МИНИСТЕРСТВОЗАОБРАЗОВАНИЕИНАУКАБ

ИРО ЗАРАЗВОЈНАОБРАЗОВАНИЕТО

Наставна програма

ИСТОРИЈА И ОПШТЕСТВО
за VI одделение

Скопје,2023година
ОСНОВНИПОДАТОЦИЗАНАСТАВНАТАПРОГРАМА

Наставенпредмет Историја и општество

Вид/категорија на наставенпредмет Задолжителен

Одделение VI (шесто)

 Древни цивилизации во светот –

Теми/подрачјаво наставната програма  Античките кралства на Балканот-
 Географија на древните цивилизации
 Географија на медитеранските земји
 Демократија и закони

Бројна часови 3 часа неделно/108 часа годишно

2
  Дигитални паметни(смарт)уреди.
 Учебник.
 Енциклопедии,речници,географскиатлас.
 Физичко-географска картанасветот –размер 1:50000.
 Политичко-географскакартанасветот.
 Визуелниприкази закарактеристикитенанаселениетонаконтинентите
(бојанакожа,традиција...).
 Сложувалкисослики од главнитеградовинапоголемитедржавиво светот.
Опрема и средства  Календар засметањенавреметоиилустрацииод историски календари.
 Илустративенприказнаисторискитепериоди.
 Приказизаархеолошкинаоѓалиштавосветот инашатадржава.
 Временскалентаза настаниод минатото,одпраисторијатадоденес.
 Универзалнатадекларацијата за човековиправа.
 Фотографии од борците зачовекови
права(РозаЛуксембург,МартинЛутерКингиНелсонМандела).
 Списанија,весници,интернет-портали,социјални мрежи.
 Аудиовизуелниснименисодржини,апликации,прилагодени навозраста.

3
  Други извори на учење –појави,настани,предмети во околината,меѓу луѓето или во
општеството(споменици на културата,музеи,библиотеки,национални институции).
Наставата по предметот Историја и општество во шесто одделение може да ја изведува:
 Дипломиран историчар/дипломиран професор по историја,VII/1 илиVI/1(споредМРК)и
Нормативна наставен кадар 240ЕКТС;
 дипломиран географ/дипломиран професор по географија,VII/1илиVI/1
(споредМРК)и240ЕКТС.

ПОВРЗАНОСТ СО НАЦИОНАЛНИТЕ СТАНДАРДИ

1. Резултатите од учење наведени во наставната програма водат кон стекнување на следните компетенции опфатени со подрачјето
Општество и демократска култура од Националните стандарди:

Ученикот/ученичката знаеи/или умее:

VI-А.1 даобјасникако општественитефакторивлијаатврзличноста исрединатаи да
гиземапредвидприформирањемислењеидонесувањеодлуки;
VI-A.2 да го анализирасопственотооднесувањесоцелдасеподобри,поставувајќи сиреалнииостварливицели за
активноделувањевозаедницата;
VI-A.3 да гиформулира иаргументира своитегледишта,да гисослушуваианализиратуѓите гледишта исопочитување
дасеоднесувакон нив,дуриитогашкоганесесогласува;
VI-А.4 даправикритичкарефлексија за различните
личнииопштественивредностииоднесувањаворазличниконтексти(особеновоетички сензитивнитеситуации),
дагипочитуваопштественоприфатенитенормиивредности,ноидагипредизвикувакогамислидекатоа епотребно;
VI-A. 5 да ги разбираразликите меѓу луѓето по којабило основа(родоваи етничка
припадност,возраст,способности,социјаленстатуситн.);
VI-A. 6 дапрепознаваприсуство на стереотипиипредрасудикајсебе и кајдругитеида сеспротивставува надискриминација;
VI-A.7 дапрепознава манифестацијанавербално ифизичконасилствовосопственотоопкружување,да гисогледувапоследицитеод
насилството идасеспротивставува нанего;
VI-A.8 дасогледаштогиповрзува, а што гиразединувалуѓето во заедницата, даизнаоѓаначинидапридонесе за
напредокотназаедницата,имајќигипредвидпотребитеиинтереситенасите;

4
VI-А.9 дапрепознаеранливигрупиво општеството,даучествувавохуманитарнии волонтерскиакцииииститедагиподдржува;
VI-А.11 да гиприменуваправилата ипрописитезабезбедноучествово сообраќајот;
VI-А.12 критичкидаанализира идискутира за вредноститенаграѓанското општество,различните
улогииоднесувањанаграѓанитеизасвојатаулогавонего;
VI-А.13 да го анализираконцептотначовековитеправаи праватанадецата, даидентификуваслучаинаповреданаправата
идапреземаактивностизанивнонеселективнопочитување;
VI-А.14 да ги анализира и дискутираодговорноститенаизвршната,законодавнатаисудскатавластвоправнатадржава
иулогатанадржаватаво заштитатаначовековите права;
VI-A.15 даидентификуваситуациивокоиграѓанитеможатдавлијаатврзживототво заедницатаидасеангажира заподобрувањена
состојбите;
VI-А.16 дапрепознаваситуации назлоупотребанамоќта,да го објаснуваштетното
влијаниенакорупцијатаврзединката,групатаиопштествотоида сеспротивставува на ваквитепојавиво опкружувањето;
VI-A.18 критичкидаанализиразакани од небалансираниот развојврзживотнатасредина
иактивнодапридонесуваконнејзинатазаштитаиунапредување;
VI-А.19 да ја објаснуваважностанадемократските процесиво општеството
идагиприменувапринципитенадемократскоучествоворамкитенаучилиштето;
VI-А.21 да горазликувазначењетонапоимите: нација,народ,етничказаедница,граѓаниииндивидуи;
напојавите:етничкаинационалнаприпадност,патриотизаминационализам,мнозинство ималцинство; како
инаконцептите:територија,регион,држава,општество,власт исл. исоодветнода гикористиворазличните контексти
VI-А.22 да ги идентификуваи почитуваситенационалнисимболина државатаРепубликаСевернаМакедонија и да
манифестирачувствонаприпадносткондржавата;
VI-А.23 да гиидентификувагеографските карактеристики наконтинентите,регионитеидржавитево светот ида
гиповрзувасонивниот општественразвој;
VI-А.24 да гиидентификувагеографскитекарактеристики нанашатадржава идагиповрзувасо општествениотразвој;
VI-А.25 да гиобјаснувакарактеристиките наприроднитеиопштественитесрединиинивнатаповрзаностсо организацијата
наживотот налуѓето;
VI-А.27 да ја раскаже иобјасниисторијата(социјална,културна и политичка) насопствениот народина историите на
другитенародикоиживеат во нашатаземјаиворегионот,со своитепосебностиивоконтекстнасподеленотоисториско минато;
VI-А.29 да гиидентификуваразликитеисличноститемеѓунајзастапенитерелигиивосветотиатеизмот/агностицизмот,со посебенакцент
врзетичкитенорми и вредноститешто гизастапуваат.
Ученикот/ученичкатаразбира и прифаќадека:
VI-Б. 1 не смеедаправидискриминација врзоснова наразликитемеѓулуѓето (родоваиетничкаприпадност,
возраст,способности,социјаленстатуситн.);

5
VI-Б. 2 сителуѓе,вклучувајќигиидецата,имаатправодаги
изразуваатсвоитемислењаиставовиидаучествуваатводонесувањето одлуки коисеповрзанисо нивнитепотребии
VI-Б.4 интереси;
неселективнотопочитување на човековитеправаислободиеклучно за добросостојбата
напоединцитеизаопштествотовоцелина;
VI-Б.5 еднаквоста,рамноправностаисоцијалнатакохезија се неопходни зауспешнофункционирањена заедницата;
VI-Б.6 личниотангажманисоработкатасодругитесебитни заостварувањезаедничкијавенинтерес;
VI-Б.7 секојграѓанине долженодговорнода се однесуваконсограѓаните,заедницата иопштеството во целина,постојано имајќиги
предвид последицитеод своитепостапкиподругитеиоколината;
VI-Б. 8 секојграѓанине должен да гипочитувазаконите,правилата ипрописитекоигорегулираатоднесувањетоналуѓето
ифункционирањетонаинституциите;
VI-Б.9 секојграѓанинтребада преземаодговорност запроменитево природатапредизвиканиодактивноститена човекот;
VI-Б.11 секојима праводаизберекојарелигијаќеја сметаза своја,односнода
избереданеприпаѓананитуеднарелигија/вера,бездаимапоследициоднаправениотизбор;
VI-Б.12 нашатадржавае мултикултурно/мултиетничкоопштествовокоеживеат припадницинаразлични
култури/етникумиисекојнејзинграѓанинеодговорен да придонесувазаинтеркултурнаразмена
изапочитувањеначовековитеправавоинтерес назаедничкото живеењевоинтегрирано,етнички кохезивно општество;
VI-Б. 13 националниотидентитет,којпроизлегуваод припадностана државатаРепубликаСевернаМакедонија, е битнакомпонентана
идентитетот на ситеграѓани надржавата.

