DOCUMENTOS UNIDADE DIDÁCTICA 3

A cuadrícula apareceu nos trazados hipodámicos como resultado do racionalismo grego; que logo a
utilizaron os romanos por razóns militares e por necesidade da colonización, como o fixeron
despois os españois en América. No s. XIX vólvese a empregar, pero por outras causas:
exclusivamente por motivos de economía utilitaria, de especulación de terreos… o trazado
esténdese árido e igual, sen centros dominantes e e sen espazos baleiros. Só domina a ansia rapaz
de aproveitar todo o terreo ó máximo. As rúas son todas iguais, para desta maneira cotizarse igual…
Se todas as rúas non eran de tráfico e aproximadamente da mesma xerarquía, os valores do terreo se
verían perigosamente afectados. Para unha época que apresuradamente parcelaba, vendía e
construía barrios enteiros, nada podía ser máis simple que o trazado da cuadrícula

Coas factorías e todos os establecementos anexos destacan na cidade industrial ós chamados barrios
obreiros, construídos pola necesidade de albergar á man de obra da industria. Ao principio, os
barrios obreiros, que os anglosaxóns chaman slums, desenvólvense en condicións verdadeiramente
ínfimas para a vida humana… en todos os países tiñan de común unha fría e atroz irregularidade e
unha grande densidade en canto ó aproveitamento do terreo. Co criterio do máis seco utilitarismo,
sacábase o maior proveito do chan, prescindindo de espazos libres e patios. Os primeiros slums
foron construídas con poucas luces á rúa e un infecto patio traseiro. A maioría dos habitantes
carecían de luz e ventilación… Non era estraño que os índices de mortalidade creceran
terriblemente. En Nova York o índice de mortalidade infantil, en 1810, era de 120 a 145 por cada
1.000 nacementos; en 1.850 chegou a 180; en 1860 a 220, e en 1870 a 260.

Pódese establecer a seguinte clasificación das vivendas dos traballadores británicos durante a 1ª
Revolución Industrial: as casas de hóspedes, os sotos, os antigos edificios que estaban divididos en
apartamentos e as casas entestadas pola parte traseira. Nas casas de hóspedes amoreábanse os
traballadores máis pobres e as súas familias, nomeadamente os emigrantes irlandeses. A poboación
que residía nos sotos formaba un grupo moi numeroso como o demostra o feito de que na cidade de
Liverpool a finais do século XVIII dun total de 53.583 habitantes, 6.780 vivían en sotos.

New Lanark. De los 2.000 trabajadores, 500 eran niños, reclutados generalmente de orfanatos
(workhouses) de Edimburgo y Glasgow, porque los trabajadores eran reacios a permitir que sus
hijos trabajasen en las fábricas. Los niños eran adecuados para ese trabajo, no solo por su bajo
coste, sino porque su pequeño tamaño les permitía introducirse en los entresijos de las máquinas
para recoger el algodón que iba cayendo o revisar posibles averías. Todo esto se hacía
continuamente, mientras las máquinas estaban funcionando. La mayoría de los obreros procedían de
remotas aldeas en las Highlands de Escocia, y ni siquiera habían visto nunca un edificio de varias
plantas, como el que albergaba el impresionante ingenio que con una gran rueda movida por el agua
en el sótano, distribuía a las diferentes plantas la energía para que funcionasen los telares.

