VISOKA ZDRAVSTVENA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA MEDIKA

BEOGRAD

SEMINARSKI RAD: OSNOVNI FIZIOLOŠKI I BIOHEMIJSK MEHANIZMI

TEMA: FIZIOLOGIJA RESPIRATORNOG SISTEMA

Меntor: Student:

Dr Sonja Bulajić, mr.sc.med. Valentina Milenković

broj indeksa137-016/21

Kruševac, novembar, 2021

1|Page
SADRŽAJ
1) Uvod………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….3

2) Anatomija organa za disanje……………………………………………………………………………………………………………………...4

3) Uloge disajnih puteva………………………………………………………………………………………………………………………………….6

4) Mehanizam respiratornih pokreta………………………………………………………………………………………………………………6

5) Plucni volumeni I kapaciteti………………………………………………………………………………………………………………………..7

6) Razmena gasova u nivou pluca……………………………………………………………………………………………………………………9

7) Transport kiseonika krvlju…………………………………………………………………………………………………………………………..10

8) Transport ugljen-dioksida krvlju………………………………………………………………………………………………………………….11

9) Regulacija disanja…………………………………………………………………………………………………………………………………………11

10) Literatura……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..14

2|Page
Uvod
Disanje (respiratio) je unošenje vazduha disajnim putevima do pluća u kojima se vrši razmena ugljen-dioksida iz krvi sa
kiseo- nikom iz vazduha. Sistem organa za disanje sačinjava skup sprovodnih disajnih puteva i pluća. Disajni putevi se dele
na gornje i donje. U gornje disajne puteve ubrajaju se nosna duplja (cavitas nasi) sa pridodatim sinusima (sinus paranasales),
ždrelo (pharynx) kao i usna duplja (cavitas oris). Udahnuti vazduh iz nosne duplje dospeva do ždrela. Usta su pomoćni disajni
put. U donje disajne puteve spadaju grkljan (larynt), dušnik (trachea), glavne dušnice (bronchi pulmonales) i njihove grane
koje su u sastavu pluća. Gornji disajni putevi se nalaze u predelu glave a donji su smešteni u vratu i grudnoj duplji. Pluća
(pulmones) se nalaze u bočnim delovima grudne duplje, obmotana plućnom maramicom (pleura).

Organi za disanje snabdevaju organizam potrebnom količinom kiseonika i eliminišu iz organizma stvoreni ugljen-dioksid.
Kiseonik se krvlju doprema do tkiva gde se troši u procesima metabolizma. Ugljen-dioksid se oslobadja iz čelija u toku
metaboličkih procesa i transportuje krvlju do pluća preko kojih se eliminiše iz organizma. Prema tome, disanjem se obavljaju
dve osnovne funkcije, i to razmena gasova i transport gasova. U ovim funkcijama učestvuju pored disajnih organa još
srčano-sudovni sistem, krv, grudni koš sa disajnom
muskulaturom i dijafragma. Respiracija ili disanje može biti
spoljašnje i unutrašnje. Spoljašnje disanje naziva se plućno
disanje i podrazumeva razmenu gaso- va izmedu organizma i
spoljašnje sredine i ono se odvija u plućima. Unutrašnje disanje
podrazumeva razmenu gasova izmedu krvi i ćelija i naziva se
tkivno disanje. Spoljašnje ili plućno disanje obavlja se zahvaljujući
disajnim pokretima grudnog koša. Disajni pokreti grudnog koša
odvijaju se u ciklusima, u tzv. respiracijama. Jedna respiracija se
sastoji iz:

- inspiracije ili udaha i

- ekspiracije ili izdaha.

Odrastao čovek, pri mirovanju, načini u toku jednog minuta 12-

16 respiratornih pokreta. Pri svakoj respiraciji u pluća se udahne i
iz pluća izdahne oko 500 ml vazduha. Taj vazduh se naziva
respiratorni vazduh. Zahvaljujući disajnim pokretima vazduh se u
plucnim alveolama stalno obnavlja.

3|Page
Anatomija sistema organa za disanje
NOSNA DUPLJA (cavitas nasi) je početni, prošireni deo disajnih puteva smešten u prednjem delu središnjeg predela glave,
ograničen nekim kostima lobanje i većinom kostiju lica. Iznad nosne duplje nalaze se prednja i srednja lobanjska jama, spolja
su leva i desna očna duplja a ispod je usna duplja. Nosna duplja ima četiri zida i dva otvora - prednji i zadnji, a nosnom
pregradom je podeljena na dve približno simetrične polovine, koje se napred otvaraju nozdrvama (nares). Svojim zadnjim
otvorima (choanae) nosna duplja je široko otvorena prema gornjem, nosnom spratu ždrela. Nosna duplja je široka u svom
donjem delu dok se idući naviše postepeno sužava. Ispred nosne duplje, na sredini lica, nalazi se piramidalno ispupčenje,
spoljašnji nos (nasus externus). Zidovi nosne duplje su gornji, donji, spoljašnji i unutrašnji. Gornji zid, krov nosne duplje
grade nosne kosti (ossa nasalia), horizontalni list sitaste kosti (lamina cribrosa) i telo klinaste kosti (corpus ossis
sphenoidalis), Na njemu se nalazi nepravilan otvor preko kojeg se otvara klinasti sinus (sinus sphenoidalis). Donji zid, pod
nosne duplje čini tvrdo nepce (palatum durum). Spoljašnji zid nosne duplje izgraduje veći broj kostiju, a najvećim delom telo
gornje vilice (corpus maxillae) i labirint sitaste kosti (labyrinthus ethmoidalis). Zidovi nosne duplje su obloženi sluznicom koja
je dobro prokrvljena. Na spoljašnjem zidu nalaze se tri nosne školjke, gornja (concha nasalis superior), srednja (concha
nasalis media) i donja nosna školjka (concha nasalis inferior) koje obrazuju tri nosna kanala (meatus nasi superior medius et
inferior). Na spoljašnjem zidu nosne duplje nalazi se otvor preko koga se u srednji nosni kanal otvaraju čeoni sinus (sinus
frontalis) i gornjovilični sinus (sinus maxillaris) Prednji deo sitastog sinusa (sinus ethmoidalis) otvara se u srednjem nosnom
kanalu, dok se njegov zadnji deo otvara u gornjem nosnom kanalu. Unutrašnji zid nosne duplje gradi nosna pregrada
(septum nasi) koja ima tri dela, koštani, hrskavični i kožni. Sluzokoža donjeg, šireg dela nosne duplje ima nekoliko uloga. Ona
kao filter iz udahnutog vazduha odstranjuje čestice prašine, povećava vlažnost i temperaturu udahnutog vazduha. U sluznici
krova nosne duplje nalaze se receptori čula mirisa koji reaguju na isparljive supstancije.