2. Наставнатапрограмавклучува ирелевантникомпетенцииодследнитеподрачјанаНационалнитестандарди:
Дигиталнаписменост,Личен исоцијаленразвој,Техника,технологија и претприемништвоиУметничко
изразувањеикултура.

Ученикот/ученичкатазнае и умее:
IV-А.2 дапроценикогаинакојначин за решавањенанекојазадача/проблемепотребноиефективнокористењенаИКТ;
IV-А.3 дакористиразличниначининаорганизирањеибезбедночувањеисподелувањенасодржини наразлични
уредиимреживодигиталнотоопкружување;
IV-А.4 восоработкасодругидаанализирапроблем,даразвие идејаиплан занегово истражување ирешавањеидаиспланиракога иза
што ќекористи ИКТ;
IV-А.5 даопредели какви информации
му/ѝсепотребни,данајде,избереипреземедигиталниподатоци,информацииисодржини;

6
IV-А.7 да одбереикористи соодветни ИКТ-алатки
закомуникација,безбеднодасподелиинформации,даконтактираидасоработувасодругинаонлајн проекти,во
IV-А.8 набезбедениодговоренначиндагикористидигиталните содржини,образовните исоцијалнитемрежиидигиталнитеоблаци;

IV-А.9 вокомуникацијатасо другивомултикултурниот дигиталенпростор,гипочитуваразличните

учеснициигиследиправните,културните и етичките норми вооднесувањетоводигиталниотпростор;
IV-А.10 да сегрижизасвојотдигиталенидентитет,безбедност ирепутација идагипочитуваполитиките за приватност;
IV-А.12 даистражуваможностизакористењенаразлични моделиисимулации,комбинирањестатични
идинамичкипретставувања,звук,текстислики за дамодифицира или
создадеедноставникреативнимултимедиумскипродуктисоконкретнанаменаизаопределенапублика;
IV-А.13 дадефиниракритериуми за квалитетнадигиталнипродукти ирешенија,вклучувајќи гииновативностаикорисноста;
V-А.3 да гиидентификуваразличните компоненти насопствениот идентитет
којсеградиврзоснованаприпадностанаразличнисоцијалнигрупи(например:родов,етнички инационаленидентитет)
инаразличните улогикоигиимавоживотот(например: ученик,син/ќерка);
V-А.4 даправипроценанасопствените способностиипостигања (вклучувајќигисилните ислабите страни)иврзоснованатоада
гиопределуваприоритетитекоиќему/ѝовозможатразвојинапредување;
V-A.5 да гипрепознаваемоциитекај себе икај другите,да гисогледапоследиците
одсопственитеемоционалниреакцииворазличниситуацииида користисоодветнистратегиизасправувањесо емоциите;
V-A.6 да сипоставицелизаучењеисопственразвојидаработинанадминувањена предизвиците коисејавуваатна патотконнивно
остварување;
V-A.7 да гикористисопственитеискустваза дасиго олесниучењето идаго прилагодисопственото однесувањевоиднина;
V-A.8 да го организирасопственотовреме на начинкојќему/ѝовозможиефикасно иефективно да
гиостварипоставенитецелиидагизадоволисопственитепотреби;
V-A.9 да гипредвидипоследицитеодсвоитепостапкииод постапките надругитепосебесииподругите;
V-A.10 даприменуваетичкиначелапривреднувањена правилното и погрешното восопствените
итуѓитепостапкиидаманифестирадоблесникарактерниособини(како што
се:чесност,правичност,почитување,трпеливост,грижа,пристојност,благодарност,решителност,одважност
V-A.11 дадејствувасамостојно,соцелоснасвесностодкого,кога икако можеда побара помош;
V-A.12 успешно да сесправувасосоцијалнитепритисоци;
V-A.13 дакомуницирасодругите идасепрезентирасебесисоодветнонаситуацијата;
V-A.14 да слушаактивно исоодветнода реагира,покажувајќи емпатијаиразбирање за
другитеидагиискажувасопственитегрижиипотребинаконструктивенначин;

7
V-A.15 дасоработувасодругиво остварувањеназаедничкицели,споделувајќигисопственитегледишта ипотребисодругите
иземајќигипредвид гледиштатаи потребите на другите;
V-A.16 да гипрепознавапроблемитево релациитесо другите ида приоѓаконструктивноворазрешување
наконфликтите,почитувајќигиправата,потребитеиинтересите наситевклученистрани;
V-A.17 да бара повратнаинформацијаиподдршказа себе, ноидадаваконструктивнаповратнаинформација и
поддршкавокористнадругите;
V-A.18 даистражува,поставувајќирелевантнипрашања, соцелдагиоткриепроблемите,даги
анализираивреднуваинформациите ипредлозитеидагипроверувапретпоставките;
V-A.19 дадавапредлози, да
разгледуваразличниможностиидагипредвидувапоследицитесоцелдаизведувазаклучоциидадонесуварационалниодлуки;
V-A.21 да го анализира,проценува и подобрува сопственото учење;
VII-A.9 активнода учествуваво тимска работаспоредпретходно усвоениправилаисодоследнопочитување
наулогатаипридонесотнаситечленови натимот;
VIII-A.3 да гиизразувасопственитеидеи,искуства иемоции,користејќиуметничкиилидругиформина
креативноизразување(индивидуалниили колективни);
VIII-A.5 даманифестирапознавање насопственатакултура и на различнитеначинина нејзино
изразувањепрекулитературатаивизуелнитеуметности,музикатаитанците,градбите идругитекултурнипродукти;
VIII-A.6 да ги идентификуваразликитеисличноститемеѓусопственатакултура и другитекултуриво своето
потесноипоширокоопкружувањеида јаанализиранивнатаповрзаност имеѓузависност;
VIII-A.7 дапрепознаваиобјаснувакако културнитеобележја семенуваатсо текотнавремето иворазличниконтексти;
VIII-A.10 да гиидентификуваи преиспитувастереотипитеи предрасудитеконприпадниците
надругитекултурнигрупиштосеманифестираатво неговото/нејзиното опкружување;
VIII-A.12 да го интерпретирасветот несамо одгледнаточкана припадниците на сопственатакултуратукуинизперспективата
надругитекултури.
Ученикот/ученичкатаразбира и прифаќадека:
IV-Б.1 дигиталнатаписменост енеопходназа секојдневнотоживеење –гиолеснуваучењето,живототиработата,придонесуваза
проширувањена комуникацијата, закреативноста ииновативноста,нудиразниможностиза забава;
IV-Б.2 неодговорното инеумешното користењена
ИКТимаограничувањаиможеданосиризицизапоединецотилизаопштеството;
IV-Б.3 потенцијалитена ИКТќесезголемуваатитребадасе
следатикористат,ноидекатребадасеимакритиченодносконверодостојноста,доверливоста

8
IV-Б.4 водигиталниот простор еважнодасеобезбедизаштитанаидентитетот,приватностаиемоционалнатасигурност,дане
секористи говорнаомразаикибернасилство идасепочитуваат
правилатаинормитенакомуницирањеводигиталнитезаедници;
IV-Б.5 информациитедостапниводигиталниотпростортребадасекористатетички,спореддефинираниправилаизадоброналуѓето;

V-Б.2 осознавањетонасопствениотидентитетпридонесува зајакнењена самодовербатаизаразвојот наличноста;

V-Б.3 сопственитепостигањаидобросостојбавонајголемамеразависатод
трудоткојсамиот/саматаговложуваиодрезултатитекои самиот/саматагипостигнува;
V-Б.4 секојапостапкакојаја преземаима последиципонего/неаи/илипонеговата/нејзинатаоколина;

