Dịch tễ học Bệnh truyền nhiễm

BỆNH LÂY QUA VECTƠ

Phùng Khánh Lâm, BS, TS
Bộ môn Dịch tễ học, Khoa Y tế công cộng, Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh

2021-10-24
 Bạn

NHÌN - SUY NGHĨ - TƯỞNG TƯỢNG

thấy điều gì?

Gan, P., & Yacoub, S. (2019). Picturing health: Dengue in Vietnam. The Lancet, 394(10214), 2059–2066.
2 / 40
Poverty and dengue, photograph by Pearl Gan
All over the world, poverty is associated with mosquito-borne diseases. Saphida lives with her family in a small wooden
house next to a canal in Ho Chi Minh City, Vietnam. With an abundance of the Aedes aegypti mosquito vector breeding
sites around the house, and the fact that A aegypti are day-biting mosquitoes, vector control in this setting is challenging.
Dengue is considered an emerging disease and, with the effects of climate change and increased urbanisation, the
expansion of dengue around the world will continue.

Gan, P., & Yacoub, S. (2019). Picturing health: Dengue in Vietnam. The Lancet, 394(10214), 2059–2066.
3 / 40
Mục tiêu
1. Mô tả được cách thức lây của các bệnh lây qua vectơ

2. Trình bày được các biện pháp phòng chống các bệnh lây qua vectơ

3. Trình bày được những khó khăn trong phòng chống các bệnh lây qua vectơ

Minh hoạ: Sốt xuất huyết Dengue

4 / 40
GÁNH NẶNG BỆNH TẬT

5 / 40
Sốt xuất huyết dengue

Stanaway, JD et al. (2016) The Lancet Infectious Diseases 16 (6): 712–23.

6 / 40
Bệnh lây qua vecto
9 bệnh phổ biến

Sốt rét (malaria)

Giun chỉ bạch huyết/Phù chân voi (lymphatic filariasis)
Sốt dengue (dengue)
Leishmaniasis
Viêm não Nhật Bản (Japanese encephalitis)
Sốt vàng (yellow fever)
Chagas (Chagas disease)
Bệnh ngủ (human African trypanosomiasis)
Bệnh mù sông (onchocerciasis)

WHO & UNICEF/UNDP/World Bank (2017). Global vector control response 2017-2030.
7 / 40
Phân bố của các bệnh lây qua vecto

Hãy nhận xét

WHO & UNICEF/UNDP/World Bank (2017). Global vector control response 2017-2030.
8 / 40
Bệnh nhiệt đới bị lãng quên

http://sitn.hms.harvard.edu/flash/special-edition-on-infectious-disease/2014/neglected-tropical-diseases-progress-and-challenges-for-the-post-2015-development-era/
9 / 40
DÂY CHUYỀN LÂY

10 / 40
Sốt Dengue

Phung Khanh Lam et al. (2013). Clinical Infectious Diseases, 57(11), 1577–1586.
11 / 40
Whitehead, SS. et al. (2007). Nature Reviews Microbiology, 5(7), 518–528.
12 / 40
Guzman, MG et al. (2016) Nature Reviews. Disease Primers 2: 16055.
13 / 40
Dây chuyền lây

CDC (2012) Principles of Epidemiology in Public Health Practice, 3rd

14 / 40
Người nhiễm bệnh không triệu chứng

IS giải thích 84% sự lây truyền, DAS giải thích 1% sự lây truyền

Bosch QA et al. (2018) PLoS Pathog 14(5): e1006965.

