Badania organizmów biorących udział

w procesach oczyszczania ścieków

metodą osadu czynnego.
Wpływ czynników abiotycznych na
biocenozę osadu czynnego.
 Oczyszczanie ścieków

http://watertreatmentprocess.net/wp-content/uploads/2010/12/sewagetreatment-waste-watertreatment-process.jpg
2
Biologiczne oczyszczanie ścieków

• intensyfikacja procesów naturalnie występujących

w przyrodzie
• biochemiczny rozkład substancji organicznych
zawartych w ściekach
Ścieki surowe (dopływ)

(łatwo)rozkładalne związki organiczne związki

organiczne
(trudno)
rozkładalne
mC2, biomasa metabolity
H2O, CO2, sole
mineralne odpływ
3
 Metoda osadu czynnego

• flokulacja → kłaczki osadu czynnego

• adsorpcja zanieczyszczeń na rozwiniętej powierzchni

• biodegradacja zanieczyszczeń przez mikroorganizmy

• oddzielenie ścieków oczyszczonych od organizmów (sedymentacja)

4
Kłaczki osadu czynnego

 Kłaczki osadu czynnego

zawierają głownie bakterie
(109 – 1011 komórek/g s.m.)
oraz inne mikroorganizmy,
cząstki organiczne i cząstki
nieorganiczne
 Rozmiar kłaczków waha się od
1 m do 1000 m

5
Kłaczek osadu czynnego

6 (Nielsen et al., 2012)

 Jak powstają kłaczki ?

• egzopolimery (subst. śluzowe) sklejające kłaczki

• polisacharydy
• białka
• kwasy nukleinowe

• martwe cząstki organiczne i substancje mineralne

• wiązania chemiczne (mostki tworzone przez Me n+)

• reakcje hydrofobowe

7
Zależności troficzne

8
Sukcesja organizmów w osadzie
czynnym

9
 Parametry pracy osadu czynnego
• czas napowietrzania (zatrzymania ścieków, retencja hydrauliczna) – t
[h]:

V – objętość komory osadu czynnego [m3]

Q – natężenie dopływu ścieków [m3/h] V
konwencjonalny: 6-12 t=
Q
• wiek osadu (retencja osadu czynnego) –  [d]:

V – objętość komory osadu czynnego [m3] VS

S – stężenie zawiesin osadu czynnego w komorze [kg/m3] τ=
Z – ilość odbieranego osadu nadmiernego [kg/d] ΔZ
konwencjonalny: kilka-kilkanaście dni

t ≠ , t << 
rozwój organizmów, których cykl życiowy <  10
Parametry pracy osadu czynnego

• obciążenie osadu ładunkiem zanieczyszczeń – AZ [kg ChZT/kg

s.m./d]:
CQ
C – stężenie zanieczyszczeń w ściekach dopływających [kg ChZT/m3]
AZ =
Q – natężenie dopływu ścieków [m3/h]
V – objętość komory osadu czynnego [m3]
VS
S – stężenie zawiesin osadu czynnego w komorze [kg/m3]
konwencjonalny: 0.1-0.7

• obciążenie komory ładunkiem zanieczyszczeń – AV [kg ChZT/m3/d]:

CQ
C – stężenie zanieczyszczeń w ściekach dopływających [kg AV =
ChZT/m3]
Q – natężenie dopływu ścieków [m3/h] V
V – objętość komory osadu czynnego [m3]
11
Parametry pracy osadu czynnego

• stężenie zawiesin osadu czynnego w komorze – S [kg s.m./m3]:

m105 – masa naczynka wagowego z sączkiem po suszeniu w 105°C [g]

m0 – masa pustego naczynka wagowego z sączkiem [g]
V – objętość próbki osadu pobranej do analizy [cm3]
m 105 − m 0
konwencjonalny: 2 – 4
S= * 1000
V
• indeks osadu– IO (objętość, jaką zajmuje 1 cm3 osadu po 30 min
V 30
sedymentacji) [cm3/g s.m.]:
IO =
S
V30 – objętość osadu czynnego po 30 minutach sedymentacji w przeliczeniu na 1
dm3 osadu [cm3/dm3]
S – stężenie zawiesin osadu czynnego w komorze [g/dm3]
12
prawidłowo: IO<150
Bakterie heterotroficzne

 dominująca grupa organizmów

 podstawowa grupa odpowiedzialna za rozkład
zanieczyszczeń ze ścieków
 podstawowa grupa organizmów odpowiedzialna za
tworzenie kłaczków osadu czynnego (95% organizmów osadu
czynnego, 50% masy kłaczków)
 formy tlenowe, beztlenowe i fakultatywne
 Pseudomonas, Zooglea, Achromobacter, Flavobacterium,
Alcaligenes, Bacillus, Micrococcus

