÎHÎı
Ωı÷Î_ 5Ñ …ıÀ·_ flΛÏÁfi ˢ› »ı, …ıfiı ËÎ≥-Àı¿ ’˛Ïø›Î ‰Õı
…\ÿ_ ÷Îfl‰Ì ¿Λ »ı. ±·⁄kÎ, ¿Î›ÿıÁfl flÌ÷ı fiÏË.
±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ÷˘ flΛÏÁfi ÷ˆ›Îfl ¿fl‰_ ±ı 30 ‰Ê˝fiÌ ÁΩ’ÎhÎ
√fi˘ »ı. ‰fiV’Ï÷fiÌ V≤„WÀ‹Î_ ‘÷ÒflÎ◊Ì ‹Î_ÕÌfiı «H΢ÃÌ Á‘ÌfiÌ
±ÎÂflı 700 Ω÷˘ {ıflÌ »ı. flΛÏÁfifiı ¿ÎflHÎı ±T‰· fi_⁄fl
±ıfl_ÕÎfi˘ √HÎΛ, »÷Î_ ±ıfl_ÏÕ›_ ’˘÷ı ’Ϋfi÷_hÎ ’fl ◊÷Ì
÷ıfiÌ ÁωÏÿ÷ ±Áfl ÏÁ‰Î› ËÎÏfi¿Îfl¿ fi◊Ì. ’fl_÷ ±ı Ë‚‰Ì
±Áfl ◊‰Îfi_ ’HÎ Â_ ¿ÎflHÎ ? ’˛ffifiı …\ÿÎ ÂOÿ˘‹Î_ ÷ı‹…
µIøÎ_Ï÷fiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ‹Ò¿˘ ÷˘ ¿ıÀ·Ì¿ ‰fiV’Ï÷±˘ ±ıfl_ÕÎfiÌ
…ı‹ laxative/flı«¿ ¿ı‹ »ı ?
±Î ‰‚Ì …\ÿ˘ ·ı¬ ‹Î√Ì ·ı÷˘ ’˛ffi »ı.à
23
 aflp vf[dfp 5f]zf[Lctf

±_√˛ı∞‹Î_ ±ı¿ ‹ËΉfl˘ »ı — A man with one watch always knows the
time, but a man with two watches is never sure ! ΩL›±ÎflÌ, 2004 ‹Î_
fiÎÁÎfiÎ_ „V’ÏflÀ ±fiı ±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀ ›Îfi˘ ‹_√‚ ’fl ∂÷›Î* ±ı ’»Ì fiÎÁÎfiÎ Á_¢‘¿˘
‹ÎÀı µ’fl˘@÷ ‹ËΉfl˘ ÂOÿ— ÁΫ˘ Û˘˝, ¿ı‹ ¿ı ⁄ı CÎÏ՛΂˘ ÁÎ◊ı ÷ı‹fi˘ ’fiÎfl˘ ’Õu˘!

gff;ffgff sg8mf[,f dfyfsdff+ Lgfq6ftff[

5fz sg8mf[,f hdffjftff[ dff;f: 8f>df
ÁÎ÷ı¿ ‹ÏËfiÎ ·Î_⁄Ì ±‰¿ÎÂÌ ‹_√‚fiÌ Ï‰Ï{Àı ‹˘¿·Î›Î_ Ë÷Î_, ’HÎ ÷ı ’ˆ¿Ì Œ@÷ 11 fiÌ
ÁŒfl ¬ıÕuÎ ⁄Îÿ ±‹ıÏfl¿Îfi_ 2.2 ›ÎhÎÎ ÁŒ‚ flËÌ Ë÷Ì. ⁄οÌfiÎ_ Á˙fi˘ Œ˚·Î˜’ ÂΘ ◊›˘ Ë÷˘.
Àfifi_ ¤Îflı¬‹ Á‰ı˝Zο ›Îfi ’ÏflHÎ΋ı MRO ‹_√‚fiÌ ¤˛‹HοZÎ΋Î_ Ëı‹¬ı‹ ÿά· ◊›_
Mars Reconnaissance Or- I›Îflı fiÎÁÎfiÎ Á_¢‘¿˘±ı ÏfiflÎ_÷fi˘ ÿ‹ ·Ì‘˘.
biter/MRO ÷Î…ı÷fl‹Î_ (‹Î«˝ ±Î…ı ÷ı‹fiı ⁄Ì∞ ‰Î÷ı ’HÎ ÏfiflÎ_÷ »ı. ¤˛‹HοZÎ΋Î_
11, 2006 fiÎ fl˘…) ’˘÷Îfi˘ flËÌfiı … ‹_√‚fiÎ ¬Õ¿˘, ‹ıÿÎfi˘, ¤ÒÁ’ÎÀÌ fiÌ«ıfi_ Á_¤Ï‰÷
ÁÌ‘Ì ·ÌÀÌfi˘ ‹Î√˝ ÷∞ ‹_ √ ‚ ’ÎHÎÌ, ˉ΋Îfi ‰√ıflıfi˘ ÷Î√ ‹ı‚‰fiÎfl MRO ‹_√‚ ’fl
Œfl÷ıfiÌ ¤˛‹HοZÎ΋Î_ ÁŒ‚ flÌ÷ı ’˛‰ıU›_ ±ı ⁄fiΉfiı ·√¤√ ¿ÿÌ ·ı„LÕo√ ¿fl‰Îfi_ fi◊Ì. Á_¢‘¿˘ ‹ÎÀı ±ı ⁄Ë ‹˘ÀÌ flÎË÷
ÿflı¿ Á‹Î«Îfl ‹ÎK›‹ı “wÏÀfi” ’˛¿Îflfi˘ flÎ÷Î √˛Ë ‹_√‚fi_ ‹·Î¿Î÷Ì ›Îfi ‹ÎÁ˝ Ïfl¿Î˜ÏfiÁ˜LÁ ±Î˜flÏ⁄Àfl √HÎΛ, ¿ı‹ ¿ı fl˘⁄˘ÏÀ¿ ‰ÎËfi ÷flÌ¿ı
√HÎÌ ·Ì‘˘, ’HÎ »ı‰ÀfiÎ fiÎ…^¿ ÷⁄yı MRO ›Îfiı Ωı ‹_√‚ ’fl @›Î_¿
fiÎÁÎfiÎ Á_¢‘¿˘ ’fl Â_ ‰ÌI›_ ±ı ÷ı‹fiı ±ÎÁfi …‹ÎT›_ ˢ÷ ÷˘ ÷ıfi_ Ïfl‹˘À
… ¬⁄fl Ë÷Ì. ‹_√‚fi_ √vI‰Î¿Ê˝HÎ Á_«Î·fi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹HÎı ’˘÷ÎfiÌ
MRO fiı ’˘÷ÎfiÌ ·’ıÀ‹Î_ ¬ıÓ«Ì Â¿ı Ïÿfi«›Î˝ M≤J‰Ìfiı ⁄ÿ·ı ‹_ √ ‚fiÎ
±fiı »÷Î_ …‹Ìfiÿ˘V÷ fi ¿flı ±ı ‹ÎÀı Á˙flÏÿ‰Á ’˛‹ÎHÎı ÁıÀ ¿fl‰ÎfiÌ ◊Î÷
›˘B› Á‹›ı, ›˘B› ±_÷flı ÷ı‹… ›˘B› ±fiı ÂÎflÌÏfl¿ ÷◊Î ‹ÎfiÏÁ¿ flÌ÷ı
ø‹ı ÷ıfi˘ ‰ı√ CÎÀÎÕ‰Îfi_ ¿Î‹ ÁËı·_ fi ‹ÁÌ⁄÷˘fi˘ ’Îfl flËı÷ fiÏË--±ıÀ·Î
Ë÷_. ‹_√‚ ’fl …ı Ï‹Âfi˘ ±√ε ‹ÎÀı ¿ı M≤J‰Ì ¿fl÷Î_ ‹_√‚fi˘ Á˙flÏÿ‰Á
‹˘¿·Î›Î_ ÷ı‹fi˘ Àˇı¿ flı¿˘ÕÛ ’HÎ Mars 39 Ï‹ÏfiÀ ±fiı 35.2 Áı¿LÕ ‰‘
Reconnaissance Orbiter fiÌ ·Î_⁄˘ »ı. M≤J‰Ìfi˘ Ïÿ‰Á 1,440
¿ÎÏ‹›Î⁄Ì ‹ÎÀı ⁄Ë ±ÎÂÎ …√ÎÕı ÷ı‰˘ Ï‹ÏfiÀ˘fi˘ »ı ±ı ‰Î÷ K›Îfi‹Î_ ·ı÷Î_
fi Ë÷˘. ( Reconnaissance / 2.74Ñ fi˘ ‰‘Îfl˘ ⁄Ë fi∞‰˘ ·Î√ı,
Ïfl¿Î˜ÏfiÁ˜LÁ = ΩÁÒÁÌ …ı‰_ ÷·V’Âa ’fl_÷ ⁄Lfiı √˛Ë˘fiÌ CÎÏ՛΂˘fiÎ Á‹›
Á‰ı ˝ Z ÎHÎ.) 1960 ◊Ì Âw ¿flÌfiı ‰E«ı fl˘…ıfl˘… 39 Ï‹ÏfiÀ ±fiı 35.2
2005 Á‘Ì ¿<· 36 ±‹ıÏfl¿fi, Áı¿LÕ ·ı¬ı ±_÷fl ‰‘÷_ flËı ±ı ‹t˘
Ω’ÎfiÌ ÷◊Î flÏ›fi ±_÷ÏflZΛÎfi˘fiı ’HÎ K›Îfi‹Î_ ·ı‰˘ flè΢.
24 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 dff;f: 8f>df
Ïÿ‰Á˘ ’»Ì Â_ ◊Λ ÷ı …\±˘ — flεLÕ ÏŒ√fl ‹…⁄
÷ŒÎ‰÷ 39 Ï‹ÏfiÀ ±fiı 35.2 Áı¿LÕfiı ⁄ÿ·ı 40
Ï‹ÏfiÀfi˘ √H΢ ÷˘ fiÎÁÎfiÎ ¤ÒÏ‹‹◊¿‹Î_ flËÌfiı ‹_√‚
’flfiÎ Á˘·Îfl-’ΉÕÛ fl˘⁄˘ÏÀ¿ ›Îfifi_ Ïfl‹˘À Á_«Î·fi ¿fl÷Î
Á_¢‘¿˘ ±Î…ı flÎhÎı 11—00 ‰ÎB›ı Á҉Π‹ÎÀı fi‰flÎ ’Õ÷Î
ˢ› ÷˘ ±Î‰÷Ì ¿Î·ı ±ı ‹˘¿˘ ÷ı‹fiı 11—40 ‰ÎB›ı ‹‚ı
±fiı ’fl‹ Ïÿ‰Áı 12—20 ’Ëı·Î_ ÷ı‹… «˘◊ı Ïÿ‰Áı 1—00
‰ÎB›Î ’Ëı·Î_ ÷ı±˘ ¡Ì ’Õı fiÏË. ’˛Ï÷Ïÿfi ‹˘Ïfi*√ ±Î·Î‹˝
’HÎ ÷ı‹HÎı ±Î√‚fiÎ Ïÿ‰Á ¿fl÷Î_ 40 Ï‹ÏfiÀ ’»ÌfiÎ
Á‹›fi˘ √˘Ã‰‰˘ flè΢.
±Î flÌ÷ı ÏfiƒÎ‰V◊ÎfiÌ ±fiı ΩB≤÷ΉV◊ÎfiÌ
“ÏÂŒ˚ À ” fl˘…ı fl ˘… ⁄ÿS›Î ¿fl‰Îfi _
‰ÎV÷‰‹Î_ …wflÌ ¬w_ ? ΩL›±ÎflÌ 3,
2004 fiÎ fl˘… „V’ÏflÀ fi΋fi_ fl˘⁄˘ÏÀ¿
‰ÎËfi ‹_√‚ ’fl ÷ıfiÌ ÁΛ„LÀÏŒ¿ ·ÀÎflı
fiÌ¿Y› _ ±fiı hÎHÎ ÁM÷ÎË ⁄Îÿ
±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀ fi΋fi_ ⁄Ì…\_ ‹˘⁄Î≥·
‰ÎËfi ’HÎ I›Î_ ’ˢÓE›_ I›Îflı fiÎÁÎfiÎ
Á_  ˘‘¿˘±ı ¬flı ¬ fl ’˘÷Îfi _ ÿˆ Ï fi¿
ÀÎ≥‹Àı⁄· Mars soalr day (À>_¿‹Î_, sol)
’˛‹ÎHÎı √˘Ã‰‰_ ’Õu_ Ë÷_. M≤J‰Ìfiı ⁄ÿ·ı
‹_√‚ ’flfiÎ Á‹›fiı ÷ı±˘ ±fiÁfl÷Î Ë÷Î
±fiı ÷ı‹Î_ ‹Ìfi‹ı¬ fi ◊Λ ±ı ‹ÎÀı fl˘…fiÌ ÁflıflΠ40
Ï‹ÏfiÀ (Ë¿Ì¿÷ı 39 Ï‹ÏfiÀ ±fiı 35.2 Áı¿LÕ) ‘Ì‹Ì «Î·÷Ì
Õ{fi⁄_‘ ÏflVÀ ‰Î˜« ÷◊Î ‰Î˜· @·Î˜¿ ’HÎ fiÎÁαı ¬ÎÁ
÷ˆ›Îfl ¿flÎ‰Ì Ë÷Ì. ·√¤√ 180 Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ_ ΩıÕ¿Î_ ›Îfi˘
’ˆ¿Ì Á˙ ’˛◊‹ „V’ÏflÀı ·Î¬˘ Ï¿·˘‹ÌÀfl »ıÀıfiÎ flÎ÷Î √˛Ë
’fl ΩL›±ÎflÌ 3, 2004 fiÎ fl˘… ·ı„LÕo√ ¿›* I›Îflı fiÎÁÎfiÎ
’˛˘…ı@À Ïfi›Î‹¿ …˜¿ ‹˘Âı˝ M≤J‰ÌfiÌ ±fiı ‹_√‚fiÌ CÎÏ՛΂˘
‰E«ıfi˘ ÷ŒÎ‰÷ ’˛I›ZÎ flÌ÷ı ’Ëı·Ì ‰Îfl ±fi¤T›˘. ‹˘Âı˝
¿Î_Õı ’Ëıflı·Ì ÏflVÀ ‰Î˜« ±ı ‰¬÷ı flÎÏhÎfiÎ 8—35 ‰ÎB›Îfi˘
·˘¿· ÀÎ≥‹ ⁄÷Ή÷Ì Ë÷Ì, ’HÎ ‹_√‚fiÎ Á˙flÏÿfi/sol ‹…⁄
’˘·ıfl˘≥Õ «U‹Î_ ‰Õı ‹_√‚fiÌ ¤ÒÏ‹fiÎ_ ◊˛Ì-ÕÌ ºU›˘ ÏfiËÎ‚Ì flËı·Î fiÎÁÎfiÎ Á_¢‘¿˘
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
)
fiÎÁÎfiÎ_ „V’ÏflÀ (µ’fl
Ï
uÒ fiÏÀ ›Îfi
±fiı ±Î˜’fl˚À
«Î·÷Ì ¿LÀˇ ˘ ·
‹◊¿fiÌ ‰Î˜ ·
@·Î˜¿‹Î_ ‹K›flÎÏhÎ
’»ÌfiÎ 2—25
‰ÎB›Îfi˘ Á‹›
◊›˘ Ë÷˘. (‹_√‚
’fl „V’ÏflÀı F›Î_
·ı „ LÕo √ ¿› *
I›Î_fi˘ ±ı ·˘¿·
ÀÎ≥‹ Ë÷˘.) ‹˘Â˝fiÌ ÀÌ‹fiÎ ⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î¿
ÁP›˘±ı ⁄ı ÏflVÀ ‰Î˜« ’ËıflÌ Ë÷Ì--ÕÎ⁄Î ¿Î_Õı M≤J‰ÌfiÌ ±fiı
…‹HÎÎ ¿Î_Õı ‹_√‚fiÌ!
¿ı Ï ·Œ˘Ïfi˝ › ΋Î_ ’ÎÁÎÕı fi Î ¬Î÷ı ±Î‰ı · Î fiÎÁÎfiÎ
¿LÀˇ˘·‹◊¿fi_ fl˘Ï…_ÿ_ ¿Î›˝ ‹_√‚fiÎ Á‹› ±fiÁÎfl «·Î‰‰_
’Õu_ ÷ıfi_ ¬ÎÁ ¿ÎflHÎ Ë÷_. „V’ÏflÀ ÷◊Î ±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀ
⁄Lfiı Á˘·Îfl-’ΉÕÛ ‰ÎËfi˘ Ë÷Î_. ÁÒ›˝◊Ì ‹_√‚fi_ ±_÷fl M≤J‰Ì
¿fl÷Î_ 5.6 ¿fl˘Õ Ï¿·˘‹ÌÀfl …ıÀ·_ ‰‘Îflı, ±ıÀ·ı ÷ı‹fiÌ
Á˘·Îfl ’ıfi·˘fiı ‹‚÷Î_ ÁÒ›˝Ï¿flH΢‹Î_ {Î{Ì ’˛¬fl÷Πˢ›
fiÏË. ’ÏflHÎ΋ı ÁÒ›˘˝ÿ› ‰¬÷ı Á˘·Îfl ±ıfi∞˝fi˘ ‹Ïfl›·
ÕΘ{ ‹‚‰˘ Âw ◊Λ ¿ı ÷fl÷ ⁄ı› ‰ÎËfi˘fiı ÷ı‹fiÌ Ï‹ÏfiÀÿÌÃ
3 ‹ÌÀflfiÌ ±ıÀ·ı ¿ı ¿·Î¿fiÎ 0.18 Ï¿·˘‹ÌÀflfiÌ ÃÌ«Ò¿
√Ï÷±ı Ëo¿Îfl÷Î_ ¿flÌ ÿı‰Î_ Ωı≥±ı. ⁄ıµ ‰ÎËfi˘ I›Îfl ⁄Îÿ
ÁÒ›˝ œ‚÷Î Á‘Ì‹Î_ ÁflıflΠ900 ‰Î˜ÀfiÌ …ı ‰Ì…‚Ì ’ıÿÎ ¿flı
±ı ÷ı‹fiı fl˘…fiÎ ±Ï‘¿÷‹ 100 ‹ÌÀflfi_ «·¿«·Îb_ ‹Î_Õ
fl‹ÎÕÌ Â¿ı ÷ı‹ Ë÷Ì. ◊˘ÕÌCÎHÎÌ ‰Ì…‚Ì VÀ˘flı… ⁄ıÀflÌ‹Î_
Á_√˛ÏË÷ ◊Λ ¬flÌ, ’fl_÷ ±ı ’fl‰Ã˘ Ïÿ‰Á¤flfi˘ ±Î_¬ı
ÿıA›˘ ◊˛Ì-ÕÌ ±Ëı‰Î· fiÎÁÎfiÎ ¿LÀˇ˘·‹◊¿fiı ‹˘¿·‰Î‹Î_
¬«Î˝÷˘ Ë÷˘. ωflÎÀ VøÌfi ’fl ÏÕVM·ı ◊÷Î_ ◊˛Ì-ÕÌ ºU›˘fiı
’˘·ıfl˘≥Õ «U‹Î_ ‰Õı ±‰·˘@›Î ’»Ì ±fiı ¬Õ¿˘fiÎ ¿ıÏ‹¿·
⁄_‘ÎflHÎfiı ·√÷˘ ÕıÀÎ ’HÎ ‰Î_E›Î ’»Ì Á_¢‘¿˘fiı …ı ÷ı
25
 dff;f: 8f>df

›Îfifi˘ ⁄ÌΩ Ïÿ‰Áfi˘ wÀ …ı‰Î »Ì»flÎ √˘⁄Î ’fl ·ı„LÕo√ ¿›* Ë÷_. (Á΋ıfiÎ ’Îfiı
fiyÌ ¿flÌ ÷ı fi ˘ ¿QM›Ò À fl fi¿Â˘ …\±˘.) ±ËŸ «Îflı¿ ±⁄… ‰Ê˝ ’Ëı·Î_ ‹˘ÀÎ ¿ÿfiÎ
’˛˘√˛Î‹ ÀˇÎLÁ‹ÌÀ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ·CÎ√˛Ëı ’»ÕÎÀ ¬Î‘Ì Ë÷Ì. √˘⁄Î fi∞¿ ¤Ò÷¿ÎÏ·fi fiÿÌfi˘
Œ@÷ «Îfl ¿·Î¿ ‹‚÷Î Ë÷Î. 40 Ï¿·˘‹ÌÀfl ’ˢ‚˘ ±fiı 900 Ï¿·˘‹ÌÀfl ·Î_⁄˘ ’À
±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀfiı ÷I’Òfl÷_ Ë÷˘, …ı ˉı ¿˘fl˘ ’Õu˘ Ë÷˘. ±Î‹ »÷Î_ √Áı‰ øıÀfl fl«Î›˘
¤Ò·Ì ±ı¿·Î „V’ÏflÀfiÌ ‰Î÷ I›Îflı fl_√ı«_√ı ‰Ëı÷Ì fiÿÌfi_ ’ÎHÎÌ ÷ı‹Î_ ¤flΛ_ Ë÷_ ±fiı
¿fl˘ ÷˘ Á_¢‘¿˘±ı ÷Î⁄Õ÷˘⁄ ·Î_⁄˘ Á‹› …‚‰Î›_ Ë÷_, ±ıÀ·ı „V’ÏflÀ ›Îfifiı I›Î_
fiÎÁÎfi_ ¿LÀˇ˘· ‹◊¿
ω«ÎflÌ ·ı‰_ ’Õı ¿ı ÷ıfiı ±‹¿ ∞‰V≤„WÀfiÎ_ Á_¿ı÷˘ ‹‚Ì ±Î‰‰ÎfiÌ Á_¤Î‰fiÎ Ë÷Ì.
’ÎÁÎÕıfiÎ, ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›Î flÁ’˛ÿ ¬Õ¿fiÌ ‰‘ fi∞¿ ±˘’fl˚ÀuÒÏfiÏÀfi_ V◊Îfi „V’ÏflÀfiı ±fi·ZÎÌ ‹_√‚fiÌ
Á‹› — ⁄’˘flfiÎ 3 — 00 — 00 …‰Îfi˘ ±Îÿı ‹˘¿·‰˘ ¿ı ÿÒfl Ï⁄·¿<· ’λ·Ì ÁÎ≥Õı ‹ıÏflÏÕ±ÎfiÌ M·ıfi‹ ¿Ëı‰Î÷Î ±ı¿oÿflı
fi…flı «Õ÷Ì ⁄Ì∞ Ïÿ·«V’ Á’ÎÀ ‹ıÿÎfi‹Î_ 1.940 ÿÏZÎHÎ ±_ZÎÎÂı ÷◊Î 5.520 ’Ïç‹
¤ÒV÷flÌ› fl«fiÎ ÷flŒfi˘ ¬ÎÕÎ flı¬Î_Âı Ë÷_. ⁄ıµ ›Îfi˘ ±ı¿‹ı¿ ¿fl÷Î_ 11,500 Ï¿·˘‹ÌÀfl
±fiı Àı¿flÎ flÏË÷fi˘ fi‰˘ ‹Î√˝ »ıÀı Ë÷Î_. ’ÏflHÎ΋ı ±ËŸ CÎÏ՛΂˘‹Î_ ⁄÷ÎT›_ »ı ÷ı‹ ⁄Lfiı
÷ıfiÎ ‹ÎÀı ±Î_¿‰˘? À>_¿‹Î_, V◊‚˘fiÎ ·˘¿· ÀÎ≥‹ ‰E«ı Ïÿ‰ÁflÎ÷fi˘ (·√¤√ ⁄Îfl
«Îfl ¿·Î¿ ±I›_÷ ‹Ëk‰’ÒHν ¿·Î¿fi˘) Œfl¿ ’ÕÌ …÷˘ Ë÷˘. ⁄ıµ Ãı¿ÎHÎı ÁÒ›˘˝ÿ› ⁄Îfl
ÁÎÏ⁄÷ ◊÷Î Ë÷Î, ¿ı‹ ¿ı ±ı ¿·Î¿fiÎ ±Î_÷flı ◊Λ, ±ıÀ·ı ’ÎÁÎÕıfiÎ ¿LÀˇ˘·‹◊¿fiÎ
Á‹›√΂ÎfiÌ ’ÒHÎνËÒÏ÷‹Î_ ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ΩB≤÷ flËÌ ‰ÎflÎŒfl÷Ì ⁄ı› fl˘⁄˘ÏÀ¿ ›Îfi˘ ‹ÎÀı
„V’ÏflÀfiÎ ∂÷flÎHÎfi_ V◊‚
«_ÿ Ï‹ÏfiÀ˘ ⁄Î¿Ì flËÌ Ë˘› ’˛¤Î÷fi˘ ¿>¿Õ˘ ⁄˘·Î‰‰˘ ’Õ÷˘ Ë÷˘.
√Áı‰ øıÀfl I›Î_ ‹_√‚ ’fl „V’ÏflÀfiÎ M≤J‰ÌfiÎ ¿ı·ıLÕfl ‹…⁄ ±ÎÂflı 90 Ïÿ‰Á ±fiı ‹_√‚fiÎ
Á‹› — Á‰ÎflfiÎ 07 — 42 — 07
·˘¿· ÀÎ≥‹ ±fi Á Îfl ¿ı·ıLÕfl ’˛‹ÎHÎı 87.6 Ïÿ‰Á/sol «Î·fiÎflÎ ±Î‰Î fl˘Ï…_ÿÎ
ÁÒ›˘˝ÿ›fi˘ ‰¬÷ ±Î‰Ì …÷˘ ‹_√‚fiÎ ÀÎ≥‹ ‹…⁄fiÌ ÏflVÀ ‰Î˜« ÷ˆ›Îfl ¿flfiÎfl CÎÏÕ›Î‚Ì √ıfl˘ ±ıLÁÏ·˝›Îfi
Ë÷˘. ±Î Á‹›√΂Î
ÿflQ›Îfi ¿LÀˇ˘· ‹◊¿fiÎ ⁄‘Î
ÀÌ‹ÁP›˘±ı ΩB≤÷ ÷ı‹…
±ı¿Î√˛ flËı‰_ ±Ïfi‰Î›˝ Ë÷_.
fl˘…ıfl˘… «Îfl ¿·Î¿fi˘ ±ı
“√ı’” ±Î√·Î Ïÿ‰Á ¿fl÷Î_
±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀfiÎ ∂÷flÎHÎfi_ V◊‚
·√¤√ 40 Ï‹ÏfiÀ ‹˘Õ˘ Âw
‹ıÏflÏÕ±ÎfiÌ M·ıfi‹ ◊Λ ±fiı 40 Ï‹ÏfiÀ ‹˘Õ˘
Á‹› — flÎÏhÎfiÎ 07 — 40 — 58
’Òfl˘ ◊Λ ±ı ‹ÁÌ⁄÷ ÷˘ ΩHÎı
¿Î›‹fiÌ, ‹ÎÀı …ı‹fiı ’˘÷ÎfiÌ ÁΩ√÷Î ±fiı Á÷¿Û÷Î ’fl
Á_’ÒHν ¤fl˘Á˘ fi ˢ› ±ı‰Î ÀÌ‹ÁP›˘ accelerometer/
’˛‰ı√‹Î’¿ (¿Ë˘ ¿ı {À¿Î‹Î’¿) ÏflVÀ ‰Î˜« ’ËıflÌ flά÷Î
Ë÷Î. Ë·fi«·fi ¿fl÷˘ ËÎ◊ Ïfi„Wø› ◊›Îfi_ ±ı·Îfi ¿fl‰ÎfiÌ
…‰Î⁄ÿÎflÌ ±ı hÎÌ∞ ¿Î_ÕÎ CÎÏ՛΂fiÌ!
±Î ⁄‘Ì ÷¿·ÌŒ˘fiı ˉı ⁄ı ‰Õı √HÎÌ fiά˘, ¿ı‹ ¿ı
ΩL›±ÎflÌ 3, 2004 ‰ÌI›ÎfiÎ ¿ıÀ·Î¿ Á‹› ’»Ì ‹_√‚fi˘
¬˘‚˘ ±ı¿·_ „V’ÏflÀ ¬Ò_ÿ÷_ fi Ë÷_. hÎÌ…ı ±Ã‰ÎÏÕ›ı ÷ıfiÎ
ΩıÕ¿Î ›Îfi ±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀfiÎ Ï‹Âfifi˘ ’HÎ ±Îfl_¤ ◊›˘
Ë÷˘. ⁄ıµ ›Îfi˘fiÎ_ ±ıÕˇıÁ ’λÎ_ …\ÿÎ_ Ë÷Î_. „V’ÏflÀı ‹_√‚fiÎ
14.570 ÿÏZÎHÎ ±ZÎÎ_Âı ÷◊Î 175.480 ’Ò‰˝ flı¬Î_Âı ·√¤√
160 Ï¿·˘‹ÌÀflfi˘ T›ÎÁ ‘flΉ÷Î √Áı‰ øıÀfl fi΋fiÎ fl¿Î⁄Ì
26 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 dff;f: 8f>df
ø‹fi˘ “ËÎÕÛ ±ıLÕ ŒÎVÀ” ÷¿Îÿ˘ Ωı÷Î_ ¿LÀˇ˘·‹◊¿‹Î_ ‹ÎÁ˝
@·Î˜¿fiÌ ÷◊Î ‹ÎÁ˝ ‰Î˜«fiÌ ’˛I›ZÎ ‹˘…^ÿ√Ì ±Ïfi‰Î›˝ ⁄fiÌ.
’ÎÁÎÕıfiÎ, ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›ÎfiÎ V◊ÎÏfi¿ ÀÎ≥‹ ±fiı ¤Îfl÷fiÎ
VÀÎLÕÕÛ ÀÎ≥‹ ‰E«ı ÷ıfl ¿·Î¿fi˘ ÷ŒÎ‰÷ ±Œfl ˢ‰Îfiı ¿ÎflHÎı
’ÎÁÎÕıfi΋Î_ ‹K›flÎÏhÎfiÎ 12—00 ‰ÎB›Î ˢ› ÷˘ «˘yÁ
flÌ÷ı ±ı‹ ¿ËÌ Â¿Î› ¿ı ¤Îfl÷‹Î_ ⁄’˘flfiÎ 1—00 fi˘ À¿˘fl˘
’Õu˘ ˢ‰˘ Ωı≥±ı, ’HÎ ÷ŒÎ‰÷ F›Î_ fl˘…ıfl˘… «Î·ÌÁ
Ï‹ÏfiÀfiÎ ÿflı ⁄ÿ·Î›Î ¿fl÷˘ ˢ› I›Î_ √HÎ÷flÌ ¿ıÀ·Ì
…ŒÎ‰Î‚Ì ⁄fiı ? ±Î‹ »÷Î_ fiÎÁαı ‹ÎÁ˝ @·Î˜¿ ±fiı ‹ÎÁ˝
‰Î˜« ÷ˆ›Îfl ¿flΉ‰Î ‹ÎÀı µI’Îÿ¿˘fiÎ ÿÎHÎÎ «Î_M›Î I›Îflı
@›Î_›◊Ì µIÁÎË…fi¿ ’˛Ï÷¤Î‰ fi ‹Y›˘.
⁄‘Ì ÏÕÏ…À· @‰ÎÀÛ˚{ CÎÏ՛΂˘ Ïÿ‰ÁfiÎ 24 ¿·Î¿,
¿·Î¿fiÌ 60 Ï‹ÏfiÀ ±fiı Ï‹ÏfiÀfiÌ 60 Áı¿LÕ ·ı¬ı Á‹›fi_
’√ıv_ flά÷Ì ‹Î≥ø˘Ï«’ ‰Õı ⁄fi÷Ì Ë÷Ì. Ï‹Ïfi‹‹
10,000 ÏflVÀ ‰Î˜«fi˘ ±Î˜ÕÛfl ‹‚ı ÷˘ … µI’Îÿ¿˘fiı
Á‹›‹Î’fifi˘ ⁄Ïfi›ÎÿÌ œÎ_«˘ ⁄ÿ·‰Îfi_ ’˘ÁΛ ÷ı‹ Ë÷_.
Ï‹¿ıÏfi¿· CÎÏ՛΂fiÎ_ ÿÎ_÷‰Î‚Î_ «ø˘fiÌ ÏÕ{Î≥fi ’HÎ ±ı …
flÌ÷ı ’‹ı˝fiLÀ Ë÷Ì. µI’Îÿ¿˘±ı ËÎ◊ ¨«Î ¿flÌ ÿÌ‘Î I›Îflı
fiÎÁ΋Î_ CÎÏ՛΂fiÌ Á‹V›ÎfiÎ ÏfiflοflHÎ ‹ÎÀı Ïfi‹Î›ı·Î ⁄ı
Á_¢‘¿˘fiı ◊›_ ¿ı ÏflVÀ ‰Î˜«fi_ ±fiı ‰Î˜· @·Î˜¿fi_ Ïfl’ıÏfl_√
¿Î‹ ËÎ◊ ’fl ·ı÷Î ±fi¤‰Ì ¿ÎflÌ√fl˘ ±ı ¿Î›˝‹Î_ ÷ı‹fiı
¿ÿΫ ‹ÿÿw’ ⁄fiı. ’ÎÁÎÕıfiÎfiÌ ±ÎÁ’ÎÁfiÎ_ ¿ıÀ·Î_›
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
ÂËıfl˘‹Î_ ÷ı±˘ ŒflÌ ‰Y›Î. ·˘Á ±ıL…ıÏ·Á‹Î_ ’HÎ ›Î_Ïhο
CÎÏ՛΂˘ ‰ı«÷Î ±fiı Ïfl’ıfl ¿fl÷Î ÿ¿ÎfiÿÎfl˘fiÌ ‹·Î¿Î÷
·Ì‘Ì. Á˙fi˘ ±ı¿ … ‹÷ ’Õu˘ — Ïÿ‰ÁfiÎ 24 ¿·Î¿, 39
Ï‹ÏfiÀ ±fiı 35.2 Áı¿LÕfi˘ “±’ÒHÎÎ*¿ Á‹›” flÏ…VÀfl ◊Λ
±ı flÌ÷ı «ø˘‹Î_ ÿÎ_÷Îfi_ ±Î›˘…fi ¿fl‰_ Â@› fi Ë÷_.
¿˘≥ ⁄Ì∞ flÌ÷ ¬flÌ ?
¿ı‹ fiÏË ? Ïÿ‰Á˘ ’»Ì Á_¢‘¿˘fiı ¿ıÏ·Œ˘Ïfi˝›ÎfiÎ
16,500 fiÌ ‰V÷̉΂ΠϋÏfi ÂËıfl ‹˘LÀˇ˘Á‹Î_ ËLfifl⁄Î…
CÎÏÕ›Î‚Ì √ıfl˘ ±ıLÁÏ·˝›Îfifi˘ ¤ıÀ˘ ◊›˘, …ıfiÌ ’ÎÁı
CÎÏ՛΂fiÌ flŒ÷Îflfiı «˘‰ÌÁ ¿·Î¿ÿÌà 39.5 Ï‹ÏfiÀ …ıÀ·Ì
CÎÀÎÕ‰Îfi˘ …\ÿ˘ fiÁ¬˘ Ë÷˘. ‹ÎÁ˝ @·Î˜¿ ±fiı ‹Î«˝ ‰Î˜«
⁄fiΉ‰Îfi_ ¿Î‹ ÷ıHÎı ’ˆÁÎfiÌ ·Î·«ı fiÏË, ’HÎ «ı·ıL… ÷flÌ¿ı
V‰Ì¿Î›*--¬ÎÁ ¿flÌfiı ±ı‹ ΩH›Î ’»Ì ¿ı ’˛›ÎÁ Ωı ÁŒ‚
flËı ÷˘ ÷ıHÎı ⁄fiΉı·Ì CÎÏ՛΂˘ „V’ÏflÀ ÷◊Î ±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀ
ÁÎ◊ı »ı¿ ‹_√‚ ’fl …‰ÎfiÌ Ë÷Ì. fiÎÁÎfiÎ V’ıÁ ÏflÁ«˝‹Î_
›˘√ÿÎfi ±ÎM›Îfi˘ ·ËΉ˘ ‹‚ı ±ı ⁄Ì…_ ±Î¿Ê˝HÎ Ë÷_.
√ıfl˘ ±ıLÁÏ·˝›ÎfifiÎ ‹√…‹Î_ fl‹÷Ì ÷fl¿Ì⁄ ±Ï÷
Á΋ÎL› Ë÷Ì. ›Î_Ïhο ¿Î_ÕÎ CÎÏ՛΂fiı M≤J‰ÌfiÌ 100 Ï‹ÏfiÀ
= ‹_√‚fiÌ 97.33 Ï‹ÏfiÀfiÎ flıϱ˘‹Î_ ‘Ì‹Ì ’ÎՉΠ‹ÎÀı
÷ı «˘yÁ ‰…fifi_ ÁÌÁ_ ‰Î’fl‰Î ‹Î√÷˘ Ë÷˘. ÏflVÀ ‰Î˜«‹Î_
·˘·¿fi_ ¿Î›˝ ±ÿÎ ¿fl÷Î ⁄ı·ıLÁ TËÌ· ’fl ÁÌÁÎfiÌ ¿HÎÌ
…ÕÌ ·ı‰Î›, ±ıÀ·ı ÷ıfi_ ÿ˘·fi/oscillation ‰…fifiÎ ÁÌ‘Î
27
 dff;f: 8f>df

±fi’Î÷‹Î_ ‘Ì‹_ ’ÕÌ Ω› ÷ı‹ ¿LÀˇ ˘ ·‹◊¿‹Î_ fiÎÁÎfiÎ

Ë÷_. ¿LÀˇ˘·‹◊¿fiÌ ‰Î˜· @·Î˜¿ ‹ÎÀı Á_  ˘‘¿˘fiÌ ⁄Λ˘·˘Ï…¿·
’HÎ ±ı … ÁÎÿÌ ¿fl΋÷ ›˘…‰Îfi_ @·Î˜ ¿ fi˘ ÁËı … ’HÎ
±ıLÁÏ·˝›Îfiı fiyÌ ¿›*. ’˛ı„@À¿· flÌ÷ı ±ı ‘Õ˘ fi flè΢. Ëo‹ıÂÎ
¿fl΋÷fiı ·Î√ ’ÎÕ‰Îfi_ ¿Î‹ Ωı ¿ı ±ıLÁÏ·˝›ÎfifiÌ 24 ¿·Î¿fiÎ ·›fiı
‘Ìfl… ‹ÎÀı ¿Á˘ÀÌ…fi¿ fỉÕu,_ ¿ÎflHÎ ¿ı ÁÌÁÎfi˘ ⁄ÎflÌ¿ ±fiÁfl÷Ì ÷ı ÂÎflÌÏfl¿
ÿÎH΢ ⁄ı·Lı Á TËÌ· ÁÎ◊ı …ÕuÎ ’»Ì ÏflVÀ ‰Î˜«fiÌ √Ï÷ωϑ CÎÏ՛΂fi˘ ø‹ ÏfiƒÎfiÎ
’fl ÷ıfiÌ ·Î_⁄Î Á‹›ı ’Õ÷Ì Á‹„E«÷ ±Áflfi_ Ï«hÎ V’WÀ ‹ÎÁ˝ @·Î˜¿ ⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı ±ıLÁÏ·˝›Îfiı Á÷÷ ⁄ÿ·Î›Î ¿fl÷Î
Á΋ÎL› ¿Î_ÕÎ CÎÏ՛΂fiÌ «˘À·Ì ‹_÷flÌ
◊‰Î‹Î_ Ïÿ‰Á˘ fiÌ¿‚Ì …÷Î Ë÷Î. Á‹›fiı ·Ì‘ı ±ıÀ·Ì Ëÿı
Á‹›fiÎ ⁄«Î‰ ‹ÎÀı ÷ıHÎı ÁÌÁÎfiÎ …\ÿÎ …\ÿÎ ‰…fi‰Î‚Ì ¬˘fl‰Î›˘ ¿ı Á_¢‘¿˘ @›Îflı¿ ⁄’˘flfi_ ·L« ’fl˘Ïœ›ı 4—00
Á΋ÀÌ CÎHÎÌ ÏflVÀ ‰Î˜« ±…‹Î›Â Ëı flÎ¬Ì ±fiı ÷ı ’ˆ¿Ì ‰ÎB›ı ·ı÷Î Ë÷Î ±fiı flÎÏhÎfiÎ ÏÕfiflfi˘ ‰Îfl˘ ¤fl⁄’˘flı
Á«˘À÷ÎfiÌ ‰‘ Ïfi¿À ’ˢӫı·Ì ÏflVÀ ‰Î˜«‹Î_ …wflÌ Á‘ÎflÎ 12—00 ‰ÎB›ı ±Î‰÷˘ Ë÷˘. hÎHÎ ‹ÏËfiÎ Á‘Ì ‹ÎÁ˝ ÀÎ≥‹
¿flÌ ⁄ı ‹ÏËfi΋Î_ ±ı‰Ì ¿Î_ÕÎ CÎÏ՛΂ ⁄fiÎ‰Ì ¿ı …ı «˘‰ÌÁ ‹…⁄fiÌ ’΂Ìfiı ¿ÎflHÎı Á˙ hÎÎÁÌ √›Î ±fiı fiı‰_ Ïÿ‰Á ’»Ì
¿·Î¿ı Œ@÷ 10 Áı¿LÕ ’Òfl÷Ì ‹_√‚fiÎ Á‹›◊Ì …\ÿÌ ’Õ÷Ì ‹_√‚ ’fl ⁄ı› ±_÷ÏflZΛÎfi˘ Ë∞ ÁÏø› ˢ‰Î »÷Î_
Ë÷Ì. √ıfl˘ ±ıLÁÏ·˝›Îfiı ÷ı ‹Î‹Ò·Ì ZÎÏ÷ ’HÎ Á‘ÎflÌ ·Ì‘Ì. Á_¢‘¿˘±ı ’˘÷Îfi˘ ÏfiI›ø‹ ‹ÎÁ˝ ÀÎ≥‹fiı ⁄ÿ·ı ±◊˝
±Î ÏflVÀ ‰Î˜« ’˛‹ÎHÎı ‰‘ ’Î_«Á˘ fi_√ ⁄fiΉ‰Îfi_ ¿Î‹ ÀÎ≥‹fi˘ ¿flÌ fiÎA›˘. hÎHÎ ‹ÏËfiÎ ·Î_⁄Ì ¿Á˘À̱ı ÿı¬ÎÕÌ
I›Îfl ’»Ì ÁËı·_ Ë÷_. ¿LÀˇ˘·‹◊¿fiÌ ‰Î˜· @·Î˜¿ ’HÎ ±Î‰Î ±ÎM›_ ¿ı µIøÎ_Ï÷fiÎ_ ·Î¬˘ ‰Ê˝‹Î_ ’ÁÎfl ◊›Î ⁄Îÿ melato-
… ’˛›˘√ÎI‹¿ ŒıflŒÎfl˘fiÎ ±_÷ı ⁄fiÌ. 2003 ‹Î_ „V’ÏflÀ nin fi΋fiΠˢ‹˘˝ L ÁfiÌ ÁÒ « fiÎ ‹ … ⁄ Œ@÷ M≤J‰ÌfiÎ
÷◊Î ±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀ ‹_√‚›ÎhÎÎ ’fl fl‰ÎfiÎ ◊›Î_ I›Îflı ‰ÌΩb Ïÿ‰ÁflÎ÷fiı ±fiÁfl÷Ì ‹fiW›fiÌ ⁄Λ˘·˘Ï…¿· @·Î˜¿fi˘
Áfl¿ÌÀ ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·Ì ‹ÎÁ˝ CÎÏ՛΂˘ ⁄Lfiı ›Îfi˘‹Î_ Ë÷Ì. ’fl√˛ËfiÎ Ïÿ‰ÁflÎ÷ ÁÎ◊ı ‹ı‚ Ω‹ı fiÏË.
⁄ıµ‹Î_ ÁıÀ ¿flΛı·˘ Á‹› ÿı¬Ì÷Ì flÌ÷ı …\ÿ˘ Ë÷˘. „V’ÏflÀfiÌ ±Î ‰¬÷ı fiÎÁÎfiÎ Á_¢‘¿˘ ±ıÀ·ı … ¬ »ı ¿ı ‹Î«˝
(⁄ı¿-±’ ÁÏË÷fiÌ) CÎÏ՛΂˘ ÷ıHÎı ‹_√‚fi˘ ·Î˜¿· ÀÎ≥‹ ÿÂν‰÷Ì CÎÏ՛΂, …ı fiÎÁαı ÷ıfiÎ Á_¢‘¿˘fiı ±Î’Ì 11, 2006 fiÎ fl˘…
F›Î_ ±ßı ¶Îfl¿Î ¿›* ±ı √Áı‰ øıÀflfi˘ ‹_ √ ‚fiÌ ¤˛ ‹ HοZÎ΋Î_
·˘¿· ÀÎ≥‹ ⁄÷Ή÷Ì Ë÷Ì, F›Îflı ’˛ ‰ ı  ı ·  _ ÷ı ‹ fi _ ·ı À ı V À
±Î˜’fl˚ÀuÒÏfiÏÀfiÌ CÎÏ՛΂˘‹Î_ Á‹› ±_÷ÏflZΛÎfi Mars Recon-
÷ı fi Î ·˘¿· ±ı Õ ˇ ı Á ‹ı Ï flÏÕ±ÎfiÌ naissance Orbiter ‹_√‚
M·ıfi‹fi˘ Ë÷˘. ’fl «·¿«·Îb_ fl‹‰Îfi _
±Î ⁄Lfiı ±_÷ÏflZΛÎfi˘ ‹ÎÀı fiyÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ωfl΋fi˘ ±ı ÿ˘fl
◊›ı·Î 90 Ïÿ‰ÁfiÎ Ï‹Âfi ÿflQ›Îfi ¿ıÀ·˘ ‰¬÷ «Î·‰Îfi˘ ?
⁄‘Ì ‹ÎÁ˝ @·Î˜¿ ±fiı ‹ÎÁ˝ ‰Î˜« ÷ı‹fi_ ⁄ı ± ı ¿ ‰Ê˝ ’»Ì ‰‘ ⁄ı
¿Î›˝ ›_hΉ÷˚ ⁄Ω‰÷Ì flËÌ, ’HÎ fl˘⁄˘ÏÀ¿ ‹˘⁄Î≥· ›Îfi˘
fiÎÁÎfiÎ ¿Î›Î˝·›fiÌ ÿ̉ηı ·√ÎÕı·Ì “‹_√·CÎÕÌ” ‹_√‚fiÎ ’˛‰ÎÁı …‰ÎfiÎ_ »ı
±fiı ÷ı‹fi_ ‰ˆiÎÎÏfi¿ Ï‹Âfi
¿ÿΫ ‹ÏËfiα˘ Á ‘ Ì
·_⁄ΉÎfi_ »ı. fiÎÁÎfiÎ_ ⁄ÌΩ_
Ï‹Âfi˘ ’HÎ M·ÎÏfi_ √ fiÌ
±‰V◊΋Î_ »ı . ¿Ëı ‰ Îfi _
÷ÎI’›˝ ±ı ¿ı À>_¿ Á‹› ’»Ì
fiÎÁÎfiÎ Á_¢‘¿˘ ‹ÎÀı ‰‚Ì
’λ˘ ¬flÎ⁄ Á‹›
±Î‰‰Îfi˘ »ı. ±Î Á‹›
±ıÀ·ı ‹ÎÁ˝ ÀÎ≥‹ !à
28 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 cqf:,f 5f]qs6f:

ÿÒflfiÎ ¤÷¿Î‚‹Î_ ÁflÌ √›Î »÷Î_ ’HÎ

gfjfl n]Lgfiffgf[ gfs: afgffjfl ‰÷˝‹Îfi‹Î_ …ı‹fiΠωÂı ‰Î_fl‰Îfl ««Î˝

◊÷Ì Ë˘› ±ı‰Î_ ±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿ ’Îh΢
¿ıÀ·Î_ ? Á_A›Î ±Î_√‚ÌfiÎ ‰ıœı √HÎÌ
¿Λ ±ıÀ·Ì ˢ›. ÏøVÀ˘Œfl ¿˘·Q⁄Á

n[gffz Lczf[VsdfVctiffzf[ O fi΋fi_ ’ÎhÎ ±ı‰_ … »ı. ’Î_« ÁÿÌ

’Ëı·Î_ ±ı ÁÎ√fl¬ıÕ< ±‰ÁÎfi ’ÎQ›˘
±fiı »÷Î_ ±Î…ı V’ıfi, ≥ÀÎÏ·, √˛ÌÁ
±fiı ’˘÷˝√η …ı‰Î ÿı¢ ‹ÎÀı ÷ı

LE;8f[oz sf[,fdaf;f fl˘Ï…_ÿÌ ««Î˝fi˘ ωWΛ ⁄L›˘ »ı

≥.Á. 1506 ◊Ì ≥.Á.2006. ±Î_¿Õ˘ Ωÿ≥ »ı. ⁄flÎ⁄fl 500 fi˘ »ı. √˛ÌÁfiÎ Ï«±˘Á fi√flfiÌ ‹ÎÀÌ flÎ÷Î
V’ıfifiÎ ÁÎ√fl¬ıÕ< ÏøVÀ˘Œfl ¿˘·Q⁄Áı V’ıfifiÎ ‰ı·Îÿ˘Ï·ÿ fi√fl‹Î_ »ıS·˘ f‰ÎÁ fl_√fiÌ »ı. ±Î‹, fiyÌ ¿˘·Q⁄Áfi_
·Ì‘˘ ÷ıfiı ±Î‰÷Î ‹ÏËfiÎfiÌ ‰ÌÁ‹Ì ÷Îfl̬ı ’Î_« ÿΛ¿Î ’ÒflÎ ◊Λ »ı. 2006fi_ …L‹V◊‚ Ï«±˘Á fi√fl ˢ‰_ Ωı≥±ı.
‰Wν ¿˘·Q⁄ÁfiÌ 500 ‹Ì ’ÒH›Ï÷Ï◊fi_ »ı, ‹ÎÀı V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı V’ıfi ‹ÎÀı ÷ı ¿›Î ÿıÂfi_ ·˘Ï…¿ ¿ıÀ·Ì Ëÿı ÁΫ_?
±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿ º„WÀ±ı ›Îÿ√Îfl ÷ı‹… ‹Ëk‰fi_ »ı. ¿˘HÎ ΩHÎı, ’fl_÷ ÿ̉Π…ı‰Ì V’WÀ ‰Î÷
‹ÎhÎ V’ıfi ‹ÎÀı fiÏË, ≥ÀÎÏ·, ’˘÷˝√η ±fiı √˛ÌÁ ‹ÎÀı ’HÎ 2006 fi_ ‰Wν ±ı À ·Ì ¿ı ÏøVÀ˘Œfl ¿˘·Q⁄Áfi _
›Îÿ√Îfl ¬w_, ¿ı‹ ¿ı ¿˘·Q⁄Áfiı ±ı «Îflı› ÿı¢ ’˘÷Îfi˘ ¤ÒÏ‹’hÎ √HÎΉ÷Î ±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿ ‹Ëk‰ Ωı÷Î_ «Îflı›‹Î_◊Ì
±ÎT›Î »ı. ≥ÀÎÏ·fiÎ Ï…fi˘±Î fi√fl ¬Î÷ı 1450fiÎ ±flÁ΋Î_ ¿˘·Q⁄Áfi˘ ±ı¿ı› ÿı ±ı ÁÎ√fl¬ıÕ< ÁÎ◊ı ’˘÷Îfi_
…L‹ ◊›˘ ˢ‰ÎfiÌ fi˘Ó‘ ÷‰Îfl̬¿Îfl˘±ı ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ·Ì‘Ì »ı, ±ıÀ·ı ¬w_ Ωı÷Î_ fi΋ ΩıÕuΠωfiÎ flËÌ Â¿÷Îı fi◊Ì.
÷ı ‹Ò‚ ≥ÀÎÏ·›fi √HÎΛ. ’fl_÷ V’ıfi‹Î_ ±ı ÁÎ√fl¬ıÕ<fi_ ±‰ÁÎfi ◊›_ ˢ‰Î◊Ì ’ÏflHÎ΋ı ±Î…ı ±ÎÀ·Î_ ‰WÎı̋› …√÷fiÎ
±ı ÿıÂfiÎ ·˘¿˘ ±Î…fiÌ ÷Îfl̬ı ’HÎ ¿˘·Q⁄Áfiı V’ıÏfi √HÎı »ı. ’˘÷˝√ηfiÎ ≥Ï÷ËÎÁ¿Îfl˘ ‹ÎÀı ±fikÎfl flËı·˘
≥Ï÷ËÎÁ¿Îfl˘ ‹…⁄ ¿˘·Q⁄Á ‹Ò‚ ’˘÷˝Ï√{ Ë÷˘--±fiı ÷ı ‰Î÷fiÌ ‹˘À΋Î_ Á‰Î· ±ı »ı ¿ı ≥.Á. 1492‹Î_
‹˘ÀÌ ÁÎÏ⁄÷Ì ±ı ¿ı ¿ıÏflÏ⁄›fi Á‹ƒfiÎ ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ÿÏZÎHÎ-’Ò‰ı˝ ¿ıÏflÏ⁄›fi
…\±ÎfiÎ ÀÎ’ ’fl ’√ ‹Ò@›Î ’»Ì ±ı ÀÎ’fiı Á‹ƒfiÎ ÀÎ’±˘ ’fl V’ıÏfi K‰…
@›Ò⁄Î ÷flÌ¿ı ÷ıHÎı ±˘‚¬ÎT›˘. “@›Ò⁄Δ ÂOÿ ’Ëı·‰Ëı·Ì ‰¬÷ ¬˘ÕfiÎfl ÏøVÀ˘Œfl
¿˘·Q⁄Áı ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ‰Î’›˘˝ ¿ı ±ı fi΋fi_ ¿˘·Q⁄Á ‹Ò‚ ¿›Î ÿıÂfi˘ Ë÷˘ ?
±ı¿ √΋ ’˘÷˝√η‹Î_ Ë÷_--±fiı ¿˘·Q⁄Áfi_ ≥Ï÷ËÎÁ …ıfi˘ …‰Î⁄ ±Î’Ì fi
÷ı …L‹V◊‚ Ë÷_. √˛ÌÁ ≥Ï÷ËÎÁ¿Îfl˘fi˘ flÎ√ Â@›˘ ÷ı Á‰Î·fiı ¿ÿΫ ωiÎÎfi ÁΘS‰
‰‚Ì ÁΉ …\ÿ˘ »ı. ÷ı‹fi_ ¿Ëı‰_ ±ı‹ »ı ¿ı ¿flÌ ±Î’ı ÷˘ ¿Ëı‰Î› fiÏË ! ±ı¿ ÷ÎΩ
¿˘·Q⁄Á Ωı ≥ÀÎÏ·›fi, V’ıÏfi ¿ı ’˘÷˝Ï√{ Á‹Î«Îfl ‰Î_«˘ — ±‹ıÏfl¿fi, …‹˝fi,
ˢ÷ ÷˘ ÷ıHÎı ’˘÷ÎfiÌ fi˘Ó‘’˘◊Ì ±ı ÿı¢fiÌ V’ı Ï fi ÷◊Î ≥ÀÎÏ·›fi
±Ï‘¿Ú÷ ¤ÎWÎÎfiı ⁄ÿ·ı ·ıÏÀfi ±fiı √˛Ì¿‹Î_ ∞‰Ï‰iÎÎfi̱˘fiÌ ±ı¿ ÀÌ‹ ±I›Îflı
¿ı‹ ·¬Ì Ë÷Ì ? ‰‚Ì ÷ı ’˘÷Îfiı “¿˘·Q⁄Á “¿˘·Q⁄Á ‹Ò‚ @›Î_fi˘?” ±ı Á‰Î·fi˘
ÿ ÀıflÎ w⁄˛Î” (Columbus of the Red Earth) µkÎfl ¢‘‰Î ‹ÎÀı ¤ıΩŒ˘ÕÌ ¿flÌ flËÌ
÷flÌ¿ı ÂÎ ‹ÎÀı ±˘‚¬Î‰÷˘ Ë÷˘ ? √˛Ì¿ »ı. …ıfiıÏÀ@ÁfiÌ ‹ÿÿ ÷ı‹HÎı ±ı ‹ÎÀı
≥Ï÷ËÎÁ¿Îfl˘fiÎ ‹÷ı Œ@÷ ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ¿ı ÏøVÀ˘Œfl ¿˘·Q⁄Á ·Ì‘Ì »ı. µkÎfl ¢‘‰Îfi_ ¿Î‹ »ı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 29
sf[,fdaf;f clzf[ s[ ctiffzf[ M
¿Õο> Ï À› _ , ’HÎ flÌ÷ ÏÁQ’· »ı .
¿˘·Q⁄ÁfiÎ_ ËÎÕ¿Î_ fi  _ ÕÌ.±ı fi .±ı .
ÁıQ’Ï·_√ Á_¢‘¿˘±ı ¿flÌ fiÎA›_ »ı.
‹÷·⁄ ¿ı ÷ıfiÎ …ıfiıÏÀ¿ ¿˘Õ ’Îfl¬Ì
⁄÷ÎT›Î »ı . ˉı ÷ı ‹ fi _ ‹ı Ï «_ √
“¿˘·Q⁄˘” fi΋ ‘flΉ÷Ì ÿflı ¿
T›„@÷fiÎ ÕÌ.±ıfi.±ı. ÁÎ◊ı ÷ı±˘ ¿fl‰Î
‹Î√ı »ı. ±Î fi΋ ‘flΉ÷Ì T›„@÷
¿˘·Q⁄ÁfiÌ ‰÷˝‹Îfi ‰_Â… ˢ› ±ı
⁄fi‰ÎΩı√ ¬w_, ¿ı‹ ¿ı ¿˘·Q⁄Áfi_
±Á· fi΋ ÷˘ ¿˘·Q⁄˘ Ë÷ _ .
’˘÷˝√η, ≥ÀÎÏ·, √˛ÌÁ ÷◊Î V’ıfifiÎ_
±‹¿ ÂËıfl˘‹Î_ ¿˘·Q⁄˘ fi΋fiÌ CÎHÎÌ
T›„@÷ Á_¢‘¿˘fiı ‹‚Ì ’HÎ ±Î‰Ì »ı.
±Î ÿflı¿fiı ÷ı‹HÎı ’hÎ ·¬Ìfiı …HÎÎT›_
»ı ¿ı, “wfiÌ ’Ò_HÎÌ‹Î_ ‹˘œÎfiÌ ·Î‚/
saliva fi_ ±¿ı¿ ÁıQ’· ·≥ ÕO⁄Ì‹Î_
÷ı ÁıQ’· ‹˘¿·Ì ±Î’˘, …ı◊Ì ·Î‚fi_
ÕÌ.±ıfi.±ı. ’flÌZÎHÎ ¿flÌ Â¿Î› ±fiı
»ı‰Àı ±ı ’HÎ ΩHÎÌ Â¿Î› ¿ı ÷ıfi_
‹ı Ï «_ √ ¿˘·Q⁄ÁfiÌ ÕÌ.±ı fi .±ı .
ÏŒo√flÏ’˛LÀ ÁÎ◊ı ◊Λ »ı ¿ı fiÏË?”
Á_¢‘¿˘±ı ±Î… Ïÿfi Á‘Ì 250
…HÎÎ ’ÎÁı ·Î‚fiÎ fi‹ÒfiÎ ‹_√ÎT›Î
»ı. ÿflı¿fi_ ÕÌ.±ıfi.±ı. ÁıQ’Ï·_√
±I›Îflı ◊≥ flèÎ_ »ı. ÁıQ’Ï·_√ ’»Ìfi˘
±Î√Î‹Ì ÷⁄y˘ ¿˘·Q⁄ÁfiÎ
ÕÌ.±ıfi.±ı. ÁÎ◊ı ÷ı‹fi_ ‹ıÏ«_√ ¿flÌ
Ωı‰Îfi˘ »ı. ±ı¿Îÿfi_ ‹ıÏ«_√ fl¬ı ◊≥
√›_ ÷˘ ¿˘·Q⁄ÁfiÌ fiÎ÷-Ω÷ ωÂıfi_
ÁV’ıLÁ 500 ‰WÎı˝ ¬ÒS›_ Á‹Ωı !
“¿˘·Q⁄Á ‹Ò‚ @›Î_fi˘ ?” ±ı ‹tı
V’ıfi, ≥ÀÎÏ·, ’˘÷˝√η ±fiı √˛ÌÁ
‰E«ı «Î·÷Î ‰W΢˝fiΠω‰Îÿfi˘ »ıÕ˘
±Î‰Ì Ω› ±ı Â@› »ı. ≥Ï÷ËÎÁfiÎ
√˛_◊˘‹Î_ I›Îfl ’»Ì Á‘ÎflÎ ¿flΉΠ’Õı
±ı ’HÎ fiyÌ. ¿˘·Q⁄ÁfiÎ ¿ıÁ‹Î_
≥Ï÷ËÎÁfiÎ √˛_◊˘ ±Î‹ı› ⁄ÿ·‰ÎfiÌ
…wfl »ı, ¿ı‹ ¿ı fi‰Ì ÿÏfi›ÎfiΠ¢‘¿
÷flÌ¿ı ÷ıfiΠωÂı ⁄‘_ lıWÃ÷ΉΫ¿
Ï«÷fl‰Î‹Î_ ±ÎT› _ »ı . ¿˘·Q⁄Á
fi΋fiÎ ÏÁyÎfiÌ Œ@÷ ±ı¿ ⁄Î…\
30
ÿÂν‰‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı, F›Î_ ±ı¿ ‹ËÎfi ÁÎ√fl¬ıÕ< ÷flÌ¿ı ÷ıfi_ Ï«hÎ ÁÎŒ µ’ÁÌ
±Î‰ı »ı. ÏÁyÎfiÌ ’λ·Ì ⁄Î…\ Ωı‰ÎfiÌ ÷VÿÌ ±fiı¿ ≥Ï÷ËÎÁ¿Îfl˘±ı ·Ì‘Ì
fi◊Ì, F›Î_ ±ı¿ CÎÎ÷¿Ì, fiflΑ‹, ÿWÀ, ‹÷·⁄Ì, ·˘¤Ì ±fiı ÿ√ά˘fl T›„@÷
÷flÌ¿ı ¿˘·Q⁄ÁfiÎ_ ÿ½fi ◊›Î ωfiÎ flËı÷Î_ fi◊Ì.
¿˘·Q⁄ÁfiÎ_ V‰¤Î‰√÷ ·ZÎH΢fiı K›Îfi ’fl fi ·˘ ÷˘ ’HÎ ±ı¿ fiyfl
‰ÎV÷ω¿÷Î ±ı »ı ¿ı ÷ıfiı ±‹ıÏfl¿Îfi˘ ¢‘¿ ¿ËÌ Â¿Î› fiÏË, ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ
‹A› ¤ÒÏ‹ ’fl ’√ ‹Ò¿fiÎfl ÷ı ’Ëı·˘ ›fl˘’Ì ‰ËÎHΉÀÌ fi Ë÷˘. ¿Î_ÃÎ◊Ì ÿÒfl
±Î‰ı·Î ¿ıÏflÏ⁄›fi ÀÎ’±˘ Á‘Ì ’ˢӫÌfiı … ÷ıHÎı Á_÷˘WÎ ‹ÎL›˘ Ë÷˘. ±Î
ÀÎ’Á‹ÿΛfiÌ fi∞¿‹Î_ … 4,500 Ï¿·˘‹ÌÀfl ’ˢ‚Îı ¬_Õ ’◊flΛı·˘ »ı ±ı
’HÎ ÷ıfiı ¿ÿΫ ¬⁄fl fi Ë÷Ì. ‰‚Ì ÷ı ¬_Õ ¤Îfl÷ fiÏË, ±‹ıÏfl¿Î »ı ±ı ‰Î÷fi˘
’HÎ ÷ıfiı A›Î· fi Ë÷˘. ‰W΢˝ ’»Ì (1499‹Î_) ±‹ıÏfl√˘ ‰ıV’ÁÌ fi΋fi˘
≥ÀÎÏ·›fi ÁÎ√fl¬ıÕ< ±ı ¬_ÕfiÌ ‹A›¤ÒÏ‹ ’fl √›˘, ÷À‰÷a ’˛ÿı¢fi_ Á‰ı˝ZÎHÎ
¿›_˝ ±fiı ¢‘Ì ¿Îœu_ ¿ı ±ı ¤ÒÏ‹ ¿˘·Q⁄Áı ‘ÎflÌ ·Ì‘ı·Î ¤Îfl÷fiÌ fi Ë÷Ì.
V’ıfi◊Ì ÷ı »ı¿ ¿ıÏflÏ⁄›fi ÀÎ’±˘ Á‘ÌfiÌ ËΩfl˘ Ï¿·˘‹ÌÀflfiÌ ¿<· «Îfl
ÿÏfl›Î≥ ¬ı’ ¿flfiÎfl ¿˘·Q⁄Áfiı ÁÎ√fl¬ıÕ< ¤·ı √H΢, ’fl_÷ ‹ËÎfi ¢‘¿ ÷flÌ¿ı
÷ıfiı Ï⁄flÿΉ˘ ±ı ›˘B› fi◊Ì. ¿˘≥ fi‰Ì ¢‘ ¿fl‰Îfi_ ÷ıfiı ¿<÷ÒË· fi Ë÷_ ¿ı
ÿÏfi›ÎfiÌ ¤Ò√˘‚ ÷’ÎÁ‰ÎfiÌ ÷ıfiı ÷ηΉı·Ì fiˢ÷Ì. ‰ÎV÷‰‹Î_ ÷ıfi˘ V‰Î◊˝
‹ÎhÎ Á˘fiÎfiÎ √˘Ï’÷ ¤_ÕÎfl˘ ’΋‰Îfi˘ Ë÷˘. …‹ÌfiflV÷ı ±ıÏ›Îfi˘ ’˛‰ÎÁ
¬ıÕÌfiı ±Î‰ı·Î ‹ÁÎŒfl˘ ’ÎÁı◊Ì ÷ıHÎı ¤Îfl÷fiÌ Ωˢ…·Î·Ìfi˘ Ï«÷Îfl ÁÎ_¤Y›˘
I›Îflı Ï…_ÿ√Ì‹Î_ ’Ëı·Ì ‰Îfl ÷ıfiı ¤Îfl÷ …ı‰Î ÿı¢fiÎ Á_¤Ï‰÷ ¬ΩfiÎ ’΋‰ÎfiÌ
·Î·« ‰‚√Ì Ë÷Ì. ’fl_÷ ¤Îfl÷ ÷flŒ ÿ˘flÌ …÷˘ À>_¿˘ ±fiı ’˛‹ÎH΋Î_ ±˘»˘
Ωı¬‹Ì ÿÏfl›Î≥ ‹Î√˝ ÷ı ΩHÎ÷˘ fi Ë÷˘, ±ıÀ·ı ÁÎ√fl¬ıÕ ¿fl‰ÎfiÌ ÷̉˛ ≥E»Îfiı
÷ıHÎı ‰W΢˝ Á‘Ì ÿÎ⁄Ì flάÌ. ±ı¿ Ïÿ‰Á ›˘√Îfi›˘√ı ›fl˘’◊Ì ¤Îfl÷fi˘ ÿÏfl›Î≥
‹Î√˝ ⁄÷Ή÷˘ ±ı¿ ¬Îfi√Ì fi¿Â˘ ÷ıfiÎ ËÎ◊‹Î_ ±ÎT›˘. fi¿Â˘ ±WÀo’WÀo Ë÷˘,
»÷Î_ ¿˘·Q⁄Áfiı ÷ı‹Î_ ¤Îfl˘¤Îfl ÷J› …HÎΛ_, ±ıÀ·ı ¤Îfl÷›ÎhÎÎfi˘ ¬«˝ ±Î’Ì
¿ı ÷ı‰Î ¤Î‹ÎÂÎfiı ¢‘‰Î fiÌ¿‚Ì ’Õu˘.
ÁΈ ’Ëı·Ì ÀËı· ÷ıHÎı 1485fiÌ Áη‹Î_ ’˘÷˝√ηfiÎ flÎ…ÿfl⁄Îflı fiάÌ, ’fl_÷
flÎΩ±ı ÷ıfi˘ ’˛V÷Ή ±ı‹ ¿ËÌfiı Ã<¿flÎ‰Ì ÿÌ‘˘ ¿ı ¤Îfl÷fi˘ ’˛‰ÎÁ ÷ıHÎı ‘Λν
¿fl÷Î_ ±fiı¿ √H΢ ·Î_⁄˘, ¬«Î˝‚ ÷◊Î Ωı¬‹Ì Ë÷˘. ’˘÷˝Ï√{ flÎΩ±ı fifiˆ›˘
¤H›˘, ±ıÀ·ı Ë÷Π◊›ı·Î ¿˘·Q⁄Áı ±Î√Î‹Ì ÿV÷¿ V’ıfifiÎ flÎ…ÿfl⁄Îflı ÿÌ‘Ì.
flÎΩ ŒÏÕÛfiÎLÕ ÷ı‹… flÎHÎÌ ≥ÁÎ⁄ı·Îfiı ÷ı ‹Y›˘, ’fl_÷ ¿o≥ ‰Y›_ fiÏË. ¿˘·Q⁄ÁfiÎ
÷fl_√Ì ’˛V÷Ήfiı ÷ı‹HÎı› flÏÿ›˘ ±Î’Ì ÿÌ‘˘. ¿˘·Q⁄Á ŒflÌ Ë÷˘IÁÎË ◊›˘, ’HÎ
’˛›Ifi˘ ’Õ÷Î ‹Ò@›Î fiÏË. ¤Îfl÷›ÎhÎÎ ÷ıfiı ¿˘≥ ’HÎ ¤˘√ı ¿fl‰Ì Ë÷Ì, ±ıÀ·ı
ŒÏÕÛfiÎLÕfiı ÷◊Î ≥ÁÎ⁄ı·Îfiı flÌ{‰‰Î ‹ÎÀı ·Î√·√ÎÀ ÁÎ÷ ‰Wν ÷ı ‹J›˘. ÿfl
‰¬÷ı ¤Îfl÷fi_ ±œ‚¿ Á˘fi_ V’ıfifiÎ flÎ…ÿfl⁄Îflı ¬Õ¿Ì ÿı‰Îfi_ ’˛·˘¤fi ÷ıHÎı
flÎΩfiı ±ÎM›_. fiÁÌ⁄Ωı√ı 1492‹Î_ ÷ıfiÌ ±ı ·Î·«fiı flÎΩ-flÎHÎÌ ‰Â ◊›Î.
flÎF›fiÌ Ï÷ΩıflÌ ·√¤√ ¬Î·Ì Ë÷Ì, ±ıÀ·ı ÷Ï‚›_ ÁΉ ÿı¬Î‰Î ·Î√ı ±ı
’Ëı·Î_ ¿˘·Q⁄ÁfiÎ fi΋ı ±ı¿Îÿ …\√ÎflÌ ÿΉ ¬ı·Ì fiά‰ÎfiÌ ÷ı‹fiı ≥E»Î ◊≥.
¬«Î˝‚ ÿÏfl›Î≥ ’˛‰ÎÁfiı ŒÏÕÛfiÎLÕı V’˘LÁfl ¿›˘˝--±fiı ⁄ÿ·Î‹Î_ ¤Îfl÷fi˘ ·¬·Ò_À
¬Ωfi˘ V’ıfi ·Î‰‰Îfi_ ‰«fi ¿˘·Q⁄Á ’ÎÁı ·Ì‘_.
±Î˜√VÀ 3, 1492 fiÎ ±ˆÏ÷ËÎÏÁ¿ Ïÿ‰Áı “ÁÎL÷Î ‹ÎÏfl›Î”, “ÏfifiΔ ±fiı
“Ï’LÀΔ fi΋fiÎ_ hÎHÎ ‰ËÎH΢ ±fiı ¿ıÀ·Î¿ V’ıÏfi fiÎω¿˘ ÁÎ◊ı ‰Î…÷ı√Î…÷ı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 sf[,fdaf;f clzf[ s[ ctiffzf[ M