Un visitante de New Lanark escribía en 1796: "Es una verdad que debería grabarse en letras de oro,
para honrar eternamente al fundador de New Lanark, que de los casi tres mil niños que han
trabajado en estas fábricas en doce años, solo catorce han muerto y ninguno ha sufrido condena
criminal" (Owen, Robert Dale, 1967, pp. 27-35). Esta mención a las muertes por accidentes o
malnutrición y a los castigos serios no deben tomarse a broma. Los niños trabajaban en las fábricas
hasta el agotamiento, y les resultaba difícil mantener la velocidad que se les exigía en el trabajo.
Los castigos físicos, a veces brutales, eran frecuentes, por llegar tarde, por hablar con otros niños,
por algún error real o aparente. Si se escapaban de la fábrica podían ser enviados a prisión, y si se
temía que se fugasen se les ponía grilletes. El hecho de que sea el nieto de David Dale, escribiendo
casi un siglo después y sin duda con otros standards de moral y de higiene y salud, el que destaque
esto como mérito nos dice bien claro cuál debía ser la situación más frecuente en otras fábricas.
Situeime na rúa Oxford de Manchester e observei as riadas de obreiros no intre en que abandonaban
as fábricas, ás 12 en punto. Os nenos tiñan case todos mal aspecto, eran cativos, enfermizos, ían
descalzos e mal vestidos. Moitos non aparentaban ter máis de 7 anos. Os homes, de 16 a 24 anos en
xeral, e sen ningún entre eles de idade avanzada, estaban case tan brancos e delgados como os
meniños. As mulleres eran as que tiñan aparencia máis respectable, pero entre elas non vin
ningunha que tivese un aspecto louzán ou belido… Ollei, ou crin ollar, unha estirpe dexenerada,
seres humanos mal desenvolvidos, debilitados e depravados, homes e mulleres que non chegarían a
vellos, nenos que xamais serían adultos saudables. Era un triste espectáculo.
E, sen embargo, sigo convencido de que, independentemente dos vicios morais e domésticos, o
longo confinamento nas fábricas, a falla de descanso, a vergoñenta redución dos intervalos das
comidas, e en especial o traballo prematuro dos nenos, reducen de maneira considerable a saúde e o
vigor, e explican o mísero aspecto dos obreiros.
Rule, Jhon: Clase obreira e industrialización.

«Supongamos que Francia pierda súbitamente sus primeros cincuenta físicos, sus primeros
cincuenta fisiólogos, etcétera; sus primeros cincuenta obreros manuales, sus cincuenta primeros
ingenieros civiles y militares, sus cincuenta primeros arquitectos, sus primeros cincuenta banqueros,
y doscientos primeros comerciantes, y cincuenta primeros cultivadores; sus cincuenta primeros
albañiles, carpinteros, ebanistas, que constituyen, en total, los tres mil primeros sabios, artistas y
artesanos de Francia.
Como estos hombres son los franceses más esencialmente productores (...), realmente la
flor de la sociedad francesa, aquellos sin los cuales la nación no puede vivir, pues sería como un
cuerpo sin alma; en el momento en que los perdiera no podría subsistir, perecería.
Hagamos otra suposición. Admitamos que Francia conserve todos los industriales y hombres de
ciencia que posee, pero que tenga la desgracia de perder en el mismo día: al señor hermano del rey,
a monseñor el duque de Angouleme, a monseñor el duque de Orleáns, etc.,. Y que al mismo tiempo
perdiera los grandes oficiales de la Corona, todos los ministros de Estado, los consejeros de Estado,
los mariscales, los cardenales y diez mil propietarios entre los más poderosos que viven
noblemente. Este accidente afligiría a los franceses, porque tienen buen corazón. Pero esta pérdida
de treinta mil individuos, considerados como los más importantes del Estado, sólo sentimentalmente
les afligiría, pues no provocaría ningún mal a la nación, ni a la sociedad.
Primeramente, porque sería muy fácil llenar los puestos vacantes, pues cada trabajador puede,
fácilmente, llegar a ser un ocioso como esos diferentes representantes de la máquina gubernamental
del Estado.
Y luego, todas estas personas son perfectamente inútiles, puesto que la prosperidad de la nación
depende del trabajo de los sabios, de los artistas e industriales. Los agentes del Estado sólo
comparten la mayor porción de los impuestos, y son incapaces de ser efectivamente útiles; por ello
su desaparición provocará una economía, y ningún perjuicio.
Saint Simon

