Α.
ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ / ΔΟΜΗ
ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΡΩΜΗ
ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ/ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ Επι Βασιλειας:
ΔΗΜΟΥ σελ.21 -οργανωση πολιτειας σε γενη
(δεσμος πιστης οτι
1. μιν.20ο ετος, αποζημιωση καταγονται απο κοινο
για συμμετοχη στις προγονο) ->οργανωση σε
συνεδριασεις οικισμους (γεναρχης –
2. Συγκληση απο γενητες/κοινα ιερα και
πρυτανεις / 40 φορες ταφοι) + πελατες (ελευθερα
συνεδριαζε το προσωπα)
χρονο+ημερησια διαταξη, -αναφαινεται ομαδα
στην Πνυκα + θυσια οικονομικα δυνατων γενων ->
χοιρων/ καταρες ηγετικο συμβουλιο πατερων
3. Τις αγορευεται; = Συγκλητος  αναδεικνυουν
Οποιοσδηποτε να ζητησει εναν αρχηγο, τον βασιλια
το λογο, ωστοσο οσοι Βασιλιας: πολιτικη,
ειχαν ρητορικη καταρτιση στρατιωτικη, θρησκευτικη
4. Ψηφοφορια μυστικη ή και δικαστικη εξουσια
αναταση χειρος Η βασιλεια δεν ειναι
5. Κυριαρχια στον κληρονομικη
νομοθετικο τομεα , Μεσοβασιλεια  Συγκλητος
υιοθετουσε ή απερριπτε διαχειριζεται
προτασεις νομου, -Χωροταξικη και Στρατιωτικη
οποιουδηποτε πολιτη οργανωση: 3 φυλες  10
6. Διακυβερνηση της πολης : φρατρες (συνολο 30)
αποφασεις για μειζονα =ΦΡΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
θεματα Επι Ετρουσκων: τελετη
(πολεμος,ειρηνη,συμμαχι χαραξης της πολης  εντος
ες) περιβολου πολη (απολυτη
7. Δικαστικες αρμοδιοτητες: πολιτικη εξουσια βασιλεως )
(α)εισαγγελια, (β) και εκτος περιβολου πολη
οστρακισμο (απολυτη στρατιωτικη
εξουσια βασιλεως)
+τοπικες συνελευσεις -Αποδυναμωση Συγκλητου 
Λοχιτιδα συνελευση (μαχιμοι
πολιτες οργανωμενοι σε
στρατιωιτκους λοχους –
συνερχονται εκτος περιβολου
για να συγκατατεθουν στις
βασιικες αποφασεις)
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Κεντρικη θεση του
Αυτοκρατορα, απο τον οποιο
εκπορευοταν καθε εξουσια.
Εννομος Επιστασια  η
εξουσια ασκειται στα ορια του
φυσικου δικαιου και της
ηθικης
Ο αυτοκρατορας ηταν
δημιουργος του δικαιου ,
αλλα πηγη του δικαιου ηταν ο
Θεος. Η αυτοκρατορικη
εξουσια πηγαζει απο τη θεια
βουληση και οι φορεις της
αποτελουν οργανα της θειας
προνοιας.
Συγκλητος: αρχικα υστερουσε
σε γοητρο απεναντι σ αυτη
της ρωμης.
Απο το 450 αναδεικνυει τον
Αυτοκρατορα και αποκτα
αρμοδιοτητες στον τομεα της
δικαιοσυνης και της
διπλωματιας.
Με τη σταδιακη επικρατηση
του θεσμου της
συμβασιλειας, επερχεται
απωλεια της εξουσιας
εκλογης του αυτοκρατορα.
Καμπη αποτερελεσε ο 11ος αι
οταν ο αυτοκρατορας
Κωσταντινος Θ επετρεψε την
μαζικη εισδοχη σ αυτην
διοικητικων στελεχων και
αργοτερα επιτραπηκε και
εμπορων και επιχειρηματιων.
Ο αλεξιος Κομνηος επεβαλε
κοινωνικη αναδιαταξη,
αναδεικνυοντας σε ανωτατη
ταξη μονο τα μελη της
ευρυτερης αυτοκρατορικης
οικογενειας, καταργωντας
τους παλαιους υψηλους
τιτλους που συνεπαγοταν το
δικαιωμα εισδοχης στην
Συγκλητο.
Βουλη των 500 Επι Δημοκρατιας:
1. Συνοψη σωματος 2 υπατοι  κυριαρχοι
πολιτων, απολυτης εξουσιας, ασκηση
αντιπροσωπευτικο σωμα εξουσιας με εναλλαγη, οχι
2. Συνθεση: κλεισθενικη βετο στις αποφασεις τους
διαιρεση σε δημους και μεταξυ τους
φυλες -> 500 μελη, 50 6 αρχιερεις πατρικιοι, σ
απο καθε μια απο τις 10 αυτους μεταβιβαστηκε η
φυλες, ανω των 30 ετων, θρησκευτικη εξουσια
ενιαυσια θητεια , εκλογη Αρχοντες potestas
εως 2 φορες (δικαιωμα θεσπισης
3. Συνεδριαζε καθημερινα, διαταξεων + δικαιωμα
στο βουλευτηριο , εκτος μερικου καταναγκασμου
απο εορτες. μεχρι επιβολη προστιμου ή
απειλη φυλακισης) +
imperium (δυνατοτητα
συγκλησης Συγκλητου και
λαικων συνελευσεων,
προεδρια σε αυτες, δικαιωμα
δικαιοδοσιας και
απεριοριστου
καταναγκασμου μεχρι και την
επιβολη θανατικης ποινης)
Λοχιτιδα συνελευση:
αρμοδιοτητα για ματαιωση
εκτελεσης της θανατικης
ποινης μετα απο προσφυγη
στον λαο του
καταδικασμενου
Ενιαυσια θητεια
δυνατοτητα επανεκλογης
στην ιδια αρχη ή σε
διαφορετικη
ασκηση καθηκοντων απο
κοινου ειτε καθ υλην ειτε
κατα χρονο
αμισθη
Εκλογη απο λαικες
συνελευσεις / σειρα
αξιωματων (ταμιας-
αγορανομος-πραιτορες-
υπατοι)
Αξιωματουχοι Δημαρχοι : δεν διαθετουν
εξουσια - αρα δεν ανηκουν
στους αρχοντες. Δημαρχικη
εξουσια: προστασια
πληβειων απεναντι στους
αρχοντους. Δικαιωμα
αρνησικυριας. Αρχικα ηταν 2
μετα 10! Παντα
προερχομενοι απο τους
Κεντρικη θεση στη Διοικηση
 Αυτοκρατορας.
Ηγεμονες  τους ανεθετε ο
αυτοκρατορας ασκηση
επιμερους καθηκοντων.
Προσωπα της εμπιστοσυνης
του. Παντως εκανα μεταβολες
στη Διοικηση (καταργηση
αξιωματων, θεσπιση νεων,
αλλαγη στην ιεραρχικη ταξη)
για να μην συσπειρωνεται
πολος εξουσιας σ ενα ατομο –
κινδυνος για αυτοκρατορικη
εξουσια.
Υπατεια διατηρηθηκε εως
την απλη τιμητικη διακριση
και δεν καταργηθηκε παρα το
541 απο Ιουστινιανο
Επαρχος της πολης 
εποπτεια εμποριου και των
συντεχνιων, ασκηση
δικαστικων καθηκοντων
Κοιαστωρ του ιερου παλατιου
 κεντρικη διοικηση, εισηχθη
επι Μεγαλου Κωσταντινου,
αναλογος του σημερινου
υπουργου Δικαιοσυνης ( π.χ
Τριβωνιανος). Εως 12ο αι
απονεμει δικαιοσυνη,
μαρτυρειται και τον 12ο αι.
Μεση Περιοδος:
Διακριση αξιωματων σε :
1. Αξιες δια βραβειου (χωρις
διοικητικο περιερχομενο)
2.Αξιες δια λογου
(πραγματικα αξιωματα
κρατικα ή αυλικα)
πληβειους. Ανυποτακτοι σε
καταναγκασμο, συγκληση και
προεδρια τοσο των
συνελευσεων των πληβειων
οσο και της Συγκλητου
Συγκλητος: συλλογικο οργανο
ρωμαικης πολιτειας. Η
επιλογη των μελων της ηταν
αρχικα εργο των υπατων και
αργοτερα των τιμητων.
Ισοβιο αξιωμα συγκλητικου,
ασυμβιβαστο με ποταπα
επαγγελματα και εμποριο. 1.
Επικυρωση αποφασεων
λαικων συνελευσεων, 2.
Δημοσιονομικα, 3.
Εξωτερικες υποθεσεις,
4.λατρευτικες εκδηλωσεις, 5.
Διοικηση επαρχιων, 6.κηρυξη
πολιτειας σε κατασταση
αναγκης
Φρατρικη συνελευση
Λοχιτιδα συνελευση
φυλετιδα συνελευση
Συμβουλια πληβειων
Η κεντρικη Διοικηση χωριζεται
σε τομεις, αναλογους των
σημερινων υπουργειων – τα
λογοθεσια. Μετα τον 11ο αι
αναδιορθωνονται σε πολιτικες
υπηρεσιες που εδρευουν στην
πρωτευσουσα τα Σεκρετα.
Η διοικητικη οργανωση
κατερρευσε μετα την Αλωση
απο τους Σταυροφορους και
την κατατμηση των παλαιων
εδαφων. Ακομα και μετα το
1261 αδυνατη η ανασυσταση
της παλαιας κεντρικης
διοικησης.
Παντως λειτουργουσαν
αυλικες υπηρεσιες και η
αυτογκρατορικη γραμματεια ,
απο την εποχη των Ισαυρων
και μετα επικεφαλης της ηταν
ο Πρωτοασηκριτης
Περιφερειακη Διοικηση 
Θεματα.
Α) εως τον 7ο αιωνα ->
υπαρχιες, διοικησεις και
επαρχιες.
Β) τον 7ο αιωνα
δημιουργουνται τα θεματα:
Μεγαλες περιφερειακες
διοικησεις που συγκεντρωναν
μεγαλη δυναμη.
Απο τον 8ο αι οι αυτοκρατορες
αρχιζουν να τα διαιρουν σε
μικροτερα
Απο τον 10ο αι η δυναμη των
στρατηγων περιοριζεται με
την αναδειξη αλλων
στρατιωτικων αξιωματων 
Δουκας και Κατεπανω. Επισης
εξαρτωνται τα θεματα (οι
διοικησεις τους) περισσοτερο
απο την κεντρικη εξουσια.
Πραγματικος διοικητης οχι ο
στρατηγος αλλα ο Κριτης ή
Πραιτωρ με διοικητικα,
δικαστικα και δημοσιονοικα
καθηκοντα,.
Τελη 11ου αι εκτος απο τα
παραθαλασσια , τα υπολοιπα
θεματα διοικουνται απο τον

