‫دفتر انتشارات اتحادیه اروپا در ژانویه ‪ 2021‬گزارشی با عنوان انقالب صنعتی پنجم‪،‬‬

‫در راستای ایجاد صنعتی پایدار‪ ،‬انسان‌محور و تاب‌آور در اروپا منتشر نمود که‬
‫به درخواست رایزنی همکاری‌های فناوری در وین ترجمه و تدوین شده‌است و در اختیار‬
‫عالقمندان محترم قرار می‌گیرد‪.‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬
‫در راستای ایجاد صنعتی پایدار‪ ،‬انسان‌محور و تاب‌آور در اروپا‬

‫ژانویه ‪2021‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫‪9‬‬ ‫‪ .۱‬مقدمه‬
‫‪15‬‬ ‫‪ .۲‬پیشینه تحقیق‬
‫‪15‬‬ ‫‪ ۱-۲‬صنعت نسل پنجم و صنعت نسل چهارم‬
‫‪16‬‬ ‫‪ ۲-۲‬ارتباط بین مفهوم صنعت نسل پنجم و جامعه نسل پنجم‬
‫‪19‬‬ ‫‪ .۳‬مبنای شواهد تحقیق و نوآوری‬
‫‪25‬‬ ‫‪ .۴‬تعریف صنعت نسل پنجم‬
‫‪29‬‬ ‫‪ .۵‬مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور‬
‫‪29‬‬ ‫‪ ۱-۵‬نقش جدید کارگران صنعت‬
‫‪31‬‬ ‫‪ 2-5‬محیط کار ایمن و همه‌شمول‬
‫‪36‬‬ ‫‪ 3-5‬مهارت‌ها‪ ،‬ارتقای مهارت و مهارت‌آموزی‬
‫‪39‬‬ ‫‪ -۶‬مزایای صنعت‬
‫‪39‬‬ ‫‪ 1-6‬جذب و حفظ استعدادها‬
‫‪41‬‬ ‫‪ 2-6‬بهره‌وری منابع برای پایداری و رقابت‌پذیری‬
‫‪43‬‬ ‫‪ 3-6‬تاب‌آوری فزاینده‬
‫‪45‬‬ ‫‪ -۷‬تحقق انقالب صنعتی پنجم‬
‫‪46‬‬ ‫‪ 1-7‬محوریت انسان‬
‫‪48‬‬ ‫‪ 2-7‬پایداری‬
‫‪50‬‬ ‫‪ 3-7‬تاب‌آوری‬
‫‪52‬‬ ‫‪ 4-7‬اقدامات بعدی‬
‫‪55‬‬ ‫پیوست ‪ :۱‬معرفی پروژه‌های اجرایی در زمان گذشته و در حال حاضر‬
‫‪79‬‬ ‫پیوست ‪ :۲‬مقاالت دانشگاهی اولیه در مورد صنعت نسل پنجم‬
‫‪9‬‬ ‫مقدمه‬

‫‪ .۱‬مقدمه‬
‫صنعت در اقتصاد اروپا به‌عنوان مؤثرترین عنصری محسوب می‌شود که امکان ایجاد‬
‫اشتغال و رفاه در سراسر این قاره را فراهم می‌آورد‪ .‬در فاصله سال‌های ‪ ،۲۰۱۹-۲۰۰۹‬صنعت‬
‫حدود ‪ ۲۰‬درصد از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا را دربرگرفته و به‌ویژه تولید حدود‬
‫‪ ۱۴/۵‬درصد از ارزش اقتصاد اتحادیه اروپا را دربرگرفته‌است‪ .‬با این‌که اروپا از صنعتی قوی‬
‫برخوردار است‪ ،‬ولی همواره با چالش‌های متعددی در این بخش مواجه بوده‌است‪ .‬اروپا‬
‫از صنعتی فوق‌العاده رقابتی بهره‌مند است و در عین حال‪ ،‬در اقتصاد جهانی‌شده‌ای عمل‬
‫می‌کند که از پیچیدگی روزافزونی برخوردار است‪ .‬اروپا در زمینه صادرات عملکرد قوی‬
‫نشان داده‌است‪ ،‬ولی در معرض چشم‌انداز ژئوپلیتیکی به سرعت متغیری قرار دارد‪ .‬اگرچه‬
‫صنعت اروپا صنعتی کارآمد و مقرون‌به‌صرفه به‌شمار می‌آید‪ ،‬ولی در برابر موانع موجود در‬
‫زنجیره‌های ارزش طوالنی آسیب‌پذیر است‪.‬‬
‫برای این‌که صنعت همواره باعث ایجاد رفاه در اروپا شود باید به‌طور پیوسته تطبیق داده‬
‫شود تا بتواند با این چالش‌های متغیر مقابله کند‪ .‬این تطبیق مستمر صرفا با نوآوری مستمر‬
‫امکان‌پذیر است‪ .‬با نوآوری‪ ،‬صنعت اروپا می‌تواند کارآیی خود در بخش‌های مختلف‬
‫زنجیره ارزش را حتی بیش از پیش بهبود بخشد‪ ،‬انعطاف‌پذیری سیستم‌های تولید خود را‬
‫به‌منظور رفع تقاضاهای به‌سرعت متغیر مصرف‌کننده جهانی افزایش دهد و همچنان به‌عنوان‬
‫مرجع کیفیت جهانی عمل کند‪ .‬نوآوری عمدتا از کاربرد مستمر فناوری‌های دیجیتال‬
‫پیشرفته نشأت می‌گیرد‪ .‬اتوماسیون‌سازی‪ ،‬اتصال داخلی و بهینه‌سازی به‌طور فزاینده‌ای در‬
‫طیف گسترده‌ای از فرآیندهای صنعتی با استفاده از فناوری‌های حسگرها‪ ،‬کالن‌داده‌ها و‬
‫هوش مصنوعی در حال اجراست و این روند نوآوری شتاب گرفته‌است‪.‬‬
‫تأثیر بسیار تحول‌آفرین صنعت دیجیتال‪ ،‬داده‌محور و متصل‌به‌هم در مفهوم «صنعت نسل‬
‫چهارم» بازتاب می‌یابد و این تغبیر رویه به انقالب صنعتی چهارم تشبیه می‌شود‪ .‬صنعت نسل‬
‫چهارم بیانگر اهدافی منسجم بوده و به‌عنوان اصل راهنمای جامعی برای نوآوری و توسعه هر‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪10‬‬

‫چه بیشتر فناورانه صنعت اروپا در آینده‌ای نه چندان دور عمل می‌کند‪ .‬صنعت نسل چهارم با‬
‫توجه به تمام مزایای خود اساسا به‌‌منزله چشم‌انداز فناوری‪-‬اقتصادی است که نشان می‌دهد‬
‫چگونه پیشرفت‌های فناورانه عمومی‌تر که اغلب در ساختارهای غیرصنعتی ریشه دارند به‬
‫زنجیره‌های ارزش صنعتی اختصاص خواهند یافت و چگونه این پیشرفت‌ها باعث تغییر‬
‫موقعیت اقتصادی صنعت می‌شوند‪ .‬صنعت نسل چهارم نشان می‌دهد که چگونه عملکرد‬
‫صنعت با بهره‌گیری از فناوری می‌تواند در جهان و اقتصاد متغیر بهبود یابد و عقیده هم بر‬
‫این است که صنعت در این بخش عملکرد خوبی نشان داده‌است‪.‬‬
‫با این حال‪ ،‬موج تغییر در صنعت تأثیرات چشمگیری دارد که فراتر از تغییرات فناورانه‬
‫در بخش تولیدی کارخانه‌ها هستند‪ .‬صنعتی تحول‌یافته بر جامعه نیز تأثیرات تحول‌آفرینی‬
‫برجا می‌گذارد‪ .‬این امر به‌ویژه در مورد کارگران صنعت صدق می‌کند که ممکن است شغل‬
‫آن‌ها تغییر یابد و یا حتی در معرض خطر قرار گیرد‪ .‬کارگران صنعت در پرتو تغییر مشاغل و‬
‫اتکای روزافزون به فناوری‌های پیچیده باید مهارت‌های جدیدی کسب کنند‪ .‬آیا کارگران‬
‫صنعت در مشاغل خود توانمند خواهند شد و جذب کار در محیط‌های کاری جدید و مبتنی‬
‫بر فناوری‌های پیشرفته خواهند شد؟ تغییرات اساسی‌تر در نحوه سازماندهی نیروی کار‪،‬‬
‫خود بیانگر دوره آموزشی سنتی چالش‌برانگیز کارگران صنعت در دوران آموزش‪ ،‬کار و‬
‫بازنشستگی آن‌ها است‪ .‬روند فزاینده اتوماسیون‌سازی ممکن است نقش اجتماعی صنعت‬
‫به‌عنوان یک کارفرما و موتور محرکه رفاه را تضعیف کند‪.‬‬
‫عقیده بر این است که همزمان با ظهور این تغییرات و سؤاالتی که با نوآوری‌های‬
‫فناورانه ارتباط نزدیکی دارند‪ ،‬باید درباره موقعیت و نقش صنعت در اجتماع تجدیدنظر‬
‫شود‪ .‬همانطور که صنعت اروپا باعث بهبود چشمگیر شرایط اسفناک کارگران کارخانه‌ها‬
‫در طول قرن گذشته شده‌است و این موضوع در فیلم کمدی «عصر جدید‪ »1‬چاپلین نیز به‬
‫تصویر کشیده شده‌است‪ ،‬در حال حاضر نیز صنعت باید مجددا تغییرات مستمر و آتی را‬
‫به‌گونه‌ای مدیریت نماید که کارگران از برده شدن توسط ماشین‌آالت بیم نداشته باشند‪.‬‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬تغییرات و تحوالت در عرصه اجتماعی گسترده‌تر نیز تأثیر قابل توجهی‬
‫”‪1. Chaplin’s “Modern Times‬‬
‫‪11‬‬ ‫مقدمه‬

‫بر صنعت دارند‪ .‬هنگام بررسی اولویت‌های سیاسی فعلی در سطح اروپا‪ ،‬تأثیر آ‌ن‌ها بر صنعت‬
‫را نباید دست کم گرفت‪ .‬معامله سبز‪ 1‬مستلزم گذار به اقتصادی چرخشی‌تر و همچنین‬
‫وابستگی فزاینده به منابع پایدار ازجمله انرژی است‪ .‬در طرح «اروپا برای عصر دیجیتال‬
‫مناسب است‪ ،»2‬دیجیتال به‌عنوان اولویت در اروپا محسوب می‌شود که پتانسیل نوآوری‬
‫قابل‌توجهی دربردارد‪ .‬حوزه تحقیقات اروپا‪ )ERA( 3‬امکان برقراری ارتباط و تقویت‬
‫تحقیق و نوآوری در اروپا را فراهم خواهد آورد و همزمان‪ ،‬راهبرد صنعتی اروپا‪ 4‬و دستور‬
‫کار مهارت‌ها‪ 5‬نیز با هدف رفع کمبودهای موجود در زمینه مهارت طرح‌ریزی شده‌اند‪.‬‬
‫پس از بحران کوید ‪ ،۱۹‬ضرورت تجدیدنظر درباره روش‌ها و رویکردهای کاری‬
‫فعلی مورد تأکید قرار گرفته‌است‪ .‬بحران کوید ‪ ۱۹‬باعث تشدید آسیب‌پذیری‌های صنایع‬
‫ِ‬
‫راهبردی ضعیف شده‌است و ضرورت ارائه نوآوری‌های‬ ‫اروپا نظیر زنجیره‌های ارزش‬
‫انعطاف‌پذیر و در عین حال قوی برای مقابله با این آسیب‌پذیری‌ها بیش از پیش مورد توجه‬
‫قرار گرفته‌است‪ .‬اروپا در دوره‌ای حساس به سر می‌برد که در آن برخی از «هنجارهای‬
‫قدیمی» فرو خواهند ریخت و «هنجارهای جدید» ظاهر خواهند شد‪ .‬همزمان با بروز چنین‬
‫تغییر و تحوالتی‪ ،‬اروپا این فرصت را در اختیار دارد که به طور فعاالنه به شکل‌گیری و‬
‫احیای نقش صنعت در جامعه بپردازد‪ .‬این امر مستلزم رویکردی کنش‌گرایانه و هدفمند و‬
‫تجدیدنظر درباره الگوهایی است که زیربنای درک ما از نحوه عملکرد جوامع‪ ،‬اقتصادها و‬
‫صنایع را تشکیل می‌دهند‪.‬‬
‫در این مقاله به بررسی این موضوع پرداخته می‌شود که «صنعت احیا شده‌ی نسل پنجم»‬
‫در اروپا شبیه چه چیزی به نظر می‌رسد و چگونه باعث می‌شود که صنایع اروپا منسوخ‌نشدنی‪،‬‬
‫پایدار و انسان‌محور باقی بمانند‪ .‬در اینجا به بررسی روش‌هایی پرداخته می‌شود که از‬
‫نوآوری فناورانه بتوان جهت حمایت از تعامل مناسب‌تر و «برد‪-‬برد» بین صنعت و جامعه‬
‫استفاده کرد و به جای سهامداران‪ ،‬ارزش سهامداران را موردتأکید قرار داد‪ .‬درواقع به این‬
‫‪1. Green Deal‬‬
‫”‪2. “Europe Fit for the Digital Age‬‬
‫‪3. European Research Area‬‬
‫‪4. European Industrial Strategy‬‬
‫‪5. Skills Agenda‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪12‬‬

‫موضوع پرداخته می‌شود که چگونه صنعت نسل پنجم به جای این‌که کارگران صنعت را‬
‫در معرض تهدید قرار دهد‪ ،‬می‌تواند برای آن‌ها مفید واقع شود و همزمان مرزهای جهانی و‬
‫اجتماعی را مورد توجه قرار دهد (همانطور که در مفهوم «اقتصاد دوناتی» محقق می‌شود)‪.‬‬
‫هدف مقاله حاضر این است که مبحث گسترده‌تری در ارتباط با شکل‌گیری صنعت نسل‬
‫پنجم متناسب با ساختار اروپایی مطرح شود‪ .‬بدین‌منظور‪ ،‬در این مقاله مفهومی به بررسی‬
‫محرک‌های نوظهور برای صنعت آتی با تأکید بر چشم‌انداز کارگران صنعت پرداخته‬
‫شده‌است‪ .‬شایان ذکر است که در این مقاله‪ ،‬بین کارگران «یقه آبی» و «یقه سفید» هیچ‬
‫تمایزی قائل نشده‌است‪ .‬به بیان دقیق‌تر‪ ،‬مرزهای بین انواع مختلف کارگران صنعت در‬
‫صنعت نسل پنجم محو می‌شوند‪ .‬درواقع‪ ،‬ارزش‌ها و حقوق بنیادی اروپا ازجمله احترام به‬
‫حریم شخصی‪ ،‬استقالل‪ ،‬کرامت انسانی و حقوق کلی کارگران باید به‌عنوان اصول الزام‌آور‬
‫در نظر گرفته شوند‪.‬‬
‫واقعیت مهم این است که صنعت نسل پنجم نباید دنباله الگوی فعلی صنعت نسل چهارم‬
‫و یا جایگزین آن تلقی شود‪ .‬این امر درواقع نتیجه‌ی عملکردی آینده‌نگر است و راهی برای‬
‫این است که نشان داده شود چگونه صنعت اروپا و روندها و نیازهای اجتماعی نوظهور در‬
‫کنار یکدیگر قرار می‌گیرند‪ .‬بدین‌ترتیب می‌توان گفت که صنعت نسل پنجم ویژگی‌های‬
‫بارز صنعت نسل چهارم را تکمیل کرده و توسعه می‌دهد‪ .‬صنعت نسل پنجم بر ابعادی‬
‫تأکید دارد که عوامل سرنوشت‌سازی در ارتباط با جایگاه صنعت در جامعه آتی اروپا‬
‫به‌شمار خواهند آمد؛ این عوامل صرفا شامل عوامل اقتصادی و یا فناورانه نیستند‪ ،‬بلکه ابعاد‬
‫زیست‌محیطی و اجتماعی مهمی را نیز دربرمی‌گیرند‪.‬‬
‫در دو کارگاه مجازی که توسط «اداره رفاه‪ »1‬وابسته به «اداره کل تحقیق و نوآوری‪»2‬‬
‫در تاریخ دوم و نهم ژوالی ‪ ۲۰۲۰‬برگزار شد‪ ،‬مفهوم صنعت نسل پنجم میان سازمان‌های‬
‫تحقیق و فناوری و سازمان‌های تأمین بودجه‌ی مشارکت‌کننده از سراسر اروپا مورد بررسی‬
‫قرار گرفت و عمدتا فناوری‌های توانمندسازی موردتأکید قرار گرفتند که از صنعت نسل‬

‫”‪1. Directorate “Prosperity‬‬

‫‪2. DG Research and Innovation‬‬
‫‪13‬‬ ‫مقدمه‬

‫پنجم حمایت می‌کنند‪ .‬در مورد ضرورت ادغام بهتر اولویت‌های زیست‌محیطی و اجتماعی‬
‫اروپا با نوآوری‌های فناورانه و تأکید بر رویکردی نظام‌مند به جای تأکید بر فناوری‌های‬
‫مجزا نیز اتفاق‌ نظر وجود داشت‪ .‬به‌طور کلی‪ ،‬شش گروه تعیین شدند که هر یک از آن‌ها به‬
‫نظر می‌رسد که پتانسیل خود را در ترکیب با سایر گروه‌ها به‌عنوان بخشی از چهارچوب‌های‬
‫فناورانه آشکار می‌سازد‪ )۱ :‬تعامل اختصاصی انسان و ماشین؛ ‪ )۲‬فناوری‌های الهام گرفته‬
‫از طبیعت و مواد هوشمند؛ ‪ )۳‬دوقلوی دیجیتال و شبیه‌سازی؛ ‪ )۴‬فناوری‌های انتقال‪ ،‬ذخیره‬
‫و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها؛ ‪ )۵‬هوش مصنوعی؛ ‪ )۶‬فناوری‌های مربوط به کارآیی انرژی‪،‬‬
‫انرژی‌های تجدیدپذیر‪ ،‬ذخیره و استقالل داخلی‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫پیشینه تحقیق‬

‫‪ .۲‬پیشینه تحقیق‬
‫‪ ۱-۲‬صنعت نسل پنجم و صنعت نسل چهارم‬
‫صنعت نسل پنجم در مفهوم «صنعت نسل چهارم» ریشه دارد که در آلمان در سال ‪۲۰۱۱‬‬
‫برای اولین بار به‌عنوان یک پروژه شاخص و بخشی از راهبرد فناوری پیشرفته کشور مطرح‬
‫شد و مقرر شد که به‌طور مشترک در حوزه کسب‌وکار‪ ،‬علم و تصمیم‌گیری اتخاذ شود‪ .‬این‬
‫مفهوم اساسا در ارتباط با این مسأله است که کشور چگونه و تا چه حدی طی اولین دهه قرن‬
‫‪ ۲۱‬پیشرفت داشته‌است و چگونه می‌تواند در دهه‌های آتی مؤثرتر واقع شود تا بتواند عمدتا‬
‫تعداد کارکنان در بخش تولید را تثبیت نماید‪ .‬این مفهوم عالوه بر رفع نیازهای اقتصادی‪،‬‬
‫ِ‬
‫خاص «تولید سبز» برای تحقق صنعت کربن خنثی و کارآمد از‬ ‫به رفع نیازهای بوم‌شناختی‬
‫نظر انرژی نیز تأکید دارد‪.‬‬
‫در سال ‪ ،۲۰۱۳‬آکاتک (آکادمی علوم مهندسی آلمان)‪ 1‬دستورکار پژوهشی و‬
‫‪2‬‬
‫توصیه‌های اجرایی را ارائه داده‌است که به سفارش وزارت آموزش و تحقیقات فدرال‬
‫(‪ )BMBF‬و براساس «سیستم‌های ادغام شده نقشه‌ راه ملی‪ »3‬تهیه شده‌اند‪ .‬درواقع‪ ،‬تأثیر‬
‫اینترنت اشیاء بر سازمان‌های تولید در نتیجه تعامل جدید بین انسان و ماشین و موج جدید‬
‫کاربرد دیجیتال در تولید شرح داده شده‌است‪ .‬در همین راستا‪ ،‬دویچه بانک‪ )۲۰۱۴( 4‬اظهار‬
‫داشته‌است که اتخاذ صنعت نسل چهارم قرار بود که به «سازوبرگ فروش کارخانه جهان»‬
‫تبدیل شود‪ .‬همچنین‪ ،‬پرفسور کالوس شواب‪ -5‬بنیانگذار و رئیس اجرایی مجمع جهانی‬
‫اقتصاد‪ -‬در دو کتاب خود به این مسأله پرداخته‌است که چگونه صنعت نسل چهارم اساسا‬
‫متفاوت از مفاهیم صنعت‌های قبلی است که پیشرفت‌های صورت گرفته در فناوری ویژگی‬
‫بارز آن‌ها به‌شمار می‌آید‪.‬‬

‫)‪1. Acatech (the German Academy of Engineering Sciences‬‬

‫‪2. Federal Ministry of Education and Research‬‬
‫”‪3. “National Roadmap Embedded Systems‬‬
‫‪4. Deutsche Bank (2014‬‬
‫‪5. Professor Klaus Schwab‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪16‬‬

‫این اصطالح در سطح بین‌المللی تأثیرگذار بوده‌است و در حال حاضر به روش‌های متعدد‬
‫دیگری توسط اتاق‌های فکر‪ ،‬رهبران کسب‌وکار‪ ،‬سازمان‌های بین‌المللی و سیاست‌گذاران‬
‫به‌کار برده می‌شود‪ .‬اقتصادهای پیشرفته و تولیدمحور مانند چین نشان داده‌اند که چگونه این‬
‫مفهوم در ساختار آن‌ها به کار برده می‌شود‪ .‬طرح دولتی «ساخت چین ‪ »۲۰۲۵‬دقیقا با الهام‬
‫از «صنعت نسل چهارم» تدوین شده‌است و بر شکوفایی صنعت تولید چین و تحقق تغییرات‬
‫تدریجی متمرکز است‪.‬‬
‫صنعت نسل چهارم طی دوره ده ساله خود کمتر بر اصول اصلی انصاف و پایداری‬
‫اجتماعی متمرکز بوده و بیشتر بر دیجیتال‌سازی و فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی‬
‫به‌منظور افزایش بازده و انعطاف‌پذیری تولید متمرکز بوده‌است‪ .‬صنعت نسل پنجم بر‬
‫موضوع متفاوتی متمرکز است و درواقع‪ ،‬اهمیت تحقیق و نوآوری جهت حمایت از صنعت‬
‫در خدمات بلندمدت آن به بشریت در مرزهای سیاره‌ای مورد تأکید قرار دارد‪.‬‬
‫به‌منظور بررسی مقاالت دانشگاهی اولیه درباره مفهوم صنعت نسل پنجم به پیوست ‪۲‬‬
‫رجوع شود‪.‬‬
‫‪ ۲-۲‬ارتباط بین مفهوم صنعت نسل پنجم و جامعه نسل پنجم‬
‫مفاهیم جامعه نسل پنجم و صنعت نسل پنجم از این نظر مرتبط با یکدیگر هستند که هر‬
‫دو مفهوم به تغییر مسیر بنیادین جامعه و اقتصاد به سمت الگویی جدید اشاره دارند‪.‬‬
‫مفهوم جامعه نسل پنجم توسط کیدانرن‪ -1‬مهم‌ترین فدراسیون تجاری ژاپن‪ -2‬در‬
‫سال ‪ ۲۰۱۶‬ارائه شد‪ .‬سپس این مفهوم توسط دولت ژاپن رواج یافت‪ .‬ژاپن اساسا ابعاد‬
‫دیجیتال‌سازی و تحوالت که اصوال در سطح سازمان‌های مجزا و بخش‌هایی از جامعه کاربرد‬
‫داشتند را در راهبرد جامع ملی تحول‌آفرین‪ ،‬سیاست و حتی فلسفه خود بسط داده‌است‪.‬‬
‫مفهوم «جوامع» به روشی اشاره دارد که در آن مردم اطمینان کسب می‌کنند که زندگی‬
‫آن‌ها با روشی که آن‌ها جامعه خود را می‌سازند‪ ،‬ارتباط مستقیمی دارد‪ .‬شماره‌گذاری تا‬

