27.

R. Barthes: Mit dzisiaj

- mit jest słowem. Jest systemem porozumienia, przekazem. Nie jest przedmiotem,
pojęciem, ideą, ale sposobem znaczenia, formą;
- nie ma mitów wiecznych. Mit jest mową wybraną przez historię: nie może wyłonić się
z „natury” rzeczy (s. 26);
- mowa to przekaz. Język, wypowiedź, mowa – to każda jednostka lub całość znacząca
słowna i wzrokowa;
- mowa mityczna to niezupełnie język; powinna się nią zajmować semiologia;
- semiologię jako naukę o znakach postulował de Saussure. Zakładać znaczenie =
odwoływać się do semiologii;
- psychoanaliza, strukturalizm, psychologia eidetyczna – wracają do problemu
znaczenia. Te nauki są naukami o wartościach - nie zadowalają się odnalezieniem
faktu, ale określają go i badają jako wartość zastępczą;
- semiologia to nauka o formach: bada znaczenia niezależnie od ich treści. (nie można
mówić o strukturze w terminologii formy – Żdanow);
- uściślanie języka naukowego, „formalizm” pozwala na lepsze opisywanie świata;
- semiologia zakłada związek między signifiAnt (formA, znaczące) i signifiE
(znaczonE). Zwykły język mówi, że znaczące wyraża znaczone. Semiologia ma 3
terminy: element znaczący, znaczony i znak, który jest skojarzeniową całością dwóch
pierwszych terminów. (np. kamień – jest tylko znaczący. Kiedy oznacza śmierć na
anonimowym głosowaniu – staje się znaczonym. Wtedy jest znakiem);
- dla Saussure’a elementem znaczonym było pojęcie, znaczącym obraz akustyczny
(doznany psychicznie), znakiem – stosunek pojęcia i obrazi (np. słowo) lub konkretna
całość;
- dla Freuda – znaczone to jawna treść ludzkiego zachowania; znaczące – treść ukryta /
właściwa (substrat snu), znak – to wzajemny stosunek 2 pierwszych terminów.

W micie istnieje ten schemat: element znaczący – element znaczony – znak. Ale jest to
wtórny system semiologiczny – (mit tworzy się wychodząc od łańcucha semiologicznego) –
znak w I systemie staje się elementem znaczącym w drugim.

1. znaczące (signifiant) język

2. znaczone (signifie)
3. znak
I ZNACZĄCE II ZNACZONE
III ZNAK

mit

System lingwistyczny = język przedmiotowy (bo jest zagarnięty przez mit), mit buduje
na nim własny system. Mit = metajęzyk – język wtórny, język w jakim mówi się o
pierwszym.

Przykłady języka mitycznego:

- uczeń V klasy liceum francuskiego czyta w podręczniku zdanie „bo ja nazywam się
lew” – zwykły sens – ciąg wyrazów – element znaczący, pierwotny system

1
 semiologiczny. Elementem znaczonym staje się wtedy, kiedy wiemy, że zostało (to
zdanie) użyte dla przykładu gramatycznego;
- Murzyn salutuje po francusku – element znaczący. Elementem znaczonym jest
mieszanina francuskości i wojskowości, że czarny służy z radością rzekomym
ciemiężycielom.
Znaczący element w micie to:
1) końcowy element pierwszego systemu = sens,
2) na płaszczyźnie mitu = forma.
Element znaczony to pojęcie.
Trzeci termin – w systemie języka to znak. W micie – znaczenie.

Element znaczący mitu jest niejasny. Sens jest już pełny, mógłby wystarczyć jako
znaczenie samo w sobie, zakłada wiedzę, przeszłość, pamięć. Stając się formą – sens się
zuboża, znika historia. Ale też forma nie niweczy sensu – jedynie go zuboża i uzależnia. Sens
dla formy jest zapisem historii – można go przywołać albo oddalić. Właśnie ta nieustanna gra
w chowanego pomiędzy treścią a formą określa mit (s. 36).

Element znaczony może zawierać kilka znaczących. Pojęcie mityczne dysponuje

nieograniczoną ilością elementów znaczących: ilościowo pojęcie jest uboższe od elementu
znaczącego. Ubóstwo formy = bogactwo pojęcia. Bogactwo formy = mało pojęć.
W pojęciach mitycznych nie ma stałości. Niestałość nakazuje używania neologizmów.
Mitolog potrzebuje pojęć efemerycznych.

