Laboratotirski Vezbi EK-2023 FINKI - Vtor - Del

Универзитет “Св.
Кирил и Методиј”
Факултет за информатички науки и компјутерско инженерство - Скопје
Проф. д-р Коста Митрески
ЕЛЕКТР И Ч Н И К О ЛА
ЛАБОРАТОРИСКИ ПРАКТИКУМ- AC–кола

(втор дел)
Студент _________________________
Индекс бр. _________________________
Паралелка _________________________
Група _________________________
Скопје, 2023
Eлектрични кола 2
Copyright © 2022 by FINKI

Сите права се задржани. Ниту еден дел од ова видеo не смее да биде
репродуцирано, дистрибуирано или пренесувано во ниту една форма и на ниту
еден начин, вклучувајќи фотокопирање, снимање или било кој друг
електронски или механички начин, без претходна дозвола од предавачот,
освен како сублимат во некомерцијални цели дозволени со законот за заштита
на приватност на податоци. За било какви барање, обратете се електронски до
објавувачот на оваа видео содржина.
Copyright © 2022 by FINKI

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, distributed, or
transmitted in any form or by any means, including photocopying, recording, or
other electronic or mechanical methods, without the prior written permission of
the publisher, except in the case of brief quotations embodied in critical reviews
and certain other noncommercial uses permitted by copyright law. For permis-
sion requests, write to the publisher of this video.
УКИМ-ФИНКИ-Скопје
Вежба 6 3
ОПИС НА ЛАБОРАТОРИСКАТА ОПРЕМА И ОКОЛИНА

ЗА ИЗРАБОТКА НА ЛАБОРАТОРИСКИТЕ ВЕЖБИ ПО
ПРЕДМЕТОТ ОСНОВИ НА ЕЛЕКТРИЧНИ КОЛА
Р а б о тн а п л о ч а
Лабораториските вежби се изведуваат на работни плочи (Слика 1) на кои се формира

електричното коло. На плочата се изведени 12 групи на приклучници и истите ако се користат
во конкретно електрично коло претставуваат 12 локации кои можат да имаат различни
потенцијали. Секоја група содржи 4 меѓусебно поврзани приклучници кои имаат иста боја.
Напојувањето се поврзува на две паралелни линии од по 6 приклучници кои се наоѓаат на
десната страна на работната плоча. За полесно користење на работната плоча при изведување
на вежбите, групите на контакти се нумерирани според следната шема:
Слика 1. Работна плоча за изведување на лабораториски вежби
Елементите од електричното коло директно се поставуваат во приклучниците помеѓу две

различни групи или се поврзуваат со кабли со што се овозможува контакт меѓу групите и
формирање на електричното коло. Доколку краевите на елементот се поврзат на две
приклучници од иста група тогаш и двата краја на елементот се на ист потенцијал и низ него
нема да тече струја.
Вежба 6 4
Мерна опрема
За мерење на напоните и струите во електричното коло се користат универзални мерни

инструменти, прикажани на Слика 2. Инструментите може да се користат и за мерење на
отпорност, капацитивност и други големини. Од практични причини, при изработка на
лабораториските вежби, инструментот на Слика 2а ќе се користи како волтметар, а
инструментот на Слика 2б ќе се користи како амперметар.
Слика 2. Универзални дигитални мерни инструменти
Поврзување на инструментот во електричното коло се врши со два кабли. Едниот кабел

секогаш се приклучува на приклучницата означена со COM, а другиот:
 за мерење на напон, се поврзува на приклучницата со ознаката V. Притоа инструментот мора да
биде поставен на подрачје за мерење на еднонасочен напон означено со V= или за мерење на
наизменичен напон означено со V~.
 за мерење на струја во опсегот на милиампери, се поврзува на приклучницата означена со mA.
Притоа со притискање на копчето SELECT се бира помеѓу подрачје за мерење на еднонасочна
струја (DC) или наизменична струја (AC).
Мерниот опсег кај овие инструменти се прилагодува автоматски кон интензитетот на

мерената големина.
Вежба 6 5
Важно да се знае:
 Волтметарот има многу голема влезна импеданса, во идеален случај ZV = ∞ Ω.

 За мерење на напон волтметарот се приклучува на крајните точки (паралелно) на
елементот на кој се мери напонот (Слика 3а). Бидејќи волтметарот има бесконечно голема
импеданса, низ него нема да тече струја, па според тоа нема да предизвика промена на
напоните и струите во колото каде што се мери напон.
 Доколку волтметарот по грешка се поврзе сериски во гранка од електричното коло, тогаш
во таа гранка нема да тече струја поради бесконечната импеданса на волтметарот. Сепак,
на екранот ќе се прикаже некоја вредност на напон (во примерот тоа е ЕМС на изворот).
а) правилно поврзување б) неправилно поврзување
Слика 3. Поврзување на волтметар во електрично коло.
 Амперметарот има многу мала влезна импеданса, во идеален случај ZA = 0 Ω.

 За мерење на струја во гранка од електричното коло, амперметарот се поврзува сериски на
елементите од таа гранка (Слика 4а). Бидејќи амперметарот има импеданса приближно
еднаква на нула, тој нема да претставува дополнително оптоварување во колото, па според
тоа нема да предизвика промена на напоните и струите во колото каде што се мери струја.
 Доколку амперметарот по грешка се поврзе паралелно на елемент од електричното коло
(Слика 4б), тогаш е направена куса врска на елементот и низ него нема да тече струја, а
струјата во целата гранка значително ќе се зголеми. Со тоа може да настане
преоптоварување и оштетување на амперметарот и други елементи во колото.
 Доколку амперметарот се поврзе паралелно на изворот за напојување, тогаш низ
амперметарот и изворот за напојување ќе протече многу голема струја што со сигурност ќе
предизвика нивно оштетување.
а) правилно поврзување б) неправилно поврзување
Слика 4. Поврзување амперметар во електрично коло.
Вежба 6 6
 При мерење на еднонасочни напони, доколку кабелот поврзан на приклучницата COM се

поврзе на понизок потенцијал, а другиот кабел се поврзе на повисок потенцијал тогаш
волтметарот ќе покаже позитивна вредност. Во спротивно волтметарот би покажал
негативна вредност. Важно е да се истакне дека кај кола со еднонасочни извори, напоните
и струите имаат точно дефинирана насока при зададени услови. Со цел правилно да се
одредат нивните насоки, треба да се води сметка за поларитетот на приклучниците при
поврзувањето на мерниот инструмент.
 При мерење на наизменични напони, волтметарот ја покажува ефективната вредност на
напонот која е секогаш позитивна, независно како се поврзани каблите на крајот на
елементот чиј напон се мери (напонот нема дефиниран поларитет бидејќи ја менува
својата насока во рамки на една осцилација).
 При мерење на наизменични струи, амперметарот ја покажува ефективната вредност на
струјата која е секогаш позитивна, независно како се поврзани каблите од амперметарот во
гранката чија струја се мери (струјата нема дефиниран поларитет бидејќи ја менува својата
насока во рамки на една осцилација).
 При откачување на амперметарот од гранка од електричното коло, на негово место мора да
се стави куса врска, во спротивно гранката ќе остане отворена.
 При поврзување на амперметар во колото, најпрво мора да се направи прекин на гранката
во која се мери струја (да се отстрани кабел кој спојува 2 точки во колото), а потоа да се
поврзе амперметарот на местото на направениот прекин (меѓу точките на кои бил поврзан
отстранетиот кабел).
Вежба 6 7
Функциски генератор
Во лабораториските вежби, како извор на простопериодичен напон со променлива

фреквенција ќе се користи функциски генератор Multicomp MP750064/5. Неговиот преден
панел е прикажан на Слика 5a. Функцискиот генератор овозможува подесување на
синусоидални бранови облици во фреквенциски опсег од 1Hz до 2 MHz, со резолуција од
1μHz и амплитуден опсег 1 mVpp – 10 Vpp (при влезна импеданса од 50 ). Максималната
излезна моќност на генераторот изнесува 4 W. Vpp (од англ. peak-to-peak voltage) претставува
разлика помеѓу максималната и минималната моментна вредност на напонот со
простопериодичен облик. На пример за простопериодичен напон со амплитуда Vmax = 1V,
вредноста Vpp = 2 V.
Кабелот за напојување се вклучува од задната страна на генераторот (Слика 5б).