Επι Ηγεμονιας:
Ο Οκταβιανος 
αυτοκρατορας+μεγαλος
αρχιερεας
ανωτατος αρχοντςα του
κρατους, αρχηγος ρωμαικου
στρατου, επικεφαλης
διοικητικης ιεραρχιας
(κεντρικες γραμματειακες
μοναδες – γραφεια).
Νομοθετικη εξουσια με
εκδοση ηγεμονικων
διαταξεων και δικαστικη
εξουσια σε 1ο και 2ο βαθμος,
υποβοηθουμενος απ το
ηγεμονικο συμβουλιο
(αποτελειτο απο ανωτερους
τακτικους υπαλληλους ή
εξεχοντες νομικους)
Ανωτατοι υπαλληλοι της
πολιτειας:
1. Επαρχος της πολης
2. Επαρχος του πραιτωριου
3.Επαρχος εφοδιασμου της
πολης
Δουκα, λογω μεταβολης στη
διαρθρωση του στρατου.
Μετα το 1204 δεν
ανασυστωνται ξανα τα
θεματα .
Στρατος:
Εως το 450 αποτελουσε
σημαντικο πολιτειακο
παραγοντα γιατι εκλογη
αυτοκρατορα. Μετα οχι γιατι;
1. Το μεγαλυτερο μερος του
στρατου ηταν απο
μισθοφορους και υπηρχε ο
φοβος πτο η εκλογη γινεται
απο ξενους.
Απο 7ο αι  συσταση
θεματων: θεματικος στρατος
(υπηρετουσαν ντοπιοι
χωρικοι, στρατολογημενοι με
ευθυνη του στρατηγου. Ηταν
συγχρονως και ιδιοκτητες
κτηματων. Τα στρατιωτικα
κτηματα  ιδιαιτερο
καθεστως, αναπαλλοτριωτα
και μεταβιβαζονταν
κληρονομικως μ υποχρεωση
στρτειας. Και φορολογικες
απαλλαγες.
Ταγματικος στρατος: ξεκινησε
ως ομαδα επιλεκτων
ταγματων, κατ επαγγελμα
στρατιωτες, μονιμοι.
Περιοριζει τον θεματικο
στρατο μετα τον 10 αιωνα.
Γιατι;
1. Ειχε μειωθει η δυναμη των
στρατηγων
2.απαιτησεις διεξαγωγης
πολεμου, αρα απαιτειτο
μεγαλυτερο τεχνογνωσια
3.προσπαθειες δυνατων να
οικειοποιηθουν τα
στρατιωτικα κτηματα.
Δημος και Δημοι:
Παρα τον απολυταρχικο
χαρακτηρα του βυζαντινου
πολιτευματος, ασκηση
εξουσιας απο το λαικο
στοιχειο στην πρωιμη
4.Νυκτεπαρχος περιοδο.

Πολιτικη παρουσια των

δημων.  αθλητικα
σωματεια, κληρονομημενα
απο ρωμαικη παραδοση 
διοργανωση αγωνων στον
ιπποδρομο.ειχαν οργανωμενα
μελη και οπαδους – ισχυρες
ομαδες πιεσης/ πολιτικα
αιτηματα και διαμαρτυριες.
Γνωστοτερη ολων ηταν η
σταση του νικα, ως αντιδραση
κατα φορολογικης πολιτικης
του ιουστινιανου, που εθεσε
σε κινδυνο την παραμονη του
στο θρονο.
Δημοι των Βενετων-ορθοδοξοι
Δημοι των Πρασινων-
αιρετικες τασεις
Δημοι των Λευκων
Δημοι των Ρουσιων
Οι δυο πρωτοι οι μεγαλυτεροι
και συνεπρατταν με τους
αλλους δυο. Κοινωνικη και
θρησκευτικη ομοιογενεια των
2 πρωττων.
Περιοριζεται η δυναμη μετα
τον 7ο αι. -> κρατικα οργανα
και κηρυκες της επισημης
ιδεολογιας με συμμετοχη στο
αυλικο τελετουργικο/ οι
αρχηγοι οι δημαρχοι
διοριζονται απο
αυτοκρατορα.

12ος αι  Εμφανιση του

Δημου της
Κωσταντινουπολης: συνολο
των πολιτων που επιδοκιμαζει
μια αποφαση της εξουσιας.