V-Б.7 иницијативноста,упорноста,истрајноста и одговорноста се важниза спроведувањена задачите,заостварување

нацелитеи за надминувањена предизвицитевосекојдневнитеситуации;
V-Б.8 интеракцијатасо другитее двонасочна –какоштоима право од другитедабара да му/ѝбидеовозможенозадоволувањена
сопственитеинтересиипотреби,така имаи одговорност даим дадепросторна другитедагизадоволатсопственитеинтереси и
потреби;
V-Б.9 барањето повратнаинформацијаиприфаќањето конструктивнакритикаводатконличеннапредок наиндивидуален
исоцијаленплан;
VII-Б.4 работнатаетика,културнатачувствителности односоткондругите сезначајни
закреирањеиодржувањепозитивнаработнаклима;
VII-Б.5 ресурситенесенеограничениидека епотребно одговорно дасекористат;
VIII-Б.3 почитувањетоипромовирањетонасопственатакултурапридонесуваат за јакнењенакултурниотидентитет идигнитет;
VIII-Б.4 културниотдиверзитетвлијае врзразвојот наидентитетотна припадницитена различникултури;
VIII-Б.5 на разликитемеѓукултуритетреба да сегледакакона можност заучењеикакопредизвик
зазаемноразбирањеинапредување;
VIII-Б.6 почитувањетоипромовирањетонадругите културипридонесуваатзаобезбедувањепочитзасопственатакултураодстрана
на другите.

9
РЕЗУЛТАТИ ОД УЧЕЊЕ

Тема:ДРЕВНИ ЦИВИЛИЗАЦИИ ВО СВЕТОТ

Вкупно часови: часа
Резултати од учење
Ученикот/ученичката ќе биде способен/способна да:
1. Објаснува причини за настанокот на древните цивилизации; Илир-
2. Го опишува начинот на живеење кај населението на древните цивилизации Ирена
3. Препознава различни начини на владеење и државно уредување кај народите на древните цивилизации Хари и Борче
4. Споредува различни верувања и религии кај народите на древните цивилизации Борче и Хари
5. Дава примери за културните достигнувања кај народите на древните цивилизации и нивното значење денес – Исамедин
6. Ја објаснува важноста на науката и филозофската мисла на древните цивилизации – Петар
7. Го објаснува поимот цивилизација

Ученикот/ученичката ќе развива:
1. Истражувачки вештини и развива критичко мислење за појавата и развојот на древните цивилизации; Илир
2. Вештини за самостојно учење и работа во групи
3. Свест за културно-историското наследство на древните цивилизации

Содржини(и поими) Стандарди за оценување

1
0
Настанокот на  Го определува периодот на појава на секоја од древните цивилизации на временска лента.
древните  Ги препознава природните услови и нивната улога врз појавата и развојот на древните цивилизации.
цивилизации  Наведува најважни настани, племиња,народи и личности на древните цивилизации.
Поими  Ги споредува древните цивилизации врз основа на хронолошкиот редослед на појавување, местото и
Речните природните услови за нивно појавување
цивилизации:  Ја определува местоположбата на секоја од древните цивилизации на историска карта и ги идентификува
Месопотамија, денешните држави кои се простираат на тие простори.
Египет, Индија, Илир
Кина
Средоземноморс
ки цивилизации:
Фојникија,
Критско –
микенската
култура, античка

1
1
Животот на Ги опишува главните занимања на населението на древните цивилизации и промените кои настанале со
луѓето во нивната појава
древните Го споредува секојдневниот живот на различните општествени групи на древните цивилизации
цивилизации Дава примери за начинот на живот на луѓето на речните цивилизации Месопотамија, Египет, Кина и Индија
Го опишува начинот на живот на морепловците и трговците кај Фојникијците и Хелените
Прави разлика на начинот на воспитување на децата во грчките градови-држави Атина и Спарта
Поими Го споредува начинот на живот кај народите во Римската држава во различните периоди на живеењеДава
примери во однос на начинот на живеење кај Маите, Ацтеките и Инките во централна и јужна Америка
(земјоделие,
сточарство, Животот на луѓето во древните цивилизации ( Ирена )
риболов, Наставникот ги дели учениците во групи. Секоја група добива задача да истражува на интернет, енциклопедија,
занаетчиство, или соодветна историска литература. Учениците истражуваат за земјоделие, сточарство, трговија и занаетчиство
градежништво, како дел од секојдневието на луѓето на древните цивилизации. Од сознанијата на хамер секоја група ги издвојува
бродоградежниш најважните елементи од секојдневието на луѓето. Прават споредба со денешните занимања и професии на
тво, морепловци )соверемениот човек.

Учениците истражуваат за системите за наводнување, одводнување, како секојдневна активност на луѓето на

Ирена древните цивилизации. Учениците учат за важноста на водата, реките, системите за наводнување,
одводнување,браните, насипите во создавањето на првите држави. Учениците ја објаснуваат изреката,, Египет дар
на Нил,,. Презентираат и извлекуваат заклучоци. Прават споредба со денешното искористување на водата и
постоењето на системите за наводнување и важноста во развојот на земјоделието.
Учениците преку активноста..Дополни ја реченицата учат за главните занимања и достигнувања на народите на
древните цивилизации. Овие реченици ги смислува наставникот или самите ученици кои ги поставуваат во своите
групи а ги одговараат учениците од другите групи.
- Наводнувањето на земјоделските површини довело до....
- Занаетчиските производи овозможиле....
- Египет бил житница на ....
Учениците преку ,, Пирамида на поделбата на населението ,, ги идентификуват различните општествени групи и
го опишуваат секојдневниот живот на различните општествени слоеви. Прават поделба на слободно и
неслободно население, Аристократи и свештенство.
Учениците, преку аудио-визуелни материјали ги истражуваат и ги бараат причините за појавата на морепловството
и значењето на морепловството во развојот на трговијата и појавата на колонизацијата ги наведуваат и ги
лоцираат на карта колониите на Фојникија и Хеленските полиси. Преку оваа активност, учениците учат за животот
на морепловсците во минатото и денес. Утврдуваат сличности и разлики и за развојот на морепловството

1
2
 Морепловството ( од силата на мускулите до атомска енергија).
Учениците преку историски текстови од историриските читанки го анализираат и истражуваат начинот на
воспитување на децата во Спарта и Атина. Резултатите ги запичуваат во Венов дијаграм. Презентираат и
изведуваат заклучоци за видови и начин на воспитување во Спарта и Атина бараат сличности и разлики.
Опишуваат како ја разбираат изреката ,, Со штитот или на него,, кажана од мајка спартанка.

Учениците поделени во групи истражуваат како се одвивал животот на луѓето во Рим во различни периоди
од неговиот развој. Утврдуваат и запишуваат поважни настани од времето кога настанал Рим па се до Рим
како светска империја.

Настанок на Рим Рим како република Рим Империја

Учениците самостојно ја толкуваат изреката,, Раздели па владеј,, се развива дебата на која учениците го
искажуваат своето мислење за начинот на владеење на Римската империја. Ги бараат причините за
таквиот начин на управување и владеење со териториите и народите кои ги освоиле и покориле.
Учениците добиваат задача да смислат друга изрека кога би биле во можност да бидат владетели на
Начин владеење Римската империја.
во древните
цивилизации Учениците прават Т-листа на која ги запишуваат разликите помеѓу покорените народи и римските граѓани.
Поими Нивните права и обврски. Потоа ги презентираат своите сознанија.
(владеење, Римски граѓани (права и обврски) Покорени народи (права и обврски)
владетели,
организација и
хиерархија во
државата, закони, Учениците самостојно ја толкуваат изреката,, Ри ма освои Хелада а Хелада го освои Рим,, се развива
Хамурабиев дебата на која учениците го искажуваат своето мислење и наведуваат аргументи кои ја поткрепуваат оваа
законик) изрека.

