ANATOMIJA RESPIRATORNOG SISTEMA

Respiratorni sistem čine strukture odnosno organski sistemi koji su zaduženi za transport,
skladištenje te raspodjelu kisika iz spoljašnje sredine, atmosfere u sve ćelije tijela kao i za
transport ugljen dioksida iz ćelija u spoljašnju sredinu.

Respiratorni sistem se anatomski ali i funkcionalno dijeli na:

1.Gornji respiratorni sistem (nos, dio ždrijela-pharynx, larinx-grkljan)

2.Donji respiratorni sistem(trachea-dušnik, bronchi, pluća)

Nos (lat. nasus) je početni dio disajnih puteva. Dijeli se na vanjski i unutrašnji. Osnovu vanjskog
nosa čini djelomično koštani a djelomično hrskavični skelet. Na njega se redom prislanjaju
mišićni sloj, potkožno tkivo i koža. Unutrašnji nos čine dvije šupljine desna i lijeva koje su
međusobno odvojene jednom pregradom. Sprijeda unutrasnji nos komunicira s vanjskom
sredinom a straga kroz dva otvora –choanae s ždrijelom. Dok zrak prolazi kroz nos, u nosnim se
šupljinama a zahvaljujući njihovoj anatomskoj i histološkoj gradi obavlja više različitih funkcija
a to su:

1 zagrijavanje zraka - strujanjem zraka kroz prostrane površine nosnih školjki i septuma koje
ukupno iznose oko 160 kvadratnih cm,

2. ovlaživanje zraka

3. filtriranje zraka - na ulazu u nosnice nalaze se dlačice, koje su važne za odstranjivanje čestica
taloženjem zbog turbolencija, zahvaljujući tome u pluća ne ulaze čestice promjera većeg od 6
qm.Čestice iz cigaretnog dima, čija je veličina oko 3 qm gotovo se uopće ne talože u dišnim
putovima prije nego stignu u alveole.

4. olfaktorna funkcija-u nosu se nalazi specifični osjetni aparat za miris

Obično se zrak prije nego što dođe do dušnika zagrije i potpuno zasiti vodenom parom, što
predstavlja pripremu zraka do ulaska u pluća.

Grkljan - larynx je dio respiratornog aparata koji se proteže između ždrijela i dušnika, smješten
je u prednjem i srednjem dijelu vrata. Zbog svoje posebne građe služi i kao cijev za vođenje
zraka i kao aparat za proizvodnju zvuka. Osnovu grkljana čine hrskavice, koje su međusobno
spojene ligamentima. Spomenut ćemo jednu jako važu hrskavicu a to je epiglotis koja ima važnu
zadaću da kod gutanja zatvori grkljan te na taj način ne može hrana ući u njega.

Dušnik - trachea je dio respiratorne cijevi koji se nalazi između donjeg ruba prstenaste hrskavice
i mjesta gdje započinju bronhi.

1
Bronh - se na donjem kraju (bifurcatio tracheae) dijeli na desni i lijevi bronh koji završavaju na
hilusima pluća. Desni bronh se dijeli na tri a lijevi na dva lobarna bronha, svaki lobarni bronhus
se dijeli na više segmentalnih bronha. Konačni ogranci grana koji imaju promjer 0,5mm nazivaju
se bronchioli terminales. Odijeljni elemenat koji sadrži samo terminalni bronhiolus naziva se
acinus. Kad terminalni bronhiolus uđe u acinus podijeli se na dvije grane koje na svojim
zidovima sadrže mjehurice koji se nazivaju alveolama. Te grane služe i za izmjenu plinova i za
sprovođenje zraka pa se i definiraju kao bronchioli respiratorii. Konačni produkt tog dijeljenja su
cijevčice koje nazivamo ductuli alveolares, koji su ispunjeni alveolama. Alveole su funkcionalno
najvažniji dio pluća.Sve zajedno imaju ogromnu površinu, na tu se površinu razlije krv u vrlo
tankom sloju i dolazi u kontakt s zrakom i na zaj način se vrši razmjena gasova preko
respiratorne membrane.

Pluća-pulmones su velik parenhimatozni organ smješten u torakalnoj šupljini. Razlikujemo

desno i lijevo pluće. Torakalna šupljina u kojoj su smještena pluća naziva se medijastinum. Jedna
serozna opna-pleura oblaže unutrašnju stranu tih šupljina, prelazi s medijastinuma na plućni
korijen te posve ovija svako pluće. Pluća se dijele na režnjeve- lobuse,desno pluće ima tri lobusa
a lijevo ima dva lobusa .

