CHƯƠNG 2

THỐNG KÊ MÔ TẢ: TRÌNH BÀY

BẰNG BẢNG BIỂU VÀ ĐỒ THỊ
Giảng viên: TS. NGUYỄN THỊ THU ĐẾN
 Nội dung chính
2 .1. Phân tổ thống kê
2.2.1. Khái niệm
2.2.2. Phân loại và các phương pháp phân tổ
2.2. Các phương pháp trình bày số liệu
2.3.1. Trình bày số liệu thống kê bằng bảng thống kê
2.3.2. Trình bày số liệu thống kê bằng đồ thị
 PHÂN TỔ THỐNG KÊ

Khái niệm

Phân loại và các phương pháp phân tổ

3
 Khái niệm

Phân tổ là việc phân chia các đơn vị của tổng thể thống kê
thành các tổ (hoặc tiểu tổ) có tính chất khác nhau trên cơ sở căn
cứ vào một (hay một số) tiêu thức nhất định.

4
 Phân loại và các phương pháp phân tổ

Phân loại PTTK

Căn cứ vào số lượng Căn cứ vào tính chất

tiêu thức để phân tổ tiêu thức nghiên cứu

Phân tổ Phân tổ Phân tổ Phân tổ Phân tổ

đơn kết hợp liên hệ phân loại kết cấu

5
• Trường hợp tiêu thức số lượng có ít biểu hiện, thì cứ mỗi lượng
biến có thể thành lập một tổ.
• Trường hợp tiêu thức số lượng có nhiều biểu hiện, ta phân tổ
khoảng cách mỗi tổ và mỗi tổ một giới hạn:
- Giới hạn trên: lượng biến nhỏ nhất của tổ
- Giới hạn dưới: lượng biến lớn nhất của tổ
Phương pháp phân tổ TK
1- Xác định tiêu thức phân tổ
2- Xác định số tổ và khoảng cách tổ

7
 Xác định tiêu thức phân tổ
a – Khái niệm:
Là tiêu thức được chọn làm căn cứ để phân tổ TK.
b – Nguyên tắc lựa chọn tiêu thức phân tổ:
- Căn cứ vào mục tiêu nghiên cứu.
- Căn cứ vào tính chất, đặc điểm của đối tượng
nghiên cứu.
- Căn cứ vào thời gian nghiên cứu.
- Căn cứ vào khả năng của đơn vị.

8
 Xác định tiêu thức phân tổ (tt)
c – Phân loại tiêu thức:
- Tiêu thức thuộc tính
- Tiêu thức số lượng

9
 Xác định số tổ & khoảng cách tổ
Trường hợp phân tổ đơn
a – Đối với tiêu thức thuộc tính:
* TH1: Tiêu thức phân tổ có ít biểu hiện (số loại hình ít)
- Cách xác định số tổ:
Coi mỗi biểu hiện hoặc mỗi lượng biến là cơ sở hình thành một tổ.
- VD : Phân tổ SV theo giới tính.

10
 Đối với tiêu thức thuộc tính (tt)
* TH2: Tiêu thức phân tổ có nhiều biểu hiện (số loại hình nhiều, tỉ mỉ, phức tạp)
- Cách xác định số tổ:
Tiến hành ghép những biểu hiện tương tự nhau hoặc gần giống nhau vào một tổ.
- VD : Phân tổ theo nghề nghiệp
 khó. Vì có quá nhiều nghề
 phân tổ theo ngành

11
 Ví dụ
Khách hàng sau khi sử dụng thử SP của công ty A được thăm dò ý kiến
nhằm xếp hạng chất lượng SP.
20 KH được thăm dò lần lượt xếp hạng như sau:
Tốt Khá Khá Trung bình
Dưới TB Trung bình Kém Khá
Khá Dưới TB Trung bình Kém
Trung bình Khá Khá Dưới TB
Khá Khá Trung bình Khá

Phân tổ sản phẩm công ty A theo tiêu thức chất lượng sản phẩm.
12
 Đối với tiêu thức số lượng
Số tổ được chia phụ thuộc vào tính chất của dãy số lượng biến & trình độ
quản lý.
* TH1:
Dãy số lượng biến rời rạc và sự biến thiên giữa các lượng biến ít đòi hỏi
phải QL chặt chẽ
- Mỗi lượng biến xếp vào 1 tổ.
- Xác định số lần xuất hiện của từng lượng biến hoặc của từng tổ trong từng
tiêu thức phân tổ.