PARANAZALNI SINUSI (sinus paranasales) U

velikim kostima, koje čine zidove nosne duplje,
nalaze se šupljine, paranazalni sinusi. Paranazalni
sinusi su čeoni sinus (sinus frontalis), smešten
unutar čeone kostí (os frontale) na mestu spoja
njenog uspravnog i horizontalnog dela, sitasti sinus
(sinus ethmoidalis) koji leži u bočnim masama
sitaste kosti (os ethmoidale), klinasti sinus (sinus
sphenoidalis) smešten u šupljini tela klinaste kosti
(os sphenoidale) i gornjovilični sinus (sinus
maxillaris) koji se nalazi u šupljini tela gornje vilice
(maxilla). Čeoni sinus, gornjovilični i sitasti sinusi
otvaraju se u srednjem nosnom kanalu. Klinasti
sinus se otvara na krovu nosne duplje. Usna duplja (cavitas oris) i ždrelo (pharynx) su takode deo gornjih disajnih puteva, ali
i deo sistema organa za varenje sa kojima će biti opisani.

DUŠNIK (trachea) Dušnik je hrskavično-opnasti cevasti organ koji počinje od donje ivice prstenaste hrskavice (cartilago
cricoidea) grkljana a završava se u visini petog grudnog pršljena, dušničnom račvom (bifurcatio tracheae). Dušnik se svojim
gornjim delom nalazi u središnjem delu prednjeg dela vrata. Donji deo dušnika je smešten u gornjem sredogruđu
(mediastinum superius) grudne duplje. Iza dušnika leži jednjak. Prednji i bočni zidovi dušnika su ispupčeni i u osnovi su
izgrađeni od hrskavičnih poluprstenova koji podsećaju na potkovice, a označeni su kao hrskavice dušnika(cartilagi nes
tracheales). Zadnji zid dušnika (paries membranaceus) je zaravnjen i izgrađen od mekih tkiva, predstavljenih glatkim
mišićem i vezivnom opnom, Od završne račve polaze dve, desna i leva, glavne dušnice (bronchi principales) koje su
usmerene ka ulaznom po lju pluća (hilum pulmonalis).
4|Page
GLAVNE DUŠNICE (bronchi principales)

Glavne dušnice nastaju grananjem dušnika, odakle se pružaju koso i naniže prema
ulaznom polju pluća (hilum pulmonis) gde se dele na režanjske dušnice pluća
(bronchi lobares). Desna glavna dušnica (bronchus principalis dexter) je kraća, šira
i strmije položena. Leva dušnica (bronchus principalis sinister) je duža, manjeg
promera i pruža se naniže manje strmo. Grada glavnih dušnica je ista kao i građa
dušnika. Ispred glavne dušnice nalaze se funkcionalni krvni sudovi pluća, plućna
arterija (a. pulmonalis) i dve plućne vene (vv. pulmonales). Iza glavne dušnice
nalaze se nutritivni krvni sudovi pluća, dušnične arterijske grane i dušnične vene
(rr. bronchiales et vv. bronchiales) i plućni živčani splet (plexus pulmonalis). Neki
elementi (arterije i živci) ulaze, a drugi (vene i limfni sudovi) izlaze iz pluca I
zajedno grade plucni koren.