‫‪1. Keidanren‬‬
‫‪2. Japan’s business federation‬‬
‫‪17‬‬ ‫پیشینه تحقیق‬

‫«‪ »۵‬برگرفته از مقیاس زمانی بسیار متفاوت و طوالنی‌تر از مقیاس زمانی انقالب‌های صنعتی‬
‫است‪ .‬دو «جامعه» اول مربوط به دوران قبل از صنعتی‌شدن (تا اواخر قرن ‪ )۱۸‬هستند که به‬
‫ترتیب با شکار‪/‬جمع‌آوری و اقتصادهای کشاورزی ارتباط دارند‪ .‬جامعه سوم یک جامعه‬
‫صنعتی است و کم‌و‌بیش مربوط به دوران انقالب‌های صنعتی اول و دوم و تا حدی سوم‬
‫هستند‪ .‬جامعه چهارم با سیطره «اطالعات» شناخته می‌شود و می‌توان گفت که از نسخه بسیار‬
‫دیجیتالی انقالب صنعتی سوم تا هم‌اکنون تکامل یافته‌است‪.‬‬
‫جامعه پنجم درصدد ایجاد تعادل بین توسعه اقتصادی و حل مشکالت اجتماعی و‬
‫زیست‌محیطی است‪ .‬جامعه پنجم محدود به بخش تولید نیست‪ ،‬بلکه به چالش‌های اجتماعی‬
‫بزرگ‌تر براساس ادغام فضای فیزیکی و مجازی می‌پردازد‪ .‬جامعه پنجم جامعه‌ای است‬
‫که در آن فناوری‌های اطالعات پیشرفته‪ ،‬اینترنت اشیا‪ ،،‬ربات‌ها‪ ،‬هوش مصنوعی و واقعیت‬
‫افزوده در راستای منافع اقتصادی و منافع و رفاه شهروندان به طور فعاالنه در زندگی روزمره‪،‬‬
‫صنعت‪ ،‬مراقبت بهداشتی و سایر حوزه‌ها به‌کار برده می‌شوند‪.‬‬
‫مبنای شواهد تحقیق و نوآوری ‪19‬‬

‫‪ .۳‬مبنای شواهد تحقیق و نوآوری‬

‫در این مقاله‪ ،‬مفهوم صنعت نسل پنجم براساس تحقیقات موجود تعریف شده‌است و البته‬
‫دیدگاه مربوطه براساس عناصر متعدد دیگری بسط داده شده‌است‪ .‬اولین عنصر شامل بررسی‬
‫تحوالت سریع اجتماعی است که در اروپا و سراسر جهان وقوع می‌یابند‪ .‬جهانی‌سازی‬
‫پیشرفته باعث ایجاد رفاه جهانی و همچنین افزایش نابرابری‌های محلی شده‌است‪ .‬این امر نیز‬
‫به نوبه خود به تضعیف زنجیره‌های ارزش راهبردی برای منابع و زیرساخت‌های کلیدی و‬
‫همچنین تشدید استفاده بیش از حد از منابع طبیعی و آلودگی محیط زیست منجر شده‌است‪.‬‬
‫پیشرفت فناورانه عامل مهمی در ایجاد این تغییرات به‌شمار می‌آید که در حقیقت بدون‬
‫اتوماسیون‌سازی‪ ،‬دیجیتال‌سازی و اتصال اینترنتی امکان‌پذیر نخواهند بود‪ .‬در ارتباط با‬
‫اهمیت روزافزون فناوری دیجیتال در اینجا به ذکر این نکته بسنده می‌شود که در سال‬
‫‪ ،۲۰۰۹‬فقط یک شرکت فناوری (میکروسافت) در زمره ‪ ۱۰‬شرکت تجاری سهامی عام‬
‫برتر (برحسب ارزش بازار) قرار داشته‌است‪ ،‬حال آنکه در سال ‪ ،۲۰۱۹‬کل پنج شرکت برتر‬
‫متشکل از شرکت‌های فناوری (میکروسافت‪ ،‬آمازون‪ ،‬اپل‪ ،‬آلفابت و فیس‌بوک) بوده‌اند‪.‬‬
‫ظهور هوش مصنوعی که به‌طور روزافزونی در حال پیشرفت است و سرمایه‌گذاری‌های‬
‫هنگفتی در سراسر جهان به این فناوری اختصاص داده شده‌است‪ ،‬فقط باعث تسریع روند‬
‫تکامل خواهد شد‪ .‬با وجود تمام مزایایی که نوآوری‌های فناورانه دربرداشته‌اند‪ ،‬جامعه در‬
‫حال حاضر با مضرات و خطرات ناشی از این نوآوری‌ها مواجه است که به‌عنوان نمونه‬
‫می‌توان به خطرات مربوط به محیط زیست و همچنین تهدیدهای مرتبط با ارزش‌های اروپا‬
‫ازجمله دموکراسی و حقوق بنیادین اشاره کرد‪.‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪20‬‬

‫اینفوگراف ‪ :۱‬بزرگ‌ترین شرکت‌ها برحسب ارزش بازار (‪)۲۰۱۹/۷/۲۱‬‬

‫دومین عنصر شامل تدوین سیاست‌های فعلی در سطح اروپاست که با هدف مدیریت‬
‫بهتر این پیشرفت‌های مستمر در راستای به حداکثر رساندن مزایای آن‌ها برای جامعه اروپا‬
‫و همزمان کاهش خطرات نوظهور آن‌ها محقق می‌شوند‪ .‬دو اولویت اصلی کمیسیون اروپا‬
‫به وضوح بیانگر این واقعیت هستند‪« :‬معامله سبز» که راهبردی جامع در ارتباط با تحقق ایده‬
‫قاره‌ای عاری از کربن تا سال ‪ ۲۰۵۰‬است و «اروپا برای عصر دیجیتال مناسب است» که با‬
‫هدف افزایش نوآوری فناورانه در اروپا و در عین حال معرفی قوانین جدید و به‌روز در زمینه‬
‫فناوری و اقتصاد دیجیتال تدوین شده‌است‪ .‬اهمیت تأثیر اجتماعی فناوری‌های دیجیتال از‬
‫نقطه نظر کمیسیون اروپا به‌وضوح در مقاله سفیدی که اخیرا درباره مقررات هوش مصنوعی‬
‫منتشر شده‌است و همچنین در راهبرد داده‌های اروپا‪ 1‬شرح داده شده‌است‪.‬‬
‫عنصر سوم این است که نرخ پذیرش دنیای واقعی فناوری‌های دیجیتال در صنعت اروپا‬
‫تأثیر مهمی بر مفهوم مورد بررسی در این مقاله دارد‪ .‬برخالف این ادعا که فناوری‌های‬
‫دیجیتال به صورت تصاعدی در حال توسعه هستند و فی‌نفسه بیش از پیش تحول‌آفرین‬
‫‪1. European Data Strategy‬‬
‫مبنای شواهد تحقیق و نوآوری ‪21‬‬

‫شده‌اند‪ ،‬ولی پذیرش دیجیتال‌سازی در صنعت اروپا به نظر می‌رسد که ماهیت تدریجی‬
‫دارد‪ .‬اگرچه انواع خاصی از فناوری‌های جدید امکان رویکردهای جدید و تحول‌آفرینی را‬
‫فراهم می‌آورند‪ ،‬ولی سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در زمینه زیرساخت که در برخی از انواع‬
‫صنعت موردنیاز هستند و پراکندگی تعداد زیادی از بازیگران کوچک‌تر (که با مشکل‬
‫فقدان مهارت‌های دیجیتال یا ظرفیت سرمایه‌گذاری مواجه هستند) در حوزه‌های دیگر‬
‫باعث شده‌اند که جذب فناوری‌های دیجیتال در حال حاضر در صنعت اروپا به صورت‬
‫خطی و نه تصاعدی و به صورت تدریجی و نه ناگهانی محقق شود‪ .‬به طور کلی‪ ،‬نمای‬
‫کلی فناوری در صنعت اروپا بسیار متنوع است و از خطوط تولی ِد با فناوری پیشرفته تا‬
‫کسب‌وکارهای خرد‪ -‬که همچنان سوابق مشتریان خود را در دفترچه‌های کاغذی ثبت‬
‫می‌کنند‪ -‬را دربرمی‌گیرد‪.‬‬
‫از یک طرف‪ ،‬این امر به‌مثابه عالمت هشدار است‪ .‬زیرا پیش از آنکه خیلی دیر شود‬
‫باید به این نکته توجه داشت که عدم سرمایه‌گذاری کافی در زمینه نوآوری ممکن است‬
‫مانع رقابت‌پذیری صنعت اروپا شود‪ .‬به همین دلیل کمیسیون اروپا بر سرمایه‌گذاری در‬
‫زمینه فناوری‌های جدید به‌عنوان بخشی از اولویت‌های خود نظیر «اروپا برای عصر دیجیتال‬
‫مناسب است» و «معامله سبز» تأکید دارد‪ .‬به‌ویژه‪ ،‬طرح‌های سیاستی نظیر حوزه تحقیقات‬
‫اروپا با هدف تسریع روند اشاعه فناوری‌های جدید طرح‌ریزی شده‌اند تا اطمینان حاصل‬
‫شود که این فناوری‌ها به طور جامع در اقتصاد و جامعه گسترده‌تر و در کشورها‪ ،‬مناطق و‬
‫شهرهای اروپا اتخاذ شده‌اند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬اتخاذ محدود فناوری‌های پیشرفته نظیر هوش‬
‫مصنوعی ممکن است به دلیل موارد کاربرد این‌گونه فناوری‌ها باشد که به طور کامل شکل‬
‫نگرفته‌اند و یا این‌که همچنان مبتنی بر الگوهای قدیمی هستند‪.‬‬
‫در ارتباط با فناوری‪ ،‬صنعت نسل پنجم سعی دارد که وعده‌های مربوط به دیجیتال‌سازی‬
‫پیشرفته‪ ،‬کالن‌داده‌ها و هوش مصنوعی را تحقق بخشد و همزمان بر نقش این فناوری‌ها در‬
‫زمینه رفع الزامات جدید و نوظهور در چشم‌انداز صنعتی‪ ،‬اجتماعی و زیست‌محیطی تأکید‬
‫دارد‪ .‬این امر به معنای استفاده از داده‌ها و هوش مصنوعی جهت افزایش انعطاف‌پذیری‬
‫تولید در دوران تحول و ایجاد زنجیره‌های ارزش قوی‌تر است‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬این امر به‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪22‬‬

‫معنای به‌کارگیری فناوری‌هایی است که با کارگران تطبیق داده می‌شوند‪ -‬به جای این‌که‬
‫کارگران خود را با این فناوری‌ها تطبیق دهند‪ -‬و به عبارتی به معنی استفاده از فناوری برای‬
‫اقتصاد پایدار و چرخشی است‪.‬‬
‫عنصر چهارم شامل تحقیقاتی است که توسط اداره کل تحقیق و نوآوری کمیسیون اروپا‬
‫و یا به سفارش این دپارتمان انجام شده‌اند‪ .‬به‌ویژه‪ ،‬گزارش پرسشگری پیشرفت نوآوری‬
‫رادیکال‪ )RIBRI( 1‬که بیانگر ‪ ۱۰۰‬نمونه از پیشرفت‌های نوآوری بالقوه در حوزه‌های هوش‬
‫مصنوعی‪ ،‬رباتیک یا زیست‌پزشکی است و نشان می‌دهد که اتحادیه اورپا چگونه می‌تواند‬
‫در این حوزه‌ها آمادگی پیدا کند‪ ،‬برای تمام افرادی که درصدد شناسایی فناوری‌های مهم‬
‫در آینده هستند‪ ،‬گزارش بسیار ارزشمندی است‪ .‬در سمینار سطح باالی «تحقیق و نوآوری‬
‫به‌عنوان راهکاری برای تحقق آینده‌ای که می‌خواهیم‪ »2‬که توسط مؤسسه مریکس دلورز‬
‫در ماه می ‪ ۲۰۱۹‬برگزار شد‪ ،‬درباره این‌که چگونه تحقیق و نوآوری می‌توانند به‌عنوان نیرو‬
‫محرکه‌ای برای گذار جامعه اروپا به سمت آینده‌ای پایدار عمل کنند‪ ،‬دیدگاه‌های مهمی‬
‫ارائه شده‌است‪.‬‬
‫به‌عنوان آخرین عنصر‪ ،‬در مقاله حاضر به بررسی اهداف و نتایج پروژه‌های تحقیقاتی‌ای‬
‫پرداخته شده‌است که به موجب برنامه‌های چهارچوبی اروپا برای تحقیق و نوآوری‪ 3‬مورد‬
‫حمایت قرار دارند‪ .‬در پروژه‌های متعددی که بودجه آن‌ها تحت برنامه افق ‪ ۲۰۲۰‬تأمین‬
‫می‌شود‪ ،‬شواهد و رهنمودهای بیشتری درباره عناصر تحول‌آفرین مرتبط با صنعت نسل پنجم‬
‫ارائه شده‌اند‪ ،‬هرچند که به وضوح به این عبارت اشاره‌ای نشده‌است‪ .‬برخالف صنعت نسل‬
‫چهارم‪ ،‬این پروژ‌ه‌ها بر موضوعاتی فراتر از مزایای دیجیتال‌سازی و اتوماسیون برای کارآیی‬
‫و سود شرکت‌ها متمرکز هستند‪ .‬راه‌حل‌های متعددی در این پروژه‌ها ارائه می‌شود که باعث‬
‫افزایش پایداری‪ ،‬تاب‌آوری و رقابت‌پذیری تولید در بلندمدت می‌شوند و امکان مقابله با‬
‫چالش‌های مربوط به تعامل مفید انسان و ماشین و تطبیق مهارت‌ها را فراهم می‌آورند‪.‬‬

‫‪1. Radical Innovation Breakthrough Inquirer Report‬‬

‫”‪2. “Research and Innovation as a compass for the future we want,‬‬
‫‪3. European Framework Programs for Research and Innovation‬‬
‫مبنای شواهد تحقیق و نوآوری ‪23‬‬

‫در تعدادی از پروژه‌ها سعی بر این است که مدل‌های کسب‌وکار اتخاذ شده توسط‬
‫شرکت‌ها ازطریق روش‌های متعددی نظیر ترویج تولید چرخشی (به‌عنوان مثال‪KYKLOS ،‬‬
‫‪ DRALOD ،4.0‬و ‪ ،)PAPERCHAIN‬خدمات‌سازی‪( 1‬به‌عنوان مثال‪ ،)MAKERS ،‬طراحی‬
‫کارخانجات هوشمند‪ ،‬مستقل و خودفراگیری که قابلیت افزایش تولید سفارشی انبوه را دارند‬
‫(به‌عنوان مثال‪ ،)4.0 SME ،‬طراحی راه‌حل‌های مرتبط با تولید صنعتی توزیع‌شده (چندسایتی)‬
‫(به‌عنوان مثال‪ )RICAIP ،‬یا بهبود انعطاف‌پذیری و تطبیق‌پذیری فرآیند تولید (به‌عنوان مثال‪،‬‬
‫‪ )TIC-SYMBIO‬تغییر داده شوند‪.‬‬
‫در تعداد رو به رشدی از پروژه‌ها ابعاد انسانی و اجتماعی دیجیتال‌سازی محل‌های کاری‬
‫(صنعتی) مورد بررسی قرار می‌گیرند و بدین‌ترتیب به چشم‌انداز انسان‌محور صنعت نسل پنجم‬
‫کمک می‌کنند‪ .‬در تعدادی از پروژه‌ها تعامل بین انسان‌ها و ربات‌ها و کوبات‌ها (ربات‌های‬
‫همکار) در ساختار تولید مورد بررسی قرار می‌گیرند و به بررسی روش‌هایی می‌پردازند‬
‫که چگونه از مزایای هر یک از نقاط قوت آن‌ها می‌توان بهره‌مند شد و چگونه می‌توان‬
‫برای سرمایه انسانی ارزش قائل شد (به‌عنوان مثال‪،EVRYON ،FACTS4WORKERS ،‬‬
‫‪ .)Rossini ،CoLLaboratE ،Manufacturing HuMan‬در مجموعه دیگری از پروژه‌ها‬
‫به بررسی پیامدهای دیجیتال‌سازی برای آینده کار و رفاه افراد و به‌طور کلی جامعه پرداخته‬
‫می‌شود (به‌عنوان مثال‪ .)Seml40 ،PLUS ،BEYOND4.0 ،‬به‌منظور بررسی پیش‌شرط‌های‬
‫الزم برای گذار موفق به صنعت نسل پنجم‪ ،‬مجموعه مهارت‌های موردنیاز کارگران جنبه‬
‫مهمی است که در پروژه‌های متعدد افق ‪ ۲۰۲۰‬و اراسموس‌پالس‪ 2‬در ارتباط با شکاف‌های‬
‫موجود در زمینه مهارت‌های نوظهور و آموزش تطبیقی موردبررسی قرار می‌گیرند‬
‫(به‌عنوان مثال‪،FACTS4WORKERS ،SAIS ،FIT4FoF ،SAM ،BEYOND4.0 ،‬‬
‫‪ .)TECHNEQUALITY‬نکته آخر این‌که در تعدادی از پروژه‌ها به بررسی تأثیر محیط‬
‫کاری دیجیتالی بر امنیت‪ ،‬شرایط کاری‪ ،‬رضایت شغلی و سالمت جسمی و روانی کارگران‬
‫پرداخته می‌شود (به‌عنوان مثال‪، FIT4FoF،TIC-SYMBIO ،Manufacturing HuMan ،‬‬
‫‪.)EMPOWER ،WORK-H ،MindBot ،PLUS‬‬
‫‪1. Servitisation‬‬
‫‪2. ERASMUS+‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪24‬‬

‫فهرست جامع این پروژه‌ها در پیوست (‪ )۱‬ارائه شده‌است‪ .‬البته این فهرست نباید به‌عنوان‬
‫فهرستی دقیق و کامل در نظر گرفته شود‪ ،‬زیرا تعدادی دیگر از پروژه‌های افق ‪ ۲۰۲۰‬نیز‬
‫وجود دارند که به بررسی مسائل مرتبط با صنعت نسل پنجم می‌پردازند و در ارتباط با‬
‫فناوری‌های نوآورانه (هوش مصنوعی‪ ،‬فوتونیک‪ ،‬مواد هوشمند)‪ ،‬اقتصاد سبز و پایدار و یا‬
‫توسعه مهارت‌ها هستند‪.‬‬
‫تعریف صنعت نسل پنجم ‪25‬‬

‫‪ .۴‬تعریف صنعت نسل پنجم‬

‫اگرچه صنعت نسل پنجم مفهوم نسبتا جدیدی است‪ ،‬ولی ویژگی‌های اصلی آن در‬
‫برخی از مقاالت دانشگاهی اولیه شرح داده شده‌اند‪ .‬در تحقیقات مربوط به صنعت نسل‬
‫پنجم (به‌پیوست ‪ ۲‬رجوع شود)‪ ،‬تردیدهای موجود درباره پیامدهای صنعت نسل پنجم و‬
‫نحوه ایجاد تحول در کسب‌وکارها ازطریق صنعت نسل پنجم و همچنین تردیدهای مربوط‬
‫به قابلیت صنعت نسل پنجم جهت درهم‌شکستن موانع بین دنیای واقعی و دنیای مجازی‬
‫به‌طور جامع شرح داده شده‌اند‪.‬‬
‫با توجه به پیشینه تحقیقات و بررسی‌های آینده‌نگر عقیده بر این است که صنعت نسل‬
‫پنجم باید با توجه به اهداف گسترده‌ای تعریف شود که فراتر از تولید کاالها و خدمات‬
‫سودآور هستند‪ .‬این اهداف گسترده‌تر شامل سه عنصر اصلی هستند‪ :‬محوریت انسان‪،‬‬
‫پایداری و تاب‌آوری‪.‬‬
‫یک رویکرد صرفا سودمحور بیش از پیش توجیه‌ناپذیر خواهد بود‪ .‬در یک دنیای‬
‫جهانی‌شده‪ ،‬صرفا با تأکید بر سود نمی‌توان هزینه‌ها و مزایای زیست‌محیطی و اجتماعی را‬
‫به طور مناسبی در نظر گرفت‪ .‬برای این‌که صنعت به‌عنوان عامل اصلی در ایجاد رفاه واقعی‬
‫عمل کند‪ ،‬در تعریف هدف واقعی آن باید موضوعات اجتماعی و زیست‌محیطی نیز لحاظ‬
‫شوند‪ .‬این امر شامل نوآوری مسئوالنه است که با هدف افزایش بهره‌وری یا به‌حداکثر‬
‫رساندن سود و همچنین افزایش رفاه تمامی نقش‌آفرینان ازجمله سرمایه‌گذاران‪ ،‬کارگران‪،‬‬
‫مصرف‌کنندگان‪ ،‬جامعه و محیط‌زیست محقق می‌شود‪.‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪26‬‬

‫اینفوگراف ‪ :۲‬صنعت نسل پنجم‬

‫براساس رویکرد انسان‌محور‪ ،‬به جای این‌که فناوری‌های نوظهور به‌عنوان نقطه مبدأ در‬
‫نظر گرفته شوند و پتانسیل آن‌ها برای افزایش بهره‌وری مورد بررسی قرار گیرد‪ ،‬نیازها و‬
‫مزایای اصلی انسان‌ها در فرآیند تولید باید مورد تأکید اصلی قرار گیرند‪ .‬همچنین‪ ،‬به جای‬
‫طرح این سؤال که در ارتباط با فناوری‌های جدید چه کاری باید انجام داد‪ ،‬این سؤال باید‬
‫مطرح شود که فناوری چه کاری می‌تواند انجام دهد‪ .‬به‌همین‌ترتیب‪ ،‬به جای درخواست‬
‫ِ‬
‫فناوری به سرعت در حال‬ ‫از کارگران صنعت مبنی بر تطبیق مهارت‌های خود با نیازهای‬
‫تکامل‪ ،‬از فناوری‌هایی باید استفاده شود که امکان تطبیق فرآیند تولید با نیازهای کارگران‬
‫را فراهم می‌آورند و به‌عنوان مثال‪ ،‬امکان راهنمایی و یا آموزش آن‌ها را میسر می‌سازند‪.‬‬
‫این امر همچنین به معنی تضمین این مسأله است که استفاده از فناوری‌های جدید بر حقوق‬
‫بنیادین کارگران ازقبیل حریم خصوصی‪ ،‬استقالل و کرامت انسانی آن‌ها تأثیر منفی برجای‬
‫نمی‌گذارد‪.‬‬
‫صنعت باید پایدار باشد تا بتواند برای مرزهای سیاره‌ای احترام قائل شود‪ .‬صنعت باید‬
‫فرآیندهای چرخشی را توسعه دهد که امکان استفاده مجدد‪ ،‬تغییر کاربری و بازیافت منابع‬
‫طبیعی و همچنین کاهش ضایعات و تأثیرات زیست‌محیطی را فراهم می‌آورند‪ .‬پایداری به‬
‫تعریف صنعت نسل پنجم ‪27‬‬

‫معنی کاهش مصرف انرژی و انتشارات گازهای گلخانه‌ای به‌منظور اجتناب از مصرف و‬
‫فرسایش منابع طبیعی و تضمین نیازهای نسل‌های امروزی بدون به خطر انداختن نیازهای‬
‫نسل‌های آتی است‪ .‬فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی و تولید افزایشی می‌توانند با بهینه‌سازی‬
‫کارآیی منابع و به‌حداقل رساندن ضایعات نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند‪.‬‬
‫تاب‌آوری به ضرورت توسعه بیشتر ظرفیت تولید صنعتی اشاره دارد که امکان تجهیز‬
‫بهتر تولید صنعتی در برابر تحوالت را فراهم آورده و تضمین می‌کند که تولید صنعتی‬
‫قادر به تأمین و حمایت از زیرساخت کلیدی در دوران بحران است‪ .‬تغییرات ژئوپلیتیکی و‬
‫بحران‌های طبیعی مانند بیماری همه‌گیر کوید ‪ ۱۹‬بر تضعیف رویکرد فعلی نسبت به تولید‬
‫جهانی شده داللت دارند‪ .‬به‌طور کلی‪ ،‬با توسعه زنجیره‌های ارزش راهبردی‌ای که به اندازه‬
‫کافی تاب‌آور هستند و همچنین با ایجاد ظرفیت تولید تطبیق‌پذیر و فرآیندهای کسب‌وکار‬
‫انعطاف‌پذیر به‌ویژه در مواردی که زنجیره‌های ارزش نیازهای اساسی نظیر مراقبت‌های‬
‫بهداشتی یا امنیت را برطرف می‌سازند‪ ،‬می‌توان این مسأله را تعدیل کرد‪.‬‬
‫همانطور که قبال نشان داده شد‪ ،‬مفهوم صنعت نسل پنجم مفهومی باز و در حال تکامل‬
‫است و مبنای توسعه بیشت ِر چشم‌انداز مشارکتی صنعت آتی اروپا را تشکیل می‌دهد‪ .‬با این‬
‫وجود‪ ،‬عقیده بر این است که هسته اصلی صنعت نسل پنجم را می‌توان به شرح زیر تعریف‬
‫کرد‪:‬‬

‫در صنعت نسل پنجم‪ ،‬توانایی صنعت جهت تحقق اهداف اجتماعی فراتر از مشاغل‬
‫و رشد به رسمیت شناخته می‌شود و درواقع‪ ،‬به این واقعیت اذعان می‌شود که صنعت‬
‫می‌تواند به‌عنوان عاملی تاب‌آور جهت ایجاد رفاه عمل کند‪ .‬بدین منظور‪ ،‬تولید در‬
‫صنعت نسل پنجم باید برای مرزهای سیاره‌ای ارزش قائل شود و رفاه کارگران صنعت‬
‫در فرآیند تولید باید مورد تأکید اصلی قرار گیرد‪.‬‬
‫مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور ‪29‬‬

‫‪ .۵‬مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور‬

‫یکی از مهم‌ترین تحوالت پارادایمی که ویژگی بارز صنعت نسل پنجم به شمار می‌آید‪،‬‬
‫این است که به جای پیشرفت مبتنی بر فناوری‪ ،‬یک رویکرد کامال انسان‌محور مورد تأکید‬
‫قرار گرفته‌است‪ .‬این امر بدان معناست که در صنعت باید محدودیت‌های اجتماعی در نظر‬
‫گرفته شوند و از هیچ‌یک از آن‌ها صرف‌نظر نشود‪ .‬این مسأله پیامدهای متعددی در ارتباط‬
‫با محیط کاری سودمند و امن‪ ،‬احترام به حقوق بشر و الزامات مهارتی کارگران دربردارد‪.‬‬

