ARTE KLASIKOA: GREZIA

ARKITEKTURA: ORDENA ETA ARRAZOIA

Ordura arteko eraikuntza sistema eraldatu, printzipio berrietara egokitu.

- Printzipioak ordenan eta arrazoian oinarritu.
- Eraikinak giza eskalara egokitzeko ahalegin nabarmena.

Edertasuna lortzeko etengabeko ahalegina.

- Formen + elementu guztien perfekzioan eta haien arteko orekan oinarritu.

ARKITRABEDUN ERAIKUNTZA-SISTEMA

Lerro horizotan eta bertikalak nagusi.

Sistemaren oinarria: Tenpluak.

Elementu hauek elkarren gainean jarrita egituratu:

- Plataforma: Eskailera mailek eratua.
- Zutabea: Harroinak (doriar sisteman ez), fusteak eta kapitelak.
- Taulamendua: Akitrabeak, frisoak eta erlaitzak.
- Estalkia

Proportzioek eta lerroek bat egin, begietan simetria eta harmonia antzemateko.
- Kalkulu matematiko konplexua erabili.
- Entasia: Aldaketa optiko nabarmenena, zutabe erdiko sabel txikia.
ESTILO ARKITEKTONIKOAK

DORIARRA JONIARRA KORINTOARRA

(K.a. VII. mendetik) (K.a. VI. mendetik) (K.a. IV. mendetik)
ARKITEKTURA ERLIJIOSOA: Tenplua

- Eraikuntza erlijioso nabarmenena.

- Jainko / jainkosa irudia gorde barnean.
- Hasieran egurrezkoak → K.a. VII. mendean harria erabiltzen hasi (marmol zuri
polikromatua).

Olinplano laukizuzenekoak egin, hiru gune bereizi:

Opistodomos
1. PRONAOSA: Tenpluaren sarrera
2. NAOS / CELLA: Jainko / jainkosa irudia gordetzeko leku sakratua.
3. OPISTODOMOSA: Altxorra gordetzeko

Fatxadetan eraikitako zutabe kopuruaren arabera:

- Distiloak → 2 zutabe
- Tetrastiloak → 4 zutabe Naosa / Cella
- Hexastiloak → 6 zutabe
- Oktastiloak → 8 zutabe
- Dekastiloak → 10 zutabe

Tenplu peripteroak (perimetroa zutabez inguratuta) izendatzeko:

- Monopteroak → Zutabe ilara 1
Pronaosa
- Dipteroak → 2 zutabe ilara

Beste tipologia batzuk:

- Anfiprostiloak → Zutabeak 2 fatxadetan bakarrik.
- Prostiloak → Atari batean soilik.
- Aptero in antis → Zutabeak ataria inguratzen duten hormen luzapenaren barnean.
- Tholos → Oinplano zirkularreko tenpluak.

Monoptero Dipteroa Anfiprostilo Prostiloa Aptero in Tholos

a a antis
ARKITEKTURA ZIBILA: Antzokia

- Greziako arkitektura eraikinik garrantzitsuena.

- Epidauroko antzokia nabarmendu

- Kabea → Harmailak
- Eszena eta proszenioa → Maldaren oinean
- Orkestra → Harmailen eta proszenioaren arteko gune zirkularra, korua jarri han.

* Aldi Klasikoa: Partenoia, Erekteion, Atena Nike

ESKULTURA: EDERTASUN IDEALA

- Brontzezkoak, marmolezkoak, egurrezkoak, urrezkoak, bolizkoak.

- Polikromia erabili (denborarekin galdu)

2 tipologia nagusi:

1. ERLIEBEA: Tenpluetako / aldareetako tinpano eta frisoak dekoratzeko.

2. EXENTUA: Greziako edertasun kanonaren bilakaera islatu.
- Proportzioan, orekan, simetrian, adierazkortasunean, bolumenean,
dinamismoan oinarritu.

Giza irudia gai nagusia: Jainko, jainkosa, mitologia klasikoko heroiak islatu.
- Baita atletak ere, haien irudia edertasun fisiko / espiritualaren eredu.

MONUMENTU ESKULTURA

Greziako artearen hiru aldi nagusiak bereizi:

1. ARKAIKOA
2. KLASIKOA
3. HELENISTIKOA
ALDI ARKAIKOA (K.a. VII. - VI. mendeak)

Batez ere giza irudiak adierazi.

1. KOUROI: Gizonezkoak → Atleta biluziak
- Hanken mugimendu txikia.
2. KORAI: Emakumezkoak → Emakume jantzidunak (apaizak)
- Gorputz zurruna, aurpegi hieratikoa, esku eta oin handiak.