Συνελευση των πολιτων επι

Παλιολογων. Ο δημος τοτε
λαμβανει σημαντικες
αποφασεις , αναμειγνυεται
στην επιλογη των
αυτοκρατορων και σε καποιες
περιπτωσεις οι συνελευσεις
αυτες συγκαλουνται απο
αυτοκρατορα.
Συγκλητος:
υπο πληρη ελεγχο ηγεμονα,
αριθμος επι αυγουστου
περιοριζεται στα 600 μελη, ο
ηγεμονας ανανεωνει και
διαγραφει/ εγγραφει τα μελη
ο ηγεμονας προεδρευει στις
συνεδριασεις της, καποιες
ποινικες και διοικητικες
αρμοδιοτητες, ενισχυεται η
νομοθετικη της αρμοδιοτητα
– συγκλητικα δογματα, επι
αδριανου αποκτουν ισχυ
νομου
Εκκλησια:
Μετα την επικρατηση του
Χριστιανισμου ως επισημη
θρησκεια, η Εκκλησια
αναδεικνυεται ως κρατικος
θεσμος.
Κληρικοι παιζουν πολιτικο
ρολο, παρα την απαγορευση
των ιερων κανονων
Πατριαρχης ως επιτροπος του
ανηλιου ηγεμονα.
Κληρικοι και μοναχοι
διοριζονται σε κρατικες θεσεις
Αυξημενη συμμετοχη
εκκλησιας στην απονομη
δικαιοσυνης
Και αντιστροφως  οι
Αυτοκρατορες αναμειχθηκαν
εντονα στην εκκλησιαστικη
ζωη και νομοθετησαν για
ζητηματα που αφορουσαν την
εκκλησια. Εως και δογματικα
Γιατι? Γιατι οι δογματικες
εριδες και αιρεσεις
μπορουσαν να οδηγησουν σε
διασπαση του πληθυσμου.
Επισημη οριοθετηση σχεσεων
εκκλησιας και πολιτειας  επι
Βασιλειου Α Μακεδων με την
Εισαγωγη : καθοριζονται τα
δικαιωματα και τα καθηκοντα
των επικεφαλης της πολιτειας
και της εκκλησιας ως
ισοδυναμων αλλα διακριτων
φορεων των δυο περτατων
εξουσιων του κρατους. Ο
αυτοκρατορας μελετα για
υλικη ευδαιμονια , ενω ο
πατριαρχης για ψυχικη και
πνευματικη. Παντως το
συστημα αυτο δεν
επικρατησε. Κατα μια αποψη
αναθεωρηθηκε απο τον
Προχειρο νομο επι Λεοντα ΣΤ’.
 Παντως με τις νεαρες του
προσπαθησε να εναρμονισει,
μεταβαλλοντας το
περιεχομενο νομων που
ερχονταν σε αντιθεση με
κανονες αλλα και με εισαγωγη
νεων ρυθμισεων
Επι Δεσποτειας: Συντεχνιες:
Αυτοκρατορας ο
Διοκλητιανος (284 μΧ) Ηδη απο την περιοδο της
απολυταρχικος χαρακτηρας Ηγεμονιας, επι δεσποτειας
πολιτευματος, απεριοριστη ομως και ιδιως επι
εξουσια , λατρευεται ως Διοκλητιανου και Μ
θεος. κωσταντινου η ενταξη στα
Διοικητικη και στρατιωτικη σωματεια εγινε υποχρεωτικη .
οργανωση  Συστημα αυτα τελουσαν υπο τον
τετραρχιας , χωριζεται η ελεγχο της πολιτειας και
επικρατεια σε δυο τμηματα θεσπιστηκαν αυστηροι
σε καθενα διοικει ενας κανονες για αυτα .
αυγουστος υποβοηθουμενος Πηγη για συντεχνιες 
απο εναν καισαρα. Το επαρχικον βιβλιο του Λεοντα
συστημα απετυχε και το 324 ΣΤ ενημερωνει μονο για τη
μ λειτουργια των συντεχνιων
Χ αναλμβασει ο Μ. της πρωτευουσα, κ δεν
Κωσταντινος αναφερεται σε ολα τα
αποκαθιστωντας την ενοτητα επαγγελματα:
του κρατους. συμβολαιογραφοι,
Αυτοκρατορικο συμβουλιο τραπεζιτες, σαπωνοποιοι,
υποβοηθα αυτοκρατορα. οικοδομικες
Γραφεια – αυτοκρατορικη εργασιες,χρυσοοχοι,
γραμματεια. κοσμηματοπωληδες κλπ
Ανωτεροι αξιωματουχοι: Η καταταξη γινεται με
1. Κοιαιστωρ του ιερου ιεραρχικη θεση στην
παλατιου – επικεφαλης βυζαντινη αυτοκρατορια. Για
δικαιοσυνης τους συμβολαιογραφους
2. Επαρχος των πραιτοριων εχουμε αναλυτικη περιγραφη.
3.Επαρχος της πολης Λειτουργουσε σχολη υπο την
εποπτεια της συντεχνιας των
συμβολαιγοραφων με
μαθηματα νομικης και γενικης
παιδειας.

Καθε συντεχνια ειχε

προισταμενο που διοριζοταν
απο επαρχο της πολεως. Ο
επαρχος ασκουσε ελεγχο σε
σχεση κ με τις αναγκες της
αγορας , ειχε και τον ποινικο
κολασμο των παραβασεων.
Αυστηρος κρατικος ελεγχος 
μεγαλη εξειδικευση απαιτειτα
 στην εμπορια και κατεργασια
μεταξιου.

Β. ΝΟΜΟΙ – ΠΗΓΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΟΘΩΜ
ΑΘΗΝΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
Αρχικα Ius civile (δικαιο των 1.ρωμαικο δικαιο Συνθηκη Εξαβιβλ
προφορικα, Ρωμαιων πολιτων) 2.εληνικη νομικη διανομης κωνστα
μετα την Ius gentium( δικαιο για παραδοση εδαφων Αρμενο
αλφαβητικη ολους τους λαους της 3.χριστιανισμος Βυζαντινης υ,1345
γραφη -> οικουμενης, για σχεσεις 4.ελληνικη γλωσσα αυτοκρατοριας Νομοκα
πρωτα γραπτα μεταξυ ρωμαιων και ξενων, που υπογραφη του Μα
κειμενα αναπτυσσεται μεσω της Ο αυτοκρατορας ειναι ο απο Μαλαξ
ιδιωτικου χρκ αλληλεπιδρασης με τοπικα μονος αρμοδιος για σταυροφορυς 1561,
περι τα 750 δικαια-μεσω εμπορικων παραγωγη νομων  του 1204 χρησιμ
π.Χ συναλλαγων και 1. Νεαραι – γενικοι ηκε
αναγνωριζονται νομοι παραλλ
δικαιοπραξιες ρωμαιων και 2. Εκλογη/προχειρος Εξαβιβλ
ξενων. Κυριως καλυπτει το νομος – εργα με 1744
δικαιο των συναλλαγων με νομοθετικη λειτουργια
εμφαση στην καλη πιστη και 3. Βασιλικα –
βασισμενο στις εμπορικες κωδικοποιηση του 10ου
και ναυτικες πρακτικες τω αι, που αναγνωριστηκε
ελληνων. Εφαρμοζοταν σε τον 12ο απο Αλεξιο
καθε ελευθερο ανθρωπο Κομνηνο
ανεξαρτητως ιθαγενειας) 4. Χρυσοβουλλα –
Δικαιο μη ρωμαικης εγγραφα με χρυση
προελευσης, τοπικο δικαιο σφραγιδα, κανονιστικο
καθε κατακτημενης περιοχης περιεχομενο,
εξασφαλιζαν προνομια
5.αυτοκρατορικες
αποφασεις για
 διοικητικα ζητηματα,
οπως τα προσταγματα ,
οι ορισμοι κλπ
Νομος = Επι Βασιλειας: Νεαρες Ιουστινιανου Ασσιζες της Προχει
γραφο, εθιμικο, δικαιοδοτικες 534 μΧ 160 – ιδιωτικη ρωμανιας, 14ος νομικον
θεσμος, κρισεις βασιλεως, βασιλικοι κωδικοποιηση 168 με αι θεοφιλ
γραμματα, νομοι – εντονο θρησκευτικο διαδοχων 1788 ,
ρητρα στοιχειο(500 π.Χ) Εκλογη των Ισαυρων 741 εκκλησ
1. Τυπικοτητα – ακριβης μΧ – Λεοντας Γ, νομο κα
τηρηση τυπικου μιας πραξης Κωσταντινος ο Ε πολιτικ
2. Αυστηροτητα –
απαρεγκλιτη τηρηση Ανακαθαρσις των
κανονων παλαιων νομων
( Βασιλειος Α Μακεδων)
 Εισαγωγη
 Προχειρος νομος
Βασιλικα ( Λεοντα Στ)\