‫‪ ۱-۵‬نقش جدید کارگران صنعت‬

‫در صنعت نسل پنجم‪ ،‬نقش کارگران صنعت و روایت مربوط به آن‌ها تغییر قابل توجهی‬
‫یافته‌است‪ .‬کارگران دیگر به‌عنوان «هزینه» در نظر گرفته نمی‌شوند‪ ،‬بلکه به‌عنوان «سرمایه‌ی»‬
‫شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شوند و بدین‌ترتیب‪ ،‬امکان توسعه هم شرکت‌ها و هم کارگران‬
‫میسر می‌شود‪ .‬این امر نشان می‌دهد که کارفرمایان به سرمایه‌گذاری در زمینه مهارت‌ها‪،‬‬
‫توانمندی‌ها و رفاه کارکنان خود به‌منظور تحقق اهداف آن‌ها عالقه‌مند هستند‪ .‬چنین‬
‫رویکردی بسیار متفاوت از صرفا ایجاد تعادل بین هزینه کارگران با درآمد مالی است و به‬
‫بیان دقیق‌تر‪ ،‬سرمایه انسانی مطابق این رویکرد از ارزش بیشتری برخوردار است‪.‬‬
‫یک پیش‌شرط مهم صنعت نسل پنجم این است که به جای این‌که مردم به فناوری‬
‫خدمات‌رسانی کنند‪ ،‬فناوری به مردم خدمات ارائه دهد‪ .‬در ساختار صنعتی‪ ،‬این امر بدان‬
‫ِ‬
‫فناوری به‬ ‫معناست که به جای این‌که کارگران به‌طور پیوسته ناگزیر باشند که خود را با‬
‫سرعت متغیر وفق دهند‪ ،‬فناوری مورد استفاده در تولید با نیازها و تنوع کارگران صنعت‬
‫تطبیق داده می‌شود‪ .‬درنتیجه‪ ،‬توانمندی کارگران و جنبه همه‌شمولی محیط‌های کاری‬
‫گسترش پیدا می‌کند‪ .‬بدین‌منظور‪ ،‬کارگران باید در زمینه طراحی و به‌کارگیری فناوری‌های‬
‫صنعتی جدید ازجمله رباتیک و هوش مصنوعی مشارکت فعاالنه داشته باشند‪.‬‬
‫در پروژه‌های متعددی که بودجه آن‌ها ازطریق افق ‪ ۲۰۲۰‬تأمین می‌شود‪ ،‬موضوع‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪30‬‬

‫همکاری انسان و ماشین مورد توجه زیادی قرار گرفته‌است (به پیوست ‪ ۱‬رجوع شود)‪.‬‬
‫به‌عنوان مثال‪ ،‬پروژه ‪ Factory2Fit‬با هدف توانمندسازی و مشارکت کارگران در یک‬
‫محیط صنعتی متصل‌تر راه‌اندازی شده‌است‪ .‬در چنین شرایطی‪ ،‬کارگران دارای نفوذ بیشتری‬
‫هستند و بدین‌ترتیب‪ ،‬مسئولیت بیشتری جهت شکل‌گیری فرآیند تولید ازطریق روش‌های‬
‫مجازی برعهده دارند‪ .‬در این راستا‪ ،‬یک کارخانه مجازی به‌منظور تست و توسعه بیشتر‬
‫ایده‌ها در جلسات مشترک با کارگران و سایر اعضای جامعه کاری ساخته شده‌است‪.‬‬
‫داشبورد بازخورد کارگران‪ 1‬نیز ایجاد شده‌است تا بتوانند بازخورد شخصی خود درباره‬
‫رفاه و دستاوردهای حاصله را ارائه دهند‪ .‬نتایج اولیه این پروژه حاکی از تأثیر مثبت آن بر‬
‫بهره‌وری و رفاه کارگران است‪ .‬طرح‌هایی از این دست امکان برقراری ارتباط بین اتوماسیون‬
‫روزافزون با تخصص انسان و درنتیجه تقویت رویکرد انسان‌محور را فراهم می‌آورند‪.‬‬
‫مؤسسه اروپایی فناوری و نوآوری‪ 2‬مثال دیگری است که یک نوع‌شناسی اپراتور نسل‬
‫چهارم را با هدف گسترش توانمندی‌های کارگران صنعت با ابزارهای نوآوری فناورانه‪-‬‬
‫به جای جایگزینی کارگران با ربات‌ها‪-‬ارائه داده‌است‪ .‬این نوع‌شناسی شامل ‪ ۸‬طراحی‬
‫اپراتورهای پیشرفته در آینده است‪ :‬اپراتور فوق‌العاده قوی (اپراتور‪ +‬ربات پوشیدنی)‪،‬‬
‫اپراتور افزوده (اپراتور ‪ +‬واقعیت افزوده)‪ ،‬اپراتور مجازی (اپراتور ‪ +‬واقعیت مجازی)‪،‬‬
‫اپراتور سالمت (اپراتور ‪ +‬ردیاب پوشیدنی)‪ ،‬اپراتور هوشمندتر (اپراتور ‪ +‬دستیار شخصی‬
‫هوشمند)‪ ،‬اپراتور همکار (اپراتور ‪ +‬ربات همکار)‪ ،‬اپراتور اجتماعی (اپراتور ‪ +‬شبکه‌های‬
‫اجتماعی)‪ ،‬اپراتور تحلیلی (اپراتور ‪ +‬تجزیه‌وتحلیل کالن داده‌ها)‪ .‬براساس این رویکرد‪،‬‬
‫انسان‌ها در فرآیند تولید مورد تأکید اصلی قرار دارند و فناوری موجب می‌شود که مزایای‬
‫موجود هم برای شرکت‌ها و هم برای کارگران به حداکثر برسد‪.‬‬

‫‪1. Worker Feedback Dashboard‬‬

‫‪2. European Institute of Innovation & Technology‬‬
‫مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور ‪31‬‬

‫اینفوگراف ‪ :۳‬نوع‌شناسی اپراتور نسل چهارم ©‪.Romero et al‬‬

‫براساس نوع‌شناسی اپراتور نسل چهارم در یک مقاله سفید با عنوان «کارخانجات‬

‫انسان‌محور‪ :‬از نظریه تا عملکرد صنعتی‪ »1‬پیشنهاد شده‌است که انواع آتی اپراتورها به پنج گروه‬
‫طبقه‌بندی شوند‪ :‬اپراتور مبتنی بر واقعیت افزوده و مجازی‪ ،‬اپراتور اجتماعی و همکار‪ ،‬اپراتور‬
‫فوق‌العاده قوی‪ ،‬اپراتور سالمت و خوشحالی و اپراتور منحصربه‌فرد‪ .‬اپراتور منحصربه‌فرد به‬
‫این نوع‌شناسی افزوده شده‌است تا ویژگی‌ها و اولویت‌های کارگران موردتوجه قرار گیرد و‬
‫همه‌شمولی در محیط کار ترویج داده شود‪ .‬تمام این طرح‌ها بر اقدامات صورت گرفته جهت‬
‫تعیین نقش‌های جدید برای کارگران توانمند صنعت داللت دارند‪.‬‬

‫‪ 2-5‬محیط کار ایمن و همه‌شمول‬

‫یکی از نگرانی‌های موجود در ارتباط با جذب فناوری‌های جدید شامل از دست‬
‫دادن مشاغل است‪ .‬با این حال‪ ،‬چنانچه فناوری‌های جدید به درستی به‌کار گرفته شوند‪،‬‬
‫این فناوری‌ها این قابلیت را دارند که محیط‌های کاری ایمن‌تر و همه‌شمول‌تری را برای‬

‫”‪1. “Human-centered factories: From theory to industrial practice‬‬

 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪32‬‬

‫کارگران فراهم سازند و رضایت شغلی و رفاه آن‌ها را افزایش دهند‪.‬‬

‫داده‌های یورواستات درباره حوادث محیط کاری نشان می‌دهند که ‪ ۳‬تا از بخش‌هایی‬
‫که در آن‌ها بیشترین حوادث رخ می‌دهند دقیقا همان بخش‌هایی هستند که در آن‌ها وظایف‬
‫خطرناک و دشوار کارگران را می‌توان به‌سهولت به صورت خودکار انجام داد و بدین‌‬
‫ترتیب‪ ،‬میزان حوادث محیط کاری ازجمله حوادث مرگبار را تا حد زیادی کاهش داد‪.‬‬
‫مطابق آمار فعلی‪ ،‬نرخ‌های حوادث محیط کار بسیار باال هستند و در سال ‪ ۳/۳ ،۲۰۱۷‬میلیون‬
‫حادثه غیرمرگبار (مردان دو سوم از قربانیان این حوادث را دربرمی‌گیرند) و بیش از ‪۳۵۰۰‬‬
‫حادثه مرگبار گزارش شده‌است‪ .‬با توجه به فرهنگ کاری حاکم و همچنین سیستم‌های‬
‫موجود جهت گزارش‌دهی حوادث‪ ،‬آمار مربوط به حوادث محیط کاری در میان کشورهای‬
‫عضو متفاوت هستند و می‌توان گفت که نرخ واقعی حوادث محیط کاری به‌ویژه حوادث‬
‫غیرمرگبار به دلیل عدم ارائه گزارشات کامل حتی باالتر از این ارقام است‪.‬‬
‫حوادث مرگبار و غیرمرگبار در محل کار برحسب بخش مطابق طبقه‌بندی‬
‫آماری فعالیت‌های اقتصادی در جامعه اروپا (‪ ۲۸ ،)NACE‬کشور عضو اتحادیه‬
‫اروپا‪ ،‬سال ‪( ۲۰۱۷‬درصد حوادث مرگبار و غیرمرگبار)‬
‫ساخت‌وساز‪ /‬حمل‌ونقل و انبار‪ /‬تولید‪ /‬کشاورزی‪ ،‬جنگلبانی و ماهیگیری‪ /‬تجارت‬
‫عمده‌فروشی و خرده‌فروشی‪ /‬خدمات پشتیبانی و اداری‪ /‬دفاع و اداره امور دولتی‪ /‬مدیریت‬
‫منابع آب و فاضالب شهری‪ /‬ضایعات‪ /‬سایر موارد‪ /‬معدن و معدن‌کاری‪ /‬فعالیت‌های مربوط‬
‫به امور اجتماعی و تندرستی انسان‪ /‬خدمات اسکان و تهیه غذا‪ /‬فعالیت‌های حرفه‌ای‪ ،‬علمی‬
‫و فنی‪ /‬اطالعات و ارتباطات‪ /‬هنر‪ ،‬سرگرمی و تفریح‪ /‬تأمین برق‪ ،‬گاز‪ ،‬بخار و تهویه هوا‪/‬‬
‫آموزش‪ /‬فعالیت‌های مالی و بیمه‪ /‬سایر فعالیت‌های خدماتی‪ /‬فعالیت‌های مرتبط با امالک‬
‫و مستغالت‪ /‬فعالیت‌های خانوارها به‌عنوان کارفرمایان‪ /‬فعالیت‌های سازمان‌ها و نهادهای‬
‫برون‌مرزی‬
‫‪ඡ‬حوادث غیرمرگبار‬ ‫‪ඡ‬‬

‫‪ඡ‬حوادث مرگبار‬ ‫‪ඡ‬‬

‫مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور ‪33‬‬

‫توجه‪ :‬حوادث غیرمرگبار (جدی) که در چهارچوب سازمان اروپایی آمار حوادث‬

‫شغلی (‪ 1 )ESAW‬گزارش شده‌اند شامل حوادثی هستند که حداقل مستلزم چهار روز غیبت‬
‫از کار هستند‪ .‬براساس میزان حوادث مرگبار رتبه‌بندی شده‌اند‪.‬‬
‫منبع‪:‬‬

‫نمودار ‪ :۱‬حوادث مرگبار و غیرمرگبار در محل کار‪ ۲۸ ،‬کشور عضو اتحادیه اروپا‪۲۰۱۷ ،‬‬
‫©‪Eurostat‬‬

‫ربات‌ها می‌توانند تعدادی از وظایف تکراری و ساده‌تر را انجام دهند و ایمنی محیط‬
‫کاری را برای کارگران افزایش دهند‪ .‬قابلیت فناوری‌های رباتیک به‌ویژه زمانی‌که مجهز به‬
‫هوش مصنوعی هستند‪ ،‬فراتر از آن است که منسوخ و قدیمی شوند‪ .‬با استفاده از فناوری‌های‬
‫مبتنی بر هوش مصنوعی و همچنین ابزار واقعیت مجازی و افزوده می‌توان کارگران را‬
‫راهنمایی کرد تا وظایف تخصصی‌تری که به مهارت و آموزش خاص نیاز دارند را انجام‬

‫‪1. European Statistics on Accidents at Work‬‬

 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪34‬‬

‫دهند‪ .‬به‌عالوه‪ ،‬افرادی که در محیط کاری توانایی ذهنی کمتری دارند از فرصت‌های‬
‫کاری بیشتری با استفاده از این فناوری‌ها برخوردار می‌شوند‪ .‬به‌همین‌ترتیب‪ ،‬ربات‌های‬
‫سیار و ربات‌های پوشیدنی باعث می‌شوند که برخی از وظایف خاص را بتوان با دشواری‬
‫کمتری به لحاظ فیزیکی انجام داد‪ .‬در نتیجه زنان می‌توانند وظایفی را انجام دهند که قبال‬
‫به دلیل قدرت فیزیکی موردنیاز فقط برای مردان در نظر گرفته می‌شدند‪ .‬به‌طور کلی‪،‬‬
‫با دیجیتال‌سازی بیشت ِر نیروی کاری می‌توان فرصت‌های بیشتری ایجاد کرد‪ .‬همچنین‪ ،‬با‬
‫دیجیتال‌سازی فرآیندهای صنعتی امکان کار از راه دور میسر شده و بنابراین افرادی که در‬
‫مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند نیز می‌توانند وارد بازار کار شوند و بدین‌ترتیب‪ ،‬تاب‌آوری‬
‫تولید افزایش می‌یابد‪ .‬بحران اخیر کوید‪ ۱۹-‬که تحت‌تأثیر آن عملکرد بسیاری از شرکت‌ها‬
‫به دلیل فعالیت‌های از راه دور در معرض خطر قرار گرفته‌است به‌وضوح حاکی از پتانسیل‬
‫موجود برای عملیات از راه دور دیجیتالی است‪.‬‬
‫امنیت و تندرستی کارگران صرفا به معنی تضمین و حمایت از سالمت فیزیکی آن‌ها‬
‫در محل کار نیست‪ .‬هنگام طراحی محیط‌های کاری دیجیتالی‪ ،‬سالمت روانی کارگران‬
‫نیز باید به اندازه سالمت فیزیکی آن‌ها مورد توجه قرار گیرد‪ .‬اگرچه روش‌های کاری‬
‫دیجیتالی نیز خطرات جدیدی نظیر خطر فرسودگی به دلیل فرهنگ کاری همیشه آنالین‬
‫و همیشه در دسترس دربردارند‪ ،‬ولی با استفاده از فناوری‌های دیجیتال می‌توان به کارگران‬
‫در کنترل و مدیریت بهتر خطرات و تأثیر محیط کاری جدید بر سالمت روانی آن‌ها کمک‬
‫کرد‪ .‬عالوه بر آن‪ ،‬با استفاده از راه‌حل‌های دیجیتال و ابزارهای پوشیدنی می‌توان کانال‌های‬
‫جدیدی برای هشدار به کارگران و کارورزان آن‌ها درباره سالمتی فیزیکی و روانی آن‌ها‬
‫و همچنین کمک به آن‌ها در اتخاذ رفتارهای سالم در محیط کار ایجاد کرد‪ .‬با کمک‬
‫فناوری‌های جدید و راه‌حل‌های دیجیتال‪ ،‬شرکت‌ها و سایر سازمان‌ها می‌توانند سالمت‬
‫روانی و فرهنگ تندرستی را به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ شرکتی خود ترویج دهند‪.‬‬
‫فناوری‌های جدید‪ ،‬دستاوردهای بهره‌وری چشمگیری دربردارند و مانع بیماری و غیبت‌های‬
‫بلندمدت کارگران می‌شوند و از این رو می‌توان گفت که این فناوری‌ها مزایای اقتصادی‬
‫مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور ‪35‬‬

‫‪1‬‬
‫زیادی برای کارگران دربردارند‪ .‬به‌عنوان مثال‪ ،‬مطابق پروژه ماری اسکلودوسکا کوری‬
‫تحت عنوان شبکه یکپارچه نظارت‪ ،‬آزمایشات و تحقیقات مربوط به سرایت کوید‪۱۹2-‬‬
‫(‪ ،)INSTINCT‬یک اپلیکیشن فناوری اطالعات به نام ‪ Streblo‬تولید شده‌است که به‬
‫کارگران ساختمانی کمک می‌کند با استرس مقابله کنند‪ .‬مطابق سازمان بهداشت جهانی‪،‬‬
‫مسائل مربوط به سالمت روانی نظیر افسردگی و اضطراب به ازای هر سال ازکارافتادگی‬
‫تقریبا معادل ‪ ۱‬تریلیون دالر هزینه برای اقتصاد جهانی دربردارند‪ .‬همچنین برآورد شده‌است‬
‫که به ازای هر دالر سرمایه‌گذاری در زمینه درمان اختالالت روانی متداول‪ ،‬بازده سرمایه‬
‫حاصل از بهبود سالمتی و بهره‌وری برابر با ‪ ۴‬دالر خواهد بود‪.‬‬
‫با این حال‪ ،‬پیشرفت‌های فوق‌الذکر در شرایط کاری را نمی‌توان به قیمت از دست رفتن‬
‫حقوق بنیادین کارگران به کار گرفت‪ .‬استقالل‪ ،‬کرامت انسانی‪ ،‬حریم خصوصی‪ ،‬سالمت‬
‫جسمی و روانی کارگران را نمی‌توان در هیچ‌یک از مراحل به‌کارگیری پیشرفت‌های‬
‫فناورانه در معرض خطر قرار داد‪ .‬هنگام طراحی محیط‌های کاری جدید باید اصول اصلی‬
‫مندرج در منشور حقوق بنیادین اتحادیه اروپا‪ 3‬را به‌عنوان دستورالعمل‌های قطعی اجرا‬
‫کرد‪ .‬سوگیری‌های بالقوه‌ای که باید هنگام توسعه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعیِ‬
‫مورد استفاده در فرآیندهای تولید تعدیل شوند‪ ،‬عنصر مهمی هستند که باید در طراحی‬
‫محیط کاری هوشمند لحاظ شوند‪ .‬در مواردی که کارگران صنعت با ماشین‌آالت هوشمند‬
‫همکاری نزدیکی دارند‪ ،‬بسیار مهم است که اطمینان حاصل شود که این ابزار به‌طور ضمنی‬
‫و یا به‌طور آشکار باعث تضعیف کرامت انسانی کارگران‪-‬صرف‌نظر از نژاد‪ ،‬جنسیت‬
‫یا سن آن‌ها‪-‬نمی‌شوند‪ .‬همچنین باید اطمینان حاصل شود که توضیحات مربوط به یک‬
‫تصمیم الگوریتمی برای کارگران ارائه می‌شود و آن‌ها می‌توانند در صورت نقض این اصل‬
‫بازخورد نشان دهند‪.‬‬

‫‪1. Marie Skłodowska-Curie project‬‬

‫‪2. Integrated Network for Surveillance, Trials and Investigations into COVID-19 Transmission‬‬
‫‪3. European Charter of Fundamental Rights‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪36‬‬

‫‪ 3-5‬مهارت‌ها‪ ،‬ارتقای مهارت و مهارت‌آموزی‬

‫مهارت‌ها بعد مهم دیگری در صنعت نسل پنجم محسوب می‌شوند‪ .‬مهارت‌ها باید به‬
‫موازات فناوری‌ها تکامل یابند‪ .‬صنایع اروپا با مشکل کمبود مهارت‌ها مواجه هستند و این‬
‫در حالی است که مؤسسات آموزشی قادر به رفع این تقاضا نیستند‪ .‬این مسأله در هر دو‬
‫مورد مهارت‌های عمومی و تخصصی موردنیاز در حوزه دیجیتال صدق می‌کند‪ .‬در طرف‬
‫عرضه‪ ،‬جوانان به اندازه کافی از مهارت‌های موردنیاز برای بازار کار آتی برخوردار نیستند‪.‬‬
‫در یک بررسی صورت گرفته توسط دیلویت چنین نتیجه‌گیری شده‌است که ‪ ۷۰‬درصد از‬
‫جوانان معتقدند که فقط برخی از مهارت‌های مورد نیاز برای کسب موفقیت در حوزه کار‬
‫در آینده را دارا هستند‪.‬‬
‫اتخاذ رویکردی جدید برای توسعه فناوری به‌عنوان راه‌حل بالقوه برای رهایی از این‬
‫عدم تطبیق مهارت‌ها محسوب می‌شود‪ .‬فناوری‌ها را می‌توان به میزان بیشتری شهودی و‬
‫کاربردوست ساخت تا بدین‌گونه کارگران برای استفاده از آن‌‌ها به مهارت‌های خاصی نیاز‬
‫نداشته باشند‪ .‬به‌عالوه‪ ،‬آموزش بیشتری می‌توان همزمان با توسعه این فناوری‌ها ارائه داد‬
‫تا اطمینان حاصل شود که مجموعه مهارت‌های موجود به میزان بیشتری منطبق با الزامات‬
‫مهارتی در صنعت هستند‪ .‬پروژه‌های افق ‪ ۲۰۲۰‬با عناوین ماتریس حسابداری اجتماعی‪-1‬‬
‫‪( SAM‬راهبرد مهارت‌های بخشی در تولید افزایشی) و اتحاد مهارت‌ها برای همزیستی‬
‫صنعتی‪( SAIS-2‬برنامه کار میان‌بخشی برای صنعت فرآیندی پایدار) در حال حاضر با استناد‬
‫به این رویکرد اجرا می‌شوند‪.‬‬
‫شایان ذکر است که ارتقای مهارت تمام کارگران صنعت امکان‌پذیر نیست‪ .‬همزمان با‬
‫اتوماسیون روزافزون صنایع‪ ،‬برخی از مهارت‌ها به‌طور ناگزیر منسوخ و قدیمی می‌شوند و‬
‫بنابراین این‌گونه مهارت‌ها را نمی‌توان به راحتی توسعه داد‪ .‬بدین‌ترتیب‪ ،‬این نکته مهم است‬
‫که روند ایجاد تغییر در صالحیت‌های برخی از کارگران به‌عنوان مثال روند مهارت‌آموزی‬
‫آن‌ها تسهیل شود‪ .‬این مسأله بیشتر در ارتباط با مهارت‌های دیجیتال صدق می‌کند که ممکن‬

‫‪1. Social Accounting Matrix‬‬

‫‪2. Skills Alliance for Industrial Symbiosis‬‬
‫مزایای موجود برای کارگران‪ :‬رویکرد انسان‌محور ‪37‬‬

‫است در دوره تحصیلی کارگران به آن‌ها آموزش داده نشده باشند‪ .‬در ارتباط با مهارت‌های‬
‫دیجیتال باید اطمینان حاصل شود که تمام افراد دارای سطح خاصی از دانش مقدماتی‬
‫هستند‪ .‬این مسأله به‌ویژه درباره هوش مصنوعی صدق می‌کند‪ .‬این نکته بسیار مهم است‬
‫که مردم نسبت به نحوه عملکرد هوش مصنوعی شناخت نسبی داشته باشند و به مزایا و‬
‫محدودیت‌های بالقوه این فناوری‌ها واقف باشند‪ .‬این مسأله اولین شرط الزم برای این است‬
‫که افراد بتوانند تحت کنترل این فناوری قدرتمند باقی بمانند‪.‬‬
‫مهارت‌های دیجیتال تنها به کارگران صنعت در کارخانجات آینده مربوط نمی‌شوند‪.‬‬
‫انجمن جهانی تولید‪ ۱۰ 1‬مهارت برتر را مشخص کرده‌است که در بخش تولید در آینده‬
‫ضروری هستند و در کمال شگفتی باید افزود که فقط چهار مهارت به مهارت‌های دیجیتال‬
‫مرتبط هستند‪« :‬سواد دیجیتالی‪ ،‬هوش مصنوعی و تجزیه‌وتحلیل داده»‪« ،‬کار کردن با‬
‫فناوری‌های جدید»‪« ،‬امنیت سایبری»‪ ،‬و «ذهن آگاهی درباره داده‌ها»‪ .‬سایر مهارت‌ها شامل‬
‫مهارت‌های نوسنجی هستند که به تفکر خالق‪ ،‬کارآفرین‪ ،‬انعطاف‌پذیر و روشن‌فکر نسبت‬
‫داده می‌شوند‪.‬‬

‫‪1. World Manufacturing Forum‬‬

 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪38‬‬

‫اینفوگراف ‪ :۴‬ده مهارت برتر و موردنیاز در بخش تولید در آینده مطابق انجمن جهانی تولید‬