Egiptoko ereduen eragina:

- Gorputzaren zurruntasun / frontaltasuna: Ezkerreko hanka aurreratu.
- Monumentaltasuna
- Geometrian oinarrituta, gorputz-atalen + aurpegiaren ikuskera eskematikoa

*Korai eta Kouroi

ALDI KLASIKOA (K.a. V. - IV. mendeak)

- Giza anatomia proportzio orekatuen bidez irudikatu, giza edertasunaren eredu

ideala aurkitu nahi.
- Jarrera naturalak irudikatu oreka eta edertasuna lantzeko.

Hainbat baliabide:
- Contrapposto: Atseden hartzen ari denaren berezko postura.
- Praxiteletar kurba: Eskultura okertzea → “s”
- Zurruntasuna eta frontaltasuna alde batera utzi + proportzio matematikoko
kanonak ezarri gorputzean.

K.a. IV. mendea → Aro postklasikoa / Bigarren klasizismoa

- Sentimenduak eta emozioak adierazten ahalegindu aurpegien bitartez.

* Mironen diskoboloa, Argoseko Polikletoren Doriforoa, Hermes eta Dionisos haurra,

Lisiporen Apoximenoa
ALDI HELENISTIKOA (K.a. IV. - I. mendeak)

- Konposizio dinamikoak egin baretasun eta oreka klasikoak alde batera utzita.
- Ezaugarri nagusiak: Tentsioa eta mugimendua.
- Pertsonaien aurpegiak adierazkortasun handiz (sufrimendua, pasioa…)
- Errealismoaren zaletasuna nagusitu.

* Samotraziako Garaipena, Miloko Venusa, Laocoonte

HIRIGIN TZA
ETA ARTE KLASIKOA: ERROMA

ARKITEKTURAh

TIPOLOGIA ARKITEKTONIKOAK

PRIBATUAK:
- Domus: Familia bakarrentzat etxeak
- Insulae: Familia ugarirentzat etxeak
- Enperadoreentzat luxuko villa handiak + jauregiak hiri kanpoaldean

PUBLIKOAK:
- Eraikuntza erlijiosoak: Tenpluak bereziki, jainkoak gurtzeko. Podium gainean.
- Eraikuntza zibilak

Aipagarriak: Oinplano zirkularreko tenpluak

* Vestaren tenplua (Tivoli), Panteoia (Erroma)

DIBERTITZEKO MONUMENTUAK

TERMAK: Bainuetxe publikoak. Ur bero, epel, hotzeko igerilekuak.

* Karakalaren termak, Erroma

ANTZOKIAK: Egitura erdizirkularra, Greziakoen antzekoa. Maldarik ez.

* Méridako antzokia

ANFITEATROA: Oinplano eliptikoko eraikuntza. Gladiadore / animalien borrokak.

* Erromako koliseoa
ZIRKUA: Koadriga-lasterketak, atletismo-txapelketak

ADMINISTRAZIO MONUMENTUAK

Garrantzitsuena: Basilika
Erabilera:
- Merkataritza-arloan
- Justizia-administrazioan
- Ekitaldi publikoetan

* Maxentzioren basilika

OROITZAPENEZKO MONUMENTUAK

- Aldareak, zutabeak, arkuak

- Inperioaren balentria gogorarazteko

OROITZAPENEZKO ZUTABEAK: Gerrako balentrien erliebez estali fustea

* Trajanoren zutabea

GARAIPEN-ARKUAK: Foroan + hiriko sarreran.

- Arku 1 / 3
* Titoren eta Septimio Severoren arkuak (Erroma), Baráko arkua (Tarragona)

MATERIALAK

- Harrizkoak, adreiluzkoak
- K.a. II. mendetik aurrera marmola
ERROMAKO ESKULTURA

- Eskultura arkitekturaren mende

- Helburua: Eraikin + monumentuak apaintzea
- Etruriako + Greziako artearen eragina
- Marmola, harria, brontzea landu.

2 genero: Erretratua, erliebe historikoa

ERRETRATUA
Bustoa, eskultura exentua, zaldizko eskultura

Hasieran:
- Etruriako ehorzketetarako eskultura + aldi helenistikoko Greziako estatuagintza
erreferente
K.o. I. mendean:
- Idealista bihurtu erretratugintza inperiala
K.o. III.-V- mendeak:
- Pixkanaka formak sinplifikatu + eskematizaziora jo
- Pertsonak goresteko borondate handia

* Prima portako Augusto, Vespasianoren erretratua (errealismo handiz, idealizatu gabe),

Marko Aurelioren zaldizko estatua (Brontzezkoa, Errenazimentuko eredu).

ERLIEBE HISTORIKOA

- Kontakizunezkoa izatea bereizgarri

- Errealismo + bizitasun handia
- Inperio handitasuna azpimarratzeko gerrako eszena asko irudikatu

Oroitzapenezko monumentu izugarrietan zizelkatu erromatarrek

- Aldareetan, garaipen-arkuetan, zutabe exentuetan
- Espazio arkitektonikoetara egokitu.

* Titoren arkua