Функцискиот генератор се активира на копчето Power кое се наоѓа во долниот лев дел од
предниот панел, под дисплејот (Слика 5а).
a) Приказ на преден панел
б) Приказ на заден панел

Слика 5. Опис на функцискиот генератор MP750064/5
Вежба 6 8
Напомена: Од предната страна се користат само: излезниот канал, копчињата за

системски нагодувања, нумеричката тастатура, копчињата за избор на мерна единица, копчето
Power и копчето Output. Од задната страна на генераторот се користи приклучокот за
напојување.
Основното подесување е напонот да има синусоидален бранов облик со фреквенција

еднаква на 1 kHz и амплитуда 1 mVpp
 подесување на ефективната вредност на излезниот напон се врши според следните

чекори:
1. Од копчињата за системски нагодувања, кои се наоѓаат десно од екранот, се клика
на копчето Ampl;
2. Со помош на нумеричката тастатура се впишува посакуваната ефективна вредност;
3. Од копчињата за избор на мерна единица, коишто се наоѓаат под нумеричката
тастатура, се клика на копчето Vrms/mHz.
Со оглед на тоа што прво е кликнато копчето Ampl, со кликање на Vrms/mHz се утврдува
дека вредноста внесена преку нумеричката тастатура има мерна единица V и дека се работи за
ефективна вредност на напон (rms од анг. root mean squared –)
 подесување на фреквенцијата на излезниот напон се врши според следните чекори:

1. Од копчињата за системски нагодувања, кои се наоѓаат десно од екранот, се клика
на копчето Freq;
2. Со помош на нумеричката тастатура се впишува посакуваната вредност на
фреквенцијата;
3. Од копчињата за избор на мерна единица, коишто се наоѓаат под нумеричката
тастатура, се клика на копчето dBm/Hz.
Со оглед на тоа што претходно e кликнато копчето Freq, со кликање на Vrms/mHz се
утврдува дека вредноста внесена преку нумеричката тастатура има мерна единица Hz. Напон
на излезниот канал се добива откако е активирано копчето Output кое што се наоѓа во долниот
десен дел од предниот панел, во спротивно излезниот канал е во безнапонска состојба.
Напомена: Приклучоците на фреквенцискиот генератор коишто излегуваат од излезниот

канал не смеат да се спојат, т.е. кусо да се врзат еден со друг поради ризик од преоптоварување
на излезниот канал и трајно оштетување на функцискиот генератор.
Вежба 6 9
Пасивни елементи во електричното коло
При изведувањето на лабораториските вежби ќе се користат отпорници, кондензатори и

индуктори. Елементите се поставени на подножја кои лесно се поставуваат во приклучниците
на работната плоча, а нивните вредности се означени на самите подножја или пак на самите
елементи.
Декларираната вредност на отпорниците може да се прочита преку боите на прстените кои

се отпечатени на телото на отпорникот, читајќи ги од лево кон десно. Значењето на боите на
прстените, нивниот број и редослед може да се толкува според приказот на Слика 6 и Табела 1:
Слика 6. Означување на вредноста на отпорниците со прстени во боја
Четврта Петта боја

Прва Втора Трета
Боја боја (толеранција
боја боја боја
(множител) )
Црна 0 0 0 100
Кафеава 1 1 1 101
Црвена 2 2 2 102 +/- 2%
Портокалова 3 3 3 103
Жолта 4 4 4 104
Зелена 5 5 5 105
Сина 6 6 6 106
Виолетова 7 7 7 107
Сива 8 8 8 108
Бела 9 9 9 109
Златна 10-1 +/- 5%
Сребрена 10 -2
+/- 10%
Табела 1. Толкување на редоследот и боите на прстените кај отпорник
На пример ако отпорникот ги има следните 4 бои: прва – кафеава, втора – црна, трета –
портокалова, четврта – златна, тогаш отпорникот има отпорност R=10 kΩ, +/- 5% толеранција.
Вредностите на кондензаторите и индукторите, и некои нивни битни карактеристики

вообичаено се нумерички означени на самите елементи.
Вежба 6 10
Во лабораториските вежби со ќе бидат користени блок кондензатори, кои за потребите на

анализите ќе бидат опишани исклучиво преку нивната капацитивност, без да се навлегува во
други особености на кондензаторот.
Индукторот е елемент изработен од долга и тенка жица намотана на јадро, чија отпорност
не може да се занемари, па секој реален индуктор покрај со неговата индуктивност L е опишан
и со неговата внатрешна отпорност RL.
Во практично електрично коло, со волтметар може да се измери исклучиво напонот на

краевите на реалниот индуктор, меѓу точките А и B.
Но при решавање на електрични кола, реалниот индуктор се опишува преку два замислени
елементи: идеален индуктор L и отпорник RL , како што е прикажано на Слика 7, и соодветно
на тоа се определуваат напоните на краевите на овие два елементи за дадена струја. Потоа,
напонот UAB на краевите на реалниот индуктор се определува преку сума на фазорите UL и URL
кои се меѓусебно фазно поместени за 90о, како што е прикажано на Слика 8.
За разлика од случајот на идеален индуктор, кај кој напонот претходи во однос на струјата
за агол  = 90о, кај реалниот индуктор напонот UAB ќе претходи во однос на струјата за агол 
во опсег 0о    90о , кој зависи од вредноста на RL.
Слика 7. Модел на реален индуктор во електрично коло.
Слика 8. Компоненти на напон UAB на краевите на реален индуктор

(индуктивна UL и резистивна URL) и нивна поврзаност со струјата низ индукторот.
Вежба 6 11
QUCS (Quite Universal Circuit Simulator)
QUCS (Quite Universal Circuit Simulator) e софтверска алатка која овозможува

симулација и анализа на електрични кола преку едноставен графички кориснички интерфејс.
QUCS претставува отворен софтвер кој може бесплатно да се користи на различни оперативни
системи. Работниот прозорец на QUCS е прикажан на Слика 9. Во левиот дел од прозорецот се
избираат елементите коишто се потребни за составување на електричното коло и подесувањата
кои што се потребни за дефинирање на симулацијата. Вообичаено, симулацијата се состои од
три чекори: 1) составување на електрично коло, 2) дефинирање тип на симулација и нејзино
извршување и 3) прикажување на резултати.
Слика 9. Приказ на работен прозорец на QUCS
1) Составување на електрично коло
За да се состави електричното коло,

потребните елементи се поставуваат на работната
површина (десниот сив дел од работниот
прозорец) и потоа се поврзуваат. До потребните
елементи се пристапува преку полето
Components (Слика 10), каде преку паѓачко мени
се избира потребната категорија на елементи
(Lumped components, Sources, Probes итн.).
Од категоријата Lumped components се

врши избор на пасивни елементи. Доколку се
кликне на елементот отпорник, елеменот ќе ја
следи позицијата на курсорот. Со лев клик на
работната површина, елементот се поставува на
позицијата на курсорот, а со десен клик се врши
ротација на елементот за агол од 90о. (Се
Слика 10. Прозорец за избор на елементи препорачува елементот да се изротира пред да се
постави на работната површина. Ако овој чекор
Вежба 6 12
се изврши на веќе поставен и поврзан елемент во