Νεαρες Λεοντα ΣΤ – 120

νεαρες  1/3 αφορα
εκκλησια με
προσαρμογη
πολιτειακης νομοθεσιας
στις επιταγες των ιερων
κανονων. Ο ρολος του
εθιμου στο Βυζαντινο
δικαιο , ο λεων
αναγνωρισε και
νομιμοποιησε εθιμικες
πρακτικες μονο σε
μεμονωμενες
περιπτωσεις

Το επαρχικο Βιβλιο - >

Τελευταιο νομοθετημα
του Λεων Στ, 912 μΧ

Νεαρες Μακεδονων
Αυτοκρατορων
( Κωσταντινος
Πορφυρογενητος,
Ρωμανος Λακαπηνος,
Νικηφορος Φωκας,
Βασιλειος
Βουλγαροκτονος)->
διαφορα ζτητηματα.
Μεμονωμενες. Κρατικη
 σχολη νομικη -> 1047 –
1054

11ος αι – αλωση 
μεμωνομενοι νομοι,
νεαρες, χρυσοβουλλα
π.χ Κομνηνος 
χρυσοββουλα σε
βενετους για προνομια
εμπορικη φυσης με
ανταλλαγμα ναυτικη
στηριξη.

Παλαιολογοι 
εκκλησιαστικου δικαιου
και θεματα δημοσιου
Θεσπιση απο Επι Δημοκρατιας: Νομικα εγχειριδια και Υιοθετηση Συλλογ
ανθρωπους , 1. Νομος (εκδοση μεσα απο συλλογες: εθιμων, εθιμων
ειτε συνολικα συνελευσεις – lex rogata ή 1. Εργα αντικηνσορων διοικητικες και συγκρο
ειτε και σχολαστικων δικαστικες ν τελευ
απο αρχοντες με
μεμονωμενα 2. το παραρτημα της αποφασεις, δεκαετ
εξουσιοδοτηση του λαου και
εκλογης δικαιοπρακτικα 18ου αι
της Συγκλητου-οργανωση 3. Μεγαλη συνοψη των εγγραφα 1821. Γ
επαρχιας ή ιδρυση αποικιας), βασιλικων – μεσα 10ου αι δικαιο
μετα το 286 π.Χ -> πληβειακα 4.Ecloga Basilicorum τουρκο
ψηφισματα εξομοιωνονται Librorum I-X / 12ος αι
με νομο 5.Εξαβιβλιος
Αρμενοπουλου , 1345
-τελειος  ακυροτητα
-ημιτεληςεπιβολη ποινης Πηγες απο την πραξη
-ατελης ενσταση α. Δικαιοπρακτικα
εγγραφα
εισαγωγη εγγραφου
τυπου
προφορικη συναψη ,
αποδειξη με μαρτυρες
Τοσο ιδιωτικα, οσο και
συμβολαιογραφικα
Αρχικα σε παπυρο ->
περγαμηνη -> χαρτι (10ος
αι)
προυποθεσεις
γνησιοτητας
συμβολαιογραφικων
εγγραφων
ρολος εκκλησιας –
 συμβολαιογραφικη
υπηρεσια.
β. Νομολογια
Σκεπαστος Ιπποδρομος
Κωσταντινουπολης –
εργο πειρα
Δικαιοδοτικη
αρμοδιοτητα
εκκλησιαστικων
δικαστηριων και
γνωμοδοτησεις
αρχιεπισκοπου
Χωματηνου
Αποφασεις απο
πατριαρχικη Συνοδο
Κωσταντινουπολης ->
14ο αι

Διαγνωστικες πηγες
δικαιου
Αποφασεις
Οικουμενικων συνοδων
Πενθεκτη Συνοδος 691
Ενδημουσα Συνοδος =
τομοι οι αποφασεις

Συλλογες κανονιστικων
διαταξεων εκκλησιας ->
Κανονες

Συλλογες πολιτειακων
νομων που τις
ενσωματωσαν ως
παραρτηματα σε
Συλλογες – Νομοι

Νομοκανονες, ο
παλαιοτερος τον 6ο αι ->
νομοκανονας σε 50
τιτλους
Φονικος Δωδεκαδελτος νομο (450 Διοικητ
νομος – π.Χ): σημαντικοτερο δικαιοπ
δρακοντας νομοθετικο μνημειο α εγγρα
οι πληβειοι  πατρικιοι  δικαστι
10μελη επιοτρολη  αποφα
καταγραφη και
κωδικοποιηση εθιμικου
 δικαιου  κυρωση απο
λοχιτιδα
συνελευσηεπομενο ετος
παλι αλλες 2 δελτους.
Κατα παραδοση 
επηρεασμενο απο νομους
σολωνα.
Δεσμευση πατρικιων κατα
την ασκηση δικαστικη
εξουσιας εναντι των
πληβειων. Ομως
εξακολουθησε ο
αποκλεισμος πληβειων απο
το υπατικο αξιωμα,
απαγορευση γαμου
πληβειου και πατρικιου
διαγραφονται ολες οι
περιπτωσεις για ασκηση
αγωγης, οικογενειακο
εμπραγματο ενοχικο και
κληρονομικο δικαιο. Επιβολη
θανατικης ποινης απο
λοχιτιδα συνελευση και οχι
απο υπατους
Σεισαχθεια – -Εθιμο, δεν εξαφανιζεται Κωδικο
Σολων εντελως ς στις
-Διαταγματα αρχοντων παραδο
(ήδικτα) ς περιο
πραιτορικο ηδικτο  βλαχια
ελευθερια στον πραιτορα να μολδαβ
δημιουργει ενδικα
βοηθηματα, κατα την
αναληψη των καθηκοντων
του ο πραιτωρας εγραφε σε
λευκωμα λιστα με τις αγωγες
που δεσμευοταν να
παρασχει στους πολιτες. Ετσι
δημιουργουταν τα
αντιστοιχα δικαιωματα. Το
πραιτορικο ηδικτο
αποδεχοταν καθε νεος
πραιτορας και το εμπλουτιζε
αναλογα με τις αναγκες
-Συγκλητικα Δογματα
Κωδικας Επι Ηγεμονιας: Νομικο
Γορτυνας -λαικες συνελευσεις ατονους Προχει
 ηγεμονικοι νομοι Φωτειν
-αναγνωριση στα τοπικα υ, 1766
δικαια την ισχυ εθιμικων παραγγ
κανονων, που περιοριζεται του ηγε
μετα το διαταγμα του της Βλα
Καρακαλλα 212 μΧ Περιεχο
εκδιδονται και διαταξεις βασισμ
απαγορευτικες εθιμων βασιλικ
Κωδικοποιηση πραιτορικου βλο και
ηδικτου απο Ιουλιανο – λεοντα
κυρωνεται απο Συγκλητο και νομολο
παραμενει αμεταβλητο. 130 οικουμ
π.χ πατρια
-Ηγεμονικες διαταξεις: και τοπ
1. Δικαστικες αποφασεις εθιμα β
ηγεμονα
2.διαταγματα με γενικο
περιεχομενο
3.απαντησεις υπο μορφη
γνωμοδοτησεων σε
ερωτηματα νομικου
περιεχομενου υπαλληλων ή
ιδιωτων
4. Οδηγιες διοικητικου
περιεχομενου σε
υπαλληλους
-Γνωμοδοτησεις επισημες
νομομαθων
αρχικα μη δεσμευτικες,
αργοτερα ομως δεσμευτικες
εαν υπηρχε συμφωνια και
εαν προερχοντουσαν απο
νομομαθεις με το
συγκεκριμενο προνομιο.
Τελος του 2ου αι ομως
υποχωρει ο θεσμος γιατι
ολοι στρεφονται στις
ηγεμονικες γνωμοδοτησεις
- ανθηση κλασικης ρωμαικης
επιστημης / πλουσιο
γνωμοδοτικο και συγγραφικο
εργο, σταδιακα επικληση και
αρχων ηθικης, δυο σχολες
(Σαβινιανοι και
Προκουλανιοι, οι πρωτοι
στωικισμο οι 2οι περιπατητικη
αριστοτελη)
εξαιρετικη συγγραφικη
παραγωγη, μελετες ,
ερμηνευτικες νομογραφιες
και διδακτικα εγχειριδια

