8.

ПРОВОДНИЦИ ВО ЕЛЕКТРИЧНО ПОЛЕ

Физичката појава на површинска прераспределба на наелектризирањата во

проводните тела (под дејство на туѓо електрично поле) се нарекува електрична
индукција или инфлуенца. Тој ефект се појавува не само кај неутралните туку и кај
наелектризираните проводни тела.

ЗАДАЧИ:
1. Да се определи електричното поле кое го создава пунктуален негативен
полнеж, поставен во центарот на неутрална проводна сверна лушпа со радиуси a и b. Да
се определи потенцијалот во сите точки од просторот.
(q) РЕШЕНИЕ: Поради ефектот на електрична
индукција на проводната сверна лушпа ќе се појават
q (q) индуцирани наелектризирања(сл.2). Ако примениме
a q Гаусов закон за определување на електричното поле
b се добива:
сл.1 сл.2 0ra
Q q q
S EdS  0 => S Eds cos   0 => E  4or 2
arb
Q
S EdS  0 => E  0 (  Q  q  q  0 )
br
 Q => Eds cos   q  q  q => E  q
S EdS 
0 S 0 4or 2

Сега можеме да го определиме потенцијалот во секоја точка:

br
  q q
   Edl   dr cos   
r r 4 r 2 40 r
0
arb
b   q q
   Eodl   Edl  0   dr cos   
r b b 4 r 2 40 b
0
0ra
 a b  a q  q
   Edl   Edl   E 0dl   Edl   dr cos   0   dr cos  =>
r r a b r 4 r 2 b 4 r 2
0 0

q 1 1  q
   
40  r a  40 b
2. Да се определи електрично поле и потенцијалот во точката A од сферниот
систем прикажан на сликата, ако шупливата проводна сфера е неутрална а
наелектризирањето +q е ексцентрично поставено.
РЕШЕНИЕ: Поради ефектот на електрична индукција на проводната сверна
лушпа ќе се појават индуцирани наелектризирања(сл.2). Притоа на внатрешната
површина од лушпата ќе се индуцира нерамномерно површински распределено
наелектризирање (-q) , a на надворешната површина од лушпата ќе се индицира
рамномерно наелектризирање (+q). Ако примениме Гаусов закон за определување на
електричното поле надвор од лушпата, се добива:
 
 
   A
 a  
 A
a
b q

сл.1 сл.2

br
Q q  q  q q
S EdS  0 => S Eds cos 0  0 => E 
o

4or 2
  q q
A   Edl   dr cos 0o 
b b 4 r 2 40 b
0

3. Проводна сфера со радиус a и проводна лушпа со радиуси b и c концентрично

се поставени една во друга. Да се одреди електричното поле и потенцијалот во сите
точки од просторот ако сферата е наелектризирана со  Q1 а лушпата со  Q 2 . Колкаво
количество електрицитет ќе протече ако лушпата се соедини со земјата?
РЕШЕНИЕ: Поради ефектот на електрична индукција на проводната сверна
лушпа ќе се појават индуцирани наелектризирања ( Q1 ) на внатрешната страна од
лушпата и (  Q1 ) на надворешната страна (сл.2). Ако примениме Гаусов закон за
определување на електричното поле се добива:
(  Q1 )
Q2 Q2
( Q1 )
 Q1  Q1

c a c a
b b
P P

сл.1 сл.2

0ra
Q Q  0
 S
EdS 
0
=> (метална свера) => E  0

arb
Q Q1 Q1
 S
EdS 
0
=>  S
Eds cos 0o 
0
=> E 
4or 2
brc
Q  Q  Q  Q  0 (метална лушпа)
 S
EdS 
0
=> 1 1 => E  0

cr
Q Q1  Q1  Q1  Q2 Q1  Q2
 EdS  S Eds cos 0  => E 
o
=>
S 0 0 4or 2

Сега можеме да го определиме потенцијалот во секоја точка:

 cr
 Q1  Q2
 Q1  Q2
   Edl   dr cos 0o 
r r 4 r 2 40 r
0
brc
c   Q1  Q 2 Q1  Q2
   Eodl   Edl  0   dr cos 0o 
r c c 4 r 2 40c
0
arb
 b c  b Q1  Q1  Q 2
   Edl   Edl   E 0dl   Edl   dr  0  c 40r 2 dr =>
r r b c r 4 r 2
0

Q1  1 1  Q1  Q2
   
40  r b  40c
После приклучувањето на прекинувачот P, потенцијалот на сверната лушпа ќе
се изедначи со потенцијалот на земјата а тој е нула. Притоа протеченото количество
електрицитет ќе биде:

