Giai-Tich-2 - Bui-Xuan-Dieu - gt2 - Chuong5 - (Cuuduongthancong - Com)

Tích phân mặt
TS. Bùi Xuân Diệu
Viện Toán Ứng dụng và Tin học, Đại học Bách Khoa Hà Nội
CuuDuongThanCong.com
TS. Bùi Xuân Diệu https://fb.com/tailieudientucntt
Tích phân mặt I ♥ HUST 1 / 33
Chương 5: Tích phân mặt
1 Tích phân mặt loại I
2 Tích phân mặt loại II
Tích phân mặt loại I
Tích phân đường loại I
Bài toán tính diện tích hình phẳng - Tích phân xác định
Z b n
X
f (x)dx = lim f (xi∗ )∆x.
a n→∞
i=1
Tích phân kép
Bài toán tính thể tích vật thể - Tích phân kép
ZZ m X
X n
f (x, y )dxdy = lim f (xij∗ , yij∗ )∆x∆y .
R m,n→∞
i=1 j=1
Tích phân đường loại I
Định nghĩa
1 Cho đường cong C :
x = x(t), y = y (t), a ≤ t ≤ b.
2 Chia đoạn [a, b] thành n đoạn
bằng nhau
a = t0 < t1 < · · · < tn = b.
3 Khi đó, Pi (xi , yi ) sẽ chia C
thành n cung nhỏ.
4 Chọn Pi∗ (xi∗ , yi∗ ) và lập TTP
n
P
Sn = f (xi∗ , yi∗ )∆si
i=1
Z
f (x, y )ds = lim Sn .
C n→∞
Tích phân mặt của trường vô hướng
Bài toán dẫn đến tích phân mặt loại I

Cho mặt cong S trơn, cho bởi phương trình tham số
r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2
Trên S có phân phối một khối lượng vật chất với mật độ (hay tỉ trọng bề
mặt) tại điểm (x, y , z) là f (x, y , z). Tính khối lượng mặt S.
i) Chia mặt S bằng cách chia [a, b] thành m khoảng con [xi−1 , xi ] và
chia [c, d] thành n khoảng con với độ dài bằng nhau.
ii) Chọn các điểm Pij∗ trên mỗi mảnh con đó, và coi như hàm mật độ f
không đổi trên Sij và bằng f (Pij∗ ).
m P
P n
iii) Khối lượng mặt S được xấp xỉ bằng f (Pij∗ )∆Sij
i=1 j=1
RR n
P
iv) Lấy giới hạn f (x, y , z)dS = lim f (xi∗ , yi∗ , zi∗ )∆Sij .
n→∞ i=1
S
n
X n X
X m
Khối lượng = lim f (Pi∗ )∆Sij = lim f (Pij∗ )|ru ∧ rv |∆u∆v .
n→∞ n→∞
i=1 i=1 j=1
Định nghĩa
Cho mặt cong S trơn, cho bởi phương trình tham số
r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2 ,
và f (x, y , z) là một hàm số xác định trên S. Nếu tồn tại tích phân
ZZ
f (x(u, v ), y (u, v ), z(u, v ))|ru ∧ rv |dudv
D
thì ta gọi giá trị của tích phân này là tích phân mặt loại I của hàm f lấy
trên S và kí hiệu là ZZ
f (x, y , z)dS.
S
Giả sử
S là mặt được cho bởi phương trình z = z(x, y ),
hình chiếu của S lên mặt phẳng Oxy là D,
z(x, y ) cùng với các đạo hàm riêng của chúng liên tục trên D.
Khi đó
ZZ ZZ q 2
f (x, y , z)dS = f (x, y , z(x, y )) 1 + (zx′ )2 + zy′ dxdy .
S D
z z = f (x, y )
O
y
x D
Ví dụ
RR 4y
y
Tính z + 2x + 3 dS, với S = (x, y , z) | x2 + 3 + z
4 = 1, x, y , z > 0
S
O
B y
x A
Ví dụ
RR
Tính x 2 + y 2 dS, S = (x, y , z) |z = z 2 + y 2 , 0 6 z 6 1 .
S
−1 O 1 y
x
Tích phân mặt loại II
Mặt cong định hướng
Cho mặt cong S trong không gian. Tại mỗi điểm M chính quy của mặt
cong S có hai vectơ pháp tuyến đơn vị là −→
n và −− →n.
Nếu có thể chọn được tại mỗi điểm M của mặt một vectơ pháp tuyến
đơn vị n sao cho vectơ n biến thiên liên tục trên S thì ta nói mặt S
định hướng được. Khi đó ta chọn một hướng làm hướng dương thì
hướng còn lại được gọi là hướng âm.
Ngược lại, thì mặt S gọi là không định hướng được. Ví dụ như lá
Möbius.
z
−
→
n (x, y , z) KBHĐ
sa m
st
O y
hu
i
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
xTS. Bùi Xuân Diệu Tích phân mặt I ♥ HUST 15 / 33
Tích phân mặt của trường véc tơ
Bài toán dẫn đến tích phân mặt của trường véc tơ
Cho một mặt cong
( hai phía được nhúng vào một môi trường chất lỏng
mật độ ρ(x, y , z),
đang chảy với
tốc độ v (x, y , z) = (v1 (x, y , z), v2 (x, y , z), v3 (x, y , z).
Tính lượng chất lỏng chảy qua S trong một đơn vị thời gian.
1 Chia mặt S thành các thành phần nhỏ Sij .