Εισηγησεις Γαιος 2ο αι μΧ: Συνταγ

τριμερη διακριση δικαιου σε νομικος
δικαιο προσωπων – αλεξαν
πραγματων και αγωγων. Υψηλαν
Χαρακτηριζεται απο 1780 ->
περιεκτικοτητα και επιδρα
συνοπτικοτητα, μεγαλη απο
διαδοση, αποτελει πηγη βυζαντ
εμπνευσης για της συγχρο
εισηγησεις του Ιουστινιανου ευρωπα
δικαια.
Περιλα
και ρου
μεταφρ
Επι Δεσποτειας: Κωδικα
αναγνωριζεται ο Γεωργιο
αναγκαστικος χαρακτηρας Καρατζ
του εθιμου , εαν ειναι λογικο Βλαχια
και δεν προσκρουει στονο αντικατ
που δεν εχει πεσει σε ση
αχρησια. Επικρατει κυρωις συνταγ
στον ανατολικο χωρο . στον Ρυθμισ
δυτικο παρατηρειται φιλελευ
εκχυδαισμενο ρωμαικο χαρακτ
δικαιο βυζαντ
γραμμα
Παλαιο δικαιο – ius vetus και τοπ
απο τα συγγραμματα των ηπειρω
αρχαιων θεωρητικων , εθιμα.
τεραστιος ογκος κειμενωων, Συντακ
με παρωχημενες ρυθμισεις ηπειρω
δημιουργει αντιφασεις. αθανασ
χριστοπ
Αναφορικος νομος
Θεοδοσιου – 426 μΧ :
προς επιλυση των ανω
δυσχερειων, εκδοθηκε .
προβλεπεται οτι οι γνωμες
των 5 κορυφαιων ρωμαιων
νομομαθων (ουλπιανος,
γαιος, παυλος, παινιανος και
Μοδεστινος) , εφοσον ειναι
ομοφωνες ειναι δεσμευτικες
για τον δικαστη. Σε αντιθετη
περιπτωση -> γνωμη
πλειοψηφιας. Εαν ισοψηφια;
Τοτε Παπινιανος. Εαν δεν
εχει εκφρασει γνωμη 
τελικη κριση στην ελευθερη
εκτιμηση του δικαστη
Αυτοκρατορικες Διαταξεις: Κωδικα
1) νομος ειναι πια Καλλιμ
αυτοκρατορικη διαταξη με τη 1817-1
μορφη γενικης ή ειδικης πριγκιπ
διαταξης (απαντησεις σε Μολδα
ερωτησεις). Η γλωσσα ειναι Καλλιμ
τα λατινικα, με εξαιρεση ακολου
ορισμενες προοδευτικες που δυτικα
ειναι στα λατινικα. Ως την ευρωπα
εκδοση του Θεοδοσιανου προτυπ
κωδικα ισχυουν στο τμημα αποφα
του οποιου τα εξεδωσε ο την συν
Αυτοκρατορας. αυτου τ
κωδικα
Γρηγοριανος Κωδικας: ηταν ο
Τελη 3ου αι, διαταξεις απο αυστρια
ανδριανο εως Διοκλητιανο. και ο γα
Ερμογενειανος: καταργ
Διαταξεις Διοκλητιανου και με τν α
Μ.Κωνσταντινου κωδικα
δεν ειναι επισημες ρουμαν
κωδικοποησεις αλλα
βοηθηματα προς
διευκολυνση νομικων
Θεοδοσιανος Κωδικας: Ιονιος Α
Μεσα 5ου αι μ.Χ απο
Θεοδοσιο Β’. Αποτελεσε την
1η επισημη κωδικοποιηση με
ισχυ και στις 2 διοικητικες
περιφερειες του κρατους και
καταχωριζονται διαταξεις
απο τον Μ. Κωνσταντινο εως
την εκδοση του κωδικα.
Διαιρεση με θεματικη
καταταξη σε βιβλια και
τιτλους και απαλοιφη
αντιθεσεων των
παρωχημενων διαταξεων. Το
αρχικο σχεδιο ηταν πολυ
ευρυτερο , ηθελε ν
συμπεριληφθουν και ο
γρηγοριανος και ο
ερμογενειανος αλλα δεν τα
καταφερεε. Συμπεριληφθηκε
μονο μη κωδικοποιημενοι
νομοι της περιοδου απο 312
εως 438. Γλωσσα τα λατινικα
με εξαιρεση μια διαταξη.
Ιουστινιανειος Κωδικας: Σαμιακ
Ο ιουστινιανος ανεβηκε στο
θρονο το 528 μ.Χ -> συνταξη
νεου κωδικα βασισμενου σε
Γρηγοριανο – Ερμογενειανο
και Θεοδοσιανο , σε
νεοτερες μη
κωδικοποιημενες διαταξεις.
Αυτες υφιστανται
επεξεργασια για να
απαλοιφθουν αντιφασεις
Καταταξη σε βιβλια παλι
θεματικα και τιτλους.
Δημοσιευτηκε το 529. Το 534
δευτερη εκδοση. Γλωσσα
στην λατινικη με μερικες
διαταξεις στα ελληνικα.

Πανδεκτης: Κρητικο
αποτελει το μεγαλυτερο
μερος της ιουστινιανιας
κωδικοποιησης. 50 βιβλια,
αποσπασματα εργων
ρωμαιων νομικων του
αναφορικου νομου. Ηθελε
να τον καταργησει ωστε το
παλαιο δικαιο των ρωμαιων
νομικων να κωδικοποιηθει
ius vetus) παλι θεματικα
κριτηρια. Ολος συνταγμενος
στα ελληνικα. Εδωσε την
ευχερεια στα μελη της
συντακτικης επιτροπης να
κανουν επεμβασεις
(παρεμβληματα). Παντως
αυτες δεν ηταν τοσο
δραστικες. Δημοσιευτηκε το
533.
 Εισηγησεις:
ενω συντασσοταν ο
πανδεκτης, εδωσε εντολη για
συνταξη εισαγωγικου
διδακτικου εγχειριδιου που
επισης δημοσιευτκε το 533.
Ονομαστηκε Εισηγησεις, θα
αντικαθιστουσε το ομωνυμο
εργο του Γαιου. Ηταν
διατυπωμενο σαν να
διδασκε τους φοιτητες ο
ιδιος ο αυτοκρατορας, και
περιβληθηκε και με ισχυ
νομου.
1. Ιουστινιανος
Κωδικας/529
2. Πανδεκτης/ 533
3. Εισηγησεις/533
4. Νεαρες
 ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑ
ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ =
τελευταιο σταδιο
εξελιξης ρωμαικου
δικαιου = Corpus Iuris
Civilis.

ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Ιδιωτικη διαιτησια
ΡΩΜΗ
Ηγεμονας: ανωτατη δικαστικη
αρχη, δικαστικες αποφασεις
(decreta) αποκτουν
δεσμευτικη ισχυ ως
νομολογιακα προηγουμενα.
Τον υποβοηθουσε στο εργο
του ενα συμβουλιο στο οποιο
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Αυτοκρατορας  επικεφαλης
της δικαιοσυνης, διοριζε τους
δικαστες
Η απονομη δικαιοσυνης ηταν
εκδηλωση τγς ασκησης της
Διοικησης και αρα οι
 μετειχαν νομικοι. Απορροια τς
δημαρχικης εξουσιας του 
δικαιωμα εφεσης
Αρειος Παγος Συγκλητος: ποινικες
υποθεσεις που αφορουν την
προσβολη του προσωπου του
ηγεμονα ή του ρωμαικου
λαου και διαφθορα απο
διοικητες επαρχιων. Οι
αποφασεις της συγκλητου δεν
προσβαλλονται με εφεση
αξιωματουοι της κεντιρκης και
περιφερειακης διοικησης
ασκουσαν στο πλαισιο των
καθηκοντων του δικαστικες
αρμοδιοτητες.
Παρασταση με συνηγορους
Αξιολογηση καταθεσεων
μαρτυρων
Extra ordinem
Οι συνηγοροι ειχαν αρχικα
συντεχνιακη οργανωση,
αργοτερα οχι

Ληψη αποφασεων  αρχη

της πλειοψηφιας
Οι αποφασεις εκφωνουνται
δημοσιως, καταγραφονται και
υπογραφονται

Σεκρετον επι των κρισεων 

Ηλιαια Paterfamilias:
δικαιωμα ζωης και θανατου
επι των υπεξουσιων
προσωπων και των δουλων
Επι ηγεμονιας  καταγγελια
απο πατερα των υπεξουσιων
του για σοβαρα εγκληματα
στον αρχοντα, για ησσονος
σημασιας ο ιδιος. Μπορουσε
να σκοτωσει την εγγαμη κορη
του και τον εραστη της αν
τους επιανε επ αυτοφωωρω
να μοιχευονται σπιτι του ή
στου γαμπρου του
συγκεντρωση αποφασεων
Αυτοκρατορας + ιερον
κονσιστωριον (αυτοκρατορικο
συμβουλιο)
Αργοτερα + Βασιλικον
κριτηριον ( δεν ηταν τακτικο ,
συσταση ad hoc)
Μπορει να παρεπεμπε την
υποθεση για εκδικαση σε
αλλα δικαιοδοτικα οργανα
Ενδικο μεσο κατα αποφασεων
αξιωματουχων = εκκλησι
οποτε δικαζε ο αυτοκρατορας

Απευθειας προσφυγη στον

αυτοκρατορα = δεησι
Φονικα Δικαστηρια Ποινικα Δικαστηρια: Συγκλητος:
1.Αρειος παγος ησσονος σημασιας εγκληματα Συμμετοχη σε εκδικαση
2.Παλλαδιον απο 3μελη, ενω σοβαρα υποθεσεων ειτε σε ολομελεια
3.Δελφινιον αδικηματα (απειλη δημοσιας ειτε αποκλειστικα ειτε με
4 Εν Φρεαττοι ασφαλειας, οικονομικες ορισμο απο αυτοκρατορα
5.Πρυτανείον διαφθορες, φονοι,απατες)απο συγκεκριμενων μελων 
μονιμα πολυαριθμα πολιτικα εγκληματα , οπως
 δικαστηρια ενορκων. Καθε
δικαστηριο αρμοδιο για
διαφορετικο εγκλημα.
Αθηναιοι Αξιωματουχοι Δικαστες:
1. Εννεα αρχοντες 1. Πραιτορες -> urbanus
2.στρατηγοι (διαφορες απο προσωπα με
3. ενδεκα στενους δεσμους μεταξυ τους
4.αγορανομοι και γενικη δικαιοδοσια σε
5.αστυνομοι ποινικες υποθεσεις χωρις
εφεση παρα μονο ενωπιον
του ηγεμονα)
-> preregrinus
πραιτορικο ηδικτο
Επι Ανδριανου  ο ιουλιανος
κωδικοποιει και παγιωνει το
πραιτορικο ηδικτο. Πλεον
μπορουσε να αλλαζει με
αποφαση ηγεμονα
καθοσιωση ( επιβουλη κατα
της αυτοκρατορικης
εξουσιας), υποθεσεις
συγγενων αυτοκρατορα και
σοβαρες εκκλησιαστικες
υποθεσεις
Αξιωματουχοι και
«εντεταλμενοι δικαστες»:
1. Επαρχος ανατολικων
πραιτοριων
2. Κοιαιστωρ ιερου
παλατιου
3. Επαρχος της πολης
+ επικουρουνταν απο
νομικους για παροχη τεχνικης
υποστηριξης
Μπορουσαν να δινουν εντολη
στους χαμαιδικασται 
χαμηλοβαθμοι δικαστες με
νομικες γνωσεις/
Εντεταλμενοι δικαστες
Για πρωτη φορα με νεαρα
ιουστινιανου οριζεται οτι 12
δικαστες στην Κων/πολη  οι
8 να ειναι δικηγοροι. Πρωτο
τακτικο σωμα νομικων με
μονο δικαστικα καθηκοντα
χωρις να ασκουν διοικηση.
Στα θεματα  αρχικα ο
στρατηγος, αργοτερα ομως ο
κριτης. Αυτος ανεθετε σε
χαμαιδικασται συνηθως
Δικαστηριο του Ιπποδρομου :
Δικαστικο μεγαρο,
οικοδομημα στο οποιο οι
κριτες ασκουσαν τα
καθηκοντα τους με
διαφορετικη συνθεση. Δεν
ειχα αυτοτελη δικαιοδοσια
αλλα λειτουργουσαν ως
εντεταλμενοι, οπως και οι
κριτες της βηλου. Δεν υπηρχε
 ιεραρχικη διακριση μεταξυ
τους οχι , μπορουσε καποιος
να φερει και τις 2 ιδιοτητες.

Βασιλικον Σεκρετον –
πρωτοασηκριτης
αυτοκρατορικο δικαστηριο με
καθορισμενη συνθεση

12μελες

Θεσμος των καθολικων κριτων

των Ρωμαιων:
4 ανωτεροι δικαστες, ο ενας
επισκοπος. Ολοι μαζι ή και
μονομελως. Δικαιοδοσια για
Κων/πολη και επαρχιες ως
πτωση αυτοκρατοριας.
Βουλη των 500 2. επι Ηγεμονιας  απονομη Εκκλησιαστικα Δικαστηρια:
δικαιοσυνης απο ανωτερους -επιλυση ιδιωτικων διαφορων
διοικητικους υπαλληλους/ -επισκοπικα
ενιαια διαδικασια – extra -μητροπολιτικα
ordinem- -πατριαρχικο
-τακτικα και εκτακτα ( για
αιρεση, οπως οικουμενικες
συνοδοι)