Znaczenie – można je dostrzec. To właściwy mit. W micie 2 pierwsze terminy są

wyraźne, oba są obecne. Mit niczego nie ukrywa: jego funkcją jest zniekształcanie, nie
ukrywanie (s. 39). Stosunek scalający pojęcie mitu z sensem = stosunek deformacji. Punktem
wyjścia mitu jest punkt dojścia sensu (s. 41). Znaczenie mitu streszcza się w odwróceniu
sensu, elementu znaczącego i jego formy.
Wszechobecność znaczącego w micie odtwarza fizykę alibi. Mit jest wartością – jego
sankcją nie jest prawda – może być wiecznym alibi. Sens zawsze jest obecny, by
przedstawiać formę. Forma – by oddalać sens (w samochodzie – szyba – pusta i obecna,
krajobraz za nią – nierealny, nieobecny i pełny. Szyba = forma, krajobraz = sens).
Dwoistość elementu znaczącego określa charakter znaczenia. Mit jest słowem, które
definiuje intencja bardziej niż jego litera. Stąd słowo mityczne jest zawiadomieniem o intencji
i stwierdzeniem faktu.

Mit ma charakter imperatywny, wzywa do przyjęcia swej dwuznaczności. Ostatni

element znaczenia – jego motywacja. Mityczne znaczenie nigdy nie jest w pełni arbitralne,
zawsze jest w części umotywowane. Motywacja jest potrzebna dwoistości mitu – mit gra na
analogii sensu i formy; nie ma mitu bez umotywowanej formy.
Motywacja jest nieuchronna, ale cząstkowa (bo nie jest naturalna; bo forma wiele
analogii odrzuca). Pełny obraz wykluczyłby mit.

ODCZYTYWANIE I ROZSZYFROWANIE MITU:

- gdy się skupić na pustym elemencie znaczącym, pojęcie wypełnia formę mitu,
znaczenie staje się dosłowne (Murzyn jest przykładem francuskiego imperializmu).
Właściwe np. redaktorom;
- gdy się skupić na pełnym elemencie znaczącym, gdzie się odróżnia sens i formę
(Murzyn to alibi francuskiego imperializmu), mit to oszustwo. Mitolog odczytuje mit,
dostrzegając jego zniekształcenie;

2
 - gdy się skupić na elemencie znaczącym jako na nierozerwalnej całości sensu i formy –
czytelnik mitu. Murzyn to obecność francuskiego imperializmu.
2 pierwsze stanowiska są analityczne i statyczne – niszczą mit. Trzecie jest dynamiczne,
odbiera mit zgodnie z celem jego struktury.

Żeby przejść od semiologii do ideologii trzeba zająć trzecie stanowisko. Mit niczego
nie ukrywa, niczego nie uwidacznia – mit deformuje (s. 48.). Mit przekształca historię w
naturę. Obraz dla odbiorcy mitu może naturalnie wywoływać pojęcie – mit jest słowem
nadmiernie uzasadnionym. Mit nie podlega dyskusji, czas ani wiedza nic mu nie dodadzą i nic
nie ujmą. Konsument mitu bierze znaczenie za fakt. Mit zostaje odczytany jako system
faktów, choć jest tylko systemem semiologicznym.
Właściwością mitu jest zmiana sensu w formę, mit jest kradzieżą języka. Przed mitem
nic się nie ustrzeże. Język słabo się broni, bo posiada skłonności mityczne (ekspresywność
języka). Tryb oznajmujący – stan / stopień zerowy. W pełnym micie sens nigdy nie znajdzie
się w punkcie zerowym (brak sensu nie jest punktem zero). Język rzadko narzuca od razu sens
pełny.
Mitowi przeciwstawia się język poetycki (chociaż poezja klasyczna jest silnie
mityczna). Poezja współczesna to regresywny system semiologiczny. Mit chce rozszerzyć
system pierwotny. Poezja szuka podznaczenia, przedsemiologicznego stanu języka.
Mit jest systemem semiologicznym, który pragnie rozwinąć się w system faktów,
poezja jest systemem semiologicznym, który chce ograniczyć się do systemu esencji (s. 53).
Literatura to znaczące mitu literackiego, forma pełna sensu.
Najlepszą bronią jest „umitycznienie: mitu, wytworzenie mitu sztucznego – trzeba
uczynić z mitu punkt wyjścia trzeciego łańcucha semiologicznego (np. Flaubert Bouvard i
Pecuchet). Mitologia uczestniczy w tworzeniu świata. Mitolog jest wyłączony z grona
użytkowników mitu i z historii. Wnosi w język społeczeństwa zniszczenie. Mitolog skazany
jest na metajęzyk.