13
 Morfologia kłaczków
wielkość:

duże drobne

struktura:

zbite luźne

kształt:

nieregularne
regularne
14
Bakterie nitryfikacyjne

 bakterie tlenowe autotroficzne

 obecne tylko przy stosunkowo niskim obciążeniu
osadu ładunkiem zanieczyszczeń
 grupa odpowiedzialna za proces nitryfikacji
 Nitrosomonas sp. : NH3 → NO2-
 Nitrobacter sp. : NO2- → NO3-

15
Bakterie denitryfikacyjne

 bakterie heterotroficzne, najczęściej względnie

tlenowe
 grupa odpowiedzialna za proces denitryfikacji:
NO3- → N2
 Achromobacter, Alcaligenes, Bacillus,
Flavobacterium, Micrococcus, Proteus,
Pseudomonas

16
Bakterie nitkowate

 grupa prowadząca rozkład

zanieczyszczeń ze ścieków
 w małej liczbie tworzą szkielet, na
którym budowane są kłaczki osadu
 wysoka aktywność biochemiczna
 masowy rozwój powoduje
pęcznienie osadu i problemy
z sedymentacją!!!
 Sphaerotilus natans, Beggiatoa,
Microthrix, Nocardia, Thiothrix,
Leptothrix, Actinobacteria

17
Indeks bakterii nitkowatych (Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski
K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki)

18
 Grzyby

 rzadko występują w osadzie czynnym, głównie

gdy pH ścieków jest niskie
 grupa prowadząca rozkład zanieczyszczeń ze
ścieków
 zdolne do rozkładu ksenobiotyków
 wysoka aktywność biochemiczna
 masowy rozwój powoduje pęcznienie osadu
i problemy z sedymentacją!!!
 Fusarium, Geotrichum, Phormidium, Oospora,
niekiedy drożdżopodobne

19
Pierwotniaki Sarcodina (zarodziowe)

• Ameby nagie: konkurują z bakteriami o związki organiczne ze

ścieków, zazwyczaj obecne przy wyższych obciążeniach osadu
• Amoeba sp.

20
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
Pierwotniaki Sarcodina (zarodziowe):
ameby skorupkowe (domkowe)

• występują przy długim wieku osadu

• wydłużony czas zatrzymania ścieków w komorze
• niskie obciążenie, dobre natlenienie, pełna nitryfikacja
(niskie stęż. NH4+)
• niski I.O.
Arcella sp. Trinema sp. Pyxidicula sp.

21
Małe wiciowce

• pierwsze stadia osadu czynnego (rozruch)

• słaba flokulacja osadu
• duże zagęszczenie bakterii
• zbyt krótki wiek osadu
• zwiększone obciążenie osadu
• niedobór tlenu, dopływ ścieków zagniwających
• dostają się do komory razem ze ściekami
• Bodo sp., Polytoma sp., Tetramitus sp.

22
Duże wiciowce

• niskie obciążenia osadu

• dość dobre natlenienie
Peranema sp. Entosiphon sp.

Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki

23
Rola orzęsków w osadzie czynnym

• 10 000 kom/ml, 5% s.m. osadu

• wyjadanie bakterii:
– z zawiesiny (swobodnie pływające, osiadłe)
– z powierzchni kłaczków (pełzające)
• stymulacja rozwoju bakterii przez wydzielanie substancji
wzrostowych
• odnawianie puli biogenów (wydzielanie N i P)
• mikroturbulencje
• stymulacja tworzenia kłaczków:
– wydzielanie śluzu
– stymulacja tworzenia skupisk bakterii (wyjadanie pojedynczych komórek
bakterii) 24
Orzęski w osadzie czynnym