Así, ejecutarán trabajos cuya sola idea helaría de espanto a nuestros espíritus mercenarios. Por
ejemplo: el orden combinado emprenderá la conquista del gran desierto de Sahara, atacándolo por
diversos puntos con diez o veinte millones de brazos si fueran necesarios, y a fuerza de remover y
transportar la tierra, plantear y crear bosques de trecho en trecho, se conseguirá transformar el
desierto en feracísima región. Se harán canales navegables donde hoy no podríamos hacer ni
acequias de riego, y los grandes buques navegarán no solamente a través de los istmos como
Panamá y Suez, sino hasta en el interior de los continentes, como del Mar Caspio a los mares de
Azor, golfos Pérsico y de Aral; navegarán por los cinco grandes lagos aI Quebec; en fin, del Océano
a todos los grandes lagos cuya longitud iguala a la cuarta parte de su distancia al mar. Charles
Fourier.
 Toda libertad resultaría un germen de desgarramiento mientras se odiasen, como hoy, grandes y
pequeños. El único medio de unirlos apasionadamente, de interesarlos entre sí, es el de asociarlos en
industria. Los colonos que tienen su parte en la cosecha desean que la parte del amo sea grande, a
fin de que la suya aumente en proporción; pues si el amo tiene poco grano por escasez de cosechas,
los granjeros retribuídos con un tanto por ciento tendrán poco.
El secreto de la unión de interés está, pues, en la Asociación. Las tres clases, una vez asociadas y
unidas por el interés, olvidarán sus resentimientos tanto más cuanto que la suerte del trabajo
atractivo hará desaparecer las fatigas del pueblo y el desdén de los ricos para los inferiores de cuyas
funciones convertidas en redentoras, participará. Eso acabaría con la envidia del trabajador al
ocioso que cosecha sin haber sembrado; no existirían ociosos y pobres, cesando las antipatías
sociales con las causas que las producen.
Charles Fourier.

Owen realizó intentos de nuevas comunidades en Estados Unidos, Inglaterra e Irlanda, y perdió en
ellos toda su fortuna. No era solo que sus ataques a la religión y a la familia le convirtieran en una
mala compañía para la gente bienpensante; ahora ya no tenía ni el dinero de un industrial
acomodado ni la reputación de buen gestor, sino todo lo contrario: la de visionario utópico. Además
de sus ideas y su perseverancia, mezcla de nobleza y vanidad, seguía teniendo línea directa con los
trabajadores, llegaba a ellos plenamente con sus ideas, sus propuestas y su carisma. Y desempeñó
un papel político importante en Gran Bretaña, en el Movimiento Cooperativista y en el Grand
National Consolidated Trade Union, el gran sindicato de efímera existencia.

En resumo, amigos meus, o novo sistema fúndase en principios que capacitarán a humanidade para
impedir na próxima xeración todos ou case todos os males e miserias que nós e os nosos
antepasados temos experimentado. Adquirirase un coñecemento correcto da natureza humana;
acabarase coa ignorancia; impedirase que as malas paixóns se fortalezan; a amabilidade e a caridade
prevalecerán universalmente; non se coñecerá a pobreza; o interese de cada individuo estará en
estreita relación co interese de todos os individuos do mundo. Non haberá ningunha contradición
entre os desexos e as apetencias dos homes. A moderación e a simplicidade de maneiras será a
característica de todos os acompañantes da sociedade. Os defectos naturais dos poucos serán
amplamente compensados pola crecente atención e boa vontade cara a eles da maioría. Ninguén terá
motivo de queixa; porque cada un posuirá sen prexuízo dos demais, todo o que poida tender a súa
comodidade, benestar e felicidade.
R.OWEN. Alocución ós habitantes de New Lanark. 1816.

Os obreiros constatan que unha soa máquina ( de peitear la), atendida por unha persoa adulta e
servida por 5 ou 6 nenos realiza tanto traballo como trinta homes traballando a man segundo o
antigo sistema … A introdución da devandita máquina terá como consecuencia case inmediata
privar dos seus medios de existencia á masa dos obreiros … As máquinas multiplícanse
rapidamente por todo o reino, experimentándose xa con crueza os seus efectos; un gran número de
obreiros está xa sen traballo e sen pan.

Petición dos obreiros á Cámara dos Comúns. 1794

Posuímos información de que vostede é un destes propietarios que teñen desas detestables tesoiras
mecánicas, e os meus homes encargáronme que lle escribira, que lle fixera unha advertencia e lle
aconsellara que as quitase… Tome vostede nota de que, se non son retiradas a fin de semana
próxima, despacharei a un dos meus lugartenentes con non menos de 300 homes para destruílas, e,
ademais, tome vostede nota tamén de que, se nos causa problemas, nós aumentaremos os seus
infortunios queimando o seu edificio e reducíndoo a cinzas; e se vostede ten o atrevemento de
disparar contra dos meus homes, eles teñen orde de asasinalo e queimarlle a casa a vostede. Así que
vostede terá a bondade de informar ós seus veciños de que lles espera o mesmo destino se os seus
bastidores de tricotar non son rapidamente quitados.
Exemplo dunha carta ludita na industria.

