BIOLOGIJA ZA 3.

RAZRED GIMNAZIJE

NERVNE ĆELIJE-PROVODNICI
Nervna ćelija (neuron) je osnovna gradivna 8-nervno vlakno, početni deo se naziva inicijalni
i funkcionalna jedinica građe nervnog segment, a završni deo se proširuje u terminalne
(završne) dugmiće
sistema (NS).
.
Neuroni se međusobno razlikuju po veličini,
obliku i funkciji.
To su visokodiferencirane ćelije koje nemaju
sposobnost deljenja (izuzetak su mirisni
neuroni koji se kod čoveka obnavljaju svaka
dva meseca).

Nervne ćelije u okviru nervnog sistema, ma

koliko izgledale prostorno udaljene, ne
funkcionišu odvojeno i nezavisno. One su uvek
morfološki i funkcionalno povezane što
obezbeđuje normalno funkcionisanje svih
delova nervnog sistema.

Uloge nervnih ćelija:

– Provođenje nadražaja od receptora do
centralnog nervnog sistema, i od CNS do
odgovarajućih ćelija i organa (efektora) koji će
odreagovati na nadražaj,
– Prenošenje i skladištenje informacija u
nervnom sistemu.
Svaka nervna ćelija ostvaruje vezu sa više
1000 drugih nervnih ćelija, međusobno
povezanih u informacionu mrežu. Ova složena
mreža:
Kontroliše sve procese u ljudskom organizmu
Nadgleda stanje spoljašnje i unutrašnje
sredine
Omogućava da se krećemo, osećamo, učimo,
pamtimo, mislimo
Omogućava nam da budemo svesni sebe i
svog okruženja
Nervna ćelija (neuron)
1-jedro
2-dendrit, kratki nastavak
3-telo nervne ćelije, citoplazma sa organelama
4-Švanove ćelije
5-internodus, mijelinski omotač
6-terminalni završetak, završni dugmić
7-nodus, Ranvijerovo suženje
Na svakoj nervnoj ćeliji uočavamo 4 regiona:
*Ćelijsko telo (telo nervne ćelije)- prošireni
deo nervne ćelije u kome se nalazi jedro i
organele; metabolički centar neurona u kome
se odvija sinteza proteina
*Dendriti-(od gr. dendron = drvo)- kratki,
mnogobrojni nastavci citoplazme koji polaze
sa tela nervne ćelije i granaju se čime se
povećava površina kojom primaju signale.
Imaju funkciju primanja draži (stimulusa) od
drugih neurona i njihovog provođenju ka telu
nervne ćelije. Kao receptori, senzitivni
završeci, primaju različite vrste osećaja: bol,
toplotu, dodir, ukus, miris, zvuk…
*Akson, neurit ili nervno vlakno (od
gr. axon = osovina)-cilindrični duži neparani
nastavak koji prenosi impulse od tela nervne
ćelije, grana se samo na svom kraju;
predstavlja provodnik koji prenosi AP (akcioni
potencijal) do drugih ćelija. Ima dužinu 1mm-
1m, debljinu 1-25µm kod čoveka; od debljine
aksona zavisi brzina sprovođenja AP. Početak
aksona nije mijelinizovan, generiše nervni

1
BIOLOGIJA ZA 3. RAZRED GIMNAZIJE

impuls (akcioni potencijal) i naziva se 1. Unipolarne neurone-imaju samo 1 akson,

inicijalni segment.
Akson je obavijen mijelinskim omotačem,
koji daje vlaknima sedefasto belu boju i sastoji
se od lipida. Mijelinski omotač u PNS-u
obrazuju Švanove ćelije (potporne ćelije), a u
CNS-u ga obrazuju oligodendrociti. Na
pravilnim rastojanjima duž aksona mijelinski
omotač se prekida. Na tim mestima membrana
aksona (aksolema) ostaje ogoljena. Ta mesta
se nazivaju nodusi ili Ranvijeova suženja ili
čvorovi (franc. patolog Ranvier, 19. vek), a
segmenti obloženi mijelinskim omotačem se
nazivaju internodusi. Mijelinski omotač ima
značajnu ulogu u prenošenju nervnog signala.
dendriti ne postoje; nalaze se u sluzokoži čula
mirisa
2. Bipolarne neurone-imaju dva nastavka,
dendrit i akson
3. Multipolarne neurone, najbrojniji su, imaju
veći broj dendrita i jedan akson; nalaze se u
CNS
4. Pseudounipolarne neurone-imaju samo
jedan nastavak, akson, koji se grana u dva
ogranka