колото, можно е да усложни приказот на врските
на елементите во колото и да доведе до погрешно
формирање на колото).
Со притискање на копчето Esc се ослободува курсорот за следна операција. Името и

вредноста на еден отпорник се внесуваат во прозорецот кој се отвора со двојно кликање на
отпорникот. На сличен начин се поставуваат индуктори и кондензатори. Бидејќи индукторите и
кондензаторите се реактивни елементи кои се способни да складираат енергија, во анализи во
преоден режим потребно е да бидат дефинирани и почетни услови за овие елементи (почетен
напон за кондензатор или почетна струја за индуктор), во спротивно симулаторот ќе даде
погрешни резултати. Во анализи на преодни состојби, за почетните вредности за напонот кај
кондензатор или струјата кај индуктор нека биде доделена вредност нула, освен ако не е
поинаку истакнато.
При формирање на електрично коло, задолжително од категоријата Lumped components
или од листата со алатки да се избере симболот за заземјување (Ground ), да се постави на
работната површина и да се поврзе во една точка од колото (изборот на точка на поврзување е
произволен). Нумеричката постапка на која се базира решавањето на електричното коло во
симулаторот, наметнува потреба од вметнување на овој елемент и негово поврзување во
колото, со што се дефинира точка во електричното коло со референтен потенцијал.
Oд категоријата Sources може да се изберат независните и зависните извори. Со влечење,
на работната површина и клик во соодветна позиција (слично како со отпорникот) се
поставуваат потребните извори: независен напонски извор (DC Voltage Source), независен
струен извор (DC Current Source), струјно контролиран струен извор (Current Controlled Current
Source) итн. Со двојно кликање на изворите можат да се внесат имиња на изворите за нивна
полесна идентификација и да се внесат нивните вредности.
Во категоријата Probes се наоѓаат елементи со кои што се мерат напон и струја во
електричното коло. Елементот Voltage Probe се користи како волтметар, a елементот Current
probe се кoристи како амперметар. Во работниот прозорец се поставуваат со веќе опишаната
постапка. Со двоен клик на овие елементи може да се променат нивните имиња за полесна
идентификација, согласно големината што тие ќе ја мерат. Овие елементи се поврзуваат во
електричното коло во QUCS согласно истите правила за поврзување на волтметар и
амперметар во реално коло.
Со избирање на алатката Wire меѓусебно се поврзуваат елементи кои се поставени на
работна површина. До оваа алатка се доаѓа и со кликање на менито Insert и избирање Wire
(Ctrl+E) или директно од листата со алатки. Прекршување на линијата се прави со пристикање
на лев клик во точката на прекршување на работната површина. По направен спој на два
елементи, приклучоците на елементите се обележуваат со затемнети крукчиња. Ако спојот не е
реализиран, т.е. е оставен отворен крај, крукчето е со светла боја.
Вежба 6 13
2) Дефинирање тип на симулација и нејзино извршување
За да се изврши симулацијата, од менито Simulations треба да се избере Simulate .

Но пред да се изврши симулацијата, потребно е да се дефинира типот на анализа што се
спроведува. Од Components се избира категоријата Simulations, а од оваа категорија се избира
соодветниот блок и истиот се поставува на работната површина. Овој блок го дефинира типот
на симулација што ќе се спроведе:
 DC Simulation за симулација на коло со еднонасочни извори во стационарна сотојба,
 Transient Simulation за анализа на електрично коло во преодна состојба (задолжтелно е
дефинирање на почетни услови кај индуктори и кондензатори во колото),
 AC Simulation за анализа на електрично коло со простопериодични извори во стационарна
состојба
Подетално објаснување за секој тип на симулација ќе биде дадено во рамки на
лабораториски вежби каде истиот ќе биде применет.
3) Прикажување на резултати
После извршувањето на симулацијата, ќе се отвори нов прозорец (папка) во која треба да

бидат прикажани резултати од анализата. Обликот на прикажаните резултати се дефинира од
страна на корисникот.
Од Components се избира категоријата Diagrams. Во оваа категорија се наоѓаат алатки за

графичко, табеларно или друг начин на прикажување на резултатите.
 Со помош на алатката Cartesian резултатите се прикажуваат графички на Декартов

координатен систем.
 Со помош на алатката Tabular резултатите се прикажуваат табеларно.
Подетално објаснување за приказот на резултати ќе биде дадено во рамки на
лабораториски вежби каде истиот ќе биде применет.
Вежба 6 14
НАСОКИ ЗА ПРИКАЗ НА ДОБИЕНИТЕ РЕЗУЛТАТИ

Цртање на графици
Цртањето графици е составен дел на повеќето лабораториски вежби. Графиците

овозможуваат да се стекне подобар впечаток за меѓусебната зависност на различни електрични
големини кои се од интерес во анализите на електрични кола, но и да се воочат можни грешки
при анализите. Со цел да се постигнат саканите ефекти, ќе бидат наведени неколку насоки кои
треба да се земат предвид при цртањето на графици.
Како еден пример ќе се земе промената на напонот на краевите на отпорник во функција
од струјата која што тече низ истиот отпорник. Пред да се започне со цртање на зависноста на
овие две електрични големини, треба да се има мало предзнаење како би се менувала таа
функција, односно дали се работи за линеарна зависност на големините или пак се можни
осцилации или појава на локален максимум или минимум на функцијата.
Мерењата не се совршени и често пати се јавуваат отстапувања на мерените големини од
пресметаните, кои пак најчесто се базирани на идеални околности.
Во дадениот пример се работи за линеарна зависност меѓу двете електрични големини. Според
тоа, и покрај несовршеностите на мерењето, при правилно цртање на графикот се прави
интерполација помеѓу измерените вредности со цел да се постигне очекуваната линеарна
зависност, како што е прикажано на Слика 11.
Слика 11. Цртање на график - интерполација помеѓу измерени вредности
При внесувањето на анализираните големини, треба да се внимава да биде исполнета

целата расположлива површина за цртање на графикот, како што е прикажано на Слика 12.
Вежба 6 15
Слика 12. Исполнетост на расположливата површина за цртање график
Доколку се појави значително отстапување на мерената големина од очекуваната или

пресметана вредност, како на Слика 13, тоа може да биде индикатор за настаната грешка при
мерењето. Во таков случај треба да се провери поставувањето на колото и мерењето треба да се
повтори.
Слика 13. Индикација за можна појава на грешка при мерењето
Вежба 6 16
Префикси на помошни единици
Физичките единици кои се разликуваат за фактор 10n од основните единици се викаат

помошни единици, при што називот им е ист но со префикс:
Ек с понент 10n Пр е фи к с
-12 10-12 пико (p)
-9 10-9 нано (n)
-6 10-6 микро ()
-3 10-3 мили (m)
-2 10-2 центи (c)
-1 10-1 деци (d)
1 101 дека (da)
2 102 хекто (h)
3 103 кило (k)
6 106 мега (M)
9 109 гига (G)
12 1012 тера (T)
Во овие лабораториски вежби, струите во гранките на колото се менуваат во опсег од 0

до 200 mA, a напоните на елементите се менуваат во опсег од 0 до 20 V. Декларирана моќност
на отпорниците е ¼ W. Тоа значи дека пресметани струи, напони или моќности кои ги
надминуваат наведените вредности треба да се сигурен индикатор за грешки во конверзијата на
единици или некаде во пресметките.
ЛАБОРАТОРИСКА ВЕЖБА БРОЈ 4
Вежба 6 17
Изработил Индекс бр. Група Реден број