 Q1  Q2  Qp
3 '  0   E3 'dl   dr  0  Q1  Q2  Qp  0  Qp  (Q1  Q2 )
C 40 r 2

4. Две големи тенки метални плочи се паралелни на растојание d и се

наелектризирани со површински густини на електрицитет  . На растојание d 1 од
левата плоча се наоѓа точка A. Да се одреди потенцијалот на оваа точка ако левата
плоча има референтен потенцијал. Да се одреди потенцијалот на десната плоча (точката
B) . Ако меѓу плочите праралелно со нив се уфрли голема ненаелектризирана метална
плоча со дебелина d 2 , така да ја допира точата A, да се одреди потенцијалот на точката
A и потенцијалот на десната плоча.
РЕШЕНИЕ: Пред да се уфрли ненаелектризираната метална плоча:
 
Полето меѓу двете плочи се
dl E определува по принципот на суперпозиција:
  
E  E  E   
20 20 0

d1 E 0 
E0
R ref R ref
A   Edl   E(dx) cos    dx
A E E A A d 1
o

B 
=> A   d1
0
Re f
d R ref R ref 0 
B   Edl   E(dx) cos    dx
B B d o
O x

=> d B  
0
После уфрлањето на ненаелектризираната метална плоча со дебелина d2:
 Поради индукцијата на
 
() () неутралната плоча со дебелина d2 ќе се
индуцира наелектризирање ().Полето меѓу
dl E двете плочи се определува по принципот на
 суперпозиција:
 
d1 E EA  E   E   E   E  
0
A  0 
E0
R ref R ref
B A   Edl   E(dx) cos    dx
d1 o

A A



=> A   d1
Re f
d2 0
d
R ref R ref 0 
O x B   Edl   E(dx) cos    dx
B B d o
d1 d 2  d1 0    
B   dx   Eodx   dx  (d1  d 2  d)  0  d1   (d  d 2)
d o d1 d 2 d1 o o o o


=> B   (d  d 2)
0

9. ЕЛЕКТРИЧЕН КАПАЦИТЕТ

Систем од две проводни тела (електроди) со диелектрик меѓу нив претставува

електричен кондензатор. Електричниот кондензатор се карактеризира со физичка
величина капацитет C. Ако електродите на кондензаторот замислено или реално се
наелектризираат со количество електрицитет  Q, меѓу нив ќе постои некој конкретен
напон U, или ако електродите на кондензаторот се приклучат кон некој електричен
извор со напон U, тогаш електродите ќе се наелектризираат со количество
електрицитет  Q. Односот меѓу позитивната количина електрицитет и позитивната
Q
вредност на напонот е дефиниција за капацитет C   F .
U
Капацитетот не зависи ниту од Q ниту од U туку само од геометрискиот облик
на системот и од типот на диелектрикот. Ако се два кондензатори паралелно врзани
CC
еквивалентниот капацитет е Ce  C1  C 2 , а ако се сериски врзани е Ce  1 2 .
C1  C2

ЗАДАЧИ
1. Да се одреди капацитетот на плочест воздушен кондензатор со површина на плочите
S и растојание меѓу нив d.
РЕШЕНИЕ: Ако електродите ги приклучиме на извор со напон U, електродите ќе се
наелектризираат со количество електрицитет  Q.
+Q -Q

S εo S По дефиниција:
Q
C
U

d
 0
S S

E
dl

Q За да се определи капацитетот на
кондензаторот, треба да се најде
напонот меѓу електродите:
Q d 
U   Edl   Edl   dl 
U 0 0
 
d
Q
  dx  d  d =>
d 0 0 0  0S
Q Q S
C   0
U Q
d d
 0S

2. Површината на електродите на еден плочест кондензатор е S  1m2 , а

растојанието меѓу нив е d  1,5mm. Ако кондензаторот се приклучи на напон
U  300V, да се одредат количината на електрицитет на плочите, површинската
густина на електрицитет меѓу плочите и електричното поле во точки меѓу плочите.
РЕШЕНИЕ:
Кога ќе се каже дека некој кондензатор е приклучен на напон U,
+Q -Q тогаш неговите електроди се наелектризираат со количини
0
електрицитет  Q.
 