¿˘·Q⁄Á V’ıfifiÎ ’η˘Á ⁄_ÿflı◊Ì fl‰ÎfiÎ ◊›˘. ’˛‰ÎÁfiÌ ÏÿÂÎ ’Ïç‹ ÷flŒfiÌ ±Î fiÎω¿˘±ı ⁄‚’˛›˘√ ¿fl‰Îfi˘
’¿ÕÌ, …ı ¤Îfl÷fiÎ ÿÏfl›Î≥ ‹Î√˝ ¿fl÷Î_ Áÿo÷fl ±‰‚Ì Ë÷Ì. ⁄ı ‹ÏËfiı ±Î˜@À˘⁄fl ‰Îfl˘ ±ÎT›˘ ¿ı ¿ı‹ ±ı ÷˘ ¿˘HÎ ΩHÎı,
12, 1492 fiÎ fl˘… ⁄’˘flı 2 ‰ÎB›ı ±ı¿ ÀÎ’fiÌ ‹A› ¤ÒÏ‹ ’fl ÷ıHÎı ’√ ’fl_ ÷  1493 ‹Î_ ¿˘·Q⁄Á 17
‹Ò@›˘. ¤ÒÏ‹ ¤Îfl÷fiÌ fiˢ÷Ì ÷ı‹ ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ’HÎ fi Ë÷Ì. ¿˘·Q⁄Á ‰ÎV÷‰‹Î_ …ËÎΩı‹Î_ ¿<· 1,200 V’ıÏfi›ÎÕ˘˝fiı
±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ÿÏZÎHÎ-’Ò‰ı˝ ¿ıÏflÏ⁄›fi Á‹ƒ‹Î_ ±Î‰ı·Î ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘fl (⁄Ë΋ÎÁ) ·≥fiı ÏËV’Îfi˘·Î ±ÎT›˘ I›Îflı 40
ÀÎ’ ’fl ∂÷›˘˝ Ë÷˘, …ıfiı ±ı ¤Îfl÷ Á‹∞ ⁄ıÃ˘. ÀÎ’fiÌ ’‰˝÷lÚ_¬·Î±˘fiı ÷ıHÎı ’ˆ¿Ì ±ı¿ı› ¬·ÎÁÌ I›Î_ ‹˘…^ÿ fi Ë÷˘.
Ïˋη›fiÌ ’‰˝÷‹Î‚Î ‘ÎflÌ ·Ì‘Ì ±fiı ¿ıÏfl⁄ ΩÏ÷fiÌ U›Î‹‰HÎa ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ ¿˘·Q⁄Áfiı …ÕuÎ_ ÷˘ ‹ÎhÎ ÷ı‹fiÎ_
’˛Ωfiı ÷ıHÎı ¤Îfl÷Ì›/Indian ‹ÎfiÌ ·≥fiı √ıflÁ‹… ¿flÌ. ËÎÕÏ’_ … fl ! ÀÎ’ ‰ ÎÁÌ ≥„LÕ›LÁ
ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘fl‹Î_ À>_¿<_ fl˘¿ÎHÎ ¿›Î˝ ⁄Îÿ ÿÏZÎHÎı @›Ò⁄ÎfiÌ ÷◊Î ÏËV’Îfi˘·ÎfiÌ ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘±ı ÷ı‹fiı ‹˘÷fiı CÎÎÀ
(ËıÀÌfiÌ) ‹·Î¿Î÷ ¿˘·Q⁄Áı ·Ì‘Ì, F›Î_ ωω‘ ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ ’˛Ωfi˘ ÷ıfiı ¤ıÀ˘ ∂÷ÎflÌ ÿÌ‘Î Ë÷Î. ÷ ‹ ά̬˘fl
◊›˘. V‰¤Î‰ı ÁΈ fifl‹ ±fiı ¤˘‚Î Ë÷Î. ‘˘‚Ì «Î‹ÕÌfiÎ ·˘¿˘fiı ±√ε ¿ÿÌ ¿˘·Q⁄Áfi_ ‹√… ŒÀ@›_, »÷Î_ ±ı
÷ı‹HÎı Ωı›Î fiˢ÷Î, ±ıÀ·ı ÕflfiÎ ‹Î›Î˝ ‰Î÷fiı ÷I’fl÷Ì ¤Ò·Ìfiı ÷ıHÎı fi‰Î
·’Λı·Î flËÌfiı V’ıÏfi ±Î√_÷¿˘fiı ’˛ ÿ ı  ˘fiÌ ¬˘… «Î· flάÌ.
Ωı›Î ¿fl÷Î Ë÷Î. ±‰fi‰Ì ¤ıÀÁ˘√ÿ˘ ÏËV’Îfi˘·Î, ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘fl,
±Î’Ìfiı ¿˘·Q⁄Áı ÷ı ‹ fiÌ Ωı Õ ı ˢLÕ<flÎÁ, @›Ò⁄Î ‰√ıflı V◊‚˘±ı ÷ıHÎı
‹ˆhÎÌÁ_⁄‘_ ˘ ⁄Î_K›Î. Ï‹hÎ÷Îfi˘ ÷ı fi¿fl˘ V’ıÏfi ‰ÁÎË÷˘ V◊Î’Ì ±fiı ’»Ì
Õ˘‚ Ë÷˘. ±Á·‹Î_ ±⁄ ‘ ⁄_ÿÒ¿fiÌ ±HÎ̱ı I›Î_fiÌ ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ
±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘fiı √·Î‹ ⁄fiÎ‰Ì ÷ı‹fiÌ ’˛Ωfiı Á˘fi_ ±ı¿Ã<_ ¿fl‰ÎfiÎ ¿Î‹‹Î_
¤ÒÏ‹ ’fl V’ıÏfi ˿>‹÷ V◊Î’‰ÎfiÌ Ωı÷flÌ ÿÌ‘Ì. ËÎ◊ ·ÎB›_ ±ıÀ·_ Á˘fi_
¿˘·Q⁄Áfiı ·Î·ÁÎ Ë÷Ì, …ı◊Ì I›Î_ ≥„LÕ›fi˘±ı ¿˘·Q⁄ÁfiÎ «flHÎı ‘flÌ
±Î‰ı · Î_ Á˘fiÎfiÎ √˘Ï’÷ ¤_ Õ Îfl˘ ’HÎ ÿÌ‘_. ’fl_÷ ¿ıÀ·Î¿ ‰¬÷ ’»Ì
±Î’˘±Î’ V’ıÏfi ‹ÎÏ·¿ÌfiÎ ⁄fiı. ±ı Á˘fiıflÌ ‘Î÷fiÌ fl… ’HÎ fi flËÌ
ÏËV’Îfi˘·Î ±fiı @›Ò⁄Î ’fl ◊˘Õ<_CÎb_ I›Îflı CÎÎ÷¿Ì ¿˘·Q⁄Áı ÷ı‹fi_ Ïfi¿oÿfi
Á˘fi_ ‹‚Ì ±ÎT›_ I›Îflı ÷˘ ÷ıfiı ±˘fl Âw ¿flÎT›_. Á˘fi_ ‘flÌ fi ¿÷˘ ÿflı¿
‹‘·Î‚ »^ÀÌ ±fiı ±ı … CÎÕ̱ı fi‰Ì ≥„LÕ›fi ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ ÷ıfiı ‹ÎÀı fi¿Î‹˘
¤ÒÏ‹fiÎ ‰‘ ’˛‰ÎÁ˘ ›˘…‰Îfi_ ÷ıfiÎ Ë÷˘, ±ıÀ·ı ÿflfl˘… ÁıÓ¿Õ˘ …HÎÎfiı
‹fi‹Î_ ÃÁÌ √›_. ±Î Ïfi‘νfl ÁÎ◊ı … ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘flfiÌ ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ ’˛Ωfiı ‹Y›Î ’»Ì ŒÎ_Á̱ı ·À¿Î‰‰Î‹Î_ ±ÎT›Î.
¿˘·Q⁄Á ÷ı‹fiı ≥„LÕ›LÁ ‹ÎfiÌ ⁄ıÃ˘
ΩL›±ÎflÌ 4, 1493 fiÎ fl˘… ÷ıHÎı ±Î ‹ËÎfi ¿Ëı‰Î÷Π¢‘¿fiÌ fi…flı
V’ıfifi˘ ‰‚÷˘ ’˛‰ÎÁ ±Îfl_P›˘, ¿ı‹ ¿ı ¤Îfl÷¤ÒÏ‹fiÌ Â˘‘ ÁŒ‚÷Î’Ò‰˝¿ ¿flÌ ÿflı¿ fi‰Ì …Õı·Ì «Ì… ‹Î·‹kÎÎ
⁄÷ÎT›ÎfiÎ Á‹Î«Îfl V’ıfifiÎ flÎ…ÿfl⁄Îflı ’ˢӫÎՉΠ…wflÌ Ë÷Î. ±Î ¬_‘˘ ⁄flÎ⁄fl Ë÷Ì. Á‰Hν¤_ÕÎfl˘ ±ı¿ÃÎ ¿flÌ
ÁÎ√fl¬ıÕ< ΩHÎ÷˘ Ë÷˘ ¿ı flÎΩfiı ‹ÎhÎ ‹ÎˆÏ¬¿ Á‹Î«Îfl ±Î’‰Î◊Ì ¿Â_ fi ‰‚ı, ·Ì‘Î ’»Ì ÷ı fi ˘ Õ˘‚˘ ≥„LÕ›fi
±ıÀ·ı ÁÎÏ⁄÷Ìw’ı ¿ıÀ·_¿ Á˘fi_ ÷ıHÎı ’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı ·Ì‘_. ÁŒ‚ ’˛‰ÎÁfi˘ ’flΉ˘ ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘ ÷flŒ ‹_ÕΛ˘. ±⁄‘
‰‘ ÁF…Õ flÌ÷ı ±Î’Ì Â¿Î› ÷ı ‹ÎÀı ÏËV’Îfi˘·ÎfiÎ ¿ıÀ·Î¿ ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ ≥„LÕ›LÁfiı ’˛Ωfiı √·Î‹ ⁄fiΉ‰Îfi_ ÷ıHÎı Âw ¿›.*
ÿ√Î’Ò‰˝¿ ¿ıÿ ’¿ÕuÎ ±fiı ÁÎ_¿‚˘ ‰Õı ⁄Î_‘Ì …ËÎ…fiÎ ¤_ÕÏ¿›Î‹Î_ ’ÒflÌ ÿÌ‘Î. ÁÎ_¿‚ı ⁄Î_‘Ì ÷ı‹fiı …ËÎΩı ‹ÎflŒ÷
U›Î‹‰HÎν ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘fiı fi…fl˘fi…fl Ωı›Î ’»Ì flÎΩfiÎ ‹fi‹Î_ ¿˘≥ Â_¿Î¿<Â_¿Î V’ıfi ‹˘¿·‰Î ·ÎB›˘, F›Î_ ÷ı‹fiÌ
fi flËı ±ı V‰Î¤Îω¿ Ë÷_. ’ÎÁı ‰ıÏÛ_ ¿flΉ‰ÎfiÌ ÷ıfiÌ √HÎ÷flÌ
±Î‹ “ÏfifiΔ ±fiı “Ï’LÀΔ …ËÎΩı‹Î_ ¿ıÀ·Î¿ V’ıÏfi fiÎω¿˘ ÁÎ◊ı ¿˘·Q⁄Á Ë÷Ì. √·Î‹˘fiı ±L› ›fl˘’Ì ÿı¢‹Î_
’Ò‰˝ ÷flŒ fl‰ÎfiÎ ◊›˘. “ÁÎL÷Î ‹ÎÏfl›Î” ¿ıÀ·Î¿ Ïÿ‰Á˘ ±√ε ÏËV’Îfi˘·ÎfiÎ ¨«Î ÿ΋ı ‰ı«Ì ¿‹ÎHÎÌ ¿flÌ ·ı‰ÎfiÌ
¿Î_Ãı Õ>⁄Ì «Ò@›_ Ë÷_, ±ıÀ·ı ±ı …ËÎ…fiÎ 40 fiÎω¿˘fiı ¿˘·Q⁄Á ÏËV’Îfi˘·Î ÷¿ ÷ı fi ı ÿı ¬ Î÷Ì Ë÷Ì. ’ÏflHÎ΋ı
‹Ò¿÷˘ √›˘ Ë÷˘. ¿˘·Q⁄ÁfiÌ √ıflËÎ…flÌ‹Î_ ÷ı‹HÎı V’ıfifi˘ K‰… I›Î_ Œfl¿÷˘ Œı⁄˛±ÎflÌ, 1495‹Î_ ÏËV’Îfi˘·ÎfiÎ
flά‰Îfi˘ Ë÷˘. ±⁄‘ ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘fiı ⁄fiı ÷˘ ¿‚◊Ì ¿Î⁄Ò‹Î_ flά‰ÎfiÎ Ë÷Î ±fiı @›Ò⁄ÎfiÎ 560 ≥„LÕ›LÁfiı
--±fiı ¿‚◊Ì Ωı ¿Î‹ fi ·ı‰Î› ÷˘ ⁄‚’˛›˘√fiÌ ’HÎ »^À Ë÷Ì. ‰ËÎH΢ ‹ÎflŒ÷ ÷ıHÎı V’ıfi ‹˘¿S›Î.
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 31
sf[,fdaf;f clzf[ s[ ctiffzf[ M
⁄VÁ˘ …HÎÎ ¤Ò¬‹flÎ ÷ı‹… fl˘√fiı
¿ÎflHÎı ±‘flV÷ı … Q≤I› ’ÎQ›Î ±fiı
⁄Î¿Ì …ı flèÎÎ ÷ı‹Î_fiÎ ±Õ‘˘±Õ‘
Ï⁄‹Îfl Ëη÷ı V’ı fi ’Ë˘Ó E ›Î.
√·Î‹ÌfiÌ ’˛◊Î flÎΩ ŒÏÕÛfiÎLÕfiı ¿ı
flÎHÎÌ ≥ÁÎ⁄˘·Îfiı ‹ÎL› fi Ë÷Ì,
±ıÀ·ı V’ıfi ‹˘¿·Î›ı·Î ÿflı¿ ≥„LÕ›fi
±ÎÏÿ‰ÎÁÌfiı ⁄Îfl˘⁄Îfl ÷ı‹HÎı ’λÎ
fl‰ÎfiÎ ¿›Î˝.
¿˘·Q⁄Á √‹ı ÷ı ¤˘√ı ’˘÷Îfi˘
V‰Î◊˝ ÁΑ‰Î ‹Î√÷˘ Ë÷˘. fi‰Ì
ÿÏfi›Îfi˘ ¿Á ÿflı¿ flÌ÷ı ÷ıfiı ¿Îœ‰Îı
Ë÷˘, ±ı À ·ı ≥„LÕ›LÁfiı √ · ΋
⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı flÎΩfiÌ ’fl‰Îfi√Ì ·ı‰Î
¬Î÷fl ±ı ¤˘‚Ì ’˛Ωfiı ÷ıHÎı ±I›_÷
CÎÎ÷¿Ì, …_ √ ·Ì ±fiı
‹Îfi‰¤ZÎÌ ÷flÌ¿ı ±˘‚¬Î‰Ì.
¿˘·Q⁄ÁfiÌ ±ı µ’Ω‰Ì
¿Îœı·Ì ‰Î÷fiı ŒÏÕÛfiÎLÕı ÁΫÌ
‹ÎfiÌ ’HÎ ·Ì‘Ì. fi ‹Îfi‰Îfiı
¿ÎflHÎ … fiˢ÷ _ , ¿ı ‹ ¿ı
≥Ô„LÕ›LÁfi˘ ÷ıfiı ¬ÎÁ ’Ïfl«›
fi Ë÷˘. ‰‚Ì ’Ïç‹fiÌ fi‰Ì
¤Ò Ï ‹ V’ı fi ◊Ì ËΩfl˘
Ï¿·˘‹ÌÀfl »ı À ı Ë÷Ì ±fiı
¿˘·Q⁄ÁfiÎ ±Î_ ¬ ı ÿı A ›Î
±Ëı‰Î· ’˛‹ÎHÎı … ÷ıHÎı ÏfiHν›˘
·ı‰Î ’Õ÷Î Ë÷Î. ÏËV’Îfi˘·Î,
@›Ò⁄Î ±fiı ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘fl
…ı‰Î ÀÎ’±˘ ’fl ‰Á‰Î ‹Î_Õı·Î ¿˘·Q⁄ÁfiÎ ’√·ı ¿ıÏflÏ⁄›fi ÀÎ’±˘ ’fl ’ˢӫı·Î V’ıÏfi›ÎÕ˘˝ ±fiı ≥„LÕ›LÁ Ë÷Î, …ı fi ‹‚ı ÷˘ ›©fiÌ
V’ıÏfi ‰ÁÎË÷̱˘ “fifl’Â” ’˛Ω ‰E«ı ‰W΢˝ Á‘Ì ·˘Ï˛΂ Á_√˛Î‹˘ ◊›Î, …ı‹Î_ V’ıÏfi›ÎÕ˘˝ ŒÎT›Î ‘‹¿Ì ±Î’÷Î Ë÷Î. ±ı ’»Ì
≥„LÕ›LÁ◊Ì ÁflÏZÎ÷ flËÌ Â¿ı ±ı
¬Î÷fl ÷ı ‹ fiı √ · ΋ ⁄fiÎ‰Ì ¿ı ÿ
flά‰Î ‹ÎÀı ŒÏÕÛ fi ÎLÕı »ı ‰ Àı
¿˘·Q⁄Áfiı ’fl‰Îfi√Ì ±Î’Ì. ’˘÷Îfi_
‘Λ* ¿fl‰ÎfiÌ ¿˘·Q⁄Áfiı ΩHÎı ¿ı »^À
‹‚Ì--±fiı ±ı ÿ√ά˘fl ‘Λ* ¿flÌfiı
… …_M›˘. flÎΩfiÌ ±fi‹Ï÷ ‹Y›Î ’»Ì
±ı¿ … ‰Wν‹Î_ @›Ò⁄Î, ÏËV’Îfi˘·Î ÷◊Î
ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘flfiÎ ±œÌ ·Î¬
±ÎÏÿ‰ÎÁÌ jÎÌ-’vW΢fiı ÷◊Î ⁄΂¿˘fiı
÷ıHÎı ¬÷‹ ¿flÌ fiÎA›Î_.
32
V’ıfi‹Î_ ⁄ıÃı·Ì flÎHÎÌ ≥ÁÎ⁄ı·Î ±fiı flÎΩ ŒÏÕÛfiÎLÕ ¿˘·Q⁄ÁfiÎ_ ±‹ÎfiWÎÌ
¿fl÷Ò÷˘ ±_√ı ÁΉ ±ΩHÎ Ë÷Î, ’fl_÷ ¿˘·Q⁄ÁfiÎ ’√·ı ¿ıÏflÏ⁄›fi ÀÎ’±˘ ’fl
√›ı·Î V’ıÏfi›ÎÕ˘˝ ÷ıfiÎ ⁄‘Î ±fi◊˘˝ fi…fl Á΋ı Ωı≥ flèÎÎ Ë÷Î. flÎΩ ŒÏÕÛfiÎLÕ
Á‹ZÎ ‰ÎV÷ω¿ Ï«hÎ ¬Õ<_ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›_ I›Îflı ≥.Á. 1500‹Î_ ÷ıHÎı ¡Î„LÁV¿˘
ÿ ⁄˘⁄Ïÿ·Î fi΋fiÎ ÿfl⁄ÎflÌfiı ÏËV’Îfi˘·Î ‹˘¿·Ì ¿˘·Q⁄ÁfiÌ ‘fl’¿Õ ¿flΉÌ.
◊˘ÕÎ Ïÿ‰Á ‹ÎÀı ŒÏÕÛfiÎLÕı ÷ıfiı …ı·‹Î_ ’ÒflÌ ÷˘ ÿÌ‘Îı, ’fl_÷ ¿˘·Q⁄ÁfiÌ √ıflËÎ…flÌ‹Î_
fl¬ı ’˘÷˝√Î·Ì ÁÎËÏÁ¿˘ fi‰Ì ¤ÒÏ‹ ’fl ’ˢӫÌfiı I›Î_ ¿⁄Ωı …‹Î‰ı ±ı ⁄Ì¿ı ÷ıfiı
ŒflÌ @›Ò⁄Î ‹˘¿·‰˘ ’Õu˘. flÎF›fiÌ Ï÷ΩıflÌ ‹ÎÀı ¬ÎÁ ÷˘ fi‰Ì ÿÏfi›Îfi˘
Á‰Hν¤_ÕÎfl V’ıfi ·Î‰‰˘ …wflÌ Ë÷˘. ‰‚Ì ≥„LÕ›fi ·˘¿˘ ’ÎÁı Á˘fiÎfiÎ_ ‹⁄·¬
±Î¤ÒWÎH΢ ˢ‰ÎfiÎ Á‹Î«Îfl flÎΩ ŒÏÕÛfiÎLÕfiı ±ı … ±flÁ΋Î_ ‹Y›Î Ë÷Î.
(’˘÷˝√ηfi˘ ‰ÎV¿˘ ÿ √΋Π1499‹Î_ ¤Îfl÷ ’ˢÓE›˘ ±ı ’»Ì ¤Îfl÷fiÌ
Ωˢ…·Î·Ì ›fl˘’‹Î_ ««Î˝fi˘ ωWΛ ⁄fiÌ Ë÷Ì. flÎΩ ŒÏÕÛfiÎLÕı …ı ≥„LÕ›fi ’˛Ω
ωÂı ÁÎ_¤Y›_ Ë÷_ ÷ı ‰ÎV÷‰‹Î_ ¤Îfl÷fiÌ Ë÷Ì, ¿ıÏflÏ⁄›fi ÀÎ’±˘fiÌ fiÏË !)
@›Ò⁄ÎfiÎ ’˛‰ÎÁı fiÌ¿‚ı·Î ¿˘·Q⁄Á ÁÎ◊ı ŒÏÕÛfiÎLÕı ‰‘ ¿ıÀ·Î¿ V’ıÏfi›ÎÕ˘˝fiı
‹˘¿S›Î ±fiı ÷ı ⁄‘Îfiı Á˘fi_ ±ı¿Ã<_ ¿fl‰ÎfiÌ ÁÒ«fiÎ ±Î’Ì. V’ıfifiÌ ’˛Ï÷WÃÎ
Ω‚‰‰Î ‹ÎÀı Œ@÷ ±ıÀ·Ì
¤·Î‹HÎ ¿flÌ ¿ı ≥„LÕ›fi˘fi_
Á˘fi_ ·Ò_À‰_ fiÏË, ’HÎ ›©‹Î_
Ωı ≥„LÕ›fi ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘
‹Î›Î˝ Ω› ÷˘ ÷ı‹fiÎ_ ±Î¤Ò-
WÎH΢ V’ıfifiÎ ÂÎËÌ ¬ÎfiÿÎfi
‹ÎÀı ¤ı√Î_ ¿flÌ ·ı‰Î_!
Á˘‚‹Ì ÁÿÌfiÎ V’ıÏfiÂ
≥Ï÷ËÎÁ¿Îfl ⁄Î÷˘˝·Îı‹ı ·A›_
»ı ÷ı ‹ “¿˘·Q⁄ÁfiÌ
±Î√ı ‰ ÎfiÌ fiÌ«ı
V’ıÏfi›ÎÕ˘˝±ı ·Ò_À‹Îflfi_ fi‰_
fi΋ ›© ’ÎÕu_. ≥„LÕ›fi˘
’ÎÁı ÷ı±˘ Á˘fi_ ‹Î√÷Î
…ı ¿I·ı±Î‹ ◊Λ ÷ı ‹Îfi‰Á_ËÎfl fiÏË, ’HÎ ›© √HÎÎ÷Ì Ë÷Ì. V’ıÏfi Œ˘Ωı±ı
≥„LÕ›fi˘fiı ‰ÌHÎÌ ‰ÌHÎÌfiı ‹Î›Î˝. @›Îflı¿ CÎΛ· ¿›Î˝ ±fiı @›Îflı¿ Ï¿ÎflÌ ¿>÷flα˘fiı
¤ZÎHÎ ÷flÌ¿ı ±Î’Ì ÿÌ‘Î. ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ±Î‰Î ’ÎÂ‰Ì ¿ÚI›˘fi˘ ΩıÀ˘ fi◊Ì.”
¿˘·Q⁄ÁfiÌ Àˇı…ıÕÌ ±ı »ı ¿ı ‘fi·Î·ÁÎfiı ’ÒflÌ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î¬Ì Ï…_ÿ√Ì
‰·¬Î_ ‹Î›Î˝ ’»Ì ÿ‹ ÷˘ ÷ıHÎı ÿÏflƒ÷΋Î_ … ÷˘Õu˘. ‹ı 20, 1506fiÎ fl˘… ÷ı
Q≤I› ’ÎQ›˘ ±ı ’Ëı·Î_ ÷ıHÎı ’˘÷ÎfiÌ ¤Ò¬ı ‹fl÷Ì ÿÌ¿flÌ ‹ÎÀı ⁄˛ıÕfiÌ ¤Ì¬ ‹Î√‰Îfi˘
‰Îfl˘ ’HÎ ±ÎT›˘. ±Î T›„@÷√÷ Àˇı…ÕÌ ¿fl÷Î_ ’HÎ ‰‘ ‹ÎıÀÌ ¿wHÎ÷Î ⁄Ì∞ Ë÷Ì.
@›Ò⁄Î, ÏËV’Îfi˘·Î, ÁÎfi ÁÎS‰ÎÕ˘fl ‰√ıflı ¿ıÏflÏ⁄›fi ÀÎ’±˘ ’fl ‰Á÷Î ¿ıÏfl⁄
ΩÏ÷fiÎ ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘ ’˛I›ı ÷ı‹… ˢLÕ<flÎÁ, ‹ı„@Á¿˘ ÷◊Î µkÎfl ±‹ıÏfl¿Î‹Î_
‰Á÷Î ±’ΫÌ, «ı≥fi, fiΉÎΩı, «fl˘¿Ì ‰√ıflı ΩÏ÷fiÎ flıÕ ≥„LÕ›fi˘ ’˛I›ı ¿ı‰Î
’˛¿Îflfi˘ ‰÷ν‰ ÿά‰‰˘ ÷ıfiÌ …_√ÎÏ·›÷¤flÌ Ï‹Áη ÷ı V’ıÏfi›ÎÕ˘˝fiı ±Î’÷˘
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 sf[,fdaf;f clzf[ s[ ctiffzf[ M

√›˘ Ë÷˘. ‰ÁÎË÷Ì ›fl˘Ï’›fi˘ ±fiı ‹Ò‚ ‰÷fiÌ ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘ ‰E«ı ¿Î›‹Ì «˘◊Î ’˛‰ÎÁ ‰¬÷ı) ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ¤ÒÏ‹
Á_CÎWνfiÎ_ ⁄Ì… ÷ıHÎı fl˘’Ì ÿÌ‘Î_ Ë÷Î_. V’ıÏfi ’»Ì Ï⁄˛ÏÀÂ, ¡ıL«, V¿˘ÏÀ ±fiı ’fl ’Ëı·Ì ‰Îfl ’ˢÓE›˘ ±ı ‰¬÷ı I›Î_
⁄ÌΩ ‰ÁÎË÷̱˘ ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ’Ò‰˝ ¿Î_Ãı ’ˢÓE›Î I›Îflı fi‰Ì ÿÏfi›Î‹Î_ ’√ ‹Ò@›Î ’Î_« ¿fl˘Õ flıÕ ≥„LÕ›fi˘ Ë÷Î. Á‰Î
’»Ì ÷ı‹HÎı ’Ëı·_ ¿Î‹ I›Î_fiÎ flıÕ ≥„LÕ›fi ¿Ëı‰Î÷Î ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘fiÌ »Î‰HÎ̱˘ «ÎflÁ˘ ‰Wν ⁄Îÿ I›Î_ ‹ÎhÎ ’«ÎÁ ·Î¬
’fl hÎÎÀ¿‰Îfi_ ¿›_˝, ¿ÎflHÎ ¿ı ¿˘·Q⁄Áı “Á‘flı·Î” ›fl˘Ï’›fi˘fiı ±Î‰Î “fifl’Â±˘” ⁄«‰Î ’ÎQ›Î Ë÷Î. ±Î ±¤Ò÷’Ò‰˝
Á΋ı «ı÷T›Î Ë÷Î. µ’Ω‰Ì ¿Îœı·Ì ‰Î÷˘ ¿ËÌfiı ¤Õ¿ÎT›Î Ë÷Î. …fiÁ_ËÎfl‹Î_ ’HÎ ÏfiÏ‹kÎ ¿˘·Q⁄Á
flıÕ ≥„LÕ›fi˘ ’HΠωÿıÂÌ Ë‹·Î¬˘fl˘fiı ·Õ÷ ±Î’÷Î flèÎÎ. 16‹Ì, 17‹Ì Ë÷˘, ¿ÎflHÎ ¿ı flıÕ ≥„LÕ›fi˘ ’˛I›ı √˘flÌ
÷◊Î 18‹Ì ÁÿÌ‹Î_ ·√¤√ 1,500 ¬Òfi¬Îfl ›©˘ ◊›Î_, …ı Á‹˘‰ÏÕ›ÎfiÎ_ fi ’˛ΩfiÎ ‹fi‹Î_ ’Ò‰˝√˛Ë˘ ÷ıHÎı fl˘M›Î
Ë÷Î_. √˘flα˘ ’ÎÁı ⁄_ÿÒ¿˘ Ë÷Ì, F›Îflı flıÕ ≥„LÕ›fi˘ ‹ÎhÎ ÷Ìfl¿Î‹ÃÎ_ ‰Õı ·ÕÌ Ë÷Î. ±ı … flÌ÷ı ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ √·Î‹ÌfiÌ
¿÷Î Ë÷Î. ’Ò‰˝◊Ì ’Ïç‹ ÷flŒ √˘flÌ ’˛Ω …ı‹ ±Î√ı¿>« ¿fl÷Ì flËÌ ÷ı‹ flıÕ ’˛◊ÎfiÎ ±Î√‹fi ‹ÎÀı ’HÎ ¿˘·Q⁄Á
≥„LÕ›fi˘±ı ‰‘fiı ‰‘ ’λ‚ ËÀ‰_ ’Õu_. √˘flÌ ’˛Ωfiı Ïfi¿oÿfifi˘ ±ı ÿfl ’HÎ ’fl˘ZÎ flÌ÷ı …‰Î⁄ÿÎfl Ë÷˘.
Á_÷˘WοÎfl¿ fi ·ÎB›˘. Á˘ flıÕ ≥„LÕ›fi˘fiÌ ¬‰ÎflÌ Á΋ı ±ı¿Îÿ ⁄ı √˘flÎfi˘ ¤˘√ flıÕ ≥„LÕ›fi˘fiı ±·Î›ÿÌ ÏfiflÎÏl÷
·ı‰Î› ±ı ’HÎ ÷ıfiÎ ‹ÎÀı ±VÎèÎ ‰Î÷ Ë÷Ì, ±ıÀ·ı ÁÎŒÁÒŒÌfiÌ ’˛Ïø›Îfiı Áfl‚ »Î‰HÎ̱˘‹Î_ ‘¿ı·Ì ÿı‰Î›Î ’»Ì √˘flÌ
⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı …fifl· …ı¡Ì ±ıQËVÀ˝ fi΋fiÎ √˘flÎ ±_√… ı˛ ı 1763‹Î_ ⁄Λ˘·˘Ï…¿· ’˛Ωfiı fi˘¿fl«Î¿fl˘fiÌ ±fiı ‹…^fl˘fiÌ
›© Âw ¿›_˝. Ï⁄˛ÀfifiÌ ±ı¿ ˢ„V’À·fiı ÂÌ÷‚ÎfiÎ ∞‰Îb±˘ ‰Õı ¬ÿ⁄ÿ÷Î ¬˘À Áη‰Î ‹Î_ÕÌ I›Îflı ±ÎÏ¡¿ÎfiÎ
‘Î⁄‚Î ‹˘¿·‰Îfi_ ÷ıHÎı …HÎÎT›_. ÂÎ_Ï÷Á·ıËfiÌ ÿfl¬ÎV÷ ÁÎ◊ı …fifl· ±ıQËVÀÛ Ë⁄ÁÌ ·˘¿˘fiÌ ±Î›Î÷ Âw ◊≥.
’˘÷ı I›Îfl ’»Ì flıÕ ≥„LÕ›fi˘fiÎ ÁflÿÎflfiı ‹Y›˘, »Î‰HÎÌ ’flfiÎ Ë‹·Î ⁄_‘ ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ÿΛ¿Î±˘ Á‘Ì √·Î‹˘fi˘
¿fl‰ÎfiÌ ÷ˆ›ÎflÌ ÿı¬ÎÕÌ ±fiı √˘flÌ ’˛ΩfiÌ Â¤ıE»ÎfiÎ ’˛÷Ì¿w’ı ÁflÿÎflfiı √fl‹ ‘Ì¿÷˘ ‰ı’Îfl «ÎS›˘. ±Î…ı ÷ı √·Î‹˘
‘Î⁄‚Î_ ¤ıÀ ‘›Î*. ±Î Ω÷fiÌ ’ÎÂ‰Ì Ëfl¿÷ ⁄Ì…ı ‰WÎı˝ 1764‹Î_ ¡ıL« ¿fi˝· ‹ @ ÷ »ı ±fiı Ïfi√˛ ˘ ’˛ Ω ÷flÌ¿ı
Ëıfi˛Ì ⁄˘¿ı±ı ’HÎ ¿flÌ. flıÕ ≥„LÕ›fi˘±ı ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ÂÌ÷‚Îfi˘ fl˘√ ¿ÿÌ Ωı›˘ ¿ı ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ … ‰Áı »ı. ¿˘·Q⁄Á Á΋ı
ΩH›˘ fi Ë÷˘, ±ıÀ·ı fl˘√ Á΋ı ·Õ‰ÎfiÌ ¿<ÿfl÷Ì ’˛Ï÷¿Îfl „@÷ ÷ı‹fi΋Î_ fi ÷ı‹fiı ’HÎ ŒÏfl›Îÿ˘ »ı ±fiı ÷ı‹fiı
Ë÷Ì. ’ÏflHÎ΋ı ·√¤√ 50 ·Î¬ flıÕ ≥„LÕ›fi˘ ÂÌ÷‚ÎfiÎ «ı’‹Î_ Q≤I› ’ÎQ›Î. ±‹ıÏfl¿Î ·Î‰‰Î‹Î_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fifiÎfl
√˘flÎ ›fl˘Ï’›fi˘ ¿˘·Q⁄ÁfiÎ … «Ÿ‘Ì·Î ‹Î√ı˝ «Î·Ì flèÎÎ Ë÷Î. ±‹ıÏfl¿Î wÏœ« V ÷ √˘flÎ ±‹ı Ï fl¿fi˘fiı ’HÎ
÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı fi‘ÏHΛÎ÷Ì Ω√Ìfl Ë÷Ì, …ıfi˘ ¤˘√‰À˘ ¿fl‰Î‹Î_ I›Î_fiÎ ‹Ò‚ ‰÷fi̱˘ ¿˘·Q⁄Á ’˛I›ı ±ıÀ·Ì … ÿÎ{ »ı.
fiÕ÷flw’ ⁄fi÷Πˢ› ÷˘ ±ı ÁΈfi_ Ïfi¿oÿfi ¿Îœ‰_ flèÎ_. ±Î Ïfi¿oÿfi ‹ÎÀı ’HÎ ±·ÎV¿Î …ı ‰ Î ÿ √ ˝ ‹ ’˛ ÿ ı  ˘‹Î_
“√˘SÕfl” ¿Ëı‰Î÷Ì Á˘fiÎ ‹ÎÀıfiÌ ’ÕÎ’ÕÌ … ‰‘ ÷˘ ¿ÎflHΤÒ÷ ⁄fiÌ. Á˘fi_ F›Î_ ÏfiflÎÏl÷˘fi _ ∞‰fi √ Ω fl÷Î flı Õ
Á·¤ Ë÷_ ±fiı ¬Õ¿˘fiÌ Á’ÎÀÌ ’fl ÿı¬Î÷_ Ë÷_ I›Î_ … ≥„LÕ›fi˘ »Î‰HÎÌ ≥„LÕ›fi˘ ÷˘ ¿˘·Q⁄ÁfiÎ_ ¿fl÷Ò÷˘fiı
V◊Î’Ìfiı flËı÷Î Ë÷Î. ÁΈ◊Ì ·˘Ï˛΂ ω√˛Ë˘ ±Î‰Î ¤_ÕÎfl˘ ‹ÎÀı ¬ı·Î›Î. ±Î ¿ÿÌ ‹ÎŒ ¿flÌ Â¿‰ÎfiÎ fi◊Ì. ±Î ’˛Ω
Ï¿_‹÷Ì …‹Ìfi˘ ’fl √˘flÌ ’˛Ω flıÕ ≥„LÕ›fi˘fi_ ±„V÷I‰ Ëo‹ı ‹ÎÀı fiÎ⁄Òÿ ¿fl‰Î ÷ıfiÎ … ÿı‹Î_ ⁄ıCÎfl ◊≥ »ı, F›Îflı
‹Î√÷Ì Ë÷Ì, ±ıÀ·ı ‹ÎflÌ Â¿Î› ±ıÀ·Î_ ôÎÌ-’vW΢fiı ÷◊Î ⁄΂¿˘fiı ¬÷‹ ¿›Î˝ ’flÿı Â Ì CÎÒ Á Hά˘fl˘ ‰ˆ ¤ ‰Â΂Ì
’»Ì ⁄οÌfiÌ ±Î⁄ÎÿÌfiı …‹ÌfifiÎ ÁÎÀ΋Î_ ±ÎÏ◊˝¿ ‰‚÷fl ±Î’‰Î‹Î_ ±ÎT›_. flıÕ ≥‹Îfl÷˘‹Î_ ÁÎèÎ⁄Ì ¤˘√‰ı »ı.
≥„LÕ›fi˘ ’˘÷ÎfiÎ … ÿı‹Î_ ÏfiflÎÏl÷˘ ÷flÌ¿ı ±ı‰Î ’˛ÿı¢ ÷flŒ ‘¿ı·Î÷Î flèÎÎ ¿ı ±Î ⁄‘Î_ ’Î’ ±ı fi Î_ ¿ı …ı fi ı
…ı ‰Á‰Î·Î›¿ fi Ë÷Î. F›˘Ï…˝›Î flÎF›‹Î_ ±œ‚¿ Á˘fi_ ‹‚Ì ±ÎT›_ I›Îflı ¬ÿ ≥Ï÷ËÎÁı Ëo‹ı ‹ÎÀı ±‹fl ⁄fiÎT›˘
’˛‹¬ ±ıLÕˇ› …ı@Áfiı I›Î_fiÎ flıÕ ≥„LÕ›fi˘fiı ’˘÷ÎfiÎ_ √΋˘ ¬Î·Ì ¿fl‰Îfi_ Œfl‹Îfi ±fiı ±Î¬Î …√÷ı …ıfiı ±Î… Ïÿfi Á‘Ì
‹˘¿S›_. ±ËŸ «fl˘¿Ì ΩÏ÷fiÎ ±ı¿Îÿ ·Î¬ ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘ ‰Á÷Î Ë÷Î. ’˛‹¬ ‹ËÎfi ¢‘¿ ÷flÌ¿ı Ï⁄flÿÎT›˘ !
…ı@ÁfifiÎ ·U¿flı ⁄_ÿÒ¿˘fiÌ ±HÎ̱ı ÷ı‹fiı µkÎfl ÷flŒ ËÎ_¿Ì ¿ÎœuÎ. ±¿J› ÃoÕÌ‹Î_ ±‰ÁÎfifiÎ_ 500 ‹ı ‰WÎı˝ ˉı ÷ıfi_
±fiı ¤Ò¬‹fl΋Î_ 30,000 «fl˘¿Ì±˘ Q≤I› ’ÎQ›Î. ÕÌ.±ıfi.±ı. ’flÌZÎHÎ ¿flÌfiı “¿˘·Q⁄Á
±Î ÏÁ÷‹ ±‹ıÏfl¿fi ·˘¿ÂÎËÌ ÁÎ◊ı ÁÁ_√÷ √HÎΛ ¿ı ¿ı‹ ÷ıfiÌ Ï«_÷Î ’˛‹¬ ‹Ò‚ @›Î_fi˘ ?” ±ı Á‰Î·fi˘ …‰Î⁄
…ı@Áfifiı fi Ë÷Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı flıÕ ≥„LÕ›fi˘ ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ fiÎ√Ïfl¿˘ fi Ë÷Î. ÁΈfiı ¢‘Ì ¿Îœ˘ ÷˘ Â_ ±fiı fi ¢‘˘ ÷˘›
’flÿıÂÌ √HΉ΋Î_ ±Î‰÷Î Ë÷Î. ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ fiÎ√Ïfl¿I‰ ‹ÎÀı ÷ı‹fiı ›˘B› ÃflΉ÷˘ Â _ ? ÏøVÀ˘Œfl ¿˘·Q⁄Á fi΋fiÎ
¬flÕ˘ »ı¿ 1924‹Î_ ’ÁÎfl ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ I›Îflı ±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ÷ı‹fiÌ ‰V÷Ì ÏÁyÎfiÌ ’λ·Ì ⁄Î…\ ÷ıfiı ¿ÎflHÎı ◊˘ÕÌ
CÎÀÌfiı 10 À¿Î ◊≥ √≥ Ë÷Ì. ≥.Á. 1500fiÎ ±flÁ΋Î_ ¿˘·Q⁄Á (’˘÷ÎfiÎ ⁄ÿ·Î‰ÎfiÌ »ı ?à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 33
gfuf[g Ljfhif
!(^% gf]+ effztfV5ffs if]R
vf6wffiff: 5ffs vffEdf6gff sjjff,fl
h[jff P5ff0 5fkl dfzL;fiff h[jff[ vf+tf C
ÿU‹fifiı ÷·‰Îfl µ√΋‰Îfi˘ ‹˘¿˘ ±Î’Ì ÷ıfiÌ
ÁÎ◊ı fiÎË¿fiÎ ¶_¶›©‹Î_ µ÷fl‰Îfiı ⁄ÿ·ı ÷·‰Îfl Ë∞
÷ıfiÌ Q›Îfi‹Î_ ˢ› I›Îflı … ¬ıÓ«Ì ·ı‰Ì ÷ı µk΋
flHÎfiÌÏ÷ ¿Ëı‰Î›, …ıfi˘ lıWà ’fl«˘ Ω’Îfiı 1941
‹Î_ ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ ’·˝ ËÎ⁄˝fl ’fl ±˘Ï«_÷Î ¿flı·Î ˉÎ≥
±Îø‹HÎ ‰¬÷ı ±fiı ≥{flΛı·ı 1967 ‹Î_ ±Îfl⁄
ÿı¢ ’fl ¿flı·Î ±˜fl ±˜Àı¿ ‰¬÷ı Ωı‰Î ‹Y›˘ »ı.
±√ε ÏË·ÀflfiÎ …‹˝fi̱ı 1939 ‹Î_ ’˘·ıLÕ ’fl
¿<· 1,580 ŒÎ≥Àfl-⁄˘Q⁄fl˘ ‰Õı hÎÎÀ¿Ì ÷ıfiÌ ·U¿flÌ
¿fl˘ÕflF…\fiÎ ⁄‘Î ‹HοΠ÷˘ÕÌ fiÎA›Î Ë÷Î.
±ÎfiÌ Á΋ı 1965 ‹Î_ ¤Îfl÷Ì› ‰Î›ÁıfiÎfiÌ
flHÎfiÌÏ÷ “◊˘¤˘ ±fiı flÎË …\±˘”fiÌ Ë÷Ì. ÂıfiÌ flÎË
Ωı‰Ì ±ı ’HÎ ±˜fl ‹Î½· ±…\˝fiÏÁ_Ë V’WÀ ¿flÌ «Ò@›Î
Ë÷Î. ’ÎÏ¿V÷ÎfiÌ Áı⁄fl …ıÀ ±fiı VÀÎflŒÎ≥Àfl
¤Îfl÷fiÎ_ ±˜fl⁄ı{ ’fl ⁄˘Q⁄‹Îfl˘ fi ¿flı I›Î_
÷Îfl̬ ±ı … Ë÷Ì — ÁMÀıQ⁄fl 6,
1965. Á‹› ’HÎ ·√¤√ ±ı … Ë÷˘
--œ‚÷Ì ÁÎ_…fi˘.
’ÎÏ¿V÷ÎfifiÎ ‰Î›ÁıfiÎ’Ï÷ ±˜fl
‰Î≥Á ‹Î½· fiÒfl ¬Îfiı ’ÃÎHο˘À ‹ÎÀı
±Îà F 86 Áı⁄fl …ıÀ ŒÎ‚T›Î_ Ë÷Î_.
±ÎÃ-±ÎÃfiÎ_ ‰‘ ⁄ı V@‰Î˜Õˇfiı ±Îÿ‹’fl
÷ı‹… Ë·‰ÎÕÎ ’fl Ë‹·Î ¿fl‰ÎfiÎ Ë÷Î.
34
’ÎÏ¿V÷ÎfiÌ Áı⁄fl …ıÀ
ω‹Îfi˘ ÁflËÿ ±˘‚_√Ìfiı Á‘Ì ±Î’HÎΠˉÎ⁄ÎΩı±ı ’ο ±˜fl⁄ı{fiı ÏfiÂÎfi
¤Îfl÷ ’fl Ë‹·˘ ·ÎT›Î_ ⁄fiΉ‰ÎfiÎ_ fi Ë÷Î_. Ïfi„Wø›÷Îfi˘ ±ı ÿ˘fl ·√¤√
I›Î_ Á‘Ì ±Î’b_ ˉΥ » Ïÿ‰Á «ÎS›˘. ±Î Á‹› ±˜fl ÏÕŒıLÁfi˘ ‹˘fl«˘
Á_√Ìfi ⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı ‰’flΛ˘ ˢ÷ ÷˘ ’HÎ ·ı¬ı
ÿ‚ ÏfiƒÎ‘Ìfi Ë÷_. ’ο
√HÎÎ÷, ’fl_÷ ÁMÀıQ⁄fl 6, 1965 fiÌ ÁÎ_…ı ’ÃÎHο˘À
ω‹Îfi˘fiÌ ÷ÕÎŒÕÌfiı ˉÎ≥ ‹◊¿ ’fl ◊›ı·Î ’ο ±Îø‹HÎı ⁄÷Î‰Ì ±ÎM›_
¿ÎflHÎı »ı‰Àı ¤Îfl÷Ì› ¿ı ›© @›Îflfi_ ŒÎÀÌ fiÌ¿Y›Î »÷Î_ ±Î’HÎÌ ‰Î›Áıfiαı
‰Î›ÁıfiÎfiÌ ¨CÎ ∂ÕÌ ÷ıfi_ ±Î‚Á Ë∞ ¬_¬ı›* fi Ë÷_.
±√εfiÎ Ë’÷΋Î_ Ωı›_ ÷ı‹ ’ÎÏ¿V÷ÎfiÌ M·Îfi
÷˘ ¬flÌ--’fl_÷ ¿<· ±ÎÃ
Œ@÷ ’ÃÎHο˘Àfiı fiÏË, ±Îÿ‹’fl, Ë·‰ÎÕÎ, ±Q≤÷Áfl
·Õο< ω‹Îfi˘fiÎ ±fiı flıÕÎfl, ÏŒfl˘{ ’fl flıÕÎfl, ’˘fl⁄_ÿfl flıÕÎfl, Ω‹fi√fl
±ı¿ ’Λ·ÀfiÎ ¤˘√ı ! ‰√ıflıfiı ’HÎ ‘fl⁄Ì fiά‰Îfi˘ Ë÷˘.
±Î ·Z›Î_¿˘ ’fl Â_ ⁄L›_ ±fiı ¤Îfl÷ı ‰‚÷˘
ÿΉ ¢ ¬ıS›˘ ÷ı ˉı Ωı≥±ı.
±Î ⁄Lfiı Ï‹Âfi˘ ÷ı‹fiÎ ±Îfl_¤ ’Ëı·Î_ …
·Î˜ √Ì›fl‹Î_ ±Î‰Ì √›Î_, ¿ı‹ ¿ı ›˘B› ÁÎfl-
Á_¤Î‚fiÎ ±√fl ÷˘ V’ıfl ’ÎÀ˚˝ÁfiÎ ±¤Î‰fiı
·Ì‘ı CÎHÎÎ_ Áı⁄fl …ıÀ µÕÎfi ¤flÌ Â¿ı ÷ı‹ fi
Ë÷Î_. ±Îÿ‹’fl ‹ÎÀı 3 ±fiı Ë·‰ÎÕÎ ‹ÎÀı 3
Áı⁄fl …ıÀ ‰Õı ¿Î‹ «·Î‰‰Îfi_ …wflÌ ⁄L›_.
’Ëı · Î_ V@‰Î˜ Õ ˇ fi ·ÌÕfl ±ı ‹ . ±ı ‹ .
±Î·‹, Œ˚·Î≥À ·ıŒ˚ÀfiLÀ ÁÎÿ ËÎI‹Ì ±fiı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