13
 Ví dụ
• Nghiên cứu chất lượng lao động của công nhân trong một doanh nghiệp
theo tiêu thức bậc thợ người ta thu được số liệu sau:

1 4 5 6 2 4 4 4 2 6
4 7 5 6 6 5 3 5 5 3
2 6 2 5 1 3 6 2 4 7
6 5 4 1 4 1 3 3 3 5
3 1 3 4 3 4 4 2 4 4
6 2 4 3 5 3 3 6 4 3

Phân tổ công nhân của doanh nghiệp theo tiêu thức bậc thợ.
14
 Đối với tiêu thức số lượng (tt)
* TH2:
Dãy số lượng biến rời rạc hoặc dãy số lượng biến liên tục và sự biến
thiên giữa các lượng biết khá lớn, khó quản lý:
- Tiến hành phân tổ có khoảng cách tổ.
- Dựa trên quan hệ lượng-chất để phân tổ: Lượng biến đổi đến mức độ
nào thì làm chất biến đổi, mỗi khi chất thay đổi hình thành 1 tổ mới.

Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 15

 Ví dụ
Loại hình Điểm thi Số SV
(người)
CL học tập Liên tục Rời rạc
Yếu kém 1–4 0–3 10
Trung bình 4–6 4–6 100
Khá 6–8 7–8 80
Giỏi 8 – 10 9 – 10 50
Tổng cộng 240

Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 16

+ Lượng biến nhỏ nhất của tổ làm cho tổ đó hình thành (xi min) gọi là
giới hạn dưới (GHD) của tổ.
+ Lượng biến lớn nhất của tổ mà vượt qua giới hạn đó sẽ chuyển sang
tổ khác (xi max) gọi là giới hạn trên (GHT) của tổ.
Chênh lệch giữa giới hạn trên và giới hạn dưới của tổ gọi là khoảng
cách tổ (hi).
hi = Xi max – Xi min

17
 Chú ý
Trong phân tổ có khoảng cách tổ:
• Dãy số lượng biến liên tục: GHT và GHD của 2 tổ liền nhau phải ghi giống
nhau.
Dãy số lượng biến rời rạc: GHT và GHD của 2 tổ liền nhau ghi cách nhau 1
đơn vị.
• Độ lớn giữa các tổ bằng nhau  phân tổ đều
Độ lớn giữa các tổ không bằng nhau  phân tổ không đều.
• Tổ chỉ có 1 giới hạn  tổ mở
Tổ có đủ 2 giới hạn  tổ đóng

18
 Sản lượng Số phân xưởng Doanh số Số cửa hàng
(1000 sản phẩm) (Triệu đồng)
20-30 15 <300 15
30-40 20 300-400 20
40-50 10 400-500 10
50-60 5 >=500 5

Phân tổ Phân tổ
đóng mở
- Phân tổ đều thường áp dụng khi lượng biến thay đổi tương đối đều đặn.
- Đối với dãy số lượng biến liên tục:
+/ Xác định trị số khoảng cách tổ bằng CT:

X max  X min
h 
1  3 , 322 . lg N

h : Trị số khoảng cách tổ

Với: Xmax , Xmin : Lượng biến lớn nhất và lượng biến nhỏ nhất trong
tổng thể.
N : Số đơn vị tổng thể

20
- Trong thực tế có nhiều trường hợp số tổ cần chia (n) được xác định một
cách chủ quan (ấn định sẵn) do đó h được tính đơn giản như sau:

X  X
h  max min
n
h : Trị số khoảng cách tổ
Với:
Xmax , Xmin : Lượng biến lớn nhất và lượng biến nhỏ nhất trong
tổng thể.
N : Số đơn vị tổng thể
21
+/Xác định GHD và GHT của mỗi tổ theo trật tự
nhất định.
 GHD của tổ nhỏ nhất chính bằng Xmin.
GHT của tổ này được xác định bằng CT:

Xt = Xd + h

 GHD của tổ thứ 2 bằng GHT của tổ đứng kề liền ngay trước.

Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 22

 Ví dụ
• Để đánh giá sản lượng thu hoạch lúa của tỉnh X, người ta tiến hành
điều tra chọn mẫu để xác định năng suất thu hoạch lúa bình quân
trong tỉnh trên số liệu điều tra của 64 xã trong đó năng suất thu hoạch
thấp nhất là 38 tạ/ha, cao nhất là 52 tạ/ha.
• Phân tổ các xã tỉnh X theo năng suất thu hoạch lúa bình quân?

Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 23

NSTH bình quân mỗi xã Số xã
(Tạ/ha)
38 – 40 4
40 – 42 8
42 – 44 10
44 – 46 17
46 – 48 12
48 – 50 8
50 – 52 5
Tổng cộng 64

24
 - Đối với dãy số lượng biến rời rạc:
+/ Xác định trị số khoảng cách tổ bằng CT:

(X  X )  (n  1)
h  max min
n
Với:
h : Trị số khoảng cách tổ
Xmax , Xmin : Lượng biến lớn nhất và lượng biến nhỏ nhất trong
tổng thể.
n : Số tổ cần chia
 GHD và GHT của 2 tổ liền kề phải ghi cách nhau 1 đơn vị.
25
 Ví dụ
• Để quản lý quy mô xí nghiệp trong một ngành sản xuất ở địa phương,
người ta lựa chọn tiêu thức phân tổ là số công nhân và tiến hành điều
tra số công nhân trên 20 xí nghiệp của ngành với số liệu giả thiết như
sau:
• Giả sử quy mô xí nghiệp được phản ánh là nhỏ, TB, lớn và rất lớn. Phân
tổ quy mô xí nghiệp theo tiêu thức số công nhân?