‫اگرچه تحقیق و نوآوری عوامل کلیدی در بهره‌وری و رقابت‌پذیری محسوب می‌شوند‪،‬‬

‫ولی اقتصادها و شرکت‌ها می‌توانند از مزایای واردات و اتخاذ نوآوری‌های ارائه شده در‬
‫کشورهای دیگر نیز بهره‌مند شوند‪ .‬اشاعه فناوری اصوال به ظرفیت جذب بستگی دارد که‬
‫ازطریق سرمایه‌گذاری داخلی در زمینه مهارت‌ها و سرمایه انسانی می‌توان چنین ظرفیتی را‬
‫ایجاد کرد‪ .‬شرکت‌ها با برخورداری از مهارت‪ ،‬دانش و ارتباط مستقیم با فناوری می‌توانند‬
‫در زمینه آموزش نیروی کار نقش مهم‌تری ایفا کنند که البته همین‌طور هم باید باشد‪.‬‬
‫شرکت‌ها به این مسأله اذعان دارند که کدام‌یک از مهارت‌ها از بین می‌روند و کدام‌یک‬
‫از مهارت‌ها در آینده مورد نیاز هستند‪ .‬در همین حال‪ ،‬کارگران نیز باید ترغیب شوند تا‬
‫در زمینه طرح‌ریزی آموزش‌های مربوطه مشارکت داشته باشند و اطمینان حاصل کنند که‬
‫آموزش‌های ارائه شده مؤثر و متناسب با مخاطبین هستند‪.‬‬
‫مزایای صنعت ‪39‬‬

‫‪ -۶‬مزایای صنعت‬
‫صنعت نسل پنجم برای کارگران به اندازه شرکت‌ها مفید است‪ .‬صنعت درواقع‬
‫مزایای متعددی دربردارد که از جذب و حفظ استعدادهای برتر تا ذخیره انرژی و افزایش‬
‫تاب‌آوری کلی متغیر هستند‪ .‬در بلندمدت‪ ،‬صنعت اروپا از یک مزیت کلی برخوردار است‬
‫و به‌عبارتی قادر به رقابت‌پذیری مستمر ازطریق تطبیق موفقیت‌آمیز خود با دنیای متغیر و‬
‫بازارهای جدید می‌باشد‪ .‬در کوتاه‌مدت‪ ،‬سرمایه‌گذاری‌های موردنیاز می‌توانند صنایع اروپا‬
‫را در معرض این خطر قرار دهند که در برابر کشورهایی که هنوز در زمینه صنعت نسل پنجم‬
‫سرمایه‌گذاری نکرده‌اند‪ ،‬رقابت‌پذیری خود را به‌طور موقت از دست بدهند‪ .‬از این رو‪،‬‬
‫اروپا باید سرمایه‌گذاری‌های به‌موقع و هماهنگی در راستای کاهش این خطر انجام دهد‪ .‬با‬
‫این وجود‪ ،‬عقیده بر این است که چنانچه اروپا نسبت به گذار اجتماعی گسترده‌تر به سمت‬
‫پایداری‪ ،‬محوریت انسان و تاب‌آوری اقدام نکند‪ ،‬با بزرگ‌ترین خطرات در صنعت مواجه‬
‫می‌شود و بدین‌ترتیب‪ ،‬رقابت‌پذیری خود در صنعت را در درازمدت از دست می‌دهد‪.‬‬

‫‪ 1-6‬جذب و حفظ استعدادها‬

‫جذب و حفظ نیروی کار واجد‌شرایط مشکلی روزافزون در شرکت‌ها به‌شمار می‌آیند‪.‬‬
‫به‌ویژه‪ ،‬مشاغلی که به مهارت‌های دیجیتالی و یا چندرشته‌ای نیاز دارند‪ ،‬چالش‌برانگیز به‬
‫نظر می‌رسند‪ .‬جوان‌ترین بخش نیروی کار به احتمال زیاد دارای مجموعه مهارت‌های‬
‫موردنیاز هستند‪ :‬نسل‌های «‪ »Y‬و «‪ »Z‬در عصر دیجیتال‌سازی پرورش یافته‌اند و گاهی اوقات‬
‫تحت‌عنوان «بومیان دیجیتالی‪ »1‬نامیده می‌شوند‪ .‬برآورد شده‌است که تا سال ‪۷۵ ،۲۰۲۵‬‬
‫درصد از نیروی کار را به‌اصطالح این نسل هزاره یعنی افرادی که بین سال‌های ‪ ۱۹۸۵‬تا‬
‫‪ ۱۹۹۵‬متولد شده‌اند‪ ،‬تشکیل می‌دهند‪.‬‬
‫از نظر قومیت و نژاد می‌توان گفت که نسل هزاره متنوع‌ترین نسلی به‌شمار می‌آیند‬
‫که تاکنون وارد بازار کار شده‌اند‪ .‬شواهد معتبری نشان می‌دهند که اولویت‌ها‪ ،‬گرایش‌ها‬
‫”‪1. “digital natives‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪40‬‬

‫و انگیزه‌های آن‌ها با گروه‌های نسل قبلی تفاوت قابل توجهی دارد‪ .‬آن‌ها در مقایسه با‬
‫نسل‌های قبل بیشتر تحت‌الشعاع ارزش‌های اجتماعی‪-‬و نه موقعیت‌های شغلی باثبات‌‌تر و یا‬
‫حقوق باالتر‪ -‬قرار دارند‪.‬‬
‫مطابق نظرسنجی ‪ )۲۰۱۶( communication Core‬چنین نتیجه‌گیری شده‌است که ‪۷۵‬‬
‫درصد از نسل هزاره تمایل دارند که در یک شرکت متعهد به مسئولیت‌های اجتماعی حتی‬
‫با حقوق کم کار کنند و همچنین‪ ۷۶ ،‬درصد از نسل هزاره قبل از این‌که تصمیم بگیرند که‬
‫در شرکتی کار کنند یا خیر‪ ،‬ابتدا تعهدات اجتماعی و زیست‌محیطی آن شرکت را مدنظر‬
‫قرار می‌دهند‪ ۶۴ .‬درصد از نسل هزاره نمی‌پذیرند در شرکت‌هایی کار کنند که کارفرمای‬
‫بالقوه آن‌ها چندان پایبند به مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها نیست‪ .‬گزارش شرکت پرایس‬
‫واتر هاوس کوپرز‪ 1‬تحت عنوان «نسل هزاره شاغل‪-‬تغییر شکل محل کار‪ »2‬مؤید این مطلب‬
‫است و ادعا می‌کند که نسل هزاره در مواردی که نیازهای اساسی آن‌ها نظیر دستمزد کافی‬
‫و شرایط کاری مناسب برطرف شده‌اند‪ ،‬هنگام انتخاب کارفرمای خود برای ارزش‌های‬
‫اجتماعی شرکت‌ها اهمیت بیشتری قائل می‌شوند‪ .‬در این مقاله بیان شده‌است که «نسل هزاره‬
‫به دنبال این هستند که کار آن‌ها هدفمند و ارزشمند باشد و ترجیح می‌دهند کارفرمایی‬
‫داشته باشند که به آن افتخار کنند»‪.‬‬
‫تعهد شرکت‌ها به مسئولیت اجتماعی و محیط زیست به معنی این نیست که فقط‬
‫فرآیندهای تولید خود را تطبیق دهند‪ ،‬بلکه باید طرح‌های ابتکاری فراتر از حوزه‌های‬
‫فعالیت اصلی خود را اتخاذ نمایند و به‌عنوان مثال‪ ،‬طرح‌های مشارکت کارکنان در کارهای‬
‫داوطلبانه و یا فعالیت‌های سازمان‌یافته برای جامعه محلی را اجرا کنند‪.‬‬
‫ویژگی دیگر نیروی کار نسل جوان این است که آن‌ها به تحقق اهداف توسعه پایدار‬
‫ازجمله برابری‪ ،‬تغییرات اقلیمی‪ ،‬صلح‪ ،‬عدالت‪ ،‬ریشه‌کن کردن فقر و رونق تعهد بیشتری‬
‫دارند‪ .‬بدین‌ترتیب‪ ،‬نسل هزاره ترجیح می‌دهند در شرکت‌هایی کار کنند که به میزان‬
‫بیشتری دوستدار محیط زیست هستند‪ .‬در نظرسنجی که ‪ Swytch‬از ‪ ۱۰۰۰‬نفر کارگر در‬

‫‪1. PricewaterhouseCoopers‬‬
‫’‪2. ‘Millennials at work –Reshaping the workplace‬‬
‫مزایای صنعت ‪41‬‬

‫ایاالت متحده انجام داد‪ ،‬تقریبا دو سوم آن‌ها اظهار داشته‌اند که بیشتر مایلند در شرکتی با‬
‫ردپای سبز مشغول به کار شوند و حدود ‪ ۴۰‬درصد از نسل هزاره‌ی موردبررسی نیز اظهار‬
‫داشته‌اند که یک پیشنهاد شغلی را به دلیل پایداری شرکت به پیشنهادات دیگر ترجیح‬
‫داده‌اند‪ .‬همچنین‪ ۷۰ ،‬درصد از آن‌ها اظهار داشته‌اند که این مسأله بر تصمیم آن‌ها برای ادامه‬
‫کار خود در یک شرکت به‌مدت طوالنی تأثیر دارد‪.‬‬
‫شرکت‌ها باید ارزش‌های ترجیحی کارمندان بالقوه را بپذیرند و از آن‌ها استقبال کنند تا‬
‫بدین‌ترتیب بتوانند رقابت‌پذیری خود در بازار استخدام نیرو را حفظ کنند‪ .‬این مسأله به‌ویژه‬
‫در مورد صنایعی صدق می‌کند که راه‌حل‌های دیجیتال را در زنجیره‌های ارزش خود معرفی‬
‫می‌کنند‪ .‬بدین‌ترتیب می‌توان گفت که عمال تعداد بسیار معدودی از صنایع هستند که به این‬
‫مسأله توجهی ندارند‪.‬‬

‫‪ 2-6‬بهره‌وری منابع برای پایداری و رقابت‌پذیری‬

‫جمع‌آوری سرمایه‪ ،‬نفوذ در بازار‪ ،‬درآمد‪ ،‬سود و تمام شاخص‌های اقتصادی متداول‬
‫بیانگر وضعیت دقیق فعلی و یا چشم‌انداز کلی «رقابت‌پذیری» صنعت نیستند‪ .‬به‌عنوان مثال‪،‬‬
‫قابلیت سوددهی ممکن است بر مبنای استفاده از منابع غیرتجدیدپذیر و یا نام تجاری قوی‬
‫که از قبل وجود داشته‌است و یا شرایط موقتی بازار رشد یابد‪ .‬مفهوم صنعت نسل پنجم‬
‫به‌منزله ارتقای عملکرد اقتصادی صنایع و در عین حال احترام به نیازها و عالیق کارگران‬
‫و همچنین تضمین پایداری زیست‌محیطی است‪ .‬این مسأله باعث شده‌است که صنعت نسل‬
‫پنجم هم برای کارآفرینان و هم برای سرمایه‌گذاران بالقوه و مصرف‌کنندگانی که می‌توانند‬
‫از مزایای محصوالت رقابتی‌تر «به مفهومی گسترده‌تر» بهره‌مند شوند‪ ،‬جذاب باشد‪.‬‬
‫صنایع انرژی‌محور که بیش از نیمی از مصرف انرژی صنعت اتحادیه اروپا و حدود ‪۸‬‬
‫درصد از انتشارات اتحادیه اروپا را دربرمی‌گیرند‪ ،‬در تعداد زیادی از زنجیره‌های ارزش‬
‫راهبردی کاربرد دارند‪ .‬بنابراین‪ ،‬هدف مبنی بر کربن خنثی و نوسانات اجتناب‌ناپذیر در‬
‫قیمت انرژی تأثیر نامتناسبی بر هزینه‌های این صنایع دارد‪ .‬فناوری‌های انرژی تاب‌آور‪،‬‬
‫قیمت‌های کمتر و همچنین یک چهارچوب سیاستی مدرن به‌منظور مدیریت تحوالت انرژی‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪42‬‬

‫و همزمان حفظ رقابت‌پذیری صنایع انرژی‌محور در سطح جهان ضروری هستند‪ .‬پروژه‌های‬
‫تحقیق و نوآوری تحت بودجه اتحادیه اروپا نظیر ‪ what So ،EMB3RS‬و ‪INCUBIS‬‬
‫امکان تبدیل گرمای اتالفی به منابع ارزشمند را فراهم می‌آورند و به استفاده بهتر از منابع‬
‫انرژی تجدیدپذیر کمک می‌کنند‪ .‬در گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه‬
‫درباره تحوالت صنعتی‪ ،‬به چالش‌های خاص منطقه‌ای جهت بهره‌گیری از فرصت‌های ناشی‬
‫از مدرن‌سازی صنعتی و همزمان کاهش هزینه‌های جوامع و کارگران آسیب‌دیده پرداخته‬
‫شده‌است‪.‬‬
‫اپراتورهای شبکه فناوری اطالعات و ارتباطات حدود ‪ ۱‬درصد از برق جهان (‪۲۴۲‬‬
‫تراوات در ساعت در سال ‪ )۲۰۱۵‬معادل ‪ ۰/۳۴‬درصد از کل انتشارات گازهای گلخانه‌ای‬
‫جهان را مصرف می‌کنند‪ .‬از این رو‪ ،‬این بخش از نظر پایداری زیست‌محیطی و عملکرد‬
‫اقتصادی سهم قابل توجهی دارد‪ .‬برخالف تقاضای روزافزون برای داده‌ها‪ ،‬مصرف برق در‬
‫بخش فناوری اطالعات و ارتباطات طی نیم دهه گذشته تقریبا یکنواخت باقی مانده‌است‬
‫که علت آن این است که ترافیک اینترنت و بارگیری داده‌های فزاینده با افزایش بهره‌وری‬
‫تالفی می‌شوند‪ -‬درست همانند تأسیسات قدیمی که به خاطر تأسیسات جدید و فوق‌العاده‬
‫کارآمد تعطیل می‌شوند‪ .‬با این حال‪ ،‬این دستاوردها در آینده نزدیک می‌توانند کاهش یابند‬
‫و بنا به بسیاری از پیش‌بینی‌های صورت گرفته‪ ،‬تقاضای برق از مراکز داده در سال ‪۲۰۲۰‬‬
‫افزایش خواهد یافت‪ .‬شایان ذکر است که فناوری اطالعات و ارتباطات می‌تواند در تعدیل‬
‫تغییرات اقلیمی نقش مضاعف ایفا کند‪ .‬اول این‌که فناوری اطالعات و ارتباطات می‌تواند به‬
‫انتشارات بخش رسیدگی کند و ازطریق بهره‌وری انرژی و جذب منابع انرژی تجدیدپذیر‬
‫هزینه‌ها را کاهش دهد‪ .‬نکته دوم و مهم‌تر این‌که فناوری اطالعات و ارتباطات قابلیت این‬
‫را دارد که انتشارات در اقتصاد گسترده‌تر را کاهش دهد‪.‬‬
‫بهره‌وری منابع به موضوعات متعددی نظیر انجام کارها «به نحو بهتر و با انرژی کمتر»‬
‫و بهینه‌سازی ارتباط موجود بین خروجی محصول و ورودی منابع اشاره دارد‪ .‬این امر بدان‬
‫معناست که چشم‌انداز چرخه زندگی و مالحظات پایان عمر مفید محصول باید در نظر‬
‫گرفته شوند‪ .‬در پروژه سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه تحت عنوان ‪،CIRCLE-RE‬‬
‫مزایای صنعت ‪43‬‬

‫رهنمود‌های سیاستی جهت بهره‌وری انرژی و گذار به اقتصاد چرخشی ارائه شده‌است که‬
‫هم برای ایمنی مواد و هم برای بهبود نتایج زیست‌محیطی و اقتصادی مفید خواهند بود‪.‬‬
‫برنامه کار اقتصاد جدید بر بهره‌وری منابع نوآورانه متمرکز است که با دستورکار ‪۲۰۳۰‬‬
‫سازمان ملل و اساسا نهمین و دوازدهمین هدف توسعه پایدار آن یعنی «صنعت‪ ،‬نوآوری‬
‫و زیرساخت‪ »1‬و «مصرف و تولید مسئوالنه‪ »2‬ارتباط نزدیکی دارد‪ .‬سازمان همکاری‌های‬
‫اقتصادی و توسعه در گزارش خود با عنوان «سنجش فاصله موجود تا تحقق اهداف توسعه‬
‫پایدار‪ ،»3‬نقاط قوت و نقاط ضعف موجود در عملکرد اعضای خود در ارتباط با تمامی‬
‫اهداف توسعه پایدار را موردبررسی قرار داده و به آن‌ها کمک می‌کند تا اولویت‌های خود‬
‫را در چهارچوب دستور کار گسترده ‪ ۲۰۳۰‬تعیین کنند‪ .‬در سطح اتحادیه اروپا‪ ،‬کمیسیون‬
‫اروپا‪ -‬ازطریق یورواستات‪ -‬چهارچوب شاخص مرجعی را برای نظارت بر روند پیشرفت‬
‫در زمینه اهداف توسعه پایدار ایجاد کرده‌است‪ .‬یورواستات اخیرا چهارمین نسخه گزارش‬
‫نظارتی خود را براساس فهرستی از ‪ ۹۹‬شاخص منحصربه‌فرد و ‪ ۴۱‬شاخص چندمنظوره‬
‫منتشر کرده‌است‪ .‬بررسی آماری که طی دوره پنج ساله از زمان تصویب دستورکار ‪۲۰۳۰‬‬
‫انجام شده‌است‪ ،‬دال بر این واقعیت است که اتحادیه اروپا در زمینه تحقق اهداف توسعه‬
‫پایدار پیشرفت قابل توجهی داشته‌است و همچنان در راستای گسترش اقدامات خود گام‬
‫برمی‌دارد‪.‬‬

‫‪ 3-6‬تاب‌آوری فزاینده‬
‫تاب‌آوری به توانایی مقابله با تغییرات به روشی انعطاف‌پذیر اشاره دارد‪ .‬بازارها و‬
‫زنجیره‌های ارزش جهانی به‌طور فزاینده‌ای در معرض تغییرات تحول‌آفرینی نظیر تغییرات‬
‫ناشی از تغییرات (ژئو) پلیتیکی (برگزیت‪ ،‬جنگ‌های تجاری‪ ،‬سیستم‌های حمایت از‬
‫تولیدات داخلی‪ )...‬و موارد اضطراری طبیعی (بیماری‌های همه‌گیر‪ ،‬تأثیر تغییرات اقلیمی‪)...‬‬
‫قرار دارند‪ .‬صنعت در آینده باید به‌گونه‌ای تجهیز شود تا با شرایط متغیر برای زنجیره‌های‬
‫ارزش کلیدی به سرعت تطبیق پیدا کند و بدین‌ترتیب همچنان به‌عنوان موتور محرکه پایدار‬
‫”‪1. “Industry, Innovation and Infrastructure‬‬
‫”‪2. “Responsible Consumption and Production‬‬
‫”‪3. “Measuring Distance to the SDG Targets‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪44‬‬

‫برای ایجاد رونق عمل کند‪ .‬صنعت تاب‌آور می‌تواند با آسیب‌پذیری‌هایی مقابله کند که‬
‫ممکن است در بسیاری از سطوح نظیر بخش تولید کارخانه‪ ،‬شبکه تأمین و سیستم صنعتی‬
‫رخ دهند‪.‬‬
‫در شرایط پایدار اجتماعی و زیست‌محیطی‪ ،‬نوآوری در صنعت بر افزایش بهره‌وری‬
‫خطوط تولید و زنجیره‌های تأمین متمرکز است‪ .‬با این حال‪ ،‬این‌گونه افزایش بهره‌وری غالبا‬
‫به قیمت کاهش تاب‌آوری تمام می‌شود‪ .‬یک زنجیره ارزش کم‌هزینه ممکن است زنجیره‬
‫ارزش شکننده‌ای باشد و نقطه آسیب‌پذیر مرکزی داشته باشد؛ کارآمدترین کارخانجات‬
‫ممکن است برنامه‌های غیرقابل انعطافی داشته باشند‪ ،‬به‌طوری‌که در شرایط پیش‌بینی نشده‬
‫ناگزیر شوند تولید خود را متوقف سازند و یا این‌که به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهند‪.‬‬
‫براساس تحقیقات صورت گرفته در زمینه تاب‌آوری صنعتی می‌توان به ریسک‌های‬
‫جهانی‪ ،‬محلی و فنی پی برد که صنعت به‌طور روزافزونی با آن‌ها مواجه است‪ .‬در این راستا‪،‬‬
‫راهبردهای کاهش ریسک را می‌توان در صنعت توسعه داد و اجرا کرد تا به‌عنوان زیربنای‬
‫عملکرد بهینه و تاب‌آور صنعت در آینده عمل کنند‪ .‬همچنین‪ ،‬به‌کمک تکنیک‌های‬
‫نوآورانه ازجمله خطوط تولید مدوالر‪ ،‬کارخانجات قابل کنترل از راه دور‪ ،‬استفاده از مواد‬
‫جدید و مدیریت و نظارت بر ریسک زمان واقعی می‌توان به تاب‌آوری موردنیاز در صنعت‬
‫دست یافت‪.‬‬
‫فناوری‌های دیجیتال نقش ویژ‌ه‌ای ایفا خواهند کرد‪ .‬اگرچه تعداد زیادی از فناوری‌های‬
‫تاب‌آور (ازجمله جمع‌آوری داده‌ها‪ ،‬تجزیه‌وتحلیل خودکار ریسک و اقدامات خودکار‬
‫کاهش ریسک) را می‌توان ازطریق اتصال داخلی دیجیتال ایجاد کرد‪ ،‬ولی وابستگی‬
‫روزافزون به فناوری‌های دیجیتال باعث می‌شود که صنعت به دلیل عملکرد نادرست و یا‬
‫حمالت سایبری در معرض اختالالت فنی قرار گیرد‪ .‬در این میان‪ ،‬تحقیق و نوآوری در‬
‫زمینه توسعه امنیت سایبری موردنیاز در یک صنعت تاب‌آور در آینده نقش کلیدی ایفا‬
‫خواهد کرد‪.‬‬
‫تحقق انقالب صنعتی پنجم ‪45‬‬

‫‪ -۷‬تحقق انقالب صنعتی پنجم‬

‫به‌طور کلی‪ ،‬پایداری‪ ‌،‬محوریت انسان و تاب‌آوری ویژگی‌های بارز صنعت نسل پنجم‬
‫به‌شمار می‌آیند‪ .‬این ویژگی‌ها صرفا به‌عنوان ویژگی‌های مطلوبی در نظر گرفته نمی‌شوند‪،‬‬
‫بلکه عقیده بر این است که صنعت اروپا باید این ویژگی‌ها را داشته باشد تا بتواند همواره‬
‫به‌عنوان صنعتی مهم‪ ،‬رقابت‌پذیر و مناسب در آینده ظاهر شود‪ .‬بنابراین این سؤال که چگونه‬
‫می‌توان صنعت نسل پنجم را محقق نمود به‌مثابه این است که بپرسیم چگونه سیاست اروپا‬
‫می‌تواند شرایط توانمندسازی برای صنعت فراهم سازد که در آینده آماده و نوآورانه باشد‪.‬‬
‫این آینده ممکن است زودتر از آنچه به نظر می‌رسد‪ ،‬فرا برسد و در برخی جنبه‌ها‪،‬‬
‫ممکن است در حال حاضر محقق شده باشد‪ .‬درواقع‪ ،‬انقالب دیجیتال هم‌اکنون با تمام‬
‫ظرفیت در حال اجراست و نشانه‌هایی مبنی بر روند نزولی آن وجود ندارد‪ .‬تغییرات اقلیمی‬
‫واقعیتی است که به‌طور روزافزون بروز پیدا می‌کنند‪ .‬بیماری همه‌گیر کوید ‪ ۱۹‬در حال‬
‫حاضر تأثیر چشمگیری بر تولید در بخش‌های صنعتی متعدد دارد‪ .‬تغییرات صورت گرفته‬
‫در شرایط سیاسی نظیر محبوبیت و شهرت فزاینده عقاید مبنی بر حمایت از تولیدات داخلی‪،‬‬
‫زنجیره‌های ارزش دیرینه جهانی را زیر سؤال می‌برند‪ .‬مشکالت موجود در زمینه جذب‬
‫کارکنان جدیدی که دارای مهارت‌های مناسب هستند و همچنین به‌روزرسانی مهارت‌های‬
‫داخلی به‌عنوان مشکلی همیشگی در بسیاری از بخش‌های صنعتی محسوب می‌شوند‪.‬‬
‫پاسخ سیاستی استوار اروپا در مقابله با بسیاری از این مسائل در حال حاضر مورد تأکید‬
‫قرار دارد‪ :‬کمیسیون اروپا به تازگی نسبت به حمایت و اداره فناوری‌های دیجیتال نوظهور‬
‫ازجمله هوش مصنوعی اقدام کرده‌است‪ .‬طرح بلندپروازانه آن با عنوان معامله سبز توسط‬
‫تمام کشورهای عضو مورد تأکید قرار گرفته‌است‪ .‬همچنین‪ ،‬راهبرد صنعتی جدید اروپا‪ 1‬و‬
‫دستورکار مهارت‌ها‪ 2‬توسط اروپا تدوین شده‌اند و بسته احیای‪ 3‬پیشنهادی آن شامل شرایط‬