15 / 40
Sốt Dengue: dây chuyền lây
Tác nhân: virus Dengue

Nguồn bệnh: người, linh trưởng

Ngõ ra: Da

Cách thức lây: qua vectơ (muỗi vằn Aedes)

Ngõ vào: Da

Túc chủ cảm nhiễm: người chưa mắc bệnh (đặc biệt là trẻ em)

16 / 40
Bệnh lây qua vecto: tác nhân gây bệnh
Virus, vi khuẩn, ký sinh trùng

Sốt rét --> Ký sinh trùng Plasmodium

Giun chỉ bạch huyết/Phù chân voi --> Giun Wuchereria bancrofti/Brugia malayi/Brugia timori
Sốt dengue --> Virus
Leishmaniasis --> Ký sinh trùng Leishmania
Viêm não Nhật Bản --> Virus
Sốt vàng --> Virus
Chagas --> Ký sinh trùng Trypanosoma cruzi
Bệnh ngủ --> Ký sinh trùng Trypanosoma brucei gambiense/rhodesiense
Bệnh mù sông --> Giun Onchocerca volvulus

Nguồn bệnh: người, động vật

17 / 40
Bệnh lây qua vecto: Cách thức lây
Vectơ

WHO & UNICEF/UNDP/World Bank (2017). Global vector control response 2017-2030.
18 / 40
Bệnh lây qua vecto: Cách thức lây
Sốt rét --> Ký sinh trùng sốt rét Plasmodium --> Muỗi Anopheles
Giun chỉ bạch huyết/Phù chân voi --> Giun Wuchereria bancrofti/Brugia malayi/Brugia timori --> Muỗi Culex/Anopheles/Aedes
Sốt dengue --> Virus --> Muỗi Aedes
Leishmaniasis --> Ký sinh trùng Leishmania --> Muỗi cát
Viêm não Nhật Bản --> Virus --> Muỗi Culex
Sốt vàng --> Virus --> Muỗi Aedes
Chagas --> Ký sinh trùng Trypanosoma cruzi --> Bọ xít hút máu Triatominae
Bệnh ngủ --> Ký sinh trùng Trypanosoma brucei gambiense/rhodesiense --> Ruồi tsetse
Bệnh mù sông --> Giun Onchocerca volvulus --> Ruồi đen Simulium

19 / 40
Bệnh lây qua vecto: Cách thức lây
Lây truyền thụ động (cơ học đơn thuần). Không đặc hiệu, không hiệu quả.

Lây truyền chủ động (sinh học). Đặc hiệu, hiệu quả.

20 / 40
BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG

21 / 40
Lịch sử tự nhiên và dây chuyền lây

22 / 40
Lịch sử tự nhiên và dây chuyền lây

23 / 40
Lịch sử tự nhiên và dây chuyền lây

24 / 40
Lịch sử tự nhiên và dây chuyền lây

25 / 40
Bệnh lây qua vecto

26 / 40
27 / 40
28 / 40
Các biện pháp phòng chống?

29 / 40
Các biện pháp phòng chống

30 / 40
Các biện pháp phòng chống

31 / 40
Các biện pháp phòng chống

32 / 40
Các biện pháp phòng chống

33 / 40
Các biện pháp phòng chống

34 / 40
Kiểm soát vectơ

WHO & UNICEF/UNDP/World Bank (2017). Global vector control response 2017-2030.
35 / 40
Phương pháp dùng Wolbachia

https://www.worldmosquitoprogram.org/en/global-progress/vietnam
36 / 40
Phương pháp dùng Wolbachia

RCT Yogyakarta - A gold-standard trial

https://youtu.be/tOmMrWDIGeU
37 / 40
KẾT LUẬN

38 / 40
Kết luận
Bệnh lây qua vectơ

Gánh nặng bệnh tật, sự phân bố

Dây chuyền lây: lây qua vectơ

Biện pháp phòng chống

Khó khăn trong phòng chống bệnh lây qua vectơ

Bị lãng quên
Phối hợp: kiểm soát vectơ và điều trị (dự phòng)
Biến đổi khí hậu

39 / 40 04:59
CÁM ƠN CÁC ANH CHỊ ĐÃ THAM GIA BUỔI HỌC !
Nhận xét về buổi học

https://forms.office.com/r/ZPbqYDCCuT

40 / 40