26
Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 27
Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 28
 PHƯƠNG PHÁP TRÌNH BÀY SỐ LIỆU

Trình bày số Bảng thống kê

liệu thống kê

Đồ thị thống kê

Chương 1 - Tổng hợp, 29

trình bày và phân tích TK
 Trình bày số liệu TK bằng Bảng TK

Là bảng trình bày các thông tin TK một cách có hệ thống, hợp lý, rõ
ràng nhằm nêu lên những đặc trưng về mặt lượng của hiện tượng nghiên
cứu.

Chương 1 - Tổng hợp, 30

trình bày và phân tích TK
 Cấu tạo bảng TK
• Về hình thức: Bảng TK gồm các hàng ngang, cột dọc, các tiêu đề và số
liệu.
• Về nội dung: Gồm 2 phần
+ Phần chủ đề (chủ từ): Trình bày các bộ phận của hiện tượng nghiên cứu…
hay có thể là không gian hoặc thời gian nghiên cứu của hiện tượng đó.
+ Phần giải thích (tân từ): gồm các chỉ tiêu giải thích các đặc điểm của đối
tượng nghiên cứu, giải thích cho phần chủ từ.

31
 Ví dụ
• Kết quả sản xuất kinh doanh công ty A giai đoạn 1999-2002:

Chỉ tiêu 1999 2000 2001 2002

Doanh thu 12.000 13.500 13.050 13.780
Chi phí 8.400 9.600 9.750 9.860*
Lợi nhuận 3.600 3.900 3.300 3.920
Nguồn: Phòng kế hoạch công ty A

32
 Yêu cầu khi xây dựng bảng TK

- Qui mô bảng không nên quá lớn

- Các tiêu đề, tiêu mục ghi chính xác, gọn, đầy đủ, dễ hiểu.
- Các chỉ tiêu giải thích cần sắp xếp hợp lý, phù hợp với mục tiêu
nghiên cứu. Các chỉ tiêu có liên hệ với nhau nên sắp xếp gần nhau.
- Có đơn vị tính cụ thể cho từng chỉ tiêu.

33
- Cách ghi số liệu : Các ô trong bảng dùng để ghi số liệu, nhưng nếu
không có số liệu thì dùng các kí hiệu qui ước sau:
+ Dấu gạch ngang (-): Hiện tượng không có số liệu.
+ Dấu ba chấm (…): Số liệu còn thiếu, sau này có thể bổ sung.
+ Dấu gạch chéo (x): Hiện tượng không liên quan đến chỉ tiêu, nếu
viết số liệu vào ô đó sẽ không có ý nghĩa.

34
Ví dụ: Giá trị xuất khẩu một số MH của VN tháng 2/2003
Mặt hàng Lượng XK Giá trị XK
(1000 tấn) (triệu USD)
1. Gạo … …
2. Cà phê 50 36
3. Cao su 35 26
4. Dầu thô 1340 292
5. Than đá 300 8

35
 Trình bày số liệu TK bằng Đồ thị
SV lớp A và B ĐHNT
Số SV
KN: (người)
100
Là các hình vẽ hoặc đường nét 90 Nam

hình học dùng để miêu tả có tính 80

70
Nữ

chất qui ước các thông tin thống 60

50
kê. 40
30
20
10
0
A Lớp B

36
 b – Tác dụng
Ứng dụng rộng rãi trong mọi công tác nhằm hình tượng hoá về hiện
tượng nghiên cứu, cụ thể biểu hiện:
+ Sự phát triển của hiện tượng qua thời gian
+ Kết cấu và biến động kết cấu của hiện tượng
+ Tình hình thực hiện kế hoạch
+ Mối liên hệ giữa các hiện tượng

37
 c– Các loại đồ thị TK
Căn cứ theo nội dung phản ánh:
+ Đồ thị phát triển
+ Đồ thị kết cấu
+ Đồ thị liên hệ
+ Đồ thị so sánh
+ Đồ thị phân phối
+ Đồ thị hoàn thành kế hoạch

38
Căn cứ vào hình thức biểu hiện:
+ Biểu đồ hình cột
+ Biểu đồ tượng hình (biểu hiện bằng các hình vẽ tượng trưng, dùng để
tuyên truyền, cổ động…)
+ Biểu đồ diện tích (hình vuông, hình tròn, hình chữ nhật…)
+ Đồ thị đường gấp khúc
+ Bản đồ thống kê

