Współczesne modele oceny etycznej - utylitaryzm i deontologia

Utylitaryzm został sformułowany przez Jeremy’ego Benthama a sprecyzowane przez Johna

Stuarta Milla – zakładało, że najważniejsze kryterium oceny etycznej i działań ludzkich są
konsekwencje czynów. Podstawowa reguła utylitaryzmu – zasada maksymalizacji szczęścia –
zakłada, że powinno się dążyć do sytuacji w której suma przyjemności dla jak największej
liczby osób przekroczy sumę odczuwanych przez nich przykrości. Na gruncie tego modelu
praktycznym narzędziem oceny słuszności działań jest kalkulacja zysków i strat dokonywana
ze społecznego punktu widzenia. Refleksja Benthama i Milla stanowiła odniesienie do etyki
opierającej się wyłącznie na obowiązku moralnym
Utylitaryzm – stanowisko etyczne uznające użyteczność społeczną za najważniejsze
kryterium oceny działań etycznych. Utylitaryści uznawali zasadę „maksymalizacji szczęścia”
według, której należy dążyć do maksymalizowania przyjemności dla jak największej liczby
ludzi.
Deontologia – stanowisko etyczne uznające obowiązek moralny i rozumną intencję za
właściwe instancje decydujące o etycznej ocenie czynu ludzkiego.
Immanuel Kant – uznał, że jedyną właściwą motywacją etyczną jest czysty, formalny
obowiązek wynikający z prawa moralnego dotyczącego wszystkich istot racjonalnych. Czyny
dokonywane ze względu na spodziewane rezultaty, uczucia lub rzeczy, które w ich efekcie
mielibyśmy uzyskać, nie są związane z moralnością. Ostoją człowieczeństwa jest rozum,, który
daje istocie ludzkiej wolność i poczucie autonomii. Jakiejkolwiek inne cele powodowałyby
uzależnienie od zmiennych okoliczności życia. Człowiek postępujący etycznie powinien
kierować się jedynie wewnętrznymi imperatywami kategorycznym, który wyraża uniwersalne
dla istot rozumnych prawo. Formuła skonstruowana przez Kanta brzmi „Postępuj tylko wedle
takiej maksymy, co do której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem”.
Rozważając słuszność określonego czynu, powinniśmy odnieść opisywane zdarzenie do
imperatywu, zastanawiając się nad tym, czy chcielibyśmy, aby każda istota posługująca się
rozumem przyjęła tego rodzaju postępowanie jako właściwą zasadę swojego działania.