PLUCA (pulmones)

Pluca su glavni do sistema organa za disanje, jer unutar plucnog parenhima dolazi do razmene gasova. Pluća se sastoje iz
dva plućna krila, desnog (pulmo dexter) I levog (pulmo sinister). Plućna krila su smeštena u bočnim delovima grudne duplje
koji se nazivaju plućno-maramični prostori (regiones pleuropulmonales). Plućna krila su u celini obavijena plućnom
maramicom (pleura). Oblik plućnog krila liči na polovinu uzdužno presečene kupe. Oba plućna krila su razmaknuta a između
njih se nalaze organi sredogruda. Svakom plućnom krilu opisuju se dve strane baza i vrh, dve jasno uobličene ivice. Baza
pluća (basis pulmonis) okrenuta je naniže naležući na odgovarajuću polovinu precage (diaphragma), pa se zbog toga naziva
donja, prečažna strana (facies diaphragmatica). Vrh pluća (apex pulmonis) je gornji uži deo plućnog krila koji se nalazi iznad
ravni drugog rebra, Strane pluća su spoljašnja i unutrašnja. Spoljašnja strana je ispupčena i okrenuta rebrima pa se zbog
toga naziva rebarna strana (facies costalis). Unutrašnja strana je izdubljena i okrenuta prema sredogruđu, (facies
mediastinalis). U središnjem delu ove strane nalazi se trouglasto ulazno polje pluća (hilum pulmonis) kroz koje u pluća ulaze,
odnosno iz njega izlaze elementi plućnog korena (radix pulmonis). Kroz središnji deo ulaznog polja u pluća ulazi
odgovarajuća glavna dušnica (bronchus principalis). Ispred glavne dušnice u pluća ulazi odgovarajuća plućna arterija (a.
pulmonalis), a izlaze dve plućne vene (vv. pulmonales). Iza glavne dušnice u pluca ulaze arterijske dušnične grane (rr.
bronchiales) praćene nervnim vlaknima, koje grade plućni živčani splet (plexus pulmonalis), a izlaze dušnične vene (vv.
bronchiales). Zadnji deo pluca, koji naleže na bocnu stranu kicmeng stuba je zaobljen I tu se bez jasne gra nice nastavljaju,
jedna na drugu, spoljašnja i unutrašnja strana pluća. Ivice pluća su prednja (margo anterior) i donja (margo inferior). Oba
plućna krila su dubokim pukotinama podeljena na režnjeve pluća (lobi pulmonum). Desno plućno krilo, koje je nešto veće,
ima dve pukotine, kosu (fissura obliqua) i horizontalnu (fissura horizontalis) koja ga dele na tri režnja -gornji (lobus superior),
srednji (lobus medius) i donji režanj (lobus inferior). Levo plućno krilo poseduje jednu, kosu pukotinu (fissura obliqua) i dva
režnja - gornji (lobus superior) i donji (lobus inferior). Manji delovi režnjeva su segmenti pluća, koji su morfološki i
funkcionalno potpuno nezavisni. Desno plućno krilo ima 10,a levo 8-10 segmenata.

5|Page
Uloge disajnih puteva
Disajni putevi imaju sledeće uloge:

- sprovode vazduh,

- prečiščavaju vazduh,

- zagrevaju vazduh,

- vlaže vazduh.

Sprovodenje vazduha kroz disajne puteve već

je objašnjeno. Vazduh se normalno udiše na
nos i preko ždrela, grkljana, dušnika i dušnica
sprovodi do alveola. Prečišćavanje vazduha vrši
se uglavnom u nosu. U tome glavnu ulogu
imaju dlačice u nosu i sluz koja oblaže nosnu
sluzokožu. Dlačice u nosu zadržavaju samo veće
čestice, uglavnom pri ulasku vazduha u nosnu šupljinu. Sitnije čestice zadržavaju se na sluzi, koja prekriva sluzokožu nosa.
Sluzokoža nosa građena je od trepljastog epitela. Radom treplji, tj. njihovim pokretima, strane čestice, koje su nalepljene na
sluzi, pomeraju se prema ždrelu i izbacuju preko ždrela iskašljavanjem. Najsitnije čestice (kao što su čestice duvanskog dima)
dospevaju čak do dušnica i alveola, gde se deo čestica taloži, a deo izbacuje sa izdahnutim vazduhom. Pri prolaženju kroz
nos vazduh se zagreva skoro do telesne temperature, jer je nosna sluzokoža bogata krvnim sudovima, pa toplota krvi prelazi
na vazduh. Pri disanju na usta vazduh se ne zagreva. Hladan vazduh deluje šetno i može da izazove oštećenje sluzokože
disajnih puteva, Vlaženje vazduha takode je omogućeno zahvaljujući sluzokoži nosa, preko koje se luči serozna tečnost.
Dnevno se preko nosne sluzokože izluči do 750 ml tečnosti koja se utroši na vlaženje vazduha. Vlažnost vazduha je
neophodna za normalnu funkciju donjih disajnih puteva. Kad je vazduh suv, rad treplji u respiratornim putevima se smanjuje
ili prestaje, pa se u njima zadržava sekret, lakše prodiru klice i nastaje infekcija. Funkcije zagrevanja i vlaženja vazduha
pokazuju od kolikog je značaja za organizam disanje na nos. Kada postoji trajna smetnja disanju na nos, često se javljaju
hronična oboljenja sluzokože disajnih puteva (kao što je slučaj kod deviatio septi nasi, ti, krivine nosne pregrade).