V@‰Î˜Õˇfi ·ÌÕfl ±·ÎµtÌfi ±Ë‹ÿ
÷ı‹fiÎ_ hÎHÎ Áı⁄fl …ıÀ ÁÎ◊ı ±Îÿ‹’fl
÷flŒ ±Î√‚ ‰K›Î. (’ÃÎHο˘À
±˜fl⁄ı{ ’fl I›Îflı ⁄˘Q⁄‰Êν «Î·
Ë÷Ì.) ¤Îfl÷fiÎ_ «Îfl ËLÀfl ω‹Îfi˘
’ÎÏ¿V÷Îfi‹Î_ ·Îˢfl ‹˘fl«ı ·Õ÷Ì
±Î’HÎÌ 15 ‹Ì ≥LŒLÀˇÌ ÏÕω{fifiÌ
ÁËΛ ‹ÎÀı I›Î_ ÿU‹fi˘ ’fl Ë‹·Î
¿›Î˝ ⁄Îÿ Ë·‰ÎÕÎ ’λÎ_ ŒflÌ flèÎÎ_
Ë÷Î_. ω‹ÎfiÌ À<¿ÕÌfiÎ ÁflÿÎfl ω_√
¿‹ÎLÕfl ±ı. ÀÌ. {«ÎÏfl›Î Ë÷Î.
V@‰Î˜Õˇfi ·ÌÕfl ±ı‹. ±ı‹. ÏÁ_ËÎ,
Œ˚·Î≥À ·ıŒ˚ÀfiLÀ ±ıÁ. ¿ı. ‹ν ±fiı
V@‰Î˜Õˇfi ·ÌÕfl ±ı. ¿ı. flΘ·Ì ⁄οÌfiÎ_
hÎHÎ ËLÀfl‹Î_ Ë÷Î_. ±Î À<¿ÕÌ ÷flHÎ
÷ÎflHÎfiÎ ±Î¿ÎÂÌ Ï‰V÷Îfl‹Î_ ’ˢӫÌ
I›Îflı ÏÁ_Ëαı ’˘÷ÎfiÌ …‹HÎÌ ÏZÎÏ÷…ı
hÎHÎ Áı⁄fl …ıÀfiı fiÌ«Ì Á’ÎÀ̱ı
±Î‰÷Î_ ÿÌÃÎ_. ÿU‹fi ’Λ·À˘±ı
ËLÀflfiı ’HÎ Ωı›Î, ±ıÀ·ı ÕΘ√ŒÎ≥À
ÏfiÏç÷ Á‹∞ ÷ı‹HÎı ’˘÷’˘÷ÎfiÎ
ω‹Îfifi˘ ⁄˘Ωı CÎÀÎՉΠ‹ÎÀı ±fi΋÷
⁄‚÷HÎfiÌ ÀÎ_¿Ì/drop tank fiı ¬ıfl‰Ì
fiÎ¬Ì ±fiı I›Îfl ⁄Îÿ Àfi˝ ‹ÎflÌfiı
ËLÀflfi˘ ’Ì»˘ ¿›˘˝.
Á˙ ’˛◊‹ flΘ·Ì ¿Œ˘ÕÌ „V◊Ï÷‹Î_
±ÎT›Î. ËLÀfl ¿fl÷Î_ ‰‘ ÷ı… √Ï÷fi_
Áı⁄fl …ıÀ ÷ı‹fiÌ ‰Î_Áı ·Î√Ì √›_.
ω‹Îfifi˘ ’Λ·À ±ı‹. ±ı‹. ±Î·‹
1/2”” fiÎ T›ÎÁfiÌ Á΋ÀÌ » ±ı„LÀ-
±˜ fl øÎŒ˚ À Ëı ‰ Ì ‹ÂÌfi √fi ‰Õı
ŒÎ›Ïfl_√ Âw ¿flı ±ıÀ·Ì … ‰Îfl Ë÷Ì,
‹ÎÀı ÷ıfi˘ ¿ıÕ˘ »˘ÕΉ‰Î flΘ·Ì±ı
2700 fi˘ ‰‚Î_¿ ·Ì‘˘. ±Î Ω÷fi˘
÷̉˛ ‹˘Õ ·ı÷Ì ‰¬÷ı ◊˘ÕÌ CÎHÎÌ ¨«Î≥
√ ‹ Ή‰ÎfiÌ ◊Λ, ’HÎ flΘ · ÌfiÎ
¿‹fiÁÌ⁄ı ÷ı‹fi_ ËLÀfl ±Ï÷› fiÌ«Ì
Á’ÎÀ̱ı ˢ‰Îfiı ¿ÎflHÎı ¨«Î≥‹Î_
±Î‰ı·˘ ¿Î’ √˘{Îfl˘ fỉÕu˘ ±fiı
Ωı ÷ Ωı ÷ ΋Î_ ω‹Îfiı …‹Ìfi ’fl
’»ÕÎÀ ¬Î‘Ì. flΘ·Ì ‹Î›Î˝ √›Î.
{«ÎÏfl›Î ÷ı‹… ÏÁ_Ëαı 30 ±ı‹.
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
;ftifsyff
±ı‹.fiÎ T›ÎÁfiÌ ±ıÕfi ’˛¿ÎflfiÌ ÷˘’˘
‰Õı Áı⁄fl …ıÀ ÷flŒ ŒÎ›Ïfl_√ ¿›*.
±ı¿ı› √˘‚˘ ÏfiÂÎfi ’fl fi ‰ÎB›˘.
’ο À<¿ÕÌfi˘ ÁflÿÎfl ±Î·‹ ˉı ·Õ‰Î
‹Î√÷˘ fi Ë÷˘. ±Îÿ‹’ fl ’fl
⁄˘Q⁄‹Îfl˘ ¿fl‰Îfi_ ’HÎ ‹Î_ÕÌ ‰Î‚Ì
÷ıfiÎ hÎHÎı› Áı⁄fl …ıÀ ’λÎ_ ÁflËÿ
÷flŒ fl‰ÎfiÎ_ ◊›Î_. Ωı‰ÎfiÌ ‰Î÷ ±ı ¿ı
¤Îfl÷ı Œ@÷ flΘ·Ìfi_ ËLÀfl √‹ÎT›_
Ë÷_, »÷Î_ ±Î·‹ı ⁄ı ËLÀfl ÷˘ÕÌ
’ÎÕuÎfi˘ ÿΉ˘ ¿›˘˝ ±fiı ’ο
‰Î›Áıfiαı ÷ıfiÎ fi΋ı ⁄ı “Ï¿Îfl˘”
«ÕÎT›Î ’HÎ ¬flÎ.
±ÎCÎÎ÷◊Ì Ï¬Lfi ◊›ı·Î ω_√
¿‹ÎLÕfl {«ÎÏfl›Î±ı Ë·‰ÎÕÎ
±˜fl⁄ı{fiı flΘ·ÌfiÌ ÂËÌÿÌfi˘ Á_ÿı¢
’ÎÃT›˘ ±fiı ÷ı ±˜fl⁄ı{ ’fl Á_¤Ï‰÷
Ë‹·ÎfiÌ «ı÷‰HÎÌ ’HÎ ±Î’Ì. ◊˘ÕÌ
Ï‹ÏfiÀ˘ ’»Ì {«ÎÏfl›Î, ÏÁ_ËÎ ±fiı
‹νfiÎ_ hÎHÎı› ËLÀfl ÷ı ±˜fl⁄ı{ ’fl
µ÷›Î*. ⁄flÎ⁄fl ±ı … ‰¬÷ı ÿU‹fifiÎ_
3 Áı⁄fl …ıÀ I›Î_ ±Î‰Ì ’ˢÓE›Î_.
Áfl√˘‘Î◊Ì ’˛‰ÎÁ ÷ıHÎı (flıÕÎflfiÌ
fi…fl◊Ì ⁄«‰Î) fiÌ«Ì Á’ÎÀ̱ı
¬ıÕu˘ Ë÷˘, ’HÎ Ë·‰ÎÕÎ ’ÎÁı ÷ı‹HÎı
±ı¿ÿ‹ ‹˘fl˘ ¨«@›˘. ÁÕÁÕÎÀ ¨«ı
«ÕuÎ ±fiı ’»Ì √˛ÎµLÀ ±˜Àı¿ ‹ÎÀı
ΩHÎı ¨«ı◊Ì ’Õ÷_ ‹Ò¿÷Î_ ˢ› ±ı‹
¿·¿Ï·›˘ ‹Î›˘˝ . ±˜ fl ⁄ı { ’fl
ˉÎ≥ÿ‚fiÎı Àı„@fi¿· VÀÎŒ I›Î_ ’οÛ
◊›ı·Î_ ω‹Îfi˘fi_ fiÎfi_ ‹˘À<_ Á‹Îfl¿Î‹
±fiı Áω˝ÏÁ_√ ¿fl‰Î‹Î_ T›V÷ Ë÷˘.
1965fi_ ¤Îfl÷-’ο ›©
±‹¿ …HÎÎ ’fl÷ ±Î‰ı·Î ËLÀflfi˘
«Î…˝ Á_ ¤ Î‚Ì ·ı ‰ Î ‹ÎÀı ’ÎÏ¿* √
±ı Ï fl±Î ’ÎÁı flÎË Ωı ÷ Î Ë÷Î.
±«Îfi¿ ÷ı ‹ HÎı ±˜ fl ±˜ À ı ¿ fiÌ
ÁΛflfifi˘ Ï«I¿Îfl ÁÎ_¤Y›˘ ±fiı ’»Ì
÷fl÷ Áı⁄fl …ıÀfiÌ CÎÒCΉÎÀÌ ¿Îfiı ’ÕÌ.
±˜fl⁄ı{fiÌ Ï‰‹Îfiωfl˘‘Ì ÷˘’˘fiÎ_
‹˘œÎ_ ¬ÒS›Î_, ±ıÀ·ı Á_›@÷ C΢ÓCÎÎÀ
¿Hν¤ıÿÌ ⁄L›˘. Àı„@fi¿· VÀÎŒfiÎ
¿‹˝«Îfḻ˘ ’˘÷’˘÷ÎfiÌ Á·Î‹÷Ì
‹ÎÀı flfi-‰ı ’ÎÁıfiÌ ¬Î≥ ÷flŒ ÿ˘ÕuÎ
’ÎÏ¿V÷Îfifi_
F-86Áı⁄fl …ıÀ
…ı ±Î‰Î Ë‹·Î ‰¬÷fiÎ ±Îl›
÷flÌ¿ı ¬ÎÁ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰Ì Ë÷Ì.
Áı⁄fl …ıÀfiÌ ’Λ·À ÏhÎ’ÀÌfi˘
±Î√ı‰Îfi V@‰Î˜Õˇfi ·ÌÕfl ±ıÁ. ±ı.
flÏŒ¿Ì Ωı ¿ı Àı„@fi¿· VÀÎŒfiÎ ÁP›˘fiı
⁄ÿ·ı ‹˘ÀÎ Ï¿ÎflfiÌ fiı‹ ·ı‰Î ‹Î√÷˘
Ë÷˘. Ë·‰ÎÕÎ ±˜fl⁄ı{fiı ˉÎ≥»hÎ
’Òw_ ’ÎÕÌ flËı·Î_ Combat Air Petrol/
CAP fiÎ_ ⁄ı ËLÀfl ω‹Îfi˘ ÷ıfiÌ
fi…fl‹Î_ Ë÷Î_. ω‹Îfi˘fi_ ¿Î‹ ±˜fl⁄ı{
’fl ¿ıÀ·Î¿ ŒÌÀ ¨«ı Á‹ÕÌfiÌ …ı‹
«¿flΉΠ·ı÷Î flËÌ Á_hÎÌfi˘ fl˘· ±ÿÎ
¿fl‰Îfi˘ Ë÷˘. ±Î‹ »÷Î_ ‹A› µtıÂ
±˜fl⁄ı{fiÎ flZÎHÎfi˘ fiÏË, ω‹ÎfiÌ
À<¿ÕÌ Ë‹·ÎfiÎ Ï‹Âfi ’fl fl‰ÎfiÎ ◊Λ
±fiı Ë‹·˘ ¿flÌ ’λ˘ Œflı ±ı‰ı ‰¬÷ı
±Î¤{w¬ı◊Ì ÷ı‹fiÎ ’fl Â@› ±ıÀ·˘
‰‘ Á‹› fi…fl flÎ¬Ì ±fiı ÷ı‹fiÌ
ÁÎ◊ı flıÏÕ±˘ Ï·L¿ ‹ÎflŒ÷ Á_’¿Û
Ω‚‰‰˘ ±ı ‹A› √HÎ÷flÌ Ë÷Ì.
±I›Îflı Ë·‰ÎÕÎfiÎ ±Î¿Î‹Î_ flfi-
35
1965fi_ ¤Îfl÷-’ο ›©
‰ıfiÌ µkÎfl ÷flŒ ±fiı ÿÏZÎHÎ ÷flŒ ¿<·
4 ËLÀfl‹Î_ ⁄ı Combat Air Petrol/
CAP Ë÷Î_.
’ÎÏ¿V÷ÎfiÌ Áı⁄fl …ıÀı ’Ëı·Î_
ÿÏZÎHÎÌ CAP fiÎ_ ⁄ı ËLÀfl ‹ÎÀı ’ıÓ÷fl˘
√˘ÃT›˘. ±ı¿ ËLÀfl Œ˚·Î∫√ ±Î˜ÏŒÁfl
’Ì. ±ı. Ï’_√·ıfi_ Ë÷_. ⁄Ì…_ Œ˚·Î∫√
±Î˜ÏŒÁfl ±ÿÌ √Î_‘Ìfi_ Ë÷_. flÏŒ¿ÌfiÌ
À<¿ÕÌfiÎ_ hÎHÎı› Áı⁄fl …ıÀ ±‘˝«_ƒÎ¿Îflı
‹˘ÀÌ ÏhÎF›Îfi˘ ‰‚Î_¿ ·ı÷Î_ ÷ı‹fiÌ
’Ò_Ãı ·Î√Ì √›Î_. ±«Îfi¿ Ï’_√·ı±ı
‘ÎHÎÌ Œ˘Õ÷Ì Ëı‰Ì ‹ÂÌfi √fifi˘
±‰Î… ÁÎ_¤Y›˘ ±fiı ÷ı±˘ «˘Ó¿Ì
√›Î. ⁄ÎèÎ ±‰Î…fi˘ j΢÷ ±I›_÷
’ÎÁı fi ˢ› ÷˘ ÏÂfljÎÎHÎ (ËıS‹ıÀ)
’Ëıflı·Î ±fiı ⁄_‘ ¿˘¿Ï’À‹Î_ ⁄ıÃı·Î
’Λ·Àfiı ÷ı Á_¤‚Λ fiÏË. Ï’_√·ı±ı
ÕÎ⁄Ì ÷flŒ fi…fl ¿flÌ ÷˘ Ωı›_ ¿ı
’Òfl‰ı√Ì ‘ÁÎfl˘ ¿flfiÎfl flÏŒ¿Ìfi_ Áı⁄fl
…ıÀ ÷ı‹fiÎ ±fiı √Î_‘ÌfiÎ ËLÀflfiÌ
‰E«ı ±Î‰Ì √›_ Ë÷_. ±Î Áı⁄fl …ıÀfiÌ
⁄˛ÎµÏfi_√ ’˛¿ÎflfiÌ ‹ÂÌfi √fiı …^…
Áı¿LÕ˘ ’Ëı·Î_ Á…ı˝·Î ±fi◊˝fi˘ A›Î·
Ï’_√·ıfiı flËÌ flËÌfiı ±ÎT›˘, F›Îflı
÷ı‹fiÌ ¿˘¿Ï’À‹Î_ ‘Ò‹ÎÕ˘ Œı·Î‰Î
‹Î_Õu˘ ±fiı ËLÀfl Õ΋ÎÕ˘‚ ◊‰Î
·ÎB›_. …‹Ìfi Á˘ ŒÌÀ ¿fl÷Î_ »ıÀı fi
Ë÷Ì. ¨«Î≥‹Î_ Ωı¬‹¿Îfl¿ CÎÀÎÕ˘
◊Λ ±ı ’Ëı·Î_ ≥…ı@Âfi ÁÌÀfi_ ⁄Àfi
ÿÎ⁄Ì Ï’_√·ı ¿˘¿Ï’ÀfiÌ ⁄ËÎfl fiÌ¿‚Ì
±ÎT›Î. Á˘±ı¿ ŒÌÀfiÌ ¨«Î≥ ÷ı‹fiÌ
’ıflıÂÒÀ µCÎՉΠ‹ÎÀı ±fiı ÷ı‹fi_ ’÷fi
¬‚Ì ·ı‰Î ‹ÎÀı ’›Î˝M÷ fỉÕÌ ±ı
«‹I¿Îfl Ë÷˘.
Œ˚·Î∫√ ±Î˜ÏŒÁfl ±ÿÌ √Î_‘ÌfiÌ
±Î’‰Ì÷Ì ’HÎ …\ÿÌ fi Ë÷Ì. ⁄ÌΩ
Áı ⁄ flfiÎ ’ÎÏ¿V÷ÎfiÌ Ë‰Î⁄Î…
Œ˚·Î∫√ ·ıŒ˚ÀfiLÀ Áı·Ì· «˙‘fḻı
÷ı‹fiÎ ËLÀflfiı CÎΛ· ¿›* Ë÷_. ω‹Îfi
÷∞ ÿı÷Î_ ’Ëı·Î_ ±ÿÌ √Î_‘̱ı ’˘÷ÎfiÌ
±Î√‚ flËı·Î V@‰Î˜Õfi ˇ ·ÌÕfl flÏŒ¿ÌfiÎ
Áı⁄flfi_ 30 ±ı‹. ±ı‹.fiÎ T›ÎÁfiÌ
36
;ftifsyff
Á΋ÀÌ «Îfl ÷˘’˘ ‰Õı ÏfiÂÎfi ÷Î@›_.
¿ÿΫ ±ı¿Îÿ ⁄ı √˘‚Î Áı⁄flfiı ‰ÎB›Î
’HÎ ¬flÎ. ’fl_÷ ±ı ŒÀ¿ÎfiÌ ’˛I›ZÎ
±Áfl Ωı‰Î ‹‚ı ÷ı ’Ëı·Î_ √Î_‘̱ı
’Ëı·˘ ω«Îfl ’˘÷ÎfiÌ Á·Î‹÷Ìfi˘
¿flÌ ’ıflıÂÒÀ ÁÎ◊ı ⁄ËÎfl ¿>ÿÌ …‰_ ’Õu_.
ω‹Îfi ±fiı …‹Ìfi ‰E«ı ±_ÿÎ…ı
150 ŒÌÀfi_ ±_÷fl
Ë÷ _ . ¿ÿΫ ±˘»\ _
’HΠˢ›, ¿ı ‹ ¿ı
’ıflıÂÒÀ ¬ÒS›Î ’»Ì
÷ı‹fi_ ’÷fi ›˘B›
’˛‹ÎH΋Î_ Ë‚‰_ ◊Λ
±ı ’Ëı·Î_ ÷ı±˘
fiÌ«ı ±Î‰Ì ’ÕuÎ
±fiı ÷̉˛ ’»ÕÎÀfiı
·Ì‘ı CÎÒ_ÀHÎfi_ ËÎÕ¿<_
¤Î_√Ì ⁄ıÃÎ.
±Î µ’flε’flÌ ’ο ˉÎ≥ÿ‚fi˘ V@‰Î˜ Õ ˇ fi ·ÌÕfl flÏŒ¿Ì ‹ÎflÌ flèÎÎ_ Ë÷Î_ .
⁄fiΉ˘ ÷˘ ΩHÎı ¤Îfl÷Ì› ˉÎ⁄ÎΩıfi˘
fiˆÏ÷¿ …\VÁ˘ ¤Î_√Ì fiά‰Î ‹ÎÀı ⁄fiÌ
flèÎÎ Ë÷Î. ÁMÀıQ⁄fl 6, 1965 fiÌ
÷ı ±Î◊‹÷Ì ÁÎ_…ı ’ÃÎHο˘À ˉÎ≥
‹◊¿ ¤Õ¿ı ⁄‚÷_ Ë÷_ ±fiı I›Î_ ’οÛ
◊›ı·Î_ fi‰Îfi¿˘fl Ï‹√-21 ÁÏË÷
¿ıÀ·Î_› ω‹Îfi˘ ‘Î÷fiÎ ¿ÎÀ‹Î‚‹Î_
Œıfl‰Î›Î_ Ë÷Î_. ±ı ’»Ì ±Îÿ‹’fl
fi∞¿ V@‰Î˜Õˇfi ·ÌÕfl ±ı. ¿ı. flΘ·Ìfi˘
±fiı ÷ı‹fiÎ ËLÀflfi˘ ¤˘√ ·ı‰Î›˘
Ë÷˘ ±fiı I›Îfl ⁄Îÿ ÷fl÷ Ë·‰ÎÕÎ
±˜fl⁄ı{fiÎ ÿÏZÎHÎÌ ±Î¿Î‹Î_ ⁄‚¿Î
Áı ⁄ fl …ı À ı CAP fiÎ_ ⁄ı › ËLÀfl
ω‹Îfi˘fiı Œ@÷ ÿÁ Ï‹ÏfiÀfiÌ ±_ÿfl
‰Ÿ‘Ì fiÎA›Î_ Ë÷Î_. Áı⁄fl ÏhÎ’ÀÌ Ë∞
÷˘ Á_÷˘Ê ‹Îfi‰Î ÷ˆ›Îfl fi Ë÷Ì.
¨«ı◊Ì ÷flÎ’ ‹ÎflÌ ÷ıHÎı flfi-‰ı fi∞¿
’Õı·Î_ ω‹Îfi˘ ’fl ¤Îflı ‹ÂÌfi √fi
‰Õı ’˛ËÎfl˘ ¿›Î˝ ±fiı flfi-‰ı ’fl ⁄˘Q⁄
ŒÀ¿Î›Î˝. fl˘¿ıÀfi˘ ’HÎ ‹Îfl˘ «·ÎT›˘.
’ÎÏ¿V÷Îfi̱˘ ⁄ıÏŒ¿fl ±fiı Ï⁄fi‘ÎV÷
Ë÷Î, ¿ı‹ ¿ı Combat Air Petrol fiÎ_
⁄ı › ËLÀflfiı ÷˘ÕÌ ’ÎÕuÎ_ ⁄Îÿ
’˛Ï÷¿ÎflfiÌ ÷ı‹fiı ⁄Ì¿ fi Ë÷Ì. µkÎflı
¬Ò⁄ »ıÀı ∂ÕÌ flËı·Î_ ⁄ÌΩ CAP fiÎ_
⁄ı ËLÀfl ω‹Îfi˘fiı ÁÎ⁄ÿÎ ¿flΛΠ»ı
±ı ÷ı±˘ ΩHÎ÷Î fi Ë÷Î.
⁄Lfiı ËLÀfl ◊˘ÕÌ … Ï‹ÏfiÀ˘‹Î_
Ë·‰ÎÕÎ ±Î‰Ì ’Ë˘Ó E ›Î_ . ±ı ¿ fiÎ
’Λ·À Œ˚·Î≥À-·ıŒ˚ÀfiLÀ ÕÌ. ±ıfi.
flÎÃ˘Õ Ë÷Î. ⁄Ì…\_
M·ı fi Œ˚ · Î∫√
±Î˜ Ï ŒÁfl ‰Ì. ¿ı .
fiı √ fi _ Ë÷ _ .
Ωı√Á_Ωı√ı ±˜fl⁄ı{
’fl ±Î√‹fi ‰¬÷ı
÷ı‹fiı ŒÎ‰÷˘ ·Î√
‹‚Ì √›˘. ⁄ı Áı⁄fl
…ı À ⁄flÎ⁄fl ±ı
Á‹›ı ’˘÷ÎfiÎ_ Âj΢
{Ÿ¿‰Î ‹ÎÀı Õ>⁄¿Ì
µ’fl◊Ì Œ˚·Î≥À-·ıN˚ÀfiLÀ flÎÃ˘Õı ±ı
ºU› Ωı ›  _ , ËLÀflfi˘ ‹˘fl˘ ÁËı…
fi‹ÎT›˘, …‹HÎÎ Áı⁄flfiÌ fiı‹ ÷οÌ
±fiı «Îflı› ÷˘’˘fiı ¿Î‹ı ·√ÎÕÌ ÿÌ‘Ì.
ÏfiÂÎfi ±Î⁄Îÿ ·ÎB›_. ±Î√fiÎ ¿ıÁflÌ
¤Õ¿Î ±fiı ‘Ò‹˛Áıfl ¿Îœ÷_ Áı⁄fl ÕÎ⁄Ì
÷flŒ {Ò ¿ Ìfiı ±˜ fl ⁄ı { ◊Ì fi‰ı ¿
Ï¿·˘‹ÌÀfl »ıÀı ÷ÒÀÌ ’Õu_. ⁄Ì…\_ Áı⁄fl
Õ>⁄¿Ì ‰Î‚Ìfiı …ı‰_ ∂«ı «Õu_ ±fiı
Á_Ωı√˘‰ÂÎ÷˚ ¨«Ì Á’ÎÀ̱ı flËı·Î
Œ˚·Î∫√ ±Î˜ÏŒÁfl ‰Ì. ¿ı. fiı√fiÎ
ËLÀflfiÌ ·√¤√ 500 ŒÌÀ fi∞¿
±ÎT›_ ¿ı ÷fl÷ ±ı ›‰Îfi ’Λ·Àı ÷¿
{Õ’Ì ÷ıfiı e_¿Ì ÿÌ‘_. Áı⁄fl ‘ÕοΤıfl
ŒÎÀu_ ±fiı ÷ıfi˘ ’Λ·À Œ˚·Î≥À
·ıŒ˚ÀfiLÀ ›fiÁ ÷I¿Î‚ ‹Î›˘˝ √›˘.
±√εfiÎ Áı⁄fl ¤ı√˘ øı ◊≥fiı ‹Î›˘˝
√›ı·˘ ⁄ÌΩı ’Λ·À V@‰Î˜Õˇfi ·ÌÕfl
flÏŒ¿Ì ’˘÷ı Ë÷˘. ±Î flÏŒ¿Ì ±ı …
…ıHÎı ¤Îfl÷-’ο ›©fiÎ ’˛◊‹ Ïÿ‰Áı
»ÎQ⁄ ‹˘fl«ı ¤Îfl÷fiÎ_ «Îfl Ë÷¤Î√Ì
‰ÎQ’Λfl˘ ’ˆ¿Ì ⁄ıfiı ÷˘ÕÌ ’ÎÕuÎ_ Ë÷Î_.
⁄ı›fiÎ ’Λ·À˘ (±ı. ¿ı. ¤√‰Î√fl
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

÷◊Î ±ıÁ. ¤Îfl¶Î…) ’HÎ
∞‰÷Î ⁄E›Î fi Ë÷Î.
’ÎÏ¿V÷Îfiı flÏŒ¿Ì ‹ÎÀı
ÿı  fi˘ Á‰˘˝ E « ·U¿flÌ
Ϭ÷Î⁄ Ï˷η-±ı-…\fl˝÷
‹flH΢kÎfl ±ı·Îfi ¿›˘˝ ±ıÀ·_
… fiÏË, ’HΠ¢fl¿˘À
±˜fl⁄ı{fiı flÏŒ¿Ì ±˜fl ÏŒSÕ
fi΋ ±ÎM›_.
flÎÃ˘ÕfiÌ ±fiı fiı⁄fiÌ Œ˚·Î∫√ ±Î˜ÏŒÁfl fiı⁄ (ÕÎ⁄ı) ÷◊Î Œ˚·Î≥À ·ıŒ˚ÀfiLÀ flÎÃ˘Õ (»ı¿
ÁŒ‚÷αı ¤Îfl÷Ì› …‹HÎı) ¤Îfl÷Ì› ˉÎ≥ÿ‚fiÎ ‰ÕÎ ±˜fl ‹Î½· ±…\˝fiÏÁ_Ë ÁÎ◊ı
‰Î›ÁıfiÎfi˘ …\VÁ˘ ⁄·_ÿ ¿flÌ ÿÌ‘˘.
«Îfl Ïÿ‰Á‹Î_ ’ÎÏ¿V÷Îfiı » ω‹Îfi˘
√‹ÎT›Î_ Ë÷Î_ ±fiı »±ı » ±‹ıÏfl¿fi
⁄fiΉÀfiÎ_ ±I›Î‘Ïfi¿ Áı⁄fl …ıÀ
Ë÷Î_, …ı‹fiÌ ’ÎÁı ÏŒSÕ ‹Î½· ±›⁄
¬Îfiı ⁄Ë ‹˘ÀÌ ±ÎÂÎ flÎ¬Ì Ë÷Ì.
(±ÎfiÌ Á΋ı ¤Îfl÷fi_ fi¿ÁÎfi — ⁄‘_
‹‚Ìfiı 8 ω‹Îfi˘, …ı‹Î_ 4 ÷˘ ÁΉ
±ÎµÀÕıÀıÕ ‰ÎQ’Λfl Ë÷Î_.) ±Îÿ‹’fl
÷ı‹… Ë·‰ÎÕ΋Î_ ¤Îfl÷fi˘ ’˛Ï÷¿Îfl
Ωı÷Î_ ’ÎÏ¿V÷Îfiı ÏfiHν› ·Ì‘˘ ¿ı
’_Ω⁄fiÎ_ ¤Îfl÷Ì› ˉÎ≥‹◊¿˘ ’fl
ˉı ’»Ì @›Îflı› ‘˘‚ı Ïÿ‰Áı Ë‹·˘
¿fl‰˘ fiÏË. flÎÏhÎfi˘ Á‹› … ±fi¿>‚
flËı ÷ı‹ Ë÷˘, ¿ÎflHÎ ¿ı ÏfiÂΫfl ¿ËÌ
¿Λ ±ı‰Î_ ŒÎ≥Àfl ω‹Îfi˘ ¤Îfl÷
’ÎÁı Œ@÷ Ï‹√-21 Ë÷Î_, ‰‚Ì ÷ı ’HÎ
8 ¿fl÷Î_ ‰‘Îflı fiÏË.
ÁMÀıQ⁄fl 6, 1965 fiÌ … flÎhÎı
’ο ‰Î›Áıfiαı ±Q≤÷ÁflfiÎ flıÕÎfl
‹◊¿fiı e_¿Ì ÿı‰Î ‹ÎÀı Áı⁄fl …ıÀ
µ’flÎ_÷ B-57 ¿ıfi⁄ıflÎ ⁄˘Q⁄flfiÌ À<¿ÕÌ
fl‰ÎfiÎ ¿flÌ. ¿ı fi ⁄ı fl Î
ELINT/Electronics In-
telligence ’˛¿Îflfi_ ±ıÀ·ı
¿ı ΩÁÒÁÌ Ë÷_. ±Q≤÷Áflfi_
flıÕÎfl ‹◊¿ ’˘÷ÎfiÌ «˘÷flŒ
…ı ÏÁBfi·˘ Œı·Î‰ı ÷ı‹fiÌ
“·Î≥fiÿ˘flÌ” ’¿ÕÌfiı
¿ı fi ⁄ı fl Πω‹Îfi O·ı ¿ -
±ÎµÀfiÎ ÏfiÏ⁄Õ ±_‘¿Îfl
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
;ftifsyff
‰E«ı ’HÎ ‹◊¿fi_ V◊Îfi Ï’fi’˘≥LÀ
¿flÌ Â¿ı ÷ı‹ Ë÷_. ±ı¿ ‰Îfl V◊Îfi
fiyÌ ◊Λ ±ıÀ·ı ¿ıfi⁄ıflÎfiÌ ΩıÕıfiÎ_
Áı⁄fl …ıÀ ω‹Îfi˘±ı I›Î_ flıÕÎfl ‹◊¿fiı
Á’ÎÀ΋Î_ ·ı÷˘ T›Î’¿ ⁄˘Q⁄‹Îfl˘
¿fl‰Îfi˘ Ë÷˘.
»ı‰Àı ÷˘ ±Î‹Î_fi_ ¿Â_ … fi ⁄L›_.
Áı⁄fl …ıÀfiÌ À<¿ÕÌ‹Î_ “±_‘ı ¿Ì ·ÎÃÌ”
÷flÌ¿ı ’Á_ÿ ¿flΛı·Î B-57 ¿ıfi⁄ıflÎfiÎ_
ΩÁÒÁÌ ÁΑfi˘ fiÎÿflV÷ ˢ‰Îfi_ flËÌ
flËÌfiı …HÎÎ÷Î ÷ıfiÌ ±‰ı∞‹Î_ ⁄Ì…\_
¿ıfi⁄ıflÎ ∂Õu._ ±Q≤÷ÁflfiÎ flıÕÎfl ‹◊¿
µ’fl ÷ı Áı⁄fl …ıÀ ÁÎ◊ı ’˘÷ÎfiÎ
Ïfi‘νÏfl÷ TOT/Time over target
±Î√‹fifiÎ Á‹›ı flÎhÎı 11—30 ‰ÎB›ı
’ˢÓE›_ ¿ı ÷fl÷ … I›Î_fiÌ Ï‰‹Îfi-
ωfl˘‘Ì ÷˘’˘±ı (L/60 ⁄˘Œ˘Áı̋) ’˘HÎÎ
⁄ı Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ ÁıÓ¿Õ˘ ÷˘’√˘‚ÎfiÎ
d‰ÎflÎ ±Î¿Î‹Î_ «ÕÎT›Î. ±ı¿ √˘‚˘
¿ıfi⁄ıflÎfiÌ fi∞¿ ŒÎÀu˘ ±fiı ÷ıfiÌ
¿fl« ÕÎ⁄Î …ıÀ ±ı„L…fifiı ‰Î√÷Î ÷ı
fi¿Î‹_ ⁄L›_. ·Õ¬ÕÎ÷Î ¿ıfi⁄ıflαı
1965fi_ ¤Îfl÷-’ο ›©
’λΠ‰‚Ì …‰_ ’Õu_, ±ıÀ·ı fi˘‘ÎflÎ_
⁄fiı · Î_ Áı ⁄ fl …ı À ı ’HÎ flÎÏhÎfiÎ
±_‘¿Îfl‹Î_ ◊˘ÕÎ_¿ ÕÎŒ˘Ï‚›Î_ ‹Î›Î* ⁄Îÿ
Ï‹Âfi ’Õ÷_ ‹Ò@›_. ·√¤√ ±ı …
Á‹›ı ÏŒfl˘{’flfiÎ flıÕÎfl ‹◊¿fiı e_¿Ì
ÿı‰Î fiÌ¿‚ı·Î_ T-33 ’˛¿ÎflfiÎ_ ⁄ı ÁÂjÎ
(‹Ò‚¤Ò÷ flÌ÷ı ÷η̋Ì) …ıÀ ω‹Îfi˘
’HÎ ±_‘Îfl΋Î_ ÷ıfi˘ ’k΢ ·√ΉÌ
Â@›Î_ fiÏË.
Ïÿ‰Áı ◊›ı·Î ¿Õ‰Î ±fi¤‰fiı
K›Îfi‹Î_ ·ı÷Î_ ’ο ‰Î›ÁıfiÎ ¤Îfl÷Ì›
ˉÎ≥ ‹◊¿˘ ’fl ⁄fiı I›Î_ Á‘Ì flÎhÎı
… ⁄˘Q⁄‹Îfl˘ ¿fl‰Î ‹Î√÷Ì Ë÷Ì,
±ıÀ·ı ’ıÂΉfl◊Ì ±fiı ¿flÎ_«Ì ’ÎÁıfiÎ
‹˙flÌ’fl◊Ì ‰‚Ì ¿ıÀ·Î_¿ B-57 ¿ıfi⁄ıflÎ
ω‹Îfi˘ ±fiø‹ı ’ÃÎHο˘À, ±Îÿ‹’fl
÷◊Î Ë·‰ÎÕÎ ÷flŒ ±fiı Ω‹fi√fl
÷flŒ µ’ÕuÎ_. ’ıÂΉfl◊Ì fl‰ÎfiÎ ◊›ı·Î_
ω‹Îfi˘ ’ÃÎHο˘Àfiı ¿ı Ë·‰ÎÕÎfiı ÷˘
fi¿ÁÎfi ’ˢӫÎÕÌ fi Â@›Î_, ’HÎ
±Îÿ‹’fl‹Î_ ÷ı‹HÎı ±ı¿ Ï‹√-21 fi˘
fiΠ¿›˘˝. Ï‹√ ÏÁÏfl{fi_ hÎÌ…\_ M·ıfi
¤Îfl÷ı √‹ÎT›Î ’»Ì 7 ⁄Î¿Ì flèÎÎ_.
ÁMÀıQ⁄fl 6, 1965 fiÌ flÎhÎı
fi‰Î…^fiÌfi_ ¿ıLƒ ÷˘ Ω‹fi√fl Ë÷_.
’ÎÏ¿V÷ÎfifiÎ ‰Î›Áfi ı Î’Ï÷ ±˜fl ‰Î≥Á
‹Î½· fiÒfl ¬Îfiı ±ı flÎhÎı ÷ıfiÎ ’fl
µ’flε’flÌ » Ë ‹ ·Î ¿flΉ‰Îfi _
±Î›˘…fi √˘ÃT›_ Ë÷_. Ω‹fi√fl
±˜fl⁄ı{fiı ÷ı‹HÎı ±˜fl ±˜Àı¿fiÎ ·Z›Î_¿
÷flÌ¿ı ωÂı Ê ‹Ëk‰ ±ÎM›Îfi _
’˛◊‹ÿÂa ¿ÎflHÎ ±ı ¿ı ¿flÎ_«ÌfiÎ
‹˙flÌ’fl◊Ì Ïfi¿À÷‹ ¤Îfl÷Ì› ±˜fl⁄ı{
37
1965fi_ ¤Îfl÷-’ο ›©
Ω‹fi√fl Ë÷,_ F›Î_◊Ì Àı¿-±Î˜Œ ¿fl÷Î_
¤Îfl÷Ì› ω‹Îfi˘ ‹˙flÌ’fl µ’flÎ_÷
¿flÎ_«ÌfiÎ √_Ω‰fl ’ıÀˇ˘Ï·›‹ Õı’˘,
⁄Ïÿfifi_ flıÕÎfl ‹◊¿, ·U¿flfiÎ ÏÁBfi·
›ÏfiÀ ‰√ıflıfiı ÏfiÂÎfi ⁄fiÎ‰Ì Â¿ı ÷ı‹
Ë÷Î_. Ω‹fi√fl ±Î‹ ÷˘ …^fiÌ ’ıœÌfiÎ_
‰ÎQ’Λflfi_ ±˜fl⁄ı{ Ë÷_ ±fiı ÷ı
ω‹Îfi˘ I›Î_fiÌ ±Î‹Î˝‹ıLÀ Àˇı≥Ïfi_√
ω_√fiÎ ’Λ·À˘fiı ‰‘ ¤Î√ı ±˜fl-À<-
±˜fl ŒÎ›Ïfl_√fiÌ ÷◊Î √˛ÎµLÕ ±˜Àı¿fiÌ
’˛ı„@ÀÁ ¿flΉ‰Î ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Î_ Ë÷Î_.
±˜fl ‰Î≥Á ‹Î½· fiÒfl ¬Îfifiı
¿ÿΫ ‰ÎQ’ΛflfiÌ ’fl‰Î fi Ë÷Ì, ’HÎ
‹˘À˘ Õfl ω‹Îfi‰ÎË¿ …ËÎ…
“ωøÎL÷”fiÎ_ ÁÌËΘ¿ ω‹Îfi˘fi˘ Ë÷˘.
( seahawk = ÿÏfl›Î≥ ¿fl˘.)
“ωøÎL÷” ’˘÷ı ±ı Á‹›ı ÷tfi
¿Á‹›fiÎ Á‹Îfl¿Î‹ ‹ÎÀı ‹_⁄≥fiÌ
ÁÒ¿Ì √˘ÿÌ‹Î_ ’Õu_ Ë÷_, F›Î_ ÷ıHÎı
·Î_ ⁄ ˘ ¬ÎÀ·˘ ¤˘√‰‰Îfi˘ Ë÷˘.
“ωøÎL÷”fiÎ_ ÁÌËΘ¿ ÷◊Î ±ıÏ·{ı
ω‹Îfi˘fiı Ωı ¿ı ›©‹Î_ µ÷ÎflÌ Â¿Î›
÷ı‹ Ë÷Î_. ±Î◊Ì ’˛‹ÎH΋Î_ ±˘»Ì
hÎı‰ÕfiÎ_ ±fiı ‹Ò‚¤Ò÷ flÌ÷ı ±ı„LÀ-
Á⁄‹Ïflfi √HÎÎ÷Î_ ±ıÏ·{ı ω‹Îfi˘fiı
ÿÏfl›Î≥ ’ıÀˇ˘Ï·_√ ‹ÎÀı ÁÎL÷Î øÒ{
¬Î÷ı flά‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ , F›Îflı
ŒÎ≥Àfl-⁄˘Q⁄fl ÁÌËΘ¿fi˘ ¿ÎŒ·˘
Ω‹fi√fl ’Ë˘Ó E ›˘. Ω‹fi√fl‹Î_
ÁÌËΘ ¿ fi˙¿Îÿ‚fiÎ fiÏË, ’HÎ
ˉÎ≥ÿ‚fiÎ ±_¿< fiÌ«ı Ë÷Î_ ±fiı
⁄ÏÿfifiÎ flıÕÎfl ‹◊¿fi˘ fiΠ¿fl‰Î
‹Î√÷Î ‰ıVÀfi˝ ±˜fl ¿‹ÎLÕı ÷ı‹fiı
ÁMÀı Q ⁄fl 7, 1965 fiÎ fl˘…
⁄˘Q⁄‹ÎflÎfiÎ Ï‹Âfi ’fl ‹˘¿·‰Îfi˘
M·Îfi ’HÎ ⁄fiÎ‰Ì flÎA›˘ Ë÷˘.
Ω‹fi√fl◊Ì ⁄Ïÿfi Á‘Ìfi_ ±_÷fl
¿Î’‰_ ÷ı ÁÌËΘ¿ ‹ÎÀı Œ@÷ «Î·ÌÁ
Ï‹ÏfiÀfi_ ¿Î‹ Ë÷_.
±Î ›˘…fiÎfi˘ ’Ò‰˝Á_¿ı÷ ΩHÎı
‹‚Ì √›˘ ˢ› ÷ı‹ ±˜fl ‰Î≥Á ‹Î½·
fiÒfl ¬Îfiı ±Î√·Ì flÎhÎı ‹˙flÌ’fl◊Ì ±ı¿
38
;ftifsyff
’»Ì ±ı¿ ¿flÌfiı » ‰¬÷ B-57
ω‹Îfi˘fiı Ë ‹ ·Î ‹ÎÀı Ω‹fi√fl
‹˘¿S›Î_. ’˛◊‹ Ë‹·˘ ÁMÀıQ⁄fl 6,
1965 fiÎ ÁÒ›Î˝V÷ ’»Ì 7—45 ‰ÎB›ı
◊›˘, ⁄ÌΩı 11—45 fiÎ Á‹›ı, hÎÌΩı
‹K›flÎÏhÎ ⁄Îÿ 1—00 ‰ÎB›ı ±fiı
«˘◊˘ 2—00 ‰ÎB›ı ◊›˘. ’Î_«‹Î ±fiı
»ßÎ Ë‹·Îfi˘ Á‹› ’fl˘œı ±fiø‹ı
4—00 ÷◊Î 5—30 ‰ÎB›Îfi˘ Ë÷˘.
ω‹Îfi˘ ÿflı¿ Ë‹·Î ‰¬÷ı ·√¤√
Áfl¬Î Œ˚·Î≥À M·Îfifiı ±fiÁ›Î*.
‹˙flÌ’fl◊Ì fiÌ¿Y›Î ⁄Îÿ ±fl⁄Ì Á‹ƒ
µ’fl ÷ı±˘ Œ@÷ 70 ‹ÌÀfl ¨«ı flËÌfiı
∂ÕuÎ_ ±fiı I›Îfl ’»Ì ·√¤√ ÁÌ‘Ì
·ÌÀÌfiÎ … ‹Î√˝ ’fl ±Î‰÷Ì ‹Î_Õ‰ÌfiÌ
ÿ̉ÎÿÎ_ÕÌfi˘ navigation/ÏÿÂ΢‘fi
‹ÎÀı µ’›˘√ ¿flÌ Ω‹fi√fl
±˜fl⁄ı{fiÎ Áflfi΋ı ’Ë˘Ó«Ì √›Î_.
(‹Î_ Õ ‰Ì◊Ì Ω‹fi√fl Œ@÷ «Îfl
Ï‹ÏfiÀfiÎ ±_÷flı Ë÷_.) ÿflı¿ Ë‹·Î‹Î_
» B-57 ¿ıfi⁄ıflÎ Á΋ı· Ë÷Î_ ±fiı
ÿflı¿ M·ıfi fl˘¿ıÀ˘ ±fiı ÷˘’√˘‚Î
µ’flÎ_÷ ¿<· 1,800 Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ
⁄˘Q⁄ ‘flΉ÷_ Ë÷_.
±Î ÂjΤ_ÕÎfl ÁΫı … ω’·
√HÎΛ, »÷Î_ ±_‘ÎflÏ’»˘ÕÎ fiÌ«ı
œo¿Î›ı·Î ±˜fl⁄ı{fiı ’ÎÏ¿V÷Îfi̱˘
{Î{_ fi¿ÁÎfi ’ˢӫÎÕÌ Â@›Î fiÏË.
«Îfl À«Ò¿ÕÎ_ ‰ÎQ’Λfl ±Î¿„V‹¿ flÌ÷ı
⁄˘Q⁄‘ÕοÎfiÌ ·’ıÀ‹Î_ ±Î‰Ì √›Î_,
’HÎ fi˙¿Îÿ‚fiÎ_ Ï¿o‹÷Ì ÁÌËΘ¿ ⁄«Ì
…‰Î ’ÎQ›Î_ . ÿflı ¿ Ë ‹ ·Î ‰¬÷ı
·Z›Î_¿˘fiı ¢‘Ì ⁄˘Q⁄ ŒıÓ¿‰Î ‹ÎÀı
¿ıfi⁄ıflÎ ⁄O⁄ıfiÌ ΩıÕÌ‹Î_ ¿Î›˝ ⁄Ω‰÷Î_
Ë÷Î_. ±ı¿ ¿ıfi⁄ıflÎ ÁËı… ±Î√‚
fiÌ¿‚Ìfiı ‹ıBfiıÏ›‹fiÎ Á_A›Î⁄_‘
÷ı…V‰Ì √⁄ÎflÎ ‹@÷ ¿fl÷_ Ë÷_ ±fiı
fiÎfiÌ ’ıflıÂÒÀ fiÌ«ı ·À¿÷Î ÷ı ±√fi-
√˘‚Îfi˘ ’˛¿Î ±˜fl⁄ı{fiı µΩ‚ı I›Îflı
’λ‚ ±Î‰÷_ ⁄Ì…\_ ¿ıfi⁄ıflÎ µ÷Ή‚ı
·Z›Î_ ¿ ˘ ¢‘Ìfiı ’˘÷Îfi˘ ⁄‘˘
ÂjΤ_ÕÎfl Á΋À˘ ¬Î·Ì ¿flÌ fiά÷_
Ë÷_, ¿ı‹ ¿ı ŒflÌ ‰Îfl ÷ıfiı Á‚√÷Î
‹ıBfiıÏ›‹fiÎ ÷√÷√÷Î ’˛¿ÎÂfi˘
·Î¤ ‹‚ı fiÏË.
flÎhÎı 2—00 ‰ÎB›ı ¿ıfi⁄ıflÎfiÌ
«˘◊Ì ¬ı’ ‰¬÷ı ’ÎÏ¿V÷Îfi̱˘ …flÎ
√Œ·÷ ¿flÌ ⁄ıÃÎ. ±ı¿ ¿ıfi⁄ıflαı
Œı·Î‰ı·Î ’˛¿ÎÂı ÷ıfiÌ ’λ‚ ±Î‰÷Î
⁄ÌΩ ¿ıfi⁄ıflÎfiÌ ËÎ…flÌ »÷Ì ¿flÌ
ÿÌ‘Ì. ±˜ fl ⁄ı { fiÌ Ï‰‹Îfiωfl˘‘Ì
÷˘’˘fiÎ_ fi΂«Î_ ÷fl÷ ±ı ÷flŒ ‹_ÕΛÎ_
±fiı 93 «˘flÁ ‹ÌÀflfiÎ (1,044
«˘flÁ ŒÌÀfiÎ) ZÎıhÎŒ‚fiÌ ’Î_¬˘‰Î‚Î
¿ıfi⁄ıflÎfiı ÷ı‹HÎı ‰Ÿ‘Ì fiÎA›_. ÁÒ›˘˝ÿ›
’»Ì Ω‹fi√fl ±˜fl⁄ı{◊Ì ÁËı… ÿÒfl
¬ S ·Î ‰√Õ΋Î_ ÿÁ ÀfifiÎ ±ı
¤Îflı ¬ ‹ ω‹Îfifi˘ ¤_ √ Îfl ‹‚Ì
±ÎT›˘. V@‰Î˜Õfiˇ ·ÌÕfl ÂO⁄Ìfl ÏÁtÌ¿Ì
(’Λ·À) ±fiı V@‰Î˜ Õ ˇ fi ·ÌÕfl
±Á·‹ ¿<flıÂÌ ±ı‹ ⁄ı «Î·¿˘fiÎ
Q≤÷ÿıˢ ’HÎ ‹‚Ì ±ÎT›Î.
¤Îfl÷fiÎ ’ÃÎHο˘À ±˜fl⁄ı{ ’fl
÷⁄ÎËÌ ‹«Î‰Ìfiı ÁMÀıQ⁄fl 6, 1965
fiÎ Ïÿ‰Áı ’ÎÏ¿V÷Îfiı ¬S·ı±Î‹fiÎ …ı
±Î¿ÎÂÌ ›©fi˘ ±Îfl_¤ ¿›˘˝ ÷ıfiÌ
(Ë∞ ÷˘ «˘‰ÌÁ ¿·Î¿ ’ÒflÎ ◊Λ ±ı
’Ëı · Î_ ) ⁄Ë ±Î¿flÌ Ï¿o ‹ ÷ ÷ı H Îı
«Ò¿‰‰Ì ’ÕÌ Ë÷Ì. ±ı¿ ¿ıfi⁄ıflÎ ±fiı
«Îfl Áı⁄fl …ıÀ µ’flÎ_÷ ’Î_« ÷η̋-
⁄© ’Λ·À˘ ÷ıHÎı √‹Î‰Ì ÿÌ‘Î Ë÷Î.
‹›Î˝Ïÿ÷ Á_A›ÎfiÎ_ ω‹Îfi˘ ±fiı ‹ÎhÎ
’«ÎÁ ±fi¤‰Ì ’Λ·À˘ ‘flΉ÷Î ÿıÂ
‹ÎÀı ÷ı ŒÀ¿˘ ±Î¿fl˘ Ë÷˘, »÷Î_
Âı¬«S·Ì ±›⁄ ¬Îfifiı ÂÒflÎ÷fi «Õu_
±fiı ⁄Ì…ı Ïÿ‰Áı ÷ı‹HÎı ¤Îfl÷ Á΋ı
›©fiÌ ÁkÎΉÎfl ΩËıflÎ÷ ¿flÌ.
ΩËıflÎ÷fiÌ ±Î‰U›¿÷Î fi Ë÷Ì.
◊˘ÕÎ ¿·Î¿˘ ’»Ì ¤Îfl÷Ì› ω‹Îfi˘fiÎ_
‘ÎÕÎ_ ’ÎÏ¿V÷ÎfifiÎ_ 8 ±˜fl⁄ı{ ÷flŒ
Á΋ÀÎ_ «ÕÌ ±Î‰ı I›Îflı ±›⁄ ¬Îfifiı
µ»ÌfiÎ ‹Î√ı·Î ›©fi_ ’ÎÁ˝· CÎfl⁄ıÃÎ
‹‚Ì …‰Îfi_ Ë÷_.
(‰‘ ±Î‰÷Î ±_¿ı)
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 Q u e s t i o n s & A n s w e r s