U
Q S S 1
C => Q  CU ; C  0 => Q  0 U  300 8,85 1012 3
 17, 7 107 C
U d d 1,5 10
Q C  V
=>    17,7 107 2 => E   2 105 или
S m 0 m
d U 300 V
U   Edl  Ed => E   
 2 105
0 d 1,5 10 3
m
3. Сферен кондензатор со радиуси на електродите R 1  2cm и R 2  5cm,
приклучен е на напон U  220V . Да се одреди максималното поле во точките меѓу
електродите на кондензаторот. Да се одреди капацитетот на кондензаторот и
капацитетот на осамена сфера во однос на земјата.
РЕШЕНИЕ:

0  r  R1
E0
R2 R1  r  R 2
0  Q => E4r Q Q
 EdS   => E 
2

1 R 1 Q Q
S 0 0 40 r 2
2
R2  r  
dl 
Q =>  Q  Q  Q  0
E U  S
EdS 
0

=> E  0

Сега може да се определи напонот меѓу електродите на кондензаторот а потоа да

се определи капацитетот на кондензаторот:
 Q
C
U
2 2 Q Q R 2 dr
2 Q  1 1  Q  R 2  R1 
U   Edl   Edl cos 0   dl         
1 1 1 4 r 2 40 1 r
R 2
40  R1 R 2  40  R1R 2 
0

Q 40 R1R 2
C   37 107 F
Q  R 2  R1  R 2  R1
 
40  R 1R 2 
Q UR1R 2
Максималното поле ќе го определиме за r = R1 => E  
40 r 2
(R 2  R1 )r 2

Q UR 2 V
=> E max    18,3 103
40 R1
2
(R 2  R1 )R1 m
R 1R 2
Капацитетот на осамена свера e: C'  limR 2  C  lim R 2  40  40 R1
R 2  R1

4. Цилиндричен кондензатор со радиус на електродите R 1  3cm и R 2  6cm

приклучен е на напон U  300V . Да се одреди максималното поле и капацитетот по
единица должина на кондензаторот. Ако напонот меѓу електродите и радиусот на
надворешниот цилиндер се константни, да се одреди радиусот на внатрешниот
цилиндер така да максималното електрично поле во кондензаторот биде минимално.

R2

2 1 R 1 q ' q '

U


0  r  R1
E0
R1  r  R 2
Q q 'h q'
 S
EdS 
0
E2rh 
0
E
2r0
R2  r  
Q
=>  Q  q 'h  q 'h  0
 S
EdS 
0
=> E  0

Напонот помеѓу двете eлектроди од цилиндричниот кондензатор е:

2 2 R2 q' q' R
U   Edl   Edl cos 0   dr  ln 2 =>
1 1 R1 2 r 20 R1
0

q' q' 20 F

C'     8 1012
U q' R R m
ln 2 ln 2
20 R1 R1
q'
Максималното поле ќе го одредиме за r = R1 => E  =>
2r0 r
 q' U kV
E max    14,5 Ако: U  const и R 2  const
2r0 R1 R ln R 2 m
1
R1
тогаш од првиот извод на ф-јата Еmax(R1) приравнет со нула, ќе добиеме за кои
 R R  R 
 U ln 2  R 1 2   22  
dE  R 1 R 1  R 1  
вредности на R1 таа функцијата има минимум:=> max  2
0
2 R2 
dR 1
R 1  ln 
 R1 
R R R
=> ln 2  1  0 => ln 2  1 => R1  2
R1 R1 e
U Ue V
=> E max(min)    104
R2 R2 m
ln e
e
5. Да се одреди капацитетот на сферен кондензатор со радиус на внатрешната
електрода a и радиуси на надворешната електрода b и c.
РЕШЕНИЕ:
Q
C
U
3 2 3

b
U  U13   Edl 
1  1
Edl   Eodl  U12 +0=U12
2

c b Q Q  1 1  Q(b  a)
a U12   dr    
3 2 1
a 40 r 2
40  a b  40ab

Q
Q Q 40 ab
=> C  
U12 Q(b  a) ba
40 ab
Q
6. Двожичен вод е составен од два долги прави проводници со радиуси a, на растојание
d (d  a). Да се одреди капацитетот по единица должина од водот.

E2
1 2
a E1 a
q '
q '
x

РЕШЕНИЕ:Капацитетот по единица должина на двожичен вод е:

q'
C' 
U
2
Напонот меѓу електродите на водот е: U  U12   Edl
1

q' q'
Полето во точките меѓу електродите 1 и 2 е: E  E1  E 2  
20 r 20 (d  r)
 2 q' q' 
U12     dl dl  dr
1
 20 r 20 (d  r) 
d a q' d a q'
U12   dr   dr 
a 20 r a 20 (d  r)
q' q'
 ln r da a  ln(d  r) da a 
20 20
q'  d a a  2q ' d  a
  ln  ln  ln
20  a d  a  20 a
q' d a q' 0 
U12  ln => C '    0
0 a U ln d  a d
ln
a a

7. Да се одреди капацитетот по единица должина на цилиндричен систем

покажан на сликата.