MEHANIZAM RESPIRATORNIH POKRETA

INTRAPLEURALNI PROSTOR

Pluća su elastična, jer se sastoje od elastia. nih vlakana, i zbog toga mogu da se šire i skupljaju. U grudnom košu pluća su
uvek ra Sirena i kompletno ispunjavaju njegovu šupljinu. Pluća su u grudnom košu slobodna i pričvrščena su za sredogruđe
preko hilusa (ti peteljke pluća) svojim središnjim delom. Iz među spoljašnje strane pluća i unutrašnje strane grudnog koša ne
postoji veliki prostor. Spoljašnja strana pluća prekrivena je unutrašnjom plućnom maramicom, tj. pleurom, a unutrašnja
površina grudnog koša spoljašnjom pleurom. Izmedu pleura postoji samo potencijalni prostor koji se naziva intrapleuralni
prostor, tj. međumaramični prostor., U njemu se nalazi mala količina serozne tečnosti, koja smanjuje trenje i omogućava da
plué ne maramice klize jedna preko druge. Intrapleuralni prostor predstavlja vezu izmedu pluća i grudnog koša i promene u
zapremini grudnog koša odražavaju se na pluća kroz taj prostor. Intrapleuralni prostor ne komunicira sa spoljašnjom
sredinom. U njemu vlada pritisak koji je za oko 3 mmHg (3 mm živinog stuba) ili 0,4 kPa (0,4 kilo Paskala) niži od
atmosferskog pritiska. Zato se kaže da u intrapleuralnom prostoru vlada negativan pritisak. Vrednost pritiska se menja u
toku respiracije. U toku inspiracije pritisak u intrapleuralnom prostoru se smanjuje, tj. postaje negativniji, a u toku
ekspiracije se povećava i približava vrednosti atmosferskog pritiska. Negativni pritisak predstavlja silu koja drži pluća uvek u
6|Page
rastegnutom stanju. Zbog toga u plućima postoji uvek težnja ka splašnjavanju pluća. Zato se kaže da je negativni pritisak
merilo elastične sile pluća, i obratno. Drugim rečima, ukoliko je negativnost pritiska u intrapleuralnom prostoru veća, pluća
su više rastegnuta, pa je veća i elastična sila pluća, koja teži da ih kolabira. Za obavljanje normalne funkcije disanja
neophodno je da intrapleuralni prostor bude očuvan. U izvesnim patološkim slučajevima dešava se da se uspostavi
komunikacija ovog prostora sa spoljašnjom sredinom, pri čemu vazduh ulazi u intrapleuralni prostor sve dok se pritisci ne
izjednače. Prodor vazduha u intrapleuralni prostor naziva se pneumotoraks. Kad nastane pneumotoraks, pokreti grudnog
koša ne mogu više da se prenose na pluća, pa plućna ventilacija više nije moguća. Pluća kolabiraju, jer nestaje sila
negativnog pritiska, koja ih je držala u rastegnutom stanju.

ULOGA RESPIRATORNE MUSKULATURE

Negativni pritisak u intrapleuralnom prostoru omogućava da se pokreti grudnog koša prenose na pluća. Pri disanju pluća
pasivno prate pokrete grudnog koša. Normalno, kada se grudni koš raširi, rašire se i pluća, i obratno, pri vraćanju grudnog
koša na prvobitnu zapreminu splašnjavaju i pluća. Sirenje grudnog koša nastaje usled kontrakcije inspiratornih mišića. Glavni
inspiratorni mišići su spoljašnji međurebarni mišići i dijafragma. Pri kontrakciji spoljašnjih međurebarnih mišića, rebra se
podižu uvis, a grudna kost potiskuje prema napred, usled čega se povećava prednje-zadnji, tj. sagitalni prečník grudnog
koša. Pri kontrakciji dijafragme, ona se zateže i spušta naniže, tako
da se povećava gornje-donji prečnik grudnog koša. Kupole
dijafragme pri ekspiraciji nalaze se u visini četvrtog medjurebarnog
prostora sa desne strane, a sa leve strane u visini petog
međurebarnog prostora. Pri kontrakciji, kupole dijafragme se
spuštaju za dva medurebarna prostora naniže. Spuštanje dijafragme
naniže za 1 cm povećava zapreminu grudnog koša za oko 250 ml.
Kada se grudni koš raširi, on povlači za sobom spoljašnju plućnu
maramicu koja oblaže zid grudnog koša sa unutrašnje strane. Usled
toga se povečava zapremina intrapleuralnog prostora, a pritisak u
tom prostoru se smanjuje. Smanjenje pritiska u intrapleuralnom
prostoru deluje kao vakuum koji uzrokuje širenje pluća, nastaje
smanjenje pritiska u plučima i usled toga vazduh ulazi u pluca.
Obratno, pri ekspiraciji, inspiratorni mišíci se dekontrahuju, što izaziva smanjenje zapremine grudnog koša, porast pritiska u
intrapleuralnom prostoru i splašnjavanje pluća. Zato što se ekspiracija odvija zahvaljujuċi dekontrakciji inspiratornih mišića,
kaže se da je ekspiracija pasivan akt. Ekspiraciju potpomažu ekspiratorni mišići: unutrašnji međurebarni mišići i trbušni
mišići. Za razliku od ekspiracije, inspiracija je aktivan akt, jer se odvija zahvaljujući akciji, tj. kontrakciji inspiratorne
musculature. Respiratorna muskulatura je normalno pod kontrolom disajnog centra iz koga se ritmički šalju impulsi za
kontrakciju.

PLUĆNI VOLUMENI I KAPACITETI

Količina vazduha u plućima nije uvek ista. Zbog toga je odredivanje plućnih volumena i kapaciteta korisno za procenu
funkcionalne sposobnosti respiratornog sistema. Postoji više plućnih volumena, i to:

1) Tidalov ili respiratorni volumen;

7|Page
2) inspiratorni rezervni volumen (IRV);

3) ekspiratorni rezervni volumen (ERV);

4) rezidualni volumen.