FIZIOLOGIJA RESPIRATORNOG SISTEMA

Uloga respiratornog sistema je da osigura dopremu kisika u tkiva i otpremu ugljikova dioksida iz
tkiva. Proces respiracije može se podijeliti u cetiri glavna funkcijska dijela:

1. plućna ventilacija-što u stvari predstavlja strujanje zraka u oba smjera između atmosfere i
alveola

2. difuzija kisika i ugljikova dioksida između alveola i krvi

3. prijenos kisika i ugljikova dioksida krvlju i tjelesnim tekućinama do ćelija i od njih

4. regulacija ventilacije i drugi aspekti respiracije

Disanje predstavlja jednu od osnovnih vitalnih funkcija svakog živog organizma. Disanje se kod
čovjeka obavlja putem mnogobrojnih mehanizama u kome respiratorni sistem ima posebnu
ulogu u održavanju pravilne razmjene gasova između spoljne i unutarnje sredine. U funkciji
ovog sistema učestvuju:respiratorni centar, centralni i periferni motorni neuron, grudni koš s
disajnom muskulaturom i dijafragmom, pluća s disajnim putevima i plućnim parenhimom, srce i
krvni sudovi, krv. Disanje može da se odvija samo pri sinhronizovanoj aktivnosti svih navedenih
faktora i njihovim stalnim prilagođavanjem datim potrebama organizma u miru ili pri naporu.
Dva glavna akta disanja su : udisaj-inspirij i izdisaj-ekspirij.

Respiratorni centar se sastoji od nekoliko skupina neurona smještenih bilateralno u produljenoj

moždini i ponsu. Respiratorni centar je podijeljen u tri glavne skupine neurona:

2
1. dorzalna respiracijska skupina-koja izaziva udisaj-inspirij

2. ventralna respiracijska skupina-koja izaziva udisaj i izdisaj

3. pneumotaksijski centar-pomaže u kontroli frekvencije i načina disanja

Respiracijski centar nužno reagira na promjenu vrijednosti gasova. Suvišak ugljen dioksida ili
vodikovih jona uglavnom podražuje respiratorni centar, uzrokujući veliko pojačanje i
inspiracijskih i ekspiracijskih signala za respiratorne mišiće. Kisik u kontroli disanja nema
izravni učinak na respiratorni centar, on djeluje na periferne kemoreceptore smještene u
karotidnim i aortalnim tjelašcima a oni u respiratorni centar šalju odgovarajuće signale za
kontrolu disanja. Pri normalnoj funkciji respiratornog centra te centralnih i perifernih motornih
neurona, grudni koš s svojom skeletnom građom, muskulaturom i plućima čini onaj
diorespiratornog sistema u kome se obavlja razmjena gasova između spoljašnje i unutrašnje
sredine.

Pluća se mogu rastezati i stezati na dva načina:

1. zbog podizanja i spuštanja dijafragme, što produljuje i skraćuje prsnu šupljinu

2. zbog podizanja i spuštanja rebara, što povećava tj.smanjuje anteroposteriorni promjer prsne
šupljine

Mišići koji podižu grudni koš-inspiracijski mišići

Mišići koji spuštaju grudni koš-ekspiracijski mišići

U aktu disanja važnu ulogu imaju i razlike u pritiscima. Alveolarni pritisak jest pritisak u
plućnim alveolama. Kada je glotis otvoren i kada nema protoka zraka u pluća i iz pluća, pritisci
su svim dijelovima respiratornog stabla, sve do alveola jednaki atmosferskom pritisku i iznose 0
kPa. Pri udisaju se alveolarni pritisak mora sniziti malo ispod atmosferkog pritiska da bi zrak
stigao u pluća do -0,1 kpa. Pri izdisaju se alveolarni pritisak mora povećati do +0,1kpa da bi se
zrak istisnuo iz pluća. Isti proces se dešava i na alveolokapilarnoj membrani, gdje se dešava
direktna razmjena gasova tj. gdje kisik iz alveola ulazi u krv veže se za hemoglobin te odlazi do
ćelije, a ugljen dioksid iz ćelija do alveola i u atmosferu. Na osnovu histoloških ispitivanja
procijenjeno je da u zdrave mlade osobe ukupna površina respiracijske membrane iznosi oko 100
m2.