39
Biểu đồ hình cột

40
 Biểu đồ hình tròn
Biểu đồ thị phần thuê bao Internet của các ISP

41
Tốc độ phát triển giá trị sản xuất công nghiệp Việt Nam giai đoạn
2006-2010 (theo giá cố định 1994)
42
 Một số chú ý khi xây dựng đồ thị TK
- Lựa chọn loại đồ thị phù hợp với nội dung, tính chất của số liệu cần
trình bày.
- Xác định qui mô đồ thị cho thích hợp
- Các thang đo tỷ lệ, độ rộng, quy ước màu sắc phải thống nhất, chính
xác
- Giải thích rõ ràng các ký hiệu, màu sắc qui ước dùng trong đồ thị.

43
 Dữ liệu

Dữ liệu Dữ liệu
định tính định lượng

PP bảng PP đồ họa PP bảng PP đồ họa

• Phân phối tần số • Đồ thị điểm

• Phân phối • Biểu đồ • Phân phối tần • Biểu đồ phân
tần số thanh suất phối
• Phân phối • Biểu đồ • Phân phối tần số • Biểu đồ phân
tần suất hình tròn tích lũy phối tích lũy
• Phân phối • Phân phối tần • Biểu đồ nhành
tần suất % suất % tích lũy lá
• Bảng chéo • Bảng chéo • Biểu đồ phân
tán
 Đồ thị thống kê dưới đây thuộc loại nào?

Kết quả sản xuất

North
West
East

Thời gian

A. Đồ thị phát triển

B. Đồ thị kết cấu
C. Đồ thị phân phối
D. Đồ thị liên hệ
Chương 1 - Tổng hợp, 45
trình bày và phân tích TK
• Đồ thị thống kê dưới đây thuộc loại nào?

12.9% 12.9%
1s t Qtr
17.3% 2nd Qtr
3r d Qtr
56.9% 4th Qtr

• A. Đồ thị phát triển

• B. Đồ thị kết cấu
• C. Đồ thị phân phối
• D. Đồ thị liên hệ

Chương 1 - Tổng hợp, 46

trình bày và phân tích TK
Ký hiệu (-) trong các biểu thống kê
nói lên:
• A. Hiện tượng không liên quan đến
điều đó, nếu viết số liệu vào ô đó sẽ
vô nghĩa
• B. Số liệu còn thiếu sẽ bổ sung sau
• C. Số liệu không chính xác
• D. Hiện tượng không có số liệu đó
47
Ký hiệu (x) trong biểu thống kê nói
lên:
A. Hiện tượng không có số liệu đó
B. Số liệu còn thiếu sẽ bổ sung sau
C. Hiện tượng không có liên quan đến
điều đó, nếu viết số liệu vào ô đó sẽ vô
nghĩa
D. Hiện tượng không chính xác
 BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
Phát biểu nào sau đây là đúng?
• A. Phân tổ thống kê chỉ nghiên cứu mối quan hệ của một tiêu thức nguyên nhân và
một tiêu thức kết quả
• B. Căn cứ để xác định tiêu thức phân tổ thống kê là mục đích nghiên cứu và bản chất
của hiện tượng
• C. Phân tổ có khoảng cách tổ chỉ được áp dụng trong trường hợp biến tiêu thức biến
thiên liên tục
• D. Khi phân tổ theo tiêu thức thuộc tính, cứ mỗi loại biểu hiện luôn luôn hình thành
nên 1 tổ

48
• Tổng hợp thống kê là:
A. Tổ chức một cách khoa học việc thu thập, ghi chép tài liệu ban đầu về các hiện tượng
kinh tế xã hội
B. Tập trung, chỉnh lý và hệ thống hóa các tài liệu ban đầu thu thập được về các hiện
tượng kinh tế xã hội
C. Dựa vào mức độ của hiện tượng trong quá khứ nêu lên được bản chất cụ thể và tính
quy luật của hiện tượng
D. Phân chia tổng thể phức tạp thành nhiều tổ hoặc tiểu tổ khác nhau trên từng tiêu
thức nhất định trong điều kiện thời gian, không gian cụ thể

49
Bài tập trắc nghiệm

50
 BÀI TẬP
• Có tài liệu thu thập được về số nhân viên bán hàng của 40 cửa hàng thương mại
thuộc một thành phố trong kỳ báo cáo như sau:

Căn cứ theo số nhân viên bán hàng, phân tổ các cửa hàng nói trên thành 5 tổ có
khoảng cách tổ đều nhau.

Chương 1 - Tổng hợp, trình bày và phân tích TK 51

BÀI TẬP

52