1) Tidalov volumen je količina vazduha koja se udahne i izdahne iz pluća pri normalnom disanju. Drugim rečima, to je
količina vazduha koja procirkuliše disajnim putevima u pluća pri mirnoj respiraciji. Tidalov volumen iznosi oko 500 ml.

2) Inspiratorni rezervni volumen je količina vazduha koja se može udahnuti pri maksimalnoj inspiraciji, koja se nadovezuje
na norimalnu inspiraciju. Normalno iznosi oko 3 000 ml.

3) Ekspiratorni rezervni volumen je količina vazduha koja se može izdahnuti pri maksimalnoj ekspiraciji, a koja sledi posle
normalne ekspiracije. Normalno iznosi oko 1100 ml.

4) Rezidualni volumen je količina vazduha koja ostaje u plućima i posle maksimalne ekspiracije. Normalno iznosi oko 1200
ml. Ova količina vazduha je uvek prisutna u alveolama i veoma je važna jer sprečava drastične promene parcijalnih pritisaka
kiseonika i ugljen-dioksida, koje bi se javile kada bi se u toku ekspiracije sav vazduh izbacivao iz pluća.

Plučni kapaciteti su kombinacije dva ili više

plućna volumena. Postoje sledeći plućni
kapaciteti:

1) vitalni kapacitet;

2) totalni kapacitet;

3) inspiratorni kapacitet;

4) funkcionalni rezidualni kapacitet.

1) Vitalni kapacitet je količina vazduha koja

se izdahne pri maksimalnoj ekspiraciji, kojoj
je prethodila maksimalna inspiracija.
Normalno iznosi oko 4600 ml.

2) Totalni kapacitet je zbir svih volumena pluća, tj, maksimalna količina vazduha koja se nalazi u plućima na kraju
maksimalne in- spiracije. Normalno iznosi oko 5800 ml.

3) Inspiratorni kapacitet predstavlja zbir Tidalovog volumena i inspiratornog rezervnog volumena. To je količina vazduha
koja se može udahnuti posle normalne ekspiracije. Normalno inspiratorni kapacitet iznosi oko 3 500 ml.

4) Funkcionalni rezidualni kapacitet je zapremina vazduha koja ostaje u plućima posle normalne ekspiracije; znači
predstavlja zbir rezervnog ekspiratornog volumena i rezidualnog volumena i iznosi oko 2 300 ml.

Plučni volumen i kapacitet odreduju se spirometrijski. Svi plučni volumeni i kapaciteti se mere pri jednoj respiraciji i zato
predstavljaju statičke testove, jer se ne mere u jedinici vremena. Za određivanje funkcio alne sposobnosti respiratornog
sistema koriste se, osim statičtestova, dinamički testovi koji se mere u funkciji vremena.

Takvi testovi su: minutni volumen plućne ventilacije, minutni volumen alveolarne ventilacije, maksimalna voljna ventilacija
za minut, forsirani ekspiratorni volumen u prvoj sekundi (FEV 1").
8|Page
-Minutni volumen plućne ventilacije predstavlja količinu vazduha koja prode kroz disajne puteve pluća za 1 minut i dobija se
kada se frekvencija disanja pomnoži sa Tidalovim volumenom. Normalno frekvencija di- sanja iznosi 12- 16 u min, a Tidalov
vo- lumen 500 ml, To znači (12- 16) x 500 = %3D = 6 000-8000 ml za min.

-Minutni volumen alveolarne ventilacije predstavlja količinu vazduha koja u toku 1 mìnuta učestvuje u razmeni gasova u
alveolama. Ta vrednost nije ista sa minutnim volumenom ventilacije, već predstavlja ovu vrednost umanjenu za veličinu
mrtvog prostora. Zapremina mrtvog prostora iznosi oko 150 ml vazduha. Prema tome, da bi se dobila vrednost ovog testa,
potrebno je da se Tidalov volumen umanji za vrednost mrtvog prostora i dobijeni broj pomnoži frekvencijom disanja, to jest
(500-150) x (12-16) = = 4200-5600.

- Maksimalna voljna ventilacija za jedan minut ili maksimalni kapacitet disanja je najveća zapremina vazduha koja se voljnim
naporom može udahnuti i izdahnuti u jednom minutu, Vrednost normalno iznosi 125-170 1/min.

- Forsirani ekspiratorni volumen u prvoj sekundi (FEV 1") jeste količina vazduha koja se maksimalnim voljnim naporom može
ekspirisati za 1 sekund, posle prethodne maksimalne inspiracije. Normalno, ovaj volumen iznosi 80% vitalnog kapaciteta.

Dinamički testovi daju mnogo više uvida u funkciju respiratornog sistema. Potrebno je stoga istaći da kod svih plućnih
oboljenja, gde postoji otežan ekspirijum, usled suženja disajnih puteva, pre svega dušnica, nastaje smanjenje vrednosti ovih
testova.