;ffdffgif 7fgfgfl 5?Xgff[ tfzlgff[ Ljfeffuf

Q
±‹¿ ˢÀ·˘ ŒÎ≥‰-VÀÎfl, ÷˘ ±‹¿ Œ˘fl-VÀÎfl ¿ı ◊˛Ì-VÀÎfl ±˜fl ⁄˛ı¿ ÿÎO›Î ’»Ì
¿Ëı‰Î› »ı. ±Î Ω÷fi_ ‰√a¿flHÎ ÂıfiÎ ±Î‘Îflı ¿flΛ »ı ? ÀˇıfifiÌ √Ï÷∂Ω˝ ⁄˛ı¿
’˜ÕfiÎ CÎÊ˝HÎfiı ¿ÎflHÎı
¿S’ı ¿ı. ÂÎË, ±‹ÿΉÎÿ; Á˘Ëı· ±ı‹. ‹S·Î, fi‰Î’fl, ‹ËÎflÎWÀˇ; ω…›
µW‹Î∂Ω˝‹Î_ Œıfl‰Î›
±ı‹. ‹Ëı÷Î, flÎ…¿˘À; ±ÎÏÂÊ ÀÎ_¿ ±fiı √˙fl‰ ÏhΉıÿÌ, Áfl÷; ∞÷ıLƒ
ΩflÁÎÏHΛÎ, ‰Ìfl’fl, √Ìfl; ÏÿT›ı ±ıfi. ΩıÊÌ ±fiı Ï‹h΢, …^fiÎ√œ; ‰wHÎ
»ı ±fiı T›› ’΋ı »ı.
‹ν, √Î_‘̑΋; ¿ı… ÕÌ. ‹Ëı÷Î, ‹˘fl⁄Ì ±√ε ≥·ı „ @Àˇ ¿
±ı„L…fifiÎ ’ıLÀ˘√˛ÎŒı
A Àˇıfifiı √Ï÷‹Î_ ·Î‰‰Î
ˢÀ· ¶ÎflÎ ’ÒflÌ ’ÎՉ΋Î_ ±Î‰÷Ì Áı‰Î±˘ ±fiı Áω‘α˘ ‹ÎÀı ±Î˜‰flËıÕ ÷ÎflfiÌ ‰Ì…‚Ìfi˘ …ı ’fl‰Ã˘ ¬ıÓE›˘ ˢ›
‹…⁄ ÷ı‹fi_ ‰√a¿flHÎ ¿fl‰Îfi˘ ‘Îfl˘ »ı, …ı ‹Ò‚ ±‹ıÏfl¿Î±ı ÷ı‹Î_fi˘ ¿ıÀ·˘¿ …J◊˘ ⁄˛ıÏ¿o√fiÌ Ïø›Î ‰¬÷ı ⁄Î÷· Ω› »ı.
÷ıfiΠˢÀ·ZÎıhÎ ‹ÎÀı ±’fiÎT›Î ’»Ì ±Î…ı ¤Îfl÷ …ı‰Î ±fiı¿ ±Î ÿT›˝› fl˘¿‰Î ‹ÎÀı WCM-1 (µ’flfi˘ Œ˘À˘) …ı‰Î_
ÿı¢ ÷ıfiı ±fiÁflı »ı. „V‰Ï‹_√ ’Ò·, ·˘LÕˇÌ, Œ˚·˘ÏflVÀfiÌ 1,500 V ÕÌ. ÁÌ. ’ΉflfiÎ_ ¿ıÀ·Î_¿ flıS‰ı ±ı„L…fi˘ VÀıÂfi
ÿ¿Îfi, ¿˘LŒflLÁ w‹, 24 ¿·Î¿fiÌ w‹ Áω˝Á, ¿˘„LÀfiıLÀ· ±Î‰‰ÎfiÎ Á‹›ı ±√fl ÷˘ √Ï÷fl˘‘ ‹ÎÀıfi_ ’Ì‚_ ÏÁBfi·
ˆ·ÌfiÌ ÷◊Î ⁄Ì∞ flıVÀ˘flLÀ˚Á, ÀˇÎ‰ı· O›Òfl˘, «˘‰ÌÁ ¿·Î¿ ÿı¬Î› I›Îflı ±˜fl ⁄˛ı¿ ·Î√ ’ÎÕ‰Îfiı ⁄ÿ·ı ’ˆÕÎ_fi_ ωz÷
ÕΘ@ÀflfiÌ µ’·„O‘, Â˘Ï’_√ ±Î¿ı˝Õ, flÌÕŸ√ w‹ ‰√ıflı ‹‚Ìfiı ‹˘Àfl ÁÎ◊ı Ïfl‰Á˝‹Î_ ΩıÕÎHÎ ¿flÌ ÷ıfiı ωz÷ …fiflıÀfl ÷flÌ¿ı
·√¤√ 30 ‹A› Áı‰Î±˘ ÷◊Î Áω‘α˘ ’ÒflÌ ’ÎÕ÷Ì «·Î‰ı »ı. ’ˆÕÎ_‹Î_ flËı·Ì √Ï÷∂Ω˝fi_ ÿ˘Ëfi ¿fl÷_ …fiflıÀfl
ˢÀ· ŒÎ≥‰-VÀÎfl ÿflFΩfiÌ √HÎΛ »ı. Á√‰Õ˘ …ı‹ ±˘»Ì ÷ıfiı ωz÷ ∂Ω˝‹Î_ ’·Àı »ı ±fiı ÷ı ‰Ì…‚Ì ’ıLÀ˘√˛ÎŒ ¶ÎflÎ
÷ı‹ ˢÀ·fiÌ ¿ZÎÎ ’HÎ ±ı ¿’Î÷fiÎ ’˛‹ÎH΋Î_ ±fiø‹ı CÎÀÌfiı ’fl⁄ÎflÌ ±Î˜‰flËıÕ ÷ÎflfiÌ Ï√˛Õ‹Î_ Ω› »ı. ⁄Ì∞ ÷flŒ Àˇıfifi˘
Œ˘fl-VÀÎfl ±fiı ◊˛Ì-VÀÎfl ◊Λ »ı. ‰‘ fiÌ«ıfiÎ ÿflFΩfiÌ ‰ı√ ø‹Â— CÎÀ÷˘ flËı »ı.
ˢÀ·˘ ‹ÎÀı ÷˘ ‰√a¿flHÎfi_ ¿Â_ ‹Ëk‰ flËı÷_ fi◊Ì.à µ‘Îfl ¬Î÷ı ±√ε
‹_ Õ Î›ı · Ì ¿ı À ·Ì¿
Q ‰Ì…‚Ìfiı ±Î‰Ì flÌ÷ı
÷Î…ı÷fl‹Î_ flıS‰ı ⁄…ıÀ ‰¬÷ı ΩHΉΠ‹Y›_ ¿ı ±Î’HÎÎ_ ≥·ı„@Àˇ¿ ’fl÷ ‹ı‚‰‰Îfi_ ¿Î‹ ÕÌ.
±ı„L…fi˘ 2006-07 fiÎ ‰Ê˝ ÿflQ›Îfi wÎ. 21 ¿fl˘ÕfiÎ ÁÌ. ≥·ı„@Àˇ¿ ±ı„L…fi˘
‹ÒS›fiÌ ‰Ì…‚Ì ’ıÿÎ ¿flı ÷ı‰˘ ±_ÿÎ… »ı. ≥·ı„@ÀˇÏÁÀÌ ‰Î’fl÷_ ‹ÎÀı ¬ÎÁ ‹U¿ı· fi◊Ì,
flıS‰ı ±ı„L…fi ≥·ı„@ÀˇÏÁÀÌ ’ıÿÎ ¿flı ±ı‰_ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ⁄fiı ? ’HÎ WAP ±fiı
WAG (…‹H΢ Œ˘À˘)
…›¿<‹Îfl ±ı. Á_CΉÌ, CÎÎÀ¿˘’fl, ‹_⁄≥; fl_Ï…÷Î ‰Î›. ⁄˛õ¤|, Áfl÷
lıHÎÌfiÎ_ 25 kV ±ı.ÁÌ.
A flıS‰ı ±ı„L…fi˘fiÎ ¿ıÁ‹Î_
Ï«kÎfl_…fi ·˘¿˘‹˘ÏÀ‰ ‰@Áı˝ ⁄fiΉı·Î_ ·√¤√ 120 ÷ı ±‹¿ Ëÿı …ŒÎ‰Î‚_
◊˛Ì-Œı{ ≥·ı„@Àˇ¿ ±ı„L…fi˘‹Î_ regenerative braking fi˘ »ı. ±Î‹ »÷Î_ ·ıÀıVÀ ±ı.ÁÌ. ‹˘Õ·˘‹Î_ ’HÎ regenerative
⁄_ÿ˘⁄V÷ ¿flΛ˘ »ı. ±ı„L…fifi_ ’fl_’flÎ√÷ œ⁄fi_ braking brakingfiÌ T›‰V◊Î »ı.
Ëo‹ıÂÎ degenerative ˢ› »ı--›Îfiı ¿ı ±ı„L…fi ÕˇÎ≥‰flı ±ı¿oÿflı Ωı‰Î ⁄ıÁ˘ ÷˘ 2006-07 ÿflQ›Îfi ¤Îfl÷Ì›
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 39
flıS‰ıfiÎ_ 120 ◊˛Ì-Œı{ ≥·ı„@Àˇ¿ ±ı„L…fi˘±ı ’ıÿÎ ¿flı·Ì ’HÎ ¤ıÿ ’Î‹Ì Â@›Î
‰Ì…‚Ìfi_ ‹ÒS› (›ÏfiÀfiÎ wÎ. 4.21 ·ı¬ı) ±_ÿÎ…ı wÎ. 21 fiÏË. 1972 ‹Î_ ±fiı
¿fl˘Õ …ıÀ·_ ◊Λ ÷ı‹ »ı. flıS‰ı¬Î÷Î ‹ÎÀı ÿflı¿ ◊˛Ì-Œı{ 1978 ‹Î_ ±ı À ·Ì
±ı„L…fifi˘ ¬flÌÿ ¤Î‰ ÁflıflΠwÎ. 13 ¿fl˘Õ »ı ±fiı ÷ı V’WÀ »Î’ Ωı‰Î ‹‚Ì
±ı„L…fi ·√¤√ 35 ‰Ê˝ Á‘Ì ¿Î‹ ±Î’Ì Â¿ı »ı. ±Î ¿ı ÷ı‹fiÌ ‹˘…^ÿ√ÌfiÎ
√HÎ÷fḻı ÿflı¿ ±ı„L…fi ÷ıfiÎ ¿Î›˝¿Î‚ ÿflQ›Îfi wÎ. 6 ¿fl˘Õ ’flΉΠ÷flÌ¿ı ±fiı ‰‘
…ıÀ·Ì fl¿‹ ÷˘ ‰Ì…µI’Îÿfi ¶ÎflÎ … ¿‹Î‰Ì ÿı. fiÒflfiÎ ±fiı ’flÌZÎHÎ ‹ÎÀı ’‰˝÷Î-
’ıÁıL…fl ¤ÎÕÎfiÎ fi΋ı flıS‰ıfiı …ı ±Î‰¿ ◊Λ ÷ı …\ÿÌ.à fl˘Ë¿˘±ı M·ÎVÀfl ±Î˜Œ ’ıÏflÁ ‰Î’flÌ ÷ı‹fi˘ œÎ‚˘/cast
⁄fiÎT›˘. (µ’flfi˘ Œ˘À˘) ÿflQ›Îfi 1970 ‹Î_ Ï⁄˛ÏÀÂ
Q ’‰˝÷Îfl˘Ë¿ ÕΘfi „TË·ıLÁı ±Lfi’ÒHÎνfiΠϬflfi_ ±Îfl˘ËHÎ
Ïˋη›fiÎ_ ⁄Œa·Î_ Ϭfl˘ ’fl @›Îflı¿ ÏË‹‹Îfi‰ ÿı¬Î›ÎfiÎ ¿fl÷Ì ‰¬÷ı ‹Î√˝‹Î_ ÏË‹‹Îfi‰fiı fi…fl˘fi…fl Ωı›Îfi˘ ÿΉ˘
…ı Á‹Î«Îfl ±Î‰ı »ı ÷ı‹Î_ ωiÎÎfifiÌ fi…flı ÷J› ¿ıÀ·_ ? ¿›˘˝. 1975 ‹Î_ ±ı‰flıVÀfiΠωV÷Îfl‹Î_ ÀˇıÏ¿o√ ¿flÌ flËı·Î
¤√Ìfl◊ Á˘·_¿Ì, …^fiÎ√œ; ÷ı…Á ±fiı Á_ÿÌ’ ‹Îw, CÎfiU›Î‹ «˙ËÎHÎ, ’˘·ıLÕfiÎ Ωfi{ À˘‹Î{¿ fi΋fiÎ ÁÎËÏÁ¿ı ’˘÷Îfi˘ ±ı‰˘ …
⁄‚‰_÷ Õ‰, Á÷ÌÊ ¤ÎÀÌ, √œÕÎ, Ï…. ¤Î‰fi√fl; ÿˆ‰÷ ’_ÕuÎ, fiÏÕ±Îÿ; ±fi¤‰ ‰HνT›˘. ÏË‹‹Îfi‰fiı ›ı÷Ì ÷flÌ¿ı ±˘‚¬÷Ì fiı’΂Ì
‹_◊fi ±fiı µ‹_√ ’Àı·, ÿı‰ıLƒ Ãοfl, ‰Õ˘ÿflÎ; ≥¿⁄η ¬·ÌŒÎ, flËÌ‹
O·˘«, ÏÿT›ı ‰Á‰ıÏ·›Î, …ı÷’fl (¿ÎÃÌ); ÏË÷ıÊ ⁄˘ÿfl, ±Ïfi· ¤ÎÿÏfl›Î,
’˛Ωfiı ±Î‹Î_ ¿Â_ ±ÁΑÎflHÎ …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ±fiı¿ fiı’΂̱˘fiı
√˘ÓÕ·; Ïfi·ıÊ ÏhΉıÿÌ, ¤Î‰fi√fl; ¤fl÷ Á˘·_¿Ì, ‘_ÏÁ›Î, √Ìfl ›ı÷Ìfi˘ ±Î¿„V‹¿ ¤ıÀ˘ ◊›˘ ˢ‰Îfi_ ¿Ëı‰Î› »ı.
A ±Î ⁄‘Î ’flΉΠÁÎ_›˘Ï√¿ »ı. ’˛I›ZÎ fi◊Ì--±fiı »÷Î_
ωiÎÎfifiÌ fi…flı ÷˘ ÏË‹‹Îfi‰fi_ ±„V÷I‰ I›Îflı ÁÎÏ⁄÷ CÎHÎÎ Á_¢‘¿˘ ÷ı‹fiı e·’˛ÒŒ √HÎı »ı. ÏË‹‹Îfi‰fiÎ ±„V÷I‰
◊Λ ¿ı F›Îflı ÷ı ∞‰÷˘ ’¿ÕΛ ±◊‰Î ’˛I›ı Â_¿Î T›@÷ ¿fl÷Î ÿflı¿ ’˛ffifi˘ …‰Î⁄
÷ıfi˘ Q≤÷ÿıË ¿ı ËÎÕÏ’_…fl ‹‚ı, ’fl_÷ ’HÎ ÷ı‹fiÌ ’ÎÁı ËΩfl VÀΘ¿‹Î_ »ı. ÿÎ. ÷.
Ïˋη›fiÎ ⁄Œa·Î ’‰˝÷Ì› œ˘‚Ή˘ ’fl ÏË‹‹Îfi‰ ±Îà eÏÀ›˘ Ω›LÀ ˢ‰Îfi_ Â_
ω¿fl΂ ÏË‹‹Îfi‰/ abominable ¿ÎflHÎ ? …‰Î⁄ — µIøÎ_Ï÷‹Î_ ‹fiW›fiÎ
snowman ÿı¬Î›ÎfiÌ ‰Î÷ 1887 ‹Î_ ±ÎÏÿ ’Ò‰˝… Ω›…ıLÀ˘Ï’◊ı¿Áfi˘ ±·√
’Ëı·Ì ‰¬÷ «√Ì ±ı ’»Ì ±Î… Á‘Ì ŒÎ_ À ˘ ’ÕuÎ ⁄Îÿ Œ@÷ «Ìfi‹Î_ ÷◊Î
÷ıfi_ ±„V÷I‰ ’fl‰Îfl ¿fl÷Ì ±ı¿ı› ’˛I›ZÎ ¤Îfl÷‹Î_ flËı÷Ì ÷ıfiÌ fiV· ’Òflı’ÒflÌ fiÎÂ
ÁÎÏ⁄÷Ì ËÎ◊ ·Î√Ì fi◊Ì. ±„V÷I‰ ÷flŒ fi ’Î‹Ì Ë˘› ±fiı Âı Ê ⁄«ı · Î
±Î_√‚Ì «Ÿ‘÷Î Œ@÷ ’fl˘ZÎ Á_¿ı÷˘ ‹Y›Î »ı. Á˙◊Ì ‰‘ Ω›…ıLÀ˘Ï’◊ı¿Áı ÷ı‹fi˘ flËıHÎÎ_¿ ωV÷Îfl ø‹Â— Á_¿˘flÌfiı
flËV› ÏË‹‹Îfi‰fiÌ ¿Ï◊÷ eÀÏ’˛LÀfiÌ ÷Á‰Ìfl˘±ı …√ÎÕu_ Œ@÷ Ïˋη› ’Òfl÷˘ ÁÌÏ‹÷ ¿flÌ fiÎA›˘ ˢ› ±ı‰_ ¿ÿΫ
»ı. 1921 ‹Î_ Ï⁄˛ÏÀ ÁˆL›fiÎ ±ı¿ ’‰˝÷¬ıÕ< ±ŒÁflı ‹ÎµLÀ ⁄fiı. ÏË‹‹Îfi‰ ÷˘ ’»Ì ±Îà eÏÀ›˘ Ω›LÀ ˢ› ÷ı‹Î_
±ı‰flıVÀ ’fl ·√¤√ 6,400 ‹ÌÀfl (21,000 ŒÌÀ) ¨«ı ±Îç›˝ fi◊Ì. ⁄ÌΩı Á‰Î· — ‰Êı˝ÿËÎÕı ËΩfl˘ ÁÎËÏÁ¿˘
ÏË‹‹Î_ ’√·Î_fiÌ »Î’fiÎ Œ˘ÀÎ ’ÎÕuÎ ±fiı 1937 ‹Î_ ±ıŒ. ±ı‰flıVÀ, ¿o«fi…_CÎÎ, ±Lfi’ÒHÎν ‰√ıflı Ϭfl˘fi_ ±Îfl˘ËHÎ
±ıÁ. V‹Î≥‘ fi΋fiÎ ⁄ÌΩ ’‰˝÷Îfl˘Ë¿ı ¿fl‰Î Ω› »ı, »÷Î_ ÏË‹‹Îfi‰fiÎ_
5,000 ‹ÌÀfl (16,500 ŒÌÀ) ¨«ı ÿ½fi ÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı› ±ÎÀ·Î_ ÿ·˝¤
eÀÏ’˛LÀfiÌ ÷Á‰Ìfl˘ ¬ıÓ«Ì, …ı I›ÎflfiΠˢ‰Îfi_ ¿ÎflHÎ Â_ ? …‰Î⁄ — ⁄‘Î
ωiÎÎfi̱˘ ‹ÎÀı ’HÎ ¿˘›Õ˘ ⁄fiÌ. ’‰˝÷Îfl˘Ë¿˘ ÏfiÏç÷ ‹Î√˝fiı ‰‚√Ì
ωA›Î÷ ’‰˝÷Îfl˘Ë¿ ±ıÏfl¿ ÏÂMÀfiı flËı »ı. ±ı¿fi˘ ±ı¿ ‹Î√˝ ‰Ê˘˝ ◊›ı
1951 ‹Î_ fiı’΂fiÌ ÏË‹ÁÏfl÷Î ’fl V’WÀ ‰’flÎ÷˘ flè΢ »ı, ±ıÀ·ı Ïˋη›
’Õı·Ì eÀÏ’˛LÀfiÎ ¿ÿfi˘ A›Î· ±Î’‰Î ‹ÎÀı ¬ıÕuÎfi˘ ‹÷·⁄ ±ı fi ◊Λ ¿ı ÷ıfiÌ
÷ıfiÌ ’ÎÁı ÏË‹¿<ËÎÕÌ ‹Ò¿Ìfiı …ı Œ˘À˘ ’ÎÕu˘ 1,500 Ï¿·˘‹ÌÀfl ·Î_ ⁄ Ì
±ı ÷˘ …√÷fiÎ ·√¤√ ÿflı¿ ±√˛√H› Ϭfl‹Î‚Îfiı ’Òflı’ÒflÌ ¬ıÕÌ fiάÌ.
ÿˆÏfi¿ı ’˛√À ¿›˘˝. (±ËŸ ±ı ÷Á‰Ìfl …\±˘.) ±Î_ÿ΋Îfi‹Î_ ΩflΉΠ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘
ωiÎÎfi̱˘ ÷ı‹Î_ ÿı¬Î÷Ì ’√·Î_fiÌ »Î’fi˘ ÷◊Î lÌ ·_¿Î‹Î_ ‰ı~Î ±ÎÏÿ‰ÎÁ̱˘
40 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 ‰Á÷Πˢ‰Îfi_ »ı¿ ‰ÌÁ‹Ì ÁÿÌ‹Î_ ΩHΉΠ‹Y›_. Ïˋη›‹Î_
5,500 ‹ÌÀfl (18,000 ŒÌÀ) ¨«ı Á‘Ì ◊÷Î snow
leopard/ÏË‹ÿÌ’ÕÎfi_ ±„V÷I‰ ’HÎ ‰ÌÁ‹Ì ÁÿÌ‹Î_ …
’¿ÕΛ_ ±ı ΩHÎÌ÷Ì ‰Î÷ »ı.
±Î Ω÷fiÎ ¬·ÎÁÎ Ωı ¿ı ÏË‹‹Îfi‰fi_ ±„V÷I‰ ÁÎÏ⁄÷
¿fl‰Î ‹ÎÀı ’›Î˝M÷ fi◊Ì. ⁄Ì∞ ÷flŒ …ı ’fl˘ZÎ ÁÎÏ⁄÷̱˘
‹‚Ì »ı ±ı ’HΠωiÎÎfifiÌ ¿Á˘ÀÌ ’fl À¿ı ±ı‰Ì fi◊Ì. ωflÎÀ
¿ÿfiÎ_ ’√·Î_fi_ … ºWÀÎ_÷ ·˘. Ïˋη›fiÎ flŸ»ı fiÎfiÎ ¿ÿfiÌ
eÀÏ’˛LÀ ’ÎÕuÎ ⁄Îÿ ÁÒ›˝fiÎ ÷տ΋Î_ Ï¿fiÎfl̉΂_ ÏË‹
±˘√‚÷Î_ ÷ıfi_ ¿ÿ ‹˘À<_ ◊›_ ˢ› ±ı Â@› »ı. ⁄Ì∞ ’HÎ
Â@›÷Î »ı. ÁËı… ‰‘Îflı {Õ’ı «Î·÷_ flŸ» ÷ıfiÎ ’λ·Î ’√
Ëo‹ıÂÎ_ ±Î√·Î ’√fiÌ »Î’ ’fl ‹Ò¿ı »ı, …ı‹Î_ flËÌ …÷˘
fi∞‰˘ V◊ÎfiŒfl¿ eÀÏ’˛LÀfiı ÁËı…ı ‹˘ÀÌ ¿flÌ ÿı. ±‹¿
’√·Î_‹Î_ ÁÎËÏÁ¿˘fiı ±Î_√‚ÎfiÌ »Î’ Ωı‰Î ‹‚Ì fi◊Ì.
µ’fl‰ÎÁfi˘ ’J◊fl @›Îflı¿ ’‰˝÷Ì› œ˘‚Ή ’fl ÀM’Î ¬Î÷˘
√⁄Õı I›Îflı ±Î‰Ì »Î’ ’ÕÌ Ë˘› ÷˘ ¿Ëı‰Î› fiÏË. ±Î ÿflı¿
Â@›÷Î Ωı ¿ı Áfl‰Î‚ı ÷˘ ±ÏfiÏç÷÷Î … ÁÒ«‰ı »ı, ‹ÎÀı
ÏË‹‹Îfi‰fi _ ±„V÷I‰ ¿< ÿ fl÷‹Î_ fi ˢ› ÷˘ ’HÎ
·˘¿‹ÎL›÷΋Î_ ¿ÿΫ ·Î_⁄˘ Á‹› À¿Ì flËı‰Îfi_ »ı.à
Q ’ÎV¿·fi˘ ÏÁ©Î_÷ ºWÀÎ_÷ ‰Õı Á‹…‰Î ‹ÎÀı ÕΛÎ√˛Î‹ fi_. 1
¨ÀÕÎ/Crane, ⁄·Õ˘{fl, Õ„Q’_√ Àˇ¿ ‰√ıflı ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Ì
ËÎ≥Õˇ˘Ï·¿ ÏÁVÀ‹fiÌ fl«fiÎ ¿ı‰Ì ˢ› »ı ?
µ‹_√ ±ı‹. Á˘·_¿Ì, Áfl÷; flÎ…\ ÀoÕı·, ’˘fl⁄_ÿfl; ‹˙Ï·¿ ’Àı·, Ω‹fi√fl;
±Ï‹÷ ’fl‹Îfl ±fiı Ï¿Âfi flÎ…’flÎ, flÎ…¿˘À; ‘‰· ∞. ’Àı·, √Î_‘Ìfi√fl;
fiflı ±ı‹. ¿Î÷Ïfl›Î, ±_@·ırfl; flÎ…ÿÌ’ÏÁ_Ë ±ı‹. ΩÕıΩ, Ω‹fi√fl
A «Õı »ı. ±·⁄kÎ, »ı‰Àfi_ Á_÷·fi √˘Ã‰Î› I›Îflı ¨«Î
ËÎ≥Õˇ˘Ï·¿ ÏÁVÀ‹fiÌ fl«fi΋Î_ ÷˘ ¬ÎÁ ¿ÂÌ ±Î_ÀÌCÎÒ_ÀÌ
fi◊Ì, ’HÎ ÷ıfiÎ ÏÁ©Î_÷fiı ·√÷Ì ⁄ı ±√I›fiÌ ⁄Î⁄÷˘ ›Îÿ
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
flά‰Î …ı‰Ì »ı. ’Ëı·Ì ±ı ¿ı ’ÎHÎÌ, ÷ı· ¿ı ⁄Ì…\_ √‹ı ÷ı
’˛‰ÎËÌ ÿ⁄fiÌ›/compressible fi◊Ì. ÿ⁄ÎHÎ ±Î’Ì ÷ıfiı
Á_¿˘«Ì ¿Î÷_ fi◊Ì, ‹ÎÀı ±Î’ı·_ ÿ⁄ÎHÎ ÷ıfiı Á_¿˘«‰ÎfiÎ
¿Î›˝‹Î_ ¬’Ì …‰Îfiı ⁄ÿ·ı ±¿⁄_‘ …‚‰Î› »ı. ⁄Ì∞
‹Ëk‰’ÒHν ⁄Î⁄÷ 17 ‹Ì ÁÿÌfiÎ ¡ıL« ¤˙Ï÷¿ÂÎjÎÌ O·ı≥{
’ÎV¿·ı ¢‘Ì, …ıHÎı ±ı‹ …HÎÎT›_ ¿ı ÏÁÏ·LÕfl …ı‰Î ⁄_‘
’ÎhÎfiÌ ±_ÿfl flËı·Î ’˛‰ÎËÌfiı …ı ÿ⁄ÎHÎ ±’Λ ÷ı ’˛I›ı¿
ÏÿÂÎ ÷flŒ ±ıÀ·Î … ’˛‹ÎH΋Î_ ÀˇÎLÁ‹ÌÀ ◊Λ »ı. …\ÿÎ
ÂOÿ˘‹Î_ — ÏÁÏ·LÕflfiÌ ±◊‰Î ÷˘ ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·Î ⁄ÌΩ
ÏÁÏ·LÕflfiÌ ±Î_÷Ïfl¿ Á’ÎÀÌ ’fl ⁄‘ı ÿ⁄ÎHÎ ÁËı… ’HÎ CÎÀÎÕÎ
ωfiÎ Áfl¬_ flËı »ı. Á’ÎÀÌfi_ ZÎıhÎŒ‚ ‰‘Îflı ˢ› ¿ı ±˘»\_,
’HÎ ÿfl «˘flÁ ∫«ı ’ıÿÎ ◊÷Î ÿ⁄ÎH΋Î_ Œfl¿ ’Õ÷˘ fi◊Ì.
±ËŸ “ÁËı… ’HÎ CÎÀÎÕΠωfiΔ ±ı ÂOÿ˘ «Î‰Ìw’ »ı.
…\±˘. ÕÎ⁄Ì ÷flŒfiÎ Ï’VÀfifiı ÿ⁄ÎHÎ ±Î’÷_ ‰…Ïfi›_ 10
Ï¿·˘√˛Î‹fi_ »ı. Ï’VÀfi ÷ıfiÎ ¤Îfl fiÌ«ı ÿ⁄Λ, ±ıÀ·ı ’ÎHÎÌ
›Î ÷ı· ¤flı·Î ÏÁÏ·LÕfl‹Î_ ÿÁ Ï¿·˘√˛Î‹fi_ ÿ⁄ÎHÎ …L‹ı »ı
±fiı ÷ı …‹HÎÌ ⁄Î…\fiÎ_ ±Îà ÏÁÏ·LÕfl˘fiı ÀˇÎLÁ‹ÌÀ ◊÷Î_
I›Î_ ’HÎ 10-10 Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ_ ±Îà ‰…Ïfi›Î_ ÁËı… ±©fl
·ı‰·fiÎ ÕÎ⁄Î Ï’VÀfifiÌ ÷·fiαı …‹HÎÎ_ ±Îà ϒVÀfi Œ@÷
1/8 …ıÀ·Ì ∂K‰˝√Î‹Ì √Ï÷ ’΋Ìfiı I›Î_ „V◊fl ◊›Î_ ˢ› »ı,
»÷Î_ ‹Ëk‰ »ı‰Àı ±ı ‰Î÷fi_ √HÎΛ ¿ı ’ÎV¿·fi˘ ÏÁ©Î_÷
10 Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ ’˛ıÂflfiı ¿<· 10 É 8 = 80 Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ
’˛ıÂfl‹Î_ Œıfl‰Ì fiάı »ı. Áfl¬Î ‹Î’fiÎ_ ±Îà ÏÁÏ·LÕflfiı
⁄ÿ·ı ±Îà √b_ ‹˘À<_ ±ı¿ ÏÁÏ·LÕfl ˢ› ÷˘ ’HÎ Ïfl{SÀ‹Î_
Œfl¿ ’Õı fiÏË. ÿÎ. ÷. ¤Îflı ‰ÎËfi˘ ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Î
ËÎ≥Õˇ˘Ï·¿ …˜¿‹Î_ 1 «˘flÁ ∫«fiÌ (6.45 «˘flÁ
Áı „ LÀ‹ÌÀfl …ı À ·Ì) Á’ÎÀ̉΂ΠϒVÀfifi˘ ‹ÎVÀfl
ÏÁÏ·LÕfl 8 «˘flÁ ∫«fi˘ (51.6 «˘flÁ Áı„LÀ‹ÌÀflfi˘)
Ï’VÀfi ‘flΉ÷Î ‹˘ÀÎ V·ı‰ ÏÁÏ·LÕfl ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·˘
ˢ‰Îfi_ ‘ÎflÌ ·˘.
±Î√Î‹Ì ’Îfiı ÕΛÎ√˛Î‹ fi_. 2 ‹Î_ ÿÂνT›Î ‹…⁄ ΩıÕÎHÎ
‰E«ı ±ı¿‹Î√a/one-way ‰ÎS‰ »ı. ±Î˜≥·fiı ÷ı V·ı‰
ÏÁÏ·LÕfl‹Î_ …‰Îfi˘ ‹Î√˝ ±Î’ı »ı, ’HÎ ÷ıfiı ’fl÷ ±Î‰‰Î
41
ÿı ÷ ˘ fi◊Ì. ‹ÎVÀfl ±fiı ·Î_⁄Ì Ë˘÷Ì fi◊Ì, ’fl_÷ ‹ÎHÎÁfiÌ «Îflı¿
V·ı‰ ÏÁÏ·LÕfl˘fiÎ_ Ï’VÀfi ’ıœÌ …ıÀ·Î ±ı Á‹›Œ·¿fiı ’HÎ ÁΉ À>_¿˘
‰E«ı ¿ÿfi˘ flıϱ˘ 1—8 ÷˘ fi √HÎÌ Â¿Î›. ±·⁄kÎ, ‘Ò‹¿ı÷±˘fiÌ
fi˘ »ı, ‹ÎÀı …˜¿ «ÕΉ÷˘ Á_A›Î ’W¿‚ »ı, ‹ÎÀı ¬√˘‚ωt˘fiı ÿfl
Àˇ¿«Î·¿ …ı ÿ⁄ÎHÎ ±Î’ı ‰Êı˝ ·Î_⁄Ì ‹ÿ÷fiÎ ÁflıflΠ’Î_« fi‰Î
÷ı Áfl‰Î‚ı ‰‘Ìfiı ±Îà √b_ ‘Ò‹¿ı÷±˘ ‹‚Ì ±Î‰ı »ı, …ı±˘ ±Î√΋Ì
◊Λ »ı. Ï’VÀfifiÌ Á’ÎÀÌ 10 ·Î¬◊Ì 30 ·Î¬ ‰Ê˝ Á‘Ì ŒflÌ ’λÎ
’fl ÿ⁄ÎHÎ ’˛I›ı¿ «˘flÁ ÿı¬Î‰ÎfiÎ fi◊Ì. ±ÎfiÌ Á΋ı fi‰ ‘Ò‹¿ı÷±˘
∫«ı ÷˘ ±Á·‹Î_ …ıÀ·_ » ‰Ê˝ ¿fl÷Î_ ±˘»Î Á‹›fiÎ ±Î_÷flı ÁÒ›˝
ˢ› ±ıÀ·_ … flËı, ’fl_÷ ÷flŒ ’λΠŒflı »ı, ±ıÀ·ı ’˛Á_√˘’Î÷ ÷ı‹fiÎ_
V·ı ‰ ÏÁÏ·LÕflfiÎ ÿ½fi ◊÷Î_ flËı »ı. Á˙◊Ì À>_¿˘ ’˛‰ÎÁ¿Î‚
Ï’VÀfifiÌ Á’ÎÀÌfi_ ZÎıhÎŒ‚ ±Îà √b_ ‰‘ ˢ‰Îfiı ·Ì‘ı Encke fi΋fiÎ ‘Ò‹¿ı÷fi˘ »ı — 3.3 ‰Ê˝fi˘.à
ËÎ≥Õˇ˘Ï·¿ …˜¿‹Î_ 10 Ï¿·˘√˛Î‹ ÿ⁄ÎHÎfiÎ ≥fi’À Á΋ı
80 Ï¿·˘√˛Î‹ ÿ⁄ÎHÎfi˘ ±ÎµÀ’À ‹‚ı »ı. (V·ı‰ Ï’VÀfifi_ Q
V◊ÎfiÎL÷fl ±ÎËΠ¤Î√ …ıÀ·_ ◊Λ ±ı ¬w_.) ±Î ’˛ı„@À¿· ¿E»fiÌ ÏÁfl øÌ¿ fi΋fiÌ ¬ÎÕÌ ⁄Î⁄÷ı ¤Îfl÷ ±fiı ’ÎÏ¿V÷Îfi
·Î¤fi_ ºWÀÎ_÷ …Q⁄˘ …ıÀfiÎ 22.9 «˘flÁ ‹ÌÀflfiÌ (247 ‰E«ı {CÎÕ˘ ¢ »ı ? ÏfiflοflHÎ ¿ı‹ ±Î‰÷_ fi◊Ì ?
«˘flÁ ŒÌÀfiÌ) Á’ÎÀÌ ‘flΉ÷Î Á¿Îfifi_ »ı. …Q⁄˘ ¿·Î¿fiÎ
…√ÿÌ ±ı. ’Àı·, ‰jÎη, ±‹ÿΉÎÿ; ’˛zQfi ±ı·. ΩıÊÌ, ’˘fl⁄_ÿfl
900 Ï¿·˘‹ÌÀflfiÌ V’ÌÕı ’˛‰ÎÁ ¬ıÕ÷_ ˢ› ±ı ‰¬÷ı ÷ıfi˘
’Λ·À ÁΑÎflHÎ eÀ ’ıÕ· ’fl √‹ı ÷ıÀ·_ Ωıfl ·ÕΉı ÷˘ ’HÎ A
Á¿Îfifiı ±_¤Îfl ‰Î‚Ì fi ¿ı, ’fl_÷ ËÎ≥Õˇ˘Ï·¿ ÏÁVÀ‹fiÌ ÏÁfl øÌ¿fi˘ ’˛ffi ±ıÀ·˘ ÏÁÏfl±Á »ı ¿ı ±Î’HÎı I›Î_ ÷ı
ËÎ…flÌ‹Î_ ÷ıHÎı ‹ÎhÎ fi∞‰˘ ÿÎ⁄ ±Î’‰Îfi˘ flËı »ı.à ±Î…ı flÎWÀˇÌ› ««Î˝fi˘ ‹t˘ ˢ‰˘ Ωı≥±ı, ’HÎ ÷ıfiı ⁄ÿ·ı
Á_Áÿ‹Î_ ±fiı Á‹Î«Îfl ‹ÎK›‹˘‹Î_ ±ı ’˛ffifi˘ µS·ı¬ ’HÎ
Q ¤ÎB›ı … ◊Λ »ı. ±√ε ËÎ∞ ’Ìfl Àı¿flÌfiÎ ±fiı »ÎÕ
‰Ê˝‹Î_ ÁflıflΠ¿ıÀ·Î ‘Ò‹¿ı÷±˘ ÁÒ›˝fiÌ ‹·Î¿Î÷ ·ı »ı ? ⁄ıÀfiÎ ‹Î‹·Î‹Î_ ⁄L›_ ÷ı‹ ÏÁfl øÌ¿fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Áfl‰Î‚ı
±ZΛ ∞. ¤|, ‰Õ˘ÿflÎ; ‰Ìfl¤ƒ ΩÕıΩ, Ω‹-√œ¿Î, Ω‹fi√fl; ·Î«Îfl ¤Îfl÷ı ŒflÏ…›Î÷ fi‹÷_ Ωı¬‰Îfi_ ◊Λ ±ı Ωı¬‹fi˘›
∞iÎı ÁÌ. ’_«Î·, fi‰ÁÎflÌ; ωËÎfl ±ıfi. ’Àı·, ‘‹ı˝Â ±ı. ÿ·‰ÎÕÌ ÷◊Î ‹˘ÀÎ ¤Î√fiÎ ·˘¿˘fiı A›Î· fi◊Ì.
±Ï‰fiΠ∞. ’_ÕuÎ, fiÏÕ±Îÿ ÏÁflfiÌ ¬ÎÕÌfi˘ {CÎÕ˘ ‰Ê˘˝
A …^fi˘ »ı. ≥VÀ ≥„L՛Π¿o’fiÌfiÎ
«˘yÁ ±Î_¿Õ˘ ’ÎÕ‰˘ ‹U¿ı· »ı, ¿ı‹ ¿ı ⁄‘Î ‘Ò‹¿ı÷±˘ ÁıfiÎ’Ï÷ «ÎSÁ˝ fiıÏ’±flı (…‹b_
Áfl¬Î ÀÎ≥‹Àı⁄·fiı ±fiÁfl÷Î fi◊Ì. ¬√˘‚ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ’HÎ Ï«hÎ) 1842-43 ‹Î_ ÏÁL‘ ∞÷Ì
÷ı‹fiı ·Î_⁄Ì ‹ÿ÷fiÎ ±fiı À>_¿Ì ‹ÿ÷fiÎ ±ı‹ ⁄ı ¿ıÀı√flÌ‹Î_ ·Ì‘Î ’»Ì ±ı ’˛ÿıÂfiı flÎ…¿Ì›
‰√a¿Ú÷ ¿›Î˝ »ı. ·Î_⁄Ì ‹ÿ÷fiÎ ‘Ò‹¿ı÷±˘ ·Î¬˘ ‰Ê˝fiÎ ‰Ë̉À ’Òfl÷˘ ‹_⁄≥ ’˛ÎL÷ ÁÎ◊ı
±Î_÷flı ÁÒ›˝fiÌ ⁄Ì∞ ‹·Î¿Î÷ ·ı, ¿ı‹ ¿ı ÷ı±˘ »ı¿ ∂ÀÛfiÎ ΩıÕÌ ÿı‰Î‹Î_ ±ÎT›˘. ÏÁL‘fi˘
‰Îÿ‚ Á‘Ìfi˘ ¿Îfl˘⁄Îfl «·Î‰÷Ì V◊ÎÏfi¿ ±_√˛ı…
±Î_ À ˘ ‹ÎflÌ Áfl¿Îflı I›Îfl ⁄Îÿ 1915 ‹Î_ ÏÁL‘ ±fiı ¿E» ‰E«ıfiÌ
’λΠ±Î‰÷Î ÁflËÿfiı ’˘÷ÎfiÌ ‹fiÁŒÌ ’˛‹ÎHÎı ±Î_¿÷˘ fi¿Â˘ ’˛√À ¿›˘˝.
ˢ› »ı. À>_¿Ì fi¿Â΋Î_ ÷ıHÎı ÁflËÿflı¬Î ÏÁflfiÌ ¬ÎÕÌfiÎ ’Ò‰˝ ¿Î_ÃÎ ’fl
‹ÿ÷fiÎ ±‹¿ ±fl⁄Ì Á‹ƒ ÷flŒ ·_⁄Î÷Î ¬ÎÕÌfiÎ ‹¬ Á‘Ì ÿ˘flÌ--±ıÀ·ı
‘Ò ‹ ¿ı ÷  ± ˘fiÌ ¿ı ¬ÎÕÌfi˘ ÷‹Î‹ ωV÷Îfl ÷ıHÎı ÏÁL‘fi˘ √HÎÎT›˘. ±Îfi˘
’˛‰ÎÁ ±‰Ï‘ ‹÷·⁄ ±ı ◊Λ ¿ı ¿E»fiÎ_ ‰ËÎH΢ ’˘÷ÎfiÌ … ÷À‰÷a ¬ÎÕÌ‹Î_
200 ‰Ê˝ Ëo¿ÎflÌ Â¿ı fiÏË, ⁄·¿ı ¿Î_ÃÎ fi∞¿ ·Î_√flÌ ’HΠ¿ı fiÏË.
¿fl÷Î_ ‰‘ ÏÿSËÌfiÌ ±_√˛ı… Áfl¿Îflı Ωı ¿ı ’˘÷ÎfiÎ ÁkÎΉÎfl fi¿Â΋Î_
42 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 ÏÁL‘ ±fiı ¿E» ‰E«ıfiÌ ’HÎ fi◊Ì. µ÷Ή‚ ¤Îfl÷fiı »ı.
ÁflËÿ flı ¬ Îfiı ’Ò ‰ ˝ ◊ Ì Ï¿fiÎflÎ◊Ì 200 ÿÏfl›Î≥ ‹Î≥· (370
’Ïç‹ ÷flŒ flHÎ’˛ÿı ’fl Ï¿·˘‹ÌÀfl) Á‘ÌfiÌ ¬_ÕÌ› »Î…·ÌfiÎ Á‹ƒfiı
±Î_ @ ›Î ’»Ì Creek / ¤Îfl÷fiÎ ±Ï‘¿Ú÷ ±ÎÏ◊˝¿ ZÎıhÎ/Exclusive Eco-
¬ÎÕÌfiÎ ‹¬ ’ÎÁı ±À¿Î‰Ì nomic Zone/EEZ ΩËıfl ¿fl÷˘ ÿΉ˘ ›fi˘ Á‹ZÎ
ÿÌ‘Ì. V‰÷_ h Î÷Î ⁄Îÿ fi˘Ó‘Ή‰Î ‹ÎÀıfiÌ ÕıÕ·Î≥fi 2009 ‹Î_ ’ÒflÌ ◊Λ
’ÎÏ¿V÷Îfiı ¬ÎÕÌfiÎ ’Ò ‰ ˝ »ı. (±Î ÕıÕ·Î≥fi ⁄‘Î Á‹ƒ‰÷a ÿı¢fiı ·Î√
Ï¿fiÎflÎfiı ±Î_ ÷ flflÎWÀˇ Ì › ’Õı »ı.) ÷Îfl̬ ‰ÌI›Î ’»Ì ⁄ı ÿı¢ ‰E«ı F›Î_
ÁflËÿ √HΉÎfi˘ ±Î√˛Ë ’HÎ ±¬Î÷fiÌ, µ’ÁÎ√flfiÌ ¿ı ¬ÎÕÌfiÌ ‹ÎÏ·¿Ì
flÎA›˘. ±ÎfiÌ Á΋ı ±_√ı ω¬‰Îÿ «Î· ˢ› ÷ı Á‹ƒfiı ›fi˘±ı
¤Îfl÷fi˘ ‰Î…⁄Ì ’˛V÷Ή ±Î_÷flflÎWÀˇÌ› …‚ωV÷ÎflfiÌ ¿ıÀı√flÌ‹Î_ ‹Ò¿‰Îfi_
±ı »ı ¿ı ¬ÎÕÌfiÎ ‹Ò‚◊Ì Âw fiyÌ ¿›* »ı. ’ÏflHÎ΋ı ÏÁfl øÌ¿fi˘ ‹Î‹·˘ 2009
¿flÌfiı ÷ı fi Î ‹ ¬ Á ‘ Ì fiÎ ‰Ê˝ ’Ëı·Î_ Ωı Ë· fi ◊Λ ÷˘ ¤Îfl÷fiÎı
·_⁄Î÷Ì ‹K›flı¬Îfiı ⁄ı ÿı¢ 20,10,000 «˘flÁ Ï¿·˘‹ÌÀflfi˘ ‰÷˝‹Îfi
‰E«ı fi Ì ÁflËÿ √HÎ‰Ì ±ÎÏ◊˝¿ …‚ωV÷Îfl ±˘fl ωV÷flÌfiı ·√¤√
Ωı ≥ ±ı . ≥Ï…M÷ ±fiı 30,00,000 «˘flÁ Ï¿·˘‹ÌÀflfi˘ ◊Λ ¬fl˘,
ÁεÿÌ ±fl⁄V÷Îfi, ≥flÎfi ’fl_÷ ÏÁflfiÌ ¬ÎÕÌ‹Î_ ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ’ıÀˇ˘Ï·›‹
±fiı Á_ ›  @ ÷ ±Îfl⁄ ¿o’fi̱˘ ÷ı·¿>‰Î fiά‰Î ‹ÎÀı ±Î‰ı ¿ı «ÌfifiÎ_
±‹ÌflÎ÷, Ï⁄˛ À fi ±fiı Õˇı…fl …ËÎΩı ¬ÎÕÌfiÎ ‹ıÓ√ıÏfi{ ‘flΉ÷Î ¬Õ¿˘
¡ÎLÁ, ¿ıfiıÕÎ ÷◊Î ±‹ıÏfl¿Î, ¿Îœ‰Î ±Î‰ı ÷˘ ±Î’HÎı ÷ı‹fiı fl˘¿Ì fi ¿̱ı.
≥LÕ˘fiı Ï Â›Î ±fiı ±˘ÏflVÁÎfiÎ «Î_ÿÌ’fl ¿Î_Ãı ›˘Ω÷Î_ Ï‹ÁÎ≥·˘fiÎ_
‹·›ı Ï Â›Î, V’ı fi ±fiı ’flÌZÎH΢fi_ ±fiı lÌËÏfl¿˘ÀÎ◊Ì ·˘L« ◊÷Î_ fl˘¿ıÀ˘fiÌ
‹˘fl˘y˘ ‰√ıflı ÿı¢ ‰E«ıfiÌ ÿÏfl›Î≥ ÁflËÿ ±ı … flÌ÷ı ¿Î›˝‰ÎËÌfi_ ‹˘ÏfiÀÏfl_√ ¿fl‰Î «Ìfiı ⁄_√΂fiÎ µ’ÁÎ√fl‹Î_
‹K›flı¬ÎfiÎ ‘˘flHÎı fiyÌ ◊›ı·Ì »ı. ±Î‹ »÷Î_ “flÕ÷Î »˘¿flÎfiı ¿˘¿˘Á ÀÎ’ ’fl ΩÁÒÁÌ ‹◊¿ V◊ÎM›_ »ı, ÷˘ ·U¿flÌ ΩÁÒÁÌ
⁄ı CÎÒCÎflÎ ‹‚ı” ±ı ¿Ëı‰÷‹Î_ ‹Îfi÷Î ’ÎÏ¿V÷Îfifiı ±Î_÷flflÎWÀˇÌ› ‹ÎÀı ÷ı ÏÁfl øÌ¿‹Î_ ±ı¿Îÿ …ËÎ… ÷fl÷_ flάı ±ı‰_ ’HÎ ¿ı‹
ÏÂflV÷˘ ‹_…^fl fi◊Ì. ÏÁfl øÌ¿fiÎ ·√¤√ 650 «˘flÁ fi ⁄fiı ? Ï¿fiÎflÎ ’ÎÁıfiÎ Á‹ƒ‹Î_ ’Îfl¿Î ÿı¢fi˘ ’ıÁÎfl˘
Ï¿·˘‹ÌÀflfiÎ ÷‹Î‹ …‚ωV÷Îfl ’fl ’˘÷Îfi˘ ¤˙√˘Ï·¿ ÿΉ˘ ±Î‹ ÷˘ ’ÎÏ¿V÷Îfifiı› ¿Ã‰˘ Ωı≥±ı, ’HÎ ÷ıfiı ±ı‰Ì g«÷Î
∂¤˘ flÎA›Î ’»Ì ÷ıfiı {CÎÕÎfi˘ fỉıÕ˘ ·Î‰‰ÎfiÌ µ÷Ή‚ fi◊Ì. ¤Îfl÷fiı ±’Â¿fi ¿flΉ‰Î ‹ÎÀı ÷ı ’˘÷Îfi_ fiο ‰Îœ‰Î
Ëo‹ıÂÎ ÷ˆ›Îfl ˢ› »ı. ÏÁfl øÌ¿fiÎ ‹Î‹·ı Ï«_÷Îfi˘ ⁄˘Ωı
5f]gfzfjftf:gf 5ffdf[,ff 5?Xgff[ ±ı¿·Î ¤Îfl÷fiÎ ‹Î◊ı »ı.à
á µkÎfl ‘˛‰ ÷◊Î ÿÏZÎHÎ ‘˛‰fiÎ ’˛ÿı‹Î_ @›Îflı¿ flÎÏhÎfiÎ Á‹›ı fl_√⁄ıfl_√Ì
aurora/‘˛‰’˛¿Î ¿ı‰Ì flÌ÷ı µÿ˚¤‰ı »ı ?
¿ı›Òfl …ı. ’Àı·, ‰Î’Ì
Q
Œı@ÀŒÎ¥LÕfl ¤Î√ — 4 (’ÎfiÎ fi_. 7)
ω‹ÎfiÌ ‹◊¿fiÎ flfi-‰ı ’fl «Ì÷fl‰Î‹Î_ ±Î‰÷Î fi_⁄fl˘ Â_
á √˛Ë˘fiÌ ‰ø √Ï÷/retrograd motion Â_ »ı ? ÁÒ«‰ı »ı ? ÁflıflΠflfi-‰ı ¿ıÀ·˘ ·Î_⁄˘ ˢ› »ı ?
ω…› ¿ı. ΩıÊÌ, ‹. ¬Ì«Î, ÷Î. ‘ÎflÌ, Ï…. ±‹flı·Ì ±’Ò‰˝ ¤|, ‰HÎο⁄˘flÌ ÀÌ.’Ì.±ıÁ.; ∞iÎı ÁÌ. ’_«Î·, fi‰ÁÎflÌ;
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 142 (’ÎfiÎ fi_. 48) ‹˘≥{ ±ı«. ¿’ÎÁÌ, Ï¿flHÎ ·_√ÎÏ‚›Î, Ïÿ·Ì’ ‰˘flÎ, flÎ…\·Î ÏÁÀÌ
á ‹fiW›fiÌ µI’ÏkÎ ‰Îfifl˘‹Î_◊Ì ◊≥, ÷˘ ±Î…fiÎ ‰Îfifl˘ ¿ı‹ ‹ÎHÎÁ‹Î_
Œıfl‰Î÷Î fi◊Ì ?
A
±Ïfi· ÂÎË, flLfiΒοÛ, ±‹ÿΉÎÿ
M≤J‰ÌfiÎ «_⁄¿Ì› µkÎfl ‘˛‰fiı ±fi·ZÎÌ flfi-‰ıfi˘ ’|˘
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 96 (“Á’flÁ‰Î·” ω¤Î√) …ıÀ·Î ±_Âfi˘ ¬ÒH΢ fl«ı ÷ı‹Î_ ‰‘‹Î_ ‰‘ 100 …ıÀ·Î M·Á-
á wÏ’›Î Á΋ı ±√˛√H› ÿı¢fiÌ ¿flLÁÌfi_ ‹ÒS› ÿÂν‰÷˘ ¿˘Ã˘ ±Î’˘. ‹Î≥fiÁfiı ±‰√HÎÌ flεLÕ ÏŒ√fl ÷flÌ¿ıfi˘ ±Î_¿Õ˘ flfi-
Ïÿfiı ¿ı. fiΛfl, √˘fl‰Î, ‰Õ˘ÿflÎ ‰ıfiÎ »ıÕı «Ì÷fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı, …ı◊Ì ·ı„LÕo√ ¿fl‰Î ±Î‰÷Î
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 141 (’ÎfiÎ fi_. 78) ω‹ÎfifiÎ ’Λ·À ‹ÎÀı ¿˘¿Ï’ÀfiΠˢ¿Î›_hÎ ‹…⁄ ÷ı ±_Âfi˘
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 43
›˘B› ‰‚Î_ ¿ ·ı ‰ Îfi _
¿Î›˝ ±ı¿ÿ‹ ÁËı·_ ⁄fiı.
±Î‹ ÷˘ CÎHÎÎ ¬flÎ
¿ı Á ‹Î_ ÏÕ√˛ Ì hÎHÎ
±Î_ ¿ ÕÎfiÌ Ë˘›, ’HÎ
Â@› ±ı À ·Ì ‹˘ÀÌ
ÁÎ≥{‹Î_ ’ı ≥ „LÀo √
¿fl‰ÎfiÌ …wÏfl›Î÷fiı
K›Îfi‹Î_ ·ı÷Î_ flfi-‰ı
’fl hÎHÎı › ±Î_ ¿ ÕÎfi˘
Á‹Î‰ı  ¿flÌ Â¿Î›
fiÏË. ±Î◊Ì »ıS·Î ÂÒL›fiı ⁄οÎ÷ fl¬Î› »ı. (»ıS·˘ ±_¿
ÂÒL› … ˢ›, ¿ı‹ ¿ı 10-10 fiÎ VÀı’‹Î_ ±Î_¿ÕÎ fiyÌ
¿flΛΠ»ı.) ±ı¿ fi‹Òfi˘ µ’flfiÎ ÕΛÎ√˛Î‹‹Î_ …\±˘.
’‰fifiÌ ÏÿÂÎfi˘ ·Î¤ ⁄‘Î Á_Ωı√˘‹Î_ ‹‚Ì flËı ±ı ‹ÎÀı
⁄ı flfi-‰ı «˘¿ÕÌfiÌ ’ıÀfi˝ ‹…⁄ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı.
«_⁄¿Ì› µkÎfl ‘˛‰fiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ÷ı±˘ flεLÕ ÏŒ√flfi˘ ¬ÒH΢
fl«÷Î fi◊Ì, »÷Î_ Áω‘Îfiı ¬Î÷fl ÿflı¿ flfi-‰ıfiÎ ⁄ı› »ıÕÎfiı
…ı ÷ı ¬ÒHÎÎfiÌ fi∞¿fi˘ flεLÕ ÏŒ√fl ±ıfiΛ÷ ¿flΛ˘ »ı.
Q. ±ı¿ CÎfi eÀ ˉÎfi_ ‰…fi ¿ıÀ·_ ˢ› ?
Ï⁄Lÿ ±˘{Î, ¿ÕÌ; ‹˙Ï·¿ ’Àı·, ‰Õ˘ÿflÎ
A. ÁÎ√flÁ’ÎÀ̱ı 15 Áı„S›ÁfiÎ
0
÷Î’‹Îfiı ‰Î÷ΉflHÎ 1,013 ‹Ì·Ì⁄ÎflfiÎ
fi˘‹˝· ÿ⁄ÎHΉ΂_ ˢ› I›Îflı 1 CÎfi eÀ
(0.03 CÎfi ‹ÌÀfl) ˉÎfi_ ‰…fi 0.0347
Ï¿·˘√˛Î‹ ◊Λ »ı.
Q. M≤J‰Ì ’fl Á˙◊Ì ÿ·¤
˝ ¿<ÿfl÷Ì ÷k‰ ¿›?_
ÁÎ√fl «˙ËÎHÎ, ›Â ’fl‹Îfl ±fiı Ï‹h΢, ¿E»
A. Á˙◊Ì ±˘»\_ ’˛‹ÎHÎ ‰Î› V‰w’fiÎ
flÎÁΛÏHο ÷k‰ flıÕ˘fifi_ »ı, ¿ı‹ ¿ı ÷ıfi˘
j΢÷ √HÎÎ÷_ flıÏÕ›‹ ’˘÷ı ÿ·˝¤ »ı. ‰‚Ì
Ï¿flH΢IÁ√a flıÕ˘fifi_ ±‘ν›W›/half-life
…^… Áı¿LÕ˘ …ıÀ·_ »ı, ‹ÎÀı ÷ıfi_ ±„V÷I‰
·Î_⁄˘ Á‹› …‚‰Î÷_ fi◊Ì. ÏfiWHÎÎ÷˘fiÎ
±fi‹Îfi ’˛‹ÎHÎı ‘fl÷Ì ’fl flıÕ˘fifi˘ ¿<·
…J◊˘ ‹Î_Õ 2.4 Ï¿·˘√˛Î‹ »ı.
44
ÿÎ. ÷. ±„Bfi-‰Î›T›fiÎ flfi-‰ıfiı ±’Λı·Î fi_⁄fl˘ 120
÷◊Î 300 fiı ⁄ÿ·ı 30 ±fiı 12 »ı. ω‹Îfi ÷ıfiÎ ·ı„LÕo√
‰¬÷ı Ëo‹ıÂÎ Á΋Π’‰fi‹Î_ ±Î‰ı, ‹ÎÀı ’‰fi Ωı ‰Î›T›-
À<-±„Bfifi˘ ˢ› ÷˘ ¿LÀˇ˘· ÀΉfl ω‹ÎfifiÎ ’Λ·Àfiı 30
fi_⁄flfiÎ flfi-‰ı ÷flŒ ±Î‰‰Îfi_ …HÎΉı »ı. ±Î_÷flflÎWÀˇÌ›
ω‹ÎfiÌ ‹◊¿fi˘ flfi-‰ı ±œÌ◊Ì hÎHÎ Ï¿·˘‹ÌÀfl ·Î_⁄˘ ˢ›
»ı. ’ˢ‚Î≥ ·√¤√ 40 ‹ÌÀfl …ıÀ·Ì ÷˘ ¬flÌ.à
Q
‘fl÷Ì¿o’ ◊›Î ’»Ì ωiÎÎfi̱˘ ÷ıfiÎ µÿ˚¤‰fi_ ¿ıLƒ/epi-
center ¿ı‰Ì flÌ÷ı fiyÌ ¿flı »ı ?
’W¿fl Ωı‘ÎHÎÌ, ’˘fl⁄_ÿfl; V‰ÎÏ÷ fiΛ¿ ÷◊Î ±S’Î ÿıÁÎ≥, Ï⁄Ï·‹˘flÎ;
Á˙fl¤ ±ı. ’Îflı¬, CÎÎÀ¿˘’fl, ‹_⁄≥; ±Ïrfi √˘ÓÕÏ·›Î, ±‹flı·Ì; ω‹·,
¿<·ÿÌ’, ±∞÷ ±fiı Ï‹h΢, ¿fl«ıÏ·›Î
A
±ıÏ’ÁıLÀfl ¢‘‰Î ‹ÎÀı ωiÎÎfi̱˘ P-wave ÷◊Î S-
wave ¿Ëı‰Î÷Î_ ⁄ı ’˛¿ÎflfiÎ_ ‹˘Ω_ ‰E«ıfi˘ Á‹›√΂˘ ‹Î’ı
»ı. (P = Primary; S = Secondary.) ⁄Lfiı ‹˘Ω_
¤Ò¿o’…L› »ı ±fiı ¤Ò¿o’ ‰¬÷ı «˘÷flŒ ŒflÌ ‰‚‰Î ‹ÎÀı
Q. ωrÂÎ_Ï÷ Á΋ı Á_¤Ï‰÷ ¬÷flÎfi_ ¤Î√‹Î_ ±Î‰‰Îfi_ »ı. Á_¢‘¿˘ ‰«√΂ÎfiÎ_
’˛‹ÎHÎ ÿÂν‰÷Ì Õ>QÁÕı @·Î˜¿‹Î_ Ëη ¿ıÀ·Î ÷ÎflH΢ ΩËıfl ¿fl‰Î ‹Î√÷Î fi◊Ì.
‰ÎB›Î »ı ?
‘‰· ∞. ÿıÁÎ≥, fiÏÕ±Îÿ Q. “ÁŒÎflÌ”±ı ±_¿ fi_. 136 ‹Î_ ‰Hν‰ı·Ì
L›Ò ‰LÕÁ˝ ±Î˜Œ ‘ ‰SÕÛfiÌ V’‘ν‹Î_ Ëη
A. ±√ε …ıÀ·_ ±bω√˛Ëfi_ Ωı¬‹ ±Ω›⁄Ì …ı‰Î_ ¿›Î_ V◊Î’I›˘ ‹˘¬flı »ı ?
±Î…ı flèÎ_ fi◊Ì, ‹ÎÀı Õ>QÁÕı @·Î˜¿ 11:53 ÿı‰Î_√ ∞. Á‹Õ, ¶Îfl¿Î; fl˘Ëfi Á_CΉÌ, ‹·ÎÕ,
fi˘ Á‹› ⁄÷Ήı »ı. 1991 ‹Î_ ÷ı 11:43 ‹_⁄≥; Ï⁄˛…ı ’Àı·, ÁΛHÎ, Ï…. Áfl÷
fi˘ Á‹› ⁄÷Ή÷Ì,
’HÎ I›Îfl ’»Ì A. ωrT›Î’Ì ‹÷ÿÎfifiÎ ‘˘flHÎı ±I›Îflı
±Î÷_ ¿ ‰ÎÿÌ …^ ◊ ˘ √˘Ã‰Î›ı·˘ ø‹ ’˘÷ı …flÎ ±Ω›⁄ »ı. ±Î
T›Î’¿ …fiÁ_ Ë Îfl flËÌ ÁÒÏ« — (1) ’˛Î«Ìfi √˛ÌÁfiÎ ±ı◊ıLÁfiÌ
‹ÎÀı fi Î_ Âj΢ Àı¿flÌ ’fl ⁄_‘Λı·_ ·U¿flÌ ±fiı ‘ÎÏ‹˝¿ ¿ıLƒ
‘flΉ÷Î_ ◊›Î_ »ı, ±ıø˘’˘Ï·Á; (2) ±ÎÂflı 35 ±ı¿fl‹Î_
±Àı·ı Ï‹ÏfiÀfi˘ ¿Î_À˘ 10 Ï‹ÏfiÀ ¬V›˘ »ı. ’◊flΛı·˘ V’ıfifi˘ ±SËÎQ⁄˛Î fi΋fi˘
Ï¿S·˘; (3) ¿Q⁄˘ÏÕ›Îfi_ ’flÎ÷fi ‹_Ïÿfl
Q. ⁄˛õÎ_Õ flO⁄Ïfl›Î «Îÿfl »ı ±ı‹ ÁÒ«‰÷Ì ±_√¿˘fl ‰ÎÀ; (4) ‹ı„@Á¿˘fi˘ Ï««ıfi
±Î≥fiVÀÎ≥fifiÌ Ï◊±flÌfiı «¿ÎÁ‰Î ≥I{Î Ï’flÎÏ‹Õ; (5) ⁄˛ÎÏ{·fiÎ Ïfl±˘ ”ÿ
±_÷ÏflZ΋Î_ √›ı·Î √˛ıωÀÌ ’˛˘⁄-B fi_ Ωfiı≥fl˘‹Î_ ⁄_‘Λı·_ ≥Á Ϭ˛V÷fi_ ⁄Ή·_;
Á_¢‘fi ¿ıÀ·ı ’ˢÓE›_ ? (6) ≥ÀÎÏ·fiÎ fl˘‹fi_ ¿˘·˘ÏÁ›‹ ±fiı (7)
√˙fl‰ ¿›ÎÕÎ, ◊ÎHÎÎ, ‹_⁄≥; ’˛¿Î ±ı‹. flÎÃ˘Õ, ≥VÀfl ÀÎ’fiÎ_ ’Ò÷‚Î_. ›ÎÿÌ‹Î_ ÷Î…‹Ëη,
flÎ…¿˘À; ÁI›ıfi ±fiı ›Â ±ı‹. À̷΂Î, ‰Õ˘ÿflÎ ‘ √˛ıÀ Ï’flÎÏ‹Õ, ±ıÏŒ· ÀΉfl, «ÌfifiÌ
‹ËÎfi ÿ̉η ‰√ıflıfi˘ Á‹Î‰ı ◊÷˘ fi◊Ì.
A. ŒÎ≥fi· Ïfl{SÀ «Î· ‰Ê˝fiÎ ±_÷ ÷Î…‹Ëηfi˘ fi_⁄fl ÷˘ »ı¿ 20 ‹˘ »ı.à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 Á΋ÀÎ_ … fl‰ÎfiÎ ◊Λ
»ı , ’HÎ ÷ı ‹ fi˘ ‰ı √
Áfl¬˘ fi◊Ì. ‰ÎflÎŒfl÷Ì
Á_¿˘«fi ±fiı ωV÷flHÎ
’΋÷Î_ P-waves
ÁflıflΠ25 Ï¿·˘‹ÌÀfl
¨Õı fi Î ¤Ò V ÷flÌ›
’˘’Õ΋Î_ Áı¿LÕÿÌà 6.8
Ï¿·˘‹ÌÀflfiÌ {Õ’ı
’˛‰ÎÁ ¬ıÕı »ı, F›Îflı S-
waves fiÌ V’ÌÕ
’˛Ï÷Áı¿LÕı 3.8 Ï¿·˘‹ÌÀfl »ı. ±Î◊Ì ¤Ò¿o’ ◊›Î ’»Ì …ı‹ V’ÌÕ ¬⁄fl ˢ› I›Îflı ÷ı‹fiÎ ±Î√‹fifi˘ Á‹› ‹Î’Ìfiı
‰‘ Á‹› ‰Ì÷ı ÷ı‹ ⁄Lfiı ‹˘Ω_ ‰E«ıfi_ ±_÷fl ‰‘÷_ Ω› »ı. ±ıÏ’ÁıLÀflfi_ V◊Îfi √HÎÌ ¿Îœ‰_ ‹U¿ı· fi◊Ì.
(…\±˘, µ’flfi˘ «ÎÀÛ.) ‹Îfi˘ ¿ı ±ÎÁ’ÎÁfiÎ ¤˙√˘Ï·¿ ±Îfl_¤fiÎ P-waves ±fiı ÷ı‹fiÎ ±fi√Î‹Ì S-waves
ωV÷Îfl‹Î_ ¤Ò¿o’‹Î’¿ ›_h΢ ‘flΉ÷Ì ‰ı‘Â΂α˘ ±ı¿‹ı¿◊Ì fiÎ ±Î√‹fi ‰E«ı Á‹›fi˘ …ı ÷ŒÎ‰÷ ’Õı ÷ıfiÎ ±Î‘Îflı X,
ÁËı… »ıÀı ±Î‰ı·Ì ˢ›, ÷˘ ÿflı¿fiı ±ı¿‹ı¿◊Ì …\ÿÎ Á‹›ı Y ±fiı Z ±ı‹ hÎHÎı› ‰ı‘Â΂α˘ ±ıÏ’ÁıLÀflfi_ ¤˙√˘Ï·¿
P-waves ÷◊Î S-waves ’˛ÎM÷ ◊Λ ±ı ÿı¬Ì÷_ »ı. ‹˘Ω_fiÌ ±_÷fl ÷Îfl‰ı »ı. ±Î‹Î_ ÁÎÿÌ ÏhÎflÎÂÌ ‹Î_ՉΠÏÁ‰Î› ⁄Ì∞
5f]gfzfjftf:gf 5ffdf[,ff 5?Xgff[
‰Î÷ fi◊Ì. (÷ŒÎ‰÷ Ωı ±ÎÀ·Ì Áı¿LÕfi˘ ’Õu˘ ÷˘ P-waves
÷◊Î S-waves ±ÎÀ·Î Á‹› ’Ëı·Î_ Á΋ÀÎ_ fl‰ÎfiÎ_ ◊›Î_
á Ω›fl˘V¿Î˜’ ›_h΋Î_ ÂÌ fl«fiΠˢ› »ı ?
∑„I‰¿ ÏhΉıÿÌ, ¿Ú¤¿˘fi√fl, Áfl÷
ˢ‰Î_ Ωı≥±ı ±fiı ‹˘Ω_fi˘ ‰ı√ Ωı ±‹¿ ˢ› ÷˘ ÷ı‹HÎı
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 141 (’ÎfiÎ fi_. 79) ±ıÀ·Î Á‹›‹Î_ ÷‹¿ ±_÷fl ¿ÎM›_ ˢ‰_ Ωı≥±ı.) ÿflı¿
á ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ flÎ…‘ÎfiÌ ‰Î˜„U√_Àfi DC »ı. ±Î‹Î_ DC ÂOÿfi˘ ±◊˝ ¢ ? ‰ı‘Â΂ΠÏhÎflÎÂÌ ¶ÎflÎ ±ıÏ’ÁıLÀflfi_ ‹ÎhÎ ±_÷fl ΩHÎÌ Â¿ı
’˛Ï÷’η flΛΩÿÎ »ı. ÏÿÂÎ fiÏË. ’fl_÷ ÏÿÂÎ ÷› ¿fl‰Îfi_ ’HÎ ‹U¿ı· fi◊Ì.
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 98 (’ÎfiÎ fi_. 61) µ’flfiÌ ±Î¿ÚÏ÷‹Î_ ÿÂνT›Î ‹…⁄ ±_÷flfiı ÏhÎF›Î √HÎÌ hÎHÎı›
á À⁄˘˝ ±ı„L…fifiÌ fl«fiÎ ¿ı‰Î ’˛¿ÎflfiÌ Ë˘› »ı ?
«_ƒ¿ÎL÷ ¿ı. ’Àı·, ⁄ÎflÕ˘·Ì, Ï…. Áfl÷
‰ı‘Â΂ÎfiÎ ÏfiWHÎÎ÷˘±ı ÿ˘flı·Î_ ‰÷˝‚˘ F›Î_ ±ı¿‹ı¿fiı »ıÿı
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 139 (’ÎfiÎ fi_. 41) I›Î_ ¤Ò¿o’fi_ ±ıÏ’ÁıLÀfl ˢ› »ı. ¨ÕÎ≥ ΩHΉ΋Î_ ’HÎ ¬ÎÁ
á ≥„LÀ√˛ıÀıÕ Áfl¿ÌÀ ±ıÀ·ı ¿ı ‹Î≥ø˘Ï«’ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ? ÷¿·ÌŒ fi ’Õı, ¿ı‹ ¿ı ¨ÕÎ≥ …ı‹ ‰‘Îflı ÷ı‹ ⁄Lfiı Ω÷fiÎ_
ÿÌÏZÎ÷ ±ı«. ÿ˘ÂÌ, flÎ…¿˘À ‹˘Ω_ «˘yÁ ÿflı ‰‘ {Õ’ ÿά‰ı »ı. µÿÎËflHÎ ÷flÌ¿ı
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 143 (“Á’flÁ‰Î·” ω¤Î√) 1,000 Ï¿·˘‹ÌÀfl ¨Õı P-waves fiÌ {Õ’ ’˛Ï÷Áı¿LÕı
á Œu{fi ’Ήfl ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Î À˘¿Î‹Î¿ fi΋fiÎ ›_hÎfiÌ ÏÕ{Î≥fi ¿ı‰Î ’˛¿ÎflfiÌ
ˢ› »ı ?
10.2 Ï¿·˘‹ÌÀfl ±fiı S-waves fiÌ V’ÌÕ 5.7 Ï¿·˘‹ÌÀfl
ËÎÏÿ˝¿ ’Ì. ‹ÎÏHΛÎ, ¤Î‰fi√fl ˢ› »ı. ÏfiWHÎÎ÷˘fiı ±ı flÌ÷ı ¤Ò¿o’ÂÎjÎfiÎ ÏÕÀı„@À‰ ¿ËÌ
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 134 (“Á’flÁ‰Î·” ω¤Î√) ¿˘, »÷Î_ ¤Ò¿o’fiÌ ±Î√ÎËÌ ¿fl‰Ì ÷ı‹fiı ‹ÎÀı Â@› fi◊Ì.à
á ⁄‘fi˘ √˛Ë ÁÒ›˝fiÌ ±ÎÀ·˘ fi∞¿ ˢ‰Î »÷Î_ ÷ıfiÎ ±‹¿ ωV÷Îfl˘fi_
L›Òfi÷‹ ÷Î’‹Îfi -1700 Áı„S›Á ˢ‰Îfi_ Â_ ¿ÎflHÎ ? Q
fiÌfl‰ ±ıÁ. ÁÎ√fl, «ı÷fi ±ı‹. ÁÎ√fl ÷◊Î
’̉ÎfiÎ ’ÎHÎÌfiı ∞‰Îb‹@÷ ¿fl‰Î ‹ÎÀı Ëo‹ıÂÎ @·˘Ïflfi ÂÎ
·ÌfiÎ ±ıÁ. ÁÎ√fl, √΋ — ÂÌ·, ÷Î. ‹Î_√fl˘‚, Ï…. …^fiÎ√œ
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 102 (’ÎfiÎ fi_. 36) ‹ÎÀı ‰’flΛ »ı ?
á ±◊˝ÂÎjÎfiÌ º„WÀ±ı d√Ή˘ ±ıÀ·ı Â_ ? ’flÎ√ ⁄Î’Õ, ÂÎ_Ï÷·Î· ’Àı· ±fiı fiÌÏ÷fi¿<‹Îfl Á˘fiÌ, ⁄ΛÕ, Ï….
’Ò‰ı˝Â ±ı. ’Àı·, CÎÎÀ·˘ÏÕ›Î, ±‹ÿΉÎÿ ÁÎ⁄fl¿Î_ÃÎ; Ï‹ÏËfl ±fiı Ï‹Ï·Lÿ ‹Ëı÷Î, ¿Î_Ïÿ‰·Ì (’Ò‰˝), ‹_⁄≥
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 103 (“Á’flÁ‰Î·” ω¤Î√)
á ⁄ÕÛ Œ˚· Â_ »ı ? ±Î fl˘√fi˘ «ı’ ¿ı‰Ì flÌ÷ı Œı·Î› »ı ?
A
’˛I›ı¿ CÎfi Áı„LÀ‹ÌÀflı 0.00295 √˛Î‹ ‰…fi ‘flΉ÷˘
∑÷· ⁄Ì. Âı·÷, C΢ÕÎÁfl, ±‹ÿΉÎÿ; Ï’›ÒÊ ±Îfl. flΉ·, Ω‹Ωı‘’fl;
flω ±ıfi. flÎHÎÎ, ¤w« @·˘Ïflfi ‰Î› rÎÁ‹Î_ Ω› ÷˘ {ıflÌ »ı, F›Îflı ’ÎHÎÌ‹Î_ ÷ı
“ÁŒÎflÌ” ±_¿ fi_. 144 (“⁄fiΉ ±fiı ⁄ı¿√˛ÎµLÕ” ω¤Î√) ⁄˜@ÀÌÏfl±Î ’fl …\ÿÌ flÌ÷ı CÎÎ÷¿ ±Áfl ¿flı »ı. ±Î ‰Î›fi˘
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 45
ÿflı¿ flıb @·˘ÏflfifiÎ ⁄ı ±bfi˘ ⁄fiı·˘ »ı, ’HÎ ±Î˜„@Á…fifi˘
±b ÷ı‹Î_ fi◊Ì. ’ÎHÎÌ ÁÎ◊ı ¤Y›Î ⁄Îÿ ±ı¿ @·˘Ïflfi ±b
@·˘flÎ≥Õfi˘ ±Î›fi fl«ı »ı. ⁄ÌΩı ±b ’ÎHÎÌ ÁÎ◊ı flÎÁΛÏHο
’˛Ï÷Ïø›Î ¿flÌ ËÎ≥’˘@·˘flÁ ±ıÏÁÕ‹Î_ Œıfl‰Î› »ı, …ı
±˘„@ÁÕÎ≥Ï{_√ ±ı…LÀ »ı--±ıÀ·ı ¿ı ’˘÷ÎfiÎ Á_Á√˝‹Î_
±Î‰÷Î ’ÿÎ◊˝fiÎ ≥·ı@Àˇ˘LÁfiı ÷ı ¬ıÓ«Ì ·ı »ı. ±Î √HΑ‹˝fiÎ
Ωıflı ÷ı ⁄˜@ÀÌÏfl±ÎfiÎ ¿˘ÊfiÌ ÿ̉ηfiı ø‹Â— fiWÀ ¿flı, ±ıÀ·ı
⁄Λ˘·˘Ï…¿· Ïø›Î ±À¿Ì …÷Î_ ⁄˜@ÀÌÏfl±Î Q≤I› ’΋ı »ı.à
Q ÿı¢fiÎ Ï⁄fiÁ_ÁÿÌ› ÂOÿ˘fiı ’HÎ Á‹Î‰Ì ·ı‰Î›Î »ı.à
¤Îfl÷fiÌ ’ην‹ıLÀı ¿›Î ÂOÿ˘fiı Ï⁄fiÁ_ÁÿÌ› ΩËıfl ¿›Î˝
»ı ? ±Î ’˛◊Î ⁄ÌΩ ·˘¿ÂÎËÌ ÿı¢‹Î_ ’HÎ »ı ?
fi‰fiÌ÷ √F…fl, ’˛ÂÎL÷ ‹ÎHÎı¿ ±fiı Ï‹h΢, ‰S·¤Ï‰zÎfi√fl
A …^fiÎ√œ; …› ÂÎË ±fiı ’ÎÏ◊˝‰ ÏhΉıÿÌ, ±‹ÿΉÎÿ; ÏfiÏ¿÷Î, ‘˘flÎ∞;
‰Î÷‰Î÷‹Î_ ‘Î_‘· ‹«Î‰÷Î ±fiı @›Îflı¿ ‹Îfl΋ÎflÌ ’fl
±Î‰Ì …÷Î Á_ÁÿÁP›˘ ’ÎÁı ±’ıZÎÎ fl¬Î› »ı ¿ı ’ην‹ıLÀfiÌ
√Ïfl‹Î …‚‰Î› ±ı ‹ÎÀı ÷ı±˘ (¤ÎB›ı … ◊÷Ì) ÂÎ_Ï÷’Ò‰˝¿fiÌ
««Î˝ ÿflQ›Îfi ’HÎ ¿ıÀ·Î¿ ±Hλ΅÷Î ÂOÿ˘ fi ⁄˘·ı. ±Î
ÂOÿ˘fiı Ï⁄fiÁ_ÁÿÌ›/unparliamentary ΩËıfl ¿fl‰Î‹Î_
±ÎT›Î »ı, …ı‹fiÌ ·Î_⁄Ì ›ÎÿÌ‹Î_ ‹ÎhÎ ±’ÂOÿ˘fi˘ Á‹Î‰ıÂ
◊Λ »ı ±ı‰_ fi◊Ì. ÿı¬Ì÷Ì flÌ÷ı ‰Î_‘Î…fi¿ fi …HÎΛ ÷ı‰Î
ÂOÿ˘ ’HÎ “Ï⁄fiÁ_ÁÿÌ›”fiÌ ¿ıÀı√flÌ‹Î_ ‹Ò@›Î »ı.
±‹¿ Á_ÿ¤˝‹Î_ joke/‹Ω¿, liar/…^ßÎ⁄˘·˘, laughing
stock/ËÎ_ÁÌ’ÎhÎ, rubbish/‰ÎÏË›Î÷, thief/«˘fl, white
lie/ÁŒıÿ …^à ‰√ıflı Ï⁄fiÁ_ÁÿÌ› ÂOÿ˘fi˘ ’˛›˘√ ¿ÿΫ
±fiÏ«÷ fỉÕı, ’fl_÷ 1981 ‹Î_ ’ην‹ıLÀı ÃoÕΠω√˛Ë
‹ÎÀıfiÎ Cold War ÂOÿ’˛›˘√fiı ’HÎ Ï⁄fiÁ_ÁÿÌ› ÃflÎT›˘
±fiı 2002 ‹Î_ Á˘Ïfi›Î √Î_‘Ì ‹ÎÀı ‰’flΛı·Î foreign-
born ÂOÿfiı ’ην‹ıLÀfiÌ ¿Î›˝‰ÎËÌfi˘ ·ıϬ÷ flı¿˘ÕÛ fi˘Ó‘÷Ì
‰¬÷ı ¿ÎœÌ fiά‰Î‹Î_ ±ÎT›˘. (Á˘Ïfi›Î √Î_‘Ìfi˘ …L‹
ωÿı‹Î_ fiˢ÷˘ ◊›˘ ÷˘ @›Î_ ◊›˘ Ë÷˘ ?) fi‰Î≥ ±ı »ı ¿ı
46
shame ±fiı unfortunate ÂOÿ˘ ’ην‹ıLÀflÌ √HÎÎ÷Î fi◊Ì,
»÷Î_ Á_ÁÿÁP›˘ ·˘¿Á¤Î‹Î_ ‘Î_‘·ı «Õı I›Îflı V’Ì¿fl ’˘÷ı
÷ı‹fiÌ √ıfl‰÷˝c_¿ ‹ÎÀı @›Îflı¿ ±ı ÂOÿ˘ ‰Î’flı »ı.
ÏËÀ·fl, √˘ÕÁı, ÏË‹·fl, √˘⁄ıSÁ ‰√ıflı ÂOÿ˘ ’HÎ Á_Áÿ‹Î_
’˛Ï÷⁄_Ï‘÷ »ı. ±ı¿oÿflı Ωı‰Î ⁄ıÁ˘ ÷˘ ›ÎÿÌ ±I›_÷ ·Î_⁄Ì »ı.
±ıÀ·Ì ·Î_⁄Ì ¿ı Á_Áÿ ¤‰fiı ’˛√À ¿flı·_ ÷ıfi_ Unparlia-
mentary Expressions ±ı‰Î ÂÌÊ˝¿‰Î‚_ ’V÷¿ 900 ’ÎfiÎ_
Á‘Ì ’◊flΛ »ı. ±·⁄kÎ, wÎ. 850 fiÌ Ï¿o‹÷fiÎ ±ı ’V÷¿‹Î_
L›Ò Ï{·ıLÕ, ¿ıfiıÕÎ, ÏÁ_√Î’fl, ±Î˜VÀˇıÏ·›Î ‰√ıflı ·˘¿÷Î_Ïhο
Q
ÀıϷω{fi ¿Î›˝ø‹˘fiÎ TRP ¿ı‰Ì flÌ÷ı fiyÌ ◊Λ »ı ?
ÿ½fi ¿ı. flΉ·, …^fiÎ√œ; ’flı ’Ì. ’Àı·, ‰Õ˘ÿflÎ; ¤Î√˝‰ ±Îfl. ΩıÊÌ,
ÏËflıLƒÏÁ_Ë ⁄ÎfḻÎ, ‹. √·÷ırfl ‹ËÎÿı‰, Ï…. ¬ıÕÎ; ËÏfl¿ÚWHÎ ⁄Ì. …ıÉÎ,
‹Ë‰Î; ’Ï◊¿ ⁄Ì. ‰Ïfl›Î, ¤Î‰fi√fl; ∞÷ıLƒ ‰ÁΉı, ¬Î⁄ÿÎ, Ï…. Áfl÷;
A
‹˘⁄Î≥· Œ˘fi Áω˝Á …ı‰Ì Áı‰Î±˘ ’ÒflÌ ’ÎÕ÷Ì ÷ı‹…
‹˘Àfl ÁΛ¿· …ı‰Ì ±fiı¿ ’˛˘Õ@À˚Á ⁄fiΉ÷Ì ¤Îfl÷Ì›
¿o’fi̱˘ ±Î’HÎı I›Î_ ÀÌ. ‰Ì. «ıfi·˘fiı ‰Êı˝ÿËÎÕı wÎ. 5,000
¿fl˘ÕfiÌ ΩËıfl¬⁄fl˘ ±Î’ı »ı. ωÂıÊ ·˘¿Ï’˛› ¿Î›˝ø‹˘‹Î_
’˘÷ÎfiÌ ΩËıfl¬⁄fl˘ ±Î’‰Îfi_ ÷ı±˘ ÁËı…ı ‰‘ ’Á_ÿ ¿flı,
±ıÀ·ı TAM/Television Audience Measurement
÷◊Î aMAP/Audience Measurement & Analytics
(P) Ltd. …ı‰Ì ‹ÌÏ՛Π±ı…LÁ̱˘ …ı ÷ı ¿Î›˝ø‹˘ Ωı÷Î
’˛ıZο˘fiÌ ‹˘…HÎÌfi˘ (‰ÎÏÊ˝¿ wÎ. 25 ¿fl˘Õfi˘) ωÏÂWÀ
Ï⁄{fiıÁ «·Î‰ı »ı. µI’Îÿ¿˘fiı, ÁËÎflÎ …ı‰Ì ⁄˛˘Õ¿Î„VÀo√
¿o’fi̱˘fiı ÷◊Î ΩËıfl¬⁄flfiÌ ±ıL…Á̱˘fiı ÷ı±˘ ’˘÷ÎfiÎ
Á‰ı˝ZÎHÎfi˘ ÕıÀÎ ‰ı«ı »ı.
Á‰ı˝ZÎHÎfiÌ ’©Ï÷ Ωı ¿ı ⁄Ë Á_÷˘Ê¿Îfl¿ fi◊Ì. µÿÎËflHÎ
÷flÌ¿ı aMAP ±ı…LÁ̱ı ¤Îfl÷fiÎ_ 14 ÂËıfl˘‹Î_ 2,000
ÀıϷω{fi ÁÎ◊ı ±fiı TAM ±ı…LÁ̱ı 73 ÂËıfl˘‹Î_
4,800 ÀıϷω{fi ÁÎ◊ı ’˘÷ÎfiÎ_ ‹ÌÀfl˘ ΩıÕuÎ_ »ı, …ı±˘ ÷ı
ÀıϷω{fi ’fl Ωı‰Î÷Î ¿Î›˝ø‹˘fi_ ‹˘ÏfiÀÏfl_√ ¿flı »ı. ⁄Ì∞
÷flŒ ¤Îfl÷‹Î_ ÀıϷω{fifiÌ Á_A›Î 6.2 ¿fl˘Õ◊Ì ±˘»Ì fi◊Ì,
±ıÀ·ı ‹ÌÀfl‰Î‚Î ◊˘Õο ËΩfl ÀıϷω{fi ÁıÀ˚Á ’fl Ωı‰Î÷Î
¿Î›˝ø‹˘ ÿı¤flfiÎ ⁄ÌΩ ¿fl˘Õ˘ ’˛ıZο˘‹Î_ ±ıÀ·Î … ·˘¿Ï’˛›
ˢ› ±ı‰_ ……‹ıLÀ ⁄Î_‘Ì Â¿Î› fiÏË. «Ò_ÀHÎÌ ’Ëı·Î_fiÎ
±˘Ï’Ïfi›fi ’Θ·fiÌ …ı‹ ÀıϷω{fi flıÏÀo√ ’˘≥LÀ/TRP
¶ÎflÎ ±‹¿ ¿Î›˝ø‹˘fiÌ ·˘¿Ï’˛›÷Îfi˘ ‹ÎhÎ ◊˘Õ˘CÎH΢ ±_ÿÎ…
‹‚Ì Â¿ı »ı.à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

