CHỦ ĐỀ: KÍCH THÍCH DAO ĐỘNG BẰNG VA CHẠM

Ph-¬ng ph¸p
+ VËt m chuyÓn ®éng víi vËn tèc v0 ®Õn va ch¹m vµo vËt M ®ang ®øng yªn.
 2
V = M 0
v
 1+
mv 0 = mv + MV  m
+ Va ch¹m ®µn håi:  2   M
mv 0 = mv + MV
2 2
 1−
m v
v = 0
 M
1+
 m

+ Va ch¹m mÒm: mv0 = (m + M )V  V =

1
v
M 0
1+
m

Bài tập mẫu

Bµi 1: Cho mét hÖ dao ®éng nh- h×nh vÏ bªn. Lß xo cã khèi
l-îng kh«ng ®¸ng kÓ, ®é cøng 𝑘 = 30 (𝑁/𝑚). VËt M =
200 (g) cã thÓ tr-ît kh«ng ma s¸t trªn mÆt ph¼ng n»m
ngang. HÖ ®ang ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, dïng mét vËt 𝑚 =
100 (𝑔) b¾n vµo M theo ph-¬ng n»m ngang víi vËn tèc
𝑣0 = 3 (𝑚/𝑠). Sau va ch¹m hai vËt dÝnh vµo nhau vµ cïng dao ®éng ®iÒu hoµ. X¸c ®Þnh vËn tèc cña
hÖ ngay sau va ch¹m. ViÕt ph-¬ng tr×nh dao ®éng cña hÖ. Chän trôc to¹ ®é Ox trïng víi ph-¬ng
dao ®éng, gèc to¹ ®é O lµ vÞ trÝ c©n b»ng, chiÒu d-¬ng cña trôc cïng chiÒu víi chiÒu cña 𝑣⃗0 . Gèc
thêi gian lµ lóc va ch¹m.
HD
+ Va ch¹m mÒm:
1
𝑚𝑣0 = (𝑚 + 𝑀)𝑉 ⇒ VËn tèc cña hÖ ngay sau va ch¹m: 𝑉 = 𝑣0 = 1 (𝑚/𝑠) = 100 (𝑐𝑚/𝑠)
𝑀
1+𝑚
k 30
+ TÇn sè gãc cña hÖ dao ®éng ®iÒu hoµ: ω = √M+m = √0,2+0,1 = 10 (𝑟𝑎𝑑/𝑠).

+ Ph-¬ng tr×nh dao ®éng cã d¹ng: 𝑥 = 𝐴 𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡 + 𝜑)

𝑥|𝑡=0 = 0
+ Thay vµo ®iÒu kiÖn ®Çu: 𝑡 = 0 ⇒ { 𝑐𝑚
𝑣|𝑡=0 = 100 ( 𝑠 ) > 0
𝜋
+ VËy ph-¬ng tr×nh dao ®éng lµ: 𝑥 = 10 𝑐𝑜𝑠(1 0𝑡 − 2 )(𝑐𝑚).