2 Coi Sij như mặt phẳng và khối lượng chất lỏng trên một đơn vị diện
tích là F~ = ρv là hằng số trên Sij .

3 Khối lượng của chất lỏng chảy qua Sij theo hướng véc tơ pháp tuyến
đơn vị n~ trên một đơn vị thời gian được xấp xỉ bởi (F~ · n~)∆(Sij ).

3 Khối lượng của chất lỏng chảy qua Sij theo hướng véc tơ pháp tuyến
đơn vị n~ trên một đơn vị thời gian được xấp xỉ bởi (F~ · n~)∆(Sij ).
4 Lượng chất lỏng chảy qua S trên một đơn vị thời gian được xấp xỉ bởi
Xn X m
(F~ · n~)∆(Sij ).
i=1 j=1
n X
X m ZZ
lim (F~ · n~)∆(Sij ) = F~ · n~dS.
m,n→∞
i=1 j=1 S
n X
X m ZZ
lim (F~ · n~)∆(Sij ) = F~ · n~dS.
m,n→∞
i=1 j=1 S
Định nghĩa
Cho mặt cong S và n~ là VTPT đơn vị theo hướng dương đã chọn của S.
Tích phân mặt loại II của hàm véctơ F~ = (P, Q, R) lấy theo hướng đã
chọn của mặt S là
ZZ ZZ
Pdydz + Qdzdx + Rdxdy := F~ · n~dS.
S
S
Cho S: r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2 .
Nhắc lại công thức tính tích phân mặt loại I

ZZ ZZ
f (x, y , z)dS = f (x(u, v ), y (u, v ), z(u, v ))|ru × rv |dudv .
S D

ZZ ZZ
S D
Công thức tính tích phân mặt loại II

~ = ru × rv = (A, B, C ). Nếu N
Đặt N ~ ↑↑ n~ thì n~ = A B C
|ru ×rv | , |ru ×rv | , |ru ×rv |

ZZ ZZ
S D

~ = ru × rv = (A, B, C ). Nếu N
Đặt N ~ ↑↑ n~ thì n~ = A B C
|ru ×rv | , |ru ×rv | , |ru ×rv |
ZZ ZZ
Pdydz + Qdzdx + Rdxdy = (AP + BQ + CR)dudv .
S D
RR RR
~ ↑↓ n~ thì
Nếu N Pdydz + Qdzdx + Rdxdy = − (AP + BQ + CR)dudv .
S D
Nếu P = 0, Q = 0 và mặt S : z = z(x, y ) thì

~ = (−z ′ , −z ′ , 1) và
Nếu P = 0, Q = 0 và mặt S : z = z(x, y ) thì N x y

Giả sử
mặt S có phương trình z = z(x, y ),
−→ − π
Oz, →n < 2.
ZZ ZZ
Rdxdy = R (x, y , z (x, y )) dxdy .
S D