Хари и Борче

10
 Древни религии Набројува божества и верски објекти кај народите во древните цивилизации
верувања • Објаснува што е култ, а што религија
Поими • Прави разлика меѓу божествата во Кина и Индија со божествата кај народите во Месопотамија
• Прави споредба меѓу заедничките и посебните верувања во Хелада и Рим
(религии,  Ја опишува потребата од постоење на верувања и очекувања кај народите на древните цивилизации
верувања,  Прави споредба помеѓу денешните и верувањата на народите на древните цивилизации
божества, Борче и Хари
храмови, мит,
митолигија,
ритуали и
култови,
политеизами и
монотеизам)

Хари и Борче
Културата во  Го објаснува развојот и користењето на различните видови на писма
древните  Разликува материјали за пишување и период на нивно користење
цивилизации  Ги набројува најважните литературни дела на древните цивилизации
Поими:  Објаснува што е мит и ги набројува најпознатите митови
Пиктографско писмо,
 Го објаснува значењето на културните центри на древните цивилизации во минатото и денес
Фојникиски,
 Ги наведува позначајните уметнички дела и архитектонски достигнувања
Хиероглифи, Грчко
писмо, Латинско
писмо, пергамент, Исамедин
папирус, глина,
хартија, еп, пантеон,
мозаик, театри,
амфитеатар, форум,
Вавилонска кула,
пирамиди, мумија,
фараон, зигурат,
сфинга, каменот од
Розета, веди, мит,
културни центри,
литературни дела...

 Исамедин
10
Почетоци на  Наведува научно-технолошки достигнувањата на древните цивилизации
науката и  Ја опишува употребата и значењето на научните достигнувања во животот на луѓето
развојот на  Го објаснува поимот и појавата на философијата
филозофската  Да ја идентификува важноста на философската мисла врз развојот на идејата за демократија
мисла - Петар  Дава примери на научни достигнувања на древните цивилизации кои ги користиме во секојдневниот
живот
науката во Петар
Кина,Индија, Примери за активности: Почетоци на науката и развојот на филозофската мисла - Петар
Египет,
Месопотамија,
античка Грција, Учениците поделени во групи,(или учениците добиваат табела со барани податоци ) истражуваат за
Рим / филозофски првите почетоци на науката кај древните цивилизации. Првата група работи и стражува за појавата на
учења и школи во математиката и астрономија , и позначајните математичари и математички школи. Втората група
Кина, Индија, истражува за појавата и развојот на медицината. (мумификација во Египет, Хипократ татко на
Грција, Рим) медицината, заклетвата ). Третата група работи на тема за архитектура и градежништво. Четврта група
истражува за развојот на географијата и историјата, познати географи и историчари -Херодот како татко
на историјата. Учениците ги презентираат податоците до кои дошле преку користење на power point
програмата. Осознаваат кои науки припаѓаат на природната и општествената група науки и примената на
откритијата денес.

Учениците, поделени во групи осознаваат за пресметување на времето и создавање на првите

календари ( Сумер, Египет, Маи )на древните цивилизации. Учениците изработуваат календар во кој ги
внесуваат поважните настани на учениците (родендени, настани во училиштето, настани во локалната
заедница). Со оваа активност учат за поврзаноста на календарот со астрономијата и природните појави.

Наставникот и Директорот подготвуваат посета на Планетариум во МКЦ. Учениците внимателно длушаат

и набљудуваат се она што ќе им биде презентирано во планетариумот а по враќањето во училиштето
прават дневник на впечатоци и изработуваат модели на планетите и ги поврзуваат со римските божества
како дел од римската митологија.

Учениците истражуваат за појавата на играта Шах во древна Индија. Го изучуваат историјатот и

легендата за настанокот на играта. По можност се организира демонстрација на играта од страна на
наставниците или по предходен договор во училиштето го посетува шахист претставник од Шаховската
федерација.

Наставникот ги дели учениците во групи им дава текст во кој се опишани анегдоти, мудри мисли на
позначајни философи од нивниот живот. Учениците на часот објаснуваат што се случило во приказната,
10
 кој ја напишал и што сакал да каже философот.Да извлечат поука која ќе им користи во животот и ќе им

биде нивно мото.

Биде нивно мото. Изработуваат плакат на кој ги запишуваат мудрите мисли.

Учениците учат преку активност- Игра на клучни зборови. Учениците на текстови од наставникот поделени во парови или според
местото на седење откриваат 5 клучните зборови. Разговараат и се договараат кои клучни зборови ќе ги запишат на предходно
подготвено пано и објаснуваат зошто баш тие зборови се клучни и зошто ја даваат смислата на текстот со историска или философска
мисла.

Активност: Мудри мисли за демократско владеење. Учениците пронаоѓаат мудри мисли или совети и ги поврзуваат со терминот
демократија. На овој начин прават збирка или речник на паметни мисли за добро владеење.

Учениците поделени во групи ги наведуваат познатите философи и философски школи. Ги лоцираат школите на историска карта или
историски атлас ( алт. нема карта). Ги пронаоѓаат главните карактеристики на овие школи, кој бил предметот на нивното инетрес.

Училиште и карактеристика на училиштето Познат претставник на училиштето- Држава, место, град

философ

10
Примери за активности (Културата во древните цивилизации- Исамедин) Прелог активности (Хари, Боро)

 Наставникот преку презентација ги запознава учениците со различни видови писма кои постоеле во минатото и со писма
кои постојат и се користат денес.Наставникот подготвува работен лист на кој се испишани различни видови писма а
учениците по предходни сознанија за истите треба да одредат на која древна цивилизација припаѓа одредено писмо и
писма кои се користат денес. (хиероглифско, клинесто, фонетско, латинично, кирилско, писмо со брајова азбука)
 Учениците заедно со наставникот, во предходен договор со Директорот и НУБ, го посетуваат одделението за заштита на
архивска граѓа, каде можат да научат како се прави хаертија од различен вид на материјал, како се заштитува граѓата,
начинот на чување и користење на литературните дела од историско и културолошко значење.
 Учениците поделени во групи, добиваат различни видови на материјали и средства за пишување( глина, кожа, хартија,
папирус, ткаенина, камен, стакло, фломастер, дрво, молив, пенкало, длето, перодржка, идр.) Ги запишуваат своите имиња,
името на училиштето или други податоци но притоа го користат хиерогливското писмо, латинично писмо) Целта на оваа
активност е учениците да почувствуаат како е да се пишува на друг материјал освен на хартија на која се навикнати. И
одговараат на прашањата како е да се пишува на друго писмо и на поинаков материјал за пишување.
 Наставникот подготвува текстови кои ги презентира со кратка информација за најпознатите литературни дела од древната
цивилизација кои претставуваат светско културно наследство. (Епот за Гилгамеш, Рамајана, Махабхарата, Илијада и Одисеја
и други). Учениците слушаат и заклучуваат за катрактеристиката (содржината) на овие дела. Дискутираат и ги искажуваат
своите впечатоци од истите.
 Учениците, истражуваат како биле дешифрирани египетските хиероглифи и каква улога одиграло пронаоѓањето на
Каменот од Розета. Потоа учениците своите сознанија ги запишуваат на хамер хартија, пронаоѓаат фотографии, и прават
плакат, кој подоцна го изложуваат на видно место во училишниот хол, училница или историско катче доколку училиштето
располага со таков простор.
 Преку ,, Бура на идеи,, на тема мит и митологија, учениците ги искажуваат своите предзнаења за тоа што е мит, дали
слушнале за некој мит, и што претставува митот. Потоа учениците заедно со наставникот ги проучуваат митовите за ,, Егеј,,
Херкулес, за Тезеј, за Изида и Озирис, митовите за Тантал и Сизиф и други...Учениците ја согледуваат важноста и
карактеристиките на митот како историски извор (усни историски извори) и прават споредба со народните приказни и
легенди.
 Наставникот на историска карта ги лоцира најпознатите културни центри на древните цивилизации и преку видео запис го
10
објаснува нивното значење, нивните обележја по кои се препознатливи во минатото и денес. Такви културни центри се ,,
Пергам,, ,,Петра,, ,,Антиохија,, ,,Александрија,, ,,Луксор,, ,,Рим,, ,,Атина,,. Учениците, истражуваат на интернет за овие и
други културни центри а потоа прават споредба со денешните културни центри и ги пронаоѓааат сличностите и разликите.
Учениците изработуваат табела за полесно снаоѓање при нивните истражувања
- Алтернатива Ја користат техниката ЗСУ