Bµi 2: Cho mét hÖ dao ®éng nh- h×nh vÏ bªn. Lß xo cã khèi

l-îng kh«ng ®¸ng kÓ, ®é cøng ch-a biÕt. VËt M = 400 (g ) cã
thÓ tr-ît kh«ng ma s¸t trªn mÆt ph¼ng n»m ngang. HÖ ®ang
ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, dïng mét vËt m = 100 (g ) b¾n vµo M
theo ph-¬ng n»m ngang víi vËn tèc v0 = 3,625 (m / s ) . Va
ch¹m lµ hoµn toµn ®µn håi. Sau khi va ch¹m vËt M dao ®éng
®iÒu hoµ. ChiÒu dµi cùc ®¹i vµ cùc tiÓu cña lß xo lÇn l-ît lµ l max = 109 (cm ) vµ l mim = 80 (cm ) .
1. T×m chu kú dao ®éng cña vËt M vµ ®é cøng k cña lß xo.
2. §Æt mét vËt m0 = 225 (g ) lªn trªn vËt M, hÖ gåm 2 vËt (m0 + M ) ®ang ®øng yªn. VÉn dïng vËt
m = 100 (g ) b¾n vµo víi cïng vËn tèc v0 = 3,625 (m / s ) , va ch¹m lµ hoµn toµn ®µn håi. Sau va ch¹m
ta thÊy c¶ hai vËt cïng dao ®éng ®iÒu hoµ. ViÕt ph-¬ng tr×nh dao ®éng cña hÖ (m0 + M ) . Chän trôc
Ox nh- h×nh vÏ, gèc to¹ ®é ë vÞ trÝ c©n b»ng vµ gèc thêi gian lµ lóc b¾t ®Çu va ch¹m.
3. Cho biÕt hÖ sè ma s¸t gi÷a m0 vµ M lµ 0,4. Hái vËn tèc v0 cña vËt m ph¶i nhá h¬n mét gi¸ trÞ
b»ng bao nhiªu ®Ó vËt m0 vÉn ®øng yªn (kh«ng bÞ tr-ît) trªn vËt M trong khi hÖ dao ®éng. Cho
( )
g = 10 m / s 2 .
HD
l max - l min 109 − 80
1. Biªn ®é dao ®éng A = = = 14,5 (cm )
2 2
+ V× va ch¹m lµ hoµn toµn ®µn håi nªn vËn tèc cña M sau va ch¹m tÝnh theo c«ng thøc:
mv0 = mv + MV
3,625 = 1,45 (m / s ) = 145 (cm / s ) (®©y chÝnh lµ vËn tèc cùc ®¹i
2 2
 2 V = v0 =
mv0 = mv + MV
2 2 M 1+ 4
1+
m
cña dao ®éng ®iÒu hoµ).
+ Sau va ch¹m vËt dao ®éng ®iÒu hoµ theo ph-¬ng tr×nh li ®é x = A sin(t +  ) , vµ ph-¬ng tr×nh vËn
tèc: v = A cos(t +  )
V 145(cm / s )
+ VËy vËn tèc cùc ®¹i cña dao ®éng ®iÒu hoµ: v max = A = V   = = = 10 (rad / s ) .
A 14,5 (cm )
2 
+ Chu k× dao ®éng: T = =  0,628 (s ) .
 5
+ §é cøng cña lß xo: k = M . = 0,4.10 2 = 40 (N / m) .
2

2. T-¬ng tù c©u 1) vËn tèc cña hÖ (m0 + M ) ngay sau va ch¹m tÝnh theo c«ng thøc:

7,25 = 2 (m / s ) = 200 (cm / s ) (®©y chÝnh lµ vËn tèc cùc ®¹i cña dao ®éng
2 2
V '= v =
(M + m0 ) 0 1 + (0,625)
1+
m 0,1
®iÒu hoµ).
k 40
+ TÇn sè gãc cña dao ®éng:  = = = 8 (rad / s) .
M + m0 0,4 + 0,225
+ Ph-¬ng tr×nh dao ®éng cã d¹ng: x = A sin(8t +  ) , vËn tèc: v = 8 A cos(8t +  ) .
V ' 200 (cm / s )
+ VËn tèc cùc ®¹i cña dao ®éng ®iÒu hoµ: v max = A = V '  A = = = 25 (cm )
 8 (cm )
+ Pha ban ®Çu ®-îc x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn ®Çu:
𝑥|𝑡=0 = 0
𝑡=0⇒{ 𝑐𝑚
𝑣|𝑡=0 = −200 ( 𝑠 ) < 0
𝜋
+ VËy ph-¬ng tr×nh dao ®éng lµ: 𝑥 = 25 𝑐𝑜𝑠 (8𝑡 + 2 ) (𝑐𝑚).
3. Dïng vËt m b¾n vµo hÖ (m0 + M ) víi vËn tèc v0, va ch¹m lµ hoµn toµn ®µn håi th× vËn tèc cña hÖ (m0 + M )
8v
v0 = 0 (m / s ) (®©y chÝnh lµ vËn tèc cùc ®¹i cña dao ®éng
2 2
ngay sau va ch¹m lµ: V ' = v0 =
(M + m0 ) 1 + 6,25 29
1+
m
V ' v0
®iÒu hoµ: v max = A = V '  A = = ).
 29
𝑣0
+ VËy ph-¬ng tr×nh dao ®éng ®iÒu hoµ cã d¹ng: 𝑥 = 𝑐𝑜𝑠(8𝑡 + 𝜑), vµ gia tèc cña hÖ lµ:
29
 64𝑣0 64v0
𝑎 = 𝑥'' = −𝐴𝜔2 𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡 + 𝜑) = − 𝑐𝑜𝑠(8𝑡 + 𝜑). Do ®ã gia tèc cùc ®¹i: a max = .
29
29
+ VËt m0 ®Æt trªn vËt M chuyÓn ®éng víi gia tèc a, nªn nã chÞu t¸c dông lùc cã ®é lín:
64m0 v0
Fqt = m0 a  Fqt max = .
29
+ §Ó vËt m0 lu«n ®øng yªn trªn M th× lùc ma s¸t tr-ît Fms = m0 g lín h¬n hoÆc b»ng lùc cùc ®¹i, tøc lµ:
64v0
= 3,625 (m / s ) .
29
m0 g  m0 a max  g  a max  0,8.10   v0 
29 8
+ VËy ®Ó vËt m0 ®øng yªn (kh«ng bÞ tr-ît) trªn vËt M trong khi hÖ dao ®éng th× vËn tèc v0 cña vËt m ph¶i tho¶