bakteriożerne
drapieżne
swobodnie pływające pełzające osiadłe

swobodnie pływające i
Colpoda spp.
pełzające:
Colpidium spp.
Acineria spp.
Cinetochilum margaritaceum Carchesium spp.
Amphileptus spp. Aspidisca spp.
Cyclidium glaucoma Epistylis spp.
Coleps hirtus Chilodonella uncinata
Dexiotricha spp. Opercularia spp.
Holophrya discolor Drepanomonas revoluta
Glaucoma scintillans Stentor spp.
Litonotus spp. Euplotes spp.
Loxocephalus spp. Thuricolla folliculata
Plagiocampa rouxi Stylonychia spp.
Paramecium spp. Vaginicola crystallina
Spathidium spp. Trithigmostoma
Pseudocohnilembus pusillus Vorticella spp.
osiadłe: Sathrophilus spp.
cucullulus
Vorticella microstoma
Acineta spp. Trochilia minuta
Spirostomum teres Zoothamium spp.
Metacineta spp. Tetrahymena pyriformis
Podophrya spp. Uronema spp.
Tokophrya spp.

25
Orzęski wolnopływające bakteriożerne

• współzawodniczą z osiadłymi o bakterie w zawiesinie

• duże zagęszczenie bakterii
• wczesne stadia sukcesji
• wysokie obciążenia osadu, czasami toksyczny dopływ
• małe niedobory tlenu
• zbyt krótki wiek osadu
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
Paramecium sp. Colpidium sp.

26
Orzęski pełzające (kroczące) bakteriożerne

• zjadają bakterie związane z kłaczkami osadu, także

nitkowate
• niskie i średnie obciążenie osadu czynnego ładunkiem
zanieczyszczeń
• brak bakterii w odpływie, niski I.O.
• Aspidisca cicada (costata), Aspidisca lynceus,
Chilodonella uncinata, Euplotes affinis

27
 Aspidisca cicada (costata)

Aspidisca lynceus

powrót
28
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
Orzęski osiadłe bakteriożerne

• średnie obciążenie osadu ładunkiem zanieczyszczeń

(osad konwencjonalny)
• współzawodniczą z wolnopływającymi o bakterie
w zawiesinie (są efektywniejszymi filtratorami)
• zwiększona wydajność filtrowania drobnych zawiesin
• mniejsze zagęszczenie bakterii
• telotrochy → szybki wzrost obciążenia (straty osadu),
wahania obciążeń (nierównomierny dopływ ścieków)
• Vorticella convalaria, Vorticella octava,
Vorticella infusionum, Vorticella aquadulcis,
Epistilis sp., Carchesium sp., Thuricola folliculata
29
 Orzęski osiadłe bakteriożerne

pojedyncze kolonijne

stylik kurczliwy stylik kurczliwy stylik niekurczliwy

makronukleus makronukleus warga wieczko

poziomo pionowo perystomalna perystomalne

V. aquadulcis V. infusionum V. microstoma V. convalaria Carchesium sp. Epistilis sp. Opercularia sp.

30
 Vorticella convalaria

Vorticella infusionum

powrót
31
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
 Epistilis sp. Carchesium sp.

32
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
 Opercularia spp.

• występuje zarówno
w niskim, jak i przy
wysokim obciążeniu
osadu
• odporność na
substancje
toksyczne
i niedobór tlenu
• wysokie BZT5 i NH3
w odpływie

33
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
 Vorticella microstoma

• zwykle w pierwszej fazie kolonizacji osadu

• niska zawartość s.m. osadu
• wysoki I.O.
• wysokie obciążenia
osadu ładunkiem
zanieczyszczeń
• niedobory tlenu
• barwa w odpływie

powrót
34
Orzęski drapieżne

• na ogół występują przy niskich obciążeniach osadu

ładunkiem zanieczyszczeń
• dobre natlenienie
• małe zagęszczenie bakterii

35
Orzęski drapieżne wolnopływające

Holophrya discolor Coleps hirtus

36
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
Orzęski drapieżne pełzające

Acineria uncinata Litonotus sp.

37
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
Orzęski drapieżne osiadłe

Acineta tuberosa Tokophrya sp.