Знам Сакам да знам Учам

- - -

10
Културен центар Местоположба Знаењето во минатото Значењето денес

 Учениците добиваат фотографии од позначајни уметнички дела и архитектонски достигнувања. Учениците дискутираат, се
договараат а потоа на ѕидот на училницата на предходно подготвени хамери со името на древната цивилизација,
учениците препознаваат и лоцираат на која древна цивилизација припаѓа нивните фотографии и ги лепат. Во натамошниот
тек на часот, учениците објаснуваат кој од овие научни достигнувања им оставил најголем впечаток и зошто.( Колосот од
Родос, Висечките градини, Пирамидите во Египет, Скалестите пирамиди кај Ацтеките, Акропол, Колосеумот во Рим и
други).
 Преку активноста мозаик (сложувалка) на дела од ,, 7 светски чуда ,, наставникот предходно определува фотографии ги
сечи на помали делови, формира групи од учениците. Секоја група добива исечкана фотографија а целта е учениците во
групата е да ги препознааат деловите и да го формираат мозаикот или сложувалката. Потоа учениците истражуваат каде е
создадено делото кое го составувале, од каков материјал бил направен и зошто служел објектот, собираат и други податоци
за истиот. Учениците прават презентација на трудот и го изложуваат во училницата. Учениците изработуваат интерактивно
пано, кое постојано се дополнува со податоци и им преставува потсетник во учењето за културата во древните цивилизации.

11
 Учениците поделени во групи работат на иготвениот работен лист-2 со задача да ги истражуваат за 1 Градови, реки, мориња,
племиња, народи, 2. Најважни настани, 3. Истакнати личности, ввладатели на одредените цивилизации. Се упатуваат да
пребаруваат на интернет страници (Wikipedia или слично) При презентација учениците водат дискусија при што се оценуваат
трудовите на групите во насока на изразување ставови и заклучоси во однос идентификување на основните географски и политички
карактеристиките на древните цивилизации.
Раб. Лист 3.
Древна цивилизација Градови, реки, Најважни настани Истакнати
мориња, племиња, личности/владатели
народи
1.гр. Месопотамија и Египет

2.гр. Кина и Индија

3.гр.Феникија и крито-микенската култура

4.гр. Рим , цивилизација на маји инки .

ацтеки

 Користејќи ги резултатите од првата активност, учениците поделени во исти групи со одредените цивилизации кои ги споредуваат
своите со дугите кои се наведени во пополнеттата временска лента врз основа на кронолошкиот редослед изработуваат табела каде
са наведува временската дистанца помеѓу нив и во споредба со актуелниот период. Преку дискусија учениците се потикнуваат да
изградат ставови во однос на хронолошката дистанца на појавата на цивилизациите.
 Преку изготвен работен лист 3 на нема карта учениците во групи истражуваат за местоположбата на одредените цивилизации кои ги
добивале преку слободен избор или со ждребка. Добиените презентацијата на секоја група иницира дискусија за погодностите и
местоположбата во насока на идентификување на сегашната состојба односно идентификување на денешните држави или градови и
историските споменици кои утврдуваат постоењето на древните цивилизации. Дискусијата може да се води и во насока на
изразување на интерес за посета на одредена држава , град или споменик.
Работен лист 4. Нема карта
Древна цивилизација Денешни држави Градови , историјски споменици

Месопотамија и Египет

Кина и Индија

Феникија и крито-микенската
култура
Рим , цивилизација на маји инки
ацтеки
 Учениците поделени во неколку групи добиваат задолженија на интернет да истражат за земјоделието, занаетчиството,
градежништвото кај народите во Месопотамија и Египет. Потоа прават Венов дијаграм каде ќе ги внесат сличностите и
разликите поединечно во секоја од стопанските дејности.
 Наставникот објаснува и ги покажува на историска карта местата каде се развивале одделни дејности во поголем дел од
државите на старите цивилизации и потоа учениците дебатираат за разликите во развојот на стопанските дејности кај народите
за кои објаснил наставникот. Учениците заедно со наставникот прават заедничка презентација за сите стопански дејности кај
старите народи.
 Учениците поделени во две групи истражуваат кое било населението на Крит и на Микена и со што се занимавале.
 Наставникот прави хронолошка таблица за периодизацијата на критско-микенската култура и потоа им зборува на учениците за
влијанието на критско-микенската цивилизација на Балканските земји, спомнувајќи ги и златните маски кои се најдени во
Требениште.
 Учениците поделени на две групи добиваат подготвени пишани материјали од наставникот за начинот на живот на луѓето во
Кина и во Индија. Потоа на карта покажуваат каде се наоѓале и каде денес се наоѓаат двете држави.
 Наставникот преку визуелна презентација им објаснува како била изработена хартијата и им го презентира на карта на
учениците, но и им дава основни информации за Патот на свилата. Учениците потоа дебатираат како влијаел Патот на свилата
за поврзувањето и развојот на трговските и другите врски меѓу далечниот исток и земјите на Медитеранот.
 Учениците поделени во неколку групи подготвуваат презентација за морепловството и трговските колонии на Феникијците и
старите Грци и ги лоцира познатите трговски колонии на пример Картагина, колонии на Сардинија и Корзика итн.
 Наставникот им објаснува на карта каде се имало грчки колонии на Јадранското, Јонското, Црното и Средоземното Море.
Потоа разговараат кои се од феникиските и грчките колонии постојат како градови и денес. Наставникот им објаснува на
учениците зошто морале да прават колонии.
 Учениците поделени во две групи истражуваат кои биле општествените групи на население во Спарта, кои во Атина. По
презентираат така што играат улоги и дебатираат каде е поубав начинот на живот на населението во Атина или во Спарта.
 Наставникот им објаснува на учениците што значи спартанско воспитание.
 Учениците поделени во неколку групи добиваат задача да направат хронолошка поделба и да ги направат на хамери
презентација се што е значајно за начинот на живот на населението кај Римјаните, како се живеело во пред римската
република, во времето на републиката и како во времето на воведувањето на царството.
 Наставникот им објаснува на учениците за појавата на колонатот и разликата меѓу робовите, колоните и селаните.
 Учениците бараат на интернет информации за Маите, Ацтеките и Инките и за тоа со што се занимавале.
 Наставникот и учениците изработуваат изложба за начинот на живот кај Маите, Ацтеките и Инките.

 Учениците поделени во групи, добиваат текст подготвен од наставникот во кој се опишува, начинот на владеење во земјите
на древните цивилизации ( Кина, Индија, Месопотамија, Египет, Маи, Инки и Ацтеки, Хелада и Рим). Учениците разликуваат
и споредуваат каков бил начинот на владеење во овие древни цивилизации и потоа презентираат и извлекуваат заклучоци,
поставуваат прашања и бараат одговори.
 Наставникот подготвува асоцијации кои можат да бидат изложени на хамер или запишани на табла. Учениците ги откриваат
поимите и утврдуваат за која држава од древните цивилизации станува збор. Преку активноста учат да изработуваат
асоцијации на одделени теми од историјата и по изработувањето ги разменуваат и ги решаваат. Со ова на забавен начин,
учениците усвојуваат нови знаења или усвоените ги повторуваат.