3
METODI PRISTUPA PLUĆNOM BOLESNIKU, DIJAGNOSTIKA I SIMPTOMI
RESPIRATORNIH BOLESTI

Prilikom pregleda bolesnika kod kojeg sumnjamo da se radi o nekoj respiratornoj bolesti
slijedimo slijedeći algoritam, na osnovu kojeg će mo na najbolji način dokučiti o kojoj vrsti
bolesti se radi .Pokušamo od pacijenta doznati zbog čega se obratio ljekaru i podaci koje
dobijemo nazivaju se anamnestičkim podacima i oni imaju važnu ulogu u postavljanju konačne
dijagnoze bolesti . Nakon kratkog razgovora pristupamo pregledu pacijenta na slijedeći način:

1. Inspekcija grudnog koša-treba obratiti pažnju na simetričnost građe i respiratornu pokretljivost

grudnog koša

2. Palpacija grudnog koša-na ovaj način se mogu otkriti promjene u stanju muskulature, posebno
se mogu osjetiti vibracije i izmjene u vibracijama grudnog koša pri izgovoru pojedinih riječi
(treperenje grudnog koša-fremitus pectoralis je podrhtavanje grudnog koša pri izgovaranj
dubokih samoglasnika a, o, u poslije tvrdih suglasnika).

3.Perkusija grudnog koša-dijeli se na direktnu i indirektnu perkusiju, kucanjem po površini tijela

stvaraju se vibracije koje se prenose na molekule okolne sredine u svim pravcima (vazduh,
tečnost ili čvrsto tkivo) i ako je naše uho u kontaktu s takvom sredinom ono će čuti zvuk.
Izdvajaju se dva osnovna perkutorna zvuka:jasan (sonoran) i tmuo. Jasan zvuk se dobija iznad
organa koji sadrži vazduh (pluća, želudac, crijeva), tmuo ili tup zvuk se dobija nad tkivima koja
ne sadrže vazduh (mišići, jetra, tečnost, kondenzovano plućno tkivo).

4.Auskultacija grudnog koša-auskultacija ili osluškivanje zvučnih pojava, koji nastaju u plućima
tokom disanja, govora ili kašlja ima izvanredan značaj u otkrivanju patoloških promjena u
plućima i grudnom košu. Danas se askultacija izvodi pomoću stetoskopa.

Nakon anamneze i fizikalnog pregleda plućnog bolesnika primjenjuju se dijagnostički postupci

koji moraju što prije potvrditi ili isključiti radnu dijagnozu koja se temelji na pažljivoj anamnezi
i kompetentno obavljenom fizikalnom statusu. Najčešći dijagnostički postupci u pulmologiji su:

1.RADIOLOŠKE PRETRAGE - one se sastoje od radiofotografije (rendgenskog snimanja),

dijaskopije (prosvjetljavanja) i kontrastnih metoda.

Posteroanteriornom i postraničnom snimkom pluca(PA) utvrđujemo postojanje, lokalizaciju i

morfološke karakteristike patoloških promjena.

Tomografija ili slojevito snimanje omogućuje da bolje vidimo i lokaliziramo patološke pomjene
u plućima, ponajprije tumore, no danas je manja važna u usporedbi s kompjutoriziranom
tomografijom(CT).

4
Dijaskopija je rendgenska metoda prosvjetljavanja pluća, ona omogućava pregled i onih dijelova
pluća koje pokriva sjena srca i medijastinuma, te promatranje gibanja dijafragme i patoloških
tvorbi.

Bronhografija je kontrastna metoda prikazivanja bronhalnog stabla.

Plućna i bronhalna angiografija je kontrastna metoda za prikaz plućnih i bronhalnih arterija.

Ultrazvučna pretraga grudnog koša-koristan u dijagnostici bolesti srca, u dijagnosticiranju

pleuralnog izljeva

Kompjutorizovana tomografija-CT primjenjuje se za razlikovanje konzistencije, lokalizacije i

proširenosti patoloških tvorbi u gr.košu, plućima, medijastinumu te u procjeni njihova odnosa
prema velikim krvnim žilama

Magnetna rezonancija-manje je uspješna od CT u prikazivanju plućnog parenhima, ali je

osjetljivija od CT u otkrivanju nevaskularnog tkiva u hilusnom području.

2. RADIOIZOTOPSKE PRETRAGE:

Perfuzijska scintigrafuja pluća-izvodi se pomoći venozno unešenog makroagregata humanog

albumina označenog tehnecijem 99m. Ova metoda omogućuje prikaz plućnog krvotoka.

Ventilacijska (inhalacijska) scintigrafija pluća-izvodi se pomoću inhalacije ksenona-133 daje

dobar uvid u ventilaciju pluća.