R5
R4 R3
 q1 '
R2
R1
 q1 '  0  R2
 q1 '

R1
0 0
 q1 '

 q 2 ' q 2 ' R4
q 2 '  0  R3
q 2 '
 
U

 
U

20 20
C '  C '1  C '2  
R R
ln 2 ln 4
R1 R3

8. Да се одреди капацитетот по единица должина за цилиндричен систем

покажан на сликата.

 Q Q  Q Q

R5
R4 R3

R2
R1
 0  R 2
R3
 0  R 4

R1
0 0
Q
Q
Q
Q
 U 


U 

40 R1R 2 40 R 3R 4

CC (R 2  R1 ) (R 4  R 3 ) 40
C 1 2  
C1  C2 4  R R 4  R R (R  R 1) (R  R 3 )
0 1 2
 0 3 4 2
 4
(R 2  R1 ) (R 4  R 3 ) R1R 2 R 3R 4
 10. СИСТЕМ СО РАЗЛИЧНИ ДИЕЛЕКТРИЧНИ СРЕДИНИ. ОБОПШТЕН
ГАУСОВ ЗАКОН И МАКСВЕЛОВ ПОСТУЛАТ

DA EA Точките од просторот во кој постои електрично поле може

да бидат окарактеризирани и со трета физичка величина D ,
која се нарекува вектор на диелектрично поместување, кој
0 A што е дефиниран како D  0 E . Доколку просторот не
е вакуум, туку материјален диелектрик, тогаш
диелектричната пропустливост на тој простор е    r  0 , па
векторот D е D  E  r0 E .
Со Максвеловиот постулат е докажано дека флуксот на векторот D низ некоја
затворена површина S е еднаков на алгебарскиот збир на слободните наелектризирања
(наелектризирања со кои е наелектризиран системот) опфатени со површината S
 DdS   Q .
S
Доколку затворената површина S во целост лежи на една диелектрична средина
со пропустливост  , тогаш од Максвеловиот постулат:  DdS   Q =>  EdS   Q
S S

=>  EdS   . Последниот израз има облик на Гаусов закон, па се нарекува

Q
S 
Обопштен Гаусов закон.
Површинската густина на наелектризирањата на површините од проводните
наелектризирани тела  , секогаш е еднаквa со интензитетот на векторот на
диелектричното поместување D во точки од диелектрикот што се во непосреден
контакт со површината на проводникот.
ЗАДАЧИ:
1. Да се одреди векторот на електричното поле Е, векторот на диелектричното
поместување D и потенцијалот  во било која точка од плочест кондензатор составен
од два слоја со диелектрична пропустливост 1 и  2 . Дебелините на слоевите се d 1 и d 2 ,
а електродите се наелектризирани со еднакво и спротивно по знак наелектризирање со
површинска густина на електрицитетот е  . Да се одреди капацитетот на
кондензаторот, ако површините на електродите е S.
РЕШЕНИЕ: Ако го примениме Максвеловиот постулат за просторот:
  x  0 и x  (d1  d 2 )
S

DdS  Q  Q  S S  0
S
  0 0

 0 1 2 0  D0  0 E0 
D0
=0
0
0  x  d1
D1dS   Q => D1S0  S0 => D1  
1 2
 S
d1 d2
x
D1 
  E1  
1 1
S S
S0 S0
0 1 2 d1  x  d1  d 2
0
Eb  D2dS   Q => D 2 S0  S0 => D 2   =>
S
S0 B
S0 Db D2 
1 S0 Ea 2 E2   => E1  E 2 ; D1  D 2
2 2
S0 A
d 1 Da d2
x
Ако левата плоча ja земеме да има референтен потенцијал тогаш потенцијалот ќе биде:
0  x  d1
R ref R ref R ref R ref 0 0  
A   E1dl   Edl cos     E(dx)   Edx   Edx   dx   x ( dl  dx )
A A A A x x  1
1

d1  x  d1  d 2
R ref d1 0 d1 0
B   Edl   E 2dl   E1dl   E 2 (dx) cos    E1 (dx) cos  
B x d1 x d1

 d1 0   
dx   dx  (d1  x)  d1
x  d1  2 1
2 1
Напонот меѓу електродите, т.е. меѓу точките 1 и 2 може да се пресмета
  d d 
U12  1  2  x 0  x d1  d2  0  ( d 2  d1 )    2  1 
2 1   2 1 
Капацитетот на кондензаторот може да се определи по дефиниција:
Q S S
C  
U d d  d d 
 2  1   2  1 
  2 1    2 1 