‫‪1. European Industrial Strategy‬‬

‫‪2. Skills Agenda‬‬
‫‪3. Recovery Package‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪46‬‬

‫یکپارچه‌ای جهت تضمین این موضوع است که اروپا روند احیای خود پس از بیماری‬
‫همه‌گیر کوید ‪ ۱۹‬را به روشی قوی‪ ،‬منسوخ‌نشدنی و تاب‌آور در پیش خواهد گرفت‪.‬‬
‫این تغییرات تأثیرگذار و پاسخ‌های سیاستی متناسب آن‌ها دقیقا همان عواملی هستند‬
‫که امکان پیشبرد مفهوم انقالب صنعتی پنجم را فراهم می‌آورند‪ .‬در حالی که الگوی‬
‫انقالب صنعتی چهارم عمدتا تحت تأثیر قابلیت فناوری‌های نوظهور جهت بهبود کارآیی و‬
‫بهره‌وری قرار دارد‪ ،‬صنعت نسل پنجم به سمت تغییرات اجتماعی و واقعیات نوظهور سوق‬
‫پیدا می‌کند‪ .‬صنعت نسل پنجم بر فناوری و نوآوری به‌عنوان عناصر ضروری برای گذار‬
‫به الگوی صنعتی جدیدی متمرکز است که به موجب آن‪ ،‬صنعت اروپا به طور فزاینده‌ای‬
‫تاب‌آور شده و قادر است خود را با شرایط اجتماعی جدیدی تطبیق دهد که در آن تولید‬
‫برای مرزهای سیاره‌ای ارزش قائل می‌شود و سالمتی کارگران صنعت در فرآیند تولید مورد‬
‫تأکید اصلی قرار دارد‪.‬‬
‫حمایت از توسعه فناوری‌های جدید و نوظهوری که زیربنای این گذار در صنعت اروپا را‬
‫تشکیل می‌دهند به‌عنوان وظیفه خاص اداره کل تحقیق و نوآوری کمیسیون اروپا به‌شمار می‌آید‪.‬‬

‫‪ 1-7‬محوریت انسان‬
‫اتحادیه اروپا در حال حاضر رویکردی انسان‌محور و جامعه‌محور را در تعدادی از‬
‫سیاست‌های کلیدی خود اتخاذ کرده‌است‪ .‬به‌عنوان نمونه می‌توان به مقررات حفاظت از‬
‫داده‌های عمومی (‪1)GDPR‬اشاره کرد که به موجب آن‪ ،‬از داده‌های شخصی افراد در هنگام‬
‫استفاده از خدمات شرکتی و دولتی حفاظت می‌شود‪ .‬در یک مقاله سفید درباره هوش‬
‫مصنوعی‪ ،‬اصول قانونی نهایی هوش مصنوعی تعیین شده‌اند که براساس آن‌ها‪ ،‬از کاربران‬
‫گروه‌های خاص فناوری‌های هوش مصنوعی حفاظت می‌شود‪ .‬اگرچه هر دو این طرح‌های‬
‫سیاستی از جانب شرکت‌ها مورد انتقاد قرار گرفته‌اند‪ ،‬ولی این طرح‌ها مجددا مؤید تعهد‬
‫اروپا نسبت به حفاظت از حقوق بشر و حقوق بنیادین به‌عنوان یک اولویت هستند‪ .‬اروپا‬
‫عمال در زمینه اتخاذ چنین سیاست‌های ارزش‌محوری در جهان پیشگام است‪.‬‬

‫‪1. General Data Protection Regulation‬‬

‫تحقق انقالب صنعتی پنجم ‪47‬‬

‫در ساختار صنعتی‪ ،‬هنوز فرصت‌های متعددی برای پیشرفت در زمینه اتخاذ رویکرد‬
‫انسان‌محور وجود دارد‪ .‬برای کسب اطمینان از این‌که هم شرکت‌ها و هم کارگران‬
‫از مزایای تحوالت دیجیتال بهره‌مند می‌شوند‪ ،‬تجدیدنظر و طراحی مجدد مدل‌های‬
‫کسب‌وکار ضروری است‪ .‬عالوه بر آن‪ ،‬کارگران باید در هر مرحله از این فرآیند گذار‬
‫مشارکت داشته باشند‪.‬‬
‫به‌منظور بهره‌گیری از مزایای ناشی از نقاط قوت نسبی فناوری‌ها و کارگران‪ ،‬شرکت‌ها‬
‫باید در هر دو زمینه سرمایه‌گذاری کنند‪ .‬از آنجا که شرکت‌ها از موقعیت مناسبی جهت‬
‫تعیین شکاف‌های موجود در زمینه مهارت‌ها و پیش‌بینی مهارت‌های مورد نیاز در آینده‬
‫برخوردار هستند‪ ،‬شرکت‌ها و مؤسسات آموزشی باید همکاری نزدیک‌تری با یکدیگر‬
‫داشته باشند‪ .‬عالوه بر آن‪ ،‬تحقیقات در این حوزه باید با هدف ارائه مهارت‌های مورد‌نیاز و‬
‫براساس روندهای گسترده‌ت ِر حاکم در جامعه و بازارهای کار اجرا شوند‪.‬‬
‫سرمایه انسانیِ واجد شرایط از بیشترین اهمیت برای تحقق تحوالت دیجیتال برخوردار‬
‫است و بنابراین می‌توان گفت که آموزش‪ ،‬مهارت‌آموزی و ارتقای مهارت نیروی کار بدون‬
‫تردید مهم‌ترین مسأله در ارتباط با تحوالت دیجیتال در صنایع محسوب می‌شوند‪ .‬البته باید‬
‫خاطرنشان ساخت که متأسفانه همه افراد واجد شرایط بازآموزی نیستند‪ .‬برخی از کارگران‬
‫ممکن است فاقد حتی ابتدایی‌ترین مهارت‌های دیجیتال موردنیاز باشند و در نتیجه نمی‌توان‬
‫آموزش بیشتری به آن‌ها ارائه داد‪.‬‬
‫در حال حاضر‪ ،‬طرح‌های سیاستی متعددی در دستور کار مهارت‌های اتحادیه اروپا در‬
‫نظر گرفته شده‌اند‪ .‬به‌عنوان مثال‪ ،‬در برنامه اجرایی به‌روز‌رسانی شده‌ی آموزش دیجیتال‬
‫(‪ ،1)۲۰۲۷-۲۰۲۱‬چشم‌انداز کمیسیون اروپا در ارتباط با نظام‌های آموزشی باکیفیت‪ ،‬جامع و‬
‫قابل دسترسی طرح‌ریزی شده‌است که متناسب با عصر دیجیتال هستند‪ .‬دو اولویت موردنظر‬
‫در این برنامه اجرایی به ضرورت ترویج توسعه اکوسیستم آموزش دیجیتا ِل با عملکرد باال و‬
‫تقویت مهارت‌ها و توانمندی‌های دیجیتال برای تحوالت دیجیتال اشاره دارند‪ .‬با این وجود‪،‬‬
‫تحقیقات بیشتری باید در زمینه سیاست‌های کاری در ارتباط با شناخت مناسب کار در‬
‫)‪1. the updated Digital Education Action Plan (2021-2027‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪48‬‬

‫اقتصاد دیجیتال (به‌عنوان مثال‪ ،‬برچسب داده)‪ ،‬کار پلتفرمی یا تغییر ساعات کاری استاندارد‬
‫صورت گیرد‪.‬‬
‫این امر باید همراه با اصالحات قابل توجه سیاست‌های اجتماعی نظیر سیستم‌های‬
‫حفاظت از رفاه و سالمت محقق شود‪ .‬همچنین‪ ،‬تجدیدنظر درباره روابط بین مشاغل مزد و‬
‫حقوق بگیری و مزایای اجتماعی و همچنین تغییر سیستم‌های مالیات فعلی ضروری است‪.‬‬
‫به‌طور کلی‪ ،‬با توجه به این‌که همه کارگران قادر نیستند موقعیت شغلی جدیدی در صنایع‬
‫تحول‌یافته پیدا کنند‪ ،‬مسئولیت اجتماعی این است که به این افراد کمک شود همچنان‬
‫به‌عنوان اعضای مهم و مورد حمایت در جامعه عمل کنند‪.‬‬

‫‪ 2-7‬پایداری‬
‫توسعه پایدار در سیاست‌های اروپا همواره موردتأکید اصلی قرار داشته‌است و به‌طور‬
‫قاطعانه در معاهدات اروپا تثبیت شده‌است‪ .‬چنانچه در مقاله بازاندیشی «به سمت اروپای‬
‫پایدار تا سال ‪ »۲۰۳۰1‬بیان شده‌است‪ ،‬اتحادیه اروپا همواره به اجرای دستورکار ‪ ۲۰۳۰‬در‬
‫ارتباط با ‪ ۱۷‬هدف توسعه پایدار که توسط مجمع عمومی سازمان ملل در سال ‪ ۲۰۱۵‬تصویب‬
‫شده‌اند‪ ،‬کامال متعهد بوده‌است‪ .‬معامله سبز که در دسامبر سال ‪ ۲۰۱۹‬اعالم شده‌است‪ ،‬به‬
‫وضوح بیانگر اقدامات موردنیاز جهت گذار اروپا به سمت اقتصاد پایدار است‪ .‬به‌طور‬
‫کلی‪ ،‬ابزار قدرتمند متعددی تعیین شده‌اند که به اتحادیه اروپا کمک می‌کنند که به اهداف‬
‫خود مبنی بر کربن خنثی دست یابد‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬نوآوری‌های مربوط به فناوری سبز به‬
‫همراه آن دسته از طرح‌های اتحادیه اروپا که با هدف دیجیتال‌سازی صنعت اروپا تدوین‬
‫شده‌اند (ازجمله استفاده بهینه از کالن‌داده‌ها و هوش مصنوعی) عمال اجرا می‌شوند و به‌طور‬
‫روزافزونی در صنعت مورد استقبال قرار گرفته‌اند‪ .‬در مواجهه با نگرانی‌های روزافزون‬
‫دولت‌ها درباره مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی‪ ،‬شرکت‌ها پایداری را در مدل‌های‬
‫کسب‌وکار خود لحاظ کرده‌اند‪ .‬در صورتی‌که مزایای ناشی از بهبود وجهه شرکت‌ها و‬
‫صرفه‌جویی در هزینه‌های انرژی و مواد به‌طور کامل محقق شوند‪ ،‬بهره‌وری منابع در صنعت‬

‫’‪1. ‘Towards a Sustainable Europe by 2030‬‬

‫تحقق انقالب صنعتی پنجم ‪49‬‬

‫به‌عنوان گزینه‌ای بدیهی مورد استقبال قرار خواهد گرفت‪ .‬این مسأله که شرکت‌ها چگونه‬
‫می‌توانند مدل‌های کسب‌وکار خود را احیا کنند و پایداری زیست‌محیطی را به‌نحو بهتری در‬
‫سطح سازمانی در اکوسیستم‌های کسب‌وکار خود لحاظ کنند باید در تحقیقات موردتوجه‬
‫بیشتری قرار گیرد‪ .‬افزایش تولید صنعتی به‌طور معمول مستلزم صرف انرژی بیشتر و در نتیجه‬
‫افزایش انتشار کربن است‪ .‬نوآوری با برنامه‌ریزی تولید هوشمندتر و استفاده از فناوری‌هایی‬
‫که به لحاظ انرژی کارآمدتر هستند‪ ،‬می‌تواند روند فعلی را معکوس کند‪ .‬در فاصله سال‌های‬
‫‪ ،۲۰۱۶-۱۹۹۰‬بهره‌وری انرژی بخش‌های مصرف نهایی در اتحادیه اروپا تا ‪ ۳۰‬درصد با نرخ‬
‫متوسط ساالنه ‪ ۱/۴‬درصدی در سال بهبود یافته‌است‪ .‬روند بهبود مستمر بهره‌وری انرژی در‬
‫تمام بخش‌ها مشهود است و به‌ویژه در صنعت دستاوردهای چشمگیری حاصل شده‌است‬
‫(درمجموع برابر با ‪ ۳۸‬درصد یا ‪ ۱/۸‬درصد در سال)‪ .‬با این حال‪ ،‬خالص روند نزولی در‬
‫بهبود بهره‌وری انرژی صنایع از سال ‪ ۲۰۰۵‬مشهود است (‪ ۱/۲‬درصد در سال در مقایسه با‬
‫‪ ۲/۲‬درصد در سال قبل)‪ .‬اگرچه روند بهبود در تمام شاخه‌های صنعتی مشهود است‪ ،‬ولی در‬
‫بخش‌هایی که به بیشترین میزان انرژی‌محور هستند‪،‬کمترین نرخ بهبود مشاهده می‌شود‪ .‬این‬
‫نکته بسیار مهم است که ارتباط بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی در سطح بخشی به‌ویژه‬
‫برای صنایع انرژی‌محور در نظر گرفته شود‪ .‬این‌گونه بررسی‌های بخشی به شناسایی مسائل‬
‫مختص صنعت کمک می‌کنند و در نتیجه امکان تحقیق و نوآوری هدفمندتری در ارتباط با‬‫ِ‬
‫ِ‬
‫انرژی بسیار متمرکز فراهم می‌آورند‪.‬‬ ‫بهره‌وری انرژی و همچنین سیاست‌های‬
‫درصد فعلی مواد اولیه و منابع ثانوی که دوباره وارد اقتصاد شده‌اند (حدود ‪۱۲‬درصد) را‬
‫به‌وضوح می‌توان بهبود بخشید‪ .‬مفهوم اقتصاد چرخشی به‌مثابه برنامه کار اقتصاد جدید است‬
‫که با دوازدهمین هدف توسعه پایدار سازمان ملل در ارتباط با «الگوهای مصرف و تولید‬
‫پایدار) مطابقت دارد و موجب ایجاد مزایای سریع و پایدار اقتصادی شده و مورد حمایت‬
‫گسترده دولت قرار گرفته‌است‪ .‬اقتصاد چرخشی به‌طور منسجم و مثبت چالش نوآوری ایجاد‬
‫می‌کند که ازطریق آن مردم به اهمیت و فرصت‌های موجود جهت تجدیدنظر و طرح‌ریزی‬
‫مجدد آینده خود پی می‌برند‪ .‬بدون تردید بهینه‌سازی راه‌حل‌های فناورانه‪-‬اقتصادی فعلی‬
‫به تنهایی کفایت نمی‌کند‪ .‬در صنعت باید به دنبال راه‌حل‌های جدید و تحول‌آفرین بوده و‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪50‬‬

‫آن‌ها را محقق ساخته و پیامدهای ناشی از کار مجدد بر روی مدل‌های کسب‌وکار موجود‬
‫را درک کرد‪ .‬برخی از مواد به سهولت با مفهوم اقتصاد چرخشی تطابق پیدا می‌کنند‪ ،‬در‬
‫حالی‌که برخی دیگر از مواد (نظیر مواد کامپوزیت‪ ،‬پالستیک‌های تقویت شده با الیاف‪،‬‬
‫ضایعات متالوژی ‪ )...‬چالش بیشتری دربردارند و مستلزم تحقیقات بیشتری هستند‪ .‬شایان‬
‫ذکر است که این‌گونه تحقیقات باید همواره به موجب طرح افق اروپا مورد حمایت قرار‬
‫گیرند و براساس اقدامات صورت گرفته مطابق برنامه‌های چهارچوبی تحقیقات قبلی انجام‬
‫شوند‪ .‬بسیاری از شرکت‌های اروپایی در حال حاضر دریافته‌اند که اکولوژی صنعتی و‬
‫به‌ویژه همزیستی صنعتی (به‌اشتراک‌گذاری و تغییر کاربری منایع ثانویه و محصوالت‬
‫جانبی) هم برای محیط زیست مناسب است و هم به صنایع کمک می‌کند تا در بازارهای‬
‫جهانی به رقابت پرداخته و رقابت‌پذیری خود را در درازمدت حفظ کنند‪.‬‬

‫‪ 3-7‬تاب‌آوری‬
‫به‌طور کلی‪ ،‬تاب‌آوری جامعه و اقتصاد همزمان با شیوع بیماری همه‌گیر ویروس کرونا‬
‫به چالش کشیده شده‌است‪ .‬صنعت با تاب‌آوری خود می‌تواند به تاب‌آوری اجتماعی‬
‫کمک شایانی نماید و در نتیجه این اطمینان حاصل می‌شود که تولید مورد حمایت قرار‬
‫دارد و کارگران می‌توانند به کار خود ادامه دهند‪ .‬گفتنی است به جای این‌که بالفاصله به‬
‫«هنجارهای قدیمیِ » شناخت ‌ه شده و البته شکننده رجوع کنیم‪ ،‬با بازسازی صنعت و اقتصادی‬
‫تاب‌آورتر و همیشه ماندگار می‌توان به راحتی بر بحران کوید‪ ۱۹-‬غلبه کرد‪.‬‬
‫پاسخ قاطعانه اروپا به بحران اقتصادی ناشی از این بیماری همه‌گیر مصداق عقیده‬
‫فوق‌الذکر است که به موجب آن‪ ،‬برخی از ویژگی‌های کلیدی صنعت نسل پنجم به‌عنوان‬
‫عامل ضروری برای گذار موفقیت‌آمیز به سمت «هنجارهای جدید» در نظر گرفته می‌شوند‪.‬‬
‫کمیسیون اروپا با اعطای تسهیالت احیا و تاب‌آوری‪ 1‬خود درصدد حمایت از کشورهای‬
‫عضو اتحادیه اروپا در زمینه انجام اقدامات اصالحی برآمده‌است که متضمن احیای پایدار‬
‫هستند‪ .‬با اجرای اصالحات و سرمایه‌گذاری در زمینه اولویت‌های مرتبط با تاب‌آوری‬

‫‪1. Recovery and Resilience Facility‬‬

‫تحقق انقالب صنعتی پنجم ‪51‬‬

‫اجتماعی‪ ،‬دیجیتال و سبز می‌توان به ایجاد مشاغل و رشد پایدار کمک کرد و احیا را به‬
‫روشی متعادل‪ ،‬آینده‌نگر و پایدار عملی کرد‪ .‬بودجه تسهیالت احیا و تاب‌آوری برابر با ‪۷۵۰‬‬
‫میلیارد دالر است و ازطریق سند احیای اضطراری اروپا‪ 1‬و نسل بعد اتحادیه اروپا‪ 2‬تأمین‬
‫می‌شود‪ .‬به‌منظور دسترسی به تسهیالت‪ ،‬کشورهای عضو باید نسبت به تدوین برنامه‌های‬
‫احیا و تاب‌آوری خود اهتمام ورزند و دستورکار خود در زمینه اصالحات و سرمایه‌گذاری‬
‫را تعیین کنند‪.‬‬
‫در ارتباط با تسهیالت احیا و تاب‌آوری‪ ،‬کمیسیون اروپا همچنین نسبت به افزایش‬
‫استقالل راهبردی اتحادیه در تعدادی از حوزه‌های خاص ازجمله در زنجیره‌های ارزش‬
‫راهبردی اقدام کرده‌است‪ .‬به عالوه بنا به پیشنهاد کمیسیون اروپا‪ ،‬به‌منظور سرمایه‌گذاری‬
‫در زنجیره‌های ارزش کلیدی که برای تاب‌آوری و استقالل راهبردی آتی اروپا در زمینه‬
‫تحوالت دیجیتال و سبز ضروری هستند‪ ،‬تسهیالت سرمایه‌گذاری راهبردی‪ 3‬جدیدی در‬
‫نظر گرفته شده‌اند‪.‬‬
‫بدیهی است که در مسیر گذار به سمت جامعه‌ای که به میزان بیشتری تاب‌آور‪ ،‬پایدار‬
‫و انسان‌محور است‪ ،‬صنعت نقش کلیدی ایفا می‌کند‪ .‬همانطور که در تمام بخش‌های این‬
‫مقاله تأکید شده‌است‪ ،‬صنعت باید نوآوری داشته باشد و به‌گونه‌ای تطبیق یابد که قادر به‬
‫گذار به سمت الگوی جدید اجتماعی و زیست‌محیطی باشد تا بدین‌ترتیب بتواند همواره‬
‫به‌عنوان موتور محرکه رونق جوامع عمل کند‪ .‬الزم به ذکر است که هماهنگی و همکاری‬
‫نزدیک بین صنعت و کشورهای عضو در سطح اروپا برای غلبه بر بحران کوید‪ ۱۹-‬ضروری‬
‫است‪ .‬اگرچه دوران دشواری در پیش رو داریم‪ ،‬ولی صنعت در این دوران از این فرصت‬
‫منحصربه‌فرد برخوردار است که در زمینه گذار به سمت «هنجارهای جدی ِد» صنعت نسل‬
‫پنجم سرمایه‌گذاری کند‪.‬‬

‫‪1. emergency European Recovery Instrument‬‬

‫‪2. Next Generation EU‬‬
‫‪3. Strategic Investment Facility‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪52‬‬

‫‪ 4-7‬اقدامات بعدی‬
‫همانطور که قبال گفته شد‪ ،‬روند گذار به سمت صنعت نسل پنجم در حال حاضر شروع‬
‫شده‌است‪ .‬تعدادی از پروژه‌های در دست اقدام مطابق افق ‪ ۲۰۲‬در حال حاضر به توسعه این‬
‫مفهوم کمک می‌کنند‪ .‬اقدامات اصلی زیر که به‌عنوان اقدامات بعدی پیش‌بینی شده‌اند‪،‬‬
‫بخشی از جعبه ابزار موردنظر برای تحقق انقالب صنعتی نسل پنجم به شمار می‌آیند‪:‬‬
‫◈ ◈افزایش آگاهی در صنعت و همچنین در میان شرکای اجتماعی اروپا‪ :‬این امر امکان‬
‫تثبیت و ترویج مفهوم صنعت نسل پنجم را فراهم می‌آورد‪ .‬در این راستا‪ ،‬یک صفحه‬
‫وب اینفوگرافیک و اختصاصی تهیه شده‌است که عناصر اصلی مفهوم صنعت نسل‬
‫پنجم را نشان می‌دهند‪.‬‬
‫◈ ◈اجرای فناوری‌های الزم برای صنعت نسل پنجم‪ :‬در این راستا‪ ،‬دو کارگاه (مجازی)‬
‫درباره فناوری‌های نوظهور برای صنعت نسل پنجم برگزار شده‌اند که نتایج اصلی‬
‫حاصله در هنگام تهیه اولین برنامه افق اروپا به‌ویژه در خوشه ‪ ۴‬باید لحاظ شوند‪.‬‬
‫◈ ◈تعیین اقدامات و فرصت‌های موجود برای توسعه صنعت نسل پنجم در سراسر اروپا‬
‫ازجمله اقدامات مبنی بر ترغیب اشاعه فراگیر فناوری در سراسر اروپا‪.‬‬
‫◈ ◈مطابق اصل نوآوری‪ ،1‬بررسی موانع نظارتی برای نوآوری که در صنعت نسل پنجم‬
‫حائز اهمیت هستند‪ :‬در این راستا‪ ،‬معامالت نوآوری‪/‬سندباکس‌های نظارتی‪2‬باید در‬
‫صورت امکان برای کمک به غلبه بر این موانع پیشنهاد شوند‪.‬‬
‫◈ ◈بررسی نوآوری باز و آزمودن مدل‌های جدید به‌اشتراک‌گذاری نتایج تحقیق و‬
‫نوآوری (به‌عنوان مثال‪ ،‬به بیانیه کمیسیون اروپا در ارتباط با تحقیقات اتحادیه اروپا در‬
‫زمینه کوید‪ ۱۹-‬رجوع شود)‪.‬‬
‫◈ ◈ترویج ویژگی‌های بارز صنعت نسل پنجم به‌عنوان اصول راهنما برای توسعه نقشه‌راه‌های‬
‫فناوری مشترک مطابق دستورکار نوآوری راهبردی‪ ،‬چنانچه در ابالغیه جدید حوزه‬
‫‪1. Innovation Principle‬‬
‫‪2. Innovation Deals/regulatory sandboxes‬‬
‫تحقق انقالب صنعتی پنجم ‪53‬‬

‫تحقیقات اروپا ذکر شده‌است‪.‬‬

‫◈ ◈توسعه سایر حوزه‌های سیاستی‪ :‬گذار به صنعت نسل پنجم مستلزم اقدامات سیاستی‬
‫متعددی در حوزه‌های مختلف نظیر سیاست اجتماعی‪ ،‬آموزش‪ ،‬مالیات‪ ،‬انرژی‪،‬‬
‫سیاست صنعتی و ‪ ...‬است‪ .‬این حوزه‌ها خارج از حیطه اختیار اداره کل تحقیق و‬
‫نوآوری هستند‪ .‬از این رو‪ ،‬اداره کل تحقیق و نوآوری با برقراری روابط دوجانبه با‬
‫ادارات کل ذیربط نسبت به بحث و گفتگو درباره اقدامات احتمالی در این حوزه‌‌های‬
‫سیاستی اقدام کرده‌است‪.‬‬
‫پیوست یک ‪55‬‬

‫پیوست ‪۱‬‬
‫معرفی پروژه‌های اجرایی در زمان گذشته و در حال حاضر‬
‫‪4.0 ACTPHAST‬‬
‫تسریع‌نوآوری فوتونیک برای شرکت‌های کوچک و متوسط‪ :‬یک انکوباتور‬
‫استاپ‌شاپ‬
‫‪ ۱‬نوامبر ‪ ۳۱ - ۲۰۱۷‬اکتبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫این پروژه با هدف ایجاد یک انکوباتور نوآوری استاپ‌شاپ اروپایی منحصربه‌فرد‬