MULTIPLA SKLEROZA –Blokira se prenos

nadražaja duž demijelinizovanog aksona.
Mijelinski omotač nastaje višestrukim
obmotavanjem posebnih potpornih ćelija
(Švanove ćelije) oko nervnog vlakna. Time se
debljina nervnog vlakna povećava što
povećava brzinu provođenja nervnog impulsa.
Brzina provođenja povećava se i time što ovaj
omotač nije celovit već se prekida. Nervni
impulsi obrazuju se samo u tim prekidima.
Kod čoveka postoje nervna vlakna po kojima
impulsi jure brzinom uragana od 100 m/s.
Aksoni plavog kita dostižu dužinu i do 10 m.

Skup aksona obavijen omotačem čini NERV.
*Završno (terminalno) proširenje (završni
dugmići)
Na samom kraju, akson gubi mijelinski
omotač i grana se na veći broj ogranaka, koji
se proširuju u završne dugmiće. Završni
dugmići-mesta preko kojih nervno vlakno
uspostavlja vezu sa sledećom ćelijom. Mesto
na kom nervna ćelija uspostavlja vezu sa
drugom ćelijom naziva se SINAPSA. Početni
deo aksona na kome nastaje AP i sprovodi se
do kraja aksona naziva se Inicijalni segment.
1 cm3 mozga čoveka sadrži više od 50.000.000
nervnih ćelija
Podela neurona prema broju nastavaka:
Neuroni prema broju nastavka:
1 Unipolarni neuron
2 Bipolarni neuron
3 Multipolarni neuron
4 Pseudounipolarni neuron
Podela neurona prema ulozi koju obavljaju
i pravcu prenošenja nadražaja:
 Senzitivni neuroni (senzorni, aferentni,
donoseći) prenose nadražaj od receptora
(čula, kože, mišića i unutrašnjih organa)
do odgovarajućih centara u CNS.
Senzitivni neuroni iz kožnih receptora,
skeletnih mišića i tetiva zovu se somatski,
a oni iz unutrašnji organi visceralni.

2
BIOLOGIJA ZA 3. RAZRED GIMNAZIJE
 Motorni neuroni (eferentni, odnoseći)
prenose nadražaj od centara u CNS-u do
efektora. Kontrolišu voljne aktivnosti
mišića kao što su govor i prenose poruke
od nervnih ćelija u SNS do mišića.
Motorni neuron vezan za skeletni mišić se
zove somatski, a vezan za glatki, srčani
mišić i žlezde naziva se visceralni.
 Asocijativni neuroni (umetnuti) se nalaze
u CNS-u i prenose nadražaj od senzitivnih
ka motornim neuronima. Umetnuti
neuroni ili asocijativni neuroni su svi
ostali neuroni, van senzornih i motornih
neurona.
Nervno tkivo obrazuje dva dela nervnog
sistema: centralni i periferni. Centralni nervni
sistem (CNS) čine mozak i kičmena moždina,
a periferni nervni sistem (PNS) se sastoji od
nerava i ganglija. „Saradnja“ između CNS i
ostalih delova tela otvaruje se preko
perifernog nervnog sistema.
Nervi su skupine, snopovi većeg broja nervnih
vlakana (neurita) koji su obavijeni
zajedničkim omotačem. Nervna vlakna u
3
nervima prenose nadražaj samo u jednom
pravcu.
Na nervima, najčešće osećajnim, nalaze se
zadebljanja u vidu čvorića nazvana ganglije.
One nastaju grupisanjem većeg broja tela
nervnih ćelija zajedno sa dendritima.
Nervna ćelija ima sposobnost da odgovori na
draži.
Draž je svaka promena u spoljašnjoj i
unutrašnjoj sredini (toplota, dodir, zvuk, miris,
svetlost …). Delovanje draži u nervnoj ćeliji
izaziva stvaranje nadražaja. Osobina nervne
ćelije da na draž odgovori stvaranjem
nadražaja naziva se nadražljivost. Da bi neka
draž izazvala stvaranje nadražaja neophodno
je da bude određene jačine. Najmanja jačina
draži koja izaziva stvaranje nadražaja naziva
se prag draži.
Pravac prenošenja nervnog impulsa je uvek
jednosmeran: od dendrita, preko tela do
neurita, a zatim sa njega na sledeću nervnu
ćeliju. Mesto spajanja dve nervne ćelije naziva
se sinapsa. Osobina nervnih ćelija da provode
nervni impuls naziva se provodljivost.
BIOLOGIJA ZA 3. RAZRED GIMNAZIJE