Δικαιοδοσια:
1. Παραβιασεις
εσωτερικου δικαιου,
ιεροι κανονες απο
λαικους και κληρικους.
2. Οι κληρικοι ειχαν
ειδικη δωσιδοκια και
υπαγονταν εκει για
ολες τις υποθεσεις
3. Ιδιωτικες υποθεσεις:
επισκοπικη ακροαση,
πριν την αναγνωριση
του Χριστιανισμου, να
πηγαινουν σε
εκκλησιαστικα
δικαστηρια να
δικαζονται και οχι σε
ειδωλολατρικα
4. Υποχρεωτικος χρκ σε 3
περιπτωσεις 
 διαφορες απο γαμο
κληρονομικες σε
σχεση με ψυχικα 
για το αν καποιος ητα
νελευθερος ή δουλος
Παντως εφτασε να δικαζει και
εμπορικες διαφορες τον 14ο
αιωνα. Το εφαρμοστεο δικαιο
ηταν αυτο της πολιτειας
Εκκλησια του Δημου 3.Επι Δημοκρατιας
Δημαρχοι: 1. Δικαιωμα
αρνησικυριας σε αποφασεις
υπατων και αρχοντων
2.κρινουν τους τεως υπατους
για το αδικημα της
καταχρησης εξουσιας
3. Δικαιωμα επιβολης
θανατικης ποινης
4. Δικαιωμα επιβολης του
δικαιωματος καθε Ρωμαιου
πολιτη οτι αμγισβητει τη
νομιμοτητα ενεργειων κπ
αρχοντα (ego te provoco) –
αποτελεσματικη προστασια
στους πολιτες

Διοικητης της Επαρχιας:

Ανθυπατοι  η εδρα ηταν το
πραιτωριο, απονομη
δικαιοσυνης – αναφερεται ως
δικαστης. Διοριζε και τριτους
μεταξυ ρωμαιων που
κατοικουσαν στην επαρχια και
γηγενων απο καταλογους
προσωπων

Δικαστηρια: προσβαση μονο

οι ρωμαοι πολιτες.
Διακρινονται σε ιδιωτικα και
δημοσια, αναλογως το
συμφερον των δικων. Η
συντριπτικη πλειονοτητα των
ιδιωτικων διαφορων,
δικαζονται απο το μονομελες
δικαστηριο, τον οποιο
προτεινει η πολιτεια και
συμφωνουν τα αντιδικα μερη
 Λαικη συνελευση: ως 2βαθμιο
δικαστηριο σε καταδικες για
το εγκλημα της εσχατης
προδοσιας και προσφυγη σ
αυτα απο οποιον εχει
καταδικαστει σε θανατικη
ποινη για να ζητησει αλλη
ποινη, εαν θεωρουσε οτι εχει
πεσει θυμα αυθαιρεσιας του
εκαστοτε αρχοντα