Q. √…flÎ÷‹Î_ ‰L›∞‰˘fiÎ_ ±P›ÎflH›˘
÷ı‹… fiıÂfi· ’Î¿Û ¿ıÀ·Î_ »ı ?
Áfl÷Îfi∞ ⁄Ì. Ãο˘fl, CÎ‹Õ, ÷Î. ÏÁ©’fl, Ï…. ’ÎÀHÎ;
fiÌfl‰ ±ıÁ. Á˘fiÌ, ’ÎÀHÎ
A. ±P›ÎflH›˘ fiÎfiÎ_-‹˘ÀÎ_ ‹‚Ìfiı 22 »ı,
…ı ‹ fi _ ¿< · ZÎı h ÎŒ‚ 16,600 «˘flÁ
Ï¿·˘‹ÌÀfl »ı. ±Î ÏÁ‰Î› 480 «˘flÁ
Ï¿·˘‹ÌÀflfiÎ_ 4 fiıÂfi· ’Î¿Û »ı.
Q. ÂÏfi ¿ÿ‹Î_ M≤J‰Ì ¿fl÷Î_ CÎH΢ ‹˘À˘ »ı,
»÷Î_ ÷ıfiÌ CÎfi÷Î ±˘»Ì ˢ‰Îfi_ Â_ ¿ÎflHÎ?
ω…› ‰CÎÎÏÁ›Î, ⁄Î’fi√fl, ±‹ÿΉÎÿ
A. ÁÒ›˝‹Î‚ÎfiÎ …L‹ ‰¬÷ı ¤Îflı ÷k‰˘fi˘
ÁÒ›˝ ÷flŒ ¤flΉ˘ ◊›˘, ±ıÀ·ı Ïfi¿À‰÷a
√˛Ë ⁄‘ ’˛I›ı¿ CÎfi ‹ÌÀflı ÁflıflΠ5,430
Ï¿·˘√˛Î‹ …ıÀ·Î ‰…fifi˘ ⁄L›˘. ÂøfiÌ
±fiı M≤J‰ÌfiÌ CÎfi÷Î ’HÎ ±fiø‹ı 5,240
Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ ±fiı 5,515 Ï¿·˘√˛Î‹fiÎ
‹Î÷⁄fl ±Î_¿Õı ’ˢӫÌ, ’fl_÷ √v ±fiı ÂÏfi
…ı‰Î ÿÒflfiÎ √˛Ë˘ ‹A›I‰ı Ë‚‰Î_ ‰Î›÷k‰˘
‰Õı … ⁄L›Î. ±Î ¿ÎflHÎÁfl √v ’˛I›ı¿ CÎfi
‹ÌÀflı 1,330 Ï¿·˘√˛Î‹fi˘ »ı, F›Îflı
ÂÏfifiÌ CÎfi÷Î ÷˘ ‹Î_Õ 960 Ï¿·˘√˛Î‹ »ı.
Q. ‹˘⁄Î≥· Œ˘fifiÎ fi_⁄fl˘ Ëo‹ıÂÎ 9 fiÎ
±_¿ ÁÎ◊ı ¿ı‹ Âw ◊Λ »ı ?
rı÷Î √œ‰Ì, ¤Î_Õ<’, ‹_⁄≥; ’˛ÿÌ’ fiÎHÎΉÀÌ, ±‹ÿΉÎÿ
A. ±Î’HÎı I›Î_ 1 ‰Õı Âw ◊÷Î fi_⁄fl˘
±√I›fiÌ Áı‰Î±˘ ‹ÎÀı ±fiı 0 ÁÎ◊ı
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
±Îfl_¤Î› ÷ı fi_⁄fl˘ ±ıÁ.ÀÌ.ÕÌ. ¿˘Õ ‹ÎÀı
±fi΋÷ »ı. ⁄οÌfiÎ ÀıÏ·Œ˘fifiı 2 ◊Ì 8
Á‘ÌfiÎ ±_¿˘ ŒÎ‚‰‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı. ·Î≥fi
‰‘ ’Õ÷˘ Á‹› fl˘¿Î›ı·Ì fi flËı ±ı ‹ÎÀı
ÀıÏ·Œ˘fi¬Î÷αı 9 fi˘ ÏŒ√fl ⁄fiı I›Î_ Á‘Ì
ÀÎY›˘, ±ıÀ·ı ‹˘⁄Î≥· Œ˘fifiÎ ¤Î√ı »ı‰Àı
±ı … ÏŒ√fl ±ÎT›˘.
Q. ÀÌ.‰Ì.fiÎ ¿Î›˝ø‹˘‹Î_ Ωı‰Î ‹‚÷Î
‰Î≥SÕ ·Î≥ŒfiÎ ÏfiWHÎÎ÷˘ @›Îflı¿ ’˘Àı˝⁄·
±ıLÀıfiÎ ’¿ÕÌfiı ÷ı‹… ¿Îfi ’fl ËıÕŒ˘fi
’ËıflÌfiı ÂÌ ‹ÎÏË÷Ì ±ı¿ÃÌ ¿fl÷Πˢ› »ı?
ω…› ±ı‹. ‹Ëı÷Î, flÎ…¿˘À
A. ±ıLÀıfiÎ Ωı ÀıϷω{fifiÌ yagi …ı‰Ì
ÁÏ‚›ÎÿÎfl ˢ› ÷˘ ΩHΉ_ ¿ı ÏfiWHÎÎ÷˘
Àˇ ı Ï ¿o √ ‹ÎÀı ±‹ ¿ ’˛ Î HÎÌfiı ±√ε
’ËıflΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı·Î Ï‹Ïfi ÀˇÎLÁ‹ÌÀflfiÎ_
flıÏÕ±˘ ÏÁBfi·˘ {Ì·Ì flèÎÎ »ı. flıÏÕ±˘
‹˘Ω_fiı ⁄ÿ·ı ±Ï÷ ‹_ÿ ±‰Î…fiÎ_ ‹˘Ω_
√˛ Ë HÎ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÷ı ± ˘ fiÎfiÎ ¿ÿfiÌ
’ıflÎ⁄˘Ï·¿ ÏÕ ±ıLÀıfiÎ ‰Î’flı »ı.
Q. ¤Ò÷¿Î‚fiÌ …ı‹ Â_ Ë∞ ’HÎ ‘fl÷ÌfiÎ
¤ÒV÷flÌ› ’˘’ÕÎ ·Î‰Î ’fl Áfl¿Ì flèÎÎ »ı?
∞iÎı ÁÌ. ’_«Î·, fi‰ÁÎflÌ
A. ωω‘ ¬_Õ˘fiÎ ‘Ì‹Î V◊‚ÎL÷flfi˘
(±_√˛ı∞‹Î_ continetal drift ¿Ëı‰Î÷˘)
¤ÒV÷flÌ› ø‹ ±Î…ı ’HÎ «Î· »ı ±fiı ⁄ÌΩ_
·Î¬˘ ‰Ê˝ Á‘Ì «Î· flËı‰Îfi˘ »ı. ±ÎÏ¡¿Î
÷◊Î ±ıÏ›Π’Ò‰˝ ÷flŒ ±fiı ⁄ı› ±‹ıÏfl¿Ì
¬_Õ˘ ’Ïç‹ ÷flŒ Áfl¿ı »ı. V’ÌÕ Ωı ¿ı
‰Ê˝fiÎ 10 Áı„LÀ‹ÌÀfl ¿fl÷Î_ ‰‘ fi◊Ì.
Q. ±_÷ÏflZ΋Î_ Ëη ¤Îfl÷fiÎ ¿ıÀ·Î
µ’√˛Ë˘ ¿Î›˝fl÷˚ »ı ?
¿S’ı ¿Î·Î‰Ï՛Π±fiı Ï‹h΢, ±Ï·›Î ⁄ÎÕÎ; ¤fl÷ ›Îÿ‰
±fiı Ï‹h΢, «˘fl‰ÎÕ, Ï…. …^fiÎ√œ; flËÌ‹ ±ı. O·˘«,
≥¿⁄η ∞. ¬·ÌŒÎ, ¿ÎÃÌ; fiıË· √Ï·›Î‰Î·Î, Áfl÷
A. ≥LÁıÀ ÏÁÏfl{fiÎ ¿<· 9 ÁıÀı·Î≥À »ı.
µ’flÎ_÷ ¿ÎÀ˘˝ÁÀı ±fiı Ëı‹ÁıÀ ‘˛‰ Ì› ¤˛‹HÎ-
¿ZÎ΋Î_ »ı. ±Î ÏÁ‰Î› 6 ÁıÀı·Î≥À Ïfl‹˘À
Áı„LÁ_√fiÌ f≤_¬·ÎfiÎ »ı. ωrfi_ Á˙◊Ì ‹˘À<_
Ïfl‹˘À Áı„LÁ_√ fiıÀ‰¿Û ¤Îfl÷fi_ »ı. ±‹ıÏfl¿Î
’HÎ ±ı ⁄Î⁄÷‹Î_ ¤Îfl÷fiÌ ⁄fl˘⁄flÌ ¿flÌ
¿ı ÷ı‹ fi◊Ì. ≥Áfl˘fiÎ Á_¢‘¿˘ Ëη ⁄ÌΩ
ÁÎ÷ µ’√˛Ë˘ ⁄fiÎ‰Ì flèÎÎ »ı.
Q. ‰Î˜SÀı…fiÌ Á_iÎÎ V »ı ±fiı flıÏ{VÀLÁfiÌ
Á_iÎÎ ’HÎ ÷ıfiÎ À>_¿ÎZÎflÌ ·ı⁄· ÷flÌ¿ı R »ı,
÷˘ ¿flLÀfiÌ Á_iÎÎ I ¿ı‹ ?
fiflı ±ı‹. ‹¿‰ÎHÎÎ, ‰Õ˘ÿflÎ; fi›fi, µ‹ı ÷◊Î
∞÷ıLƒ «˙‘flÌ, ÿo÷ırfl, ‰Õ˘ÿflÎ
A. ±ıÀ·Î ‹ÎÀı ¿ı Current ‹ÎÀı Á_iÎÎw’ı
‰Î’flÌ Â¿Î÷Î C fi_ 1600 fiÎ ±flÁ΋Î_
›fl˘’Ì Á_¢‘¿˘±ı ’˛¿ÎÂfi˘ ‰ı√ ÁÒ«‰‰Î
‹ÎÀı “⁄Ò Ï ¿o √ ” ¿flÌ fiÎA› _ Ë÷ _ . ‰ı √
±ÁΑÎflHΠˢ‰Îfiı ·Ì‘ı Swiftness ±ı‰˘
‹÷·⁄ ‘flΉ÷Î ·ıÏÀfi ÂOÿ Celeritas
fi˘ ÷ı‹HÎı ±Î‘Îfl ·Ì‘˘ Ë÷˘. ¿flLÀfiÌ
÷̉˛÷Î/Intensity ÿÂν‰‰Î ‹ÎÀı I ’Á_ÿ
¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘.
Q. ±Î’HÎΠω‹Îfi‰ÎË¿ …ËÎ… “ωflÎÀ”fiı
¿›Î_ Ï‹ÁÎ≥·˘ ‰Õı ÁF… ¿flΛ_ »ı ?
flοı ‰CÎÎÏÁ›Î, ›˘√ı ¤ıÁÎÏHΛΠ±fiı Ï‹h΢, ¤ıÁÎHÎ
A. “ωflÎÀ” ‹Ò‚ Ï⁄˛ÏÀ …ËÎ… »ı, ±ıÀ·ı
Ï⁄˛ÀfifiÎ_ ÁÌ¿ıÀ/seacat fi΋fiÎ_ ±ı„LÀ-
±˜fløÎŒ˚À Ï‹ÁÎ≥·˘ ÁÎ◊ı … ÷ı ¤Îfl÷Ì›
fi˙¿Îÿ‚‹Î_ ΩıÕΛ_ »ı. Ï‹ÁÎ≥·˘fiÌ Á_A›Î
·√¤√ 40 …ıÀ·Ì
»ı, …ı‹fiı «Îfl-«ÎflfiÎ_
{Ò ‹ ¬Î‰Î‚Î_ ⁄ı
·˘L«Á˝ ‹ÎflŒ÷ »˘ÕÌ
¿Λ »ı. ÁÎÕÎ ’Î_«
Ï¿·˘‹ÌÀflfiÌ flı L …
‘flΉ÷Î ÿflı¿ ÁÌ¿ıÀfi_
‰…fi 68 Ï¿·˘√˛Î‹
»ı . ·_ ⁄ Î≥ 1.48
‹ÌÀfl ±fiı {Õ’
¿·Î¿fiÎ ±ÎÂflı
1,200 Ï¿·˘‹ÌÀfl.à
47
 effztflif z[,fgff+ effzbffgff+gfl ;f]5fzLsjfH
¤Îfl÷Ì› flıS‰ı⁄…ıÀfiÎ ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ¿ÿΫ ’Ëı·Ì ‰Îfl ±ı‰_ ⁄L›_ »ı ¿ı F›Îflı ‰ÎÏWν¿
fiÎHÎÎ_¿Ì› ¬Î‘fiı ’Ë˘Ó«Ì ‰‚‰Î ‹ÎÀı flıS‰ı÷_hαı ’ıÁıL…fl Àˇıfi˘fiı ⁄ÿ·ı √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘ ’fl ‹˘À˘
‹ÿÎfl flÎA›˘ ! ‹÷·⁄ ¿ı ’ıÁıL…fl¤ÎÕÎ_ ‰‘ÎflÌfiı ÿıÂfiÌ …fi÷Î ’fl ±ÎÏ◊˝¿ ⁄˘Ωı fiά‰Îfiı
⁄ÿ·ı Áfl¿Îflı ¬Î‘fi˘ ¤Îfl √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘ ’fl ·Îÿu˘ ±fiı fiÒflfiÌ ±Î‰¿ ¶ÎflÎ wÎ.5,000 ¿fl˘ÕfiÌ
±ı@VÀˇÎ ±Î‰¿ ¿flÌ ¬Î‘fiı Áfl¤fl ¿flÌ ÿı‰Îfi˘ ÏfiHν› ·Ì‘˘. ¤Îfl÷Ì› flıS‰ı ’ÎÁı ’˘HÎÎ hÎHÎ
·Î¬ …ıÀ·Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ »ı, …ı±Îı ‰WÎı˝ÿËÎÕı 66,80,00,000 ‹ıÏÀˇ¿ Àfi ‹Î·Á΋Îfifi_
¤Îfl÷¤fl‹Î_ ‰Ëfi ¿flÌ fiÒfl’ıÀı wÎ. 36,490 ¿fl˘ÕfiÌ ±Î‰¿ ¿flÎ‰Ì ±Î’ı »ı. ¤Îfl÷fiÎ
±◊˝÷_h΋Î_ ÷ı‹fi˘ ¿ıÀ·˘ ‹˘À˘ ŒÎ‚˘--±fiı »÷Î_ ÷ı‹fiΠωÂı Á΋ÎL› ‹ÎHÎÁ Â_ ΩHÎı »ı ?
ΩHΉΠ…ı‰_ CÎb_ ⁄‘_ »ı. ±ËŸ “Á’fl„@‰{”fiÎ ⁄ËÎfiı ΩH΢ …flÎ ±fiı …\±˘ ¿ı ’˛◊‹
fi…flı ¬Î⁄˘Ï«›Î …ı‰Î ÿı¬Î÷ΠωWΛfiı “ÁŒÎflÌ” ¿ı‰˘ Á‹ƒ …ı‰˘ √Ëfi ⁄fiÎ‰Ì ÿı »ı !

∂÷Îw Àˇıfi˘fiÎ_ fiyÌ ¿flΛı·Î_ 2952 flÎ…‘ÎfiÌ
±ı@Á’˛Áı , 2916 ±Îl‹ ±ı@Á’˛Áı , 7022 ÿÏZÎHÎ
±ı@Á’˛ıÁ, 2474 Á‰˘˝ÿ› ±ı@Á’˛ıÁ ‰√ıflı fi΋˘ ÷◊Î fi_⁄fl˘
¿ÿÌ ⁄ÿ·Î÷Î_ fi◊Ì, F›Îflı √ÒÕ˚{ Àˇıfifi˘ ·√¤√ ÿflı¿ ’˛‰ÎÁ
±√ε ¿fl÷Î_ …\ÿÎ fi΋ ÷◊Î fi_⁄fl Ëı ›˘Ω› »ı--…ı‹
¿ı ±Î…ı India 15 ÷flÌ¿ı fl‰ÎfiÎ ◊÷Ì ‹Î·√ÎÕÌ ⁄ÌΩ ÁM÷ÎËı
±ı … ‹¿Î‹ı fi‰˘ ’˛‰ÎÁ Âw ¿flı ±ı ‰¬÷ı ÷ıfiÌ ±˘‚¬
Photo : Alok Patel. IRFC
¬flÎ_fiÌ fl«fiÎ ±ı¿‹ı¿ ¿fl÷Î_ …\ÿÌ »ı. Áfl¬Ì ˢ› I›Î_ ’HÎ
±‹¿ ‹Î· ’Òfl÷_ ±fi΋÷ fl¬Î›ı·_ ¤Îfl¬Îfi_ ⁄ÌΩ ‹Î·fiÌ
ËıflŒıfl ‹ÎÀı ‰’flÎ÷_ Ë÷_. Á˙◊Ì ‹Ëk‰’ÒHν ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ¿ÿΫ
¬Ïfi… ÷ı· ±fiı fiı«fl· √ıÁ …ı‰Ì ’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢fiÎ_
√HÎΛ, …ı‹fiÌ √ÒÕ˚{ Àˇıfi‹Î_ ±˘»Î‹Î_ ±˘»Î_ ⁄ı ‰ı√fi˘
÷tfi ¬Î·Ì (@›Îflı¿ ‹ÎhÎ ’ÎHÎÌ ¤flı·Î_) ˢ› »ı. ±Î
‰ı√fi˘fiı √ÒÕ˚{ Àˇıfi‹Î_ Á΋ı· ¿fl‰Î ’λ‚fi˘ Ëı÷ ¢ ?à

¤Îfl¬ÎfiÎ_ CÎHÎÌ Ω÷fiÎ_ ˢ› »ı, ±ıÀ·ı …ı ÷ı

’˛¿Îfl ‹…⁄ ÷ı‹fiı …\ÿÎ_ ÷Îfl‰Ì ±fiı ø‹ÎfiÁÎfl
√˘Ã‰Ì ±Î¬Ì √ÒÕ˚Á Àˇıfi fl«‰Ì ±ı ¤Îflı ‹Î◊ο>Àfi_ ÷ı‹…
Á‹› ‹Î√Ì ·ı÷_ ¿Î‹ »ı. ±Î ¿Î‹ F›Î_ ËÎ◊ ‘flΛ ±ı
…B›Îfiı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ ¿Ëı »ı. ¤Îfl÷‹Î_ ·√¤√ 300
‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ »ı. Á˙◊Ì ‹˘À<_ ¿›_ ?à

fiÌ«ıfiÎ Œ˘À˘√˛ÎŒ‹Î_ ⁄÷Ήı·_ ÀıL¿fl ‰ı√fi ÿÒ‘fi_

Zebra 26 ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ⁄fiı. ±Î Ω÷fiÎ_ ·ı⁄·˘ ÂıfiÎ
±Î‘Îflı fiyÌ ◊Λ »ı ?à
±Î’HÎı I›Î_ ’ıÁıL…fl˘ ‹ÎÀıfiÌ …ı Àˇıfi˘ ‹ı·Î flÎ÷Î
fiÏË, ’HÎ ¤ÒflÎ fl_√fiÌ »ı ÷ı ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿fiı ⁄ÿ·ı
»ı. ’ÎçflÎ≥{˚Õ ÃoÕ<_ ÿÒ‘ ÷ı‹Î_ ¿·Î¿˘ Á‘Ì 40
Áı„S›ÁfiÎ ±ı¿‘ÎflÎ ÷Î’‹Îfiı …‚‰Î› ±ı ‹ÎÀı VÀı≥fi·ıÁ
VÀÌ·fiÌ ÀÎ_¿ÌfiÎ_ ⁄ı ’Õ ‰E«ı ≥LV›·ıÂfi ¿flı·_ »ı, ±ıÀ·ı
flıÏ¡…flıÂfifiÌ ±Î‰U›¿÷Î flËÌ fi◊Ì. ±Î Ω÷fiÎ_ Ï‹S¿
Photo : Pavan Kumar. IRFC

±˜fl ⁄˛ı¿ ‰Õı ÁF… ˢ‰Îfi_ Á‹∞ ·ıΩı. ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿‹Î_

ÀˇıfifiÎ_ ’ˆÕÎ_fiÌ Ï¿fiÎfḻı ⁄˛ı¿ ÂÒ ›Îfiı ¿ı ÿ|˘ ¤ŸÁÌ ÿı‰Î
‹ÎÀı ÂÒL›Î‰¿ÎÂfi˘ ±Î‘Îfl ·ı‰Î› »ı, F›Îflı ±˜fl ⁄˛ı¿‹Î_
±ı ¿Î‹ Á_¿˘«Î›ı·Ì ˉÎ/compressed air ¿flı »ı. ¤Îfl÷Ì›
flıS‰ı ’ıÁıL…fl ÕO⁄ÎfiÌ …ı‹ ¤Îfl¬ÎfiÎ_‹Î_ ’HÎ ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿fiÎ
V◊Îfiı ±˜fl ⁄˛ı¿ √˘Ã‰Ì flËÌ »ı. ±Î ¤Îfl¬ÎfiÎ_fiı ’Ëı·Ì …
fi…flı ±˘‚¬Î‰Ì ÿı÷˘ fl_√ ¿›˘ ?

‹Îfi˘ ¿ı fi ‹Îfi˘, ’HÎ ¤Îfl÷Ì› flıS‰ı±ı ωω‘

Ï¿Á‹fiÎ ‹Î·fiÌ ËıflŒıfl ‹ÎÀı ⁄‘_ ‹‚Ìfiı ÀıL¿fl˘ ⁄οÌfiÎ_ ‰ı√fi˘ ¿fl÷Î_ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ …\ÿÎ_ ’Õı »ı.
·√¤√ 100 Ω÷fiÎ_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ‰√a¿Ú÷ ¿›Î* »ı. CÎHÎÎ_ ¿≥ flÌ÷ı ?à
60 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

¤Îfl÷Ì› flı S ‰ı fi Î_ ±ÎÂflı 2,80,000
¤Îfl¬ÎfiÎ_ ± ı 2005 fiÎ ‰Ê˝ ÿflQ›Îfi
66,80,00,000 ‹ıÏÀˇ¿ Àfi ‹Î·fiÌ ËıflŒıfl ¿flÌ. ±·⁄kÎ,
⁄‘Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ flıS‰ıfiÌ ‹ÎÏ·¿ÌfiÎ_ fi◊Ì. ÿÎ. ÷. ¿LÀı≥fifl
¿˘’˘˝flıÂfi ±Î˜Œ ≥„LÕ›Î/CONCOR fi΋fiÎ Áfl¿ÎflÌ
Ïfi√‹ ’ÎÁı Œ@÷ Á’ÎÀ ÷Ï‚›_ ‘flΉ÷Î_ ±fiı Œ˚·ıÀ ¿Îfl
Photo : Sailesh Jasani. IRFC
÷flÌ¿ı ±˘‚¬Î÷Î_ ËΩfl˘ ¬S·Î_ ‰ı√fi˘ »ı, …ı‹fiÎ ’fl
‹Î· ¤flı·Î_ ÁÌ·⁄_‘ ¿LÀı≥fiÁ˝ √˘Ã‰‰Îfi_ ¿Î‹ ⁄Ë ◊˘ÕÎ
Á‹›‹Î_ ±ÎÀ˘’Ì Â¿Î› »ı. ¨ÀÕÎ/crane ‰Õı ¿LÀı≥fiÁ˝fiı
µ÷ÎflÌ ·ı‰Î‹Î_ ’HÎ {Î{˘ Á‹› ·Î√÷˘ fi◊Ì, ±ıÀ·ı Àˇıfi
⁄ÌΩ ŒıflÎ ‹ÎÀı ‰Ëı·Ì ‹@÷ ◊Λ »ı. ¿LÀı≥fiflÎ≥{˚Õ ‹Î·fi˘
…J◊˘ Àfi‹Î_ fiÏË, ’fl_÷ TEU ‹Î_ ‹Î’‰Îfi˘ ‘Îfl˘ »ı.
’Ïfl‰ËfifiÌ ¤ÎÊ΋Î_ TEU ±ıÀ·ı Â_ ?à
flıS‰ıfiÎ_ Àı„@fi¿· ’ÎÁÎ_‹Î_ …ı‹fiı Ïÿ·«V’Ì Ë˘›
÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı …\ÿÌ „@‰{ ’˛V÷÷ »ı. ∂¤ı·Ì √ÒÕ˚{
Àˇıfifiı µ’ÎÕ÷Î ’Ëı·Î_ ±ı„L…fi ÕˇÎ≥‰fl ÷ıfiı ±ı¿Îÿ ‹ÌÀfl
Á‘Ì Ïfl‰Á˝‹Î_ ·ı »ı. ±Î‹ ¿fl‰Î ’λ‚fi˘ Ëı÷ ¢ ?à
ωω‘ Ω÷fiÎ_ ‰ı√fi˘fiı ±Î’HÎı I›Î_ ¿ıÏ’À·
·ıÀÁ˝‹Î_ À>_¿ÎZÎflÌ fi΋˘ ±’ΛΠ»ı, …ı‹fiÌ Á_A›Î
100 ¿fl÷Î_ ±˘»Ì fi◊Ì. ±ËŸ BOXN, BCNA ÷◊Î
BOBRN ±ı‹ hÎHÎ …\ÿÌ fl«fiΉ΂Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_fiÌ ÷Á‰Ìfl˘
fl…^ ¿flÌ »ı. ±Î hÎHÎı›fiÎ_ fi΋˘‹Î_ ±Î‰÷Î ‹Ò‚ÎZÎfl˘fi˘
±◊˝ ¢ ? …‰Î⁄ ¬⁄fl fi ˢ› ÷˘ ±iÎÎfifiı V‰Î¤Îω¿
√HÎΩı, ¿ı‹ ¿ı ÂOÿ˘ flıS‰ı¬Î÷ÎfiÎ ’ÎÏfl¤ÎÏÊ¿ ¿˘ÊfiÎ »ı.à
BOXN
BCNA
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
;f]5fzLsjfH
¤Îfl¬ÎfiÎfiÌ ⁄˘…‰Ëfi„@÷ ’ˆÕÎ_fiÌ ΩıÕÌÿÌÃ
÷ıfiÎ ’fl ±Î‰÷Î axle load ‹Î_ T›@÷ ◊Λ »ı,
…ı Á΋ÎL› flÌ÷ı 22 ÀfifiÌ ±ÎÁ’ÎÁfi˘ ˢ› »ı. V‰Î¤Îω¿
»ı ¿ı ‰Ëfi ¿fl‰Î ‹ÎÀıfi˘ ⁄˘Ωı …ı‹ ‰‘ ÷ı‹ ±ı@Á·fiÌ
Á_A›Î ’HÎ ‰‘Îflı ˢ‰Ì Ωı≥±ı. Á˙◊Ì ‰‘ ±ı@Á· ‘flΉ÷_
¤Îfl¬Îfi_ ±Î’HÎı I›Î_ flıS‰ı ’ÎÁı fi◊Ì. ¿≥ ΩHÎÌ÷Ì ¿o’fi̱ı
÷ı ‰ÁÎT›_ »ı ?à
¤Îfl÷‹Î_ ÁflıflΠ√ÒÕ˚{ Àˇıfifi_ ‹Î· ÁÏË÷fi_
‰…fi ·√¤√ 4,700 Àfi ˢ› »ı. ±Î Àˇıfifiı
WDG-2 ’˛¿Îflfi_ ÕÌ{· ±ı„L…fi ¬ıÓ«ı ÷˘ Á‹÷‚ Àˇı¿ ’fl
V’ÌÕfi˘ ±Î_¿ ¿·Î¿fiÎ 68 Ï¿·˘‹ÌÀfl Á‘Ì ’ˢӫÎՉ΋Î_
÷ı fi ı ¬ÎVÁÌ 56
Ï‹ÏfiÀ ·Î√ı, ’HΠˉı
WAG-9 (…‹H΢
Œ˘À˘) ¿Ëı ‰ Î÷Î_
≥·ı „ @Àˇ ¿ ±ı „ L…fi˘
⁄L›Î_ ’»Ì Àˇıfifi˘ ‰ı√
Œ@÷ 17 Ï‹ÏfiÀ‹Î_
100 Ï¿·˘‹ÌÀfl Á‘Ì
’ˢӫÎÕ‰˘ ±Â@› fi◊Ì. „@‰{ Ωı ¿ı ÁËı… …\ÿÌ ⁄Î⁄÷fiı
·√÷Ì »ı. ¤Îfl÷fiÌ Á˙◊Ì ‰…fiÿÎfl √ÒÕ˚{ Àˇıfifi˘ flı¿˘ÕÛ
¿ıÀ·Î Àfifi˘ »ı ?à
±‹¿ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ’fl ÷ı‹fi_ ‰…fi ±fiı ¿ı’ıÏÁÀÌ
…ı‰Ì ±Î‰U›¿ ‹ÎÏË÷Ì ¤ı√Ì NOT TO BE
LOOSE SHUNTED ±ı Ω÷fiÌ ÁÒ«fiÎ ‹˘ÀÎ ±ZÎflı
·¬ı·Ì ˢ› »ı. ‰‘ ¿flÌfiı ’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢fiÎ_ ÀıL¿fl
‰ı√fi˘ ’fl Ωı‰Î ‹‚÷Ì ±ı ÁÒ«fiÎfi˘ ±◊˝ ¢ ?à
¤Îfl÷Ì› flıS‰ıfiÎ √ÒÕ˚{ ÀˇÎÏŒ¿ ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Î_
Freight Chief, CARTRAC Super Link,
Con-Raj, Shalimar Special, CONTRACK ‰√ıflı fi΋˘
‰E«ı ÂÌ ⁄Î⁄÷fi_ ÁÎQ› »ı ? ±ı … flÌ÷ı Ahmedabad
Arrow ±ıÀ·ı Â_ ?à
BOBRN
61

hjffaff[
ωω‘ ’˛¿ÎflfiÎ_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ΩıÕÌfiı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ‹Î_
√ÏÃ÷ ¿flΛı·Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfi flÎÏhÎfiÎ 01—00 ‰ÎB›Î ’»ÌfiÎ ¿›Î
¿·Î¿ı ÷◊Î Ï‹ÏfiÀı ⁄ËÎfl fiÌ¿‚Ì ÷ıfiÎ ’fl ÷ıfi_ fi΋ ±fiı fi_⁄fl
±‰·_⁄ı »ı. ÏfiÏç÷ Á_iÎα˘ ‹…⁄ flÎ÷ı 12—00 ‰ÎB›Î ’»ÌfiÎ
ÿflı¿ ±Î√Î‹Ì ¿·Î¿fiı ±fiø‹ı A, B, C, D... ‰√ıflı ±_√˛ı∞
‹Ò‚ÎZÎfl˘ ŒÎ‚‰Î›Î »ı. ±Î‹Î_ J ÷◊Î
U fi˘ Á‹Î‰ı ¿flΛ˘ fi◊Ì,
±ıÀ·ı ’˛I›ı¿ Ïÿ‰ÁfiÎ 24
¿·Î¿˘ ‹ÎÀı 24 ‹Ò‚ÎZÎfl˘
À¿˘À¿ ±Î‰Ì flèÎÎ »ı. ±Î
√HÎ÷fḻı India 15 fi˘
‹÷·⁄ ±ı ¿ı √ÒÕ˚{ Àˇıfi Á‰Îflı
9—15 ‰ÎB›ı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛfiÌ ⁄ËÎfl
fiÌ¿‚Ì, ¿ı‹ ¿ı ±ÎSŒ⁄ıÀfiÎ ø‹ ±fiÁÎfl I ‹Ò‚ÎZÎfl ÁÎ◊ı 9—00
fiÎ Á‹›fi˘ ‹ı‚ ⁄ıÁ »ı. Ï⁄·¿<· ±ı … flÌ÷ı ‹K›flÎÏhÎfiÎ
12—00 ±fiı 01—00 ‰E«ı (¿Ë˘ ¿ı 24—26 fiÎ Á‹›ı)
fiÌ¿‚÷Ì ‹Î·√ÎÕÌfiı Z ‹Ò‚ÎZÎfl◊Ì Âw ◊÷_ Zebra 26 ·ı⁄·
±Î’Ì Â¿Î› »ı. flıS‰ı¬Î÷αı √ÒÕ˚{ ÀˇıfifiÎ fi_⁄fl ±_√ı Á‹›fiı
±fi·ZÎÌ ÏfiÏç÷ ‘˘flHÎ flÎA›_ »ı, ’HÎ …ı ÷ı ‹Ò‚ÎZÎfl ÁÎ◊ı Âw
◊÷Î_ fi΋˘fi_ «˘yÁ Ï·VÀ ⁄fiÎT›_ fi◊Ì. ’ÏflHÎ΋ı Àˇıfifi_ fi΋
Zebra fiı ⁄ÿ·ı Zimbabwe ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ⁄fiı.
¤Îfl¬Îfi_ ±Î»Î ·Ì·Î fl_√fi_ ˢ› ÷˘ fiyÌ Á‹…‰_ ¿ı
÷ı‹Î_ ±˜fl ⁄˛ı¿ »ı. ±Î‹ »÷Î_ …^fiÎ ‹˘Õı·fiÎ_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ Ë∞
‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿ ‰Õı ¿Î‹ «·Î‰ı »ı. ±Î …^fi‰ÎHÎÌ T›‰V◊ÎfiÎ ⁄ı ‹˘ÀÎ
√ıflŒÎ›ÿÎ »ı. ’Ëı·˘ ±ı ¿ı ’ˆÕÎ_ ÷ÎI¿ÎÏ·¿ ÁF…Õ flÌ÷ı ’¿ÕÎ÷Î_
fi◊Ì, ‹ÎÀı Õ⁄· ’Ì‚Ì ·Î≥Àfi_ ‹ÎhÎ K›ÎfiÎ¿Ê˝¿ ÏÁBfi·/
attention signal ÿı¬Î› ¿ı ÷fl÷ ±ı„L…fi ÕˇÎ≥‰flı ⁄˛ı¿ ‹Îfl‰Îfi_
Âw ¿flÌ ÿı‰_ ’Õı »ı. ±˜fl ⁄˛ı¿ ‘flΉ÷Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfifi˘ ±ı„L…fi
ÕˇÎ≥‰fl ‹ÎL› Ãflı·Ì
‹Ëk΋ V’ÌÕı K›ÎfiÎ¿Ê˝¿
ÏÁBfi·fiı ‰ÀÎ‰Ì »ı¿
«ı÷‰HÎÌfiÎ ÏÁBfi·ı ⁄˛ı¿
‹Îfl‰Îfi_ Âw ¿flÌ Â¿ı
»ı. ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿fi˘ ⁄ÌΩı
√ıfl·Î¤ ±ı ¿ı ±ı„L…fi
⁄ÿ·÷Ì ‰¬÷ı
ÂÒ L ›Î‰¿ÎÂfiΠˢ{
’Î≥’fiı »^À˘ ’ÎÕÌ ÿı‰Î›
I›Îflı ±Î‰U›¿÷Î fi
62
;f]5fzLsjfH
ˢ‰Î »÷Î_ ÿflı¿ ¤Îfl¬ÎfiÎfi˘ ⁄˛ı¿ ÂÒ ’ˆÕÎ_ ÁÎ◊ı ¤ÌÕΛΠ‰√fl
flËı÷˘ fi◊Ì. flıS‰ıfiÎ ¿‹˝«Îfḻı ÿflı¿ ¤Îfl¬ÎfiÎ fiÌ«ıfi˘ ±_¿˘Õ˘
¬ıÓ«Ì ⁄˛ı¿fiı Ïfl·Ì{ ¿fl‰Ì ’Õı »ı. ±Î …ŒÎ ±˜fl ⁄˛ı¿‹Î_ fi◊Ì, ¿ı‹
¿ı ˉÎfi_ ±Î_÷Ïfl¿ ÿ⁄ÎHÎ Ω‚‰‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹Î_ ‰ÎS‰fiÌ T›‰V◊Î »ı.
’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢ ±I›_÷ F‰·fiÂÌ· »ı, ‹ÎÀı ±¿V‹Î÷
‰¬÷ı ÷ı‹fiÎ_ ‰ı√fi˘fiı Ï‹Ïfi‹‹ ±ÎCÎÎ÷ ‰fl÷Λ ±ı Ëı÷Áfl Á˙
’Ëı·Î_ ±ı„L…fi ÁÎ◊ı ’ÎHÎÌfi_ ÀıL¿fl ‰ı√fi ±√fl ÷˘ ¬Î·Ì ‰ı√fi
ΩıՉ΋Î_ ±Î‰ı »ı. ±ı„L…fi ’»Ì ÷fl÷fiÎ V◊Îfiı √˘Ã‰Î›ı·Î
¤Îfl¬ÎfiÎfiÌ (±fiı ’ıÁıL…fl ¿˘«fiÌ ’HÎ) „V◊Ï÷ ±I›_÷ fiÎ…^¿
ˢ› »ı. ±Î‹fiıÁ΋fiıfiÌ Àyfl ◊Λ I›Îflı ±ı„L…fifi˘ ΩıflÿÎfl
⁄ı¿‰ÕÛ ‘y˘ ’˛◊‹ ±ı ‰ı√fiı ÁËı‰Îfi˘ ◊Λ ±fiı ⁄Ì∞ ÷flŒ
’λ‚fiÎ_ ⁄‘Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_fi˘ Œ˘fl‰ÕÛ ‰ı√‹Îfi/momentum ÷ıfiı
¤ŸÁÌ fiάı, ‹ÎÀı ±ı ‰ı√fi ’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢fi_ ÷˘ ¿ÿÎÏ’ fi ˢ‰_
Photo : Alok Patel. IRFC
Ωı≥±ı. ’ÎHÎÌ ¤flı·_ ±√fl ÷˘ ¬Î·Ì ‰ı√fi ±ÎCÎÎ÷ {Ì·Ì ·ı÷Î
⁄Œfl ÷flÌ¿ı ±√I›fi_ ¿Î›˝ ⁄Ω‰ı »ı. ±Î Ω÷fi_ ⁄Ì…\_ ‰ı√fi √ÒÕ˚{
Àˇıfi‹Î_ »ıS·Î (’HÎ √ÎÕÛfiÎ ÕO⁄ÎfiÌ ’Ëı·Î_fiÎ) fi_⁄flı ˢ› »ı.
µkÎfl ’˛ÿıÂfiÎ ‹√·ÁflÎ≥fi_, F›Î_ fl˘…fiÎ_ ±ÎÂflı 6,000
‰ı√fi˘fiı «·¿«·Îb_ fl‹ÎÕÌ ÷ı‹fiÌ Á‰ÎÁ˘ ¿fl÷Î_ ‰‘ Àˇıfi˘
⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±ıÏ›Îfi_ ’HÎ ÷ı Á˙◊Ì Ï‰Â΂ ‹ÎÂ˝Ï·_√
›ÎÕÛ »ı. ±Î…¿Î· ¤Îfl÷Ì› flıS‰ı Á‹Îfi ’˛¿ÎflfiÎ_ ‰ı√fi˘fiÌ Àˇıfi˘
ÿ˘ÕΉ‰Î ’fl ¤Îfl ‹Ò¿Ì flËÌ »ı. ±Î Àˇıfi˘fiÌ ·_√Îflfiı »Î‰Îflı
÷˘Õ‰ÎfiÌ ±fiı …\ÿÌ flÌ÷ı ŒflÌ ΩıÕ‰ÎfiÌ ·‹HÎÎ_¿>À flËı÷Ì fi◊Ì,
±ıÀ·ı flıS‰ı¬Î÷_ CÎHÎÎ_ ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛfiı ⁄_‘ ¿fl‰Î ‹Î_Õu_ »ı.
¤Îfl÷Ì› flıS‰ı±ı Ï‹S¿ ÀıL¿fl˘fiı √ÒÕ˚{ ÀˇıfifiÎ_ ‰ı√fi˘fiÌ
¿ıÀı√flÌ‹Î_ ‹Ò@›Î_ fi◊Ì. ±√˛Ì‹÷ÎfiÎ ø‹‹Î_ ÷ı‹fiı ’ıÁıL…fl ¿˘«fiÎ
Á‹¿ZÎ √H›Î_ »ı, ±ıÀ·ı ÷ı‹fiı √ÒÕ˚{ Àˇıfifiı ⁄ÿ·ı ±ı@Á’˛ıÁ Àˇıfi
ÁÎ◊ı ΩıՉ΋Î_ ±Î‰ı »ı. Ï‹S¿ ÀıL¿fl˘fi_ ‹Î‚¬_ ’HÎ ±ı flÌ÷ı
CÎՉ΋Î_ ±ÎT›_ »ı ¿ı ¿·Î¿fiÎ 110 Ï¿.‹Ì. Á‘ÌfiÌ {Õ’ ÷ı‹fiı
±Î¿flÌ fi ’Õı, F›Îflı ⁄ÌΩ_ ‰ı√fi˘ ±ıÀ·Ì V’ÌÕ ¬‹Ì ¿÷Î_ fi◊Ì.
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

⁄‘Î_ ¿LÀı≥fiÁ˝ Áfl¬Î_ ¿ÿfiÎ_ ˢ÷Î_ fi◊Ì. ±Î’HÎı I›Î_ 20
ŒÌÀ ·Î_⁄Î_ ¿LÀı≥fiÁ˝ ‰’flΛ »ı, F›Îflı ±Î_÷flflÎWÀˇÌ› VÀÎLÕÕÛfiÎ_
¿LÀı≥fiÁ˝ 40 ŒÌÀfiÎ_ ±fiı 45 ŒÌÀfiÎ_ ˢ› »ı ±fiı ISO VÀÎLÕÕÛ
’˛‹ÎHÎıfi_ ‹Î’ 20 ŒÌÀ »ı. ±Î ÷ŒÎ‰÷˘ Ωı÷Î_ ¿LÀı≥fiÁ˝fiÌ Á_A›Î
fi_√‹Î_ √HΉÎfi˘ ‹÷·⁄ fiÏË, ‹ÎÀı Twenty feet Equiva-
lent Units/TEU fiÎ ±ı¿‹ ‹…⁄ ÷ı‹fiÌ ¿<· ◊÷Ì ·_⁄Î≥fiı
20 ‰Õı ¤Î√Ìfiı fi_√fi˘ ±Î_¿Õ˘ ÷Îfl‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
Àˇıfi ’λ‚ ÷flŒ ¬Áı I›Îflı ¿’Ï·_√ œÌ·Î_ ’Õı »ı. ·«ı »ı.
±ı„L…fi I›Îfl ⁄Îÿ ’˛‰ÎÁ Âw ¿fl‰Î ±Î√‚ ‘’ı ±ı Á‹›ı ±¿ı¿
¤Îfl¬Îfi_ ‰ÎflÎŒfl÷Ì … √Ï÷‹Î_ ±Î‰ı, ‹ÎÀı ±ı„L…fiı ËΩfl˘
ÀfifiÌ ±Î¬Ì Àˇıfifiı Á΋ÀÌ ¬ıÓ«‰ÎfiÌ ◊÷Ì fi◊Ì ±fiı ÷ıfiÎ_ ’ˆÕÎ_
V·Ì’ ‹Îfl÷Î_ fi◊Ì.
¤Îfl¬ÎfiÎfiı ±’Î÷Ì Á_iÎ΋Î_ ÿflı¿ ‹Ò‚ÎZÎflfi˘ ±‹¿
«˘yÁ ±◊˝ ◊Λ »ı. ±◊˝’ÒHν ‹ÎÏË÷Ìfi˘ «˘yÁ ø‹ ’HÎ
Ω‚‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ’˛◊‹ ‹Ò‚ÎZÎfl ⁄˛˘Õ√ı…/B, ‹ÌÀfl √ı…/M
±√fl ÷˘ fiıfl˘ √ı…/N ÿÂν‰ı »ı. ⁄ÌΩı ‹Ò‚ÎZÎfl ¤Îfl¬ÎfiÎfiÎ
’˛¿Îflfi˘ ÁÒ«¿ »ı, …ı‹Î_ O = Open wagon, X = Centre and
side discharge (‹Î· ¬Î·Ì ¿fl‰ÎfiÎ_ ⁄ο˘flÎ_ ¿ı ÿfl‰ÎΩ), C
= Covered wagon ‰√ıflı ±◊˘˝ ⁄ıÁÎՉ΋Î_ ±ÎT›Î »ı. hÎÌΩı
‹Ò ‚ ÎZÎfl C =
Centre cou-
pling ±fiı R =
Screw cou-
pling fiÌ …ı ‹
¿’Ï·_√fiÎ ’˛¿Îfl ‹ÎÀı »ı, F›Îflı «˘◊Î ‹Ò‚ÎZÎflfi˘ ±◊˝ N = Air
(L›Ò‹ıÏÀ¿) ⁄˛ı¿ ◊Λ »ı. ±Î ‘˘flHÎ ÿflı¿ ¿ıÁ‹Î_ …‚‰Î÷_ fi◊Ì.
±ı¿ ¿fl÷Î_ ‰‘ ¬ÎÏÁ›÷˘ ‘flΉ÷Î ¤Îfl¬ÎfiÎfiı ‰‘ ‹Ò‚ÎZÎfl˘ ’HÎ
±ıfiΛ÷ ¿flΛ »ı--…ı‹ ¿ı BOBRN ±ıÀ·ı Broad √ı…fi_
Open ‰ı√fi, …ı ’˘÷Îfi_ ÷Ï‚›_/Bottom ¬˘·Ì {Õ’¤ıfl/
Rapidly ‹Î· ÏÕV«Î…˝ ¿flÌ fiάı »ı.
¤Îfl÷ Ëı ‰ Ì ≥·ı „ @Àˇ ¿ · Ï·Ï‹Àı Õ / BHEL ’ÎÁı
ÏhÎÏ«fiÎ’S·Ì ¬Î÷ı ¿Î‰ıflÌ fi΋fi_ 24 ±ı@Á·fi_ …⁄fl…V÷
¤Îfl¬Îfi_ »ı. ωz÷‹◊¿˘ ‹ÎÀı ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı·Î_ 220 Àfi
Á‘Ìfi_ ‰…fi ‘flΉ÷Î_ À⁄ν≥fifiÌ ±fiı ÀˇÎLÁŒ˘‹˝Á˝fiÌ ËıflŒıfl
Photo : MSM Saifullah. IRFC
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
;f]5fzLsjfH
‹ÎÀı ‰’flÎ÷_ ±ı ¤Îfl¬Îfi_ 37.81 ‹ÌÀfl (124 ŒÌÀ) ·Î_⁄_ »ı.
±Î ÏÁ‰Î› 18 ±ı@Á·fi_ ’HÎ ‰ı√fi BHEL ’ÎÁı »ı.
1998 ‹Î_ WAM-4
’˛¿Îflfi_ flıS‰ı ±ı„L…fi (…‹H΢
Œ˘À˘) √ÎÏ{›Î⁄Îÿ ¬Î÷ı
9,000 ÀfifiÌ √ÒÕ˚{ Àˇıfifiı
¬ıÓ«Ì ’˛‰ÎÁı fiÌ¿Y›_ Ë÷_ ±fiı
÷ı ’Ëı·Î_ ¿˘·ÁÎ ¤flı·Ì
fiıÂfi· ◊‹˝· ’Ήfl ¿˘’˘˝flıÂfifiÌ 1 Ï¿·˘‹ÌÀfl ·Î_⁄Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfiı
Ï⁄ËÎflfiÎ ‘fi⁄Îÿ◊Ì ÿÎÿflÌfiΠωz÷‹◊¿ Á‘Ì ’˛‰ÎÁ ¿›˘˝ Ë÷˘.
±ı¿ flıS‰ı Àˇı¿ ’flfiÎ ‰ı√fifiı ⁄ÌΩ flıS‰ı Àˇı¿ ’fl «ÕΉ‰ÎfiÎ
¿Î›˝fiı „LÀo√ ¿Ëı »ı. ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ‹Î_ ±ı ¿Î›˝ ⁄Ω‰÷_ ±ı„L…fi
ÿflı¿ ‰ı√fifi_ Ëo‹ıÂÎ_ loose shunting ¿flı »ı--±ıÀ·ı ¿ı ‰ı√fifiı
¿’Ï·_√ ‰Õı ±ı„L…fi ÁÎ◊ı ΩıՉ΋Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì. ±ı„L…fi ÷ıfiı
›˘B› ’˛‹ÎH΋Î_ ‘y˘ ±Î’Ìfiı fi‰Ì fl«Î÷Ì √ÒÕ˚{ ÀˇıfifiÎ ÁÎ≥ÏÕo√
÷flŒ Áfl¿÷_ ¿flÌ ÿı »ı ±◊‰Î ÷˘ @›Îflı¿ (fiÌ«ıfiÌ ±Î¿ÚÏ÷‹Î_
⁄÷ÎT›Î ‹…⁄) ¬Ò_‘/hump …ı‰Ì Àı¿fl΂ …B›Î Á‘Ì ’ ±Î’Ì
⁄Ì∞ ÷flŒfiÎ œ˘‚Ήı ÿÕ÷_ ¿flı »ı. ±Î Ω÷fiÎ loose shunting
‰¬÷ı V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı ‰ı√fi ÷ıfiÎ ‰ı√‹Îfifi_ ‹Î›* ÁÎ≥ÏÕo√
’flfiÌ Àˇıfi ÁÎ◊ı ±◊ÕΛ, ’fl_÷ ‰ı√fi Ωı ’ıÀˇ˘Ï·›‹fi_, ÁSŒuÏfl¿
±ıÏÁÕfi_, fiı«fl· √ıÁfi_ ¿ı ’»Ì ±ı‹˘Ïfi›Î …ı‰Î ⁄ÌΩ Ωı¬‹Ì
’ÿÎ◊˝fi_ ˢ› ÷˘ Àyflfi˘ ±ÎCÎÎ÷ ¿ÿΫ ±Î’ÏkÎ ¬ÕÌ ¿flÌ ÿı.
œÎ_¿HÎÎfiÎ Ï‹Ω√flÎ œÌ·Î ’ÕÌ …÷Î_ ·Ì¿ı… ◊Λ ±◊‰Î CÎÊ˝HÎfiı
·Ì‘ı ÷Hά˘ {fl÷Î_ ±Î√ ’HÎ ·Î√ı, ‹ÎÀı ±Î‰Î ‰ı√fifiı Ëo‹ıÂÎ_
±ı„L…fi ÁÎ◊ı ΩıÕuÎ ⁄Îÿ Ë‚‰ı flËÌ Àˇıfi Á‘Ì ’ˢӫÎÕΛ »ı.
±√ε ‰HνT›_ ÷ı‹ ±Î’HÎı I›Î_ ÿflı¿ √ÒÕ˚{ Àˇıfifi_ fi΋
÷◊Î fi_⁄fl ÷ı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛfiÌ ⁄ËÎfl fiÌ¿Y›ÎfiÎ Á‹› ±fiÁÎfl
fiyÌ ◊Λ »ı. ±Î‹ »÷Î_ ¿ıÀ·Ì¿ ωÏÂWÀ √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘fiı ’‹ı˝fiLÀ
‘˘flHÎı ωÏÂWÀ fi΋˘ ±’ΛÎ_ »ı. ‹⁄
_ ≥fiÎ ‰ÎÕÌ⁄_ÿfl◊Ì ¿˘·¿Î÷ÎfiÎ
ÂÎÏ·‹Îfl Á‘Ì ÿ˘Õ÷Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfi Shalimar special ¿Ëı‰Î› »ı,
Ahmedabad Arrow ‹_⁄≥-±‹ÿΉÎÿ ‰E«ı ¬ı’ ¿flı »ı,
¿LÀı≥fifl flÎ…‘ÎfiÌfi_ À>_¿<_ fi΋ Con-Raj »ı, ÷˘ ‹ÎvÏ÷ …ı‰Ì
‹˘Àfl˘fiÌ ËıflŒıfl ¿fl÷Ì Õ⁄· Õı¿fl √ÒÕ˚{ Àˇıfifiı CARTRAC ¿Ëı
»ı. À>_¿‹Î_, ⁄‘Î_ fi΋˘ V’ıU›· √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘fiÎ_ »ı.à
63
 effztflif z[,fgff+ effzbffgff+gfl ;f]5fzLsjfH
¤Îfl÷Ì› flıS‰ı⁄…ıÀfiÎ ≥Ï÷ËÎÁ‹Î_ ¿ÿΫ ’Ëı·Ì ‰Îfl ±ı‰_ ⁄L›_ »ı ¿ı F›Îflı ‰ÎÏWν¿
fiÎHÎÎ_¿Ì› ¬Î‘fiı ’Ë˘Ó«Ì ‰‚‰Î ‹ÎÀı flıS‰ı÷_hαı ’ıÁıL…fl Àˇıfi˘fiı ⁄ÿ·ı √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘ ’fl ‹˘À˘
‹ÿÎfl flÎA›˘ ! ‹÷·⁄ ¿ı ’ıÁıL…fl¤ÎÕÎ_ ‰‘ÎflÌfiı ÿıÂfiÌ …fi÷Î ’fl ±ÎÏ◊˝¿ ⁄˘Ωı fiά‰Îfiı
⁄ÿ·ı Áfl¿Îflı ¬Î‘fi˘ ¤Îfl √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘ ’fl ·Îÿu˘ ±fiı fiÒflfiÌ ±Î‰¿ ¶ÎflÎ wÎ.5,000 ¿fl˘ÕfiÌ
±ı@VÀˇÎ ±Î‰¿ ¿flÌ ¬Î‘fiı Áfl¤fl ¿flÌ ÿı‰Îfi˘ ÏfiHν› ·Ì‘˘. ¤Îfl÷Ì› flıS‰ı ’ÎÁı ’˘HÎÎ hÎHÎ
·Î¬ …ıÀ·Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ »ı, …ı±Îı ‰WÎı˝ÿËÎÕı 66,80,00,000 ‹ıÏÀˇ¿ Àfi ‹Î·Á΋Îfifi_
¤Îfl÷¤fl‹Î_ ‰Ëfi ¿flÌ fiÒfl’ıÀı wÎ. 36,490 ¿fl˘ÕfiÌ ±Î‰¿ ¿flÎ‰Ì ±Î’ı »ı. ¤Îfl÷fiÎ
±◊˝÷_h΋Î_ ÷ı‹fi˘ ¿ıÀ·˘ ‹˘À˘ ŒÎ‚˘--±fiı »÷Î_ ÷ı‹fiΠωÂı Á΋ÎL› ‹ÎHÎÁ Â_ ΩHÎı »ı ?
ΩHΉΠ…ı‰_ CÎb_ ⁄‘_ »ı. ±ËŸ “Á’fl„@‰{”fiÎ ⁄ËÎfiı ΩH΢ …flÎ ±fiı …\±˘ ¿ı ’˛◊‹
fi…flı ¬Î⁄˘Ï«›Î …ı‰Î ÿı¬Î÷ΠωWΛfiı “ÁŒÎflÌ” ¿ı‰˘ Á‹ƒ …ı‰˘ √Ëfi ⁄fiÎ‰Ì ÿı »ı !

∂÷Îw Àˇıfi˘fiÎ_ fiyÌ ¿flΛı·Î_ 2952 flÎ…‘ÎfiÌ
±ı@Á’˛Áı , 2916 ±Îl‹ ±ı@Á’˛Áı , 7022 ÿÏZÎHÎ
±ı@Á’˛ıÁ, 2474 Á‰˘˝ÿ› ±ı@Á’˛ıÁ ‰√ıflı fi΋˘ ÷◊Î fi_⁄fl˘
¿ÿÌ ⁄ÿ·Î÷Î_ fi◊Ì, F›Îflı √ÒÕ˚{ Àˇıfifi˘ ·√¤√ ÿflı¿ ’˛‰ÎÁ
±√ε ¿fl÷Î_ …\ÿÎ fi΋ ÷◊Î fi_⁄fl Ëı ›˘Ω› »ı--…ı‹
¿ı ±Î…ı India 15 ÷flÌ¿ı fl‰ÎfiÎ ◊÷Ì ‹Î·√ÎÕÌ ⁄ÌΩ ÁM÷ÎËı
±ı … ‹¿Î‹ı fi‰˘ ’˛‰ÎÁ Âw ¿flı ±ı ‰¬÷ı ÷ıfiÌ ±˘‚¬
Photo : Alok Patel. IRFC
¬flÎ_fiÌ fl«fiÎ ±ı¿‹ı¿ ¿fl÷Î_ …\ÿÌ »ı. Áfl¬Ì ˢ› I›Î_ ’HÎ
±‹¿ ‹Î· ’Òfl÷_ ±fi΋÷ fl¬Î›ı·_ ¤Îfl¬Îfi_ ⁄ÌΩ ‹Î·fiÌ
ËıflŒıfl ‹ÎÀı ‰’flÎ÷_ Ë÷_. Á˙◊Ì ‹Ëk‰’ÒHν ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ¿ÿΫ
¬Ïfi… ÷ı· ±fiı fiı«fl· √ıÁ …ı‰Ì ’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢fiÎ_
√HÎΛ, …ı‹fiÌ √ÒÕ˚{ Àˇıfi‹Î_ ±˘»Î‹Î_ ±˘»Î_ ⁄ı ‰ı√fi˘
÷tfi ¬Î·Ì (@›Îflı¿ ‹ÎhÎ ’ÎHÎÌ ¤flı·Î_) ˢ› »ı. ±Î
‰ı√fi˘fiı √ÒÕ˚{ Àˇıfi‹Î_ Á΋ı· ¿fl‰Î ’λ‚fi˘ Ëı÷ ¢ ?à

¤Îfl¬ÎfiÎ_ CÎHÎÌ Ω÷fiÎ_ ˢ› »ı, ±ıÀ·ı …ı ÷ı

’˛¿Îfl ‹…⁄ ÷ı‹fiı …\ÿÎ_ ÷Îfl‰Ì ±fiı ø‹ÎfiÁÎfl
√˘Ã‰Ì ±Î¬Ì √ÒÕ˚Á Àˇıfi fl«‰Ì ±ı ¤Îflı ‹Î◊ο>Àfi_ ÷ı‹…
Á‹› ‹Î√Ì ·ı÷_ ¿Î‹ »ı. ±Î ¿Î‹ F›Î_ ËÎ◊ ‘flΛ ±ı
…B›Îfiı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ ¿Ëı »ı. ¤Îfl÷‹Î_ ·√¤√ 300
‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ »ı. Á˙◊Ì ‹˘À<_ ¿›_ ?à

fiÌ«ıfiÎ Œ˘À˘√˛ÎŒ‹Î_ ⁄÷Ήı·_ ÀıL¿fl ‰ı√fi ÿÒ‘fi_

Zebra 26 ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ⁄fiı. ±Î Ω÷fiÎ_ ·ı⁄·˘ ÂıfiÎ
±Î‘Îflı fiyÌ ◊Λ »ı ?à
±Î’HÎı I›Î_ ’ıÁıL…fl˘ ‹ÎÀıfiÌ …ı Àˇıfi˘ ‹ı·Î flÎ÷Î
fiÏË, ’HÎ ¤ÒflÎ fl_√fiÌ »ı ÷ı ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿fiı ⁄ÿ·ı
»ı. ’ÎçflÎ≥{˚Õ ÃoÕ<_ ÿÒ‘ ÷ı‹Î_ ¿·Î¿˘ Á‘Ì 40
Áı„S›ÁfiÎ ±ı¿‘ÎflÎ ÷Î’‹Îfiı …‚‰Î› ±ı ‹ÎÀı VÀı≥fi·ıÁ
VÀÌ·fiÌ ÀÎ_¿ÌfiÎ_ ⁄ı ’Õ ‰E«ı ≥LV›·ıÂfi ¿flı·_ »ı, ±ıÀ·ı
flıÏ¡…flıÂfifiÌ ±Î‰U›¿÷Î flËÌ fi◊Ì. ±Î Ω÷fiÎ_ Ï‹S¿
Photo : Pavan Kumar. IRFC

±˜fl ⁄˛ı¿ ‰Õı ÁF… ˢ‰Îfi_ Á‹∞ ·ıΩı. ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿‹Î_

ÀˇıfifiÎ_ ’ˆÕÎ_fiÌ Ï¿fiÎfḻı ⁄˛ı¿ ÂÒ ›Îfiı ¿ı ÿ|˘ ¤ŸÁÌ ÿı‰Î
‹ÎÀı ÂÒL›Î‰¿ÎÂfi˘ ±Î‘Îfl ·ı‰Î› »ı, F›Îflı ±˜fl ⁄˛ı¿‹Î_
±ı ¿Î‹ Á_¿˘«Î›ı·Ì ˉÎ/compressed air ¿flı »ı. ¤Îfl÷Ì›
flıS‰ı ’ıÁıL…fl ÕO⁄ÎfiÌ …ı‹ ¤Îfl¬ÎfiÎ_‹Î_ ’HÎ ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿fiÎ
V◊Îfiı ±˜fl ⁄˛ı¿ √˘Ã‰Ì flËÌ »ı. ±Î ¤Îfl¬ÎfiÎ_fiı ’Ëı·Ì …
fi…flı ±˘‚¬Î‰Ì ÿı÷˘ fl_√ ¿›˘ ?