 Наставникот посочува интернет страница за виртуелна тура кои се однесуваат на древните градови, храмови, пирамиди.
Учениците внимателно набљудуваат а потоа опишуваат што виделе, споредуваат, даваат свое размислување и извлекуваат
соодветни заклучоци.
пирамидите во Гиза (https://www.mentalfloss.com/article/645564/take-virtual- tour-pyramids-giza ), Мачу Пикчу
(https://www.youvisit.com/tour/machupicchu ), Чичен Ица (https://www.airpano.com/360photo/chichen-itza-mexico/ ), Акропол
(https://www.acropolisvirtualtour.gr/) и Римскиот колосеум (https://historyview.org/library/roman-colosseum/ ).
 Наставникот преку визуелна презентација го опишува, верувањето на луѓето во древните цивилизации, нивните
карактеристики, потребата од верувања, обредите и очекувањата од религијата. Отвара дискусија со учениците на тема ,,
Верувања и религија некогаш и денес,,. Учениците поделени во групи, дебатираат на темата, го искажуваат своето но и
мислењето на групата, ги сублимираат податоците и извлекуваат заклучоци.
 Учениците поделени во групи, ги набројуваат божествата и верските објекти кај народите во древните цивилизации. Ги
запишуваат сознанијата на предходно од наставникот подготвена географска карта односно определуваат на која древна
цивилизација припаѓаат божеставата и нивните верски објекти. Учениците дебатираат и поставуваат прашања. Учениците се
оспособуваат да селектираат податоци да се ориентираат на географска карта, да дебатираат и извлекуваат заклучоци.
 На предходно подготвени текстови од наставникот во кои текстови се опишува и се наведуваат карактеристиките на
различни религии и култови, учениците преку користење на техниката Т –табела запишуваат податоци катрактеристични за
култови и религија.. По направената Т табела, учениците дебатираат, раскажуваат, опишуваат и извлекуваат заклучок за тоа
што е култ а што религија. Учениците се оспособуваат да прават разлики, да опишуваат и да презентираат.
 Учениците поделени во групи по предходно стекнати сознанија прават претстава на одреден култ кај народите од древните
цивилизации. Утврдуваат што било заедничкото а што посебното во култовите. Учениците ги продлабочуваат своите знаења
од областа на верувањата кај народите од древните цивилизации. Соработуваат меѓу себе, се договараат и помагаат.
 Преку активност изработка на крстозбор подготвен од наставникот, со поважните богови и божества од народите на
древните цивилизации, учениците учат за древните народи и нивните верувања. Презентираат, и учат да прават крстозбори
за други историски податоци.
Тема:АНТИЧКИТЕ КРАЛСТВА НА БАЛКАНОТ
Вкупно часови: часа
Резултатиод учење
Ученикот/ученичкатаќебидеспособен/способна да:
1. Објаснува за настанокот на илирските кралства и меѓусобното влијание и соработка со соседните народи Илир
2. Објаснува за тоа како, каде и кога се појавиле, развивале и до кога постоеле античките македонски кралства. Ирена
3. Објаснува кога,каде, зашто и како настанало: писмото, уметноста и архитектурата во древните цивилизации;Исамедин

Ученикот/ученичкатаќеразвива:
1. Вештини и ставови за почитување на раличноста на културата и религијата на илирите во споредба со соседските народи
ИЛИР
2. Вештини и ставови за влијанието на освојувањата на Александар и мешањето на културите на Средоземјето со оние на
далечниот исток. Ирена

3. Вештини за истражување, критичко размислување и креативна интерпретација за римските освојувања и нејзиното

културно влијание во балканскиот полуостров; Исамедин
Содржини(и поими)
Антички археолошки
наоѓалишта/локалитети на
Балканот
( Аполонија, Бутринт, Скупи,
Стоби, Сеутополис, Хераклеа,
Требениште, Наисус,
материјални остатоци,
местоположба, време,
археологија, археолози)
Борче и Хари
Борче и Хари
Илирските кралства
Илирски племиња, потекло и
простирање, Првата илирска држава,
Кралството на Енкелејци, Тауланти,
Ардиејци, Дарданци, римско-
илирските војни, илирската култура и
религија
Илир
Стандарди за оценување
 Ја објаснува важноста на археолошките наоѓалишта и локалитети за античкото минато
на Балканските народи врз основа на материјалните остатоци
 Ги идентификува на историска/географска карта најпознатите антички градови и
археолошки наоѓалишта на Балканот
 Споредува антички археолошки наоѓалишта на Балканот врз основа на материјални
остатоци
 Ја опишува важноста на античките градови како воено-административни и културни
центри на Балканот
 Идентификува промени во античките градови на Балканот по римското освојување
 Ја препознава потребата од зачувување и грижа за античкото наследство на идните
генерации
 Ги набројува најважните илирски племиња, потеклото и простирањето во Балканскиот
Полуостров
 Ги наведува просторот и времето на создавање на илирските кралства
 Ги идентификува политичките и економските посебности на различните илирски кралства
 Ги набројува најпознати илирски владетели, Агрон, Теута, Гентиј
 Го објаснува начинот на владеење на илирските владетели
 Ги објаснува причините и текот на Римско-илирските војни
 Го опишува начинот на животот и културата кај Илирите
 Ги опишува верувањата кај Илирите
Илир
 Македонските кралства/Античка
Македонија
Поими: Аргеади, Ајга, Пела, Пердика I,
македонска фаланга, Филип II, Демостен,
Хајронеја, Александар III Македонски,
Дареј III, Граник, Ис, Гавгамела,
Аристотел, македонски олимписки игри,
Вергина
Ирена
Ирена
 Го определува просторот и времето на појавувањето на македонските
кралства/Античка Македонија
 Идентификува кои биле престолнините и племињата кои ја населувале Античка
Македониja
 Ги набројува познатите македонски кралеви Пердика I, Филип II и Александар III
 Го објаснува начинот на владеење на македонските кралеви
 Го објаснува периодот и наследството од владеењето на Александар III Македонски
 Ги опишува римско-македонските војни и последиците
 Го опишува начинот на живот и културата кај Античките Македонци
 Ги опишува верувањата кај Античките Македонци
Тракиски кралства
( Тракија, Филипопол, Сердика,
Одриско кралство,Одриси
Серди,Беси,Пелазги,
Хермес, Спартак, Севт III,
Хари и Борче
 Ги набројува најважните тракиски племиња, потеклото и простирањето во Балканскиот
Полуостров
 Ги наведува просторот и времето на создавање на тракиски кралства
 Ги идентификува политичките и економските посебности на различните тракиски
кралства
 Ги набројува најпознати тракиски владетели
 Го објаснува начинот на владеење на тракиски владетели Терес I, Севт III
 Ги објаснува причините за потпаѓање на Тракијците под римска власт
 Го опишува начинот на животот и културата кај Тракијците
 Ги опишува верувањата кај Тракијците
Хари и Борче
Римското присуство на Балканот
Поими
Романизација, римски патишта, Via
Egnatia, Pax Romana, провинции
Исамедин
 Го објаснува начинот на римското владеење на Балканот и создавањето на
провинциите
 Го опишува процесот на романизација
 Наведува причини за појава на отпор на Балканот кон воспоставената
римската власт
 Да објаснува што значи фразата “сите патишта водат кон Рим“ и неговото
поврзување со денешницата
 Го објаснува поимот Pax Romana и неговото значење на Балканот во антиката
 Го објаснува начинот на живот и промените за време на римското владеење
на Балканот
 Го објаснува ширењето на христијанството на Балканот
Исамедин
Активности (Илирски кралства)

 Учениците се делат во групи и секоја група истражува пр. 1. група ги наведува најважните илирски племиња; 2 група истражува за
потеклото на илирите; 3 група за простирање на најважните илирски племиња во Балканскиот Полуостров. Групите ги презентираат
резултатите и дискутираат за нив при што се потикнуваат да ги изразат своите ставови за општата слика на добиените резултати.
 Учениците поделени во групи истражуваат за содавањето и местоположбата ( наративно или со цртежи на карта) на илирските
кралства на интернет ( Википедија) преку клучните поими т.е за Кралството на енкелејците, таулантите, ардиејците, дарданците . На
крај групите ги презентираат своите продукти ( кронолошка табела и цртежи на карти и симболи и обележја) и се дискутира и оценува
секоја презентација во насока добивање одредени ставови и заклучоци
 Се упатуват учениците во одредени групи (4) да истражуваат на различни извори (текст или интернет страница) за политичкото
уредување и економскиот разво на секое илирско кралство посебно. Иготвуваат табела за секое кралство посебно по примерот на
табела 1. Следствено Т.2 Кралството на Таулантите; Т.3 Кралството на Ардиевците и Т.4. Кралството на Дарданците . По презентацијата
преку дебата учениците ги изразуваат своите ставови врз основа на споредување на нивните „ кралства“ во одредените особености со
можност да се рангираат по однос на достигањата и успешноста во различните области.
Табела.1

1. Кралското на енкелејците
Владател/и градови Политичко Општествено Природни услови/ економски развој
Државни обележја и уредување уредување
симболи

 Наставничката изготвува работен лист 2. со 4 табели и ги упатува учениците да работат по групи преку истржување на одреден текст
или интернет страници преку клучните поими Римско-илирските војни да ги наведат војните ( причините, времетраењето и
последиците) кои се одвивале помеѓу илирските кралства, македонското кралство и римското царство. Презентација на трудовите и
отворена дискусија со сите ученици во насока на донесување на ставови и заклучоци за сите војни.
Работен лист 2.
Табела 1.