Презиме:
Име: Датум:
Прегледал: Оценка
АНАЛИЗА НА ЕЛЕКТРИЧНО КОЛО

ВО ПРОСТОПЕРИОДИЧЕН РЕЖИМ НА РАБОТА
Во оваа лабораториска вежба се испитуваат електрични кола со поединечни и

редно врзани елементи: отпорник со отпорност R, калем со индуктивност L и
кондензатор со капацитивност C, приклучени на напонски генератор со
простопериодична промена на напонот со фреквенција f.
Цел на вежбата е со помош на основните закони од електротехниката да се
одредуваат струите и напоните во електричното коло и нивните почетни фази.
ТЕОРЕТСКИ ДЕЛ
(Теоретскиот дел се изработува однапред, како домашна задача)
Отпорник низ кој тече простопериодична струја
На слика 1 е прикажана гранка со отпорник R, а истата е дел од електрично

коло. Моментната вредност на струјата во гранката се менува по синусен закон и е
одредена со изразот: i(t)=Im sin(t+).
i(t)
Слика 1
Моментната вредност на напонот на отпорникот е одредена со изразот:
uR(t)=R i(t)=RIm sin(t+)=URm sin(t+R).
Од последниот израз следи дека:
- максималната вредност на напонот на отпрникот е: URm=
- ефективната вредност на напонот на отпрникот е: UR=
- почетната фаза на напонот на отпроникот е: R=
- фазорскиот дијаграм за струјата и напонот е:
Вежба 6 18
f.o.
На графикот да се нацртаат функциите на промена на струјата i(t) и напонот на

отпорникот uR(t).
i(t) uR(t)
t
0
T/4 T/2 3T/4 T
Калем низ кој тече простопериодична струја
На слика 2 како дел од електрично коло е прикажана гранка со калем со

индуктивност L. Струјата во гранката се менува по синусен закон и е одредена со
изразот: i(t)=Im sin(t+).
L
i(t)
Слика 2
Моментната вредност на напонот на калемот е одредена со изразот:
di (t )
uL(t)= L =L Im sin(t++/2)=ULm sin(t+L).
dt
- максималната вредност на напонот на калемот е: ULm=
- ефективната вредност на напонот на калемот е: UL=
- почетната фаза на напонот на калемот е: L=
Вежба 6 19
- индуктивната отпорност на калемот е: XL=

- фазорскиот дијаграм за струјата и напонот на калемот е:
f.o.

калемот uL(t).
i(t) uL(t)
t
0
T/4 T/2 3T/4 T
Кондензатор низ кој тече простопериодична струја
На слика 3 е прикажана гранка со кондензатор C, а истата е дел од електрично

коло. Моментната вредност на струјата во гранката се менува по синусен закон, a
одредена e со изразот: i(t)=Im sin(t+).
C
i(t)
Слика 3
Моментната вредност на напонот на кондензаторот е одредена според изразот:
1 1 1 
u C (t ) 
C  i ( t ) dt   I m sin(t   ) dt 
C C
I m sin(t    )  U Cm sin(t   C )
2
.
Вежба 6 20

- максималната вредност на напонот на кондензаторот е: UCm=
- ефективната вредност на напонот на кондензаторот е: UC=
- почетната фаза на напонот на кондензаторот е: C=
- капацитивната отпорност на кондензаторот е: XC=
- фазорскиот дијаграм за струјата и напонот на кондензаторот е:
f.o.

кондензаторот uC(t).
i(t) uC(t)
t
0
T/4 T/2 3T/4 T
Вежба 6 21
ПРАКТИЧЕН ДЕЛ
ОПИС НА МАКЕТАТА
Макетата содржи:
1) Работна плоча.
2) RC генератор кој служи како генератор на простопериодичен напон со можност за
регулација на неговата амплитуда и фреквенција. Ефективната вредност на напонот
да се постави на 2 V, а фреквенцијата на 1500 Hz.
3) Отпорници R1=220 и R2=560 
4) Калем со индуктивност Lи внатрешна отпорност RL=430 
5) Кондензатор со капацитивност C .
6) Два универзални инструменти: амперметар и волтметар.
7) Кабли за поврзување.
I Редна врска на отпорници
На слика 4а е прикажано коло во кое редно се поврзани отпорниците R1=220

и R2=560  со напонски генератор со простопериодичен напон со ефективна вредност
U=2 V и фреквенција 1500 Hz. Колото треба да се реализира според описот на
макетата и шемата на слика 4б.
1) Генераторот со кабли да се поврзе меѓу приклучниците “+” и “-”. Отпорникот
R1=220  да се приклучи помеѓу групите 1 и 2, а отпорникот R2=560  да се
приклучи меѓу групите 2 и 3. Со кабел да се поврзе групата приклучници 4 и
приклучниците означени со “-”. Истото да се направи со групата приклучници 1 и
приклучниците означени со “+”. Амперметарот да се поврзе со кабли помеѓу при-
клучниците на групите 3 и 4. Волтметарот да се приклучи помеѓу приклучниците
означени со “+” и “-”.
R2 R1  u
A
+ 
4 3 2 1
i
R1
8 7 6 5
+
R2
V  u V
12 11 10 9
A
16 15 14 13
Слика 4а Слика 4б
Вежба 6 22
2) Да се прочитаат и запишат покажувањата на следните инструменти:

 амперметарот (ефективна вредност на струјата во колото): I= mA
 волтметарот (ефективна вредност на приклучениот напон): U= V
 волтметарот паралелно да се приклучи на секој од отпорниците меѓу групите
приклучници 1 и 2 и 2 и 3 и да се запишат ефективните вредности на напоните
UR1= V и UR2= V
3)Да се пресмета ефективната вредност на вкупниот напон на отпорниците
UR12= UR1+ UR2= V
4) Зошто ефективната вредност на вкупниот напон на отпорниците UR12 може да
се пресмета со собирање на ефективните вредности на напоните UR1 и UR2?
5) Што е карактеристично за напоните на отпорниците uR1(t) и uR2(t), за

вкупниот напон на редната врска на отпорниците uR12(t), во однос на струјата i (t)?
II. Редна врска на отпорник и кондензатор
На слика 5а е прикажано коло во кое редно се поврзани отпорник

R2=560 , кондензатор C и напонски генератор со простопериодичен напон со
ефективна вредност U=2 V и фреквенција 1500 Hz. Колото треба да се реализира
според описот на макетата и шемата на слика 5б.
C R2
 u
A
+ 
4 3 2 1
i
R2
8 7 6 5
+
C  u V
V
12 11 10 9
A
16 15 14 13
6) На претходната макета да се направи следнава промена: на местото на
Вежба 6 23
отпорникот R2 да се приклучи кондензаторот C, а на местото на отпорникот R1 да се

приклучи отпорникот R2.
 волтметарот да се приклучи паралелно на отпорникот R2 меѓу приклучници 1 и 2 и да
се запише ефективната вредност на напонот на отпорникот
UR2= V
 волтметарот да се приклучи паралелно на кондензаторот меѓу групите приклучници 2
и 3 и да се запише ефективната вредност на напонот на кондензаторот
UC= V
8) Од добиените податоци да се пресмета
капацитивната отпорност на кондензаторот XC= UC/I= 
капацитивноста на кондензаторот C=1/(2fXc)= F
9) Да се спореди измерената вредност на вкупниот напон на редната R2-C врска
со вредностите добиени со релациите
U R 2C  U R 2 2  U C2  V
U R 2C  Z R 2C I  I R2 2  X C2  V
Да се пресмета вредноста на импедансата ZR2C= 
10) Зошто ефективната вредност на вкупниот напон на UR2C не може да се
пресмета со директно собирање на ефективните вредности на напоните UR2 и UC?
11) Што е карактеристично за напонот на отпорникот uR2(t), напонот на