O movemento espallouse ó campo, onde un imaxinario “ Capitán Swing” e os seus seguidores dirixiron accións contra
as trilladoras que se introduciran para os labores agrícolas.

Esta é para informarvos do que vos sucederá, cabaleiros, se non destruídes as vosas trilladoras e
subides os salarios dos pobres e dades dous chelíns e 6 peniques diarios ós casados e 2 chelíns ós
solteiros. Incendiaremos os vosos graneiros con vós dentro. Este é o derradeiro aviso. Swing.

Os seis puntos da Carta do Pobo

1 UN VOTO para cada home de 21 anos de idade, de mente corda e que non fose condenado
por ningún delito.
2 VOTACIÓN SECRETA para protexer ó elector no exercicio do seu voto.
3 NON CUALIFICACIÓN DE PROPIEDADE para os membros do Parlamento, capacitando
así ós distritos para elixir o home que queiran, sexa rico ou pobre.
4 PAGA ÓS PARLAMENTARIOS, capacitando así a un honesto comerciante, traballador ou
outra persoa para servir a un distrito, cando sexa apartado do seu negocio para atender ós
intereses do seu país.
5 DISTRITOS PARELLOS, asegurando a mesma cantidade de representación para o mesmo
número de electores, en lugar de permitir que en distritos prquenos copen os votos doutros
máis grandes.
6 PARLAMENTOS ANUAIS, representando así o máis efectivo control ante o suborno e a
intimidación, posto que aínda que un distrito poida comprarse unha vez en sete anos (incluso
coa votación secreta) sería imposible comprar un distrito (baixo un sistema de sufraxio
universal) cada 12 meses e, ademais, porque os parlamentarios elixidos por un só ano, non
serían capaces de desafiar e traizoar ós seus votantes como agora.

SEARBY.: The Chartists. Longmans, Londres, 1967.

Todo… obreiro… que despois da aprobación desta lei ingrese en calquera asociación co fin de obter
un aumento de salario ou para reducir ou alterar as horas ou a duración do horario de traballo, ou
para reducir a cantidade de traballo, ou para calquera outro obxecto contrario a esta lei ou que, por
medio de diñeiro ou mediante persuasión, incitando ou intimidando, ou calquera outro medio, se
esforce con premeditación ou malicia en arredar a un obreiro, traballador ou outra persoa
desempregada dunha industria… e que sexa declarado culpable…será condenado por ditos xuíces…
a prisión por un período non superior a tres meses solares…

Anti - Combination Act. 1800

As Trade Unions – unións de oficios- son dignas dun estudo especial… (Pola presión por elas
exercida) o Parlamento, se non tan radicalmente como debía… modificou a lexislación, nalgúns
casos notoriamente inxusta, á que os obreiros estaban sometidos, como por exemplo, que se o
traballador faltaba a un contrato co patrón, sufrirá tres meses de arresto, mentres que este podía
faltar ó pactado impunemente… Aínda que baseadas nos mesmos principios e tendo iguais fins, non
todas as unións de oficios son idénticas na súa organización… As dos mineiros das minas de carbón
non só teñen por obxecto o aumento do xornal e a diminución das horas de traballo, senón a
elevación moral e intelectual dos seus socios.

F: GARRIDO: Historia das clases traballadoras. 1873.