38
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
 Wrotki (Rotifera)
• występują przy niskim obciążeniu ładunkiem zanieczyszczeń
• mieszanie osadu
• rozbijanie nadmiernie rozwiniętych kłaczków
• usuwanie wolnopływających bakterii
• odmładzanie biocenozy osadu
Rotifer vulgaris Euchlanis sp.

39

Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
Inne organizmy wielokomórkowe (Metazoa)

• występują sporadycznie w osadzie czynnym

• nadmierny rozwój niepożądany ze względu na możliwość
destrukcji osadu na skutek intensywnego żerowania
• nicienie niesporczaki

• skąposzczety
• brzuchorzęski

40
Fiałkowska E., Fyda J., Pajdak-Stós A., Wiąckowski K. (2010) : Osad czynny. Biologia i analiza mikroskopowa. Wyd. Seidel-Przywecki
 Wpływ czynników abiotycznych na
biocenozę osadu czynnego – parametry
technologiczne
Obciążenie osadu Wygląd biocenozy osadu
ładunkiem zanieczyszczeń
Wysokie obciążenie osadu małe, zwarte kłaczki osadu, dużo bakterii
ładunkiem zanieczyszczeń w zawiesinie, dominacja małych wiciowców
i ewentualnie orzęsków bakteriożernych
wolnopływających; przy bardzo dużych
obciążeniach małe wiciowce i niektóre bakterie
nitkowate
Średnie obciążenie osadu „osad konwencjonalny”, kłaczki duże, dosyć zbite
ładunkiem zanieczyszczeń i zwarte, niewielka liczba bakterii w zawiesinie,
dominują orzęski bakteriożerne osiadłe i
pełzające
Niskie obciążenie osadu Kłaczki duże, rozproszone, nieregularne, bakterie
ładunkiem zanieczyszczeń obecne w zawiesinie, obecne są wrotki, ameby
skorupkowe, orzęski drapieżne i duże wiciowce;
41
mogą rozwijać się bakterie nitkowate; zachodzi
proces nitryfikacji
 Wpływ czynników abiotycznych na
biocenozę osadu czynnego – parametry
technologiczne
Parametr Zmiany w biocenozie
Krótki wiek osadu małe, zwarte kłaczki osadu, dużo bakterii
w zawiesinie, dominacja małych wiciowców; brak
organizmów o długim cyklu rozwojowym
Długi wiek osadu kłaczki duże, rozproszone, nieregularne, obecne
są wrotki, ameby skorupkowe, orzęski drapieżne
Niedobory tlenu w komorze dużo bakterii w stanie dyspersji, dominują małe
osadu (niewłaściwe wiciowce i wolnopływające orzęski; mogą
napowietrzanie) rozwijać się bakterie nitkowate Sphaerotilus
natans oraz Haliscomenobacter hydrossis i
powodować pęcznienie osadu
Gwałtowne zmiany rozdrobnienie kłaczków, wzrost ilości bakterii
obciążenia osadu zdyspergowanych, zanik bakterii nitryfikacyjnych
– wrażliwych na wysokie obciążenia
Niskie temperatury otoczenia dominacja bakterii nitkowatych z rodzaju
(poniżej 15C) Microthrix (pęcznienie osadu) 42
 Wpływ czynników abiotycznych na
biocenozę osadu czynnego – skład ścieków

Skład ścieków Zmiany w biocenozie

Zachwiany stosunek BZT5:N:P - Masowy rozwój bakterii nitkowatych (różnych
zbyt mała ilość biogenów
Duże stężenie azotu
amonowego (>20 mg/l)
Duże stężenie węglowodanów
Duże stężenie tłuszczów
(kwasów tłuszczowych)
rodzajów) i pęcznienie osadu czynnego
Dominacja orzęsków wolnopływających Colpidium
campylum i Paramecium trichum, zanik ameb
skorupkowych oraz orzęsków wolnopływających
drapieżnych Coleps hirtus
Masowy rozwój bakterii nitkowatych z rodzaju
Sphaerotilus oraz grzybów drożdżopodobnych;
pęcznienie osadu czynnego
Masowy rozwój bakterii nitkowatych Nocardia
spp. oraz Microthrix parvicella; pęcznienie osadu