~ = (−z ′ , −z ′ , 1) và
Nếu P = 0, Q = 0 và mặt S : z = z(x, y ) thì N x y

Giả sử
mặt S có phương trình z = z(x, y ),
−→ − π
Oz, →n < 2.
ZZ ZZ
Rdxdy = R (x, y , z (x, y )) dxdy .
S D
Chú ý: ZZ ZZ ZZ
I = Pdydz + Qdzdx + Rdxdy .
|S {z } |S {z } |S {z }
I1 I2 I3
Ví dụ
RR
Tính z x 2 + y 2 dxdy , trong đó S là nửa mặt cầu
S
x 2 + y 2 + z 2 = 1, z > 0, hướng của S là phía ngoài mặt cầu.
z
−
→
n (x, y , z)
O y
D : x 2 + z 2 ≤ a2
x https://fb.com/tailieudientucntt
TS. Bùi Xuân Diệu Tích phân mặt I ♥ HUST 21 / 33
Nếu →
− RR RR
n tạo với Oz một góc tù thì Rdxdy = − R (x, y , z (x, y )) dxdy .
S D
Ví dụ
RR
Tính ydxdz + z 2 dxdy trong đó S là phía trong mặt
S
y2
x2 + 4 + z 2 = 1, x > 0, y > 0, z > 0.
−
→
n (x, y , z)
O y
Ví dụ
RR
Tính x 2 y 2 zdxdy trong đó S là mặt trên của nửa mặt cầu
S
x2 + y2 + z 2 = R 2 , z ≤ 0.
z
O y
−
→
n (x, y , z)
Công thức Ostrogradsky - Gauss

ZZ ZZZ
∂P ∂Q ∂R
Pdydz + Qdzdx + Rdxdy = + + dxdydz
∂x ∂y ∂z
S V
trong đó tích phân ở vế trái lấy theo hướng pháp tuyến ngoài.

ZZ ZZZ
∂P ∂Q ∂R
Pdydz + Qdzdx + Rdxdy = + + dxdydz
∂x ∂y ∂z
S V
trong đó tích phân ở vế trái lấy theo hướng pháp tuyến ngoài.
Nếu tích phân ở vế trái lấy theo hướng pháp tuyến trong thì
ZZ ZZZ
∂P ∂Q ∂R
Pdydz + Qdzdx + Rdxdy = − + + dxdydz
∂x ∂y ∂z
S V
Ví dụ
Tính các tích phân sau với S là phía ngoài của mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 = a2 .
RR RR
a. xdydz + ydzdx + zdxdy b. x 3 dydz + y 3 dzdx + z 3 dxdy .
S S
z
−
→
n (x, y , z)
O y
x
Nếu mặt cong S không kín thì có thể bổ sung để được mặt cong kín để áp
dụng công thức Ostrogradsky.
Ví dụ
RR
Tính ydxdz + z 2 dxdy trong đó S là phía trong mặt
S
y2
x2 + 4 + z 2 = 1, x > 0, y > 0, z > 0.
−
→
n (x, y , z)
O y
Ví dụ
RR
Tính x 2 y 2 zdxdy trong đó S là mặt trên của nửa mặt cầu
S
x2 + y2 + z 2 = R 2 , z ≤ 0.
z
O y
−
→
n (x, y , z)
Ví dụ
RR
Tính y 2 zdxdy + xzdydz + x 2 ydxdz trong đó S là phía ngoài của miền
S
x ≥ 0, y ≥ 0, x 2 + y 2 ≤ 1, 0 ≤ z ≤ x 2 + y 2 .
z
O y
x
https://fb.com/tailieudientucntt
Ví dụ
RR
Tính xdydz + ydzdx + zdxdy trong đó S là phía ngoài của miền
S
(z − 1)2 6 x 2 + y 2 , a 6 z 6 1, a > 0.
z
−
→
n
a
y
a−1 O 1−a
x
https://fb.com/tailieudientucntt
Công thức Stokes