Scintigrafija pluća nakon intravenske primjene galija-67

3.ENDOSKOPSKE PRETRAGE GRUDNOG KOŠA su: bronhoskopija, medijastinoskopija,

pleuroskopija, ezofagoskopija-omogućuju makroskopski pregled, manje terapijske zahvate i
uzimanje materijala za citološke, histološke, mikrobiološke i biohemijske analize

4.BIOPSIJSKE METODE-biopsija pleure i perifernih tvorbi u plućima izvodi se posebnim

iglama radi dobivanja materijala za histološku analizu patološkog supstrata npr.skalenskih
limfnih čvorova kojom se potvrđuje postojanje metastaza.

5.CITOLOŠKE I HISTOLOŠKE METODE-u pulmološkoj citodijagnostici analiziraju se vrsta,

broj i citomorfološke karakteristike stanica iskašljaja, aspiriranog sekreta bronha, brisa i četkanja
sluznice bronha, bronhoalveolarnog lavata, limfnih čvorova te punktata patoloških tvorbi u
prsištu. Histološke pretrage daju uvid u zastupljenost i izgled stanica, vrstu i građu tkiva
dobivenom biopsijom i imaju dokaznu vrijednost. Određivanje eozinofila u sputumu i brisu nosa.

6.BIOHEMIJSKE PRETRAGE: određivanje parcijalnog pritiska kisika i ugljen dioksida kao i

određivanje acidobaznog statusa (pH, eksces baza), saturacija krvi kiseonikom, određivanje

5
enzima koji konvertira angiotenzin (sarkoidoza), mjerenje inhibitora alfa1-antitripsina
(panacinusni emfizem).

7.MIKROBIOLOŠKE PRETRAGE: u pulmologiji služe za otkrivanje uzročnika upale i

ispitivanje njihove osjetljivosti na antimikrobna sredstva. Od uzoraka za analizu najčešći je
iskašljaj, ali uzimaju se brisevi nosa i grla, aspirati traheje i bronha, bronhoalveolarni lavati,
pleuralni punktati i biopsijski materijal.

8.IMUNOLOŠKE PRETRAGE: alergološki testovi, tuberkulinsko ispitivanje, kvantitativno

mjerenje IgA, IgG, IgM, IgE, prva su tri snižena kod imunodeficijentnih pacijenata dok je IgE
povišen kod alergijskih bolesti

9.ISPITIVANJE PLUĆNE FUNKCIJE-SPIROMETRIJA: ovom metodom ispitujemo ventilaciju

pluća. Spirometrijom određujemo:

vitalni kapacitet (VC) je volumen zraka koji se postupno izdahne nakon maksimalnog dubokog
udisaja.

Forsirani vitalni kapacitet (FVC) je volumen zraka poslije forsiranog brzog i potpunog izdisaja

Totalni plućni kapacitet (TLC) je količina zraka u plućima nakon maksimalnog udisaja

Funkcionalni rezidualni kapacitet (FRC) je volumen zraka u plućima nakon normalnog izdisaja

Rezidualni volumen (RV) je volumen zraka koji ostaje u plućima nakon potpuna izdisaja

Forsirani ekspiratorni volumen u prvoj sekundi (FEV 1) je volumen zraka koji se najvećom
mogućom brzinom izdahne tokom prve sekunde iz maksimalnog inspiratornog položaja.

SIMPTOMI KOD OBOLJENJA RESPIRATORNOG TRAKTA

Od subjektivnih simptoma koji se mogu javiti u pojedinim oboljenjima respiratornog trakta ističu
se slijedeći:

1. promjene u normalnom disanju

2. dispneja

3. kašalj

4. cijanoza

5. bol u grudnom košu pri disanju

Razlikujemo: normalno disanje-eupneja, 16-20 respiracija u minuti

6
ubrzano disanje-tahipneja (napor, uzbuđenje, povišena tjelesna temperatura)

usporeno disanje-bradipneja (poremećaj respiratornog centra)

hiperventilacija

Razlikujemo tri oblika patološkog disanja:

Cheyn-Stokes-ovo disanje, Biotovo disanje, Kusmaull-ovo disanje

Dispneja - žeđ za vazduhom, javlja se kao osjećaj otežanog disanja, nedostatka vazduha i
najčešće se javlja kod poremećene ventilacije pluća.

Kašalj - se javlja kao refleksni mehanizam odbrane od prisustva kakvog stranog sadržaja u
disajnim putevima, ili kao posljedica nadražaja određenih tusogenih zona u grkljanu, dušniku,
bronhima. Kašalj može biti suh i s ispljuvkom.

Cijanoza - lividna boja kože i sluznica, uslovljena je količinom nesaturiranog hemoglobina koja
se nalazi u krvi.

Bol u grudnom košu pri disanju, javlja se kod oboljenja pleure, embolije pluća, pneumotoraksa,
mišićno-koštanim oboljenima, neuropatijama.