= 3,625 (m / s ) .
29
mãn: 0  v 0 
8

BÀI TẬP TƯƠNG TỰ

Bµi 1: Mét con l¾c lß xo, gåm lß xo cã khèi l-îng

kh«ng ®¸ng kÓ vµ cã ®é cøng k = 50 (N / m) , vËt M cã
khèi l-îng 200 (g ) , dao ®éng ®iÒu hoµ trªn mÆt ph¼ng
n»m ngang víi biªn ®é A0 = 4 (cm ) . . Gi¶ sö M ®ang
dao ®éng th× cã mét vËt m cã khèi l-îng 50 (g ) b¾n vµo M theo ph-¬ng ngang víi vËn tèc
v0 = 2 2 (m / s ) , gi¶ thiÕt lµ va ch¹m kh«ng ®µn håi vµ xÈy ra t¹i thêi ®iÓm lß xo cã ®é dµi lín nhÊt.
Sau va ch¹m hai vËt g¾n chÆt vµo nhau vµ cïng dao ®éng ®iÒu hoµ.
1) TÝnh ®éng n¨ng vµ thÕ n¨ng cña hÖ dao ®éng t¹i thêi ®iÓm ngay sau va ch¹m.
2) TÝnh c¬ n¨ng dao ®éng cña hÖ sau va ch¹m, tõ ®ã suy ra biªn ®é dao ®éng cña hÖ.
§S: 1) 𝑊𝑡 = 𝑊đ = 0,04 (𝐽); 2) 𝑊 = 0,08 (𝐽); A = 4 2 (cm )
Bµi 2: Mét con l¾c lß xo, gåm lß xo, cã ®é cøng k = 50 (N / m) vµ vËt nÆng M = 500 (g ) dao ®éng ®iÒu
hoµ víi biªn ®é A0 däc theo trôc Ox trªn mÆt ph¼ng n»m ngang. HÖ ®ang dao ®éng th× mét vËt
𝑚 = 3 (𝑔) b¾n vµo M theo ph-¬ng n»m ngang víi vËn tèc v0 = 1 (m / s ) . Gi¶ thiÕt va ch¹m lµ hoµn
500

toµn ®µn håi vµ xÈy ra vµo thêi ®iÓm lß xo cã chiÒu dµi nhá nhÊt. Sau khi va ch¹m vËt M dao ®éng
®iÒu hoµ lµm cho lß xo cã chiÒu dµi cùc ®¹i vµ cùc tiÓu lÇn l-ît lµ l max = 100 (cm ) vµ l mim = 80 (cm ) .
Cho g = 10 (m / s 2 ) .
1) T×m vËn tèc cña c¸c vËt ngay sau va ch¹m.
2) X¸c ®Þnh biªn ®é dao ®éng tr-íc va ch¹m.
§S: 1) 𝑉 = 0,5 (𝑚/𝑠); 𝑣 = −0,5 (𝑚/𝑠); 2) 𝐴0 = 5√3 (𝑐𝑚)

Bµi 3: Mét vËt nÆng cã khèi l-îng M = 600 (g ) , ®-îc ®Æt phÝa trªn mét
lß xo th¼ng ®øng cã ®é cøng k = 200 (N / m) nh- h×nh vÏ. Khi ®ang ë vÞ trÝ
c©n b»ng, th¶ vËt m = 200 (g ) tõ ®é cao h = 6 (cm ) so víi M. Coi va ch¹m
lµ hoµn toµn mÒm, lÊy g = 10 (m / s 2 );  2 = 10 .
1) TÝnh vËn tèc cña m ngay tr-íc khi va ch¹m vµ vËn tèc cña hai vËt
ngay sau va ch¹m.
2) Sau va ch¹m hai vËt cïng dao ®éng ®iÒu hoµ.