... ¿Qué ocorre despois de que o obreiro vende ó capitalista a súa forza de traballo; é dicir, despois
que a pon á súa disposición en troques do salario convido, por xornal ou destallo?. O capitalista leva
ó obreiro ó seu obradoiro ou fábrica, onde se atopan xa preparados tódolos elementos necesarios
para o traballo: materias primas e auxiliares (carbón, colorantes...), ferramentas e maquinaria. Aquí
o obreiro empeza a traballar. Supoñamos que o seu salario é como antes, de 3 marcos ó día...
Volvamos supoñer que, en 12 horas o obreiro co seu traballo engade ás materias primas consumidas
un novo valor de 6 marcos, valor que o capitalista realiza ó vender a mercancía rematada. Destes 6
marcos paga ó obreiro os 3 que lle corresponde e gárdase os 3 restantes. Agora ben, se o obreiro,en
12 horas crea un valor de 6 marcos, en 6 horas creará un valor de 3. É dicir, que con 6 horas de
traballo ambos están en paz e ningún adebeda un céntimo ó outro.
-¡Alto aí!-berra agora o capitalista- Eu aluguei ó obreiro por un día enteiro, por 12 horas, 6 horas é
media xornada... E en efecto, o obreiro non ten máis remedio que someterse ó contrato que
“voluntariamente” pactou, e no que se obriga a traballar 12 horas enteiras por un produto de traballo
que so costa 6 horas.
Tal é o réxime económico sobre o que descansa toda a sociedade actual: a clase obreira é a que
produce tódolos valores, pois o valor non é máis que un termo para expresar o traballo... Pero estes
valores producidos polos obreiros non lles pertencen. Pertencen ós propietarios das materias primas,
das máquinas e ferramentas e dos recursos anticipados que permiten a estes empresarios mercar a
forza de traballo da clase obreira. Polo tanto, de toda a cantidade de produtos creados por ela, a
clase obreira recibe unha parte.
Explicación de Engels do concepto de plusvalor.
A Ditadura do Proletariado
Xa deixamos dito que o primeiro paso da revolución obreira será a exaltación do proletariado ó
Poder, a conquista da democracia.
O proletariado valerase do Poder para desposuír paseniñamente á burguesía de todo capital, de
tódolos instrumentos da produción, centralizándoos en mans do Estado, é dicir, do proletariado
organizado como clase gobernante…
Claro está que, ó principio, isto só se levará a cabo mediante unha acción despótica sobre a
propiedade e o réxime burgués de produción, por medio de medidas…susceptibles de ser aplicadas
con carácter máis ou menos global… son
1 Expropiación da propiedade territorial…
2 Imposto fortemente progresivo
3 Abolición do dereito de herdanza
4 Confiscación da propiedade dos emigrados e rebeldes
5 centralización do crédito no Estado por medio dun Banco Nacional con capital do Estado e réxime
de monopolio exclusivo
6 Nacionalización dos transportes
7 Multiplicación das fábricas nacionais e dos medios de produción…
8 Proclamación do deber xeral de traballar …
9 Combinación do traballo agrícola e industrial; medidas encamiñadas a facer desaparecer
gradualmente a distinción entre o rural e a cidade
10 Educación pública e gratuíta para todos os nenos; prohibición do traballo destes nas fábricas
baixo a súa forma actual …
Unha vez desaparecidos os antagonismos de clase e toda a produción estea concentrada nas mans da
sociedade, o estado perderá todo carácter político… e á vella sociedade burguesa, coas súas clases e
os seus antagonismos, substituirá unha asociación na que o libre desenvolvemento de cada un será a
condición do libre desenvolvemento de todos.
MARX E ENGELS: O manifesto comunista. 1848.
Toda a historia da sociedade humana, ata hoxe, é unha historia de loita de clases. Libres e
escravos, patricios e plebeos, señores e servos, mestres e oficiais; nunha palabra, opresores e
oprimidos, fronte a fronte sempre, empeñados nunha loita ininterrompida, velada unhas veces, e
outras franca e aberta, nunha loita que conduce en cada etapa á transformación revolucionaria de
todo o réxime social e ao exterminio de ambas clases belixerantes…
A moderna sociedade burguesa, que se alza sobre as ruínas da sociedade feudal, non aboliu os
antagonismos de clase. O que fixo foi crear novas clases, novas condicións de opresión, novas
modalidades de loita que veñen substituír ás antigas…
… a nosa época, a época da burguesía, caracterízase por ter simplificados os antagonismos de clase.
Hoxe toda a sociedade tende a separarse… en dous grandes campos inimigos, en dúas grandes
clases antagónicas: a burguesía e o proletariado.
MARX-ENGELS. O Manifesto Comunista. 1848.

