CĐ6.

DÃY HOẠT ĐỘNG HOÁ HỌC CỦA KIM LOẠI

1. Dãy hoạt động hoá học của kim loại

K, Na, Mg, Al, Zn, Fe, Pb, H, Cu, Ag, Au
(axit)
2. Ý nghĩa
- Từ trái sang phải, độ hoạt động của kim loại giảm dần.
- Kim loại đứng trước H thì có thể đẩy H2 ra khỏi dung dịch axit. (axit, nước)
(VD : Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2↑)
Mg + H2SO4 → MgSO4 + H2
2K + 2HCl → 2KCl + H2
Cu + HCl → không xảy ra
- Riêng K, Na còn có thể đẩy H2 ra khỏi nước
(VD: 2K + 2H2O → 2KOH + H2↑)
(H-OH)
- Từ Mg trở đi, KL đứng trước có thể đẩy KL đứng sau ra khỏi dung dịch muối.
(VD : Mg + CuCl2 → MgCl2 + Cu).

- Muối gốc Cl: tan (trừ AgCl không tan)

- Muối SO4: tan (trừ BaSO4)
- Muối NO3: tan
- Muối CO3, PO4: không tan (trừ K2CO3, Na2CO3, K3PO4, Na3PO4 tan)

3. Lưu ý:
3.1. Kim loại tác dụng với dd axit
- Nếu cho K, Na vào dung dịch axit thì đầu tiên K, Na phản ứng với axit tạo
muối và H2. Nếu kim loại còn dư thì kim loại tiếp tục phản ứng với nước tạo kiềm và
H2. VD: Cho Na vào dung dịch HCl thì
Đầu tiên: 2Na + 2HCl → 2NaCl + H2↑
Nếu Na dư thì: 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑
- Các kim loại từ Mg → Pb không tan trong nước nên chỉ phản ứng với axit.

3.2. Kim loại tác dụng với dd muối

- Nếu cho K, Na vào dung dịch muối thì đầu tiên K, Na phản ứng với nước tạo
kiềm (dung dịch bazơ) và H2.
Sau đó, dung dịch kiềm phản ứng với muối tạo muối mới và bazơ mới.
VD: Cho Na vào dung dịch CuSO4 xảy ra 2 phản ứng:
Đầu tiên: 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑
Sau đó: 2NaOH + CuSO4 → Cu(OH)2↓ + Na2SO4.
3.3. Phản ứng khử oxit kim loại
K, Na, Mg, Al, Zn, Fe, Pb, H, Cu, Ag, Au
- Chất khử thường gặp: H2, CO (hoặc Al)
- Chất oxi hóa: các oxit từ Zn trở đi,
thường gặp: FexOy, (FeO, Fe2O3, Fe3O4) CuO
- Điều kiện phản ứng: nhiệt độ cao
 - Phản ứng khử hoàn toàn: tạo kim loại
FexOy + yH2 → xFe + yH2O
CuO + H2 → Cu + H2O
FexOy + yCO →xFe + yCO2
CuO + CO → Cu + CO2
3FexOy + 2yAl → 3xFe + yAl2O3
- Phản ứng khử không hoàn toàn: khử oxit Fe 2O3 lần lượt theo thứ tự giảm dần
hóa trị của Fe.
Fe2O3: Fe (III) (hoá trị cao nhất)
Fe3O4 Fe (II, III)
FeO : Fe (II) (hoá trị thấp nhất)

3Fe2O3 + CO → 2Fe3O4 + CO2

Fe3O4 + CO → 3FeO + CO2
FeO + CO → FeO + CO2
* Chú ý
- H2 cũng khử tương tự.
- Bảo toàn nguyên tố Fe và nguyên tố C, luôn có:
+ Khối lượng (số mol) Fe trong Fe 2O3 ban đầu bằng khối lượng (số mol) Fe
trong hỗn hợp sau phản ứng.
+ Số mol CO = số mol CO2
3.4. Cho kim loại vào dung dịch axit HNO3, H2SO4 đặc nóng
- Kim loại nhiều hóa trị như Fe thể hiện hóa trị cao nhất trong muối
- Sản phẩm khử tạo thành tùy thuộc vào độ hoạt động của kim loại.
- Thường gặp các sản phẩm khử:
+ kim loại Fe, Cu: sản phẩm khử là NO, NO2, SO2
+ kim loại Al: sản phẩm khử là N2O, N2, SO2, H2S
+ kim loại Mg: sản phẩm khử là NH4NO3, H2S, S (lớp 9 mới học)
VD:
- 3Cu + 8HNO3 loãng → 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
- Cu + 4HNO3 đặc → Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
- Fe + 4HNO3 loãng → Fe(NO3)3 + NO + 2H2O
- Fe + 6HNO3 đặc → Fe(NO3)3 + 3NO2 + 3H2O
- 4Mg + 10HNO3 → 4Mg(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
- 10Al + 36HNO3 → 10Al(NO3)3 + 3N2 + 18H2O
- Cu + 2H2SO4 → CuSO4 + SO2 + 2H2O
- 2Fe + 6H2SO4 → Fe2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O
- 8Al + 15H2SO4 → 4Al2(SO4)3 + 3H2S + 12H2O
Một số phản ứng thường gặp:
1. 3FeO + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + NO + 5H2O
2. Fe3O4 + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + NO + 5H2O
3. 2Al + 6H2SO4 → Al2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O
4. 2FeO + 4H2SO4 → Fe2(SO4)3 + SO2 + 4H2O
5. 2Fe3O4 + 10H2SO4 → 3Fe2(SO4)3 + SO2 + 10H2O
6. Mg + 12HNO3 → Mg(NO3)2 + 5N2 + 6H2O
7. 4Mg + 10HNO3 → 4Mg(NO3)2 + N2O + 5H2O
8. 4Mg + 10HNO3 → 4Mg(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
9. 8Al + 30HNO3 → 8Al(NO3)3 + 3N2O + 15H2O
10. 10Al + 36HNO3 → 10Al(NO3)3 + 3N2 + 18H2O
11. 4Mg + 5H2SO4 → 4MgSO4 + H2S + 4H2O
12. 3Mg + 4H2SO4 → 3MgSO4 + S + 4H2O
13. 8Al + 15H2SO4 → 4Al2(SO4)3 + 3H2S + 12H2O
14. 2FexOy + (6x-2y)H2SO4 → xFe2(SO4)3 + (3x-2y)SO2 + (6x-2y)H2O
15. 3FexOy + (12x-2y)HNO3 → 3xFe(NO3)3 + (3x-2y)NO + (6x-y)H2O
16. 2M + 2xH2SO4 → M2(SO4)x + xSO2 + 2xH2O
17. M + 2xHNO3 → M(NO3)x + xNO2 + xH2O
18. 3M + 4xHNO3 → 3M(NO3)x + xNO + 2xH2O
19. 10M + 12xHNO3 → 10M(NO3)x + xN2 + 6xH2O
20. 8M + 10xHNO3 → 8M(NO3)x + xN2O + 5xH2O
21. 8M + 10xHNO3 → 8M(NO3)x + xNH4NO3 + 3xH2O
22. 3MxOy + (4ax-2y)HNO3 → 3xM(NO3)a + (ax-2y)NO + (2ax-y)H2O