HD
Gi¶i:
1) VËn tèc cña vËt m ngay tr-íc lóc va ch¹m: 𝑣0 = √2𝑔ℎ = √2.10.0,06 = 0,2𝜋√3 (𝑚/𝑠)
𝑣0 = 20𝜋√3 (𝑐𝑚/𝑠) (h-íng xuèng d-íi).
+ HÖ (M + m) lóc va ch¹m cã thÓ coi lµ hÖ kÝn, theo ®Þnh luËt b¶o toµn ®éng l-îng (theo gi¶ thiÕt
va ch¹m hoµn toµn mÒm): 𝑚𝑣0 = (𝑚 + 𝑀)𝑉. Suy ra, vËn tèc cña hai vËt ngay sau va ch¹m:
1
𝑉= 𝑀 𝑣0 = 5𝜋√3 (𝑐𝑚/𝑠) (h-íng xuèng d-íi).
1+
𝑚
𝑀𝑔 0,6.10
2) T¹i VTCB cò cña M, lß xo nÐn mét ®o¹n: Δℓ = = = 0,03 (𝑚) = 3 (𝑐𝑚)
𝑘 200
+ T¹i VTCB míi cña hÖ sau va ch¹m, lß xo nÐn mét ®o¹n:
(𝑚+𝑀)𝑔 0,8.10
Δℓ' = = = 0,04 (𝑚) = 4 (𝑐𝑚).
𝑘 200
+ Suy ra: OC = l '−l = 4 − 3 = 1 (cm)
+ Chän hÖ to¹ ®é Ox nh- h×nh vÏ, gèc O trïng víi vÞ trÝ c©n b»ng míi cña hÖ (M + m) sau va ch¹m.
Do ®ã, ngay sau va ch¹m hÖ cã to¹ ®é vµ vËn tèc lÇn l-ît lµ:
x1 = −1 (cm), v1 = V = +5 3 (cm / s ) .
+ Sau va ch¹m hÖ dao ®éng ®iÒu hoµ xung quanh VTCB míi O víi tÇn sè gãc:

= 5 (rad / s ).
k 200
= =
(M + m) 0,6 + 0,2

+ Biªn ®é dao ®éng: A = x + 2 v12

= (− 1)
2
+
(5 3 ) 2

= 2 (cm )
1
2 (5 )2

Bµi 4: Mét qu¶ cÇu khèi l-îng M = 2 (kg ) , g¾n trªn mét lß xo th¼ng ®øng cã ®é cøng
k = 400 (N / m) . Mét vËt nhá m = 0,4 (kg ) r¬i tù do tõ ®é cao h = 1,8 (m) xuèng va ch¹m ®µn
håi víi M (xem h×nh vÏ). Sau va ch¹m vËt M dao ®éng ®iÒu hoµ. LÊy g = 10 (m / s ) .
2

a) TÝnh vËn tèc cña m ngay tr-íc khi va ch¹m vµ vËn tèc cña c¸c vËt ngay sau va ch¹m.
b) ViÕt ph-¬ng tr×nh dao ®éng cña vËt M, chän gèc täa ®é ë vÞ trÝ c©n b»ng cña vËt, chiÒu
d-¬ng h-íng th¼ng ®øng trªn xuèng, gèc thêi gian lµ lóc ngay sau va ch¹m.
§S: a) v0 = 6 (m / s ) ; V = 2 (m / s ); v = −4 (m / s ) ; b) x = 10 sin 20t (cm )

Bµi 5: Mét c¸i ®Üa khèi l-îng 𝑀 = 900 (𝑔), ®Æt trªn mét lß xo th¼ng ®øng cã ®é cøng 𝑘 = 25 (𝑁/𝑚). Mét vËt nhá
m = 100 (g ) r¬i xuèng vËn tèc ban ®Çu tõ ®é cao h = 20 (cm ) (so víi ®Üa) xuèng ®Üa råi dÝnh vµo ®Üa (h×nh vÏ).
Sau va ch¹m hai vËt dao ®éng ®iÒu hoµ.
a) TÝnh vËn tèc cña m ngay tr-íc khi va ch¹m vµ vËn tèc cña hai vËt ngay sau va ch¹m.
b) VÞ trÝ c©n b»ng míi c¸ch vÞ trÝ c©n b»ng cò mét kho¶ng bao nhiªu?
c) ViÕt ph-¬ng tr×nh dao ®éng cña hai vËt, chän gèc täa ®é ë vÞ trÝ c©n b»ng cña hai vËt,
chiÒu d-¬ng h-íng th¼ng ®øng tõ tªn xuèng, gèc thêi gian lµ lóc b¾t ®Çu va ch¹m. Cho
(
g = 10 m / s 2 . )
 
§S: a) v0 = 2 (m / s ) , V = 0,2 (m / s ) , b) 4 (cm), c) x = 4 2 sin 5t −  (cm )
 4