‫در زمینه فوتونیک ارائه شده‌است که بودجه آن توسط کمیسیون اروپا مطابق چهارچوب‬
‫افق ‪ ۲۰۲۰‬تأمین می‌شود‪ .‬در این پروژه‪ ،‬تخصص‌ها و فناوری‌های پیشرفته ‪ ۲۴‬مؤسسه‬
‫تحقیقاتی پیشگام در حوزه فوتونیک از ‪ ۱۳‬کشور اروپایی با یکدیگر تلفیق شده و در اختیار‬
‫شرکت‌های اروپایی‪-‬با تأکید ویژه بر شرکت‌های کوچک و متوسط‪ -‬قرار داده می‌شود تا‬
‫بدین ترتیب بتوانند چالش‌های مهم نوآوری در ارتباط با توسعه محصول جدید شرکت‌ها را‬
‫ازطریق پروژه‌های نوآوری برطرف کنند‪ .‬با توجه به این‌که پروژه‌های نوآوری فوتونیک بر‬
‫رشد تجاری شرکت‌های تحت حمایت و دیجیتال‌سازی کلی صنعت اروپا تأثیر چشمگیری‬
‫خواهند داشت‪ ،‬بخشی از هزینه‌های این پروژه‌ها ازطریق ‪ 4.0 ACTPHAST‬تأمین می‌شود‪.‬‬
‫‪https://www.actphast.eu/en‬‬

‫‪BEYOND 4.0‬‬
‫نابرابری فناورانه ‪ -‬درک رابطه بین نوآوری‌های فناورانه اخیر و نابرابری‌های‬
‫اجتماعی‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱ - ۲۰۱۹‬دسامبر ‪۲۰۲۲‬‬

‫در این پروژه‪ ،‬تأثیر فناوری‌های جدید بر آینده مشاغل‪ ،‬مدل‌های کسب‌وکار و رفاه‬
‫در اتحادیه اروپا مورد بررسی قرار گرفته‌است و به‌طور کلی بر تحوالت کلیدی و مفاهیم‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪56‬‬

‫موردنیاز برای ایجاد یک اروپای جامع متمرکز است‪ .‬پیش‌فرض اصلی این است که فناوری‬
‫قطعی نیست‪ ،‬بلکه توسط بازیگران اصلی جامعه در سطوح مختلف (شرکت‌ها‪ ،‬صنعت‪،‬‬
‫منطقه‌ای‪ ،‬ملی و اتحادیه اروپا) مورد مذاکره اجتماعی قرار می‌گیرد‪ .‬ایجاد شواهد علمی‬
‫و توسعه سیاست‌های جدید پیرامون این موضوعات و همچنین کمک به راهبرد کمیسیون‬
‫اروپا با عنوان «اروپا ‪ »۲۰۲۰‬در راستای ارتقای رشد هوشمند‪ ،‬پایدار و فراگیر ازطریق رفع‬
‫چالش‌های موجود و به حداکثر رساندن فرصت‌های دیجیتال‌سازی در اروپا برای دهه آینده‬
‫و بعد از آن به‌عنوان اهداف این پروژه به‌شمار می‌آیند‪ .‬به‌طور کلی‪ ،‬اهداف اصلی این پروژه‬
‫در راستای رفع نیاز به انجام تحقیقات یکپارچه عبارتند از‪ )۱ :‬ارائه بینشی نظام‌مند نسبت‬
‫به تحوالت فناورانه و اختالالت ناشی از آن؛ ‪ )۲‬ارائه بینشی مناسب در مورد راهبردهای‬
‫مهم شرکت‌ها و همچنین نقش گفتگوی اجتماعی با بازیگران اصلی؛ ‪ )۳‬بررسی تأثیر این‬
‫تحوالت فناورانه با استفاده از رویکردهای جدید و نوآورانه برای تجزیه‌وتحلیل و پیش‌بینی‬
‫تأثیر این تحوالت؛ ‪ )۴‬شناسایی طیف وسیعی از گزینه‌های سیاستی برای مقابله با پیامدهای‬
‫ناشی از تحوالت فناورانه؛ و ‪ )۵‬شناسایی طیف گسترده‌ای از سرمایه‌گذاری‌ها و ابزارهای‬
‫اجتماعی در زمینه تحوالت فناورانه فراگیر‪.‬‬
‫‪https://beyond4-0.eu/‬‬

‫‪BOOST 4.0‬‬
‫فضاهای ارزش کالن‌داده‌ها‪ 1‬برای رقابت‌پذیری کارخانه‌های نسل چهارم هوشمند‬
‫و متصل به اینترنت در اروپا‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۸‬دسامبر ‪۲۰۲۰‬‬

‫در توصیه‌هیای انجمن تحقیقات آینده کارخانه‌های اروپا‪ )EFFRA( 2‬در ارتباط با �‪Fac‬‬
‫‪ 4.0 tories‬و ‪( Beyond‬سپتامبر ‪ )۲۰۱۶‬به‌صراحت به ضرورت توسعه آزمایشات مقیاس‬
‫گسترده و ایجاد کارخانجات نسل چهارم «هوشمند و متصل‌ به اینترنت» و داده‌محور‬

‫‪1. Big Data Value Spaces‬‬

‫‪2. European Factories of the Future Research Association‬‬
‫پیوست یک ‪57‬‬

‫برای حفظ رقابت‌پذیری تولید اروپا اشاره شده‌است‪ .‬در راستای رفع این نیاز‪ ،‬یک مدل‬
‫استاندارد باز و تحول‌آفرین مشترک از مدل کارخانجات نسل چهار ِم داده‌محور ازطریق‬
‫‪ ۱۰‬کارخانه فانوس دریایی براساس یک روش قابل‌ اندازه‌گیری و تکرارپذیر در این پروژه‬
‫ارائه شده‌است‪ .‬در این پروژه همچنین نشان داده شده‌است که چگونه صنعت اروپا می‌تواند‬
‫راهبردهای منحصربه‌فرد و مزایای رقابتی را ازطریق کالن‌داده‌ها در تمام مراحل چرخه عمر‬
‫محصول و فرآیند (مهندسی‪ ،‬برنامه‌ریزی‪ ،‬اجرا‪ ،‬تولید و خدمات پس از بازار) با استناد به‬
‫مدل کارخانجات نسل چهارم هوشمند و متصل‌ به اینترنت برای رفع چالش‌های صنعت‬
‫نسل چهارم (حجم انباشته تولید توزیع شده‪ ،1‬راه‌اندازی فرآیندها و محصوالت بدون نقص‪،‬‬
‫اجرای پایدار و بدون وقفه عملیات‪ ،‬مدیریت شبکه ارزش تولید مشتری‌محور و تولید‬
‫انسان‌محور) تدوین کند‪.‬‬
‫‪https://boost40.eu/‬‬

‫‪CoLLaboratE‬‬
‫تولید مشترک مونتاژ مشارکتی انسان و ربات که با باتری کار می‌کنند‬
‫‪ ۱‬اکتبر ‪ ۳۰-۲۰۱۸‬سپتامبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫پروژه حاضر به‌طور خاص بر حوزه چالش‌برانگیز عملیات مونتاژ متمرکز است و باعث‬
‫ایجاد تحول در روشی خواهد شد که ربات‌های صنعتی می‌آموزند با کارگران انسانی برای‬
‫انجام وظایف جدید در بخش تولید همکاری کنند‪ .‬سیستم پیش‌بینی شده مونتاژ مشارکتی‬
‫قادر به تخصیص منابع انسانی و رباتیک برای اجرای برنامه تولید خواهد بود و وظایف را‬
‫با توجه‌ به توانایی بازیگران موجود بین آن‌ها تقسیم می‌کند‪ .‬این پروژه مبتنی بر روش‌های‬
‫پیشرفته برای آموزش وظایف مونتاژ به ربات‌ها بوده و بدین منظور از نمایش انسانی استفاده‬
‫می‌شود و کارهایی که انسان‌ها انجام می‌دهند‪ ،‬در ربات‌ها برنامه‌ریزی می‌شوند تا روند‬
‫همکاری واقعی بین انسان و ربات تسهیل شود‪ .‬بدین منظور‪ ،‬چهارچوبی برای تجهیز ربات‌ها‬
‫و پلتفرم‌های موبایل ‪( AWG‬وسایل نقلیه هدایت خودکار) به مهارت‌های ضروری برای‬

‫‪1. lot size one distributed manufacturing‬‬

 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪58‬‬

‫همکاری (به‌عنوان مثال‪ ،‬تقسیم بار‪ ،‬تشخیص لمس انسان‪ ،‬تشخیص قصد انسان) و همچنین‬
‫الگوریتم‌های یادگیری تقویت عمیق به‌منظور افزایش تطبیق‌پذیری در پروژه حاضر ارائه‬
‫شده‌است‪ .‬همچنین‪ ،‬راهبردهای ایمنی مؤثری که امکان استفاده از رویکرد بدون حصار‪ 1‬در‬
‫تولید باتری را فراهم می‌آورند‪ ،‬در این پروژه مورد توجه خاص قرار دارند‪ .‬بدین ترتیب با‬
‫اجرای این پروژه می‌توان همکاری نزدیک‌تری بین ربات و انسان ایجاد کرد و برنامه‌های‬
‫تولیدی کارآمدی با استفاده بهینه از منابع موجود طراحی و اجرا کرد‪.‬‬
‫‪https://collaborate-project.eu/‬‬

‫‪DISCE‬‬
‫توسعه اقتصاد خالق همه‌شمول و پایدار‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۹‬دسامبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫پروژه حاضر با هدف افزایش رشد‪ ،‬همه‌شمولی و پایداری صنایع فرهنگی و خالق‬
‫در اتحادیه اروپا ارائه شده‌است‪ .‬به‌طورکلی‪ ،‬اهداف بلندپروازانه پروژه مذکور عبارتند از‪:‬‬
‫الف) حمایت از الگوهای توسعه صنایع فرهنگی و خالق در اتحادیه اروپا ازطریق تحقیق در‬
‫مورد مدل‌های جدید کسب‌وکار و رشد همه‌شمول؛ و ب) کسب درک صحیحی از اجزای‬
‫سازنده «رشد همه‌شمول و پایدار» در این ساختار که صنایع فرهنگی و خالق (و سیاست‌های‬
‫مربوط به صنایع فرهنگی و خالق) را به سمت اهداف راهبردی «توسعه فرهنگی» رهنمون‬
‫می‌سازند که مشتمل بر رشد تولید ناخالص داخلی و شکوفایی انسان هستند‪ .‬پروژه حاضر‪،‬‬
‫یک پروژه میان‌رشته‌ای و مبتنی بر روش‌های تلفیقی بوده و بر سه رکن اصلی استوار است‪:‬‬
‫‪ )۱‬تحلیل‌های آماری قوی و طراحی و توسعه شاخص‌های آماری جدید به‌منظور درک‬
‫بهتر روند توسعه همه‌شمول و پایدار صنایع فرهنگی و خالق در اروپا؛ ‪ )۲‬مطالعات موردی‬
‫جامعی که امکان کسب یافته‌های غنی و درک دقیق اقتصاد خالق و بوم‌شناسی آن‌ها را‬
‫فراهم می‌آورند؛ و ‪ )۳‬خلق مشترک و تعامل فعاالنه با ذی‌نفعان برای اعتباربخشی ارتباط‬
‫سیاستی پروژه و همچنین نتایج سیاستی و تحقق اثربخشی و پایداری در طوالنی‌مدت‪ .‬نتایج‬

‫‪1. Fenceless approach‬‬

‫پیوست یک ‪59‬‬

‫تحقیقات مربوطه ازطریق این پروژه در اختیار همه ذی‌نفعان قرار داده می‌شود و بدین‌ترتیب‬
‫به آن‌ها کمک می‌شود تا شکاف‌های موجود در زمینه اطالعات مربوط به سیاست‌های‬
‫روزانه و فرآیندهای تصمیم‌گیری را پر کنند‪ .‬همچنین‪ ،‬توصیه‌های متعددی براساس این‬
‫پروژه به بازیگران ذیربط ارائه می‌شود تا بتوانند در شرایط خاص براساس این توصیه‌ها‬
‫واکنش نشان دهند‪ ،‬عمل کنند و تصمیم‌گیری نمایند و بدین‌ترتیب رشد همه‌شمول و‬
‫پیشرفت در زمینه توسعه پایدار در حوزه صنایع فرهنگی و خالق را محقق سازند‪.‬‬
‫‪https://disce.eu/‬‬

‫‪DRALOD‬‬
‫فناوری خشک‌کردن با استفاده از تجدیدپذیرها برای تعیین ارزش ضایعات صنعت‬
‫فرآوری مواد غذایی به روشی کارآمد‬
‫‪ ۱‬آگوست ‪ ۳۱-۲۰۱۸‬دسامبر ‪۲۰۲۰‬‬

‫بیشتر شرکت‌های بخش مواد غذایی عملیات مدیریت پسماند و ضایعات خود را‬
‫به پیمانکاران فرعی تخصصی برون‌سپاری می‌کنند و از این رو‪ ،‬پروژه حاضر مربوط به‬
‫شرکت‌های مدیریت پسماند صنعت فرآوری مواد غذایی است‪ .‬با توجه به این‌که تعیین‬
‫ال با کسب‌وکار اصلی شرکت‌های مواد غذایی‬ ‫ارزش افزودنی‌های غذایی کاربردی کام ً‬
‫مطابقت دارد‪ ،‬این پروژه به بخش تولید و فرآوری مواد غذایی نیز مربوط می‌شود‪ .‬فناوری‬
‫ارائه شده در این پروژه مبتنی بر منابع تجدیدپذیر بوده و امکان تبدیل ضایعات گیاهی به‬
‫عناصر کاربردی بسیار ارزشمندی را فراهم می‌آورد که در صنایع غذایی و دارویی موردنیاز‬
‫هستند‪.‬‬
‫‪https://dralod.com/‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪60‬‬

‫‪EMB3Rs‬‬
‫ابزار کاوش تجاری‪ ،‬کاربرمحور و تطبیق‌پذیر از نظر انرژی برای کاهش‪ ،‬بازیابی و‬
‫توزیع مجدد گرما و سرمای مازاد صنعتی‬
‫‪ ۱‬سپتامبر ‪ ۳۱-۲۰۱۹‬آگوست ‪۲۰۲۲‬‬

‫بودجه این پروژه توسط اتحادیه اروپا تأمین می‌شود و ایجاد یک پلتفرم منبع باز برای‬
‫تعیین ویژگی عرضه و تقاضای انرژی با استفاده از یک رویکرد از پایین‌به‌باال هدف اصلی‬
‫آن محسوب می‌شود‪ .‬بدین‌ترتیب‪ ،‬با استفاده از ابزار ارائه شده در این پروژه می‌توان هزینه‪-‬‬
‫فایده سایر گزینه‌های موجود برای بازیابی و استفاده از گرمای مازاد در طیف گسترده‌ای‬
‫از صنایع را شبیه‌سازی کرد‪ .‬درواقع‪ ،‬این ابزار امکان تبدیل گرمای مازاد صنعتی به ذخیره‬
‫انرژی و افزایش بهره‌وری کلی سیستم را فراهم آورده و درنتیجه‪ ،‬صنایع انرژی‌بر می‌توانند‬
‫رقابت‌پذیری خود را بهبود بخشند و به تحقق اهداف اتحادیه اروپا در ارتباط با تغییرات‬
‫اقلیمی کمک کنند‪.‬‬
‫ابتدا اطالعات مربوط به پارامترهای ضروری (به‌عنوان مثال‪ ،‬مکان و انرژی حرارتی زاید‬
‫موجود) توسط کاربران متعدد نظیر صنای ِع تولیدکننده گرمای زاید ارائه می‌شوند‪ .‬سپس‪،‬‬
‫امکان‌سنجی سناریوهای جدید کسب‌وکار با استفاده از پلتفرم موردنظر به‌طور مستقل‬
‫و شهودی مورد ارزیابی قرار گرفته و راه‌حل‌های فنی شناسایی می‌شوند‪ .‬بدین‌ترتیب‪،‬‬
‫کاربران نهایی مانند جوامع انرژی قادر به تعیین هزینه‌ها و مزایای استفاده از گرما و سرمای‬
‫مازاد صنعتی خواهند بود و شرایط الزم برای اجرای نویدبخش‌ترین راه‌حل‌ها را تعریف‬
‫می‌کنند‪ .‬با تطبیق تولیدکنندگان گرمای مازاد و کاربران نهایی امکان مشارکت برد‪ -‬برد‬
‫و کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن میسر خواهد شد‪ .‬درنهایت‪ ،‬داده‌های موردنیاز برای ایجاد‬
‫و اعتبارسنجی پلتفرم براساس هفت مطالعه موردی ارائه می‌شود‪ .‬گفتنی است که مطالعات‬
‫موردی در ارتباط با استفاده مجدد از گرمای مازاد حاصله در یک شرکت تولیدکننده‬
‫سیمان‪ ،‬یک شرکت ریخته‌گری فلزات‪ ،‬یک پارک صنعتی و سوپرمارکت‌های محلی در‬
‫شبکه‌های گرمایش منطقه ارائه شده‌اند‪.‬‬
‫‪https://www.emb3rs.eu/‬‬
‫پیوست یک ‪61‬‬

‫‪EMPOWER‬‬
‫پلتفرم اروپایی برای ارتقای رفاه و سالمتی در محل کار‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱ - ۲۰۲۰‬دسامبر ‪۲۰۲۳‬‬

‫پروژه مذکور به‌عنوان یک پروژه تحقیق و نوآوری چندرشته‌ای با هدف توسعه‪ ،‬اجرا و‬
‫ارزیابی اثربخشی و کارآمدی یک پلتفرم مداخله سالمت الکترونیک مدوالر ارائه شده‌است‬
‫که در زمینه ارتقای سالمت و رفاه‪ ،‬کاهش اضطراب روان‌شناختی‪ ،‬جلوگیری از مشکالت‬
‫رایج بهداشت روانی و کاهش تأثیر آن‌ها در محل کار کاربرد دارد‪ .‬مداخالت مؤثر فعلی‬
‫که بر مؤلفه‌های مختلف (آگاهی و استیگما‪ ،‬شرایط محیط کار و عوامل روان‌شناختی‪،‬‬
‫استرس‪ ،‬عالئم رایج سالمت روانی‪ ،‬تشخیص به‌موقع‪ ،‬همبودی‪ ،‬سبک زندگی و بازگشت به‬
‫کار) متمرکز هستند با همکاری ذی‌نفعان متعدد در این پروژه با یکدیگر تطبیق داده شده‌اند‬
‫تا یک پلتفرم ترکیبی آنالین مدوالر ساخته شود که با فرهنگ و جامعه محیط‌های کاری‬
‫مختلف تطابق پیدا می‌کند‪.‬‬
‫هدف اصلی این است که چالش‌های کلیدی از نقطه‌نظرات مختلف ازجمله در سطح‬
‫فردی (به‌عنوان‌مثال‪ ،‬استیگما‪ ،‬سالمت روانی‪ ،‬رفاه و سبک زندگی با توجه به مسائل قانونی‪،‬‬
‫فرهنگی و جنسیتی) و در سطح سازمانی را بتوان ازطریق افزایش مقیاس مداخالت مؤثر و‬
‫کارآمد موجود مورد بررسی قرار داد‪ .‬کارمندان‪ ،‬کارفرمایان و سیاست‌گذاران با استناد به‬
‫نتایج اصلی این پروژه می‌توانند درباره چهارچوب قانونی و قراردادی جدیدی تصمیم‌گیری‬
‫نمایند که چشم‌انداز جدید اقتصادی را در سطح اتحادیه اروپا و در سطح ملی پوشش‬
‫می‌دهد‪.‬‬
‫‪https://empower-project.eu/‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪62‬‬

‫‪EVRYON‬‬
‫ت و انسان‬
‫مورفولوژی‌های در حال تکامل برای تعامل همزیستی ربا ‌‬
‫‪ ۱‬فوریه ‪ ۳۱-۲۰۰۹‬می ‪۲۰۱۲‬‬

‫توسعه رویکردی نوین برای طراحی ربات‌های پوشیدنی به‌عنوان‌مثال اسکلت‌های‬

‫خارجی‪ ،‬پروتزها و سایر دستگاه‌های مکاترونیکی پوشیدنی که در حوزه‌های مختلف نظیر‬
‫توان‌بخشی‪ ،‬دستیار شخصی‪ ،‬بر افزایش انسان و غیره کاربرد دارند‪ ،‬به عنوان هدف اصلی‬
‫این پروژه محسوب می‌شود‪ .‬به‌منظور ایجاد تبادل بهینه بین عملکرد‪-‬سطح کمکی که باید به‬
‫کاربر نهایی ارائه شود‪-‬و برخی از الزامات مهم نظیر حداقل وزن و ابعاد‪ ،‬مصرف کم انرژی‬
‫و عوامل متعدد دیگری که بر اثربخشی و بهره‌وری ربات‌های پوشیدنی تأثیر چشمگیری‬
‫دارند‪ ،‬راه‌حل‌های مطلوبی باید در این‌گونه سیستم‌ها ارائه شوند‪.‬‬
‫‪https://www.biorobotics.it/‬‬

‫‪FACTS4WORKERS‬‬
‫کارخانه‌هایی برای کارگران‬
‫‪ ۱‬دسامبر ‪ ۳۰ -۲۰۱۴‬نوامبر ‪۲۰۱۸‬‬

‫نیروی انسانی در همه سطوح کارخانه از بخش تولید تا مدیریت باید انعطاف‌پذیری‬
‫خود را افزایش دهد‪ .‬این پروژه با هدف افزایش مهارت‌های حل مسئله و نوآوری‪ ،‬رضایت‬
‫شغلی شناختی و بهره‌وری کارگران و در‌نهایت جذب تعداد بیشتری از استعدادهای جوان‬
‫در کارخانه ارائه شده‌است‪ .‬به‌طور کلی‪ ،‬منابع انسانی به‌عنوان ماهرترین‪ ،‬انعطاف‌پذیرترین و‬
‫سودمندترین دارایی در هر سیستم تولیدی محسوب می‌شوند‪.‬‬
‫‪https://facts4workers.eu/‬‬
‫پیوست یک ‪63‬‬

‫‪FIT4FoF‬‬
‫متناسب ساختن نیروی کاری برای کار در کارخانه‌ها در آینده‬
‫‪ ۱‬اکتبر ‪ ۳۰-۲۰۱۸‬سپتامبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫رفع نیازهای کارگران و بررسی روند فناوری در ‪ ۶‬حوزه صنعتی (شامل رباتیک‪ ،‬تولید‬
‫افزایشی‪ ،‬اتوماسیون ماشینی‪/‬مکاترونیک‪ ،‬تجزیه‌وتحلیل داده‌ها‪ ،‬امنیت سایبری و تعامل‬
‫ماشین و انسان) به‌منظور تعریف پروفایل‌های شغلی جدیدی که اطالعات مربوط به نیازهای‬
‫آموزشی را ارائه می‌کنند‪ ،‬هدف این پروژه محسوب می‌شود‪.‬‬
‫‪https://www.fit4fof.eu/‬‬

‫‪FourByThree‬‬
‫راه‌حل‌های رباتیک با قابلیت سفارشی‌سازی باال برای همکاری‌های مؤثر و ایمن‬
‫ت و انسان در برنامه‌های کاربردی برای تولید‬
‫بین ربا ‌‬
‫‪ ۱‬دسامبر ‪ ۳۰ - ۲۰۱۴‬نوامبر ‪۲۰۱۷‬‬

‫توسعه نسل جدیدی از راه‌حل‌های رباتیک صنعتی مدوالر که برای اجرای مؤثر و ایمن‬
‫وظایف با همکاری انسان مناسب هستند و کارگران کارخانه به راحتی قادر به استفاده و‬
‫برنامه‌نویسی آن‌ها هستند‪ ،‬هدف این پروژه محسوب می‌شود‪.‬‬
‫‪http://fourbythree.eu/‬‬

‫‪GROWINPRO‬‬
‫رشد‪ ،‬رفاه‪ ،‬نوآوری‪ ،‬بهره‌وری‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۹‬دسامبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫در این پروژه به بررسی دقیق عوامل مؤثر در عملکرد رشد ضعیف در اروپا طی‬
‫دهه‌های اخیر و به‌ویژه پس از رکود بزرگ پرداخته می‌شود‪ .‬این پروژه با مشارکت محققان‬
‫یازده مؤسسه دانشگاهی بین‌المللی و سه اداره ملی آمار اجرا شده و حاوی مجموعه‌ای از‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪64‬‬