43
 Wpływ czynników abiotycznych na
biocenozę osadu czynnego – skład ścieków

Skład ścieków Zmiany w biocenozie

Niski odczyn pH (<5) Masowy rozwój grzybów; pęcznienie osadu
Wysoki odczyn pH (>10) Śmierć większości organizmów osadu, przede
wszystkim organizmów wyższych
Substancje toksyczne, leki Zanik gatunków o największej wrażliwości na
obecność tych związków, orzęski osiadłe tworzą
telotrochy, na kłaczkach pozostają styliki;
dominują grzyby i niektóre gatunki
pierwotniaków (najmniej wrażliwe)
Ścieki zagniwające, bogate stymulacja rozwoju bakterii nitkowatych z
w siarkowodór rodzajów Beggiatoa i Thiothrix; pęcznienie
osadu; dominacja małych wiciowców (brak tlenu)

44
 Cel ćwiczenia: Poznanie biocenozy osadu
czynnego i ocena jego jakości na podstawie
analizy mikroskopowej i makroskopowej

Zakres: (1) Wyznaczenie indeksu osadu

Cel i
zakres Zakres: (2) Analiza makroskopowa osadu
czynnego

ćwiczenia Zakres: (3) Analiza mikroskopowa osadu

czynnego

Zakres: (4) Ocena jakości osadu na podstawie

analizy biologicznej

45
Wykonanie ćwiczenia – analiza makroskopowa

• zważyć wysuszone puste naczynko z sączkiem, zapisać wynik,

• przesączyć przez sączek 50 cm3 osadu czynnego,
• sączek włożyć do naczynka wagowego i wstawić do suszarki temp.
105°C na min. 1 godz.,
• po wysuszeniu do suchej masy zważyć ponownie, obliczyć stężenie
zawiesin,
• do cylindra 100 cm3 wlać wymieszany osad czynny i pozostawić na
30 min,
• po 30 min zanotować objętość osadu czynnego i jego kolor oraz
wygląd cieczy nadosadowej (kolor, mętność, obecność zawiesin,
zapach),
• wyznaczyć IO zgodnie ze wzorem, za V30 podstawić wyznaczoną
objętość osadu pomnożoną przez 10 (przeliczenie na 1 litr osadu)
46
Wykonanie ćwiczenia – analiza mikroskopowa

• przygotować preparat przyżyciowy umieszczając na szkiełku

podstawowym 0,05 cm3 (50 l) osadu czynnego wymieszanego
przed pobraniem,
• nakryć szkiełkiem nakrywkowym,
• przeprowadzić obserwacje kształtu i struktury kłaczków stosując
obiektyw o powiększeniu 10x,
• przeglądając preparat (skanowanie CAŁEGO preparatu pasami od
lewej do prawej z góry na dół) dokonać oceny liczebności grup
mikroorganizmów obecnych w osadzie stosując obiektyw o
powiększeniu 10x,
• wyniki analizy zamieścić w tabeli

47
Ocena ogólna jakości osadu czynnego
pochodzenie próbki osadu:
data poboru/analizy próbki:
osad czynny: kolor
ciecz nadosadowa: kolor
zapach
mętność
obecność zawiesin
bakterie:
indeks bakterii nitkowatych FI: skala obrazów referencyjnych 0-5
bakterie zdyspergowane (w zawiesinie):
zooglealne:
monokolonie bakterii poli-P:
grzyby:
Protozoa:
drobne wiciowce:
duże wiciowce:
ameby nagie:
ameby domkowe: skala 0-3:
słonecznice: 0 - brak
orzęski swobodnie pływające bakteriożerne: 1 - sporadycznie
orzęski swobodnie pływające drapieżne: 2 - często
orzęski osiadłe bakteriożerne: 3 - licznie
orzęski osiadłe drapieżne:
orzęski pełzające bakteriożerne:
orzęski pełzające drapieżne:
Metazoa:
wrotki:
nicienie:
skąposzczety:
niesporczaki:
brzuchorzęski:
drobne luźne nieregularne
kłaczki osadu:
duże zbite regularne
indeks osadu IO [cm3/g]
48
stężenie osadu czynnego [g/dm3]
końcowa ocena jakości osadu: dobra średnia zła