RAZMENA GASOVA U NIVOU PLUĆA

Razmena gasova, kiseonika i ugljen-dioksida u plučima vrši se izmedu alveolarnog vazduha i krvi. Več je rečeno da je ukupna
površina svih alveola veoma velika i da iznosi oko 70 m2, što čini
površinu respiratorne membrane. Količina krvi u plućima iznosi
svega oko 100 ml, i ta mala količina krvi je u kontaktu sa velikom
alveolarnom površínom, što znači da je sloj krvi veoma tanak.
Kiseonik i ugljen-dioksid u plućima se razmenjuju na taj način što
prelaze, procesom difuzije, kroz više slojeva respiratorne
membrane. Pri tom je pravac difuzije gasa određen parcijalnim
pritiskom gasa. Naime, gas prelazi iz sredine sa većim parcijalnim
pritiskom u sredinu sa manjim parcijalnim pritiskom. Parcijalni
pritisak kiseonika u alveolarnom vazduhu iznosi oko 13,3 kPa, a u
venskoj krvi oko 5,3 kPa. Usled toga, kiseonik prelazi iz alveolarnog
vazduha u krv, tj. u sredinu sa manjim parcijalnim pritiskom.
Obratno, parcijalni pritisak ugljen-dioksida u alveolarnom vazduhu
iznosi 5,3 kPa, a u venskoj krvi 6,0 kPa. Usled toga ugljen-dioksid
prelazi iz krvi u alveolarni vazduh, a odatle se izbacuje u spoljašnju
sredinu. Brzina difuzije gasa zavisi od rastvorljivosti gasa u tečnosti
respiratorne membrane. Ugljen-dioksid je oko 20 puta rastvorljiviji u
vodi od kiseonika, pa je i brzina difuzije ugljen-dioksida kroz
respiratornu membranu oko 20 puta veća. Kroz celokupnu
respiratornu membranu pluća za 1 minut difunduju oko 250 ml kiseonika. To znači da za jedan minut krv u plućima veže oko
250 ml kiseonika. Za isto vreme se iz krvi preko pluća eliminiše 400-450 ml ugljen-dioksida. U toku mišićnog rada ove
vrednosti se mogu povećati 2-3 puta.

9|Page
TRANSPORT KISEONIKA KRVLJU
Kiseonik se u plucima vezuje za krv i krvlju transportuje do tkiva, i to na dva načina:

- kao fizički rastvoren gas; ovim načinom se transportuje neznatna količina kiseonika (samo oko 3% ukupne količine), koja se
pre- nosi krvlju;

- kao hemijski vezan za hemoglobin (Hb) u vidu oksi-hemoglobina (HbO2); ovim načinom se krvlju transportuje gotovo sav
kiseonik. Kiseonik se sa hemoglobinom (Hb) sjedinjava i gradi oksi-hemoglobin (HbO2), tj. jedinjenje hemoglobina i
kiseonika. Reakcija je povratna, a pravac reakcije zavisi od parcijalnog pritiska kiseonika. Veza je labava i zbog toga se ovo
sjedinjavanje hemoglobina sa kiseonikom ne naziva oksidacija, već oksigenacija. Ukoliko je veći parcijalni pritisak kiseonika,
stvara se više oksi-hemoglobina (HbO2) i, obratno, kada se parcijalni pritisak kiseonika smanjuje, HbO2 se razgraduje i
kiseonik se otpušta iz ovog jedinjenja. Medusobna zavisnost koja postoji izmedu parcijalnog pritiska kiseonika i procenta
stvorenog oksi-hemoglobina (HbO2) može se predstaviti krivom koja se naziva kriva disocijacije oksi-hemoglobina.

Kriva disocijacije oksi-hemoglobina pokazuje da pri parcijalnom pritisku kiseonika od 5,3 kPa, koji vlada u venskoj krvi, 70%
Hb se pretvara u Hb02, a tada se u 100 ml krvi nalazi 14 ml kiseonika. Pri parcijalnom pritisku kiseonika od oko 13,3 kPa, koji
vlada u arterijskoj krvi, 95% Hb se pretvara u HbOz, a tada se u 100 ml krvi nalazi 19 ml kiseonika. Uočljivo je da je početni
deo krive strm, što pokazuje da mali porast parcijalnog pritiska kiseonika znatno povećava procenat stvorenog oksi-
hemoglobina. Kasnije, kriva postaje više horizontalna, što pokazuje da dalje povečanje parcijalnog pritiska kiseonika ne
povečava u velikoj meri procenat HbO2. Treba naglasiti da 100 ml arterijske krvi sadrži 19 ml kiseonika, a 100 ml venske krvi
- sadrži 14 ml kiseonika. To znači, da se pri prolasku kroz tkiva iz svakih 100 ml arterijske krvi otpusti 5 ml kiseonika, što
predstavlja 25% ukupne količine kiseonika koja se transportuje. Ovu količinu (od 25%) kiseonika ćelije tkiva iskorišćavaju za
metaboličke procese, Ta vrednost naziva se koeficijent iskorišćavanja ili koeficijent utilizacije kiseonika. U uslovima mišićnog
rada koeficijent iskorišćavanja kiseonika može se povećati na 75%, tako da se iz 100 ml arterijske krvi otpušta u tkivima oko
15 ml kiseonika, što je za tri puta veća vrednost od vrednosti dobijenih pri mirovanju.

10 | P a g e
TRANSPORT UGLJEN-DIOKSIDA KRVLJU
Uglien-dioksid se stvara u delijama u me. taboličkim procesima i difunduje iz celija u krv kapilara. U venskoj krvi parcijalni
pritisak ugljen-dioksida iznosi 6,0 kPa. U plučima, kao što je rečeno, parcijalni pritisak ugljen-dioksida iznosi 5,3 kPa, pa se
zbog toga ugljen-dioksid u njima otpušta iz venske krvi, sve dok se ne izjednače pritisci u krvi i alveolarnom vazduhu, tako da
parcijalni pritisak ugljen-dioksida u arterijskoj krvi iznosi 5,3 kPa. Ugljen-dioksid se transportuje krvlju na tri načina:

- kao fizički rastvoren gas u krvi,

- u obliku karbaminojedinjenja,

- u obliku bikarbonatnih jedinjenja.