‫راه‌حل‌های سیاستی مبنی بر بازیابی رشد اقتصادی پایدار و همه‌شمول ضمن تأکید خاص‬
‫بر طرف تقاضا و طرف عرضه می‌باشد‪ .‬این پروژه دارای دو هدف اصلی است‪ .‬از منظر‬
‫تشخیصی‪ ،‬در این پروژه پیشنهاد شده‌است که بین سه سطح تجزیه‌وتحلیل‪ -‬کالن‪ ،‬متوسط و‬
‫خرد‪-‬ارتباط برقرار شود تا بدین‌ترتیب بتوان منابع کاهش بهره‌وری و روابط بین بهره‌وری‪،‬‬
‫تقاضا و رشد را به طور تجربی تشریح کرد‪ .‬از منظر هنجاری‪ ،‬ارائه مجموعه سیاست‌های‬
‫جدید و یکپارچه‌ای که اروپا را به سمت سیر توسعه‌ای متعادل‪ ،‬نوآورانه و همه‌شمول‬
‫رهنمون می‌سازند و همچنین بررسی چالش‌های اجتماعی کلیدی مانند تغییرات اقلیمی‪،‬‬
‫سالخوردگی جمعیت و رباتیک‌سازی ازجمله اهداف این پروژه محسوب می‌شوند‪.‬‬
‫‪http://www.growinpro.eu/‬‬

‫‪HR-Recycler‬‬
‫نیروگاه بازیافت هیبریدی ربات‪-‬انسان برای تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی‬
‫‪ ۱‬دسامبر ‪ ۳۰-۲۰۱۸‬نوامبر ‪۲۰۲۲‬‬

‫در پرتو پیشرفت‌های فناورانه طی دهه‌های اخیر‪ ،‬انواع تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی‬
‫و میزان کل تولید آن‌ها افزایش چشمگیری یافته‌است‪ .‬گفتنی است که برخالف اهمیت‬
‫مدیریت ضایعات تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی‪ ،)WEEE( 1‬بازیافت این‌گونه ضایعات‬
‫در صنعت موردتوجه روزافزونی قرار نگرفته‌است‪.‬‬
‫‪https://www.hr-recycler.eu/‬‬

‫‪HUMAN‬‬
‫تولید انسانی‬
‫‪ ۱‬اکتبر ‪ ۳۰-۲۰۱۶‬سپتامبر ‪۲۰۱۹‬‬

‫در پروژه مذکور به انواعی از محیط‌های کاری پرداخته می‌شود که ربات‌ها و کارگران‬
‫انسانی در آن‌ها به صورت هماهنگ با هم کار می‌کنند تا بهره‌وری‪ ،‬کیفیت‪ ،‬عملکرد‬
‫‪1. Waste Electrical and Electronic Equipment‬‬
‫پیوست یک ‪65‬‬

‫کارخانه و همچنین رضایت و ایمنی کارگران را بهبود بخشند‪.‬‬

‫‪http://humanmanufacturing.eu/‬‬
‫‪H-WORK‬‬
‫مداخالت چند سطحی برای ارتقای سالمت روانی در شرکت‌های کوچک و‬
‫متوسط و محیط‌های کار عمومی‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۰ - ۲۰۲۰‬ژوئن ‪۲۰۲۳‬‬

‫این پروژه با هدف طراحی‪ ،‬پیاده‌سازی و اعتبارسنجی ابزارهای مداخله و سنجش چندسطحی‬
‫و کارآمدی اجرا شده‌است که امکان ارائه محصوالت و خدمات جدید را فراهم آورده و‬
‫بدین‌ترتیب این قابلیت را دارند که سالمت روان در سازمان‌های عمومی و شرکت‌های کوچک‬
‫و متوسط را ارتقا دهند‪ ،‬نتایج فردی و سازمانی اقدامات اتخاذ شده را ارزیابی کنند و توصیه‌های‬
‫مربوطه را در اختیار کارفرمایان‪ ،‬متخصصین بهداشت حرفه‌ای و سیاست‌گذاران قرار دهند‪.‬‬
‫این پروژه بر طراحی‪ ،‬پیاده‌سازی و بهره‌برداری از مجموعه ابزار یکپارچه‌ای (‪)TOOLS-H‬‬
‫متمرکز است که مدیران و مدیران ارشد اجرایی با استفاده از آن به‌طور مؤثر می‌توانند ریسک‬
‫روان‌شناختی سازمانی (‪ )HAT‬را ارزیابی کنند‪ ،‬مناسب‌ترین مداخالت (‪ )HIT‬را اجرا کنند و‬
‫نتایج فردی و سازمانی اقدامات اتخاذ شده (‪ )HET‬را ارزیابی کنند‪.‬‬
‫‪https://h-work.eu/‬‬

‫‪INCUBIS‬‬
‫انکوباتور همزیستی صنعتی برای به حداکثر رساندن بهره‌وری گرما و سرمای زاید‬
‫در پارک‌ها و مناطق صنعتی‬
‫‪ ۱‬می ‪ ۳۰-۲۰۲۰‬آوریل ‪۲۰۲۳‬‬

‫این پروژه حاوی یک برنامه بلندپروازانه در ارتباط با انکوباتورهاست که به ذی‌نفعان‬

‫کمک می‌کنند بر چالش‌های موجود غلبه کرده و پروژه‌های همزیستی انرژی را در سطح‬
‫محلی و منطقه‌ای اجرا کنند‪ .‬همزیستی انرژی (خریدوفروش انرژی زاید) امکان بهبود‬
‫بهره‌وری انرژی‪ ،‬کاهش میزان دی‌اکسیدکربن‪ ،‬کاهش هزینه‌ها‪ ،‬کسب درآمد جدید‪،‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪66‬‬

‫ایجاد مشاغل و سرمایه‌گذاری‌های محلی را فراهم می‌آورد‪ .‬به‌طور کلی مقرر شده‌است که‬
‫به‌منظور پشتیبانی از تبادالت گرما و سرمای زاید جدید یا موجود در مناطق صنعتیِ واقع در‬
‫اسپانیا (استان بارسلونا)‪ ،‬فرانسه (دانکرک)‪ ،‬نروژ (منطقه آگدر)‪ ،‬انگلستان (منطقه هامبر) و‬
‫آلمان (برونسبوتل)‪ ،‬پنج انکوباتور همزیستی انرژی راه‌اندازی شود‪ .‬این انکوباتورها کلیه‬
‫ابزارها‪ ،‬مهارت‌ها و آموزش‌های الزم برای کسب تأمین مالی مرحله کشت ایده‪ ،‬تعیین‬
‫راه‌حل‌های مربوط به مشکالت‪ ،‬واسطه‌گری در مذاکرات و نظارت بر پروژه‌های همزیستی‬
‫انرژی در تمام مراحل اجرایی را در اختیار بازیگران محلی قرار می‌دهند‪ .‬خدمات و ابزارهای‬
‫ارائه شده توسط این انکوباتورها ازطریق پلتفرم مجازی در سراسر اروپا در دسترس خواهند‬
‫بود و همزمان‪ ،‬روش‌های اتخاذ شده را می‌توان در اسناد و استانداردهای مرجع فعلی‬
‫(به‌عنوان مثال‪ ،‬طرح حسابرسی مدیریت محیط‌زیست‪ )EMAS( 1‬و بهترین تکنیک‌های‬
‫موجود‪ ))BAT( 2‬برای بهره‌وری انرژی اتحادیه اروپا) ادغام کرد‪.‬‬
‫‪http://www.incub-is.eu/‬‬

‫‪INSTINCT‬‬
‫مهار استرس در صنعت ساخت‌وساز‬
‫‪ ۳‬ژانویه ‪ ۵-۲۰۱۷‬ژوالی ‪۲۰۱۹‬‬

‫ی برای جلوگیری از پیدایش استرس تحت عنوان «مسدودکننده‬

‫در این پروژه‪ ،‬مداخله‌ا ‌‬
‫استرس‪ »Streblo -‬پیشنهاد شده‌است‪ .‬به‌طورکلی‪ ،‬پنج شخصیت اصلی (‪ ۵‬عامل شخصیتی)‬
‫براساس روان‌شناسی شناختی به شرح زیر مشخص شده‌اند‪ :‬برون‌گرایی‪ ،‬سازگاری‪،‬‬
‫وظیفه‌شناسی‪ ،‬روان رنجوری و پذیرای تجربه بودن‪ .‬البته تفاوت موجود بین این پنج عامل‬
‫شخصیتی در مواجهه با استرس‪ -‬خصوصاً در حوزه ساخت‌وساز که استرس در آن شایع‬
‫است‪-‬مشخص نیست‪ .‬گفتنی است که تفاوت‌های موجود در توانایی‌های افراد در مقابله‬
‫با موضوعات روزمره‌ي زندگي براساس علوم رفتاری شرح داده می‌شوند و بنابراین بخش‬

‫‪1. Eco-Management and Audit Scheme‬‬

‫‪2. Best Available Techniques‬‬
‫پیوست یک ‪67‬‬

‫اول این مطالعه شامل بررسی تجربی تأثیرات عوامل استرس‌زا بر روی پنج عامل شخصیتی‬
‫و رفتارهای مقابله‌ای مختلف این شخصیت‌هاست‪ .‬درواقع‪ ،‬داده‌های مربوط به حداقل‬
‫‪ ۱۵۰۰‬نفر از پرسنل پروژه‌های ساختمانی در انگلستان با ارائه یک پرسش‌نامه جمع‌آوری‬
‫شده‌است و با استفاده از روش‌های آمار استنباطی متعدد (رگرسیون سلسله مراتبی‪ ،‬تحلیل‬
‫عاملی و مدل‌سازی معادله‌ متوالی) تجزیه‌وتحلیل شده‌اند‪ .‬بخش دوم مطالعه در ارتباط با‬
‫توسعه ‪ Streblo‬بوده و براساس یافته‌های حاصله در بخش اول ارائه شده‌است‪Streblo .‬‬
‫ابزار فناوری اطالعات مبتنی بر ابر برای شناسایی مؤثر استرس و جلوگیری از استرس است‪.‬‬
‫درواقع‪ Streblo ،‬یک اپلیکیشن فناوری اطالعات ساده و رایگان و با کاربرد سریع است که‬
‫با استفاده از فناوری‌های پیشرفته قابلیت جلوگیری از استرس در پروفایل‌های شغلی مختلف‬
‫در بخش ساخت‌وساز و همچنین سایر بخش‌های اقتصاد را داراست و در دستگاه‌های تلفن‬
‫همراه‪ ،‬رایانه‌های شخصی و لپ‌تاپ‌ها قابل‌دسترسی خواهد بود‪.‬‬
‫‪http://www.instincproject.eu‬‬

‫‪KYKLOS 4.0‬‬
‫اکوسیستم تولید پیشرفته چابک و دورانی که بر فرآیند تولیدِ با قابلیت پیکربندی‬
‫مجدد سریع و اولویت‌های تمامی مصرف‌کنندگان متمرکز است‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۲۰‬دسامبر ‪۲۰۲۳‬‬

‫در تولید دورانی (چرخشی)‪ ،‬تولیدکنندگان به دنبال روش‌هایی برای از بین بردن‬
‫ضایعات ازطریق بازیافت و استفاده مجدد از مواد و کاالها هستند‪ .‬در پروژه حاضرکه‬
‫بودجه آن توسط اتحادیه اروپا تأمین می‌شود‪ ،‬نشان داده شده‌است که چگونه سیستم‌های‬
‫فیزیکی سایبری‪ ،‬مدیریت چرخه زندگی محصول‪ ،‬ارزیابی چرخه زندگی‪ ،‬واقعیت افزوده‬
‫و روش‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی قابلیت ایجاد تحول در تولید دورانی را دارا هستند‪.‬‬
‫بدین منظور‪ ،‬هفت پروژه آزمایشیِ مقیاس گسترده اجرا شده‌اند که بهبود بهره‌وری عملیاتی‬
‫را نشان می‌دهند و راه‌حل‌های متعددی در ارتباط با استفاده مجدد از منابع ارائه می‌دهند‪.‬‬
‫با اجرای این پروژه همچنین امکان تضمین مقیاس‌پذیری فناوری‌های جدید تولید دورانی‪،‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪68‬‬

‫مشارکت بیش از ‪ ۱۰۰‬نفر از بازیگران صنعت اروپا‪ ،‬انتقال دانش فنی و سرمایه‌گذاری‬
‫در بخش‌های دیگر میسر خواهد شد‪ .‬به‌عالوه‪ ،‬با استفاده از اکوسیستم پیشرفته این پروژه‬
‫می‌توان فرآیندها و خدمات کارخانه را به‌گونه‌ای تغییر شکل داد که مزایای متعددی در‬
‫بخش تولید اروپا ایجاد کنند‪.‬‬
‫‪https://kyklos40project.eu/‬‬

‫‪MAKERS‬‬
‫تولید هوشمند برای رشد و شکوفایی اتحادیه اروپا‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۶‬دسامبر ‪۲۰۱۸‬‬

‫در این پروژه‪ ،‬فرصت‌ها و موانع موجود جهت پیشبرد یک رنسانس تولیدی در اتحادیه‬
‫اروپا مورد بررسی قرار گرفته‌است که امکان ارتقای توانمندی‌های فعلی تولید و توسعه‬
‫قابلیت‌های جدید فناوری در سراسر مناطق اتحادیه اروپا را در راستای حمایت از تاب‌آوری‬
‫صنعتی منطقه برای رشد اقتصادی و اجتماعی گسترده‌تر و پایدارتر فراهم می‌آورد‪ .‬ابتکارات‬
‫این پروژه عبارتند از‪:‬‬
‫‪ .۱‬تعریف مفهوم ‪+4.0 Indusry‬؛‬

‫‪ .۲‬تعریف مدل کسب‌وکار جدید شرکت‌ها و صنایع ازطریق خدمات‌سازی؛‬

‫‪ .۳‬تعریف فرآیند برگرداندن تولید و خدمات از خارج از کشور به داخل کشور به‌طور‬
‫شفاف‌تر و براساس روشی میان‌رشته‌ای؛‬
‫‪ .۴‬درک این‌که چگونه شرکت‌های کوچک و سایر گروه‌های شرکت‌ها باید ارتقا داده‬
‫شوند تا بتوانند مدل انقالب صنعتی چهارم را اتخاذ کنند؛ و‬
‫‪ .۵‬درک بومی‌سازی مجدد زنجیره‌های تأمین و احتمال ظهور زنجیره‌های ارزش اروپایی‪.‬‬
‫‪http://www.makers-rise.org/‬‬
‫پیوست یک ‪69‬‬

‫‪MindBot‬‬
‫ارتقای سالمت روانی کارگران در محیط‌های کاری که از ربات‌های همکار استفاده‬
‫می‌کنند‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۲۰‬دسامبر ‪۲۰۲۲‬‬

‫شناسایی روش‌ها و اجرای راه‌حل‌های مربوط به ارتقای سالمت روانی کارگران در‬
‫ساختار خاص شرکت‌های تولیدی کوچک و متوسطی که از ربات‌های همکار در خطوط‬
‫تولید خود استفاده می‌کنند‪ ،‬هدف این پروژه محسوب می‌شود‪ .‬این پروژه براساس این‬
‫ایده اجرا شده‌است که انواعی از محیط‌های کاری طراحی شود که در آن‌ها سطح چالش‬
‫و دشواری وظایف شغلی متناسب با توانایی‌ها و مهارت‌های کارگران است و بدین ترتیب‬
‫کارگران انگیزه پیدا می‌کنند که با ربات‌های همکار به شکلی انعطاف‌پذیر و شخصی‌شده‬
‫تعامل داشته باشند‪ .‬با اجرای این پروژه به سهولت می‌توان نگرشی فعاالنه و مثبت در میان‬
‫کارگران ایجاد کرد که به ارتقای سالمت روانی و جلوگیری از بیماری‌های روانی ناشی از‬
‫اضطراب یا کسالت و بی‌عالقگی منجر می‌شود‪.‬‬
‫‪http://www.mindbot.eu‬‬

‫‪PAPERCHAIN‬‬
‫بازار جاویژه جدید برای ضایعات صنعت کاغذ و خمیرکاغذ بر اساس رویکردهای‬
‫اقتصاد دورانی‬
‫‪ ۱‬ژوئن ‪ ۳۱-۲۰۱۷‬می ‪۲۰۲۱‬‬

‫در پروژه حاضر یک مدل همزیستی صنعتی ارائه شده‌است که از جریان ضایعات تولید‬
‫شده در صنعت کاغذ و خمیرکاغذ اروپا به‌عنوان مواد خام ارزشمند در سه بخش صنعتی که‬
‫با کمبود منابع مواجه هستند و به عبارتی بخش ساخت‌وساز‪ ،‬بخش معدن و صنایع شیمیایی‬
‫استفاده می‌شود‪ .‬جریان ضایعات در نتیجه‌ی فرآیندهای تولیدی صنعت کاغذ و خمیر کاغذ‬
‫برای تولید کاغذ‪ ،‬مقوا و سایر محصوالت مبتنی بر سلولز تولید می‌شود‪ .‬در این پروژه سعی‬
‫شده‌است که یک مدل کارآمد جهت استفاده از منابع براساس همزیستی صنعتی ارائه شود‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪70‬‬

‫که خود حاکی از قابلیت استفاده جریان‌ ضایعات غیرخطرناک تولید شده در صنعت کاغذ‬
‫و خمیر کاغذ (به‌عنوان‌مثال ضایعات مشروب سبز‪ ،‬نخاله‌ها‪ ،‬گل آهکی‪ ،‬خاکستر بادی لجن‬
‫کاغذی و لجن الیاف‌دار و جوهرزدایی کاغذ) به‌عنوان مواد خام ثانویه ارزشمند می‌باشد‪.‬‬
‫‪https://www.paperchain.eu/‬‬

‫‪PHABLABS 4.0‬‬
‫توسعه فب‌لب‌ها در حوزه فوتونیک در راستای حمایت از انقالب بعدی در‬
‫دیجیتال‌سازی‬
‫‪ ۱‬دسامبر ‪ ۳۱-۲۰۱۶‬می ‪۲۰۱۹‬‬

‫پروژه حاضر با هدف ادغام فوتونیک به روشی بادوام در اکوسیستم به‌سرعت در حال‬
‫گسترش فب‌لب‌ها و میکرلب‌های‪ 1‬اروپا ارائه شده‌است تا بتوان نیروهای کاری بیشتر و‬
‫ماهرتری در حوزه فوتونیک پرورش داد که از ظرفیت نوآوری برتر برای تأثیرگذاری‬
‫مثبت و پایدار بر انقالب بعدی در دیجیتال‌سازی برخوردارند‪ .‬در این پروژه با تلفیق‬
‫نیروهای متخصصان برتر از ‪ ۱۳‬مؤسسه فوتونیک اروپا و سازمان‌های مبتنی بر علوم‪ ،‬فناوری‪،‬‬
‫مهندسی و ریاضیات و ذی‌نفعان فب‌لب‪ ،‬مجموعه کاملی از ‪ ۳۳‬کارگاه فوتونیک‪ ۱۱ ،‬پروژه‬
‫‪ Challenger Photonics‬و جعبه ابزار فوتونیک برای گسترش فب‌لب‌ها و میکرلب‌ها ایجاد‬
‫شده‌است که فعالیت‌های فوتونیک را برای ‪ ۳‬گروه هدف خاص و به‌عبارتی ذهن‌های جوان‬
‫(‪ ۱۴-۱۰‬ساله)‪ ،‬دانش‌آموزان (‪ ۱۸-۱۵‬سال) و متخصصان و تکنسین‌های جوان (بیشتر از ‪۱۸‬‬
‫سال) انجام می‌دهند‪ .‬این فعالیت‌ها در ‪ ۱۴‬فب‌لب موجود مورد بررسی جامعی قرار گرفته‌اند‬
‫تا بتوان آن‌ها را به‌عنوان یک مدل موردتأیید در کل شبکه‌ی در حال رشد فب‌لب‌های اروپا‬
‫اجرا کرد‪ .‬این فعالیت‌ها عمال امکان طراحی‪ ،‬ساخت‪ ،‬آزمایش و ایجاد سیستم‌های نوآورانه‬
‫تو‌یکم در میان شرکت‌کنندگان را‬
‫با فوتونیک و بدین ترتیب پرورش مهارت‌های قرن بیس ‌‬
‫فراهم می‌آورند‪.‬‬
‫با اجرای این پروژه می‌توان نیروهای کاری بیشتر و آموزش‌دیده‌تری را پرورش داد که‬
‫‪1. Makerslabs‬‬
‫پیوست یک ‪71‬‬

‫با برخورداری از مهارت‌های قرن بیست و یکم قادر هستند از پتانسیل فوتونیک به‌عنوان یک‬
‫فناوری توانمندساز کلیدی استفاده کرده و محصوالت ملموسی در راستای منفعت جامعه‬
‫تولید کنند‪.‬‬
‫‪http://phablabs.eu/‬‬

‫‪PLUS‬‬
‫کار پلتفرمی در فضاهای شهری‪ :‬انصاف‪ ،‬رفاه‪ ،‬توسعه‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۹‬دسامبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫در این پروژه به ویژگی‌های اصلی تأثیر اقتصاد پلتفرمی بر کار‪ ،‬رفاه و حمایت اجتماعی‬
‫با استفاده از یک رویکرد فرا‌شهری جدید پرداخته می‌شود‪ .‬پروژه حاضر بر این بخش خاص‬
‫و هدفمن ِد به‌اصطالح انقالب صنعتی چهارم متمرکز است و درواقع‪ ،‬در پروژه مذکور همه‬
‫فرصت‌ها و چالش‌های اصلی در ارتباط با آینده کاری‪ ،‬نوآوری اجتماعی و رشد منصفانه‬
‫به‌طور مختصر بیان می‌شوند‪ .‬در این پروژه‪ ،‬این‌گونه تحوالت به تصویر کشیده شده و‬
‫رویکرد نوآورانه‌ای پیشنهاد شده‌است که به موجب آن‪ ،‬بعد شهری به‌عنوان مهم‌ترین عنصر‬
‫در اندازه‌گیری و ارزیابی تأثیرات اجتماعی و اقتصادی این نوآوری‌ها و تدوین سیاست‌های‬
‫همه‌شمول‌تر قلمداد می‌شود‪ .‬بدین‌ترتیب‪ ،‬در این پروژه سعی شده‌است تا شکاف موجود‬
‫ِ‬
‫‌سازی کار و مقابله با این چالش‌ها از بین‬
‫در ارتباط با درک چالش‌های ناشی از دیجیتال‬
‫برود‪ .‬در پروژه حاضر به اهمیت نقش ذی‌نفعان مختلف در زمینه ترویج و متعادل‌سازی‬
‫این‌گونه تحوالت اشاره شده‌است‪ .‬شایان ذکر است که در ارتباط با تولید خروجی‌هایی که‬
‫بر سیاست‌گذاری‪ ،‬بازار و رفاه تأثیر مستقیمی دارند‪ ،‬رویکرد از پایین‌به‌باال و تکنیک‌های‬
‫خلق مشترک اتخاذ خواهند شد‪ :‬انواع نوآورانه قراردادها‪ ،‬نمودار حقوق کارگران دیجیتال‪،‬‬
‫دستورالعمل‌های مالیاتی و نظارتی‪ ،‬طرح‌های آزمایشی شرکت‌های اجتماعی و الگوهای‬
‫آموزشی مهارت‌های جدید‪.‬‬
‫‪https://project-plus.eu/‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪72‬‬

‫‪Productive 4.0‬‬
‫الکترونیک و فناوری اطالعات و ارتباطات به‌عنوان عوامل توانمندساز در صنعت‬
‫دیجیتال و مدیریت بهینه زنجیره تأمین که کل چرخه عمر محصول را پوشش می‌دهد‬
‫‪ ۱‬می ‪ ۳۰-۲۰۱۷‬ژوئن ‪۲۰۲۰‬‬

‫بهبود روند دیجیتال‌سازی صنعت اروپا با استفاده از الکترونیک و فناوری اطالعات‬

‫و ارتباطات هدف اصلی این پروژه محسوب می‌شود‪ .‬این پروژه با هدف متناسب‌سازی‬
‫روند دیجیتال‌سازی برنامه‌های روزمره در تمام بخش‌های صنعتی (تا سطح آمادگی فناوری‬
‫‪ )TRL8‬راه‌اندازی شده‌است‪ .‬در این پروژه به حوزه‌های صنعتی مختلف با رویکرد واحد‬
‫دیجیتال‌سازی پرداخته می‌شود‪.‬‬
‫وجه تمایز این پروژه در اتخاذ رویکرد سیستم جامعی است که همواره بر سه رکن اصلی‬
‫استوار است‪ :‬اتوماسیون دیجیتال‪ ،‬شبکه‌های زنجیره تأمین و مدیریت چرخه حیات محصول‬
‫که همه با یکدیگر تعامل دارند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند‪.‬‬
‫این امر بخشی از مفهوم جدید مرتبط با معرفی اتوماسیون یکپارچه‪ ،‬راه‌حل‌های شبکه‪،‬‬
‫افزایش شفافیت داده‌ها و انسجام و کارایی کلی داده‌ها قلمداد می‌شود‪.‬‬
‫‪https://productive40.eu/‬‬

‫‪RICAIP‬‬
‫مرکز تحقیق و نوآوری تولید پیشرفته صنعتی‬
‫‪ ۱‬سپتامبر ‪ ۳۱-۲۰۱۷‬آگوست ‪۲۰۱۸‬‬

‫این پروژه با هدف ایجاد یک مرکز تحقیق و نوآوری تولید پیشرفته صنعتی به‌عنوان‬
‫مرکز بین‌المللی مستقل برای انقالب صنعتی چهارم راه‌اندازی شده‌است که راه‌حل‌های‬
‫جدید‪ ،‬هوشمند‪ ،‬ایمن و پیشرفته‌ای را برای تولید صنعتی توزیع شده (چند سایته) در‬
‫آینده ارائه می‌کند‪ .‬چهار شریک بنیان‌گذار این مرکز به‌طور مشترک تأسیسات آزمایشی‬
‫منحصربه‌فردی (به نام بستر آزمون ‪ )RICAIP‬را تأسیس خواهند کرد که از نظر مجازی‬
‫کام ً‬
‫ال به هم متصل هستند و امکان تحقیق و همکاری عالی بین دانشگاه و صنعت در زمینه‬
‫پیوست یک ‪73‬‬