2. Да се одреди векторот на електричното поле Е, векторот на диелектричното

поместување D и потенцијалот  во било која точка од двослоен сферен кондензатор
со радиуси R 1 и R 3 , приклучен на напон U. Раздвојната површина има радиус R 2 , при
што е познат условот 1   2 . Да се докаже дека површинската густина на
наелектризирањето во проводната сфера е иста со модулот на векторот D во близина на
таа сфера.
РЕШЕНИЕ: Ќе го примениме Максвеловиот
постулат за определување на полето во
просторот:
R3 0  r  R1
R2
D0 E0
R1
R1  r  R 2
0
A  D1ds   Q => D1 4 2  r Q
1 B S

Q => D1 
Q D
=> E1  1 
Q
2 C
4r 2
1 41r 2
R2  r  R3

Q  D2ds   Q => D 2 4 2  r Q
S

Q D2 Q
=> D2  => E 2  
4r 2  2 4 2 r 2
R3  r  

 S
D ds   Q => Q  Q  Q  0 => D  0 => E0
Ако референтната точка ja земеме во бесконечност, потенцијалот на произволните
точки А, B и C ќе бидат:
R2  x  R3
R ref R3  R3 Q Q 1 Q 1 1
C   Edl   E 2dl cos 0o   Eodl   dr  0  (  ) Rr 3  (  )
C r R3 r 4 2 r 2
4 2 r 4 2 r R 3
 R1  x  R 2
R ref R2 R3 
B   Edl   E1dl cos 0o   E 2dl cos 0o   Eodl =>
B r R2 R3
R2 Q R3 Q Q 1 1 Q 1 1
B   dr   dr  0  (  ) (  )
r 41r 2 R 2
4 2 r 2
41 r R 2 4 2 R 2 R 3
0  x  R1
R ref R2 R3 
C   Edl  0   E1dl cos 0o   E 2dl cos 0o   Eodl =>
C R1 R2 R3
R2 Q R3 Q Q 1 1 Q 1 1
C   dr   dr  0  (  ) (  )
R1 41r 2 R 2 4 2 r 2 41 R1 R 2 4 2 R 2 R 3
Напонот меѓу електродите, т.е. меѓу точките R1 и R3 може да се пресмета како:
R3 R2 R3
Q R 2  R1 Q R3  R 2
U13   Edl   E1dl   E 2dl  ( ) ( )
R1 R1 R2
41 R 2R1 42 R 3R 2
Капацитетот на кондензаторот може да се определи по дефиниција:
Q Q 4
C  
U Q R 2  R1 Q R3  R 2 1 R 2  R1 1 R 3  R 2
( ) ( ) ( ) ( )
41 R 2R1 4 2 R 3R 2 1 R 2R1  2 R 3R 2

3.Сферен кондензатор со два диелектрика има радиуси a  10mm и b  20mm .

Внатрешниот диелектрик има релативна диелектрична пропустливост  r1 =5. Да се
одреди  r 2 и радиусот на разделната површина меѓу диелектриците x така да
максималното поле во внатрешниот слој биде еднакво со максималното поле во
надворешниот слој, а минималното поле во внатрешниот слој да биде исто со
минималното поле во надворешниот слој.
РЕШЕНИЕ:
b Кога затворената површина S во
2 целост лежи во една диелектрична средина,
полето може да се одреди со Максвеловиот
1
x постулат, или со Обопштениот Гаусов закон.
0
a E 2 max
Q arx
E1 max
E1 min  Q => E 4r
Q Q
 E1dS  => E1  
2

1 1 41r 2
S 1

Q  E 2 min
Q Q
E1max (r  a)  , E1min (r  x) 
4a 1
2
4x 2 1
xrb
Q Q Q Q Q
S E 2dS  2 => E 2 4r  2 => E 2  42 r 2 => E 2max (r  x)  42 x 2 , E 2min  42 b2
2

Првиот услов беше: E1max  E 2max =>

Q Q
 => a 2 1  x 2 2 ..........(1)
4a 1 4x 2 2
2

Q Q
Вториот услов беше: E1min  E 2 min =>  => x 2 1  b 2 2 ............(2)
4x 1 4b  2
2 2

a  r2
Решавајќи ги (1) и (2) се добива r2   r1  2,5 и xb  14,1mm
b  r1