1) Fizički rastvoren ugljen-dioksid u krvi.

– Rastvorljivost ugljen-dioksida u vodi je oko 20 puta veća od rastvorljivosti kiseonika. Zato se u ovom obliku transportuje
više ugljen- -dioksida nego kiseonika. Ipak, ta količina CO2 je mala i čini samo oko 7% od ukupne količine CO2 koja se
transportuje krvlju.

2) Transport ugljen-dioksida u obliku karbaminojedinjenja.

- Karbaminojedinjenja su jedinjenja amino-grupa belančevina i ugljen-dioksida. Najveći deo CO2 vezuje se u obliku
karbaminojedinjenja za belančevine hemoglobina, a manji deo za belančevine krvne plazme. Karbaminojedinjenja se lako
razgraduju i iz njih otpušta ugljen-dioksid. Može se reći da se ovim načinom transportuje oko 20% ugljen-dioksida od ukupne
količine.

3) Transport ugljen-dioksida u obliku bikarbonatnih jedinjenja.

- To je najznačajniji oblik transporta, jer čini preko 70% od ukupno transportovanog CO2. Bikarbonatna jedinjenja u krvi se
stvaraju iz ugljene kiseline, i to u eritrocitima i u krvnoj plazmi. U eritrocitima se stvara kalijum-bikarbonat (KHCO), a u
krvnoj plazmi natrijum-bikarbonat (NAHCO,). Ugljena kiselina stvara se uglavnom u eritrocitima, jer se u njima nalazi enzim
koii ubrzava reakciju između CO2 i H2O nekoliko hiljada puta. Taj enzim se naziva ugljena anhidraza. U krvi, u kapilarima
tkiva, gde je parcijalni pritisak ugljen-dioksida visok, stvara se ugljena kiselina, a u plućima, gde je parcijalni pritisak CO2 niži,
dolazi do razgradnje ugljene kiseline i stvaranja ugljen-dioksida i vode. Prema tome, i transport i vezivanje ugljen-dioksida
zavise od parcijalnog pritiska gasa. Količina ugljen-dioksida, koji se vezuje na tri opisana načina za krv, izražava se u
milimetrima na 100 ml krvi, tj, u vol %, Venska krv sadrži 52 vol % ugljen-dioksida, a arterijska krv sadrži 48 vol %. Iz ovih
vrednosti se vidi da svakih 100 ml venske krvi u plućima otpusti 4 ml ugljen-dioksida.

REGULACIJA DISANJA
Regulacija disanja je dvojaka:

- nervna regulacija,

- humoralna regulacija ili regulacija krvlju.

11 | P a g e
1) Nervna regulacija disanja ostvaruje se preko respiratornog centra. Respiratorni centar nalazi se u retikularnoj formaciji
produžene moždine i mosta i ima tri područja: bulbarno područje ili područje za ritmičnost, apneustičko područje i
pneumotaksičko područje.

Bulbarno područje nalazi se u donjem delu produžene moždine i sastoji se iz dve grupe nervnih ćelija, od kojih je jedna
odgovorna za inspiraciju, a druga za ekspiraciju. Bulbarno područje ima osobinu da radi auto- matski, tj. u njemu samom se
ritmički stvaraju impulsi. Impulsi iz inspiratorne grupe nervníh ćelija šalju se putem odgovarajućih motornih živaca do
inspiratornih mišića, a to su spoljašnji međurebarni mišići i dijafragma. Usled toga se inspiratorni mišići kontrahuju i dolazi
do inspiracije. Aktivnost ovih ćelija održava se u toku inspiracije i traje ukupno oko dve sekunde. Za to vreme ekspiratorna
grupa nervnih ćelija je u inhibiciji. Posle dve sekunde prestaje aktivnost inspiratorne grupe neurona (nervnih ćelija) i nastaje
njihova inhibicija. Usled toga, prestaje slanje impulsa iz inspiratorne grupe nervnih ćelija u inspiratorne mišiće, pa dolazi do
dekontrakcije inspiratornih mišića, a time i do ekspiracije. Inhibicija ovih ćelija traje oko tri sekunde i održava se za vreme
ekspiracije. Za to vreme grupa nervnih ćelija (koje su odgovorne za ekspiraciju) su u stanju razdraženja i šalju impulse u
ekspiratornu muskulaturu i izazivaju kontrakciju ekspiratornih mišića, a to su unutrašnji medurebarni mišići i trbušni mišiċi.
Znači, da razdraženje naizmenično osciluje izmedu dve grupe nervnih ćelija, pa se bulbarno područje respiratornog centra
često naziva i oscilatorno područje. Bulbarno područje centra za disanje ima največi značaj za regulaciju disanja, jer taj
centar obezbeduje ritmičnost disanja. Apneustički centar utiče na bulbarno područje tako što povećava aktivnost
inspiratorne grupe nervnih ćelija. Usled toga se pri razdraženju apneustičkog dela javljaju dugotrajne i produbljene
inspiracije. Suprotno tome, pneumotaksički centar utiče na bulbarno područje tako što smanjuje aktivnost inspiratorne
grupe nervnih ćelija, pa se plučna ventilacija smanjuje. Centar za disanje je pod uticajem različitih impulsa iz viših i nižih
delova nervnog sistema. Ti impulsi su trojaki:

- impulsi iz kičmene moždine,

- impulsi koji stižu preko nervusa vagusa iz pluća,

- impulsi iz kore velikog mozga.