‫سیستم‌های فیزیکی سایبری‪ ،‬هوش مصنوعی‪ ،‬سیستم‌های تولید و سایر موضوعات مرتبط با‬
‫طرح‌های انقالب صنعتی چهارم را فراهم می‌‌سازند‪ .‬بستر آزمون ‪ RICAIP‬براساس تأسیسات‬
‫آزمایشی فعلیِ سازمان‌های شریک مستقر در پراگ‪ ،‬برنو و زاربروکن ساخته خواهد شد که‬
‫البته این تأسیسات باید برای عملکرد مشترک و اتصال آن‌ها به یکدیگر ارتقا داده شوند‪.‬‬
‫اهداف بلندمدت مرکز تحقیق و نوآوری تولید پیشرفته صنعتی ازطریق «سرمایه‌گذاری‬
‫مشترک» شرکای پروژه ‪ RICAIP‬محقق خواهند شد و در این میان‪ ،‬کشور چک از‬
‫مزیت زیرساخت‌های تأسیس شده و تشکیالت سازمانی مؤسسات پژوهشی و دانشگاهی‬
‫بین‌رشته‌ای (دانشگاه فنی چک در پراگ‪ -‬مؤسسه انفورماتیک‪ ،‬رباتیک و سایبرنتیک چک‬
‫و دانشگاه فنی برنو‪-‬مؤسسه فناوری اروپای مرکزی) بهره‌مند خواهد شد‪.‬‬
‫‪http://ricaip.eu/‬‬

‫‪ROSSINI‬‬
‫تقویت حواس‪ ،‬هوش و تحریک‌پذیری ربات برای بهبود کیفیت مشاغل در بخش‬
‫تولید‬
‫‪ ۱‬اکتبر ‪ ۳۱-۲۰۱۸‬مارس ‪۲۰۲۲‬‬

‫این پروژه با هدف طراحی‪ ،‬توسعه و نمایش یک پلتفرم مدوالر و مقیاس‌پذیر برای ادغام‬
‫فناوری‌های رباتیک انسان‌محور در محیط‌های تولید صنعتی ارائه شده‌است‪ .‬این امر با توسعه‬
‫روش‌ها و مؤلفه‌های نوآورانه و فناورانه در تمام حوزه‌های مرتبط با رباتیک همکار (حواس‪،‬‬
‫کنترل‪ ،‬تحریک‌پذیری‪ ،‬جنبه‌های انسانی‪ ،‬روش ارزیابی ریسک) و ادغام همه این مؤلفه‌ها‬
‫در یک پلتفرم باز محقق خواهد شد که افزایش سریع تولیدات پیش از افزایش تقاضای بازار‬
‫و ادغام راحت را تضمین می‌کند‪.‬‬
‫‪https://www.rossini-project.com‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪74‬‬

‫‪SAFETY 4.0‬‬
‫راه‌اندازی سیستم‌های ایمنی محیط کاری براساس اتصال باند فوق وسیع در انقالب‬
‫صنعتی چهارم‬
‫‪ ۱‬آگوست ‪ ۳۰-۲۰۱۷‬نوامبر ‪۲۰۱۷‬‬

‫انقالب صنعتی چهارم‪ ،‬محیطی است که در آن هر روز تعداد بیشتری از وسایل نقلیه‌ی‬
‫بدون راننده‪ ،‬ربات و ماشین پدید می‌آیند‪ .‬بنابراین‪ ،‬افراد باید بتوانند به روشی سالم و ایمن‬
‫در چنین محیطی مشارکت داشته باشند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬امنیت در انقالب صنعتی چهارم بیش‬
‫از پیش مورد نیاز است و باید آن را با اتخاذ رویکردی نوآورانه فراهم ساخت‪.‬‬
‫امروزه‪ ،‬طراحی یک سیستم حفاظت و موقعیت‌یابی دقیق‪ ،‬معتبر‪ ،‬تطبیق‌پذیر‪ ،‬کم‌هزینه و‬
‫با اختالالت اندک به‌عنوان چالش فناورانه اصلی برای مشتریان محسوب می‌شود‪ .‬در راستای‬
‫رفع این نیازها‪ ،‬در این پروژه سعی شده‌است که ازطریق ‪ CLAITEC‬بتوان آن دسته از‬
‫محدودیت‌های فنی سامانه‌های شناسایی ازطریق فرکانس‌های رادیویی‪ )RFID( 1‬را برطرف‬
‫کرد که پس از ‪ ۳‬سال تولید آن‌ها همچنان وجود دارند‪ .‬بدین منظور‪ ،‬فناوری باند فوق وسیع‬
‫مبتنی بر فرکانس‌های رادیویی ازجمله الگوریتم‌های محاسبه فاصله شرح داده شده‌است تا‬
‫به‌عنوان مبنا برای محصوالت درحال‌توسعه به کار برده شود‪.‬‬
‫به‌طور کلی‪ ،‬محدودیت‌های فرآیند برای صنعتی‌سازی نمونه اولیه در ‪CLAITEC‬‬
‫شناسایی شده‌اند‪ .‬در مطالعه امکان‌سنجی که در خصوص یک طرح مالی انجام شده‌است‪،‬‬
‫کلیه هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با تجاری‌سازی محصول و درآمدهای موردنظر‬
‫آن طی ‪ ۵‬سال پیش‌بینی شده‌اند‪ .‬در این مطالعه همچنین جنبه‌های حقوقی ازجمله صدور‬
‫گواهینامه محصول مطابق با قوانین اروپا و کشورهای دیگر و تثبیت راهبرد ثبت اختراع مورد‬
‫ارزیابی قرار گرفته‌است‪ .‬همه این فعالیت‌ها در قالب یک برنامه تجاری جامع ارائه شده‌اند‬
‫که در وهله اول مؤید فرضیه‌های موردنظر در مورد پتانسیل تجارت بوده و از همه مهم‌تر‬
‫این‌که راه را برای تجاری‌سازی ‪ 4.0 SAFETY‬هموار می‌سازد‪.‬‬
‫‪https://claitec.com/fa/‬‬

‫‪1. Radio Frequency Identification Systems‬‬

‫پیوست یک ‪75‬‬

‫‪SAM‬‬
‫راهبرد مهارت‌های بخشی در تولید افزایشی‬

‫این پروژه با هدف رفع نیازهای فعلی اروپا برای ایجاد یک سیستم کارآمد جهت شناسایی‬
‫و پیش‌بینی مهارت‌های مناسب و موردنیاز در بخش تولید افزایشی در پاسخ به نیازهای‬
‫روزافزون بازار کار ارائه شده‌است که در نهایت به رشد هوشمند‪ ،‬پایدار و همه‌شمول بخش‬
‫تولید افزایشی منجر می‌شود‪.‬‬
‫‪www.skills4am.eu‬‬

‫‪SPIRE-SAIS‬‬
‫اتحاد مهارت‌ها برای همزیستی صنعتی (‪-)SAIS‬یک طرح بین‌بخشی برای صنعت‬
‫فرآیندی پایدار (‪)SPIRE‬‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۲۰‬دسامبر ‪۲۰۲۳‬‬

‫در پروژه حاضر ضمن بررسی کمبود احتمالی مهارت‌ها در صنایع انرژی‌بر‪ ،‬مجموعه‬
‫مهارت‌های الزم برای پروفایل‌های شغلی آتی شهروندان اتحادیه اروپا معرفی می‌شوند‪.‬‬
‫به‌روزرسانی برنامه‌های آموزشی‪ ،‬صالحیت‌ها‪ ،‬دانش و مهارت‌های الزم برای حمایت از‬
‫همکاری‌های بین‌بخشیِ ضروری و فعالیت‌های همزیستی صنعتی مقوله دیگری است که در‬
‫این پروژه به آن پرداخته می‌شود‪.‬‬
‫‪https://www.spire2030.eu/sais‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪76‬‬

‫‪SO WHAT‬‬
‫حمایت از فرصت‌های جدید برای تعیین ارزش گرما و سرمای زائد در راستای‬
‫تحقق هدف مبنی بر کربن‌زدایی در اتحادیه اروپا‬
‫‪ ۱‬ژوئن ‪ ۳۱–۲۰۱۹‬می ‪۲۰۲۲‬‬

‫در این پروژه‪ ،‬نرم‌افزار یکپارچه‌ای تحت عنوان ‪ WHAT SO‬ارائه شده‌است که از‬
‫صنایع و تأسیسات انرژی در انتخاب‪ ،‬شبیه‌سازی و مقایسه فناوری‌های دیگر برای استفاده‬
‫از گرما و سرمای زائد‪ )C/WH( 1‬پشتیبانی می‌کند و با استفاده از آن می‌توان تقاضای‬
‫پیش‌بینی شده برای گرما و سرما در سطح منطقه را ازطریق ادغام منابع انرژی تجدیدپذیر‬
‫به‌طور کارآمدی متعادل کرد‪ .‬این نرم‌افزار یکپارچه به‌منظور پشتیبانی از صنایع و تأسیسات‬
‫انرژی در موارد زیر طراحی خواهد شد‪ )۱ :‬ممیزی فرآیند صنعتی برای درک این‌که‬
‫در چه مواردی می‌توان ارزش گرما و سرمای زائد را تعیین کرد؛ ‪ )۲‬تعیین پتانسیل منابع‬
‫تجدیدپذیر محلی که باید با پتانسیل گرما و سرمای زائد تلفیق شود؛ ‪ )۳‬تعیین تقاضای‬
‫پیش‌بینی شده برای گرمایش و سرمایش در سطح منطقه؛ ‪ )۴‬تعریف و شبیه‌سازی سایر‬
‫سناریوهای کارآمد براساس فناوری‌های گرما و سرمای زائد و همچنین معرفی منابع انرژی‬
‫تجدیدپذیر؛ ‪ )۵‬ارزیابی تأثیرات سناریوهای جدید بر وضعیت فعلی (یعنی وضعیت پایه)‬
‫در سطح صنعتی و محلی (برحسب شاخص‌های کلیدی عملکرد زیست‌محیطی‪ ،‬اقتصادی‬
‫و انرژی)؛ ‪ )۶‬ترویج تمهیدات قراردادی و مدل‌های تأمین مالی نوآورانه برای تضمین‬
‫ارائه راه‌حل‌های مناسب اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های کم‌خطرتر‪ .‬این نرم‌افزار با استناد‬
‫به ابزار موجود و دانش حاصله از تجربیات پژوهشی پیشین (به‌عنوان مثال‪،REEMAIN ،‬‬
‫‪ CELSIUS ،REUSEHEAT ،PLANHEAT‬و غیره) تولید شده‌است‪ .‬گفتنی است که‬
‫‪ ۱۱‬سایت اعتباربخشی صنعتی در بخش‌های مختلف ‪( REII-non/REII‬پتروشیمی‪ ،‬شیمی‪،‬‬
‫متالورژی‪ ،‬تغذیه و غیره) برای اعتباربخشی ابزار و ارائه دیدگاه‌های مهم درباره روند توسعه‬
‫آن در این پروژه مشارکت کرده‌اند که از تخصص و مهارت‌های آن‌ها در تولید این نرم‌افزار‬
‫استفاده شده‌است‪.‬‬
‫‪https://sowhatproject.eu/‬‬

‫‪1. Waste Heat and Waste Cold‬‬

‫پیوست یک ‪77‬‬

‫‪SYMBIO-TIC‬‬
‫مونتاژ مشارکتی و همزیستی انسان و ربات‪ :‬فناوری‌ها‪ ،‬نوآوری‌ها و رقابت‌پذیری‬
‫‪ ۱‬آوریل ‪ ۳۱-۲۰۱۵‬مارس ‪۲۰۱۹‬‬

‫در این پروژه در ارتباط با ایجاد یک محیط کاری ایمن‪ ،‬پویا‪ ،‬شهودی و مقرون‌به‌صرفه‬
‫به این واقعیت اذعان شده‌است که با همکاری همه‌جانبه و همزیستی بین کارگران انسانی‬
‫و ربات‌ها می‌توان این وضعیت را بهبود بخشد و در صنایعی که ظاهرا مشتمل بر وظایف‬
‫و فرآیندهای بسیار پیچیده‌ای هستند که به نظرمی‌رسد نمی‌توان آن‌ها را به ربات‌ها سپرد‬
‫و به همین دلیل مایل به استفاده از ربات‌ها نیستند‪ ،‬مزایای قابل‌توجهی ایجاد کرد‪ .‬کاهش‬
‫هزینه‌ها‪ ،‬افزایش ایمنی‪ ،‬بهبود شرایط کاری و افزایش سودآوری ازطریق بهبود تطبیق‌پذیری‪،‬‬
‫انعطاف‌پذیری‪ ،‬عملکرد و یکپارچه‌سازی ازجمله این مزایا به‌شمار می‌آیند‪.‬‬
‫‪www.symbio-tic.eu/‬‬

‫‪SYMPLEXITY‬‬
‫راه‌حل‌های همزیستی انسان و ربات برای عملیات پیچیده پرداخت سطح‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۵‬دسامبر ‪۲۰۱۸‬‬

‫با استفاده از راه‌حل‌های ارائه شده در این پروژه می‌توان یک محیط ایمن برای همکاری‬
‫بین ربات‌ها و کارگران انسانی ایجاد کرد و بدین ترتیب‪ ،‬شکاف موجود بین فرآیندهای‬
‫تولید فوق‌العاده خودکار و پرداخت دستی اشکال هندسی پیچیده‪ 1‬را پر کرد‪.‬‬
‫‪https://www.symplexity.eu/‬‬

‫‪1. Complex geometries‬‬

 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪78‬‬

‫‪TECHNEQUALITY‬‬
‫آینده‌های همه‌شمول برای اروپا فراتر از تأثیرات انقالب صنعتی چهارم و اختالل‬
‫دیجیتال‬
‫‪ ۱‬ژانویه ‪ ۳۱-۲۰۱۹‬دسامبر ‪۲۰۲۱‬‬

‫بهبود درک رابطه موجود بین نوآوری‌های فناورانه فعلی و نابرابری‌های اجتماعی‬
‫ازطریق روش‌های زیر هدف این پروژه محسوب می‌شود‪:‬‬
‫‪ඡ ඡ‬ارائه پیش‌بینی‌های بهتر در مورد پیامدهای نوآوری‌های فناورانه در بازارهای کار‬
‫اروپا؛ درک این‌که کدام‌یک از مهارت‌ها برای رشد تولید مهم هستند و این‌که‬
‫چگونه تفاوت‌های موجود در مهارت‌ها می‌تواند به نابرابری‌های (فناوری‌محور) در‬
‫درآمد‪ ،‬تحصیالت‪ ،‬رفاه و سالمتی منجر شود؛‬
‫‪ඡ ඡ‬تحقیق در مورد این‌که چگونه ازطریق آموزش (آموزش ابتدایی‪ ،‬آموزش عالی و‬
‫آموزش فنی‌وحرفه‌ای) می‌توان کارگران و کودکان امروز را برای بازار کار آینده‬
‫آماده ساخت؛‬
‫‪ඡ ඡ‬ارزیابی این‌که چگونه دولت‌ها می‌توانند از فقر گسترده ناشی از بیکاری به علت‬
‫گسترش فناوری جلوگیری کنند؛‬
‫‪ඡ ඡ‬بررسی پیامدهای اتوماسیون (و بیکاری) در بخش مالیات‌ بر درآمد و مالیه عمومی؛‬
‫‪ඡ ඡ‬مقایسه روند فعلی پیشرفت فناوری با انقالب‌های فناورانه پیشین برای فراگرفتن نکات‬
‫آموزنده مربوطه‪.‬‬
‫‪https://technequality-project.eu/‬‬
‫پیوست دو ‪79‬‬

‫پیوست ‪۲‬‬
‫مقاالت دانشگاهی اولیه در مورد صنعت نسل پنجم‬
‫صنعت نسل پنجم اغلب به‌عنوان راه‌حل موردنیاز برای دستیابی به رفاه و همچنین به‌عنوان‬
‫روشی پایدار برای افزایش بهره‌وری و درعین‌حال حذف نکردن کارگران انسانی از قلمرو‬
‫صنعت تولید قلمداد می‌شود‪ .‬از آنجا که صنعت نسل پنجم نقاط ضعف موجود در نظام‬
‫سرمایه‌داری جدید که فقط در صورتی تداوم می‌یابد که منصفانه‪ ،‬همه‌شمول و پایدار باشد‬
‫را برطرف می‌سازد‪ ،‬می‌توان گفت که صنعت نسل پنجم با چهارچوب کلی پیشنهادات ارائه‬
‫شده در مورد تجدیدنظر درباره «نظام سرمایه‌داری جدید» همخوانی دارد‪ .‬ایده‌های مشابهی‬
‫همواره طی دهه‌های متمادی رواج داشته‌اند‪ .‬نظام سرمایه‌داری جدید یک ایدئولوژی‬
‫اجتماعی و اقتصادی است که در نیمه دوم قرن بیستم پدید آمده‌است و در نتیجه آن‪ ،‬اصول‬
‫سرمایه‌داری جامع‌تری ظاهر شده‌است که مبتنی بر انقالب فناورانه و بین‌المللی‌سازی بازارها‬
‫هستند‪ .‬اخیراً‪ ،‬رهبران تجاری متعدد در مورد وضعیت نظام سرمایه‌داری ابراز نگرانی کرده‬
‫و به‌طور متفق بر ضرورت اصالحات قابل توجه آن برای ارائه خدمات بهتر به جامعه تأکید‬
‫کرده‌اند‪ .‬آن‌ها همچنین بر این باورند که «سرانجام اصالحاتی در نظام سرمایه‌داری ایجاد‬
‫خواهد شد تا امکان ارائه خدمات بهتر به جامعه میسر شود»‪.‬‬
‫بررسی‌های متعددی در زمینه صنعت نسل پنجم بر افزایش همکاری بین انسان‌ها و‬
‫سیستم‌های هوشمند متمرکز هستند‪ .‬بنا به گفته اتول‪ ،1‬همکاری بین انسان‌ها و سیستم‌های‬
‫هوشمند باعث تلفیق دقت و سرعت باالی اتوماسیون صنعتی با مهارت‌های شناختی و تفکر‬
‫انتقادی انسان‌ها می‌شود‪ .‬بنا به پیشنهاد اتول‪ ،‬کارهای یکنواخت و تکراری باید به ماشین‌ها‬
‫سپرده شوند و جنبه خالق کارها نیز باید به انسان‌ها محول شود‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬کارکنان‬
‫می‌توانند مسئولیت بیشتری را به عهده بگیرند و به‌منظور افزایش کیفیت تولید در همه‬
‫بخش‌ها‪ ،‬نظارت بیشتری بر سیستم‌ها داشته باشند‪ .‬پیش‌ازاین در سال ‪ ،۲۰۱۶‬شرکت مشاور‬

‫‪1. Atwell‬‬
 ‫انقالب صنعتی پنجم‬ ‫‪80‬‬

‫اکسنچر‪ 1‬در نظرسنجی خود بر روی ‪ ۵۱۲‬نفر از مدیران تولید در سراسر جهان نشان داد که‬
‫برخی از آن‌ها یک خط تولید پیشرفته مشارکتی میان انسان و ربات در کارخانجات خود در‬
‫نظر گرفته‌اند تا بدین ترتیب بتوانند بهره‌وری‪ ،‬سفارشی‌سازی‪ ،‬پایداری و همچنین بهره‌وری‬
‫عملیاتی خود را افزایش دهند‪ .‬اداره کل تحقیق و نوآوری در گزارش خود درباره پتانسیل‬
‫ربات‌های همکار در اقتصاد و جامعه در فوریه سال ‪ ۲۰۲۰‬توضیح داد که این ربات‌ها از‬
‫پتانسیل پذیرش ارزش‌های اروپایی نیز برخوردارند‪ .‬در این گزارش‪ ،‬چشم‌انداز رباتیک‬
‫صنعتی همکار بر‌اساس ده معیار ارزیابی به همراه هفت توصیه ویژه در خصوص تدوین‬
‫برنامه راهبردی افق اروپا ارائه شده‌است‪.‬‬
‫براساس چشم‌انداز دیگری که مکمل چشم‌انداز قبل می‌باشد‪ ،‬صنعت نسل پنجم به‌عنوان‬
‫صنعتی توصیف شده‌است که با استفاده از فناوری‌های جدید توانسته‌است به‌طور سریع‌تر‪،‬‬
‫مقیاس‌پذیرتر و مردم‌محورتر ظاهر شود‪ .‬همچنین‪ ،‬پیشنهاد شده‌است که این هدف را‬
‫می‌توان ازطریق رابط‌های پیشرفته انسان و ماشین‪ ،‬یکپارچه‌سازی بهتر و اتوماسیون بهتر‬
‫توسط ربات‌ها به‌عالوه بهره‌گیری از قدرت و خالقیت مغزهای انسانی محقق نمود‪.‬‬
‫اوسترگارد‪( 2‬مدیر ارشد فناوری یونیورسال ربوتز‪ )3‬اظهار داشت که انقالب صنعتی‬
‫بعدی باید تقاضای زیاد مصرف‌کنندگان برای محصوالت شخصی را برطرف سازد‪ .‬وی از‬
‫صنعت خودرو الهام گرفته‌است و در تأیید توضیحات خود به مقاله‌ای از بلومبرگ استناد‬
‫کرده و نشان داده‌است که چگونه یک تولیدکننده خودروی آلمانی با استفاده بیشتر از‬
‫انسان‌ها در تأسیسات تولید خود توانسته‌است سفارشی‌سازی بیشتری انجام ‌دهد و ارزش‬
‫بیشتری برای مصرف‌کنندگان مدرن قائل شود‪.‬‬
‫چشم‌انداز دیگری که مکمل چشم‌اندازهای دیگر در مورد صنعت نسل پنجم است‪،‬‬
‫بر اثرات بالقوه اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و بوم‌شناسی صنعت نسل پنجم و پتانسیل آن برای‬
‫ایجاد پایداری به‌عنوان روشی برای جلوگیری نظام‌مند از آلودگی و ضایعات با تأکید بر‬

‫‪1. Accenture‬‬
‫‪2. Ostergaard‬‬
‫‪3. Universal Robots‬‬
‫پیوست دو ‪81‬‬

‫استفاده مجدد از مواد مستعمل و ساخت کاالی جدید متمرکز است‪ .‬مسئولیت و آگاهی‬
‫زیست‌محیطی به پشتوانه حمایت دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و همچنین حمایت‬
‫روزافزون مشتریان از مدل‌های کسب‌وکار سازگار با محیط‌زیست‪ ،‬به‌عنوان یک مزیت‬
‫رقابتی تلقی می‌شوند‪.‬‬
‫پاسچک‪ ،‬موکان و دراگیچی‪ 1‬در مقاله اخیر خود به بررسی و ارزیابی تأثیر تجاری‬
‫انقالب صنعتی بعدی (با استفاده از اصطالح صنعت نسل پنجم) پرداخته‌اند‪ .‬آن‌ها ادعا‬
‫می‌کنند که صنایعی طعم موفقیت را می‌چشند که نوآورانه‌تر بوده و پاسخگوی تغییرات‬
‫بازار باشند‪ .‬آن‌ها همچنین اظهار داشته‌اند که مسیر صنعت نسل پنجم به‌وضوح از اتوماسیون‬
‫انبوه به سمت افزایش توانمندی‌های کارگران انسانی سوق پیدا می‌کند‪ .‬در این ارتباط‬
‫سؤاالتی از این دست در آینده مطرح می‌شوند که کدام‌یک از مهارت‌ها باید توسعه یابند؟‬
‫چه نوع قوانینی باید تعریف شوند؟ هوش مصنوعی ممکن است چه تأثیری داشته باشد؟ چه‬
‫تعارضاتی ممکن است بین انسان و هوش مصنوعی ایجاد شود؟‬

‫منبع‬
‫‪[1] Maija Breque, Lars De Nul, Athanasios Petridis (2021). Industry 5.0:‬‬
‫‪Towards a sustainable, human-centric and resilient European industry.‬‬

‫‪1. Paschek, Mocan and Draghici‬‬

‫صنعت نسل پنجم با تأکید بر تحقیق و نوآوری به‌عنوان نیرو محرکه گذار به سمت یک‬
‫صنعت پایدار‪ ،‬انسان‌محور و تاب‌آور در اروپا‪ ،‬مکمل الگوی صنعت نسل چهارم محسوب‬
‫می‌شود‪ .‬صنعت نسل پنجم به‌جای تمرکز بر ذینفعان‪ ،‬بر ارزش ذی‌نفعان و منافع همه افراد‬
‫ذیربط متمرکز است‪ .‬صنعت نسل پنجم با ایجاد رفاهی فراتر از مشاغل و رشد و درعین‌حال‬
‫احترام به مرزهای سیاره‌ای و تأکید بر تندرستی کارگران صنعت در فرآیند تولید‪ ،‬امکان‬
‫بهره‌گیری از ارزش فناوری‌های جدید را فراهم می‌آورد‪.‬‬

‫سیاست تحقیق و نوآوری‬