кондензаторот uC(t), за вкупниот напон на редната R2-C врска uR2C(t), во однос на
струјата i(t)?
12) Ако фазата на струјата е 00, колку ќе изнесува фазата на напонот на

редната R2-C врска, R2C?
R2C=
13) Да се нацрта принципски фазорски дијаграм за струјата и напоните во

редното R2-C коло.
Вежба 6 24
f.o.
III. Редна врска на отпорник и калем

На слика 6а е прикажано коло во кое редно се поврзани отпорник
R2=560 , калем со индуктивност L и отпорност RL=430  и напонски генератор со
простопериодичен напон со ефективна вредност U=2 V и фреквенција 1500Hz. Колото
треба да се реализира според описот на макетата и шемата на слика 6б.
L, RL R2
 u
A
+ 
i 4 3 2 1
R2
+ 8 7 6 5
L
V  u
V
12 11 10 9
RL
A 16 15 14 13
14) Од претходно формираната макета да се исклучи кондензаторот и на негово

место да се приклучи калемот (меѓу групите приклучници 2 и 3).
 волтметарот да се приклучи паралелно на калемот меѓу приклучници 2 и 3 и да се
запише измерената ефективната вредност на напонот:
U L  Z L I  I RL 2  X L2  V
Да се пресмета вредноста на импедансата ZL= 
Вежба 6 25
 волтметарот да се приклучи паралелно на редната R2-L врска, меѓу приклучници 1 и

3, и да се запише измерената ефективната вредност на напонот
U R2L  Z R2L I  I  RL  R2 2  X L2  V
и да се пресмета импедансата Z R2L  

16) Со решавање да се пресметаат:
индуктивната отпорност XL= 
индуктивноста L= XL /(2f)= H.
17) Зошто ефективната вредност на вкупниот напон на UR2L не може да се
пресмета со директно собирање на ефективните вредности на напоните UR2 и UL?
18) Што е карактеристично за напонот на отпорникот uR2(t), напонот на калемот

uL(t), за вкупниот напон на редната R2-L врска uR2L(t), во однос на струјата i(t)?

редната R2-L врска, R2L?
R2L=
20) Да се нацрта принципски фазорски дијаграм за струјата и напоните во

редното R2-L коло.
f.o.
IV. Редна врска на отпорник, кондензатор и калем
Вежба 6 26
На слика 7а е прикажано коло во кое редно се поврзани отпорниците R1=220

и R2=560 калем со индуктивност L и отпорност RL=430  и кондензатор со
капацитивност C со напонски генератор со простопериодичен напон со ефективна
вредност U=2 V и фреквенција 1500 Hz. Колото треба да се реализира според описот
на макетата и шемата на слика 7б.
L, RL R1
A  u
+ 
i
R1 4 3 2 1
A C
8 7 6 5
+
 R2 V
RL V u
L 12 11 10 9
C R2
16 15 14 13
21) Во претходната макета да се направи следната измена: кондензаторот да се
приклучи меѓу групите приклучници 4 и 8, а отпорникот R2 да се приклучи меѓу
групите 8 и 12. Со кабел да се поврзе групата 12 со приклучниците означени со “-”.
 волтметарот приклучен паралелно на напонскиот генератор меѓу приклучници оз-
начени со “+” и “-” и да се запише покажувањето: U= V
 волтметарот да се приклучи паралелно на отпорникот меѓу групите 1 и 2 и да се
запише измерената ефективна вредност на напонот:
UR1=R1I= V
 волтметарот да се приклучи паралелно на калемот меѓу групите 2 и 3 и да се запише
измерената ефективна вредност на напонот:
U L  Z L I  I RL 2  X L2  V
 волтметарот да се приклучи паралелно на кондензаторот меѓу групите 4 и 8 и да се
UC= XC I= V
 волтметарот да се приклучи паралелно на отпорникот меѓу групите 8 и 12 и да се
UR2=R2I= V
23) Да се спореди измерената вредност на вкупниот напон со резултатите
добиени со релацијата:
Вежба 6 27
 RL  R1  R2 2   X L  X C 
2
U  ZI  I  V
Да се пресмета вредноста на импедансата Z= U/I= 
 RL  R1  R2 2   X L  X C 
2
и според релацијата Z   
24) Што е карактеристично за напоните на отпорноците uR1(t) и uR2(t), напонот

на кондензаторот uC(t), напон на калемот uL(t), во однос на струјата i(t)?

редната R1-L-C-R2 врска, ?
=
26) Да се нацрта принципски фазорски дијаграм за струјата и напоните во R-L-C

колото.
f.o.
Вежба 6 28
Презиме:
Име: Датум:
ФАЗНА РЕЗОНАНЦИЈА
Во Лабораториската вежба број 5 се испитуваат резонантните појави во

електрично коло со редно врзани елементи.
Целта на вежбата е да се покаже дека во електричните кола, во простопе-
риодичен режим на работа, фазната разлика меѓу напонот на генераторот и струјата
што тече низ него се менува со менување на фреквенцијата на генераторот и со
менување на параметрите на реактивните елементи L или C.
Запознавање со теоријата на фазна резонанција во електрични кола
Фазна резонанција во електрични кола со простопериодична екситација

настапува кога фазната разлика меѓу напонот на генераторот и струјата што тече низ
него е нула.
C L , RL R
+

U, f
Слика 1
Ако напонот на генераторот е u(t)=Um sin(t+) V, а струјата што тече низ него
е i(t)=Im sin(t+) A , тогаш фазната разлика меѓу нив е = . Во електричното
коло покажано на сликата 1, фазна резонанција настапува за фреквенција f0 која се
одредува на следниот начин:
U=Uej V ; I=Iej A ; Z=U/I=R+RL+jXL-jXC =Re+jXe=Zej  ;
XL=0L  ; XC =1/(0C)  ;
Вежба 6 29
За да биде исполнет условот =arctg(Xe/Re)=0, треба да е:
Xe = XLXC = 0L  (1/(0C) ) = 0, од каде се добива фреквенцијата за

која настапува фазна резонанција во колото како:
0  1/ LC rad/s или 
f 0  1/ 2 LC  Hz .
Кога во колото е постигнат овој режим на работа, еквивалентната импеданса во колото

е минимална, Z = (R+RL)  , а струјата во колото има најголема ефективна вредност I.
2) За колото претставено на сликата 1 да се изведе изразот за реактивната

отпорност на кондензаторот XC за во колото да настапи фазна резонанција.
XC=
2) RC генератор кој служи како извор на простопериодичен напон со можност за
регулација на неговата амплитуда и фреквенција.
3) Отпорник со отпорност R=220 .
4) Калем со индуктивност L=46 mH и внатрешна отпорност RL=430 .
5) Декаден кондензатор чиј што капацитет може да се менува.
Слика 2
U, f
C L, RL R

+ 
4 3 2 1
V
A
8 7 6 5
12 11 10 9
16 15 14 13
ПРАКТИЧЕН ДЕЛ I
Вежба 6 30
(Практичниот дел се изработува во лабораторија)
1) Елементите и инструментите да се поврзат како што е покажано на сликата 2.