Impulsi iz kičnmene moždine izazivaju razdraženje centra za disanje, pa se disanje pojačava, Dobro je poznato da polivanje
kože naizmenično toplom i hladnom vodom, pljeskanje ili štipanje, mogu da stimulišu centar za disanje. To se često koristi u
akušerstvu da bi se izazvao prvi udah u novorodenčadi koja ne mogu spontano da prodišu. Mehanizam ovih uticaja sastoji se
u tome što se delovanjem draži na nervne završetke u koži, za toplo, hladno, dodir i pritisak, oni razdražuju i preko
senzitivnih živaca njihovo razdraženje prenosi se ushodno, preko kičmene moždine, do produžene moždinei centra za
disanje. Preko kičmene moždine prenose se do centra za disanje i draže ga, takode, i impulsi sa nervnih završetaka u
mišićima. Ovi nervni završeci nadražuju se pri kontrakciji mišića, dakle pri mišićnom radu i to predstavlja jedan od glavnih
načina stimulacije disanja u stanjima telesnog opterećenja. Impulsi koji stižu preko n. vagusa iz pluća su veoma značajni i
poznati su kao Hering- Brajerovi refleksi. Ovi refleksi potpomažu smenjivanje inspiracije sa ekspiracijom, i obratno. To se
odvija na sledeći način. Prilikom inspiracije pluća se rašire i pri tom se u plućima nadraže nervni završeci koji su osetljivi na
rastezanje. Taj nadražaj se prenosi preko n. vagusa do centra za disanje i izaziva inhibiciju inspiratorne grupe nervnih ćelija,
a nadražaj ekspiratorne grupe nervnih ćelija. Usled toga, prestaje inspiracija i nastaje ekspiracija. U toku ekspiracije dešava
se obratan proces. Tako se naizmenično smenjuje uzdah i izdah. Impulsi iz kore velikog mozga stimulišu centar za disanje. To
je naročito važno za rad mišića. Zahvaljujući nervnim impulsima iz kore velikog mozga i impulsima iz kičmene moždine koji
potiču iz mišića, disanje može da se poveća za oko 20 putau toku mišičnog rada.

2) Humoralna regulacija disanja ili regulacija krvlju ostvaruje se putem krvi i na nju utiču sledeči faktori:

- promene koncentracije ugljen-dioksida i jona vodonika,

12 | P a g e
- promene koncentracije kiseonika u krvi.

Porast koncentracije CO2 i koncentracije jona vodonika stimulišu centar za disanje i, obratno, smanjenje ga i inhibiše. Ovi
faktori deluju na centar za disanje uglavnom direktno. Putem krvi nervne ćelije centra za disanje se ,,obaveštavaju“ o
koncentraciji CO i jona H. Ugljen-dioksid je najsnažniji stimulator centra za disanje. Ugljen-dioksid i joni vodonika mogu da
deluju na centar za disanje i indirektno, preko hemijskih receptora u krvnim sudovima, ali je to dejstvo znatno slabije od
direktnog. U krvnim sudovima deluje, preko hemijskih receptora, uglavnom promena koncentracije kiseonika u krvi.
Smanjenje koncentracije kiseonika u krvì deluje tako da se disanje povećava. Ovo dejstvo se ostvaruje preko hemijskih
receptora koji se nalaze u luku aorte i u račvi vratnih (karotidnih) arterija. Receptori su osetljivi na promene koncentracije
kiseonika u krvi. Kada se koncentracija kiseonika smanji, receptori se draže i njihovo razdraženje se prenosi do centra za
disanje, i to na sledeći način. Sa hemijskih receptora iz luka aorte, razdraženje se prenosi preko n. vagusa, a sa receptora u
račvi vratnih arterija, preko n. glosopharingeusa. Ova vrsta regulacije disanja ima najviše značaja pri smanjenju
atmosferskog pritiska, na primer pri penjanju na visinu, kada se u razređenom vazduhu smanjuje koncentracija kiseonika.

13 | P a g e
LITERATURA
1. Fiziologija za studente medicine : Deo 1,2018 Medicinski fakultet Beograd
Đuric Dragan i saradnici
2. Medicinska fiziologija: klinički kontekst,2013
Jonathan D. Kibble
Colby R. Halsey
3. Clinical Physiology in Anesthetic Practice, Majkl Levicki, 2020
4. https://www.stetoskop.info/odeljci-knjiga/respiratorni-sistem
5. https://scindeks-clanci.ceon.rs/data/pdf/2217-7744/2014/2217-77441402021V.p
6. https://iceps.edu.rs/wp-content/uploads/2018/03/Anatomija-i-fiziologija-sistema-
za-disanje-dr-Krstic-Vladimir.pdf
7. http://www.biologija.rs/respiratorni_sistem.html
8. ATLAS ANATOMIJE ČOVEKA VII izdanje, Frank H. Netter

9. Interne bolesti sa negom I, Dr Jovan Todorovic, Dr Biljana Putnikovic, Dr Petko Ristic

14 | P a g e