‹Îfi˘ ¿ı fi ‹Îfi˘, ’HÎ ¤Îfl÷Ì› flıS‰ı±ı ωω‘

Ï¿Á‹fiÎ ‹Î·fiÌ ËıflŒıfl ‹ÎÀı ⁄‘_ ‹‚Ìfiı ÀıL¿fl˘ ⁄οÌfiÎ_ ‰ı√fi˘ ¿fl÷Î_ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ …\ÿÎ_ ’Õı »ı.
·√¤√ 100 Ω÷fiÎ_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ‰√a¿Ú÷ ¿›Î* »ı. CÎHÎÎ_ ¿≥ flÌ÷ı ?à
60 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

¤Îfl÷Ì› flı S ‰ı fi Î_ ±ÎÂflı 2,80,000
¤Îfl¬ÎfiÎ_ ± ı 2005 fiÎ ‰Ê˝ ÿflQ›Îfi
66,80,00,000 ‹ıÏÀˇ¿ Àfi ‹Î·fiÌ ËıflŒıfl ¿flÌ. ±·⁄kÎ,
⁄‘Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ flıS‰ıfiÌ ‹ÎÏ·¿ÌfiÎ_ fi◊Ì. ÿÎ. ÷. ¿LÀı≥fifl
¿˘’˘˝flıÂfi ±Î˜Œ ≥„LÕ›Î/CONCOR fi΋fiÎ Áfl¿ÎflÌ
Ïfi√‹ ’ÎÁı Œ@÷ Á’ÎÀ ÷Ï‚›_ ‘flΉ÷Î_ ±fiı Œ˚·ıÀ ¿Îfl
Photo : Sailesh Jasani. IRFC
÷flÌ¿ı ±˘‚¬Î÷Î_ ËΩfl˘ ¬S·Î_ ‰ı√fi˘ »ı, …ı‹fiÎ ’fl
‹Î· ¤flı·Î_ ÁÌ·⁄_‘ ¿LÀı≥fiÁ˝ √˘Ã‰‰Îfi_ ¿Î‹ ⁄Ë ◊˘ÕÎ
Á‹›‹Î_ ±ÎÀ˘’Ì Â¿Î› »ı. ¨ÀÕÎ/crane ‰Õı ¿LÀı≥fiÁ˝fiı
µ÷ÎflÌ ·ı‰Î‹Î_ ’HÎ {Î{˘ Á‹› ·Î√÷˘ fi◊Ì, ±ıÀ·ı Àˇıfi
⁄ÌΩ ŒıflÎ ‹ÎÀı ‰Ëı·Ì ‹@÷ ◊Λ »ı. ¿LÀı≥fiflÎ≥{˚Õ ‹Î·fi˘
…J◊˘ Àfi‹Î_ fiÏË, ’fl_÷ TEU ‹Î_ ‹Î’‰Îfi˘ ‘Îfl˘ »ı.
’Ïfl‰ËfifiÌ ¤ÎÊ΋Î_ TEU ±ıÀ·ı Â_ ?à
flıS‰ıfiÎ_ Àı„@fi¿· ’ÎÁÎ_‹Î_ …ı‹fiı Ïÿ·«V’Ì Ë˘›
÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı …\ÿÌ „@‰{ ’˛V÷÷ »ı. ∂¤ı·Ì √ÒÕ˚{
Àˇıfifiı µ’ÎÕ÷Î ’Ëı·Î_ ±ı„L…fi ÕˇÎ≥‰fl ÷ıfiı ±ı¿Îÿ ‹ÌÀfl
Á‘Ì Ïfl‰Á˝‹Î_ ·ı »ı. ±Î‹ ¿fl‰Î ’λ‚fi˘ Ëı÷ ¢ ?à
ωω‘ Ω÷fiÎ_ ‰ı√fi˘fiı ±Î’HÎı I›Î_ ¿ıÏ’À·
·ıÀÁ˝‹Î_ À>_¿ÎZÎflÌ fi΋˘ ±’ΛΠ»ı, …ı‹fiÌ Á_A›Î
100 ¿fl÷Î_ ±˘»Ì fi◊Ì. ±ËŸ BOXN, BCNA ÷◊Î
BOBRN ±ı‹ hÎHÎ …\ÿÌ fl«fiΉ΂Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_fiÌ ÷Á‰Ìfl˘
fl…^ ¿flÌ »ı. ±Î hÎHÎı›fiÎ_ fi΋˘‹Î_ ±Î‰÷Î ‹Ò‚ÎZÎfl˘fi˘
±◊˝ ¢ ? …‰Î⁄ ¬⁄fl fi ˢ› ÷˘ ±iÎÎfifiı V‰Î¤Îω¿
√HÎΩı, ¿ı‹ ¿ı ÂOÿ˘ flıS‰ı¬Î÷ÎfiÎ ’ÎÏfl¤ÎÏÊ¿ ¿˘ÊfiÎ »ı.à
BOXN
BCNA
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
;f]5fzLsjfH
¤Îfl¬ÎfiÎfiÌ ⁄˘…‰Ëfi„@÷ ’ˆÕÎ_fiÌ ΩıÕÌÿÌÃ
÷ıfiÎ ’fl ±Î‰÷Î axle load ‹Î_ T›@÷ ◊Λ »ı,
…ı Á΋ÎL› flÌ÷ı 22 ÀfifiÌ ±ÎÁ’ÎÁfi˘ ˢ› »ı. V‰Î¤Îω¿
»ı ¿ı ‰Ëfi ¿fl‰Î ‹ÎÀıfi˘ ⁄˘Ωı …ı‹ ‰‘ ÷ı‹ ±ı@Á·fiÌ
Á_A›Î ’HÎ ‰‘Îflı ˢ‰Ì Ωı≥±ı. Á˙◊Ì ‰‘ ±ı@Á· ‘flΉ÷_
¤Îfl¬Îfi_ ±Î’HÎı I›Î_ flıS‰ı ’ÎÁı fi◊Ì. ¿≥ ΩHÎÌ÷Ì ¿o’fi̱ı
÷ı ‰ÁÎT›_ »ı ?à
¤Îfl÷‹Î_ ÁflıflΠ√ÒÕ˚{ Àˇıfifi_ ‹Î· ÁÏË÷fi_
‰…fi ·√¤√ 4,700 Àfi ˢ› »ı. ±Î Àˇıfifiı
WDG-2 ’˛¿Îflfi_ ÕÌ{· ±ı„L…fi ¬ıÓ«ı ÷˘ Á‹÷‚ Àˇı¿ ’fl
V’ÌÕfi˘ ±Î_¿ ¿·Î¿fiÎ 68 Ï¿·˘‹ÌÀfl Á‘Ì ’ˢӫÎՉ΋Î_
÷ı fi ı ¬ÎVÁÌ 56
Ï‹ÏfiÀ ·Î√ı, ’HΠˉı
WAG-9 (…‹H΢
Œ˘À˘) ¿Ëı ‰ Î÷Î_
≥·ı „ @Àˇ ¿ ±ı „ L…fi˘
⁄L›Î_ ’»Ì Àˇıfifi˘ ‰ı√
Œ@÷ 17 Ï‹ÏfiÀ‹Î_
100 Ï¿·˘‹ÌÀfl Á‘Ì
’ˢӫÎÕ‰˘ ±Â@› fi◊Ì. „@‰{ Ωı ¿ı ÁËı… …\ÿÌ ⁄Î⁄÷fiı
·√÷Ì »ı. ¤Îfl÷fiÌ Á˙◊Ì ‰…fiÿÎfl √ÒÕ˚{ Àˇıfifi˘ flı¿˘ÕÛ
¿ıÀ·Î Àfifi˘ »ı ?à
±‹¿ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ’fl ÷ı‹fi_ ‰…fi ±fiı ¿ı’ıÏÁÀÌ
…ı‰Ì ±Î‰U›¿ ‹ÎÏË÷Ì ¤ı√Ì NOT TO BE
LOOSE SHUNTED ±ı Ω÷fiÌ ÁÒ«fiÎ ‹˘ÀÎ ±ZÎflı
·¬ı·Ì ˢ› »ı. ‰‘ ¿flÌfiı ’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢fiÎ_ ÀıL¿fl
‰ı√fi˘ ’fl Ωı‰Î ‹‚÷Ì ±ı ÁÒ«fiÎfi˘ ±◊˝ ¢ ?à
¤Îfl÷Ì› flıS‰ıfiÎ √ÒÕ˚{ ÀˇÎÏŒ¿ ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Î_
Freight Chief, CARTRAC Super Link,
Con-Raj, Shalimar Special, CONTRACK ‰√ıflı fi΋˘
‰E«ı ÂÌ ⁄Î⁄÷fi_ ÁÎQ› »ı ? ±ı … flÌ÷ı Ahmedabad
Arrow ±ıÀ·ı Â_ ?à
BOBRN
61

hjffaff[
ωω‘ ’˛¿ÎflfiÎ_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ ΩıÕÌfiı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ‹Î_
√ÏÃ÷ ¿flΛı·Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfi flÎÏhÎfiÎ 01—00 ‰ÎB›Î ’»ÌfiÎ ¿›Î
¿·Î¿ı ÷◊Î Ï‹ÏfiÀı ⁄ËÎfl fiÌ¿‚Ì ÷ıfiÎ ’fl ÷ıfi_ fi΋ ±fiı fi_⁄fl
±‰·_⁄ı »ı. ÏfiÏç÷ Á_iÎα˘ ‹…⁄ flÎ÷ı 12—00 ‰ÎB›Î ’»ÌfiÎ
ÿflı¿ ±Î√Î‹Ì ¿·Î¿fiı ±fiø‹ı A, B, C, D... ‰√ıflı ±_√˛ı∞
‹Ò‚ÎZÎfl˘ ŒÎ‚‰Î›Î »ı. ±Î‹Î_ J ÷◊Î
U fi˘ Á‹Î‰ı ¿flΛ˘ fi◊Ì,
±ıÀ·ı ’˛I›ı¿ Ïÿ‰ÁfiÎ 24
¿·Î¿˘ ‹ÎÀı 24 ‹Ò‚ÎZÎfl˘
À¿˘À¿ ±Î‰Ì flèÎÎ »ı. ±Î
√HÎ÷fḻı India 15 fi˘
‹÷·⁄ ±ı ¿ı √ÒÕ˚{ Àˇıfi Á‰Îflı
9—15 ‰ÎB›ı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛfiÌ ⁄ËÎfl
fiÌ¿‚Ì, ¿ı‹ ¿ı ±ÎSŒ⁄ıÀfiÎ ø‹ ±fiÁÎfl I ‹Ò‚ÎZÎfl ÁÎ◊ı 9—00
fiÎ Á‹›fi˘ ‹ı‚ ⁄ıÁ »ı. Ï⁄·¿<· ±ı … flÌ÷ı ‹K›flÎÏhÎfiÎ
12—00 ±fiı 01—00 ‰E«ı (¿Ë˘ ¿ı 24—26 fiÎ Á‹›ı)
fiÌ¿‚÷Ì ‹Î·√ÎÕÌfiı Z ‹Ò‚ÎZÎfl◊Ì Âw ◊÷_ Zebra 26 ·ı⁄·
±Î’Ì Â¿Î› »ı. flıS‰ı¬Î÷αı √ÒÕ˚{ ÀˇıfifiÎ fi_⁄fl ±_√ı Á‹›fiı
±fi·ZÎÌ ÏfiÏç÷ ‘˘flHÎ flÎA›_ »ı, ’HÎ …ı ÷ı ‹Ò‚ÎZÎfl ÁÎ◊ı Âw
◊÷Î_ fi΋˘fi_ «˘yÁ Ï·VÀ ⁄fiÎT›_ fi◊Ì. ’ÏflHÎ΋ı Àˇıfifi_ fi΋
Zebra fiı ⁄ÿ·ı Zimbabwe ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ⁄fiı.
¤Îfl¬Îfi_ ±Î»Î ·Ì·Î fl_√fi_ ˢ› ÷˘ fiyÌ Á‹…‰_ ¿ı
÷ı‹Î_ ±˜fl ⁄˛ı¿ »ı. ±Î‹ »÷Î_ …^fiÎ ‹˘Õı·fiÎ_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_ Ë∞
‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿ ‰Õı ¿Î‹ «·Î‰ı »ı. ±Î …^fi‰ÎHÎÌ T›‰V◊ÎfiÎ ⁄ı ‹˘ÀÎ
√ıflŒÎ›ÿÎ »ı. ’Ëı·˘ ±ı ¿ı ’ˆÕÎ_ ÷ÎI¿ÎÏ·¿ ÁF…Õ flÌ÷ı ’¿ÕÎ÷Î_
fi◊Ì, ‹ÎÀı Õ⁄· ’Ì‚Ì ·Î≥Àfi_ ‹ÎhÎ K›ÎfiÎ¿Ê˝¿ ÏÁBfi·/
attention signal ÿı¬Î› ¿ı ÷fl÷ ±ı„L…fi ÕˇÎ≥‰flı ⁄˛ı¿ ‹Îfl‰Îfi_
Âw ¿flÌ ÿı‰_ ’Õı »ı. ±˜fl ⁄˛ı¿ ‘flΉ÷Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfifi˘ ±ı„L…fi
ÕˇÎ≥‰fl ‹ÎL› Ãflı·Ì
‹Ëk΋ V’ÌÕı K›ÎfiÎ¿Ê˝¿
ÏÁBfi·fiı ‰ÀÎ‰Ì »ı¿
«ı÷‰HÎÌfiÎ ÏÁBfi·ı ⁄˛ı¿
‹Îfl‰Îfi_ Âw ¿flÌ Â¿ı
»ı. ‰ı@›Ò‹ ⁄˛ı¿fi˘ ⁄ÌΩı
√ıfl·Î¤ ±ı ¿ı ±ı„L…fi
⁄ÿ·÷Ì ‰¬÷ı
ÂÒ L ›Î‰¿ÎÂfiΠˢ{
’Î≥’fiı »^À˘ ’ÎÕÌ ÿı‰Î›
I›Îflı ±Î‰U›¿÷Î fi
62
;f]5fzLsjfH
ˢ‰Î »÷Î_ ÿflı¿ ¤Îfl¬ÎfiÎfi˘ ⁄˛ı¿ ÂÒ ’ˆÕÎ_ ÁÎ◊ı ¤ÌÕΛΠ‰√fl
flËı÷˘ fi◊Ì. flıS‰ıfiÎ ¿‹˝«Îfḻı ÿflı¿ ¤Îfl¬ÎfiÎ fiÌ«ıfi˘ ±_¿˘Õ˘
¬ıÓ«Ì ⁄˛ı¿fiı Ïfl·Ì{ ¿fl‰Ì ’Õı »ı. ±Î …ŒÎ ±˜fl ⁄˛ı¿‹Î_ fi◊Ì, ¿ı‹
¿ı ˉÎfi_ ±Î_÷Ïfl¿ ÿ⁄ÎHÎ Ω‚‰‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹Î_ ‰ÎS‰fiÌ T›‰V◊Î »ı.
’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢ ±I›_÷ F‰·fiÂÌ· »ı, ‹ÎÀı ±¿V‹Î÷
‰¬÷ı ÷ı‹fiÎ_ ‰ı√fi˘fiı Ï‹Ïfi‹‹ ±ÎCÎÎ÷ ‰fl÷Λ ±ı Ëı÷Áfl Á˙
’Ëı·Î_ ±ı„L…fi ÁÎ◊ı ’ÎHÎÌfi_ ÀıL¿fl ‰ı√fi ±√fl ÷˘ ¬Î·Ì ‰ı√fi
ΩıՉ΋Î_ ±Î‰ı »ı. ±ı„L…fi ’»Ì ÷fl÷fiÎ V◊Îfiı √˘Ã‰Î›ı·Î
¤Îfl¬ÎfiÎfiÌ (±fiı ’ıÁıL…fl ¿˘«fiÌ ’HÎ) „V◊Ï÷ ±I›_÷ fiÎ…^¿
ˢ› »ı. ±Î‹fiıÁ΋fiıfiÌ Àyfl ◊Λ I›Îflı ±ı„L…fifi˘ ΩıflÿÎfl
⁄ı¿‰ÕÛ ‘y˘ ’˛◊‹ ±ı ‰ı√fiı ÁËı‰Îfi˘ ◊Λ ±fiı ⁄Ì∞ ÷flŒ
’λ‚fiÎ_ ⁄‘Î_ ¤Îfl¬ÎfiÎ_fi˘ Œ˘fl‰ÕÛ ‰ı√‹Îfi/momentum ÷ıfiı
¤ŸÁÌ fiάı, ‹ÎÀı ±ı ‰ı√fi ’ıÀˇ˘Ï·›‹ ’ıÿ΢fi_ ÷˘ ¿ÿÎÏ’ fi ˢ‰_
Photo : Alok Patel. IRFC
Ωı≥±ı. ’ÎHÎÌ ¤flı·_ ±√fl ÷˘ ¬Î·Ì ‰ı√fi ±ÎCÎÎ÷ {Ì·Ì ·ı÷Î
⁄Œfl ÷flÌ¿ı ±√I›fi_ ¿Î›˝ ⁄Ω‰ı »ı. ±Î Ω÷fi_ ⁄Ì…\_ ‰ı√fi √ÒÕ˚{
Àˇıfi‹Î_ »ıS·Î (’HÎ √ÎÕÛfiÎ ÕO⁄ÎfiÌ ’Ëı·Î_fiÎ) fi_⁄flı ˢ› »ı.
µkÎfl ’˛ÿıÂfiÎ ‹√·ÁflÎ≥fi_, F›Î_ fl˘…fiÎ_ ±ÎÂflı 6,000
‰ı√fi˘fiı «·¿«·Îb_ fl‹ÎÕÌ ÷ı‹fiÌ Á‰ÎÁ˘ ¿fl÷Î_ ‰‘ Àˇıfi˘
⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±ıÏ›Îfi_ ’HÎ ÷ı Á˙◊Ì Ï‰Â΂ ‹ÎÂ˝Ï·_√
›ÎÕÛ »ı. ±Î…¿Î· ¤Îfl÷Ì› flıS‰ı Á‹Îfi ’˛¿ÎflfiÎ_ ‰ı√fi˘fiÌ Àˇıfi˘
ÿ˘ÕΉ‰Î ’fl ¤Îfl ‹Ò¿Ì flËÌ »ı. ±Î Àˇıfi˘fiÌ ·_√Îflfiı »Î‰Îflı
÷˘Õ‰ÎfiÌ ±fiı …\ÿÌ flÌ÷ı ŒflÌ ΩıÕ‰ÎfiÌ ·‹HÎÎ_¿>À flËı÷Ì fi◊Ì,
±ıÀ·ı flıS‰ı¬Î÷_ CÎHÎÎ_ ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛfiı ⁄_‘ ¿fl‰Î ‹Î_Õu_ »ı.
¤Îfl÷Ì› flıS‰ı±ı Ï‹S¿ ÀıL¿fl˘fiı √ÒÕ˚{ ÀˇıfifiÎ_ ‰ı√fi˘fiÌ
¿ıÀı√flÌ‹Î_ ‹Ò@›Î_ fi◊Ì. ±√˛Ì‹÷ÎfiÎ ø‹‹Î_ ÷ı‹fiı ’ıÁıL…fl ¿˘«fiÎ
Á‹¿ZÎ √H›Î_ »ı, ±ıÀ·ı ÷ı‹fiı √ÒÕ˚{ Àˇıfifiı ⁄ÿ·ı ±ı@Á’˛ıÁ Àˇıfi
ÁÎ◊ı ΩıՉ΋Î_ ±Î‰ı »ı. Ï‹S¿ ÀıL¿fl˘fi_ ‹Î‚¬_ ’HÎ ±ı flÌ÷ı
CÎՉ΋Î_ ±ÎT›_ »ı ¿ı ¿·Î¿fiÎ 110 Ï¿.‹Ì. Á‘ÌfiÌ {Õ’ ÷ı‹fiı
±Î¿flÌ fi ’Õı, F›Îflı ⁄ÌΩ_ ‰ı√fi˘ ±ıÀ·Ì V’ÌÕ ¬‹Ì ¿÷Î_ fi◊Ì.
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

⁄‘Î_ ¿LÀı≥fiÁ˝ Áfl¬Î_ ¿ÿfiÎ_ ˢ÷Î_ fi◊Ì. ±Î’HÎı I›Î_ 20
ŒÌÀ ·Î_⁄Î_ ¿LÀı≥fiÁ˝ ‰’flΛ »ı, F›Îflı ±Î_÷flflÎWÀˇÌ› VÀÎLÕÕÛfiÎ_
¿LÀı≥fiÁ˝ 40 ŒÌÀfiÎ_ ±fiı 45 ŒÌÀfiÎ_ ˢ› »ı ±fiı ISO VÀÎLÕÕÛ
’˛‹ÎHÎıfi_ ‹Î’ 20 ŒÌÀ »ı. ±Î ÷ŒÎ‰÷˘ Ωı÷Î_ ¿LÀı≥fiÁ˝fiÌ Á_A›Î
fi_√‹Î_ √HΉÎfi˘ ‹÷·⁄ fiÏË, ‹ÎÀı Twenty feet Equiva-
lent Units/TEU fiÎ ±ı¿‹ ‹…⁄ ÷ı‹fiÌ ¿<· ◊÷Ì ·_⁄Î≥fiı
20 ‰Õı ¤Î√Ìfiı fi_√fi˘ ±Î_¿Õ˘ ÷Îfl‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
Àˇıfi ’λ‚ ÷flŒ ¬Áı I›Îflı ¿’Ï·_√ œÌ·Î_ ’Õı »ı. ·«ı »ı.
±ı„L…fi I›Îfl ⁄Îÿ ’˛‰ÎÁ Âw ¿fl‰Î ±Î√‚ ‘’ı ±ı Á‹›ı ±¿ı¿
¤Îfl¬Îfi_ ‰ÎflÎŒfl÷Ì … √Ï÷‹Î_ ±Î‰ı, ‹ÎÀı ±ı„L…fiı ËΩfl˘
ÀfifiÌ ±Î¬Ì Àˇıfifiı Á΋ÀÌ ¬ıÓ«‰ÎfiÌ ◊÷Ì fi◊Ì ±fiı ÷ıfiÎ_ ’ˆÕÎ_
V·Ì’ ‹Îfl÷Î_ fi◊Ì.
¤Îfl¬ÎfiÎfiı ±’Î÷Ì Á_iÎ΋Î_ ÿflı¿ ‹Ò‚ÎZÎflfi˘ ±‹¿
«˘yÁ ±◊˝ ◊Λ »ı. ±◊˝’ÒHν ‹ÎÏË÷Ìfi˘ «˘yÁ ø‹ ’HÎ
Ω‚‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ’˛◊‹ ‹Ò‚ÎZÎfl ⁄˛˘Õ√ı…/B, ‹ÌÀfl √ı…/M
±√fl ÷˘ fiıfl˘ √ı…/N ÿÂν‰ı »ı. ⁄ÌΩı ‹Ò‚ÎZÎfl ¤Îfl¬ÎfiÎfiÎ
’˛¿Îflfi˘ ÁÒ«¿ »ı, …ı‹Î_ O = Open wagon, X = Centre and
side discharge (‹Î· ¬Î·Ì ¿fl‰ÎfiÎ_ ⁄ο˘flÎ_ ¿ı ÿfl‰ÎΩ), C
= Covered wagon ‰√ıflı ±◊˘˝ ⁄ıÁÎՉ΋Î_ ±ÎT›Î »ı. hÎÌΩı
‹Ò ‚ ÎZÎfl C =
Centre cou-
pling ±fiı R =
Screw cou-
pling fiÌ …ı ‹
¿’Ï·_√fiÎ ’˛¿Îfl ‹ÎÀı »ı, F›Îflı «˘◊Î ‹Ò‚ÎZÎflfi˘ ±◊˝ N = Air
(L›Ò‹ıÏÀ¿) ⁄˛ı¿ ◊Λ »ı. ±Î ‘˘flHÎ ÿflı¿ ¿ıÁ‹Î_ …‚‰Î÷_ fi◊Ì.
±ı¿ ¿fl÷Î_ ‰‘ ¬ÎÏÁ›÷˘ ‘flΉ÷Î ¤Îfl¬ÎfiÎfiı ‰‘ ‹Ò‚ÎZÎfl˘ ’HÎ
±ıfiΛ÷ ¿flΛ »ı--…ı‹ ¿ı BOBRN ±ıÀ·ı Broad √ı…fi_
Open ‰ı√fi, …ı ’˘÷Îfi_ ÷Ï‚›_/Bottom ¬˘·Ì {Õ’¤ıfl/
Rapidly ‹Î· ÏÕV«Î…˝ ¿flÌ fiάı »ı.
¤Îfl÷ Ëı ‰ Ì ≥·ı „ @Àˇ ¿ · Ï·Ï‹Àı Õ / BHEL ’ÎÁı
ÏhÎÏ«fiÎ’S·Ì ¬Î÷ı ¿Î‰ıflÌ fi΋fi_ 24 ±ı@Á·fi_ …⁄fl…V÷
¤Îfl¬Îfi_ »ı. ωz÷‹◊¿˘ ‹ÎÀı ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı·Î_ 220 Àfi
Á‘Ìfi_ ‰…fi ‘flΉ÷Î_ À⁄ν≥fifiÌ ±fiı ÀˇÎLÁŒ˘‹˝Á˝fiÌ ËıflŒıfl
Photo : MSM Saifullah. IRFC
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
;f]5fzLsjfH
‹ÎÀı ‰’flÎ÷_ ±ı ¤Îfl¬Îfi_ 37.81 ‹ÌÀfl (124 ŒÌÀ) ·Î_⁄_ »ı.
±Î ÏÁ‰Î› 18 ±ı@Á·fi_ ’HÎ ‰ı√fi BHEL ’ÎÁı »ı.
1998 ‹Î_ WAM-4
’˛¿Îflfi_ flıS‰ı ±ı„L…fi (…‹H΢
Œ˘À˘) √ÎÏ{›Î⁄Îÿ ¬Î÷ı
9,000 ÀfifiÌ √ÒÕ˚{ Àˇıfifiı
¬ıÓ«Ì ’˛‰ÎÁı fiÌ¿Y›_ Ë÷_ ±fiı
÷ı ’Ëı·Î_ ¿˘·ÁÎ ¤flı·Ì
fiıÂfi· ◊‹˝· ’Ήfl ¿˘’˘˝flıÂfifiÌ 1 Ï¿·˘‹ÌÀfl ·Î_⁄Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfiı
Ï⁄ËÎflfiÎ ‘fi⁄Îÿ◊Ì ÿÎÿflÌfiΠωz÷‹◊¿ Á‘Ì ’˛‰ÎÁ ¿›˘˝ Ë÷˘.
±ı¿ flıS‰ı Àˇı¿ ’flfiÎ ‰ı√fifiı ⁄ÌΩ flıS‰ı Àˇı¿ ’fl «ÕΉ‰ÎfiÎ
¿Î›˝fiı „LÀo√ ¿Ëı »ı. ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛ‹Î_ ±ı ¿Î›˝ ⁄Ω‰÷_ ±ı„L…fi
ÿflı¿ ‰ı√fifi_ Ëo‹ıÂÎ_ loose shunting ¿flı »ı--±ıÀ·ı ¿ı ‰ı√fifiı
¿’Ï·_√ ‰Õı ±ı„L…fi ÁÎ◊ı ΩıՉ΋Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì. ±ı„L…fi ÷ıfiı
›˘B› ’˛‹ÎH΋Î_ ‘y˘ ±Î’Ìfiı fi‰Ì fl«Î÷Ì √ÒÕ˚{ ÀˇıfifiÎ ÁÎ≥ÏÕo√
÷flŒ Áfl¿÷_ ¿flÌ ÿı »ı ±◊‰Î ÷˘ @›Îflı¿ (fiÌ«ıfiÌ ±Î¿ÚÏ÷‹Î_
⁄÷ÎT›Î ‹…⁄) ¬Ò_‘/hump …ı‰Ì Àı¿fl΂ …B›Î Á‘Ì ’ ±Î’Ì
⁄Ì∞ ÷flŒfiÎ œ˘‚Ήı ÿÕ÷_ ¿flı »ı. ±Î Ω÷fiÎ loose shunting
‰¬÷ı V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı ‰ı√fi ÷ıfiÎ ‰ı√‹Îfifi_ ‹Î›* ÁÎ≥ÏÕo√
’flfiÌ Àˇıfi ÁÎ◊ı ±◊ÕΛ, ’fl_÷ ‰ı√fi Ωı ’ıÀˇ˘Ï·›‹fi_, ÁSŒuÏfl¿
±ıÏÁÕfi_, fiı«fl· √ıÁfi_ ¿ı ’»Ì ±ı‹˘Ïfi›Î …ı‰Î ⁄ÌΩ Ωı¬‹Ì
’ÿÎ◊˝fi_ ˢ› ÷˘ Àyflfi˘ ±ÎCÎÎ÷ ¿ÿΫ ±Î’ÏkÎ ¬ÕÌ ¿flÌ ÿı.
œÎ_¿HÎÎfiÎ Ï‹Ω√flÎ œÌ·Î ’ÕÌ …÷Î_ ·Ì¿ı… ◊Λ ±◊‰Î CÎÊ˝HÎfiı
·Ì‘ı ÷Hά˘ {fl÷Î_ ±Î√ ’HÎ ·Î√ı, ‹ÎÀı ±Î‰Î ‰ı√fifiı Ëo‹ıÂÎ_
±ı„L…fi ÁÎ◊ı ΩıÕuÎ ⁄Îÿ Ë‚‰ı flËÌ Àˇıfi Á‘Ì ’ˢӫÎÕΛ »ı.
±√ε ‰HνT›_ ÷ı‹ ±Î’HÎı I›Î_ ÿflı¿ √ÒÕ˚{ Àˇıfifi_ fi΋
÷◊Î fi_⁄fl ÷ı ‹ÎÂ˝Ï·_√ ›ÎÕÛfiÌ ⁄ËÎfl fiÌ¿Y›ÎfiÎ Á‹› ±fiÁÎfl
fiyÌ ◊Λ »ı. ±Î‹ »÷Î_ ¿ıÀ·Ì¿ ωÏÂWÀ √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘fiı ’‹ı˝fiLÀ
‘˘flHÎı ωÏÂWÀ fi΋˘ ±’ΛÎ_ »ı. ‹⁄
_ ≥fiÎ ‰ÎÕÌ⁄_ÿfl◊Ì ¿˘·¿Î÷ÎfiÎ
ÂÎÏ·‹Îfl Á‘Ì ÿ˘Õ÷Ì √ÒÕ˚{ Àˇıfi Shalimar special ¿Ëı‰Î› »ı,
Ahmedabad Arrow ‹_⁄≥-±‹ÿΉÎÿ ‰E«ı ¬ı’ ¿flı »ı,
¿LÀı≥fifl flÎ…‘ÎfiÌfi_ À>_¿<_ fi΋ Con-Raj »ı, ÷˘ ‹ÎvÏ÷ …ı‰Ì
‹˘Àfl˘fiÌ ËıflŒıfl ¿fl÷Ì Õ⁄· Õı¿fl √ÒÕ˚{ Àˇıfifiı CARTRAC ¿Ëı
»ı. À>_¿‹Î_, ⁄‘Î_ fi΋˘ V’ıU›· √ÒÕ˚{ Àˇıfi˘fiÎ_ »ı.à
63
 ufiff vf+sgff sf[if0fgff ;ffrff hjffaff[