A lei da solidariedade é a primeira lei humana, a liberdade é a segunda…

Eu non son verdadeiramente libre máis que cando todos os seres humanos que me rodean, homes e
mulleres, son igualmente libres… Só podo sentirme verdadeiramente libre, cando a miña liberdade,
ou o que é o mesmo, cando a miña dignidade de home… volven a min confirmados polo
asentimento de todo o mundo…
O Estado sempre foi patrimonio dunha clase privilexiada calquera: clase sacerdotal, clase nobiliaria,
clase burguesa… Sempre garante o que atopa: a uns, a súa riqueza, a outros, a súa pobreza; a uns a
liberdade baseada na propiedade; a outros a escravitude, consecuencia total da miseria…
A base de toda organización política debería ser a comuna absolutamente autónoma, sempre
representada pola maioría dos sufraxios de todos os habitantes maiores, homes e mulleres…
Cada nación, cada país, cada pobo… e cada comuna teñen o dereito absoluto de dispoñer da súa
sorte, de determinar a súa propia existencia, de escoller as súas alianzas… de acordo coa súa
vontade e necesidades…
MIKHAIL BAKUNIN. Deus e Estado.1871.

Os comunistas cren un deber organizar as forzas obreiras para apoderáranse do poder político
dos estados. Os socialistas revolucionarios (anarquistas), en cambio, organízanse con vistas á
destrución ou, se se quere dicir cunha palabra menos forte, á liquidación dos estados. Os comunistas
son partidarios do principio e da práctica da autoridade; os socialistas revolucionarios, en cambio,
so confían na liberdade… pensan que a humanidade se deixou mandar demasiado tempo, e que a
orixe da súa infelicidade non está nunha ou noutra forma de goberno, senón no mesmo feito do
goberno, sexa este cal for… Ese é o punto que divide esencialmente ós socialistas ou colectivistas
revolucionarios dos comunistas autoritarios, partidarios da iniciativa absoluta do Estado… Eles
afirman que soamente a ditadura – a súa, por suposto- pode crear a vontade do pobo. Nós
respondemos: ningunha ditadura pode ter outro obxecto que o de perpetuarse; ningunha ditadura
podería xerar e desenvolver no pobo que a soporta outra cousa que a escravitude. A liberdade só
pode ser creada pola liberdade.
BAKUNIN. 1869.
 1. Enténdese por Anarquía o non goberno, isto é, un estado social non que non sexa necesario
goberno nin dirección ningunha; porque entendemos que, mentres subsista o principio de
autoridade, non estará garantida a liberdade de todos os membros da sociedade, xa que o
principio autoritario ou directivo da sociedade supón incapacidade dos asociados para
rexerse por si mesmos, dexenerando sempre en tiranía…
2. Aínda que recoñecendo que non será unha sociedade completamente anarquista en tanto
subsista o máis pequeno átomo de autoritarismo ou suxeición algunha, débese concretar
como garantía de liberdade a abolición do principio de propiedade e toda explotación do
home polo home.
Bases para a organización anarquista da rexión española. 1888.

“[…] El salario, de hecho, reduce al hombre política y económicamente a la esclavitud, porque no

solo coloca al obrero bajo la dependencia del capitalista, sino que además implica un despojo,
puesto que el capitalista detenta naturalmente, para enriquecerse, el producto del trabajo de todos en
beneficio exclusivamente suyo. Si así no fuera, ocurriría que a la par que aumentase el capital de un
industrial, se vería aumentar también y al mismo tiempo los capitales de sus obreros; y lo que
ocurre es precisamente lo contrario, pues que a la par que crecen las riquezas de la burguesía crece
también la miseria de los trabajadores.
[…] Por consecuencia obligada de las anteriores premisas, queremos los anarquistas, de acuerdo
con los principios elementales de la justicia, igualdad de las condiciones económicas para todos los
hombres, lo que sólo puede alcanzarse poniendo a disposición de las colectividades productoras la
tierra y los instrumentos del trabajo industrial, para que utilizándolos aquellos directamente
atiendan a las necesidades propias y a las generales del cuerpo social por los medios y los
procedimientos que juzguen más adecuados.
[…] Queremos (…) que la vida social se organice de abajo a arriba, por contratos con individuos e
individuos, y contratos entre asociaciones de oficio, como primer elemento constituyente del
porvenir. Queremos el contrato de momento, siempre revisable y reformable, que dure tanto como
dure su objetivo y la voluntad de las partes contratantes. No queremos, en fin, que las formas
orgánicas de la sociedad se petrifiquen, viniendo a constituir así una rémora al progreso, y por eso
nuestro principio fundamental de acción para todos los individuos y para todas las colectividades.
Que todo el mundo disponga de los medios para trabajar y desenvolverse; […] que la más completa
libertad permita a todos obrar y producirse en las más diversas relaciones sin coacción alguna
externa; que todos puedan asimismo concentrarse libremente, libremente buscarse y pactar para
hacer agradable la vida, y veréis surgir, como coronamiento de este hermoso edificio, la solidaridad
universal de los humanos, la fraternidad verdadera, el bienestar universal.
Una sociedad fundada en la igualdad de condiciones y la libertad más completa, hará hermanos a
todos los hombres y la generosidad y los sentimientos de solidaridad se producirán esplendorosos
para remediar todos los males y suplir todas las deficiencias.
[…] esto es, en suma, lo que queremos, la transformación que buscan gran número de trabajadores,
el ideal novísimo del proletariado anarquista”
La Cuestión Social, Valencia, 28 de mayo de 1892.
(cit. En Javier PANIAGUA, Anarquistas y socialistas, Historia 16, Madrid)