RC генераторот да се поврзе меѓу приклучниците означени со “+” и “-”. Отпорникот да
се поврзе меѓу групите на приклучници 1 и 2. Калемот да се поврзе меѓу групите 2 и 3,
а кондензаторот меѓу групите 3 и 4. Групата 1 со кабел накусо се поврзува со пози-
тивниот крај од генераторот “+”, а групата 8 со кабел се поврзува со негативниот крај
од генераторот “-”. Меѓу групите 4 и 8 да се поврзе амперметарот, а меѓу
приклучниците “+” и “-” волтметарот (паралелно со генераторот).
RC генераторот треба да се подеси така што волтметарот ќе покажува излезен
напон од генераторот од 2 V со фреквенција f=3500 Hz . Потоа се откачува
волтметарот кој бил поврзан меѓу приклучниците “+” и “-”.
а) амперметар (ефективна вредност на струјата во колото): I= mA
б) волтметар (ефективна вредност на напонот):
 поврзан меѓу групите 1 и 2 го покажува напонот U12=RI= V,
од каде што се пресметува отпорноста R= 
 поврзан меѓу групите 2 и 3 го покажува напонот: U 23  I RL2  X L2 
V
 поврзан меѓу групите 1 и 3 го покажува напонот:
U13  I  R  RL 
2
 X L2  V
Од системот равенки за напоните U23 и U13 се пресметуваат отпорноста RL =

 и индуктивноста L = H на калемот.
3) Волтметарот се поврзува паралелно со генераторот меѓу приклучниците “+” и
“-”. Менувајќи го капацитетот на кондензаторот за зададените вредности и одржувајќи
го напонот на генераторот константен U=2 V (со помош на вградениот потенциометар
и покажувањето на волтметарот), во табелата 1 да се запишат покажувањата на
амперметарот (за I), волтметарот поврзан меѓу групите 2 и 3 (за UL) и волтметарот
поврзан меѓу групите 3 и 4 (за UC). За мерење на сите напони се користи истиот
волтметар кој се смета за идеален инструмент (низ него не тече струја). Тоа значи дека
тој едноставно се откачува од приклучниците “+” и “-” и паралелно се поврзува еднаш
меѓу 2 и 3, а потоа меѓу 3 и 4. Вредноста за XC да се пресмета од измерените вредности
за струјата I и напонот UC, како XC=UC / I .
Вежба 6 31
Табела 1
C (nF) I (mA) UL (V) UC (V) XC ()
10
15
18
20
22
25
30
35
40
50
60
4) Според вредностите од табелата 1 да се нацртаат резонантните криви I=f(XC),

UL=f(XC) и UC=f(XC) .
0 XC
UL
Вежба 6 32
UC
0 XC
5) Капацитетот на кондензаторот повторно да се менува од C=10 nF до

C=40 nF и при тоа да се следи промената на струјата што ја покажува амперметарот. Да
се забележи капацитетот на кондензаторот C= nF за кој струјата има најголема
ефективна вредност I = mA. Во тој момент во колото настапува фазна
резонанција.
Вежба 6 33
ПРАКТИЧЕН ДЕЛ II
6) Капацитетот на кондензаторот да се фиксира на вредноста добиена во
претходната точка 5. Менувајќи ја фреквенцијата на генераторот за зададените
вредности и одржувајќи го напонот константен U=2 V (со помош на вградениот
потенциометар и волтметарот поврзан меѓу приклучниците “+” и “-”), да се запишат
покажувањата на амперметарот и да се пополни табелата 2.
Табела 2
C= nF U=2 V
f (Hz) I (mA)
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
5000
7000
9000
7) Според вредностите од табелата 2 да се нацрта резонантната крива I=f(f). Да
се напише што се забележува за резонантната фреквенција f0 ?
0 f
ФАЗНА АНТИРЕЗОНАНЦИЈА
Вежба 6 34
Во Лабораториската вежба се испитуваат и резонантните појави во коло со

паралелно врзани елементи.
Целта на вежбата е да се покаже дека во електричните кола, во простопе-
риодичен режим на работа, фазната разлика меѓу напонот на генераторот и струјата
што тече низ него се менува со менување на фреквенцијата на генераторот и со
менување на параметрите на реактивните елементи L или C.
Запознавање со теоријата на фазна антирезонанција во електрични кола

Фазна антирезонанција, во електрични кола со простопериодична екситација,
настапува кога фазната разлика меѓу напонот на генераторот и струјата што тече низ
него е нула.
i
+
U, f  C L, RL
Слика 1
Ако напонот на генераторот е u(t)=Um sin(t+) V, а струјата што тече низ него
е i(t)=Im sin(t+) A , тогаш фазната разлика меѓу нив е = . Во електричното
коло дадено на сликата 1, фазна антирезонанција настапува за фреквенција f0 која се
одредува на следниот начин:
U=Uej V ; I=Iej A ; XL=0L  ; XC =1/0C  ;
I 1 RL L
Y   jC   j  jC  G  jB S
U R L  jL R L  L
2 2
R L  L
2 2
За да биде исполнет условот =arctg(-B/G)=0, треба да е:
0L
B   0 C  0 , од каде што се добива фреквенцијата за која
  0 L
2
R L2
Вежба 6 35
што настапува фазна антирезонанција во колото како:
1 R L2 1 1 R L2
0   rad/s или f0   Hz .
LC L2 2 LC L2
Кога во колото е постигнат режим на фазна антирезонанција адмитансата во колото

RL
е Y S , а струјата во колото има ефективна вредност
 L
2
R L2
RL
I U A . 2) За колото претставено на сликата 1 да се изведе
 L
2
R L2
изразот за реактивната отпорност на кондензаторот XC при која во колото настапува

фазна антирезонанција!
XC=
2) RC генератор кој служи како извор на простопериодичен напон со можност за

регулација на неговата амплитуда и фреквенција.
3) Калем со индуктивност L=46 mH и внатрешна отпорност RL=430 .
4) Кондензатор со капацитет C=0.1 F.
1) Елементите и инструментите да се поврзат како што е покажано на

електричната шема на сликата 2а и на макетата на сликата 2б. RC генераторот да се
поврзе меѓу приклучниците означени со “+” и “-”. Кондензаторот да се поврзе меѓу
групите приклучници 1 и 2. Меѓу групите 2 и 3 да се поврзе амперметарот, а
волтметарот да се приклучи меѓу приклучниците означени со “+” и “-” (паралелно со
генераторот). Групата 1 со кабел накусо се поврзува со позитивниот крај од генераторот
“+”, а групата 3 со кабел се поврзува со негативниот крај од генераторот “-”.
Вежба 6 36
RC генераторот треба да се подеси така што волтметарот ќе покажува излезен

напон од генераторот од 2 V.
U, f
C
A 
+ 
A
4 3 2 1
i
8 7 6 5
+
C V  U, f V
12 11 10 9
16 15 14 13
2) Менувајќи ја фреквенцијата на генераторот за зададените вредности и

одржувајќи го напонот на генераторот константен U=2 V (со помош на вградениот
потенциометар и покажувањето на волтметарот), да се пополни табелата 1. При тоа да
се запишат покажувањата на амперметарот.
3) Реактивната отпорност на кондензаторот да се пресметува како XC=U/I.
Вежба 6 37
Табела 1
f (Hz) I (mA) XC ()
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
4) Според вредностите од табелата 1 да се нацрта фреквенциската

карактеристика на кондензаторот XC=f(f).
XC
0 f
Вежба 6 38
5) Елементите и инструментите да се поврзат како што е покажано на

електричната шема на сликата 3а и на макетата на сликата 3б. RC генераторот да се
поврзе меѓу приклучниците означени со “+” и “-”. Кондензаторот да се поврзе меѓу
групите приклучници 2 и 6, а калемот меѓу 3 и 7. Меѓу групите 1 и 2 да се поврзе
амперметарот, а волтметарот да се приклучи меѓу приклучниците означени со “+” и “-”
(паралелно со генераторот). Групата 1 со кабел накусо се поврзува со позитивниот крај
од генераторот “+”, а групата 9 со кабел се поврзува со негативниот крај од
генераторот “-”. Групите 2 и 3, 6 и 9, 7 и 9 со кабли да се врзат во куса врска.
RC генераторот треба да се подеси така што волтметарот постојано ќе покажува
излезен напон од генераторот од 2 V.
A  U, f
+ 
A RL 4 3 2 1
i L
iL C
iC 6 5
8 7
+
RL
C V  U, f
L
12 11 10 9
A A V
16 15 14 13
6) Менувајќи ја фреквенцијата на генераторот за зададените вредности и