Á‹…^÷Ì ’HÎ ÕΛÎ√˛Î‹fiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ˉı

dfcftf sztff+ zf6lgff+ dfcf[zf+
‰Î_«˘. ’˛◊‹ flı¬Î_¿fi‹Î_ ÿÂνT›Î ‹…⁄
¿˘›Õ΋Î_ ¿<· «Îfl «ı·L… Ë÷Ì. ÿflı¿ ÀıL¿ ±ı¿ÁÎ◊ı ’˘÷Îfi˘ ’˛‰ÎÁ
ÿflı¿fi˘ …‰Î⁄ ±ËŸ ø‹‰Îfl ÷’ÎÁ˘. ±Îfl_ ¤ Ìfiı ±Î√‚ ¬Áı ÷˘ 24
ÀıL¿˘fiı ±ı V◊‚ÎL÷fl
¿fl‰Î‹Î_ ⁄flÎ⁄fl »
Ï‹ÏfiÀ ·Î√ı . ±Î
Ω÷fi_ V◊‚ÎL÷fl ¿›Î˝
’»Ì ÀıL¿˘fiÌ ’ΘÏ{Âfi
⁄ÌΩ flı ¬ Î_ ¿ fi‹Î_
…\±˘. ÁÎ◊ı ±ı ’HÎ
«ı·ıL… fi_. 1 «ı·ıL… fi_. 2 …\ ± ˘ ¿ı ÿflı ¿ Àı L ¿
ÁÕÁÕÎÀ ÁÎ‹Ì ·ÌÀÌ‹Î_
Ëo¿ÎflÌ Ω› ÷˘ Ï√˛ÕfiÌ
⁄ËÎfl fiÌ¿‚‰Î‹Î_
⁄Ì∞ ±Îà ϋÏfiÀ
·Î√ı. ±Î‹, ¿<· Á‹›
◊›˘ 14 Ï‹ÏfiÀfi˘.à
«ı·ıL… fi_. 3 «ı·ıL… fi_. 4
«Îflı› «ı·Lı …fiÎ ±ı¿ ¿fl÷Î_ ‰‘ …‰Î⁄˘
Â@› »ı. ÁΈ◊Ì ÏÁQ’· ¬·ÎÁ˘ µ’fl flı¬Î_¿fi 1
ÿÂνT›˘ »ı.à
8[gsgfl rfftf]zlefzl rff,f
’Ëı·˘ ‰Îfl˘ «ı·ıL… fi_. 1 fi˘. T1,
T2 , T3 ±fiı T4 Àı L ¿˘ ±ı ¿ ÁÎ◊ı
’˘÷Îfi˘ ’˛ ‰ ÎÁ ¬ı Õ ı ÷˘ fiÌ«ı fi Î
flı¬Î_¿fi‹Î_ ⁄÷ÎT›Î ‹…⁄ «˘◊Ì Ï‹ÏfiÀı
ÿflı¿ ÀıL¿ ÷ıfiÎ Ïfi‘νÏfl÷ ‹¿Î‹ı ’Ë˘Ó«Ì flı¬Î_¿fi 2
Ω›. Âfl÷ ±ıÀ·Ì ¿ı ÿflı¿ ÀıL¿ı
Á‹› ÁÎ◊ı ÷η Ï‹·Î‰Ìfiı ±¿ı¿ ¬Îfi_
‘’‰_ ’Õı.
÷ı fl ⁄Λ
“;fofzl”gff af]LRxff/l jffrfsf[
÷ı fl ¬ÎfiÎ_ fi Ì ±_¿ fi_. 144‹Î_ ’Ò»ı·Ì ⁄ı ’ˆ¿Ì ±ı¿ ’{·fi˘ ÁΫ˘
Ï√˛ Õ ‹Î_ ¿< · …‰Î⁄ ·¬Ì ‹˘¿·fiÎfl “ÁŒÎflÌ”fiÎ ‰Î«¿˘--
«˘‰ÌÁ ÀıL¿˘fiı …›ÿÌ’ÏÁ_Ë ⁄Ì. ÕΤÌ, ‹. ÁÿÎ÷’flÎ, ’˘. ÁΒΉÎÕÎ, ÷Î.
ÂÌ flÌ÷ı ≥Õfl, Ï…. ÁÎ⁄fl¿Î_ÃÎ; ¿‹·ı ¿ı. ‹Ëı÷Î, ÁflıLƒfi√fl;
¤Î‰ıÂ, flωLƒ, fiÎÁflı, «_ƒ¿ÎL÷, ‹@÷Î ±fiı Ï‹h΢,
«·Î‰‰Ì ÷ıfiÌ ±⁄˛Î‹Î, Ï…. ‰·ÁÎÕ; ’Ò‰ı̋ ’Àı·, CÎÎÕ·˘ÏÕ›Î, ±‹ÿΉÎÿ
64 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 ÏŒS‹ ’fl ±‰Î…fi_ flı¿˘ÏÕÙ√ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ?
√˘Ã‰‰Î‹Î_ ±Î‰÷Î_ Ë÷Î_. (»ıS·Î fl_√Ìfi ’Îfiı ⁄÷Ήı·_ µ’flfi_
Ï«hÎ.) Á˙◊Ì ‹Ëk‰fi_ µ’¿flHÎ ¿·Î¿Îfl˘fiÎ ÂOÿ˘fiı {Ì·÷_
¤Ò_√‚_ Ë÷_, …ı‹Î_ ±‰Î…fiÎ_ ‹˘Ω_ ±ı¿ÏhÎ÷ ◊÷Î_ Ë÷Î_ ±fiı
◊˘ÕÎ_ CÎHÎÎ_ ⁄·_ÿ ’HÎ ⁄fi÷Î_ Ë÷Î_. ¿˘≥ ‰¬÷ ¿·Î¿Îflfiı
¤Ò_√‚ÎfiÌ fi∞¿ ∂¤˘ flÎ¬Ì flı¿˘ÕÛfiÌ ÕÎ≥ …ı‰Ì ‹ÌHÎfiÌ ÷¿÷Ì
’fl ÷ıfi˘ ÕΛ·˘√ fi˘Ó‘Ì ·ı‰Î÷˘ Ë÷˘. (…‹H΢ Œ˘À˘.)
±ı„QM·ŒÎ›flfiÌ Á√‰Õ ±ı …‹Îfi΋Î_ fi Ë÷Ì, ‹ÎÀı ±‰Î…fi_
‰Î˜S›Ò‹ ÏŒS‹fiÎ ÂÒÏÀo√ ÿflQ›Îfi ÏÁfiı‹ÎŒ˘fi˘√˛ÎŒ‹Î_ flı¿˘ÏÕ*√
‰¬÷ı …ıÀ·_ ˢ› ±ıÀ·Ì … ‹ÎhÎÎfi˘ ±‰Î… Ï◊±ıÀflfiÎ ’˛Zı ο˘fiı
‹ı√ÎŒ˘fi ¶ÎflÎ ÁÎ_¤‚‰Î ‹‚÷˘ Ë÷˘. ’ÏflHÎ΋ı ¿·Î¿Îfl˘±ı
÷ı‹fiÎ √‚Îfi_ ‰Î˜S›Ò‹ ¨«_ flάÌfiı ÕΛ·˘√ ⁄˘·‰ÎfiÌ Œfl…
’Õ÷Ì Ë÷Ì. ¿·Î¿Îfl˘ «Î· ÕΛ·˘√ı F›Î_fiÎ I›Î_ … ¬˘ÕΛı·Î
flËı, …ı◊Ì ¤Ò_√΂΋Î_ {Ì·Î÷Î ±‰Î…fi_ ’˛‹ÎHÎ ±_÷flfiÌ ‰‘CÎÀ
‹…⁄ CÎÀı ¿ı ‰‘ı fiÏË.
±Î Ω÷fiÎ K‰Ïfi‹ƒHÎ ‰Õı ‹Ò_√Ì ÏŒS‹˘fiı ⁄˘·÷Ì ¿fl‰Î‹Î_
⁄Ì∞ ’HÎ ÷¿·ÌŒ Ë÷Ì. Ï◊±ıÀfl‹Î_ ÏÁfiı‹ÎŒ˘fi˘√˛ÎŒ ±fiı
’˛˘…ı@Àfl Á‹øÏ‹¿/synchronised flËı÷Î_ fi Ë÷Î_. ÏËfl˘≥fi
⁄˘·ı I›Îflı Œ˘fi˘√˛ÎŒ ÏËfl˘fi˘ ‹ÿνfiÎ ÕΛ·˘√ ’˛ıZο˘fiı
Á_¤‚Ήı ±ı‰_ CÎHÎÌ ‰Îfl ⁄fiı, ±ıÀ·ı ¿·Î¿Îfl˘fiÎ ŒŒÕ÷ΠˢÃ
±fiı flı¿˘Õı˝Õ ÂOÿ˘ ‰E«ı ¬˘fl‰Î÷Î ÷η‹ı‚fiı ’λ˘ ÁıÀ ¿fl‰Î
‹ÎÀı ±Î˜’flıÀflı ËıLÕ· Œıfl‰Ì ’˛˘…ı@Àflfi˘ ‰ı√ ⁄ÿ·‰˘ ’Õ÷˘
Ë÷˘. ‰Ê˘˝ ⁄Îÿ ±ıÏ‹· ⁄Ï·˝fifl fi΋fiÎ …‹˝fi‰_ÂÌ ±‹ıÏfl¿fiı
ÏÁÏ·LÕfl …ı‰Î Œ˘fi˘√˛ÎŒfiÎ V◊Îfiı ÷¿÷Ì ±Î¿ÎflfiÌ √˛Î‹˘Œ˘fi
flı¿˘ÕÛ Â˘‘Ì I›Îflı ‹Ò_√Ì ÏŒS‹fiÎ_ ºU›˘
ÁÎ◊ı ÕΛ·˘√fi˘ ‹ı ‚ ⁄ı Á ÎÕ‰ÎfiÌ
Á‹V›Î …flÎ Ë‚‰Ì ⁄fiÌ. ±Î fi‰÷fl
Àı @ fi˘·˘Ï… ÁεLÕ-±Î˜ fi -ÏÕV¿
¿Ëı‰Î÷Ì Ë÷Ì ±fiı ÷ıfiÌ ¿Î›˝’˛HÎÎÏ·
‘flΉ÷Î …ı ÁΑfifiı ±‹ıÏfl¿ÎfiÌ ‰Î˜fifl˝
⁄˛ ‘ Á˝ ¿o ’ fi̱ı ¬Ò ⁄ «√ÎT› _ ÷ı
Vitaphone/‰Î≥ÀÎŒ˘fi Ë÷_. ’˛˘…ı@Àfl
±fiı flı¿˘ÕÛ M·ı›fl ⁄ı›fi˘ ÷ı‹Î_ ËV÷‹ı‚Î’
VÀΛ·Á
flı¿˘ÕÛ ±ËŸ ‰Î˜fi˝fl ⁄˛‘Á˝fi_ ‰Î≥ÀÎŒ˘fi ±fiı
‹Ò¿Î÷Ì Ë÷Ì ÷ıfiÌ √˛Î‹˘Œ˘fi flı¿˘ÕÛ (ÕÎ⁄ı)
48
(±fiÁ_‘Îfi ±_¿fiÎ »ıS·Î ¿‰flfi_ «Î·)
ÁΛ·ıLÁ !
ÕÏ⁄_√ «Î· »ı.
¿flΛ˘ Ë÷˘, »÷Î_ ›Î_Ïhο fl«fiÎ ±ıÀ·Ì Áfl‚ ¿ı 1927 ‹Î_
’˛◊‹ ‰Î≥ÀÎŒ˘fi ÏŒS‹ The Jazz Singer ±I›_÷ ·˘¿Ï’˛›
fỉÕuÎ ’»Ì ±ı Àı@fi˘·˘Ï…fiÎ @·˘fi …ı‰Î_ ⁄ÌΩ_ ÁεLÕ-
±Î˜fi-ÏÕV¿ ÁΑfi˘ ’HÎ ⁄Ωfl‹Î_ ±ÎT›Î_. ÿflı¿‹Î_ √˛Î‹˘Œ˘fi
flı¿˘ÕÛ Áfl¬Ì Ë÷Ì. ÏŒS‹fiÎ Á_‰Îÿ˘fi_ ±fiı ¤ı√Τı√ ÁεLÕ
≥Œı@À˚Áfi_ ÷◊Î Á_√Ì÷fi_ ’HÎ K‰Ïfi‹ƒHÎ ¿flı·Ì 10”” fiÎ
(25 Áı„LÀ‹ÌÀflfiÎ) T›ÎÁfiÌ √˛Î‹˘Œ˘fi flı¿˘ÕÛ 331/3 RPM
fiÎ ‰ı√ı Œfl÷Ì Ë÷Ì ±fiı ÷ı ‰ı√ ±ı¿‘Îfl˘ …‚‰Î÷˘ Ë÷˘.
ωÂıÊ ±√I›fiÌ ‰Î÷ ±ı ¿ı flı¿˘ÕÛ M·ı›fl ±fiı ’˛˘…ı@Àfl
⁄ı›fiÌ ÕˇÎ≥‰ ‹˘Àfl ±ı¿ … Ë÷Ì; ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘‹fi Ë÷Ì. ’ÏflHÎ΋ı
flı¿˘ÕÛfiÎ «˘yÁ ‹ÎÏ¿*√ ’fl √˛Î‹˘Œ˘fifiÌ Ï’fi ‹Ò¿Ìfiı ωz÷
‹˘Àfl «Î· ¿flΛΠ⁄Îÿ M·ı › fl ±fiı
’˛˘…ı@Àfl ‰E«ıfi˘ ÷η‹ı‚ ÃÌ¿ ÃÌ¿ ±_Âı
…‚‰Î÷˘ Ë÷˘. ±‰Î… ºU› ¿fl÷Î_ ’λ‚
flËÌ Ω› ¿ı ±Î√‚ fiÌ¿‚Ì Ω› ±ı‰_
⁄fi÷_ fi Ë÷_. Á_‰Îÿ˘fiÌ ·˘Ó√-M·ı flı¿˘ÕÛ ’HÎ
…flΠωÏÂWÀ Ë÷Ì. K‰Ïfi‹σ÷ Àˇı¿fi˘ ±Îfl_¤
⁄ÎèÎ Ï¿fiÎfḻı fiÏË, ’HÎ ±_ÿfl ÷flŒ ‘flÌ
’ÎÁı ◊÷˘ Ë÷˘. flı¿˘ÕÛ Âw ¿fl‰Î ‹ÎÀı
Ï’fi‰Î‚_ VÀΛ·Á I›Î_fiÎ »ıÕı √˘Ã‰‰Î‹Î_
±Î‰÷_ Ë÷_. ∫« ÿÌà 96 ¬Î_«Î/grooves
‘flΉ÷Ì ÿflı¿ flı¿˘ÕÛ 12 Ï‹ÏfiÀ ‰Î√÷Ì
Ë÷Ì, …ı ÿflQ›Îfi ’˛˘…ı@Àfl‹Î_ Áı¿LÕfiÌ
¥·ı„@Àˇ¿
‹˘Àfl 24 ¡ı‹ ·ı¬ı 1,000 ŒÌÀ (305 ‹ÌÀfl)
·Î_⁄Ì ÏŒS‹Ì ’|Ì ‰ËÌ …÷Ì Ë÷Ì. ±Î‹
ÁflıflΠόS‹fiÎ ÕΛ·˘√ Á‹Î‰‰Î ‹ÎÀı
’Î_ « ı ¿ flı ¿ ˘Õ˚ ˝ { ’›Î˝ M ÷ Ë÷Ì. ±Î
Àı@fi˘·˘Ï…‹Î_ ‰Î˜fi˝fl ⁄˛‘Á˝ ¿o’fiÌfiı
±ıÀ·˘ flÁ ’Õu˘ ¿ı ±ı Á‹›ı fiΘ‰ıSÀÌ
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 ⁄fiΉÌfiı flı Ï Õ±˘
⁄˛˘Õ¿Î„VÀo√fiÎ ZÎıhÎı øÎ_Ï÷
·Î‰Ì ÿÌ‘Ì Ë÷Ì.
¬w_ ’Ò » ˘ ÷˘
√„B·±ıS‹˘ ‹Î¿˘˝fiÌfiı
fiÏË, ’HÎ ÿ Œ˘flıVÀfiı
flıÏÕ±˘fi˘ ¢‘¿ √HΉ˘
Ωı≥±ı. ‹Î¿˘˝fi̱ı Œ@÷
Õ˘À ±fiı Õı  fiÎ
Àı Ï ·√˛ Î ÏŒ¿ Á_ ÿ ı  Îfi _
Ï⁄fi÷ÎflÌ/ wireless
‰Î≥ÀÎŒ˘fifi˘ fiÁ¬˘ ÏŒS‹Ì ¢¬Ìfi˘ ‹ÎÀı fi‰Ìfi÷‹ Ë÷˘, ±ıÀ·ı ÷ıfiı ΩËıflÎ÷˘ ‰Õı «‹¿Î‰‰Îfi˘ ±ı¿ ’HÎ ‹˘¿˘ ‰Î˜fi˝fl ⁄˛‘Áı˝ …÷˘ ¿›˘˝ fiÏË ’˛ Á ÎflHÎ ¿flÌ ⁄÷ÎT› _
√HÎÎ÷Î ⁄˘·¿Î flıÏÕ±˘fiÎ ±Îø‹HÎ Á΋ı À¿Ì flËı‰Î ÷ıHÎı Ë÷ _ . ‹˙Ϭ¿ ÂOÿ˘fi _ ±fiı Q› Ï {¿fi _ Àˇ Î LÁ‹ÌÂfi ¿flÌ
’˘÷ÎfiÌ ⁄‘Ì ÏŒS‹˘ ‰Î≥ÀÎŒ˘fifiÎ Œ˘‹ı˝À‹Î_ ⁄fiΉ‰Îfi_ fiyÌ ÿı¬ÎՉ΋Î_ ÷ı ¿ÿÌ ŒÎT›˘ fi Ë÷˘. ¿˘≥ ⁄ÌΩı ωiÎÎfiÌ ’HÎ
¿›*. flıÏÕ±˘fiÌ V’‘νfiı ¿ÎflHÎı 1925-26 ÿflQ›Îfi ‰Î˜fi˝fl fiÏË. ¿ÎflÏ¿ÿa ÿflQ›Îfi ⁄‘_ ‹‚Ìfiı 300 ¢‘¬˘‚˘ ‹ÎÀı
⁄˛‘Áı˝ 13,38,000 ÕΘ·flfi_ fi¿ÁÎfi ‰ıÉ_ ’Õu_ Ë÷_, ±ıÀ·ı ’ıÀLÀ Ëy˘ ‹ı‚‰fiÎfl ÿ Œ˘flıVÀı ±_÷ı ÀˇÎ›˘Õ fi΋fi˘ ±ı‰˘
ÏŒS‹˘fiı ‰Î«Î ±Î’‰Î ‹ÎÀı ‰Î≥ÀÎŒ˘fi ÷ıfiı ±Ïfi‰Î›˝ …HÎΛ ‰ÎS‰ ⁄fiÎT›˘ ¿ı …ı ±‰Î…fiÎ_ ‹˘Ω_fiı ÷ı‹fiÎ ±Îfl˘Ë-±‰fl˘Ë
÷ı V‰Î¤Îω¿ ‰Î÷ Ë÷Ì. ÏŒS‹Ì ’Îh΢ ⁄˘·÷Î_ ◊Λ ÷˘ … ‹…⁄ «˘yÁ amplitude/¿o’ωV÷ÎflfiÎ_ ωz÷ ÏÁBfi·˘‹Î_
flıÏÕ±˘fiÎ fi‰Î ›√‹Î_ ÏÁfiı‹Îfi_ ±„V÷I‰ …‚‰Î› ÷ı‹ Ë÷_. Œıfl‰Ì ±Î’÷˘ Ë÷˘. flıÏÕ±˘ VÀıÂfi ¶ÎflÎ ⁄˛˘Õ¿ÎVÀ ¿flÎ÷Î_ ±ı
’ÏflHÎ΋ı ·Î¬fiÌ ⁄fiı·Ì ÷¿·ÎÿÌ flı¿˘Õ˚˝{ ‹˘ÀÌ Á_A›Î‹Î_ ÷ÒÀ÷Ì ÏÁBfi·˘fiı ±◊ν÷˚ flıÏÕ±˘ ‹˘Ω_fiı l˘÷Îfi_ ÏflÁ̉fl ’λÎ_
ˢ‰Î »÷Î_ ±fiı CÎHÎÌ ‰¬÷ ÏŒS‹fiÌ ±ı@Âfi ÷◊Î ±‰Î… ±‰Î…fiÎ_ ‹˘Ω_‹Î_ ’·ÀÌ Â¿ı ÷ı‹ Ë÷_.
‰E«ıfi_ ÀuÏfi_√ ’HÎ …flÎ÷flÎ ÷ÒÀ÷_ ˢ‰Î »÷Î_ ‰Î˜fi˝fl ⁄˛‘Áı˝ ±Î Àı@fi˘·˘Ï… ‰Î’flÌfiı ÿ Œ˘flıVÀı 1910 ‹Î_ ΩHÎÌ÷Î
‰Î≥ÀÎŒ˘fi ’fl ·Î¬˘ ÕΘ·flfi˘ ÿΉ ¬ı·Ì fiÎA›˘. ±‹ıÏfl¿fi √Λ¿ ±ıfiÏfl¿˘ ¿ÎvÁ˘fiÎ Á_√Ì÷ ¿Î›˝ø‹fi_
‰Î≥ÀÎŒ˘fifiÌ Àı@fi˘·˘Ï… ÁεLÕ-±Î˜fi-ÏÕV¿fiÌ Ë÷Ì. ⁄˛˘Õ¿Î„VÀo√ ’HÎ ¿flÌ ⁄÷ÎT›_ ±fiı ’»Ì 1923 ‹Î_ ±ı …
·Î¬fiÌ ÷¿·ÎÿÌ flı¿˘ÕÛ …ı‹Î_ ‰Î’fl‰ÎfiÌ fi ◊Λ ±fiı ºU› fiÁ¬˘ ÁεLÕ-±Î˜fi-ÏŒS‹ ‹ÎÀı ÁŒ‚ flÌ÷ı ·ÕÎT›˘. ±·⁄kÎ,
ÁÎ◊ı lÎT›fi˘ flÎ√‹ı‚ ⁄ıÁÎÕ‰Îfi˘ fi ◊Λ ±ı‰Ì ÁεLÕ- ÏŒS‹‹Î_ ¿Î›˝fl«fiÎ flıÏÕ±˘ ¿fl÷Î_ ÁËı… …\ÿÌ Ë÷Ì. ±‰Î…fiÌ
±Î˜fi-ÏŒS‹fiÌ Àı@fi˘·˘Ï… ‰‘ ÁÎflÌ ¿ı fiÏË ? ⁄ı¿ ÁÎflÌ, ‹ÎhÎÎ ±fiÁÎfl ¿o’÷Î_ ωz÷ ÏÁBfi·˘fiı ±Î˜„MÀ¿· flÌ÷ı ºU›˘
¿ÎflHÎ ¿ı ºU› ÁÎ◊ı ±‰Î…fi_ ’HÎ flı¿˘ÏÕ*√ ÏŒS‹Ì ¿«¿ÕÎ ’fl ÁÎ◊ı … ÏŒS‹fiÌ Ï¿fiÎfḻı Ï’˛LÀ ¿flÌ ÿı‰Î÷Î_ Ë÷Î_ ±fiı
⁄Îfl˘⁄Îfl ¿flΛΠ⁄Îÿ ÏŒS‹fiÌ ±Î˜ÏÕ±˘-ω{u±· fl…^±Î÷ ÏÁfiı‹ÎfiÎ ’Õÿı ÏŒS‹fiÌ fl…^±Î÷ ‰¬÷ı ’˛˘…ı@Àfl ÷ı ÏÁBfi·˘fiı
±ı¿ÿ‹ Á«˘À ±fiı ’Î»Ì Áfl‚ ⁄fiı. ¿˘≥ {_{À fiÏË. ’fl_÷ ±‰Î…‹Î_ w’Î_÷Ïfl÷ ¿fl÷_ Ë÷_. ±Î Àı@fi˘·˘Ï… ’HÎ ÿ Œ˘flıVÀı
‰ˆiÎÎÏfi¿ ¢‘¬˘‚˘fiÎ ZÎıhÎı ‰Îfl_‰Îfl ⁄fi÷_ ±ÎT›_ »ı ÷ı‹ ·Ì Ë˘Ï·‰ÒÕfiÌ ’ıflı‹ÎµLÀ, ‰Î˜fi˝fl ⁄˛‘Á˝, ›Ïfi‰Á˝· ‰√ıflı ¿o’fi̱˘
ÿ Œ˘flıVÀ/Lee De Forest fi΋fiÎ ÏŒS‹Ì ’˛˘…ı@Àflfiı fi‰˘ ±‰÷Îfl ±Î’‰Î‹Î_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı·˘ ·Ì ÿ Œ˘flıVÀ Á‹ZÎ fl…^ ¿flÌ I›Îflı ÷ı ’˛›˘√ÏÁ©
ωiÎÎfi̱ı 1920 ‹Î_ ¬flı¬fl F›Îflı Ë÷Ì. ÿ Œ˘flıVÀ ±‹ıÏfl¿ÎfiÎ_ 30
ÁεLÕ-±Î˜ fi -ÏŒS‹fiÌ ‰Ëı ‰ Îv ±√˛√H› Ï◊±ıÀfl˘‹Î_ ‰ÎflÎŒfl÷Ì
÷fl¿Ì⁄ ¢‘Ì I›Îflı ’˛˘ÕuÁfl˘±ı ÷ıfiı ÷ıfi˘ “Õı‹˘” ±Î’Ì flè΢ Ë÷˘. ±Î‹
±‰√HÎÌ Ë÷Ì. ÿ Œ˘flı V Àı ÷ı ‹ Î_ »÷Î_ ÏŒS‹˘fiÌ Ïfi‹Î˝÷Î ¿o’fi̱˘
ωiÎÎfifiÎ fi√ÿ ÏÁ©Î_÷˘ ·ÕÎT›Î Œ˘fi˘ÏŒS‹ fi΋fiÌ ±ı ¬«Î˝ ‚
Ë÷Î, ±ıÀ·ı ’˛˘ÕuÁfl˘±ı ÷fl¿Ì⁄fiı Àı@fi˘·˘Ï… ‹ÎÀı …wflÌ ±ı‰Î ωÏÂWÀ
Â_¿ÎfiÌ fi…flı Ωı‰Îfi_ ¿ÎflHÎ fi Ë÷_. ¿ı‹ıflÎ, ÏŒS‹, ’˛˘…ı@Àfl ±fiı flı¿˘ÏÕ*√
ÿ Œ˘flıVÀ ’˘÷ı ‰‚Ì ±ı …‹ÎfiÎfi˘ ÁΑfi˘‹Î_ fi‰ıÁflfi_ fl˘¿ÎHÎ ¿fl‰Î
A›Î÷fi΋ ¤˙Ï÷¿ÂÎjÎÌ Ë÷˘, …ıHÎı ÷ˆ›Îfl fi Ë÷Ì. ±Î ¬«˝fiı ‰Î…⁄Ì
1907 ‹Î_ ÀˇÎ›˘Õ fi΋fi˘ ‰ÎS‰ ÃflΉ÷Î Œ˘fi˘ÏŒS‹fiÎ ’˛ ı „ @À¿·
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006 49
ŒÎ›ÿÎfiÌ ÷ı‹fiı ’˛÷ÌÏ÷ ¿flΉ‰Î ÿ Œ˘flıVÀı 1923-27 fiÎ ±ÎfiÌ Á΋ı ÿ Œ˘flıVÀı ±‰Î…fiı ’fl⁄Îfl˘ ÏŒS‹ ’fl ±Î_¿÷Ì
√΂ΠÿflQ›Îfi 1,000 ¿fl÷Î_ ‰‘ ¢ÀÛ ÏŒS‹˘ µ÷ÎflÌ, ’HÎ …ı Œ˘fi˘ÏŒS‹ Àı@fi˘·˘Ï… ¢‘Ì ÷ı 8,500 ËÀ˚˝{ Á‘ÌfiÌ
ÏŒS‹ ¿o ’ fi̱˘ flÌ{Ì fiÏË. ∂SÀ< _ , ¿o’Á_A›ÎfiÎ ±‰ÎΩıfiı L›Î› ±Î’÷Ì
‰Î≥ÀÎŒ˘fifi_ «·HÎ ‰‘÷_ √›_ ±fiı Ë÷Ì. (‹ÎHÎÁfiÎ ¿Îfi 20 ËÀ˚˝{ ±fiı
10””fiı ⁄ÿ·ı 12””fi˘ ±fiı I›Îfl ⁄Îÿ 20,000 ËÀ˚ ˝ { ‰E«ı fi Î ±‰ÎΩı fi ı
16””fi˘ T›ÎÁ ‘flΉ÷Ì ÷ÎÁ¿ …ı‰ÕÌ ’Îfl¬Ì ¿ı »ı . ) ‰Î≥ÀÎŒ˘fifiÎ
flı¿˘Õ˚˝{ ⁄fi‰Î ·Î√Ì. ÁÎ≥{ ‹˘ÀÌ ¿fl‰Î ±ı„L…Ïfi›fl˘fiı ·ÎB›_ ¿ı ’˛˘O·ı‹ ¿ÿΫ
’λ‚fi_ ¿ÎflHÎ Á‹∞ ¿Λ ÷ı‰_ Ë÷_. à ±Î‹ ÷˘ ÏŒS‹Ì ¿·Î¿Îfl˘fiÎ Á_‰Îÿ˘ …ı‹Î_ ’˛ıZο˘ VÀΛ·ÁfiÌ Ï’fi‹Î_ fiÏË, ’HÎ ·Î¬fiÌ
flı¿˘Õ˚˝{fiÌ Á_A›Î Õ{fiı¿ …ıÀ·Ì ˢ› ‹ÎÀı lÎT› ˢ› ÷ı‰Ì ÏŒS‹fiı … talkie ¿Ëı‰Î›, ⁄fiı·Ì flı¿˘ÕÛ‹Î_ Ë÷˘. K‰Ïfi‹ƒHÎ ‰¬÷ı
I›Îflı ÿflı¿ ÂΘ‹Î_ ±ı ⁄‘Ì ÁÎ◊ı ¿Î‹ ’fl_÷ ±Î’HÎı I›Î_ ±ı ¿ıÀı√flÌfiÌ “±Î·‹ ±ÎflΔfi_ ±‰Î…fiÎ_ 4,300 ËÀ˚˝{ ’»ÌfiÎ_ ÁÒZ‹
’ÎÕ÷Ì ‰¬÷ı ±ı¿Îÿ flı¿˘ÕÛ ⁄À¿Ì Ω› Ïfi‹Î˝HÎ ◊›_ ÷ıfiÎ ±Î√·Î ‰Êı̋ 1930 ‹Î_ ¤Îfl÷Ì› ‹˘Ω_fiÌ ÷ı‹Î_ ⁄ÎflÌ¿ ¬Î_«Î¬Ò_«Ì ÷flÌ¿ı
’˛ıZο˘fiı “‹Î‘flÌ” fi΋fiÌ ÏŒS‹‹Î_ ÁεLÕfi˘ ’Ëı·˘
±ı‰Ì Á_¤Î‰fiÎ ‰‘Îflı, ’fl_÷ ÿflı¿ flı¿˘ÕÛ ±fi¤‰ ‹Y›˘ Ë÷˘. ÏŒS‹fiÎ ’˛˘…ı@Âfi ‰¬÷ı ¿˘÷flHÎÌ ◊÷Ì … fi Ë÷Ì, ¿ı‹ ¿ı fifl‹
’fl ‰‘ ÕΛ·˘√ ÷◊Î Q›Ï{¿ Á‹Î‰Ìfiı ÏËfl˘≥fifiÎ L≤I› ÁÎ◊ı ÷η Ï‹·Î‰÷Î Á_√Ì÷fiÌ ·Î¬fiı …flÎ ¿ÃHÎ ⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹Î_
¿<· Á_A›Î ±Õ‘˘ Õ{fi◊Ì ’HÎ ±˘»Ì flı¿˘ÕÛ ‰√ÎՉ΋Î_ ±Î‰÷Ì Ë÷Ì ±fiı ’˛ıZο˘ ±Î¬Ì ¤ı‚‰ı·Ì ¿fl¿flÌ ‹ÎÀÌfiÎ ¿H΢ K‰Ïfi‹ƒHÎ
¿flÌ ÿı‰Î› ÷˘ ±ı¿Îÿ flı¿˘ÕÛ ⁄À¿‰ÎfiÌ ÏŒS‹‹Î_ Œ@÷ hÎHÎ Ï‹ÏfiÀ «Î·÷Ì ±ı …\√·⁄_‘Ì ‰¬÷ı flı¿˘ÕÛ ’fl ‘˛ÒΩfl̤ıfl «ÎÊ ±Î_¿÷Ì
(±fiı ÷ıfiÎ ’Î’ı ±Î¬˘ ÁıÀ fi¿Î‹˘ ’fl ±ÎÏ¡fi ’˘¿ÎflÌ …÷Î Ë÷Î. ÁΘ › fiı ‹«¿ ±Î’÷Î fi Ë÷Î. ±Î
⁄fi‰ÎfiÌ) Á_¤Ï‰÷÷Î/probability à 1927 ’»Ì ÁΛ·ıLÀ ÏŒS‹˘fi˘ ›√ ±Î◊Q›˘ Á_ ¤ ΉfiÎfiı K›Îfi‹Î_ flάÌ
’«ÎÁ À¿Î CÎÀÌ …‰Î ’΋ı. I›Îflı ¿ıÀ·Î¿ Á’fl ÏŒS‹Ì ±ı „L…Ïfi›fl˘±ı ¿fl¿flÌfiı ⁄ÿ·ı ’ΉÕfl
‰Î≥ÀÎŒ˘fifiÎ Á‰Hν ›√fi˘ Ωı ¿ı ÏÁ÷ÎflÎfiÌ ¿ÎflÏ¿ÿa ’HÎ …ı‰Ì ·ÌVÁÌ ‹ÎÀÌfi˘ ·Î¬ ÁÎ◊ı ¤ı√
’Î_«ı¿ ‰Ê˝‹Î_ »ıÕ˘ ±Î‰Ì √›˘, ’HÎ ÷ı ±V÷ ’΋Ì. Ë˘Ï·‰ÒÕ‹Î_ ¿›˘˝ I›Îflı Ïfl{SÀ ’HÎ ÷ı‹fiı ÁÎflÎ-
⁄˛¿ı ⁄
ı · flı¿˘Õ˚{
˝ fiÌ ¤Î_√÷ÒÀfiı ¿ÎflHÎı fiÏË. ÁΛ·ıLÀ ÏŒS‹˘fiÎ Ï¿o√ fiflÁÎfiÎ ¤ı√‰Î‚_ ‹Y›_. ËÎ≥-Ï¡@‰LÁÌ
√HÎÎ÷Î ±ı @ Àfl Fˢfi
…\ÿÌ Á‹V›Î±Îı ÷ıfiÎ ‹ÎÀı …‰Î⁄ÿÎfl Ï√S⁄ÀÛ (⁄Î…\fi˘ Œ˘À˘)
±‰Î… …flÎ fiΩ¿÷‰Î‚Ì ⁄fiı·Ì flı¿˘ÕÛ
Ë÷Ì. ‰ˆiÎÎÏfi¿ ¢‘¬˘‚˘fiÎ ZÎıhÎı ÷tfi ’HÎ ÏËÀ Ï·VÀ‹Î_ Á΋ı· Ë÷˘. Ï√S⁄ÀÛfi˘ ÷ÌH΢, ’fl Á_÷˘Ê…fi¿ flÌ÷ı ±_Ï¿÷˚ ◊›˘, ’HÎ
Á΋ÎL› ⁄Î⁄÷ı ±Î¬Ì Àı@fi˘·˘Ï…fiı ⁄÷¿»Î’ ±‰Î… ’˛ıZο˘fiı ·Î√·√ÎÀ 24 ‰Îfl ±ı flı¿˘ÕÛ ‰Î√Ì
¤_√Îfl‰ÎÕı ‘¿ı·Ì ‹Ò@›Îfi_ µk΋ ºWÀÎ_÷ fl‹Ò …’˛ıfl¿ ·ÎB›˘. ±Î’HÎı ±ıÀ·Î ‰¬÷‹Î_ VÀΛ·ÁfiÌ ÀÎ_¿HÎ̱ı
ˢ› ÷˘ ±ı ‰Î≥ÀÎŒ˘fifi_ Ë÷_. 48 ‹ı I›Î_ ÏÿfiÂÎ Ï⁄Ï·‹˘Ïfl›Î ÷ıfiı ÁΉ ¬˘÷flÌ fiάÌ.
(…‹H΢ Œ˘À˘) ±ı ‰¬÷ı
’Îfiı Ï«h΋Î_ ⁄÷ÎT›_ »ı ÷ı‹ flı¿˘ÕÛ ÏËLÿÌ ÏŒS‹…√÷fi˘ Big ±Î ⁄‘Î ’˛ffi˘ ÁÎ◊ı ⁄Î◊ ¤ÌÕ‰Î
‰√ÎՉΠ‹ÎÀı I›Îflı ·˘¬_ÕfiÎ ‰…fiÿÎfl B ˢ‰Î »÷Î_ ±flÿı  fl ¿fl÷Î_ ÷˘ ÿ Œ˘flıVÀfiÌ ÁεLÕ-±Î˜fi-
VÀΛ·Á (√˛ Î ‹˘Œ˘fifiÌ Ï’fi …ı ‹ Î_ ≥flÎfi̱ı ÷ı fi ı “±Î·‹ ÏŒS‹ Àı@fi˘·˘Ï… Â_ ¬˘ÀÌ Ë÷Ì ? ±√ε
¤flΉı·Ì ˢ› ±ı ÿÎ_ÕÎ) ‰’flÎ÷Î Ë÷Î, ±ÎflΔ‹Î_ fi ·Ì‘˘, ¿ı‹ ¿ı ÷ıfiÎ ÏËLÿÌ µE«Îfl˘ ÿ Œ˘flıVÀfiı ¿˘Ã<_ fi ±Î’fiÎfl Ë˘Ï·‰ÒÕ
±ıÀ·ı flı¿˘ÕÛfiÎ ¬Î_«Î‹Î_ Œfl÷Ì Ï’fifiÎ ¿œo√Î Ë÷Î ±fiı ¿oà ÁÒflÌ·˘ fi Ë÷˘. ’Ïç‹Ì ŒflÌ ŒflÌfiı ±ı … Àı@fi˘·˘Ï… ÷flŒ ‰Y›_
Àıfl‰Îfiı 160-170 √˛Î‹ Á‘Ìfi˘ ⁄˘Ωı ·œH΋Î_ ‰Î›Õ<_ ÏËLÿÌ ⁄˘·÷Î ‘˘‚Ì I‰«ÎfiÎ ±fiı ÷ı Àı@fi˘·˘Ï…fiı ±fiw’ ¿ı‹ıflÎ,
±ıL√·˘-≥„LÕ›fi ¿·Î¿Îfl˘fiı ’HÎ talkie ÏŒS‹˘±ı
…HÎÎ÷˘ Ë÷˘ ±fiı ÷ı ÿ⁄ÎHÎ Ëı ÷ı fi‰flÎ ’ÎÕÌ ÿÌ‘Î. ÏŒS‹, ’˛˘…ı@Àfl ÷◊Î flı¿˘ÏÕ*√ ÁΑfi˘
‹@÷’HÎı ¿o’Ì Â¿÷Ì fi Ë÷Ì. ËÎ≥- ‰ÁΉ‰Î ‹ÎÀı …ı ⁄…ıÀ ŒÎ‚‰Î›_ ÷ı ¿<·
Ï¡@‰LÁÌ ±‰ÎΩı ÷ı‹Î_ V’_ÿfi˘ ’ıÿÎ ¿flÌ à ’HÎı ¬Î÷ı 1964 ‹Î_ V◊’Λı·Ì National 35,00,00,000 ÕΘ·flı ’ˢÓE›_, »÷Î_
¿÷Î fi Ë÷Î. ±Ï‘¿÷‹ 4,300 Film Archives of India/NFAI fi΋fiÌ Á_V◊αı ÷ıfi˘ T›Î’ÎflÌ ·Î¤ ÿ Œ˘flıVÀfiı ‹Y›˘
ËÀ˚˝{fiÌ Ï¡@‰LÁÌ Á‘ÌfiÎ … ±‰ÎΩı …^fi0Ì-fi‰Ì ±fiı¿ ¤Îfl÷Ì› ÏŒS‹˘fiÌ Ï’˛LÀ˘ ÷ıfiÎ fiÏË. fi¿·¬˘fl˘ eÀÌ fiÌ¿Y›Î Ë÷Î.
15 Áı„S›Áfi_ ÷Î’‹Îfi ‘flΉ÷Î ÂÌ÷Î√Îfl‹Î_
Ï◊±ıÀflfiÎ_ V’Ì¿Á˝‹Î_ ‰Ëı÷Î ‹Ò¿Î›, ‹ÎÀı ÁΫ‰Ì flÎ¬Ì »ı, ’fl_÷ ±ı Á_√˛Ë‹Î_ “±Î·‹ (’ıÀLÀfiÎ ¤_√ ⁄ÿ· ÿ Œ˘flıVÀ ÷ı‹fiÌ
ÏËfl˘≥fifi˘ ±‰Î… ¿ıÀ·ı¿ ±_Âı »˘¿flÎ ±ÎflΔfiÎ ¿«¿ÕÎfi˘ ±ı¿Îÿ À<¿Õ˘ ’HÎ fi◊Ì. ‹⁄_ ≥fiÎ Á΋ı ¿˘Àı˝ «Õ‰Îfi˘ Ë÷˘.) √‹ı ÷ı‹, ’HÎ
…ı ‰ ˘ ·Î√÷˘ Ë÷˘. flı S ‰ı fi Î VÀÌ‹ ΩHÎÌ÷Î ‹ı…ı„VÀ¿ fi΋fiÎ …ı Ï◊±ıÀfl‹Î_ “±Î·‹ …\·Î≥ 6, 1928 fiÎ fl˘… L›Ò ›˘¿ÛfiÎ
±ı„L…fifiÌ ÷ÌZHÎ TËÌÁ· ’HÎ Ï‹·fiÎ ±ÎflΔ ÁÎ÷ ±Ã‰ÎÏÕ›Î_ «Î·Ì ÷ıfi_ ’HÎ ±Î…ı VÀˇıLÕ Ï◊±ıÀfl‹Î_ Lights of New
¤Ò_√‚Î …ı‰˘ ±‰Î… ¿fl÷Ì Ë÷Ì. fi΋˘ÏfiÂÎfi flèÎ_ fi◊Ì.à York fi΋fiÌ ÁεLÕ Àˇı¿ ÁÎ◊ıfiÌ ÏŒS‹
50 “ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
‰Î˜fi˝fl ⁄˛‘Áı˝ ÏflÏ·{ ¿flÌ I›Îflı ÁΛ·ıLÀ ÏŒS‹˘ ÁΫΠ±◊˝‹Î_
talkie ⁄fiÌ.
±√ε ’˛ıZο˘fiı ‹_h΋B‘ ¿flÌ ÿıfiÎfl The Jazz Singer
ÏflÏ·{ ◊›Îfiı Ë∞ ÷˘ ‹Î_Õ fi‰ ‹ÏËfiÎ ◊›Î Ë÷Î. ±Î‹ »÷Î_
±ıÀ·Î À>_¿Î √΂΋Î_ ÁεLÕ-±Î˜fi-ÏŒS‹ Àı„@fi¿fiı ·Ì‘ı
ÏÁfiı‹ÎZÎıhÎı …ı √…⁄fiο ’Ïfl‰÷˝fi ±ÎT›_ ÷ıfi˘ ÁÎflÎ_Âw’Ì
A›Î· ±ı ‰Î÷ı ‹‚ı ¿ı CÎHÎı ¤Î√ı ‹˙fi … flËı·Ì The Jazz
Singer ‹Î_ ’˛◊‹ ÏÁ@‰ıLÁ ÿflQ›Îfi Œ@÷ 60 ±fiı ⁄Ì∞
ÏÁ@‰ıLÁ ‰¬÷ı 294 ±ı‹ ¿<· ‹‚Ìfiı Œ@÷ 354 ÂOÿ˘
flı¿˘ÕÛ ¿flΛΠË÷Î, F›Îflı Lights of
New York ±Îfl_¤◊Ì ÷ı ±_÷ Á‘Ì
“ÀΘ ¿ Ì” Ë÷Ì. ‰Î˜ fi ˝ fl ⁄˛ ‘ Áı ˝ ÷ı fi Ì
’„O·ÏÁÀÌ ‹ÎÀı “100% Talking”
±ı‰_ V·˘√fi «√ÎT›_. ÁεLÕ-±Î˜fi-
ÏŒS‹ Àı@fi˘·˘Ï… ’fl ±Î‘ÎÏfl÷ ⁄Ì∞
ÏŒS‹˘ ’HÎ 1928 ’»Ì {Õ’Ì ø‹‹Î_
⁄fi‰Î ·Î√Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı ÏŒS‹fiÎ_ ºU›
±fiı lÎT› ’ÎÁÎ_ ‰E«ı ÀuÒ Ï fi_ √
…‹Î‰‰Îfi˘ ’˛ffi ˉı À‚Ì √›˘ Ë÷˘.
±·⁄kÎ, Ï◊±ıÀfl˘ ’ÎÁı ±Î‰Ì talkie
ÏŒS‹˘fiÎ ÁεLÕfi_ ÏÕ¿˘ÏÕo√ ¿flÌ ΩHÎ÷Î_
¬ÎÁ Ω÷fiÎ_ ’˛˘…ı@Àfl ˢ› ±ı …wflÌ
Ë÷_. ±Î ’˛˘…ı@Àfl ‘flΉ÷Î_ ±fiı ÷ı‹fiÎ
‰Õı ’flÿıÂÌ ÏŒS‹˘ ⁄÷Ή÷Î_ ±Î’HÎı ‹
_⁄≥fiÎ ≥„Q’Ïfl±· VÀ<
Ï Õ±˘fiÎ VÀı
I›Î_fiÎ_ ÏÁfiı‹Î Ï◊±ıÀfl˘ À˘Ï¿{ ÷flÌ¿ı ±˘‚¬Î÷Î_ ◊›Î_, F›Îflı
Œ@÷ ‹Ò_√Ì ÏŒS‹˘ ’˛ÁÎÏfl÷ ¿flÌ ΩHÎ÷Î_ Ï◊±ıÀfl˘ ’˘÷ÎfiÎ
fi΋ ’λ‚ ±ı ‹˘¤ÎÿÎfl ÂOÿ ΩıÕÌ Â¿÷Î_ fi Ë÷Î_.
ÏÁfiı ‹ ÎÀ˘√˛ Î ŒÌfiÌ º„WÀ±ı ¤Îfl÷fi _ ÏŒS‹…√÷
Àı@fi˘·˘Ï…fiÎ ÿ˘fl‹Î_ @›Î_ Ë÷_ ? 1931 Á‘Ì ÷˘ ‹ÎhÎ
ÁΛ·ıLÀ ÏŒS‹˘fi˘ …‹Îfi˘ flè΢. 1931 ‹Î_ ’HÎ ‹˙fiÌ⁄Î⁄Î
ÏŒS‹˘fi˘ …\‹·˘ 207 Á‘Ì ’ˢӫ‰Îfi˘ Ë÷˘, ’fl_÷ ±ı ‰Êı˝
‹_⁄≥fiÎ fiÎfiÎ «Î˜¿ ¬Î÷ı ±Î‰ı·Î ≥„Q’Ïfl±· VÀ<ÏÕ±˘fiÎ
‹ÎÏ·¿ ±flÿıÂfl ≥flÎfi̱ı ¤Îfl÷fiÌ ’˛◊‹ talkie ÏŒS‹
“±Î·‹ ±ÎflΔ ⁄fiΉÌfiı ≥Ï÷ËÎÁ ÁF›˘˝. ≥flÎfi̱ı ÁεLÕ-
±Î˜fi-ÏŒS‹fiÌ Àı„@fi¿ ‰Î’flÌ, …ıfiÎ ‹ÎÀı ÷ı‹HÎı Bell &
Howell ⁄˛ÎLÕfi˘ ¿ı‹ıflÎ ±Î›Î÷ ¿›˘˝ Ë÷˘ ±fiı K‰Ïfi‹ƒHÎfiÎ
…‹˝fi ÏfiWHÎÎ÷˘fiı ’HÎ ÷ıÕÎT›Î Ë÷Î. ¿ı‹ıflΠωÏÂWÀ fl«fiÎfi˘
Ë÷˘. ÂÒÏÀo√ ‰¬÷ı flı¿˘ÏÕ*√fiÎ_ ÁΑfi˘ ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ¿ı⁄· ◊¿Ì
ΩıÕÌ ÿı‰Î›Î ’»Ì Áı¿LÕfiÌ 24 ¡ı‹ ·ı¬ı flÌ· Œfl÷_ Ω› ÷ı‹
fiı√ıÏÀ‰ ’fl ¿·Î¿Îfl˘fiÌ ±ı@Âfi ¤ı√˘ ÷ı‹fi˘ ±‰Î… ’HÎ
±ı@V’˘{ ◊÷˘ Ë÷˘.
±Î Ω÷fiÎ ÕΛflı@À flı¿˘ÏÕ*√fiÌ ¿ıÀ·Ì¿ ‹›Î˝ÿα˘ ’HÎ
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
Ë÷Ì, ‹ÎÀı ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ 24 Á’flËÌÀ ‹Ò_√Ì ÏŒS‹˘ ⁄fiΉÌ
«Ò¿ı·Î ±flÿıÂfl ≥flÎfi̱ı “±Î·‹ ±ÎflΔfiÎ Ïfi‹Î˝HÎ ‰¬÷ı
fi‰Î Á_Ωı√˘fiı CÎHÎÌ flÌ÷ı ±fi¿>‚ ◊‰_ ’Õu_ Ë÷_. ÿÎ. ÷.
«ËıflÎfiÎ ËΉ¤Î‰ ‰Õı ‹ÎhÎ ±Ï¤fi› ¿flÌ ΩHÎ÷Î ÁΛ·ıLÀ
‹Ò‰Ì{fiÎ_ ·˘¿Ï’˛› ÏËfl˘-ÏËfl˘≥fi˘fiı ⁄ÿ·ı ±ı‰Î ¿·Î¿Îfl˘fiı
÷ı‹HÎı ’Á_ÿ√Ì ±Î’‰Ì ’ÕÌ ¿ı …ı‹fiı fiÎÀ¿˘‹Î_ ÕΛ·˘√ ¶ÎflÎ
…ı ÷ı ·Î√HÎÌfiÌ ±Ï¤T›„@÷ ¿fl‰Îfi˘ ‹ËΉfl˘ Ë÷˘. Á_‰Îÿ˘fiÌ
…ı‹ √Ì÷-Á_√Ì÷fiÎ ‹Î‹·ı ’HÎ Á_Ω√ ı ˘ ˉı …\ÿÎ Ë÷Î. ÁεLÕ-
±Î˜fi-ÏŒS‹ Àı„@fi¿‹Î_ ±·Î›ÿÌ √˛Î‹˘Œ˘fi flı¿˘ÕÛ fi ˢ›,
‹ÎÀı ±Ï¤fi›fiÎ … ¤Î√w’ı
¿ı‹ıflÎ Á‹ZÎ ¿HÎ˝Ï’˛› √Ì÷˘
··¿ÎflÌ Â¿÷Î ¿·Î¿Îfl˘fiı
“±Î·‹ ±ÎflΔ‹Î_ V◊Îfi
±Î’‰Îfi_ …wflÌ ⁄L›_. (±Î
÷¿ÎÿÎfiı ·Ì‘ı À>_¿ Á‹›‹Î_
¿<Lÿfi·Î· ÁË√·fiÌ ±fiı
Áflˆ›ÎfiÌ …ı‹ ÏÁ_√fl-¿‹-
VÀÎfl ¿·Î¿Îfl˘fi˘ fi‰˘
…‹Îfi˘ ±Î‰‰Îfi˘ Ë÷˘.)
¿·Î¿Îfl √ΉÎfi_ Âw ¿flı I›Îflı
VÀ< Ï Õ±˘‹Î_ ËÎ…fl flËı · Î
Á_ √ Ì÷¿Îfl˘fiÎ ±Î˜ ¿ ı ˝ V Àˇ Î ±ı
ÁÒflΉϷ »ıÕÌ √Ì÷fiı ±ı …
… fi_
. 2 fiÌ ŒÎ≥· ÷Á‰Ìfl ‰¬÷ı ÷…˝⁄© ¿fl‰_ ±Î‰U›¿
Ë÷_. ÏŒS‹fiÎ ±ı¿‹ÎhÎ ÁεLÕ Àˇı¿ ’fl Á_‰Îÿ, √Ì÷ ±fiı
Á_√Ì÷ hÎHÎı›fi˘ Á‹Î‰ı ±ı¿ … Á‹›ı ¿flÌ ÿı‰˘ ’Õı ÷ı‹
Ë÷˘. ±Î ‹…⁄ÒflÌ Ωı÷Î_ ÂÒÏÀo√ ÿflQ›Îfi Á_‰Îÿ˘ …ı‹ ⁄˘·Î÷Î
Ω› ÷ı‹ Á_√Ì÷¿Îfl˘±ı ⁄ı¿√˛ÎµLÕ Q›Ï{¿ ’HÎ ±Î˜fi-‘-V’ΘÀ
±ÎM›Î ¿fl‰_ Ωı≥±ı. ≥flÎfiÌ ‹ÎÀı ‰‘ ±ı¿ Á‹V›Î “±Î·‹
±ÎflΔfiÎ_ ºU›˘ ÏŒS‹Î‰÷Ì ‰¬÷ı K‰Ïfi‹ƒHÎfiı ¬·ı·‹@÷
flά‰ÎfiÌ Ë÷Ì. ±ÎµÀÕ˘fl ÂÒÏÀo√fiı Áÿo÷fl ¤Ò·Ì …‰_ ’Õu_
±ıÀ·_ … fiÏË, ’HÎ ÏŒS‹Ì¿flHÎ ‹ÎÀı fiyÌ ¿flΛı·Î ≥„Q’-
Ïfl±· VÀ<ÏÕ±˘fiÎ VÀı… fi_.2 fiı ÁεLÕ’˛ÒŒ ⁄fiΉ‰Îfi˘ ◊›˘.
¬·ı·fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ¿ı‹ıflÎ ’HÎ L›ÒÁLÁ Ë÷˘. ωz÷ ‹˘Àfl
‰Õı Œfl÷Î_ ÿÎ_÷Ή΂Î_ flÌ·fiÌ ¬fl¬flÎÀÌ ‹Î≥ø˘Œ˘fi‹Î_ {Ì·Î÷Ì
Ë÷Ì. ±Î ’˛ffi Ë˘Ï·‰ÒÕfiÎ ÏŒS‹ ÏÿBÿ½¿˘fiı ’HÎ Á÷Ή÷˘
Ë÷˘, …ıfi_ ÏfiflοflHÎ I›Î_ ¿ı‹ıflÎfiı ÷◊Î ¿ı‹ıfl΋ıfifiı ’Îflÿ½¿
¿Î«fiÌ ÁεLÕ’˛ÒŒ ¿ıÏ⁄fi‹Î_ √˘Ó‘Ìfiı ·Î‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_ Ë÷_.
¿·Î¿Îfl˘fiÌ fi∞¿ √˘Ã‰ı·_ ‹Î≥ø˘Œ˘fi 6 ŒÌÀ É 6 ŒÌÀfiÎ
‹Î’‰Î‚Ì ¿ıÏ⁄fifiÌ ⁄ËÎfl ˢ›, ‹ÎÀı ¿ı‹ıflÎfiÌ ¬flıflÎÀÌ ÷ı‹Î_
¤‚ı fiÏË. ≥flÎfi̱ı ’HÎ ¿Î«fiÎ ±Î‰Î ’Îflÿ½¿ ¿˘ÂıÀÎfi_
±Î›˘…fi ¿fl‰_ ’Õu_, …ıfi˘ √ıflŒÎ›ÿ˘ ±ı ◊›˘ ¿ı ¿·ÎI‹¿
51
ÂΘÀ ·ı‰Î ¬Î÷fl ¿ı‹ıflÎfiı dolly (’ÎÀÎ) ’fl ±Î√‚-’λ‚
¿ı ÕÎ⁄ı-…‹HÎı Áfl¿Î‰‰Îfi_ ±Â@› ⁄L›_. ¿·Î¿Îfl˘fiÎ fiÁÌ⁄‹Î_
’HÎ ‹˘¿‚Πfi Ë÷Ì. …Q⁄˘ ¿ÿfi_ ‹Î≥ø˘Œ˘fi F›Î_ ’ÕÿÎ,
e·ÿÎfiÌ ¿ı ’ıfi· ±˘◊ı Á_÷ÎՉ΋Î_ ±ÎT›_ ˢ› I›Î_ …
¬˘ÕΛı·Î flËÌfiı ÷ı‹HÎı ÕΛ·˘√ ⁄˘·‰Î ’Õı ÷ı‹ Ë÷Î. ‰‘
±ı¿ ’˛˘O·ı‹ — ‹Î≥ø˘Œ˘fi‹Î_ flËı·˘ √˘‚οÎfl ’÷flÌ …ı‰˘
ÕΛΡ΋ ±‰Î…fiÎ_ ‹˘Ω_ ±fiÁÎfl ¿o’ı ±fiı ÷ı ¿o’ÎflÌ Ï‰z÷
ÏÁBfi·˘‹Î_ Œıfl‰Î›, ’HÎ 1930 fiÎ ±flÁΉ΂Π‹Î≥ø˘Œ˘fifiı
¿Î‹ı ·√ÎÕ÷Î ’Ëı·Î_ ◊˘Õ˘ ‰¬÷ ÷Î’HÎÎ ’ÎÁı ‹Ò¿Ì √fl‹
¿flΛ ÷˘ … ÷ıfi˘ ¿Î⁄˝fi ÕΛΡ΋ ±‰Î…fiÎ_ V’_ÿfi˘ {Ì·‰Î
’Òfl÷˘ Áı„LÁÏÀ‰ ⁄fi÷˘ Ë÷˘.
fi‰Î≥ ±ı »ı ¿ı ±ÎÀ±ÎÀ·Ì ÷¿·ÌŒ˘ ‰E«ı ’HÎ ±flÿıÂfl
≥flÎfi̱ı Œ@÷ hÎHÎ ‹ÏËfi΋Î_ “±Î·‹ ±ÎflΔ (±Î·‹ ±ÎflÎ
= Beauty of the world) ÷ˆ›Îfl ¿flÌ fiάÌ. ÁÎ÷ √Ì÷˘‰Î‚Ì
±ı Á‰˝’˛◊‹ ¤Îfl÷Ì› talkie ¬ÎVÁÎ 10,500 ŒÌÀ ·Î_⁄Ì
Ë÷Ì. (’Ëı·Ì ‹Ò_√Ì ÏŒS‹ “flÎΩ ËÏflçLƒ”fiÌ ·_⁄Î≥ — 3,700
ÏÁfiı‹ÎfiÎ ’Õÿı ±Î¤ÎÁÌ ºU›˘ Á…˝÷Ì V’ıU›·
≥Œı@À˚ÁfiÌ ¿fl΋÷Ì …ı‹ ÏŒS‹Ì ¿«¿ÕÎ ’fl ºU›˘
ÁÎ◊ı flı¿˘ÕÛ ◊›ı·Î CÎHÎÎ ±Ô‰ÎΩı ’HÎ ±˘ÏflÏ…fi·fiı
⁄ÿ·ı ±Î¤ÎÁÌ Ë˘› »ı. ÁεLÕ ≥Œı@À˚Á ÷ı‹Î_
‰ÎV÷ω¿÷Î ·Î‰Ì ÿı »ı. ±Î ’˛¿ÎflfiÎ “ÏÁL◊ıÏÀ¿” ±‰ÎΩıfi_ ’‹ı˝fiLÀ
flı¿˘ÏÕ*√ ¿flÌ ·ı‰Î ‹ÎÀı ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎŒfl˘±ı ·ÕΉı·Î ±‹¿ fiÁ¬Î ’˘◊Ì
‹Î_èηÎ_ flŸ√HÎÎ_ …ı‰Î_ ·Î√ı, »÷Î_ ¿˙÷¿’˛ıfl¿ »ı. µÿÎËflHÎ ÷flÌ¿ı--
à CÎflfiı ¿ı {Ò_’ÕÎ_fiı ¤fl¬Ì flËı·Ì ±Î√fiÎ @·Î˜{-±’ ºU› ‰¬÷ı
’˛ıZο˘fiı ±√fiF‰Î‚ÎfiÌ ¤›Îfi¿÷Îfi˘
A›Î· ±Î’‰Î ÷HάÎfiÌ ±Î»Ì
÷Õ÷ÕÎÀÌfi˘ …ı ±‰Î… Á_¤‚Ή‰˘ ’Õı
÷ıfiÎ flı¿˘ÏÕ*√ ‹ÎÀı ±ı¿Îÿ Àı„@fiÏ›fi
‹Î≥¿ ’ÎÁı ¿fl¿flÎ Áı·˘Œıfi ¿Î√‚fi˘
±ÎV÷ı ±ÎV÷ı Õ>«˘ ‰Î‚ı »ı. ¤¤Ò¿÷Ì
F‰Î‚Îfi˘ ±Á·Ì ÁεLÕ ÷˘ flı¿˘ÕÛ ¿fl‰˘ Â@› … fi◊Ì.
à ‰Î‰Î{˘ÕÎfiÎ ÏŒS‹Ì ºU› ‰¬÷ı ’‰fifiÌ CÎÒCΉÎÀÌ ’ıÿÎ ¿fl‰Î ‹ÎÀı
‰’flÎ÷_ ±Î‰ı·_ ’fl_’flÎ√÷ ÁΑfi ωLÕ ‹ÂÌfi »ı. ‰ÎV÷‰‹Î_ ÷ı ÏŒfl¿ÌfiÌ
…ı‹ ±ÎÕÌ ‘flÌ ’fl √˘Ã‰ı·_ ’Ì’Õ<_ »ı, …ıfiÌ ⁄ÎèÎ Á’ÎÀÌ Œfl÷ı ÿfl ◊˘ÕÎ
±_÷flı ·Î¿ÕÎfiÌ flŸ√»Î’ ’|̱˘
…Õı·Ì ˢ› »ı. ’Ì’ÕÎfiı œÎ_¿÷Î
ΩÕÎ ¿ıfi‰ÎÁfiÎ ⁄ı› »ıÕÎ fiÌ«ı ¡ı‹
ÁÎ◊ı ⁄flÎ⁄fl ¬ıÓ«Ìfiı ⁄Î_K›Î ’»Ì
ËıLÕ· ‰Õı ’Ì’ÕÎfiı CÎҋΉ‰Î‹Î_
±Î‰ı I›Îflı CÎÊ˝HÎfiı ·Ì‘ı ’‰fifiÎ
ÁÒÁ‰ÎÀÎfi˘ ±‰Î… ’ıÿÎ ◊Λ »ı, …ıfi˘ ±Îfl˘Ë-±‰fl˘Ë ’Ì’ÕÎfiÌ V’ÌÕ
‰‘±˘»Ì ¿flÌfiı ⁄ÿ·Ì ¿Λ »ı.
52
ŒÌÀ.) ‹_⁄≥fiÎ ¿Î·⁄Îÿı‰Ì fl˘Õ ’fl ±Î‰ı·Î ‹ı…ı„VÀ¿
Ï◊±ıÀfl‹Î_ “±Î·‹ ±ÎflΔ ‹Î«˝ 14, 1931 fiÎ Ïÿ‰Áı
fl…^±Î÷ ’Î‹Ì I›Îflı «Îfl ±ÎfiÎfiÌ ÏÀÏ¿À O·ı¿‹Î_ wÎ. 5 fiÎ
¤Î‰ı ‰ı«Î÷Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ÏŒS‹Ì ¿·Î¿Îfl˘fiı w’ıflÌ ’Õÿı ⁄˘·÷Î
ÁÎ_¤‚‰Î ‹ÎÀı µ‹Àı·Ì ¤ÌÕı flV÷Î ’flfi˘ ÀˇÎÏŒ¿ ¬˘fl‰Ì fiÎA›˘.
ÁεLÕ ’˛˘…ı@Àfl …ı‰Î_ ±‹¿ …wflÌ ÁΑfi˘fiÎ flÁηΠÁÎ◊ı
¤Îfl÷fiÎ_ ⁄ÌΩ_ ÂËıfl˘‹Î_ ÏflÏ·{ ◊÷Î ’Ëı·Î_ ‹ı…ı„VÀ¿‹Î_
“±Î·‹ ±ÎflΔ ÁÎ÷ ±Ã‰ÎÏÕ›Î_ «Î·Ì, …ı ¤Îfl÷Ì› ÏŒS‹…√÷
‹ÎÀı ωø‹ Ë÷˘.
T›Î’ÎflÌ ÁŒ‚÷Î ÷˘ ΩHÎı ÃÌ¿, ’HÎ Àı@fi˘·˘Ï…¿· flÌ÷ı
“±Î·‹ ±ÎflΔ ÁÌ‹ÎÏ«é fỉÕÌ ±ı ‹A› ⁄Î⁄÷ Ë÷Ì. ÁεLÕ
Àı@fi˘·˘Ï…fi_ fi‰_ ZÎıhÎ ÷ıHÎı ¬˘·Ì fiÎA›_. 1931 fi_ ‰Ê˝ ’Òw_
◊Λ ±ı ’Ëı·Î_ ±Î’HÎı I›Î_ ÏËLÿÌ‹Î_ ⁄Ì∞ 23 talkie ÏŒS‹˘
⁄fiÌ. 1932 ‹Î_ 61, 1933 ‹Î_ 74, 1934 ‹Î_ 121
±fiı 1935 ‹Î_ 154 ⁄fiÌ. ‰Ê˘˝‰Ê˝ …\‹·˘ ‰‘÷˘ flè΢.
⁄flÎ⁄fl 75 ‰Ê˝ ’»Ì ±Î…ı ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎŒÌfi˘ ±_÷√˝÷
à ±Î¿ÎÂÌ ‰Ì…‚ÌfiÎ ¿ÕοÎfi_ ’HÎ ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎÏŒ¿
flËV› ΩH›Î ’»Ì ÏŒS‹Ì √Î…‰Ì… Ωı÷Ì ‰¬÷ı
«˘Ó¿‰Îfi_ ¿ÎflHÎ flËı÷_ fi◊Ì. ËıL√fl ‰Õı ¿÷Îfl⁄_‘
ÀŸ√ÎՉ΋Î_ ±Î‰ı·Î_ ÀÌ-ÂÀÛfiÌ …ı‹ ÿÁı¿ Áı„LÀ‹ÌÀfl
’ˢ‚Î_ ‰ÌÁı¿ ¬’ÎÏÀ›Î_fiı ·Î¿ÕÎfiÌ ¡ı‹ ‰E«ı ±ı¿⁄ÌΩ◊Ì ÁËı… ±_÷flı
∂¤Î_ ·À¿Î‰Î› »ı. ±¿ı¿ ‹˘ÀÎ ¿ÎHÎÎ ‰ÎÀı ÷ı‹fiÌ ±Îfl’Îfl Á‚_√
fiÌ¿‚÷_ ÿ˘flÕ<_ ±_Ï÷‹ ¬’ÎÏÀ›Î ÁÎ◊ı
⁄Î_‘ı·_ ˢ› »ı. flı¿˘ÏÕ*√ ‰¬÷ı
ÿ˘flÕÎfi˘ ⁄ÌΩı »ı Õ ˘ {À¿Î¤ı fl
¬ıÓ«‰Î‹Î_ ±Î‰ı I›Îflı ±ı¿‹ı¿ ÁÎ◊ı
‰ÎflÎŒfl÷Ì ±Œ‚Î÷Î_ ·Î¿ÕÎfiÎ_ ‰ÌÁı
‰ÌÁ ¬’ÎÏÀ›Î_ …ı ¿ÕıÕÎÀÌ ⁄˘·Î‰ı
÷ıfiı ÏÁfiı‹ÎfiÎ ’Õÿı {⁄Ò¿÷Ì ‰Ì…‚Ì ΩıfiÎfl ’˛ıZο˘ ÁËı…ı ±Î¿ÎÂÌ
¿ÕıÕÎÀÌ Á‹∞ ·ı.
à V¿ıÏÀo√fiÌ fl‹÷ ‹ÎÀı ‰’flÎ÷_ ÕÎ⁄Î ›Î …‹HÎÎ ’√fi_ ±ı¿Îÿ fl˘·fl
·˘. fl˘·flfiÎ_ ’ˆÕÎ_ …ı‹Î_ ⁄flÎ⁄fl ‹Î’ı ⁄ıÁÌ Ω› ±ı‰Ì VÀÌ·fiÌ ⁄ı
Á‹Î_÷fl «ıfi·˘ ·Î¿ÕÎfiÎ Õˇ‹ Œfl÷ı T›‰„V◊÷ ŒÌÀ ¿fl˘, ’HÎ ·’ıÀ÷Ì
‰¬÷ı ÿflı¿ «ıfi·fiÎ ⁄ı »ıÕÎ ±ı¿ÿ‹ ΩıÕÌ fi ÿı÷Î_ ÷ı‹fiÌ ‰E«ı ÁËı…
¬Î_«˘ flËı‰Î ÿ˘. ˉı V¿ıÏÀo√ fl˘·flfiÎ_ ’ˆÕÎ_ «ıfi·˘ ’fl ⁄‚’Ò‰˝¿ ÿÎ⁄Ì
Õˇ‹fiı ωz÷ ‹˘Àfl ‰Õı {Õ’¤ıfl
CÎҋΉ˘ ÷˘ ÁεLÕ ≥Œı@À ÷flÌ¿ı
Âı fi ˘ ±‰Î… µÿ˚ ¤ ‰ı ?
±·⁄kÎ, ¿ı‹ıflÎ Á‹ZÎ ‘‹‘‹ÎÀ
’ÁÎfl ◊÷Ì Àˇıfifi˘ ! ‘Õο˚...
‘Õο˚...fiÎ ·› ‹ÎÀı ¿ÎflHΤÒ÷
⁄fi÷Î ¬Î_«Î flıS‰ı Àˇı¿‹Î_ ⁄ı
’ÎÀÎ ‰E«ı ˢ›, ÷˘ ±ËŸ «ıfi·˘ ‰E«ı »ı.à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