Introdución dos Estatutos da A.I.T. (1ª Internacional)

Considerando:
Que a emancipación da clase obreira debe ser obra da propia clase obreira; que a loita pola
emancipación da clase obreira non é unha loita por privilexios e monopolios de clase, senón polo
establecemento de dereitos e deberes iguais e pola abolición de todo dominio de clase; que o
sometemento económico do traballador ós monopolizadores dos medios de traballo, é dicir, das
fontes de vida, é a base da servidume en tódalas súas formas, de toda miseria social, degradación
intelectual e dependencia política (...)
que tódolos traballos dirixidos a este fin fracasaron ata agora por falla de solidariedade entre os
obreiros das diferentes categorías de traballo en cada país e por falla dunha unión fraternal entre as
clases obreiras dos distintos países; que a emancipación do traballo non é un problema nacional ou
local, senón un problema social que comprende tódolos países nos que existe a sociedade moderna e
necesita para a súa solución o concurso práctico e teórico dos países máis adiantados;
que o movemento que acaba de renacer da clase obreira dos países máis industriais de Europa, á vez
que esperta novas esperanzas, dá unha solemne advertencia para non recaer nos vellos erros e
combinar inmediatamente os movementos aínda illados.
Por todas estas razóns foi fundada a Asociación Internacional dos Traballadores.
E declara: que todas as sociedades e todos os individuos que se sumen a ela recoñecerán a verdade,
a xustiza e a moral como base das súas relacións recíprocas e da súa conduta cara a todos os homes,
sen distinción de cor, de crenzas ou de nacionalidade (...)
Marx e Engels.

A hipótese da evolución da sociedade moderna, exposta no Manifesto Comunista, era exacta no que
caracteriza ás tendencias xerais desta evolución. Mais estaba errada en varias conclusións especiais
(...) A agravación da situación económica non se efectuou como previra o manifesto. O número de
posuidores non diminuíu, senón que medrou (...)
A concentración da produción non se efectúa en todos os lados, non nosos días, cunha forza e unha
rapidez sempre igual (...).
No dominio político, nós vemos desaparecer, paseniñamente, os privilexios da burguesía capitalista
diante do progreso das institucións democráticas. Baixo a influencia destas e a presión sempre máis
forte do movemento obreiro, unha concentración social acaba de comezar contra das tendencias
explotadoras do capital (...) algúns din que o que a socialdemocracia tería que facer é (...)
organizarse politicamente e preparar para a democracia á clase obreira e loitar por todas as reformas
do Estado nun sentido democrático.
Mensaxe de Bernstein ó Congreso de Stuttgart, 1907.

As relacións fundamentais da forma capitalista de dominación de clase non poden transformarse por
medio de reformas legais dentro da sociedade burguesa, porque nin apareceron mediante leis
burguesas nin tampouco recibiron a forma de tales leis (...). Non é a lei, senón a necesidade e a
carencia de medios de produción, o que obriga ó proletario a someterse ó xugo do capital. Non hai
lei no mundo que poida adxudicar ó proletario eses medios de produción no marco da sociedade
burguesa, porque non é a lei a que a privou deles, senón o desenvolvemento económico (...)
O socialismo converteuse nunha necesidade non so porque o proletariado xa non está disposto a
continuar baixo as condicións de vida que lle impón a clase capitalista, senón porque, de non
cumprir o proletariado os seus deberes de clase e non realizar o socialismo, espéranos a catástrofe a
todos.
Rosa Luxemburgo