Z
Pdx + Qdy + Rdz
L
ZZ
∂R ∂Q ∂P ∂R ∂Q ∂P
= − dydz + − dzdx + − dxdy ,
∂y ∂z ∂z ∂x ∂x ∂y
S
ở đó tích phân theo hướng dương của ∂S phù hợp với hướng dương của S.
Công thức Stokes
Ví dụ
R R
Tính F~ · d~r = Pdx + Qdy + Rdz, ở đó
L L
F~ (x, y , z) = (x + y 2 )i + (y + z 2 )j + (z + x 2 )k,
L là tam giác ABC , A(1, 0, 0), B(0, 1, 0), C (0, 0, 1) hướng ngược chiều kim
đồng hồ nhìn từ chiều dương của các trục tọa độ.
z
C 1
B y
O 1
A
Tích phân mặt
Mối liên hệ giữa tích phân mặt loại I và loại II

ZZ
[P(x, y , z) cos α + Q(x, y , z) cos β + R(x, y , z) cos γ] dS
ZSZ
= P(x, y , z)dydz + Q(x, y , z)dzdx + R(x, y , z)dxdy
S
trong đó cos α, cos β, cos γ là cosin chỉ phương của véctơ pháp tuyến đơn
vị của mặt S.
Mối liên hệ giữa tích phân mặt loại I và loại II
Ví dụ
Gọi S là phần mặt cầu x 2 + y 2 + z 2 = 1 nằm trong mặt trụ
x 2 + x + z 2 = 0, y ≥ 0, hướng S phía ngoài. Chứng minh rằng
ZZ
(x − y )dxdy + (y − z)dydz + (z − x)dxdz = 0.
S
z
1
y
−1 O 1
x

Giai-Tich-2 - Bui-Xuan-Dieu - gt2 - Chuong5 - (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giai-Tich-2 - Bui-Xuan-Dieu - gt2 - Chuong5 - (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tích phân mặt

TS. Bùi Xuân Diệu

1 Tích phân mặt loại I

2 Tích phân mặt loại II

Chương 5: Tích phân mặt

1 Tích phân mặt loại I

2 Tích phân mặt loại II

Tích phân đường loại I

Tích phân kép

Tích phân đường loại I

Tích phân mặt của trường vô hướng

Bài toán dẫn đến tích phân mặt loại I

r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2

Tích phân mặt của trường vô hướng

Tích phân mặt của trường vô hướng

Tích phân mặt của trường vô hướng

r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2 ,

Tích phân mặt của trường vô hướng

Tích phân mặt loại I

Tích phân mặt loại I

Chương 5: Tích phân mặt

1 Tích phân mặt loại I

2 Tích phân mặt loại II

Mặt cong định hướng

Tích phân mặt của trường véc tơ

Tích phân mặt của trường véc tơ

1 Chia mặt S thành các thành phần nhỏ Sij .

Tích phân mặt của trường véc tơ

1 Chia mặt S thành các thành phần nhỏ Sij .

Tích phân mặt của trường véc tơ

1 Chia mặt S thành các thành phần nhỏ Sij .

Tích phân mặt của trường véc tơ

1 Chia mặt S thành các thành phần nhỏ Sij .

Tích phân mặt của trường véc tơ

Tích phân mặt của trường véc tơ

Tích phân mặt của trường véc tơ

Cho S: r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2 .

Nhắc lại công thức tính tích phân mặt loại I

Tích phân mặt của trường véc tơ

Cho S: r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2 .

Nhắc lại công thức tính tích phân mặt loại I

Công thức tính tích phân mặt loại II

Tích phân mặt của trường véc tơ

Cho S: r (u, v ) = x(u, v ).~i + y (u, v ).~j + z(u, v ).~k, (u, v ) ∈ D ⊂ R2 .

Nhắc lại công thức tính tích phân mặt loại I

Công thức tính tích phân mặt loại II

Tích phân mặt của trường véc tơ

Nếu P = 0, Q = 0 và mặt S : z = z(x, y ) thì

Tích phân mặt của trường véc tơ

Công thức tính tích phân mặt loại II

Tích phân mặt của trường véc tơ

Công thức tính tích phân mặt loại II

Tích phân mặt loại II

Tích phân mặt loại II

Tích phân mặt loại II

Tích phân mặt loại II

Công thức Ostrogradsky - Gauss

Tích phân mặt loại II

Công thức Ostrogradsky - Gauss

Công thức Ostrogradsky - Gauss

Công thức Ostrogradsky - Gauss

Công thức Ostrogradsky - Gauss

Công thức Ostrogradsky - Gauss