«ø˘fi_ fiΘ≥Á ’ΘS›Âfi ¬Î‚‰Î ‹ÎÀı ÁεLÕ’˛ÒŒ ¿‰« ‰Õı ‹œÎ›ı·˘ ‹Ò‰Ì ¿ı‹ıfl˘
ÏËVÁ˘ ⁄fiı·Ì ÁεLÕ Àı@fi˘·˘Ï… ¿›Î ‹¿Î‹ı ’Ë˘Ó«Ì »ı ?
¿ı‹ıflÎ◊Ì … ωËo√Ή·˘¿fifi˘ ±Îfl_¤ ¿fl˘ ÷˘ ±Î‘Ïfi¿ ‹Ò‰Ì
¿ı ‹ ı fl Î ÷ı ‹ fiÎ ’Ò ‰ ˝ Ω ı fi Ì …ı ‹ Ë∞ ’HÎ ¿ı À ·ı ¿ ±_  ı
¬...fl˚...fl˚...fl˚... ±ı‰Î_ fiÁ¿˘flÎ_ ⁄˘·Î‰ı »ı, ’HÎ ÷ı ±‰Î…
÷ı‹fiÎ blimp ¿Ëı‰Î÷Î ÁεLÕfl˘‘¿ ΩÕÎ ¿‰flfiÌ ⁄ËÎfl
Á_¤‚Î÷˘ fi◊Ì. ¿Î«fiÌ ’Îflÿ½¿ ¿ıÏ⁄fifi_ ⁄_‘fi »˘ÕÌ ÷ı±˘
‹˘⁄Î≥· ⁄L›Î »ı. fiıfl˘ √ı…fiÎ ’ÎÀÎ …ı‰Î Àˇı¿ ’fl ÷ı‹fiı
«Î· ÂΘÀı ±Î‹÷ı‹ Áfl¿Î‰Ì ¿Λ »ı. ÏËfl˘ ¿ı ÏËfl˘≥fi ’HÎ
V◊Î›Ì ‹Î≥ø˘Œ˘fi ’ÎÁı ¬˘ÕΛı·Î flËı‰Îfiı ⁄ÿ·ı ÂΘÀfiÌ
…wÏfl›Î÷ ’˛‹ÎHÎı VÀı…fiÎ ±‹¿ ÿΛfl΋Î_ V◊ÎfiÎL÷fl ¿flÌ
¿ı »ı, ¿ı‹ ¿ı ‹Î◊Î µ’fl ·À¿÷Î ‹Î≥ø˘Œ˘fifi˘ øıfi …ı‰˘
ÿÎ_Õ˘/boom ÷ıfiÎ ¤ı√˘ ¬ÁÌfiı ±ı¿Áfl¬_ ›˘B› ±_÷fl Ω‚‰ı
»ı. Á˙◊Ì fi˘Ó‘’ÎhÎ ÷¿fiÌ¿Ì ’Ïfl‰÷˝fi ÷˘ ±ı ¿ı “±Î·‹
±ÎflΔfiÎ Á_‰Îÿ˘, √Ì÷˘, Á_√Ì÷ ±fiı ⁄ı¿√˛ÎµLÕ Q›Ï{¿fiı
ÏÁ_√· Àˇı¿ ’fl ±ı¿ÁÎ◊ı Á‹Î‰Ì ·ı÷_ ÁεLÕ flı¿˘ÏÕ*√ ÂÒÏÀo√fiÎ
Á‹›ı … ŒflÏ…›Î÷ ¿flÌ ·ı‰Îfi_ ◊›_, ÷˘ ±Î…ı ºU› ÏŒS‹Î‰÷Ì
‰¬÷ı K‰Ïfi‹ƒHÎ ◊›ı·Î ±‹¿ Á_‰Îÿ˘ µ’flÎ_÷ ⁄ÌΩ Õ{fi⁄_‘
Ï¿Á‹fiÎ ±‰ÎΩıfi_ ¿<‚ Ï‹„@Á_√ ¿flÌfiı »ı‰ÀfiÎ ÷⁄yı
ÏŒS‹Ì ¿«¿ÕÎ ’fl ±ı Á_¿·fifi˘ ±Î˜„MÀ¿· Àˇı¿ fl«Ì ¿Λ »ı.
±Î ‹tÎfiÎ Àı„@fi¿· ’ÎÁÎfiı V’WÀ ¿fl÷_
“¢·ı ” ÏŒS‹fi _ ºWÀÎ_ ÷ Ωı ≥ ±ı .
µCÎÕ÷Î ºU›‹Î_ C΢Õı Á ‰Îfl
Õο<À˘‚¿Ì±ı (ÂÒÏÀo√ ‹ÎÀı fl˘…fiÎ wÎ.
4,000 fiÎ ÿflı ¤ÎÕı ·ı‰Î›ı·Ì)
ÿ˘Õ÷Ì Àˇıfi ’fl ËS·˘ ⁄˘·ÎT›˘ I›Îflı
(1) C΢ÕÎfiÌ ø‹Â— ⁄ · _ ÿ ◊÷Ì
ÿÕ⁄ÕÎÀÌ, (2) C΢ÕÎ ¿ı‹ıflÎ Á‹ZÎ ’ÁÎfl
◊›Î ⁄Îÿ µkÎfl˘kÎfl ‘Ì‹Ì ’Õ÷Ì
ÿÕ⁄ÕÎÀÌ, (3) ⁄_ÿÒ¿fiÎ ŒÎ›Ïfl_√fi_ ‘Õ΋˚,
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
(4) ‰E«ı ‰E«ı @·Î˜{-±’ ÂΘÀ ±Î’÷Î ¿·Î¿Îfl˘fiÎ ÕΛ·˘√,
(5) ÀˇıfifiÎ ±ı„L…fifi_ ¤¿˚»^¿˚, (6) ’»ÕÎÀ ¬Î÷Î C΢ÕÎfiÌ
ËHÎËHÎÎÀÌ, (7) ÀˇıfifiÌ ’˘·ÎÿÌ ±ı@Á·fi˘ ¬HÎ...¬HÎ...
±‰Î…, (8) ÿÒfl◊Ì Á_¤‚Î÷Ì …ı ÷ı Õο>fiÌ Ëο·, (9) Àˇıfi
’fl ¿·Î¿Îfl˘fiÎ …Q’ ‰¬÷fi˘ ⁄˘ÿ˘ ‘‹Î¿˘, (10) fl˘‹Î_«fiÌ
…‹Î‰À ¿fl÷_ ⁄ı¿√˛ÎµLÕ Q›Ï{¿ ‰√ıflı ‹‚Ìfiı …\ÿÌ …\ÿÌ 21
«ıfi·˘ ’fl ωω‘ ±‰ÎΩıfi_ flı¿˘ÏÕ*√ …wflÌ ⁄L›_. ±_÷ı 2.2—1
fi˘ ±ıV’ı@À flıϱ˘ (’ˢ‚Î≥ 2.2, ÷˘ ¨«Î≥ 1) ‘flΉ÷Ì
70 mm fiÌ ÏŒS‹ ’fl ÷ı ⁄‘Î ±‰ÎΩıfiÎ ⁄ı „VÀÏfl±˘Œ˘Ïfi¿
Àˇı¿ ±_Ï¿÷˚ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›Î.
±Î ¿Î‹ ÁËı·_ fi◊Ì. ÏfiWHÎÎ÷ ÁεLÕ flı¿˘ÕÛfl ‹ÎÀı ±I›_÷
‹Î◊ΤÎflı ’Õ¿Îfl Á‹Îø‹fi/synchronization (À>_¿‹Î_,
sync/ÏÁL¿) ±ıÀ·ı ¿ı ºU›fi˘ ÷◊Î ±‰Î…fi˘ Á‹Îfi ±fiø‹
Ω‚‰‰Îfi˘ ˢ› »ı. ÿÎ. ÷. ÏÁfiı‹ÎfiÎ ’Õÿı ⁄_ÿÒ¿ eÀı ±ı …
‰¬÷ı VøÌfi ’»‰ÎÕıfiÎ V’Ì¿fl‹Î_◊Ì ‘ÕοÎfi˘ ±‰Î… fiÌ¿‚‰˘
Ωı≥±ı. ±Î Ω÷fiÎ Á‹ı‚ ‹ÎÀı ‰’flÎ÷Ì ’fl_’flÎ√÷ Àı„@fi¿fiı
ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎŒÌfiÌ ’Ïfl¤ÎÊ΋Î_ Õ⁄·-ÏÁVÀ‹ ’˛˘ÁıÁ ¿Ëı »ı.
±flÿıÂfl ≥flÎfi̱ı “±Î·‹ ±ÎflΔfi_ K‰Ïfi‹ƒHÎ ÏÁ_√·-
ÏÁVÀ‹ ’˛˘ÁıÁ ‰Õı ’fl⁄Îw_ ÏŒS‹ ’fl ¿›* ˢ‰Îfiı ¿ÎflHÎı ÷ı‹fiÎ
‹ÎÀı sync/ÏÁL¿ ‹ı‚‰‰Îfi˘ ’˛ffi fiˢ÷˘, ’HÎ ±‰Î˝«Ìfi
Õ⁄·-ÏÁVÀ‹ ’˛˘ÁıÁ‹Î_ ÏŒS‹fi˘ ¿ı‹ıflÎ ºU›fiı {Ì·ı »ı ±fiı
flı¿˘ÏÕ*√fi_ …\ÿ_ ÁΑfi ¿·Î¿Îfl˘fiÎ Á_‰Îÿ˘fiı ±_Ï¿÷˚ ¿flı »ı.
±Î Õ⁄· T›‰V◊Î ±ıÀ·Î ‹ÎÀı …wflÌ √HÎΛ ¿ı Á_‰Îÿ˘ ±ı
ŒÎ≥fi· ÁεLÕ Àˇı¿ fi◊Ì. “¢·ı”fiÎ ºWÀÎ_÷‹Î_ Ωı›_ ÷ı‹ ⁄ÌΩ
±fiı¿ Ω÷fiÎ ±‰ÎΩı ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı Ï‹Ïl÷ ¿fl‰ÎfiΠˢ› »ı--
±fiı ÷ı‹ ¿fl‰Î …÷Î_ @›Î_› flÎ√‹ı‚ ÷ÒÀ‰˘ fi Ωı≥±ı.
Âw±Î÷◊Ì … ºU› ±fiı lÎT› ±ı‹ ⁄ı ‘Î√ÎfiÎ ’˛Îfl_Ϥ¿
»ıÕÎ ‰E«ı Ωı ÏÁL¿ ⁄ıÁÎÕÌ ÿı‰Î› ÷˘ ±Î√‚ …÷Î_ ÷ı‹fiÌ
‰E«ı ÷η⁄©÷Î ±Î’˘±Î’ …‚‰Î›ı·Ì flËı, ±ıÀ·ı ÏÿBÿ½¿˘
±ı‰Î ’˛◊‹ ÏÁL¿fiÌ «˘yÁ ZÎHÎ fi˘Ó‘Ì ·ı‰Î ‹ÎÀı @·ı’fl⁄˘ÕÛ
‰Î’flı »ı. ÿflı¿ fi‰Î ÂΘÀfiÎ ±Îfl_¤ı ºU›fi˘ ø‹, ÂÒÏÀo√fiÌ
÷Îfl̬, ÏŒS‹Î‰Î÷Î ÂΘÀfiÎ V·ıÀ fi_⁄fl ‰√ıflı
‹ÎÏË÷Ì ·¬ı·_ @·ı’fl⁄˘ÕÛ ‹Ò‰Ì ¿ı‹ıflÎ Á‹ZÎ
‘flÌ flά÷˘ @·ı’fl⁄Θ› ÷ı ’ÎÏÀ›ÎfiÌ
@·ı’„VÀ¿ ¬...ÀÎ...¿˚...fi˘ ±‰Î… ◊Λ ±ı
flÌ÷ı …flÎ ’»ÎÕÌfiı ⁄_‘ ¿flı »ı. ÏŒS‹fiÎ
’˛ Î ›˘Ï√¿ Õı ‰ ·Ï’_ √ ’»Ì ÁεLÕ
flı¿˘ÏÕ*√fi˘ ÏfiWHÎÎ÷ K‰Ïfi‹σ÷ Àı’fiı
±I›_ ÷ ‘Ì‹Ì √Ï÷±ı Œı fl ‰ı I›Îflı
¬...ÀÎ...¿˚... ±‰Î… ÷ıfiı ·Î_⁄Î CÎÒfl¿ÎÀ
…ı‰˘ Á_¤‚Λ »ı. ⁄Ì∞ ÷flŒ ÏŒS‹fiÌ
±fiı¿ ¡ı‹ @·ı’„VÀ¿fiı ⁄_‘ ◊›ı·Ì ⁄÷Ήı
53
»ı, …ı‹Î_fiÌ ’Ëı·‰Ëı·Ì ¡ı‹ ÁÎ◊ı CÎÒfl¿ÎÀfi˘ ±Îfl_¤ ◊Λ ±ı
flÌ÷ı ÷ıHÎı ºU›-lÎT›fi_ sync ⁄ıÁÎÕÌ ÿı‰_ Ωı≥±ı. ±Î ’˛‹ÎHÎı
±Îfl_¤fiÎ ⁄ı »ıÕÎ ⁄flÎ⁄fl ‹ı‚‰Î›Î ’»Ì ⁄οÌfiÌ ÏŒS‹Ì ’|Ì
±fiı ‹ıBfiıÏÀ¿ Àı’fiÎ ‹ıÏ«_√ ±_√ı ¿Â_ Ωı‰Î’b_ flËı÷_ fi◊Ì.
fi‰Î ºU› ‹ÎÀı Ωı ¿ı ŒflÌ ‰¬÷ @·ı’fl⁄˘ÕÛ ‰Î’fl‰Îfi_ ◊Λ
»ı. Õ⁄·-ÏÁVÀ‹ ’˛˘ÁıÁ‹Î_ @·ı’fl⁄˘ÕÛ ±Ïfi‰Î›˝ »ı.
≥fiÕ˘flfiı ⁄ÿ·ı ±ÎµÀÕ˘fl ÂÒÏÀo√ √˘Ã‰Î›_ ˢ› I›Î_ …\ÿÌ
’©Ï÷±ı flı ¿ ˘ÏÕ* √ (‰ÎV÷‰‹Î_ Ïflflı ¿ ˘ÏÕ* √ ±◊ν ÷ ˚
’ fi K‰˝ Ï fi‹ ƒ HÎ) ¿fl‰Îfi _ ◊Λ, ¿ı ‹ ¿ı hÎÎÏË÷ ±‰ÎΩı
¿·Î¿Îfl˘fiÎ Á_‰Îÿ˘‹Î_ ¬·ı· ’ÎÕı »ı. ºU›˘ ÏŒS‹Î‰÷Ì ‰¬÷ı
¿·Î¿Îfl˘ ’˘÷’˘÷Îfi˘ ÕΛ·˘√ ⁄˘·ı ¬flÎ, ’HÎ ±ı ÂOÿ˘
I›Îflı flı¿˘ÕÛ ◊Λ fiÏË. ÏŒS‹fiÎ ÁıQ’· ’˛˘ÁıÏÁ_√ ⁄Îÿ flı¿˘ÏÕ*√
VÀ<ÏÕ±˘‹Î_ ¿·Î¿Îfl˘ fi…fl Á΋ıfiÎ ’Õÿı «˘yÁ ºU›fi_
’˛˘…ı@Âfi Ωı÷Ì ‰¬÷ı ±ı … ÕΛ·˘√ ±ı … ˆ·Ì‹Î_ ŒflÌ
⁄˘·÷Î Ω› ÷ı‹ flı¿˘ÕÛfl ÁΑfi ÷ı‹fiÎ ÂOÿ˘fi_ ÕÏ⁄_√ ‹ÎÀı
K‰Ïfi‹ƒHÎ ¿flÌ ·ı »ı. “¢·ı”fiÎ ºU› ‹ÎÀı ±‹¿ ÕΛ·˘√
flı¿˘ÏÕ*√ VÀ<ÏÕ±˘‹Î_ Àı’ ’fl ÿ…˝ ¿flΛÎ, ±ıÀ·ı ÷ıfi˘ ‰‚Ì
…\ÿ˘ ÁεLÕ Àˇı¿ ⁄L›˘.
±ÎfiÎ◊Ì Ï‰’Ïfl÷ ¿Î›˝’˛¿Îfl √Ì÷˘fiÎ ÏŒS‹Ì¿flHÎfi˘ »ı,
…ı‹Î_ Á_√Ì÷⁄© √Ì÷ ’Ëı·Î_ fl«‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ±fiı ’»Ì
ÂÒÏÀo√ ‰¬÷ı ºU›Î_Ï¿÷ ◊›ı·Î Ë˘Ã˘fiÎ ŒŒÕÎÀ ‹…⁄ sync
⁄ıÁÎÕÌ ÿı‰Î› »ı. √Ì÷˘fi˘ ’HÎ ÁεLÕ Àˇı¿ …\ÿ˘ ˢ› ±ı
ÿı¬Ì÷Ì ‰Î÷ »ı. Á˙◊Ì ‰‘ (±fiı ‹˘Àı ¤Î√ı ¿À-’ÌÁ …ı‰Î
À>_¿Î) ÁεLÕ Àˇı¿ ˢ› ÷˘ ±ı ÁεLÕ ≥Œı@À˚ÁfiÎ, …ı‹fiÎ ‰√fl
w’ıflÌ ’ÕÿÎfiÎ_ ºU›˘‹Î_ ‰ÎV÷ω¿÷ÎfiÌ …‹Î‰À ◊÷Ì fi◊Ì.
±ı¿oÿflı Ωı‰Î ⁄ıÁ˘ ÷˘ ÁεLÕ ≥Œı@À˚Á ±ı V’ıU›· ≥Œı@À˚ÁfiÌ
lÎT› ±ÎT≤ÏkÎ »ı. V’ıU›· ≥Œı@À˚Á‹Î_ ÀˇÌ¿ Œ˘À˘√˛ÎŒÌ◊Ì ‹Î_ÕÌfiı
±ıÏfi‹ıÂfi Á‘ÌfiÌ ¿fl΋÷˘ ‰Î’flÌ ºU›fiÌ ⁄Î⁄÷ı ÁŸÿflÌfi˘
ÁÎ’ ¿flΛ, ÷˘ ÁεLÕ ≥Œı@À˚Á‹Î_ ¿ÚÏh΋ ¿ı ’»Ì ÁΉ ¤‚÷Ì
¿ıÀı√flÌfiÎ ±‰Î…fiı …ı ÷ı ºU›fiÎ ÁÎËÏ…¿ ±‰Î… ÷flÌ¿ı
¬’Î‰Ì ÿı‰Î› »ı. ÁεLÕ ≥Œı@À˚Á ’ıÿÎ ¿fl‰Î ‹ÎÀı @›Îflı¿
±ı‰Î ’ÿÎ◊˘˝ ¿ı ÁΑfi˘ µ’›˘√‹Î_ ·ı‰Î› »ı ¿ı …ı‹fiı w’ıflÌ
’Õÿı fl…^ ◊÷Î ÁÌfi ΩıÕı ⁄Îfl √ε »ıÀıfi˘ ’HÎ Á_⁄_‘ ˢ÷˘
fi◊Ì. (…\±˘, 52 ‹Î ’Îfiı FACTFILE.) fiÎÏ‚›ıflfiÎ ¿Î«·Î
’fl ÿÎ_ÕÌ ÀÌ’Ìfiı C΢ÕÎfiÌ ÿÕ⁄ÕÎÀÌ Á…˝‰Ì, ¿˘w√ıÀıÕ ÂÌÀ ’fl
ËΩfl˘ ÁÒ¿Î ‰ÀÎHÎÎ Áfl¿ÎT›Î ⁄Îÿ ÷ı‹fiı ÁËı… fiÌ«ı ¿ıfi‰ÎÁfiÎ
ΩÕÎ «_ÿfl‰Î ’fl ø‹Â— {Ì·Ìfiı ‰flÁÎÿÌ ÀÌ’Î_fi˘ ±‰Î…
’ıÿÎ ¿fl‰˘, ±ı¿‹ı¿◊Ì ÁËı… ±‚√Ì flάÌfiı …‹HÎÎ ËÎ◊‹Î_
’¿Õı·Ì ·Î¿ÕÎfiÌ ⁄ı ’|̱˘ ÕÎ⁄Ì Ë◊ı‚Ì ’fl Ωıfl‹Î_ ±Œ‚ΉÌ
÷ı ±‰Î… µ’flε’flÌ ±fiı¿ ‰¬÷ flı¿˘ÕÛ ¿flÌ AK-47 fiÎ
ŒÎ›Ïfl_√fi˘ lÎT› ±Î¤ÎÁ ¬Õ˘ ¿fl‰˘ ‰√ıflı ÁεLÕ ≥Œı@À˚ÁfiÎ
flı¿˘ÏÕ*√ ‰¬÷ı ËÎ…fl flˢ ÷˘ ±«fl… ¤ı√Ì fl‹Ò… ’HÎ ◊Λ,
54
»÷Î_ Ï◊±ıÀfl‹Î_ …ı‰_ ºU› ÷ı‰˘ ±‰Î… ÁÎ_¤‚÷Î ’˛ıZο˘
»ı÷flΛΠωfiÎ flËı÷Î fi◊Ì.
ˉı flı¿˘ÏÕ*√fiÎ ¿Î›˝fi_ »ıS·_ «flHÎ Ωı≥±ı. ÁεLÕ ≥Œı@À˚Á,
ÂÒÏÀo√ ‰¬÷ı K‰Ïfi‹ƒHÎ ◊›ı·Î Á_‰Îÿ˘, ’λ‚◊Ì Õ⁄ ¿flΛı·Î
ÕΛ·˘√, Á_√Ì÷⁄© √Ì÷˘, ⁄ı¿√˛ÎµLÕ Q›Ï{¿ ‰√ıflı µ’flÎ_÷
Á_A›Î⁄_‘ ‹Î≥ø˘Œ˘fi‹Î_ {̷Λı·Î ±‰ÎΩıfiÎ ÁεLÕ Àˇı¿fiÌ
Á_A›Î @›Îflı¿ ÿ˘œ-⁄ı Õ{fi ¿fl÷Î_ ±˘»Ì ˢ÷Ì fi◊Ì. (ŒflÌ
‰¬÷ “¢·ı”fi_ µÿÎËflHÎ — …‹Ìfi ’fl ±ı¿Îÿ ’◊flÎfiÌ ±ÎÕÂı
¬˘Õı·_ ‹Î≥ø˘Œ˘fi A ÷ıfiÌ ÏÿÂ΋Î_ ±Î‰Ì flËı·Î C΢ÕÎfiÌ ‰‘
fiı ‰‘ ⁄·_ÿ ◊÷Ì ÿÕ⁄ÕÎÀÌ {Ì·÷_ Ë÷_, ÷˘ ‹Î≥ø˘Œ˘fi B
’ÎÁı ⁄Î_‘ı·Î ÷Îfl‹Î_ ’√ ±À‰Î›Î ⁄Îÿ fiÌ«ı ’À¿Î÷Î C΢ÕÎfiÌ
ËHÎËHÎÎÀÌfi˘ ±‰Î… I›Î_ flı¿˘ÕÛ ◊›˘ Ë÷˘.) ±Î ⁄‘Î ‹„SÀ-
Àˇı¿ ±‰ÎΩıfi_ »ı‰Àı ºU›fiı ±fiw’ Ï‹„@Á_√ ¿fl‰_ Ωı≥±ı.
ŒÎ≥fi· Àˇı¿‹Î_ ¿›Î ±‰ÎΩıfi_ ¿ıÀ·_ ’˛‹ÎHÎ flά‰Îfi_ ◊Λ ÷ı
ºU›‹Î_ Ωı‰Î ‹‚÷Ì ±ı@Âfi ’fl ±‰·_⁄ı »ı. ‹Îfi˘ ¿ı flı¿˘ÏÕ*√
„VÀÏfl±˘Œ˘Ïfi¿ ±Î›Î‹‹Î_ ¿fl‰Îfi_ »ı, ÷˘ «˘yÁ ±‰Î…fiÎ
j΢÷fi_ ÏŒS‹Ì ’Õÿı …ı V◊Îfi ˢ› ÷ı ‹…⁄ ÕÎ⁄Ì „VÀÏfl±˘
«ıfi·‹Î_ ¿ı …‹HÎÌ „VÀÏfl±˘ «ıfi·‹Î_ ÷ıfiı Á΋ı· ¿flΛ »ı.
ωω‘ ±‰ÎΩıfi_ Ï‹„@Á_√ ¿flÌ ÷ı‹fiı ±ı¿ („VÀÏfl±˘fiÎ ¿ıÁ‹Î_
⁄ı) ÁεLÕ Àˇı¿ ’fl ·Î‰÷Î ÁΑfifi_ fi΋ ÷ıfi_ ¿Î‹ Ωı÷Î_
›◊Î◊˝ »ı — Ï‹@Áfl. (…\±˘ Œ˘À˘√˛ÎŒ, hÎÌ…\_ fl_√Ìfi ’Îfi_.)
Ï‹·Î‰À Á_÷˘Ê¿Îfl¿ …HÎΛΠ⁄Îÿ »ı‰ÀfiÎ ±ı Àˇı¿fiı ÏŒS‹Ì
¿«¿ÕÎ ’fl ±_Ï¿÷˚ ¿flΛ »ı. ±Î »ıS·_ flı¿˘ÏÕ*√ ‹ıBfiıÏÀ¿ ˢ÷_
fi◊Ì. ÁΑÎflHÎ flÌ÷ı ±Î˜„MÀ¿· ˢ› »ı. «_⁄¿Ì› ¿H΢fiı ⁄ÿ·ı
’˛¿ÎÂfiÎ_ Ï¿flH΢ ·Î≥À-Áı„LÁÏÀ‰ ÏŒS‹Ì ¿«¿ÕÎ ’fl ±‰Î…fiı
‰Î_¿Î«Ò_¿Î ÷ı…·ÌÁ˘ÀÎfiÎ V‰w’ı ±Î_¿ı »ı.
±Î·ı¬fifiÌ ’©Ï÷ ÿÂν‰÷˘ ÕΛÎ√˛Î‹ fi_. 1 ÷’ÎÁ˘.
ÏŒS‹ 35 mm fiÌ »ı ±ı‰_ ‘ÎflÌ ·˘. ÁεLÕ ’HÎ „VÀÏfl±˘Œ˘Ïfi¿
fi◊Ì. ‹˘fi˘fl· »ı ±ı‹ Á‹Ωı. ±ı¿ … «ıfi·‹Î_ ÷ıfi_ flı¿˘ÏÕ*√
¿fl‰Îfi_ »ı. ±‰Î…fiÎ ÀˇÎLÁŒfl ‹ÎÀı K‰Ïfi‹σ÷ ‹ıBfiıÏÀ¿ Àı’
Œfl÷Ì ◊Λ, ±ıÀ·ı ÷ıfiÎ ¿o’ωV÷Îfl ’˛‹ÎHÎıfi˘ ωz÷ ¿flLÀ
…L‹ı »ı. ±‰Î… ÁÎ◊ı ¿flLÀ‹Î_ ’HÎ ±ı … ÿflı ŒıflŒÎfl ◊÷˘
flËı »ı. ÕΛÎ√˛Î‹‹Î_ ⁄÷ÎT›Î ‹…⁄ ¿flLÀ ‰Õı ÁÏø› ⁄fi÷_
±√I›fi_ ÁΑfi √ıS‰ıfi˘‹ÌÀfl »ı, …ıfiÌ ±_ÿfl ¿˘≥·fiÎ ‰Î›flfi_
√Ò_«‚_ …Õı·_ ˢ› »ı. ÏÿÂÎ ⁄ÿS›Î ¿fl÷˘ ¿flLÀ ±‹¿ Á‹›ı
…ı ÷flŒfi˘ ˢ› ±ı ÏÿÂ΋Î_ ±fiı …ıÀ·˘ ⁄‚‰Îfi ˢ› ±ıÀ·Ì
‹ÎhÎ΋Î_ ¿˘≥· ÁÏË÷fi_ √ıS‰ıfi˘‹ÌÀfl Œflı »ı. ⁄Ë ÁÒZ‹ flÌ÷ı
Ëη¿Õ˘·¿ ◊›Î ¿flı »ı, ±ıÀ·ı ÷ı √Ï÷ fiflÌ ±Î_¬ı ÷˘ ’΋Ì
¿Î÷Ì fi◊Ì.
ˉı ÕΛÎ√˛Î‹‹Î_ flı¿˘ÏÕ*√ ·ıQ’ …\±˘. ±Î ’Ήfld· ·ıQ’
V◊Î›Ì »ı, …ıfi˘ ’˛¿Î ¿Î‚Ì ¡ı‹ ‰E«ı ’Îflÿ½¿ Ïhο˘HÎ
‘flΉ÷Î ·ıLÁfiÌ ±Îfl’Îfl fiÌ¿‚Ì √ıS‰ıfi˘‹ÌÀfl ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·Î
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
±flÌÁÎ ’fl {̷Λ »ı. (ÕΛÎ√˛Î‹‹Î_ ·ıLÁ ⁄÷ÎT›˘ fi◊Ì.
Œ@÷ √˛ı ‹ÎV¿ ±fiı ÷ıfiÌ ‰E«ıfi˘ Ïhο˘HÎ fl…^ ¿›˘˝ »ı, …ıfiı
ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎŒfl˘ wedge/Œb_ ¿Ëı »ı.) ±Î flÌ÷ı «‚Î÷˘ ·ıQ’fi˘
÷ı…V‰Ì ÂıflÕ˘ ’˘÷ı Ïhο˘HÎοÎfl V‰w’ ’¿Õı ±ı ÿı¬Ì÷_ »ı.
√ıS‰ıfi˘‹ÌÀflfi˘ ±flÌÁ˘ ÷ı ÂıflÕÎfiı ÏŒS‹ ’fl ’flΉÏ÷˝÷ ¿flı
»ı. ±ËŸ ‰‚Ì ⁄ÌΩı ·ıLÁ »ı, …ı‹Î_ 0.001”” É 0.084””fiÌ
’Îflÿ½¿ ŒÎÀ ÏÁ‰Î› ⁄Ì…\_ ¿Â_ fi◊Ì. ÷ÌflfiÎ ŒHÎÎ …ı‰Î
±Î¿ÎflfiÎ ’˛¿ÎÂfiı fiÌ¿‚‰Î ‹ÎÀı Œ@÷ ±ıÀ·Ì …B›Î »ı.
‰Îfl_‰Îfl ’·ÀÌ ¬Î÷Î √ıS‰ıfi˘‹ÌÀflı ÏflŒ˚·ı@À ¿flı·˘ Ïhο˘HÎ
ÁËı…ı ’˘÷ÎfiÌ fiΫ¿>ÿ «Î· flÎ¬Ì ±’-Õεfi ◊÷˘ flËı, ‹ÎÀı
@›Îflı¿ ÷ıfi˘ ’ˢ‚˘ ±fiı @›Îflı¿ ÁÎ_¿Õ˘ ’fi˘ ŒÎÀfiÌ ÁÌ‘‹Î_
±Î‰ı »ı. ’ÏflHÎ΋ı Œ˘À˘-Áı„LÁÏÀ‰ ÏŒS‹ …ı‹ Œfl÷Ì Ω›
±ı‹ ÷ıfiÌ Ï¿fiÎfl‰Î‚˘ ¤Î√ @›Îflı¿ ’ˢ‚Î, ÷˘ @›Îflı¿ ÁÎ_¿ÕÎ
’˛¿ÎÂı ±ı@V’˘{ ◊Λ »ı. fi÷ÌΩw’ı ¿ı‰Ì ’ıÀfi˝ fl«Î› ÷ı
ÕΛÎ√˛Î‹fiÎ ¬ÒHÎı ⁄÷Ήı·Î Á¿Û·‹Î_ Ωı≥ ·˘. CÎÁfl¿Î …ı‰Î
±I›_÷ ‰Î_¿Î«Ò_¿Î Ï·ÁÎÀÎ ±_¿Î›Î »ı, »÷Î_ ±ı … ±Î˜„MÀ¿·
ÁεLÕ Àˇı¿ »ı.
±ı¿ ⁄Î⁄÷ ¬ÎÁ fi˘Ó‘‰Ì flËÌ ¿ı ÏŒS‹ ’fl F›Î_ ºU›‰Î‚Ì
¡ı‹ ˢ› I›Î_ ±ı ƒU›fiı ·√÷Î Á_‰Îÿ˘, ⁄ı¿√˛ÎµLÕ Q›Ï{¿,
√Ì÷ ¿ı ÁεLÕ ≥Œı@À˚Áfi_ flı¿˘ÏÕ*√ ˢ÷_ fi◊Ì. ‹Îfi˘ ¿ı ÏŒS‹
35 mm fiÌ »ı, ÷˘ ±ı K‰Ïfi‹ƒHÎ ±ı@{ıÀ 21 ¡ı‹ …ıÀ·_
±Î√‚ ˢ› »ı. ±Î‹ ¿fl‰_ ±ıÀ·Î ‹ÎÀı …wflÌ ¿ı ÏÁfiı‹ÎfiÎ
’Õÿı ºU› Ï⁄»Î‰÷˘ ’˛˘…ı@Àflfi˘ ·ıLÁ …flÎ µ’fl ˢ›, F›Îflı
±‰Î…fiı “M·ı” ¿flfiÎflÎ_ ±Î˜ÏÕ±˘ ’ÒflΩ ±ı … ’˛˘…ı@Àfl‹Î_
fiÌ«ı ÷ıfiÎ ⁄ı{ ’ÎÁı ˢ› »ı. µ’fl◊Ì Ëo‹ıÂÎ fiÌ«ı ÷flŒ
Áfl¿÷Ì ÏŒS‹fiÌ ±‹¿ ºU›‰Î‚Ì ¡ı‹ F›Îflı ’˛˘…ı@Àfl ·ıLÁfiÌ
⁄ÎflÌ‹Î_ ±Î‰ı I›Îflı ±ı ºU›fi_ flı¿˘ÏÕ*√ ⁄flÎ⁄fl 21 ¡ı‹ fiÌ«ı
±Î˜ÏÕ±˘ ω¤Î√‹Î_ ’Ë˘Ó«Ì «Ò@›_ ˢ‰_ Ωı≥±ı. (‰‘ V’WÀ÷Î
‹ÎÀı ÕΛÎ√˛Î‹ fi_. 2 ÏflŒfl ¿fl˘, …ı‹Î_ ’˛˘…ı@Àflfi˘ ±ÎÕ»ıÿ
⁄÷ÎT›˘ »ı.) ±Î ‹tÎfiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ‰‚Ì ’Î»Ì “±Î·‹ ±ÎflΔ
ÏŒS‹ ›Îÿ ±Î‰ı »ı. ÏÁ_√·-ÏÁVÀ‹ ’˛˘ÁıÁ ‰Õı ±ı ÏŒS‹
⁄fiÎT›Î ’»Ì ±flÿıÂfl ≥flÎfiÌ ÷ıfi_ ±ıÏÕÏÀo√ ¿flÌ Â@›Î fiÏË.
jffrfsf[gf[ 5f}k[,ff ;fjff,fgff[ jffrfsf[gff[ jf/tff[ hjffaf
‰Î«¿˘fiı 144 ‹Î ±_¿ı ’Ò»ı·˘ Á‰Î· — Á˘N˚À ÏÕˇL¿fiı 00 Áı„S›ÁfiÎ
’ÎHÎÌfiı ⁄ÿ·ı 00 Áı„S›ÁfiÎ ⁄flŒ ‰Õı ‰‘Îflı ÃoÕ<_ ¿ı‹ ¿flÌ Â¿Î› »ı?
CÎHÎάflÎ ‰Î«¿˘±ı ·¬Ì ‹˘¿·ı·Îı …‰Î⁄ —
à ÂÒL› ±_ Áı„S›Áı flËı·Î ⁄flŒfiı ’ÎHÎÌ‹Î_ V‰w’Î_÷fl ’΋‰Î ‹ÎÀı
µW‹Î∂Ω˝ Ωı≥±ı. ±Î ∂Ω˝ ÷ıfiı ¿ÿΫ Á˘N˚À ÏÕˇL¿fiÌ ⁄˘À·‹Î_◊Ì ‹‚Ì flËı
I›Îflı Á΋ı ⁄fiı ±ı‰_ ¿ı latent heat/√·fi √M÷ µW‹Î √‹Î‰÷Ì ⁄˘À· ’˘÷ı
±ı¿ÿ‹ ÃoÕÌ√Îfl ⁄fiı. 00 Áı„S›Áfi_ ’ÎHÎÌ ⁄˘À·fiÌ µW‹Î ¢WÎÌ ·ı¬ ¬w_,
’HÎ Áfl‰Î‚ı ⁄˘À·fi_ ±fiı ’ÎHÎÌfi_ ÷Î’‹Îfi ±ı¿Áfl¬_ ◊≥ Ω› »ı. À>_¿‹Î_
⁄˘À·fiı ±ı¿ÿ‹ ÃoÕÌ√Îfl ¿fl‰Ì ˢ› ÷˘ ÷ı‹Î_ flËı·Ì √·fi √M÷ µW‹ÎfiÌ
⁄Îÿ⁄Î¿Ì ◊‰Ì flËÌ--±fiı ÷ı ¿Î‹ ‹ÎhÎ ⁄flŒ ¿flÌ Â¿ı »ı.
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
Á_÷˘Ê¿Îfl¿ fi …HÎÎ÷Î_ ºU›˘fiı ‰ı÷flÌ fiά‰Îfi_ ±√fl ÷˘
¿Î’¿>’ ¶ÎflÎ ±‹¿ ºU›˘fi˘ ø‹ ±Î√‚’λ‚ ¿fl‰Îfi_ Â@›
… fi Ë÷_, ¿ı‹ ¿ı ÏŒS‹fiı ¿Î÷fl ‹Îfl÷Ì ‰¬÷ı …ı ÁεLÕ Àˇı¿
¿’Λ ÷ı ±Î‰Î_ ºU›˘fi˘ ˢ› fiÏË.
±Î˜„MÀ¿· ÁεLÕ Àˇı¿fiÎ flı¿˘ÏÕ*√fi˘ A›Î· ±ÎM›Î ’»Ì
ÏÁfiı‹Î ’˛˘…ı@Àfl ±ı ÁεLÕ Àˇı¿fiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı lÎT› ±‰Î…‹Î_
Œıfl‰ı ÷ıfiÎ ±_√ı ·Î_⁄Ì Á‹…^÷Ì ±Î’‰Ì ’Õı ÷ı‹ fi◊Ì.
’˛˘…ı@ÀflfiÎ fiÌ«·Î ÏËVÁ΋Î_ flËı·˘ ’˛¿ÎÏÂ÷ ·ıQ’ ÷ıfiÎ_
Ï¿flH΢fiı ÁεLÕ ·ıLÁ ÷flŒ ‹˘¿·ı »ı, …ıfi_ ¿Î›˝ ÷ı‹fiı
0.001”” É 0.084”” fiÎ ’ı·Ì flı¿˘ÏÕ*√ ‰¬÷fiÌ ŒÎÀ‰Î‚Î
‹Î’ı … ÏŒS‹ ’fl Œ˘¿Á ¿fl‰Îfi_ »ı. (…\±˘, fl_√Ìfi ’Îfiı
ÕΛÎ√˛Î‹ fi_. 2 ÷◊Î fi_. 3.) ’˛¿ÎÂÏ¿flH΢fi˘ ÂıflÕ˘ ¿Î‚Ì
ÏŒS‹ ’flfiÎ ‰Î_¿Î«Ò_¿Î ’Îflÿ½¿ ÁεLÕ Àˇı¿fiÌ ±Îfl’Îfl fiÌ¿‚ı
I›Îflı Àˇı¿fiÌ ’ıÀfi˝ ±ı Ï¿flH΢‹Î_ Á÷÷ ‰‘CÎÀ ·ÎT›Î ¿flı »ı.
‰‘Îflı ¿ı ±˘»Î_ Ï¿flH΢ ⁄Ì∞ ÷flŒ ⁄ËÎfl ±Î‰ı »ı, F›Î_
√˘Ã‰ı·˘ Á˘·Îfl Áı· Œ˘À˘≥·ı„@Àˇ¿ ≥Œı@À ‰Õı ÷ı‹fiı ±ı …
’˛‹ÎHÎfiÎ ≥·ı„@Àˇ¿ ¿flLÀ‹Î_ Œıfl‰ı »ı. ±ı„QM·ŒÎ›fl ÷ı ‹_ÿ
¿flLÀfiı ⁄‚‰kÎfl ¿flı, ±ıÀ·ı V’Ì¿fl ÷ıfiı ±Î˜ÏÕ±˘‹Î_ Œıfl‰Ì
‹˘fi˘ ±√fl ÷˘ „VÀÏfl±˘ ±‰Î…fiÎ_ ‹˘Ω_fiı Ï◊±ıÀfl‹Î_ ‰Ëı÷Î_
‹Ò¿ı »ı ±fiı ÁεLÕ Ωı Õ˘S⁄Ì Ë˘› ÷˘ ’˛ıZο˘fiÎ ¿ÎfifiÎ ’ÕÿÎ
Ë«‹«Î‰Ì ‹Ò¿ı »ı.
±Î…◊Ì ’˘H΢ Á˘ ‰Ê˝ ’Ëı·Î_ ±flÿıÂfl ≥flÎfi̱ı Œ@÷ wÎ.
40,000 fiÎ ¬«ı̋ “±Î·‹ ±ÎflΔ ⁄fiÎ‰Ì fiÎ¬Ì I›Îflı ±Î‹Î_fi_
¿Â_ … fiˢ÷_ ±fiı ÏŒS‹ ⁄fiΉ‰Îfi_ ¿Î‹ ±ı ‰¬÷ı ‹ÎhÎ
±ÎÀÛ √HÎÎ÷_, ’HÎ ±Î…ı ÏŒS‹ Ïfi‹Î˝H΋Î_ ±ÎÀÛ ¿fl÷Î_ ÁΛLÁfiÌ
¤ÒÏ‹¿Î ‹A› »ı. ÁΛLÁfi_ fi΋ »ı ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎŒÌ, …ıHÎı
ÏŒS‹Ì ¿·Î¿Îfl˘fiı talkie ‹Î_ ‰Î«Î ±Î’‰Î◊Ì Âw ¿flÌfiı
±ı‰Ì animated ÏŒS‹˘fi_ Ïfi‹Î˝HÎ Â@› ⁄fiÎT›_ »ı ¿ı …ı‹Î_
¿·Î¿Îfl˘ ˢ÷Î … fi◊Ì. ωiÎÎfi·ı¬¿ ±Î◊˝fl ÁÌ. @·Î¿ı˝ fi˘ÓK›_
»ı ÷ı‹ ÁΛLÁ F›Îflı ¬Ò⁄ ’˛√Ï÷ ¿flı I›Îflı ÁΛLÁ ±fiı
‹ıÏ…¿ ‰E«ı ¬ÎÁ ¤ıÿ flËı÷˘ fi◊Ì.
ÏÁfiı‹ÎÀ˘√˛ÎŒÌ ¿ÿΫ ÷ıfi˘ ÿά·˘ »ı.à
fiÌfl‰ ’_ÕuÎ, ¿ÎÏ‚›Î⁄ÌÕ, ¤Î‰fi√fl; Á‘Ìfl ’Àı· ±fiı Ï‹h΢, ’Îÿfl, Ï….⁄fiÎÁ¿Î_ÃÎ;
±ZΛ ‰Î‚_ÿ, flω ‹ıË÷Î, ∑I‰Ì… ‰ˆWHΉ, ωfl· ⁄˛õ¤|, ‰Õ˘ÿflÎ; ‹Î‘‰Ì ¤|,
√˘ÓÕ·; ÕΘ. ‘Ìflıfi ¿’’flÎ, Ω‹fi√fl; Ïfi¿<_… ±fiı Ï‹·fi ·HÎÎ√Ïfl›Î, Áfl÷; ÏÁÏ©
ÿıÁÎ≥, fi‰ÁÎflÌ; ∞iÎı ±¿⁄flÌ, Á_ÿÌ’ ’fl‹Îfl ÷◊Î Ï‹h΢, ¤Î√˝‰ ¿fiıÏfl›Î,
flÎ…¿˘À; ÕΘ. ¤Î‰ı ¿ÎfiÎ⁄Îfl, ‹ÎHÎΉÿfl; ÕΘ. ËÁ‹¬¤Î≥ ’Àı·, ‹ËıÁÎHÎÎ; Ï‹÷·
‹¿Î‰ÎHÎÎ, ¿ıÿÎflfiÎ◊ ’_ÕuÎ, ∑÷· Âı·÷, ±‹ÿΉÎÿ; ±ÎÏÂÊ ÷◊Î ÁËÎ√ ¤Î·˘ÏÕ›Î,
…ˆfiÌ· ÏhΉıÿÌ, ‹˘Á‹ ±Î«Î›˝, …^fiÎ√œ; ¿S’ı flÎÃ˘Õ, ’Î◊flÌ, Ï….fi‰ÁÎflÌ; ›Ï÷fi
Ï‹jÎÌ, µ¿Î≥; ωøÎL÷ ‹Ëı÷Î, ÏfiÁ√˝ ÏhΉıÿÌ, ‘fi_…› ±fiı √˙fl‰ @›ÎÕÎ, Áfl÷;
ω‹· ’Îflı¬ ÷◊Î Ï‹h΢, ¿fl«ıÏ·›Î; ¿ı›· ÂÎË, fi‰ÁÎflÌ; ‹Ì÷ ’Àı·, ‰·ÁÎÕ;
±_Ï¿÷ ¤|, fiÏÕ±Îÿ; fiıËÎ ·Ì›Î, ¤Ò’ıLƒ ¬Õ¬ÏÕ›Î, ‹K› ’˛ÿıÂ
“ÁŒÎflÌ”fiÎ ‰Î«¿˘fiı ‰‚÷˘ Á‰Î· — ÁÎ⁄fiÎ ŒÌHÎfi˘ V◊Î›Ì ±fiı Á·Î‹÷ flËı÷˘
’fl’˘À˘ ¿S’Ì ·˘. ±Î ’fl’˘À΋Î_ ±Î_÷Ïfl¿ ˉÎfi_ ÿ⁄ÎHÎ ⁄ËÎflfiÌ ¿<ÿfl÷Ì Ë‰ÎfiÎ
ÿ⁄ÎHÎ …ıÀ·_ … ˢ› ¿ı ’»Ì ‰‘ ›Î ±˘»\_ ?à
55
 « fi̷ηfiı CÎÒ_ÀHÎfiÎ
ÿ¬Î‰ÎfiÌ ŒÏfl›Îÿ Ë÷Ì.
⁄ı Õ√·Î_ «Î·Ì ’HÎ
fiˢ÷˘ ¿÷˘, ±ıÀ·ı ÷ıHÎı
ÕΘ. ‹Ëı÷Îfiı ¿LÁSÀ ¿›Î˝.
“±ı¿ fi‰Ì ÿ‰Î fiÌ¿‚Ì »ı.” ÕΘ@Àflı ¿èÎ_.
“⁄Ë ±¿ÁÌfl »ı. ÷‹ÎflÎ ÂflÌfl ’fl ±ıfiÌ
◊˘ÕÌ¿ ±ÎÕ±Áfl ÷˘ ◊Âı, ’HÎ Á_Ï‘‰Î
¿Î›‹fi˘ ‹ÀÌ …Âı. fiÏË÷fl ⁄ÌΩı flV÷˘
⁄Lfiı CÎÒ_ÀHÎı ±Î˜’flıÂfi ¿flΉ‰Îfi˘ »ı.”
“ÁÎw_, ‹fiı ÿ‰Î ±Î’˘.” «fi̷η ⁄˘S›˘.
’_ÿflı¿ Ïÿ‰Á ’»Ì ÷ı ŒflÌ ÕΘ. ‹Ëı÷Î
’ÎÁı √›˘.
“ˉı ¿ı‹ ·Î√ı »ı ?” ÕΘ@Àflı ’Ò»u_.
“±flı, ŒıLÀı„VÀ¿ ! ÿ¬Î‰˘ …flΛ fi◊Ì--
±fiı ËflÌŒflÌ Â¿<_ »\_.” «fi̷ηı ¬ÂÌ
T›@÷ ¿flÌ. “’HÎ ÕΘ@Àfl, ±ı¿ ÷¿·ÌŒ »ı.
ÁÌ‘Ì ·ÌÀÌ‹Î_ «Î·‰_ ‹U¿ı· ’Õı »ı. ÁÌ‘Î
…‰Îfi˘ √‹ı ÷ıÀ·˘ ÀˇÎ› ¿w_, ÷˘ ’HÎ ÕÎ⁄Ì
ÁÎ≥Õı ¿ı …‹HÎÌ ÁÎ≥Õı …÷˘ flË_ »\_.”
“‹ıÓ ÷‹fiı ’Ëı·Î_ … fiˢ÷Î «ı÷T›Î ¿ı
ÿ‰ÎfiÌ ÁÎ≥Õ ≥Œı@À ’HÎ ◊Âı ?” ÕΘ@Àfl
‹Ëı÷Î ⁄˘S›Î.
☺ ¿fl¢ ? (2) »Î’_ ‰Î_«‰Îfi_ «Î· flά¢?
≥Ï÷ËÎÁı fi˘Ó‘ ’fl fi ·Ì‘ı·Î ¿ıÀ·Î¿
›Îÿ√Îfl »ıS·Î ÂOÿ˘ —
à “…·ÿÌ ¤√Ή ! ’λ\_ flıÕ ÏÁBfi·
◊Λ ±ı ’Ëı·Î_ fiÌ¿‚Ì …≥±ı !”
à “±Î flı¿˘ÕÛ ÷˘ÕÌfiı ‹Îflı Ï√fiıÁ ⁄Ò¿‹Î_
fi΋ ·Î‰Ì ÿı‰_ »ı.”
à “‹ı≥fi „V‰« ⁄_‘ »ı fiı ?”
à “⁄Á, ˉı ÿ˘flÕ<_ ÁËı… œÌ·_ ‹Ò¿Ìfiı
¿⁄ÎÀ ‘Ì‹ı ‘Ì‹ı fiÌ«ı ±Î‰‰Î ÿ˘ !”
à “⁄‘Î ‹Âw‹ ¿o≥ {ıflÌ Ë˘÷Î fi◊Ì.”
à “±Î ËıLÕ √˛ıfiıÕfiÌ Ï’fi ¬ıÓE›Î ’»Ì
÷‹ı ¿ıÀ·ı Á‘Ì √HΉÎfi_ ¿Ëı·_, ‹ı…fl ?”
à “¿>÷fl˘ O·ÕËεLÕ Ω÷fi˘ »ı, »÷Î_
¿ı‰˘ ÂÎ_÷ »ı !”
à “…_√· ‰E«ı ±Î ÏÁ_Ë ‹flı·˘ ¿ı‹
’Õu˘ »ı ?”
à “±Î ⁄_√Ì …Q’fi_ ÿ˘flÕ<_ ÁËı… À>_¿<_
ˢ÷ ÷˘ ÁÎw_ Ë÷_, ’HÎ ‰Î_‘˘ fiÏË.”
56
à “÷ÎflÎ …ı‰Î ÷˘ ¿o≥¿ Ωı≥ fiÎA›Î !”
à “±Î ·ıÀVı À Ï’V÷˘·‹Î_ ·˘Ï¿o√ ÏÁVÀ‹
»ı, …\±˘.”
à “‰ÎCÎHÎfiÎ_ ⁄E«Î_ ±ËŸ »ı, ’HÎ ‰ÎCÎHÎ
¿ı‹ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ?”
à “Ë‰ı ΩıΩı, ˢÓ...”
☺
÷Î…ı÷flfiÎ ‰ˆiÎÎÏfi¿ Á_¢‘fi ±fiÁÎfl
‹ÎHÎÁ ±Î¬Î Ïÿ‰Á‹Î_ …ı ¬˘flο ·ı
÷ı‹Î_fi˘ Œ@÷ ±ı¿ I≤÷Ì›Î_ ¬˘flο ÷ıfiı
∞‰÷˘ flά‰Î‹Î_ ¿Î‹ ·Î√ı »ı. ⁄Î¿Ì flËı÷˘
⁄ı I≤÷Ì›Î_ ¬˘flο ’HÎ ÁΉ ±ı‚ı …÷˘
fi◊Ì. ±Î ¬˘flο ËıS◊ @·⁄fiÎ ‹ÎÏ·¿˘fiı,
ÕΛıÏÀo√fiÎ ¿LÁSÀLÀ˘fiı ÷◊Î ÕΘ@Àfl˘fiı
∞‰÷Î flάı »ı.
☺
·ÎˢflfiÌ V¿>·‹Î_ ωzÎ◊a±˘fiı ±Î≥.
@›Ò. ÀıVÀ ‰¬÷ı ’һΛı·˘ Á‰Î· — “±ı¿
÷‚Ή‹Î_ …fifl· ‹Âfl˝Œ ±fiı F›˘…˝
ÕOS›. ⁄ Á΋ÀÎ Õ>⁄Ì flèÎΠˢ› ±fiı
⁄ı‹Î_◊Ì ±ı¿fiı … ÷‹ı ⁄«Î‰Ì ¿˘ ÷ı‹ ˢ
÷˘ fiÌ«ıfiÎ ⁄ı‹Î_◊Ì ¿›Î ±Î˜MÂfifiı ’Á_ÿ√Ì
±Î’¢? (1) Ï¿fiÎflı ⁄ıÃÎ ÷‹Î¢ Ωı›Î
☺
≥flο‹Î_ ±‹ıÏfl¿fi ÁˆL›fiÌ ËÎ…flÌfi˘
ωfl˘‘ ¿fl÷Î ÿı¬Î‰¿Îfl˘fi_ À˘‚_ TËÎ≥À
ËεÁ ’ÎÁı …‹Î ◊›_ ±fiı ÁÒh΢E«Îfl˘
¿fl‰Î ·ÎB›_ I›Îflı F›˘…˝ ÕOS›. ⁄Â
‘Ò±Î_’Ò±Î_ ◊÷Î ⁄ËÎfl ±ÎT›Î. Át΋
ËÁıfifiÎ …\S‹Ì ÂÎÁfi ’»Ì ±‹ıÏfl¿Î±ı
≥flο‹Î_ ¿ı‰Ì ·˘¿ÂÎËÌ ±ÎHÎÌ »ı ÷ıfi˘
ÿά·˘ ±Î’÷Î ÷ı‹HÎı ¿èÎ_ — “±Î’¬ÿ
Át΋fiÎ flÎ…‹Î_ jÎ̱˘ ’HÎ ’vÊ˘fiÌ
√·Î‹ Ë÷Ì. ’Ï÷ ±Î√‚ «Î·ı I›Îflı
’λ‚ ÿ˘fl‰Î÷Ì ’Ifi̱ı ±˘»Î‹Î_ ±˘»\_
10 ŒÌÀfi_ ±_÷fl flά‰_ ’Õ÷_ Ë÷_. ˉı
·˘¿ÂÎËÌ ≥flο‹Î_ jÎ̱˘ ‹˘¬flı flËÌfiı
«Î·÷Ì Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ω«Îfl˘ ¿ı ±ÎÀ·_
øÎ_Ï÷¿ÎflÌ ’Ïfl‰÷˝fi Âıfiı ¿ÎflHÎı ±ÎT›_ ?”
À˘‚΋Î_◊Ì ±‰Î… Á_¤‚Λ˘ — “…‹ÌfifiÌ
Áfl_√˘fiı ¿ÎflHÎı.”à
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006

jflJ6]+ ;fzsl8 5fz jflh/lgfl xff[8:[;8 ;foz
ÕΛÎ√˛Î‹‹Î_ Start ±fiı End ÂOÿ Ωı›Î ’»Ì ±ı
‰Î÷fi˘ ¬·ÎÁ˘ ÷˘ ΩHÎı ’Ëı·Ì fi…flı … ‹‚Ì flËı ¿ı
’{· ¤·¤·Î‹HÎÌfiÌ »ı. ’ÏflHÎ΋ı ¤·¤·Î‹HÎÌfiÌ
Á΋ÎL› ’{· ¿fl÷Î_ ±ËŸfiÌ ’{· ÂÌ flÌ÷ı …\ÿÌ ’Õı »ı
±ıfi˘ A›Î· ’fl⁄Îfl˘ … ±Î’Ì ÿ≥±ı.
fiÌ«ıfiÎ flı¬Î_¿fifiı «Îˢ ÷˘ Áfl¿ÌÀ ÕΛÎ√˛Î‹ ¿ËÌ
¿˘ ¿ı …ı‹Î_ ωz÷’˛‰ÎË ’˘Ï{ÏÀ‰-fiı√ıÏÀ‰-’˘Ï{ÏÀ‰-
fiı√ıÏÀ‰... ±ı flÌ÷ı ÁŒfl ¬ıÕı »ı. Start ‰Î‚Î »ıÕı◊Ì
¿flLÀ ‰Ëı÷˘ ‹Ò¿Î› ±ı ’»Ì End Á‘Ì ’ˢӫ‰Î ‹ÎÀı
¿flLÀı ¬ıÕ‰˘ ’Õ÷˘ À>_¿Î‹Î_ À>_¿Îı ’˛‰ÎÁ‹Î√˝ ¿›˘ ? …‰Î⁄
¢‘÷Ì ‰¬÷ı “À>_¿Î‹Î_ À>_¿˘” ±ı ÂOÿ …flÎ ±LÕfl·Î≥fi
¿flÌfiı ‰Î_«Ωı.à
;fjf/[ gfLc4 vfjf/[ 5ff8[ rf0fjftff+ L;fugf,;f
’ÎÀfi√fl ÏÿSËÌ‹Î_ ‹ıÀˇ˘ flı·fi_ ¿Î‹¿Î… Ωıfl¢fl‹Î_
«Î·÷_ Ë÷_ ±ı ‰¬÷fiÌ ‰Î÷ »ı. ‹ıÀˇ˘fiÎ ’ÎÀÎ Ï⁄»Î‰‰Î
‹ÎÀı Q›ÏfiÏÁ’· ¿˘’˘˝flıÂfiı ÃıflÃıfl ¬˘ÿ¿Î‹ ¿flÎT›_ Ë÷_,
±ıÀ·ı flV÷Î ’fl Ëo¿Îfl÷Î ‰ÎËfi˘fiı ¤Îflı ±√‰Õ ’Õ÷Ì
Ë÷Ì. ‰Î_¿Î«Ò_¿Î flV÷ı ÷ı‹HÎı ’˛‰ÎÁ ¿fl‰˘ ’Õ÷˘ Ë÷˘--
±fiı ÷ı ±_√ıfiÌ ÿ˘fl‰HÎÌ ‹ÎÀı ¿˘’˘˝flıÂfiı Ãı¿Ãı¿ÎHÎı ÀˇÎÏŒ¿
’˘·ÌÁ˘fiı ¬ÕÎ ¿fl‰Î ’Õ÷Î Ë÷Î. ¬˘ÿ¿Î‹fi_ ¿Î›˝ ·Î_⁄˘
‰¬÷ «ÎS›_ I›Îflı ±ı¿ ¤ıΩ⁄Î…ı ›„@÷ ·ÕÎ‰Ì ±fiı
‰ÎËfi˘fiı ÏÿÂ΋Î√˝fiÌ ÿ˘fl‰HÎÌ ±Î’÷Î_ ËıLÕ ÁÎ≥fi ‰Î‚Î_
’ÎÏÀ›Î_ F›Î_ I›Î_ ¬˘ÕÎ‰Ì ÿÌ‘Î_. ÀˇÎÏŒ¿ ’˘·ÌÁfi_ ¿Î‹
÷ıHÎı ÁËı·_ ¿flÌ ±ÎM›_. ‹ıÀˇ˘ flı· ‹ÎÀıfi_ ¿Î›˝ F›Î_ ·Î_⁄˘
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
Á‹› «ÎS›_ ±ı‰Î ±ı¿ ωV÷Îflfi˘ ÕΛÎ√˛Î‹ »ı¿ fiÌ«ı
…\±˘. ‰ÎËfi˘fiı …ı ÷ı ÏÿÂ΋Î_ ±Î√‚ ‰‘‰ÎfiÌ ÁÒ«fiÎ
±Î’÷Ì ÏfiÂÎfi̱˘ ÷ı‹Î_ ÿÂν‰Ì »ı. ±Î ÏfiÂÎfi̱˘fiı
ÁΈ ‰ÎËfi«Î·¿˘±ı ±fiÁ›Î˝, ±ıÀ·ı ¿Î‹ ÁËı·_ ⁄L›_.
ÏÿSË̉ÎÁ̱˘ ‹ÎÀı ÁËı·Î ⁄fiı·Î ¿Î‹fiı ˉı ‰Î«¿˘
‹ÎÀı …flÎ ‹U¿ı· ⁄fiÎ‰Ì ÿ≥±ı ÷˘ ¿ı‹ ? ±ı¿ fiÎfi¿ÕÌ
Âfl÷ µ‹ıflÌfiı Ï√˛ÕfiÌ «˘À·Ì ‹_÷fl‰Î ÏÁ‰Î› ⁄Ì…\_ ¿Â_
±ı ‹ÎÀı ¿fl‰_ ’Õı ÷ı‹ fi◊Ì. ‰Î_«˘ …flÎ.
’Î_« ⁄Λ ’Î_«fiÌ Ï√˛Õ‹Î_ ¿<· 25 ¬ÎfiÎ_ »ı. ‰Î«¿˘±ı
’ı„LÁ· ‰Õı ÿflı¿ ¬ÎfiÎfi˘ ‹ÎhÎ ±ı¿ ‰¬÷ ’˛‰ÎÁ ¿fl‰Îfi˘
»ı--±fiı ’˛‰ÎÁ ‰¬÷ı ËÎ◊fiÌ ÏfiÂÎfi̱˘fiı ±fiÁfl‰Îfi_
»ı. ±·⁄kÎ, ÁΉ …\ÿÌ flÌ÷ı ! ¿˘≥ ±ı¿ ¬Îfi΋Î_ ’˛‰ıÂ
¿›Î˝ ’»Ì Ωı ÷ıfiÌ ±Õ˘±Õfi_ ¬Îfi_ ÁÎ‹Ì ÷flŒ ±Î_√‚Ì
«Ÿ‘÷_ ˢ› ÷˘ ±ı flV÷ı ±Î√‚ ‰‘Ì Â¿Î÷_ fi◊Ì. ‰Î÷fiı
‰‘ V’WÀ ⁄fiΉ÷_ flı¬Î_¿fi
…‹HÎÌ ÷flŒ …\±˘. ÕÎ⁄Ì
÷flŒ ÁΈ◊Ì fiÌ«ıfiÎ ¬ÎfiÎ◊Ì
’˛‰ÎÁ Âw ¿flΛ˘ »ı, ’fl_÷
…‹HÎÌ ÷flŒ 7 ÏfiÂÎfiÌ-
‰Î‚Î ¬Îfi΋Î_ …‰Î÷_ fi◊Ì.
’ÏflHÎ΋ı µ’flfiÎ ¬Îfi΋Î_
…‰_ ’Õu_ »ı. ±ËŸ◊Ì …‹HÎÌ ÷flŒ ‰Y›Î ’»Ì ‰‘ ±ı¿
¬Îfi_ …‹HÎı …‰_ Â@› fi◊Ì, ¿ı‹ ¿ı ±ı ¬ÎfiÎfiÌ ⁄flÎ⁄fl
Á΋ı 7fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ±ÎÕÌ ±Î‰ı »ı. ±Î‹ ’˛‰ÎÁ ‰‘
±ı¿ VÀı’ µ’fl ¬ıÕ‰˘ ’Õu˘ »ı. ±Î√Î‹Ì VÀı’fi˘ ’HÎ
±P›ÎÁ ¿fl˘ ±fiı ’»Ì fiÌ«ıfiÌ Ï√˛ÕfiÎ ÿflı¿ ¬ÎfiÎfiÎı
(‹ÎhÎ 1 ‰¬÷) ±ÎÕÌ-∂¤Ì ·ÌÀÌ‹Î_ ’˛‰ÎÁ ¬ıÕÌ ⁄÷Ή˘.
’˛‰ÎÁ √‹ı I›Î_◊Ì ±Îfl_¤˘ ±fiı √‹ı I›Î_ ’Òfl˘ ¿fl˘.à
57

af[ vf{LtfcfL;fs jfgfV0[ O vf[s ;f]5fzof;84 aflG ;,ff[yf
Ïø¿ıÀfiÌ ‰fi-Õı ≥LÀflfiıÂfi· ‹ı«˘fiÎ ’E«ÌÁı¿ ‰Ê˝
·Î_⁄Î ≥Ï÷ËÎÁfiı ÷Î…ı÷fl‹Î_ ‹Î«˝ 12, 2006 fiÎ Ïÿ‰Áı
ÿÏZÎHÎ ±ÎÏ¡¿ÎfiÎ ΩıËÎÏfiÁ⁄√˝ ¬Î÷ı fl‹Î›ı·Ì ‹ı«ı
⁄ÿ·Ì fiÎA›˘. µ’flε’flÌ hÎHÎ flı¿˘Õ˚˝{ ÷ÒÀuÎ ±fiı hÎHÎı›
⁄ıÏÀo√fiÎ Ë÷Î. ±Î˜VÀˇıÏ·›Î±ı ’Ëı·Î ÿÏZÎHÎ ±ÎÏ¡¿ÎfiÎ
⁄˘·fl˘ Á΋ı fl‹÷Ì ‰¬÷ı 434 flfi ŒÀ¿ÎflÌ 1996 fiÎ
‰SÕÛ ¿’‹Î_ ¿ıL›Î ωw© lÌ ·_¿ÎfiÎ ’Î_« ω¿ıÀı 398
flfifiÎ ¿ÌÏ÷˝‹Îfifiı {Î_¬˘ ’ÎÕÌ ÿÌ‘˘. ±Î …_√Ì À˘À·fi_
‹fi˘‰ˆiÎÎÏfi¿ ÿ⁄ÎHÎ ¤·¤·Ì ÀÌ‹fiÎ …\VÁÎfiı ±˘√΂Ì
fiάı, »÷Î_ ÿÏZÎHÎ ±ÎÏ¡¿ÎfiÎ ⁄ıÀ˚Á‹ıfi˘±ı ’«ÎÁ
±˘‰fl˘‹Î_ fi‰ ω¿ıÀı 438 flfi ¬ıÓ«Ì ¿ÎœÌ ±Î˜VÀˇıÏ·›ÎfiÎ
‰SÕÛ flı¿˘ÕÛfiı Ïÿ‰Á ’Òfl˘ ◊÷Î ’Ëı·Î_ ±ÎµÀÕıÀıÕ ¿flÌ
‹Ò@›˘. ±Î ‰fi-Õı ≥LÀflfiıÂfi·‹Î_ Á΋ÁÎ‹Ì ≥·ı‰fi˘±ı
¿<· 872 flfi ¬Õ@›Î ±ı hÎÌΩı ‰SÕÛ flı¿˘ÕÛ Ë÷˘. √HÎΉ‰Î
ˢ› ÷˘ ⁄ıÏÀo√fiı ±fi·ZÎÌ ÿ…˝ ◊›ı·Î ¿ıÀ·Î¿ ‰‘
¿ÌÏ÷˝‹Îfi˘ ’HÎ ÀÎ_¿Ì ¿̱ı--…ı‹
¿ı ±Î˜VÀˇıÏ·›Îfi˘ 8.84 fi˘ flfi flıÀ
‰fi-ÕıfiÌ ÷‰Îfl̬‹Î_ ±ΩıÕ Ë÷˘.
±Î˜VÀˇıÏ·›ÎfiÎ ⁄˘·fl Ï‹¿ ·≥Á
’ÎÁı◊Ì 10 ±˘‰fl˘‹Î_ 113 flfi
¬_ ¬ ı fl Ì ·ı ‰ ΛΠ±ı ’HÎ fi‰˘
ωrωø‹ Ë÷˘.
±Î ⁄‘Πωø‹˘ ±ı À ·Î ‹ÎÀı
V◊’ΛΠ¿ı ⁄ı Ï Ào √ fiÎ ‹Î‹·ı
ΩıËÎÏfiÁ⁄√˝fiÌ ‹ı« ¤Ò÷¿Î‚‹Î_
fl‹Î›ı·Ì ÿflı¿ ‰fi-Õı ¿fl÷Î_ ‰ı√Ì·Ì
Ë÷Ì. ¬ÎÁ ÷˘ ÿÏZÎHÎ ±ÎÏ¡¿ÎfiÌ ÀÌ‹ı
±ÎÁ‹ÎfiÌ ·Z›Î_¿fiı ±˘‚_√Ì …‰Îfi˘
’Õ¿Îfl {ÌS›˘, ‹ÎÀı 8.73 fiÎ ±ı‰flı…
flfi flıÀ ÁÎ◊ı ±Î¬Ì ‹ı« Á’flŒÎVÀ
⁄fiÌ. ΩL›±ÎflÌ 5, 1975 ◊Ì Âw
¿flÌfiı »ıS·Î_ ’Î_hÎÌÁ ‰Ê˘˝‹Î_ fl‹Î›ı·Ì ⁄Ì∞ ÿflı¿ ‰fi-Õı
{Õ’fiÌ º„WÀ±ı ΩıËÎÏfiÁ⁄√˝fiÌ ‹ı« ’ÎÁı ÏŒyÌ …HÎΛ,
±ıÀ·ı ŒÎVÀ Œ˘fl‰ÕÛ √Ï÷ Áfl¬Î‰‰Îfi_ ’Õ÷_ ‹Ò¿Ì ±ı
‰fi-Õı ‹ı«fiÌ ›Îÿ ±ËŸ ÷Î∞ ¿fl‰Î …ı‰Ì »ı ¿ı …ıHÎı V·Î˜
‹˘Âfi ‹ÎÀı fi΋ ¿Îœu_ Ë÷_. Ïø¿ıÀ¢¬Ìfi˘fiı Àˇı…ıÕÌfi˘
±fiı ¿˘‹ıÕÌfi˘ À<-≥fi-‰fi ±ÎV‰Îÿ ’HÎ ¿flÎT›˘ Ë÷˘.
µ’flÎ_÷ ÷ı‹Î_ ÁÎw_ ±ı‰_ ÁV’ıLÁ ’HÎ Ë÷_.
’˛Á_√ ±Î‹ ⁄L›˘. ∫B·ıLÕfiÌ ΩHÎÌ÷Ì ‰Ì‹Î ¿o’fiÌ
’˛Õı„L›· ±ıU›˘flLÁı 1975 ‹Î_ Ïø¿ıÀ fl‹÷Î ±√˛√H›
58
ÿı¢ ‰E«ı Ï·Ï‹ÀıÕ ±˘‰flfiÌ ‰SÕÛ ¿’ V’‘ν 1,00,000
’εLÕ ±Î’Ìfiı V’˘LÁfl ¿flÌ Ë÷Ì. ±Î_÷flflÎWÀˇÌ› Ïø¿ıÀfi˘
÷ı ’˛◊‹ ‰SÕÛ ¿’ Ë÷˘. ∫B·ıLÕfiÎ ’˛ıZο˘ ’Î_« Ïÿ‰Á
Á‘Ì ·_⁄Î÷Ì ÀıVÀ ‹ı«˘◊Ì ¿oÀÎY›Î Ë÷Î; ≥LVÀLÀ Ïfl{SÀ
·Î‰÷Ì Ï…·ıÀ ¿’ …ı‰Ì ±ı¿ Ïÿ‰ÁÌ› ‹ı«˘ Ωı‰Îfi_ ÷ı±˘
‰‘ ’Á_ÿ ¿fl÷Î Ë÷Î. ’˛Õı„L›·fiÌ ‰SÕÛ ¿’ ‹ı«˘fi_
Œ˘‹ı˝À ’HÎ ±ı … ‹ı«˘ ±fiÁÎfl CÎՉ΋Î_ ±ÎT›_ Ë÷_.
Á΋ÁÎ‹Ì ÀÌ‹˘ ‹ÎÀı fiyÌ ◊›ı·˘ ±˘‰fl˘fi˘ Ï·Ï‹ÀıÕ
@‰Î˜ÀÎ ËηfiÌ …ı‹ 50 fi˘ fiÏË, ’HÎ 60 fi˘ Ë÷˘.
±Î˜√VÀ, 1975 ‹Î_ V’‘νfiÎ ’˛◊‹ Ïÿ‰Áı ·˘Õ˚˝{ ¬Î÷ı
∫B·ıLÕfiÌ V’ıU›ÎÏ·VÀ ÀÌ‹ Á΋ı ¤Îfl÷Ì› ≥·ı‰fi
‹ıÿÎfi‹Î_ µ÷flÌ. ±√ε ÀıVÀ ÏÁÏfl{‹Î_ ∫B·ıLÕfiı ÷◊Î
‰ıVÀ ≥„LÕ{fiı ’HÎ ËflÎ‰Ì «Ò¿ı·Î ¤Îfl÷Ì›˘fiı ‹›Î˝Ïÿ÷
±˘‰fl˘fiÌ ‹ı«˘ fl‹‰Îfi˘ ¬ÎÁ ‹ËΉfl˘ fi Ë÷˘, ±ıÀ·ı
’˘÷ÎfiÌ ÀÌ‹fi_ √Ãfi ¿fl‰Î‹Î_ ’HÎ ¿ıMÀfi ‰ıÓ¿ÀflÎCΉfi
¿ÿΫ ⁄ÌΩ ÿı¢fiı ±fiÁ›˘˝ Ë÷˘. „V’fifl Ï⁄ÂfiÏÁ_Ë
⁄ıÿÌfiı ÷ıHÎı ’Õ÷˘ ‹Ò@›˘, ¿ı‹ ¿ı „V’fifl˘ ÷ı …‹Îfi΋Î_
ÀÎ_√ÎfiÎ C΢ÕÎ ·ı¬Î÷Î Ë÷Î ±fiı ‰fi-Õı ‹ı«˘
Õ⁄a flıÁ √HÎÎ÷Ì Ë÷Ì. (∫B·ıLÕı ’HÎ ÷ıfiÎ
VÀÎfl ·ı√ „V’fifl Õıflı¿ ±LÕfl‰ÒÕfiı ÀÌ‹‹Î_
fiˢ÷˘ ·Ì‘˘.) ‰ıÓ¿Àı «Îfl Ï‹ÏÕ›‹ ŒÎVÀ
⁄˘·fl˘fiı ’Á_ÿ ¿›Î˝ Ë÷Î — ‹ÿfi ·Î·,
¿flÁfi CÎΉflÌ, ‹˘ÏËLÿfl ±‹flfiÎ◊ ÷◊Î
±ÎÏ⁄ÿ ±·Ì.
∫B·ıLÕı À˘Á ∞÷Ìfiı ⁄ıÏÀo√ ·Ì‘Ì. ‹ÿfi
·Î· ÁÏË÷ ±ı¿ı› √˘·_ÿÎ…fiÌ ⁄˘Ï·_√‹Î_
Õo¬ fiˢ÷˘, ‹ÎÀı ∫B·ıLÕfiÎ Á·Î‹Ì
⁄ıÀ˚Á‹ıfi˘ ±˘‰flÿÌà ÁflıflΠ’Î_« flfi
·ı÷Î √›Î ±fiı ·L« ’Ëı·Î_ ÷˘ ÕıÏfiÁ
±ıÏ‹Áı ’˘÷Îfi˘ T›„@÷√÷ V¿˘fl 98 Á‘Ì
’ˢӫÎÕÌ ÿÌ‘˘. ⁄Ì∞ ω¿ıÀ ‹ÎÀı ÷ıHÎı
±fiı ¿Ì◊ Œ˚·ı«flı 176 flfifiÌ ¤Î√ÌÿÎflÌ
fi˘Ó‘ÎT›Î ’»Ì ⁄ı› …HÎÎ ±ÎµÀ ◊›Î I›Îflı
‹Î≥¿ ÕıfiıÁı ±fiı ÏøÁ ±Î˜SÕı ¤Îfl÷fiÌ »ıS·Ì 10
±˘‰fl˘‹Î_ 86 flfi ŒÀ¿Î›Î˝. ≥Ïfi_BÁfiÌ Á‹Î„M÷ ‰¬÷ı
∫B·ıLÕfi˘ V¿˘fl Œ@÷ 4 ω¿ıÀfiÎ ¤˘√ı 334 flfifi˘
Ë÷˘. ±Î˜VÀˇıÏ·›Î±ı √›ı ‹ÏËfiı ΩıËÎÏfiÁ⁄√˝‹Î_ ÿÏZÎHÎ
±ÎÏ¡¿ÎfiÌ ÀÌ‹fiı ±Î’ı·Î ·Z›Î_¿ ¿fl÷Î_ 100 flfi ±˘»Î,
‹ÎÀı ¤Îfl÷fi˘ ±ı¿Îÿ fỉÕı·˘ ⁄ıÀ˚Á‹ıfi ’HÎ Ωı
ŒÀ¿Î⁄Î∞±ı «ÕÌfiı 5.58 fiÎ ±Î„V¿o√ flıÀfiı fiÌ«˘ ·Î‰Ì
¿ı ÷˘ ‹ı« ∞÷‰Îfi_ ±Â@› fi Ë÷_. Ï·Ï‹ÀıÕ ±˘‰fl˘fi˘
@‰Î˜ÀÎ 50 fiı ⁄ÿ·ı 60 ˢ› I›Îflı ⁄εLÕˇÌ ±fiı ÏÁ@Áfl
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
 ‹ÎÀı ⁄ıÀÁ
˚ ‹ıfifiı ¿‹Ωıfl ÿÕÎ ’Á_ÿ ¿fl‰ÎfiÌ ÷¿˘ ’˛‹ÎH΋Î_
‰‘ ‹‚ı ±ı ’HÎ ÿı¬Ì÷Ì ‰Î÷ Ë÷Ì.
Á˙◊Ì fỉÕı·˘ ⁄ıÀ˚Á‹ıfi ¿˘HÎ Ë÷˘ ? ⁄ı¿ ÁÏfi·
√ΉV¿fl Ë÷˘. ‰ıVÀ ≥„LÕ{fiÎ ‹Î≥¿· ˢ„SÕo√fiı ÷ı‹…
±ıLÕÌ fl˘⁄ÀÛ˚Áfiı ÷ıHÎı ¿ÿÌ √HÎ¿Î›Î˝ fi Ë÷Î, ’HÎ ·˘Õ˚˝{fiÎ
‹ıÿÎfi ’fl Fˢfi Vfi˘, F›˘ŒÛ ±Îfi˘˝SÕ ÷◊Î ÏøÁ ±Î˜SÕ
…ı‰Î ±˘»Î {Õ’Ì ⁄˘·fl˘ Á΋ı ÷ıfiı ⁄ıÀ ŒÀ¿Îfl‰Îfi_
±Î‚Á «Õu_ ±fiı ’Ò_»Ï՛Π⁄ıÀ˚Á‹ıfi ÷flÌ¿ı ΩHÎı »ıS·Ì
ω¿ıÀ Ω‚‰‰ÎfiÌ Ë˘› ÷ı‹ M·ı≥Õ ÏÁ‰Î›fiÎ ⁄‘Î ŒÀ¿Î
‹Î_ÕÌ ‰ÎY›Î. √ΉV¿fl ‰fi-Õıfiı ⁄ÿ·ı ÀıVÀ ‹ı«fiÌ VÀÎ≥·ı
flQ›˘ ±ı‹ ’HÎ ¿Ëı‰Î› fiÏË, ¿ÎflHÎ ¿ı ÀıVÀ‹Î_ ÷ıfi_ V¿˘Ïfl_√
¿ÿÌ ±ÎÀ·_ ‹_◊fl‰ı√Ì flèÎ_ fi Ë÷_. Ïø¿ıÀfiÎ ’˛◊‹ ‰SÕÛ
¿’fiÎ ’˛◊‹ Ïÿ‰ÁfiÌ ‹ı«‹Î_ ÀıVÀ ¿fl÷Î_ ‰‘ flÁοÁÌ
Ωı‰ÎfiÌ ±’ıZÎÎ ÁÎ◊ı ’˛ıZο˘ ¿·Î¿ı¿ ’»Ì ±¿‚ΉÎ
·ÎB›Î. «_ÿfiC΢ √ΉV¿fl ÷ı‹fi˘ ‹ÒÕ ¬flÎ⁄ ¿flÌ flè΢
Ë÷˘. ⁄ÌΩı ’˘H΢ ¿·Î¿ ‰ÌI›Î ’»Ì ¿ıÀ·Î¿ ’˛ıZο˘ ‹ıÿÎfi
’fl ‘ÁÌ √›Î. ’˘·ÌÁı ÷ı‹fiı ±À¿Î‰‰Îfi˘ ’˛›ÎÁ ¿›˘˝
I›Îflı ‹äıÕ Ω‹Ì. (±ı¿ …HÎı ’˘·ÌÁ ¿˘LVÀı⁄·fiı ‹y˘
·√Î‰Ì » ‹ÏËfiÎfiÌ …ı·ÁΩ ‰Ë˘flÌ
·Ì‘Ì.) ±Î ’˛ıZο˘ √ΉV¿flfiı ¿ÿΫ
V¿˘Ïfl_√ flıÀ ‰‘Îfl‰Îfi_ ¿Ëı‰Î ‹Î√÷Î Ë÷Î
±√fl ÷˘ ±’ÂOÿ˘ ‰Õı ÷ıfiı fi‰Î…‰Î
‹Î√÷Î Ë÷Î, ’HÎ ÷ıfiı ·Ì‘ı √ΉV¿flfiÌ
“⁄S·ı⁄Î∞”‹Î_ Œfl¿ ’Õu˘ fiÏË.
’ıωϷ›fi‹Î_ ⁄ıÃı·Î ¿ıMÀfi ‰ıÓ¿ÀflÎCΉfiı
hÎHÎ ¿ı «Îfl ‰¬÷ ¿ËıHÎ ‹˘¿·Ì ÷ıfiı
V¿˘Ïfl_√ {Õ’Ì ⁄fiΉ‰Î …HÎÎT›_, ’fl_÷
±ı ÁÒ«fiÎfiÌ ’HÎ ¿ÂÌ ±Áfl fiÏË. ‹ı«fiÌ
¿˘‹ıLÀˇÌ Á_¤‚Ή÷Î ÏfiflÌZο˘ ±ı¿‹ı¿fiı
’Ò»‰Î ·ÎB›Î ¿ı ‹›Î˝Ïÿ÷ ±˘‰fl˘fiÌ ±fiı
÷ı ’HÎ ‰SÕÛ ¿’ …ı‰Ì ‹Ëk‰fiÌ V’‘ν‹Î_
’˛I›ı¿ Ï‹ÏfiÀ F›Î_ √HÎÎ÷Ì Ë˘› I›Î_
¿·Î¿fiÎ ÁflıflΠ10 flfi fi˘Ó‘ΉÌfiı
√ΉV¿fl ±Î¬flı Â_ ÏÁ© ¿fl‰Î ‹Î√÷˘
Ë÷˘ ? ±Îø‹¿ ⁄ıÏÀo√ ¿fl‰Î …÷Î_ ±˘»Î
flfiı ÷ı ±ÎµÀ ◊Λ ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÌ ¿ÎflÏ¿ÿa
Ωı¬‹Î› ÷ı‹ fi Ë÷Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı ÀÌ‹‹Î_
÷ıfi_ V◊Îfi ±_Â‹Îfi √Λ¿‰ÎÕ ±fiı
Ï⁄˛…ı ’Àı· …ı‰Î ⁄ıÀ˚Á‹ıfi˘ ¿fl÷Î_ ÷˘
’ο<_ Ë÷_. ±ı¿fiÎ◊ ÁÎı·¿fl Ωı ÀÌ‹‹Î_
±˘’Ïfi_√ ⁄ıÀ˚Á‹ıfi ÷flÌ¿ı ±Ïfi‰Î›˝ ˢ›
÷˘ √ΉV¿fl ¿ı‹ fiÏË ? ±Î Ï·À·
“ÁŒÎflÌ” á ±ıÏ’˛·, 2006
‹ÎVÀflfiÌ ∞‰fi¿◊Î ‰Ê˘˝ ’»Ì …ıHÎı The Record-break-
ing Sunil Gavaskar fi΋fiÎ ’V÷¿‹Î_ ±Î·ı¬Ì ±ı
≥.ÕÌ. @·Î¿ı˝ ±ı‰Ì “Ï◊±flÌ” fl…^ ¿flÌ ¿ı √ΉV¿fl ’˘÷ÎfiÌ
fl‹÷ ±I›_÷ ¿o√΂ ˢ‰Îfi_ ΩHÎ÷˘ Ë÷˘, ’HÎ ⁄ıÏÀo√
’flfi˘ “‹ıÏ…¿ À«” ±ı¿Î±ı¿ √‹ÎT›Î ’»Ì ±ı „V◊Ï÷‹Î_◊Ì
⁄ËÎfl fiÌ¿‚Ì Â¿÷˘ fi Ë÷˘. ±ÎµÀ ◊‰ÎfiÌ ¿˘Ï ’HÎ
÷ıHÎı ¿flÌ Ë˘› ÷˘ ¿Ëı‰Î› fiÏË, ¿ÎflHÎ ¿ı ≥. ÕÌ. @·Î¿Û
·¬ı »ı ÷ı‹ √ΉV¿flı hÎHÎ ±ÎÁÎfi ¿ı« ±ÎM›Î Ë÷Î ±fiı
hÎHÎı› Õˇ˘’ ¿flΛΠË÷Î. ∫B·ıLÕfiÎ ÏŒSÕfl˘±ı ΩHÎÌ⁄Ò{Ìfiı
÷ı …÷Î ¿›Î˝, …ı◊Ì ¤Îfl÷fiı ’flÎ…› ÷flŒ ÿ˘flÌ …÷Ì
Ï·À· ‹ÎVÀflfiÌ V·Î˜ ‹˘Âfi ≥Ïfi_BÁ ·Î_⁄Ì «Î·ı!
ÁÎ«Ì ‰Î÷ …ı ˢ› ÷ı, ’HÎ ‹˘ÕÌ ÁÎ_…ı 7—30 ‰ÎB›ı
‹ı«fiÌ ’ÒHÎνËÒÏ÷ Á‘Ì fi˘À ±ÎµÀ flËı·Î ±fiı Œ@÷ 36
flfi ‹ÎÀı ·√¤√ ÁÎÕÎ hÎHÎ ¿·Î¿ …ıÀ·˘ Á‹› ⁄fl⁄Îÿ
¿flÌ «Ò¿ı·Î ÁÏfi· √ΉV¿flfi˘ V·Î˜ ‹˘Âfi ÿΉ ¤Îfl÷
‹ÎÀı V·Î˜ ’˘≥{fi ÁÎÏ⁄÷ ◊›˘. ÁÎ÷ ω¿ıÀ˘ ±¿⁄_‘
Ë÷Ì, »÷Î_ V¿˘fl ⁄˘ÕÛ ’fl ‹ÎhÎ 132 flfi ⁄˘·÷Î Ë÷Î.
‰SÕÛ ¿’fiÌ ±ı ’Ëı·Ì … ‹ı« 202 flfiı ËÎflÌ ¤Îfl÷ı
⁄ÿ÷fl ’flÎ…›fi˘ ±ı‰˘ flı¿˘ÕÛ fi˘Ó‘ÎT›˘
¿ı …ı ‰Ê˘˝ Á‘Ì ÷ÒÀı ±ı‹ fi Ë÷˘. ±Î
‹ı« ’»Ì ÷fl÷fiÌ ⁄Ì∞ ‰SÕÛ ¿’
‹ı«‹Î_ ÷ıHÎı Ωı ¿ı ±Îà ‰Ê˝ Á‘Ì
Á‰˘˝k΋ ω…›fi˘ ’HΠωø‹ Ïø¿ıÀfiÌ
÷‰Îfl̬‹Î_ ÿ…˝ ¿flÎT›˘. ±Î ’flÎø‹
⁄Ë e·Î‰Î …ı‰_ ÷˘ fi Ë÷_, ¿ÎflHÎ ¿ı
¤Îfl÷ Á΋ı 10 ω¿ıÀı ËÎflı·Ì ÀÌ‹
ÿÒÏ‘›Î ÿÎ_÷‰Î‚Ì ’Ò‰˝ ±ÎÏ¡¿ÎfiÌ Ë÷Ì.
±Î‹ »÷Î_ ±ı À · _ fi˘Ó ‘ ‰ _ ’Õı ¿ı
√ΉV¿flı ±ı ‹ı«‹Î_ 60 fiı ⁄ÿ·ı 30
¿fl÷Î_ ’HÎ ±˘»Ì ±˘‰fl˘ ¬ı·Ìfiı 65
flfifi˘ ±ÎÿflHÎÌ› V¿˘fl ¿›˘˝ Ë÷˘.
1975 fiÌ ‰SÕÛ ¿’ V’‘ν ’ÒflÌ ◊›Î
’»Ì ¤Îfl÷fiÎ Ïø¿ıÀ ¿LÀˇ˘· ⁄˘Õı˝
·˘Õ˚{
˝ fiÎ ‹ıÿÎfi ’fl √ΉV¿flı ÿά‰ı·Ì
√Θ-V·Î˜ ⁄ıÏÀo√ ±_√ı ÷’ÎÁ ÁÏ‹Ï÷
fiÌ‹Ì, ’HÎ ·Î_⁄Ì ÷’ÎÁfi˘ ¿Â˘ ÁÎfl
fi fiÌ¿Y›˘. Ï·À· ‹ÎVÀflfiı
±˙’«ÎÏfl¿ Ã’¿˘ ±Î’Ì ’˛¿flHÎ Á‹ıÀÌ
·ı‰Î‹Î_ ±ÎT›_--±fiı »÷Î_ Ïø¿ıÀfiÌ
flı¿˘ÕÛ ⁄Ò¿‹Î_ ÁÏfi· √ΉV¿flfiÎ 0.2
fiÎ ¿o√΂ flfi flıÀfi_ ¤Ìfi_ ÷˘ ¿ÿÌ
Á_¿ı·Î›_ fiÏË.à
59