одржувајќи го напонот на генераторот константен U=2 V (со помош на вградениот
потенциометар и покажувањето на волтметарот), да се пополни табелата 2. При тоа да
се запишат покажувањата на амперметарот поврзуван по следниот редослед меѓу
групите:
1 и 2  I Потоа амперметарот се откачува од групите 1 и 2. Се забележува дека

колото е прекинато, заради што групите 1 и 2 се поврзуваат накусо со кабел.
6 и 9  IC Се вади кусата врска која постоела меѓу групите 6 и 9 и меѓу нив се

поврзува амперметарот. Се забележува струјата што тој ја покажува. Потоа
амперметарот се откачува од групите 6 и 9. Се забележува дека гранката е прекината,
заради што се враќа кусата врска меѓу групите 6 и 9.
7 и 9  IL Се вади кусата врска која постоела меѓу групите 7 и 9 и меѓу нив се

поврзува амперметарот. Се забележува струјата што тој ја покажува. Потоа
амперметарот се откачува од групите 7 и 9. Се забележува дека гранката е прекината,
заради што се враќа кусата врска меѓу групите 7 и 9.
Вежба 6 39
Табела 2
f (Hz) I (mA) IL (mA) IC (mA)
700
1000
1500
2000
2500
3000
4000
5000
6000
7000
7) Според вредностите од табелата 2 да се нацртаат резонантните криви I=f(f),

IL=f(f) и IC=f(f) .
0 f
Вежба 6 40
IL
0 f
IC
0 f
8) Од графиците да се забележи дека кога во колото настапува фазна

антирезонанција ефективните вредности на струите се IL  IC.
9) Повторно да се менува фреквенцијата на генераторот во границите на
вредностите зададени во табелата 2 и при тоа да се следи промената на струјата низ
генераторот што ја покажува амперметарот поврзан меѓу групите приклучници 1 и 2.
Да се запише фреквенцијата на генераторот f = Hz за која што струјата има
најмала ефективна вредност I = mA. Во тој момент во колото настапува фазна
антирезонанција.
Вежба 6 41
10) Да се напише што се забележува од графиците кога во колото настапува

фазна антирезонанција!
11) Да се нацрта принципски фазорски дијаграм за струите и напоните во колото

дадено на сликата 3а.
f.o.
Вежба 6 42

Презиме:
Име: Датум:
СИМУЛАЦИЈА НА ФАЗНА РЕЗОНАНЦИЈА И

АНТИРЕЗОНАНЦИЈА
Во оваа лабораториска вежба, со помош на симулација се испитуваат резонантните појави

во електрично коло со сериски и паралелно поврзани елементи.
Целта на вежбата е да се покаже дека со користење на програмата QUCS (со компјутерска

симулација) може да се анализираат електрични кола напојувани со генератор со
простопериодичен напон и да се определуваат струите и напоните при промена на
фреквенцијата на генераторот во определен опсег.
Целта на вежбата е да се покаже на кој начин, преку симулација, може да се анализираат
резонантни состојби дека во електричните кола. Оваа вежба може ќе послужи и за симулациска
верификација на резултатите од претходната лабораториска вежба.
Се анализира електричното коло прикажано на Слика 1 со параметрите на елементите кои

беа пресметани во претходната лабораториска вежба. Во колото има отпорник со отпорност
R =_______ , индуктор со внатрешна отпорност RL =______  и индуктивност L=______
mH , како и кондензатор со капацитивност C = ______ μF. Колото е напојувано од
простопериодичен напонски извор со ефективна вредност на напонот U = 2 V и променлива
фреквенција f.
C L , RL R
+ 
U, f
Вежба 6 43
Слика 1. Коло во кое се набљудува појава на резонанција.
Задача: Да се направи верификација на резултатите од претходната лабораториска вежба,

со помош на симулација во софтверот QUCS. Да се набљудува промената на струјата во
електричното коло I, напонот на реалниот индуктор UL, напонот на кондензаторот UC и фазната
разлика меѓу напонот на изворот и струјата низ изворот за различни вредности на
фреквенцијата f. Вредностите да се внесат во Табела 1, а од резултатите од симулацијата да се
утврди резонантна фреквенција f0.
Составување на електрично коло
1) Следејќи го описот на користење на софтверот QUCS, даден на почетокот на ова

Упатство, да се состави електричното коло од Слика 2. Отпорниците, индукторот и
кондензаторот се избираат од Lumped Components, а напонскиот извор AC Voltage Source се
избира од Sources. Со двоен клик на елементите се внесуваат нивните вредности.
За напонскиот извор се внесува само ефективната вредност на напонот, додека фреквенцијата
се контролира преку посебен блок АC Simulation, кој е објаснет во наредната точка. Со
елементите Current Probe и Voltage Probe се мерат струјата во колото I, напонот на реалниот
индуктор UL и напонот на кондензаторот UC.
Слика 2. Изведба на електрично коло за анализа на резонанција во QUCS
Подесување и извршување на симулација
2) Пред да се изврши симулацијата, потребно е да се дефинира типот на анализа што се

спроведува. Од Components се избира категоријата Simulations, а од оваа категорија се избира
блокот AC Simulation и истиот се поставува на работната површина. Овој блок дефинира дека
се врши симулација на електрично коло во простопериодичен режим.
3) Со двоен клик на блокот се отвора прозорец како на Слика 3 во кој се внесуваат

параметрите на симулацијата. Овој блок ги содржи следните полиња:
 Sweep Parameter: Во ова поле е запишано името на големината чија промена е од интерес.
Во нашата анализа, електричното коло се анализира при празлични фреквенции, па ова
поле содржи предефинирана големна acfrequency.
Вежба 6 44
 Type: Од ова паѓачко мени се избира начинот на промена на големината од претходното

поле. Се избира опцијата linear, која овозможува дефинирање на опсег на вредности и
големина на линеарен инкрементален чекор во тој опсег. Се внесува опсегот на вредности
на фреквенцијата од Табела 1 од претходната лабораториска вежба.
 Start: Се внесува првата вредност на фреквенцијата од Табела 1 од претходната
лабораториска вежба.
 Stop: Се внесува крајната вредност на фреквенцијата од Табела 1 од претходната
лабораториска вежба.
 Step и Number: Овие две полиња се меѓусебно поврзани. Ако се внесе вредност во едното
поле, другото автоматски се пресметува. Во полето Step се внесува вредност 100, што
означува дека анализата ќе се изврши за фреквенции во претходно дефинираниот опсег, со
инкрементален чекор од 100 Hz. Во полето Number се забележува дека опсегот е поделен
на 9 чекори. Тоа значи дека QUCS ќе изврши пресметки за 9 фреквенции.
Слика 3. Прозорец за внесување параметри на блокот АC Simulation
4) Да се зачува работниот фајл под соодветно име. Потоа, преку паѓачкото мени
Simulation, кое се наоѓа во горниот дел од работниот прозорец, да се кликне на копчето
.
Прикажување на резултати
5) Резултатите да се прикажат табеларно. Од Components се избира категоријата