Првата илирско-римска војна

Кога каде и како се Кои биле причините на Кога и као заврши Истакнати личности, градови локалитети
одвиваше војната војната војната / последиците повзрани со војната, видови оружје
од војната

Упаство за наставниците. По истиот пример ( табела 1. ) се иготвуваат и другите табели; Табела 2. Втората илирско-римска војна;
Табела 3. Третата илирско-римската војна; Табела 4. Дарданско- римската војна

 Учениците се делат во 4 групи. 1. гр. истражува(во одредени ресурси, интернет страница или историски текст) и ги разликува
културните карактеристики на илирите; притоа одредени парови имаат задача за истражување на главните културни достигања
на илирите, 2.гр. истражуваат за религијата и верувањата на илирите; 3.гр.истражува за сличностите и разликите на културата и
религијата на илирите другите балкански народи користејќи ги сознанијата од претходната изучена тема ( античките грците ,
античките македонците, тракијците); 4. гр. Истражуваат и ги наведуваа културните и религијските споменици на илирите.
Групите се упатуваат да изготваат графикони во кои би ги навеле резултатите и заклучоците од истражувачката активност. По
презентацијата се води дискусија во однос на причините за сличностите и разликите со соседните народи.
Табела 1.
Културниот развој на илирите
Јазик и писмо Уметност Архитектура Ставови/ заклучоци
  Наставникот изработува, дигитална содржина на тема археологија, археолошки локалитети, музеолошки збирки (оружје,
грнчарија, монети, градби). Со оваа содржина се објаснува, значењето на материјално-историските извори при проучување на
наставните содржини. Учениците поставуваат прашања, се оспособуваат да разликуваат историски извори, да давааат примери од
секојдневието.
 Наставникот во договор со Директорот на училиштето, изведува еднодневна наставно научна посета на најблискиот археолошки
локалитет до училиштето или посета на историско-археолошки музеј. Учениците прават ,, книга,, на впечатоци од посетата на
локалитетот/музејот, презентираат, раскажуваат, објаснуваат и извлекуваат заклучоци.
 Учениците поделени во групи, на хамер сечат и лепат фотографии и слики пронајдени на интернет со содржини од археолошки
локалитети на Балканот а потоа нивните изработки ги презентираат и објаснуваат донесуваат заеднички заклучоци за истите. Со
оваа активност, учениците учат да работат во група, да соработуваат и создаваат заеднички производ.
 Наставникот и учениците изработуваат историско-археолошко катче, со изработки од учениците од областа археолошката наука.
Со оваа активност, учениците учат да соработуват, да си помагаат, селектираат и креираат. Учат за потребата од зачувување на
археолошките наоди, да ја проценуваат нивната вредност за идните генерации.
 Учениците преку користење на историска литература, умеат да ја лоцираат местоположбата на антички градови на Балканот.
Учениците со оваа активност, учат да се ориентираат во времето и просторот, да се служат со историска и географска карта. Да
истражуваат за условите за живот на Балканот во минатото и сегашноста.
 Учениците поделени од наставникот во групи истражуваат на интернет за тракиските племиња и нивните владетели. Опишуваат и
презентираат. Со оваа активност учениците учат да се служат со ИКТ. Умеат да истражуваат, пребаруваат на интернет
пребарувачите.
 Наставникот подготвува презентација за најпознатите митови застапени кај Тракијците
И култовите кои ги негувале. Учениците дискутираат за митовите, прават споредба со хеленската и римската митологија и ги бараат
сличностите и разликите.Учениците поделени во групи изработуваат фото-албум на тема тракијски култови а потоа ги
презентираат, дебатираат и извлекуваат заклучоци.
 Учениците ги истражуваат, поделени во групи сличностите и разликите помеѓу Тракијците, Античките Македонци, Илирите и
Хелените. Истражувачката активност преку готов производ го презентираат, дебатираат и извлекуваат заклучоци.
Учениците поделени во групи, истражуваат и ги откриваат причините за војните на Тракијците со македонскиот владетел Филип II како и
последиците од римските освојувања на Балканот и создавањето на провинциите и последиците од истата. Учениците презентираат
коментираат и извлекуваат заклучоци. Со оваа активност, учениците учат да селектираат податоци, да објаснуваат, коментираат и
дебатираат.
 Учениците поделени во групи прават хронолошка таблица на која ги евидентираат сите познати кралеви на
Античка Македонија.
 Наставникот прави презентација на познатите факти за развојот на македонската држава и за кралската
династија Аргеади и за двете престолнини.
 Учениците поделени во групи прават презентација на реформите кои ги направил Филип II и за
зацврстувањето на државата, за неговите релации со грчките градови држави.
 Наставникот им чита на учениците дел од Демостеновите Филипики и потоа дебатираат зошто тој бил
противник на Филип и на Александар.
 Учениците поделени во две групи прават изложба за периодот кога Александар Македонски бил дете и ученик
на Аристотел, а другата група за неговите освојувања. На презентацијата има и карта каде се гледа до каде
стигнал Александар.
 Наставникот прави презентација кои се битките што ги добил Александар, кои народите ги освоил и како се
однесувал со нив. Наставникот со учениците прави квиз на знаења што се научиле за времето на Александар.
 Учениците поделени во групи прават презентација за наследниците на Александар, каде и колку владееле
Селевкидите, Птоломеидите и Антигонидите.
 Наставникот и учениците прават археолошка карта на сите познати места на античките македонски кралства
 Учениците поделени во групи прават истражување едните за културата, јазикот, другите за начинот на
живеење, за верувањата, третата група за археолошките наоѓалишта Требениште кај Охрид, Исар-Марвинци и
Вардарски Рид кај Гевгелија, за Хераклеа кај Битола.
 Наставникот им кажува и за други археолошки наоѓалишта на тлото на денешна Македонија поврзани со
Античка Македонија.
 Учениците поделени во две групи истражуваат за градовите кои ги формирал Александар Македонски.
 Наставникот им објаснува на учениците што значи поимот хеленистичка култура и нејзиното влијание во
земјите на Медитеранот, но и пошироко на далечниот исток.
Тема:ГЕОГРАФИЈА НА ДРЕВНИТЕ ЦИВИЛИЗАЦИИ
Вкупно часови: часа
Резултатиод учење
Ученикот/ученичкатаќебидеспособен/способна да:

Ученикот/ученичкатасфаќадека:
1.

Содржини(и поими) Стандардиза оценување


 

 
 

Примериза активности

20
21
22


23
Вкупно часови: часа

Резултатиод учење
Ученикот/ученичкатаќебидеспособен/способна да:

Ученикот/ученичкатасфаќадека:
2.

Содржини(и поими) Стандардиза оценување



24
 

25
 

Примериза активности

26
Тема: ДЕМОКРАТИЈА И ЗАКОНИ
Вкупно часови: часа
Резултатиод учење
Ученикот/ученичкатаќебидеспособен/способна да:
1. Го опише настанокот и функционирањето на атинската демократија и римската република
2. Препознава принципи на добро владеење
3. Ги идентификува основните карактеристики на владеење на правото
4. Ја објаснува поделбата на власта на законодавна, извршна и судска

Ученикот/ученичкатасфаќадека:
1. Способност за искажување на ставови и мислења поткрепени со аргументи за историски настани и појави од времето
на древните цивилизации

Содржини(и поими) Стандардиза оценување

Демократија и демократско  Го објаснува функционирањето на атинската демократија и римската република.
уредување  Ги наведува и споредува основните карактеристики на атинската демократија и римската
(современа наспроти република.
атинска демократија,  Го објаснува функционирањето и ги идентификува современите демократии.
видови демократија,  Ги наведува и објаснува различните видови на современи демократии (директни
демократски избори, право демократии, репрезентативни демократии, либерални демократии).
на глас)  Ги наведува и објаснува главните документи од историјата кои допринеле за развојот на
демократијата (Магна карта, укинување на ропството во 19 век Универзалната
декларација за правата на човекот).
Петар  Прави разлика меѓу атинската демократија и современите демократии.
 Ја објаснува и препознава улогата на граѓаните во демократските општества.