Diagrams. Да се избере алатката Tabular и да се постави на работната површина. Со двоен
клик се отвора прозорец преку кој се избира да бидат прикажани струјата во колото, напонот
на кондензаторот и напонот на индукторот. Тоа се прави со двоен клик на I.i, UC.v и UL.v
докоолку за ампермератот и волтметрите се изберат исти имиња како на Слика 1.
6) Ефективните вредности се внесуваат во Табела 1, 2 и 3, соодветно на големината која се

анализира. Потоа, експериментално добиените вредности од претходната лабораториска вежба
се препишуваат во следната колона. Врз основа на оние податоци, да се пресмета релативна
Вежба 6 45
грешка помеѓу експерименталните и симулациски добиените резултати, доколку симулациски

добиените ги усвоиме за референтни:
симулирана  мерена
r   100%
симулирана
Вежба 6 46
Табела 1
f (Hz) I (A) (симулиранa) I (A) (меренa) εI (%)
Табела 2
f (Hz) UL (V) (симулиранa) UL (V) (меренa) εUL (%)
Табела 3
f (Hz) UC (V) (симулиранa) UC (V) (меренa) εUc (%)
Вежба 6 47
7) Која фреквенција е најблиску до резонантната фреквенција f0? Врз основа на кои

информации од Табела 1, 2 и 3 го донесовте овој заклучок?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
8) За точно определување на f0, симулацијата да се изврши уште еднаш, со опсег на
фреквенција кој е најблиску до резонантната фреквенција. Во блокот AC Simulation во Start и
Stop се нагодува опсег од 100 Hz околу фреквенцијата која сметаме дека е најблиску до
резонантната. Во полето Number се внесува 101, со цел овој опсег да се подели на 101 чекори.
Тоа овозможува да се определи f0 со прецизност до 1 Hz. Повторно да се изврши симулацијата
со кликање на копчето .
9) Од новодобиената табела со резултати од симулација, преку промената на вредноста на

струјата I, да се определи вредноста на резонантната фреквенција.
f0 = ________________ Hz.
Се анализира електричното коло прикажано на Слика 3. Ова е истото електрично коло

претходно анализирано во Практичниот дел II oд претходната лабораториска вежба. Во колото
има реален индуктор со индуктивност L = ______ mH и внатрешна отпорност
RL = ______ , кондензатор со капацитивност C = ______ μF и простопериодичен напонски
извор со ефективна вредност на напонот U = 2 V и променлива фреквенција f.
I
+
U, f  C L, RL
Слика 3. Коло во кое се набљудува појава на антирезонанција.

Задача: Да се направи верификација на резултатите од Практичен дел II од претходната
лабораториска вежба, со помош на симулација во софтверот QUCS. Да се набљудува
промената на струјата во електричното коло I, струјата низ индуктор IL и струјата низ
кондензаторот IC за различни вредности на фреквенцијата f. Вредностите да се внесат во Табела
4, 5 и 6. Овие вредности да се споредат со измерените вредности добиени во претходната
лабораториска вежба и да се пресмета релативната грешка. Потоа, со помош на резултатите
добиени од симулација, да се утврди резонантната фреквенција f0.
f0 = ________________ Hz.
Вежба 6 48
Табела 4
f (Hz) I (A) (симулирано) I (A) (мерено) εI (%)
Табела 5
f (Hz) IL (V) (симулирано) IL (V) (мерено) εIL (%)
Табела 6
f (Hz) IC (V) (симулирано) IC (V) (мерено) εIc (%)

Laboratotirski Vezbi EK-2023 FINKI - Vtor - Del

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Laboratotirski Vezbi EK-2023 FINKI - Vtor - Del

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Универзитет “Св.

Проф. д-р Коста Митрески

ЛАБОРАТОРИСКИ ПРАКТИКУМ- AC–кола

Copyright © 2022 by FINKI

Copyright © 2022 by FINKI

ОПИС НА ЛАБОРАТОРИСКАТА ОПРЕМА И ОКОЛИНА

Лабораториските вежби се изведуваат на работни плочи (Слика 1) на кои се формира

Слика 1. Работна плоча за изведување на лабораториски вежби

Елементите од електричното коло директно се поставуваат во приклучниците помеѓу две

За мерење на напоните и струите во електричното коло се користат универзални мерни

Слика 2. Универзални дигитални мерни инструменти

Поврзување на инструментот во електричното коло се врши со два кабли. Едниот кабел

Мерниот опсег кај овие инструменти се прилагодува автоматски кон интензитетот на

 Волтметарот има многу голема влезна импеданса, во идеален случај ZV = ∞ Ω.

а) правилно поврзување б) неправилно поврзување

Слика 3. Поврзување на волтметар во електрично коло.

 Амперметарот има многу мала влезна импеданса, во идеален случај ZA = 0 Ω.

а) правилно поврзување б) неправилно поврзување

Слика 4. Поврзување амперметар во електрично коло.

 При мерење на еднонасочни напони, доколку кабелот поврзан на приклучницата COM се

Во лабораториските вежби, како извор на простопериодичен напон со променлива

Кабелот за напојување се вклучува од задната страна на генераторот (Слика 5б).

a) Приказ на преден панел

б) Приказ на заден панел

Напомена: Од предната страна се користат само: излезниот канал, копчињата за

Основното подесување е напонот да има синусоидален бранов облик со фреквенција

 подесување на ефективната вредност на излезниот напон се врши според следните

 подесување на фреквенцијата на излезниот напон се врши според следните чекори:

Напомена: Приклучоците на фреквенцискиот генератор коишто излегуваат од излезниот

Пасивни елементи во електричното коло

При изведувањето на лабораториските вежби ќе се користат отпорници, кондензатори и

Декларираната вредност на отпорниците може да се прочита преку боите на прстените кои

Слика 6. Означување на вредноста на отпорниците со прстени во боја

Четврта Петта боја

Табела 1. Толкување на редоследот и боите на прстените кај отпорник

Вредностите на кондензаторите и индукторите, и некои нивни битни карактеристики

Во лабораториските вежби со ќе бидат користени блок кондензатори, кои за потребите на

Во практично електрично коло, со волтметар може да се измери исклучиво напонот на

Слика 7. Модел на реален индуктор во електрично коло.

Слика 8. Компоненти на напон UAB на краевите на реален индуктор

QUCS (Quite Universal Circuit Simulator)

QUCS (Quite Universal Circuit Simulator) e софтверска алатка која овозможува

Слика 9. Приказ на работен прозорец на QUCS

1) Составување на електрично коло

За да се состави електричното коло,

Од категоријата Lumped components се

се изврши на веќе поставен и поврзан елемент во

Со притискање на копчето Esc се ослободува курсорот за следна операција. Името и

2) Дефинирање тип на симулација и нејзино извршување

За да се изврши симулацијата, од менито Simulations треба да се избере Simulate .

После извршувањето на симулацијата, ќе се отвори нов прозорец (папка) во која треба да

Од Components се избира категоријата Diagrams. Во оваа категорија се наоѓаат алатки за

 Со помош на алатката Cartesian резултатите се прикажуваат графички на Декартов

НАСОКИ ЗА ПРИКАЗ НА ДОБИЕНИТЕ РЕЗУЛТАТИ

Цртањето графици е составен дел на повеќето лабораториски вежби. Графиците

Слика 11. Цртање на график - интерполација помеѓу измерени вредности

При внесувањето на анализираните големини, треба да се внимава да биде исполнета

Слика 12. Исполнетост на расположливата површина за цртање график

Доколку се појави значително отстапување на мерената големина од очекуваната или

Слика 13. Индикација за можна појава на грешка при мерењето

Префикси на помошни единици

Физичките единици кои се разликуваат за фактор 10n од основните единици се викаат

Во овие лабораториски вежби, струите во гранките на колото се менуваат во опсег од 0