27
Поделба на власта  Ја наведува и објаснува поделбата на власта во демократските земји (законодавна,
(Закон, Устав) извршна и судска).
 Ги набројува иго објаснува функционирањето на современите демократски институции
Петар (Собрание, Претседател, Влада, Локални заедници - општини, судство).
 Го опишува работењето на демократските институции.
 Дава примери на улогата на трите столба на поделбата на власта.

Владеење на правото 1. Објаснува што значат поимите правда и правичност

Поими: правда, правичност, 2. Опишува што значи еднаквост пред законите
дискриминација, 3. Наведува примери за дискриминација и недискриминација
недискриминација, владеење 4. Го идентификува историскиот развој на поимот „Владеење на правото“ во светот
на правото 5. Прави разлика во однос на владеењето на правото во различни периоди на развојот
Ирена на Македонија во рамките на поранешна Југославија и од осамостојувањето до денес

Ирена

еднаквост пред закон,  Ги набројува институциите задолжени за владеење на правото

недискриминација  Разликува владеење на право од ...
 Препознава различни форми на дискриминација
Петар Петар

28
Принципи на добро владеење
(отвореност, одговорност,
транспарентност, интегритет,
пристапност, совесност )
Борче и Хари
 Учениците препознават и разликуваат добро од лошо владеење.
 Наведува принципи на добро владеење
 Идентификува причини кои го оневозможуваат доброто владеење
 Опишува форми и методи кои доведуваат до добро владеење
 Набројува институции кои се должни да овозможат транспарентност и
одговорност, отвореност во управувањето
 Објаснува како се постигнува целта - добро владеење во демократското општество
Борче и Хари
 Објаснува и идентификува примери на добро владеење
 Споредува примери на добро владеење врз основа на ....
 Препознава добро владеење
Петар
29
 

30
Примериза активности

 Наставникот подготвува текстови со примери за добро и лошо владеење.Учениците поделени во групи работат на теми : Добро
владеење и Лошо владеење.Преку изработка на Венов дијаграм, учениците даваат примери, објаснуваат а потоа дебатираат на
зададените теми. Со оваа активност учениците умеат да разликуваат добри и лоши примери на владеење.
 Учениците поделени во групи. Една група го претставува Парламент другата владата, третата Локална власт и четвртата судот.
Задача на учениците е да изработат презентации и да презентираат форми и методи како владеат согласно нивните ингеренции
и како може да се подобри нивното владеење. Учениците извлекуваат заклучоци за демократската поставеност на институциите
во државата.
 Учениците поделени во групи изработуваат ,, Кодекс,, на добро владеење. Истиот го презентираат на Директорот и Наставничкиот
совет притоа разговараат како овој кодекс би овозможил поголема демократичност и отвореност при донесување на одлуки и
решавање на проблеми во одделението и училиштето.
 Наставникот во договор со Директорот на училиштето и институции на државата (Парламент, локална самоуправа, суд,НВО)
организираат посета на некоја од овие институции и притоа учениците разговараат со претставници на институциите и бараат
објаснување за начинот на носење одлуки, вклученоста на граѓаните, НВО, и сите засегнати чинители во носењето на одлуките.
 Учениците истражуваат кои податоци од јавен карактер се наоѓаат објавени на Веб страниците од институциите на законодавната,
локалната и извршната власт. Притоа прават истражување, селектираат податоци и прават извештај за добиените информации.
Истите ги печатат и јавно ги објавуваат во холот на училиштето или училницата.

Ирена
 Учениците во групи со помош на наставникот прават истражување за тоа што е правда,што е правичност.
 Наставникот им ги објаснува дека поимот правда е социјална еднаквост со проценка на индивидуалноста, додека Правичноста
претставува рамнотежа помеѓу природната правда и позитивното право.
 Учениците поделени на групи бараат на интернет информации за тоа што значи еднаквост пред законот и потоа го презентираат
она што го прочитале.
 Наставникот преку конкретни примери им објаснува на учениците за тоа дека сите треба да бидат еднакви пред законот.
 Учениците поделени во две групи, наставникот одбира една област каде може да има дискриминација, и потоа играат улоги на
дискриминари, други на недискриминирани. И објаснуваат зошто сите треба да бидат недискриминирани по ниту еден основ.
 Учениците и наставникот прават презентација на историскиот развој на владеењето на правото во светот и во Македонија во
различни историски периоди.

31
ИНКЛУЗИВНОСТ,РОДОВАРАМНОПРАВНОСТ/СЕНЗИТИВНОСТ,ИНТЕРКУЛТУРНОСТИМЕЃУПРЕДМЕТНАИНТЕГРАЦИЈА

Наставникотобезбедуваинклузивностпрекувклучувањенаситеученицивоситеактивностизавременачасот.Притоа,овозможувасекоеде
тедабидекогнитивноиемоционалноангажиранопрекукористењенасоодветниприоди(индивидуализација,диференцијација,тимскаработа,
соученичкаподдршка).Приработатасоученицитесопопреченостприменуваиндивидуаленобразовенплан(соприлагоденирезултатиодучење
истандардизаоценување)исекогашкогаеможнокористидополнителнаподдршкаоддругилица(личнииобразовниасистенти,образовнимедиј
атори,туториволонтериипрофесионалциодучилиштатасоресурсенцентар).Редовногиследиситеученици,особеноониеодранливитегрупи,за
даможенавременодагиидентификуватешкотиитевоучењето,дагипоттикнува иподдржувавопостигнувањетонарезултатитеодучењето.

Приреализацијанаактивноститенаставникотеднаквогитретираимомчињатаидевојчињата,приштоводигрижаданеимдоделувародово
стереотипниулоги.Приформирањенагрупитезаработанастојувадаобезбедибалансвоодноснаполот.Приизборнадополнителниматеријалив
онаставатакористиилустрацииипримерикоисеродовоиетнички/културносензитивниипоттикнуваатродова
рамноправност,односнопромовираатинтеркултурализам.

Секогашкогаеможнонаставникоткористиинтеграцијанатемите/содржините/
поимитеприпланирањетоиреализацијатананаставата.Интеграцијатаовозможуваученицитедагивклучатперспективитенадругитенаставнип
редметивоонаштогоизучуваатвоовојнаставенпредмет ида гиповрзатзнаењатаод различнитеобластиво еднацелина.

32
ОЦЕНУВАЊЕНАПОСТИГАЊАТАНАУЧЕНИЦИТЕ
За даовозможи ученицитедагипостигнат
очекуванитестандардизаоценување,наставникотконтинуираногиследиактивноститенаученицитеинивнотоучествозавременапоучувањето
иучењетоиприбираинформациизанапредокотипостигањатанаучениците.Уснатаповратнаинформацијаседаваконтинуираноивонеасеукажу
вананивотонауспешноствореализацијатанаактивноста/
задачатаиседаваатнасокизаподобрување(формативнооценување).Оваакомпонентаесоставенделнапланирањетонанаставникотзанастават
аиучењето. Затаа целнаставникотгиследииоценува:
▪ усните одговоринапрашањапоставени од наставникот илиодсоучениците,
▪ придонесотвогрупните активности,
▪ учествотовоистражувањата,
▪ изработкатанапроектите,
▪ одговорите наквизови коисе дел од поучувањето,
▪ придонесотво изведувањеназаклучоците,
▪ работнителистови,
▪ домашните задачи,
▪ практичните изведбиповрзанисостандардитезаоценување.

Позавршувањенаучењетонасекојатемаученицитедобиваатсумативнаоценкавовиднаописнапостигнатитестандардизаоценување.Врз
основананапредувањетоконстатиранопрекутехникитеиметодитевоформативнотооценувањесеизведувасумативнатаоценкакојагиопишува
постигањата на ученикот.Накрајотодучебнатагодинаученикотдобивабројчанасумативна оценка.

33
Почетокна 2022/2023година
имплементацијананаставнатап
рограма
Институција/ Бирозаразвојнаобразованието
носител на програмата
Согласно член30, став 3 Решениебр.
одЗаконотзаосновно година
образование(„Службенвесникна
РепубликаСевернаМакедонија“бр.
161/19и 229/20)министеротза
образованиеи
наукајадонесенаставнатапрограмапо
Историја и општество за
Vодделение.

34