Δημοσιοι Διαιτητες Διαιτησια εξωδικαστηριακη,

οχι δημοσια. Μονο ιδιωτικες
διαφορες
1. Συνυποσχετικο,
υποσχεση αναθεσης
στον δικαστη
2. Αναθεση στο δικαστη
που ειχαν επιλεξει την
επιλυση της διαφορας
και αυτος την
αποδεχοταν.
- Οχι ενδικα μεσα, η
εκτελεση
εξασφαλιζοταν με
συμφωνια ποινικης
ρητρας
ΚΥΡΩΣΕΙΣ – ΕΠΙΒΟΛΗ ΠΟΙΝΩΝ
ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Οι επιβαλλομενες κυρωσεις
ειτε προβλεπονται στον νομο
(αγων ατιμητος) ειτε
επιβαλλονται απο την
διακριτικη ευχερεια του
δικαστηριου (αγων τιμητος)
Θανατικη ποινη
-με ριψη στον γκρεμο στον
λοφο των Νυμφων
-με την καθηλωση των ακρων
σε μια ξυλινη σανιδα
-με τη χορηγηση κωνειου
(δηλητηριο φτιαγμενο απο το
ΡΩΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Καταλογισμος: τα παιδια κατω Καταλογισμος: νηπια κατω των
των 7 ανικανα για δολο, οχι 7 ετων υποβαλλονται, αν και
ποινικη ευθυνη, ευνοικοτερη γενικα οι ανηλικοι πιο επιεικως
μεταχειρση οι εφηβοι και οι με μειωμενες ποινες
παραφρονες συνηθως. Οι ευμενεστερα και οι γυναικες
αρχοντες με απολυτη εξουσια λογω ευηθειας.
δεν διωκονται κατα της ->διαταραξη πνευματικων
διαρκεια της θητειας . λειτουργιων
υπερανω ποινικης διωξης ο
ηγεμονας. Εις βαρος αναξιων
 αποκαθηλωση αγαλματων
και διαγραφη ονοματων απο
δημοσιες επιγραφες. Γενικα
διαφορετικη μεταχειριση
αναλογα φυλο, ηλικια,
κοινωνικη ταξη και νομικο
καθεστως
ΔΟΛΟΣ. Το ατυχημα δεν
συνεπαγοταν ποινικη ευθυνη.
Η αγνοια δικαιου δεν
συχωρειται με εξαιρεση τις
γυναικες , ως ασθενες φυλο.
Αποπειρα τιμωρειται μερικες
φορες, ο ηθικος αυτουργος ως
αυτουργος. Αμυνα ως λογος
απαλλαγης, επι αυγουστου
παραγραφη (μοιχεια 5 ετη, τ
υπολοιπα 20)
Αξιοποινες πραξεις: Κατα: αιμομιξιας,
1. Κλοπη – χρηματικα ομοφυλοφιλια, αυτομολια
προστιμα, καταναγκαστικα στον εχθρο, κακοβουλη
εργα εις το διηνεκες/ χρονο επικληση δαιμονων και
2. ανθρωποκτονια – εξορια και συμμετοχη στις αιρεσεις των
δημευση περιουσιας, θανατικη μανιχαιων και μοντανιστων.
ποινη για μελη κατωτερων -αποκεφαλισμος με ξιφος
ομωνυμο φυτο) ταξεων -επι εμπρησμου στν πολη-
Δεν εκτελουνταν κατα τη 3. Βια και σεξουαλικα >θανατωση στην πειρα
διαρκεια θρησκευτικων εγκληματα - ιδιωτικη και σε ληστεια με φονο -> φουρκα,
εορτασμων δημοσια βια, κατα προσωπων μεθοδος απαγχονισμου
και κατα πραγματων, μοιχεια
γυναικας, απαγορευση γαμων
μεταξυ μοιχων , χρηματικες
ποινες και ατιμια. Προαγωγη
γυναικων σε πορνεια αν και
αυτη δεν απαγορευοταν.
4. υβρις – προσωολη
προσωπικοτητας και τιμης
αστικο και ποινικο αδικημα.
Π.χ εισβολη σε σπιτι, επιδειξη
αποκρυφων σημειων σωματος
– τιμωρειται με προστιμο /
μαστιγωση ραβδισμο
5. Εσχατη προδοσια και
εγκληματα κατα ασκησς
δημοσιας εξουσιας:
παρακινηση σε λαικη
εξεγερση, καταληψη δημοσιων
κτηριων, πολιτικη βια, επιθεση
κατα αρχοντα, λιποταξια,
επικοινωνια με εχθρο και
παροχη βοηθειας, καταχρηση
εξουσιας. Προστασια κατοικων
επαρχιν απο καταχρηση
εξουσιας διοικητων,
απαγορευση χρηματισμων,
προστασια για απονομη
δικαιοσυνης (ψευδεις
καταμηνυσεις κλπ), καταχρηση
δημοσιου χρηματος, εκλογικη
νοθεια, διαταραξη δημοσιου
ανεφοσδιασμου σιτηρων και
αποπειρα αυξησης ττιμης τους
Εμπρησμος, προκληση
ναυαγιου, πλαστογραφια,
νομισματων μετρων κ
σταθμων, τυχερα παιχνιδια και
τοκογλυφια. Τυμβωρυχια και
αρνηση τελενσης θυσιων προς
τους πατροπαραδοτους θεους
Ολικη ή μερικη αφαιρεση Ποινες: Εκλογη των Ισαυρων:
πολιτικων δικαιωματων -ανυπαρξια ποινων φυλακισης, -προς το φιλανθρωποτερον
(εκλεγειν και εκλεγεσθαι, οι φυλακες μονο για -περιορισμος αυθαιρεσιας με
ομιλια στην συνελευση των
πολιτων, δικαιωμα γαμου με
αθηναια, ακινητη περιουσια
στην αττικη)
ειναι προσκαιρη ή διαρκης,
εως και κληρονομητη
Εξορια(συνηθες)
Δημευση περιουσιακων
στοιχειων(συνηθες)
Χρηματικη ποινη, ειτε ως
προστιμο, ειτε με αποζημιωση
κυριως σε ησσονος σημασιας
αδικηματα και σε ιδιωτικες
διαφορες
Γενικα υπηρχε αναλογια
μεταξυ ποινης και αδικηματος.
Επιβαλλονταν ειτε σωρευτικα ,
ειτε αυτοτελως
προσωρινη κρατηση εως τη
δικη
-θανατικη ποινη
-εξορια και δημευση
περιουσιας
-καταδικη σε καταναγκαστικα
εργα
-χρηματικες ποινες
Θανατικη ποινη:
1. Εκτελεση με ξιφος
2. πυρα
3.εκτελεση στην αρενα απο
αγρια ζωα
4.σταυρωση
Οσοι ειχαν φονευσει στενο
συγγενη -> σακουλα με αγρια
ζωα και πετουσαν σε ποταμι,
ως μορφη εξαγνισμου και
παραδειγματικης τιμωριας
ακριβη προσδιορισμο ποινης
και περιορισμο θανατικης
ποινης και τροπων αυτης
-εφαρμογη ακρωτηριασμου
-διατηρηθηκαν και μετα την
ανακαθαρσι των παλαιων
νομων
Αξιοποινες πραξεις:
-εκκλησιαστικα αδικηματα
-γενετησια επαφη εκτος γαμου
-μοιχεια (πολιτειακα μονο για
γυναικα)
-αρπαγη γυναικας, αρχικα ως
εγκλημα βιας μετα ως
ιδιαιτερο αδικημα
Ποινη θανατου/κεφαλικες
ποινες (υποδουλωση, βαρια
μορφης εξορια. Αυτες ομως
σταδιακα εξαφανιζονται και
κατα κανονα οταν γινεται
λογος εννοειται η θανατικη
ποινη
Σωματικες ποινες -> σκοπος η
κακοποιηση του σωματος. -//-
κακωσεις = ανακριση
εμβασανη. Αυτες δεν ηταν
ποινες εκ του νομου αλλα
ανακριτικη μεθοδος.
ακρωτηριασμος, μαστιγωση ή
ραβδισμος, κουρεμα για ηθικη
μειωση του δραστη.
Ποινες στερητικες της
ελευθεριας: κρατηση
προσωπων οπως οι υποδικοι ή
οι οφειλετες του δημοσιου.
Εγκλεισμος σε μοναστηρι με η
χωρις αναγκαστικη μοναχικη
κουρα
Περιουσιακες ποινες:δημευση
που σταδιακα περιοριζεται,
χρηματικες ποινες υπερ
δημοσιου μονο σε
υψηλοβαθμους κρατικους
 αξιωματουχους
καταβολη απο δραστη
χρηματικου ποσου στο θυμα,
ανεξαρτητα απο την
αποκατασταση της ζημιας
Εκκλησιαστικες ποινες:
επιβαλλονται απο εκκλησια ->
καθαιρεση, αργια στους
κληρικους. Στους λαικους
αφορισμος (μικρος κ μεγαλος)
απειλη αφορισμου ->κατα την
επιλυση ιδιωτικων διαφορων
τον 14ο αι απο πατριαρχικη
συνοδο για να εξασφαλισει
αληθεια στις μαρτυρικες
καταθεσεις και συμμορφωση
του ηττηθεντα.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΡΩΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Αθηναιος πολιτης Ελευθεροι  Ρωμαιοι (πληρη Διακριση σε Ελευθερους και
πολιτικα δικαιωματα αρρενες Δουλους.
εκ γενετης ρωμαιοι. 1 εχει 3
ονοματα (ονομα, ονομα Ο ιουστινιανος αποδιδει την
γενους και επωνυμο). Φοραει ιδιοτητα του Ρωμαιου πολιτη
χρυσο δαχτυλιδι και ειδικο σε ολους τους κατοικους της
ενδυμα, την τογα. Αυτοκρατοριας, ακομα και σε
(α) Πατρικιοι  παλια οσους ειχαν εξαιρεθει απο το
αριστοκρατια ρωμης , διαταξη του Καρακαλλα.
απολαμβανουν προνομια
οπως το να εκλεγονται σε ολα
τα αξιωματα της πολης πλην
των δημαρχων.
(β) Πληβειοι δεν ηταν
απαραιτητα οικονομικα
ασθενεστεροι, μη
προνομιουχοι πολιτες.
Επιτυγχανουν σταδιακη
εξισωση και δυνατοτητα
εκλογης στα ανωτατα
αξιωματα. Το αξιωμα των

1
1.γεννηση απο νομιμο γαμο ρωμαιων πολιτων, 2. Δουλος που απελευθερωνεται, 3. Απονομη
ρωμαικης πολιτειας που παιρνουν το ονομα του Ρωμαιου που τους χορηγει την ιθαγενεια, 4. Οι
αποστρατευομενοι που υπηρετουν στα βοηθητικα σωματα του ρωμαικου στρατου μετα απο 20 ετη
υπηρεσιας και τιμητικο διπλωμα.
 δημαρχων ηταν προνομιο των
πληβειων
 οχι Ρωμαιοι
(preregrini – praetor
preregrinus)
Νοθοι Υπολοιποι πολιτες:
οσοι ηταν σε πολεις που ειχαν
υποταχθει στους Ρωμαιους.
Υποκεινται σε φορολογηση .
και οι ελευθερες πολεις 
συμμαχια με ρωμη , διατηρουν
επιφαση ανεξαρτησιας και
εφαρμογη δικου ους δικαιου.
Μετοικοι Νομικα προσωπα: μονο
ενωσεις προσωπων , οπως τα
σωματεια και η Ρωμαικη
πολιτεια
Ξενοι  οχι Ρωμαιοι
(preregrini – praetor
preregrinus)
Δουλοι Δουλοι 
1. αιχμαλωτος απο
εχθροπραξιες που
διατηρηθηκε σε ζωη/ληξη
ικανοτητας δικαιου-δεν ειναι
υποκειμενα  ζωντα
αντικειμενα
2. ρωμαιοι πολιτες που
αιχμαλωτιστηκαν , αν
επιστρεψουν ανακτουν
πολιτικα δικαιωματα
3. αιχμαλωσια απο πειρατες
4.καταδικη για σοβαρα
εγκληματα
5. φυγοστρατος
Αλλοθρησκοι και αιρετικοι 
Ειδολωλατρες ειχαν
εξαφανιστει, παντως
απαγορευση ειδωλολατρικων
πρακτικων και δημευση
δωρεων και κληρονομιων ,
ανικανοι να κληρονομησουν
Μουσουλμανοι : ιδιαιτερες
νομικες ρυθμισεις.
Ιουδαιοι : αλλοθρησκοι.
Μπορουσαν να εχουν
περιουσια και να ασκουν τη
θρησκεια τους. Αν και
διακρινοταν ως τεχνιτες
μεταξιου, δεν εγινε δεκτοι στις
συντεχνιες, βαρυνονταν με
ειδικους φορους , δεν
μπορουσαν να αναλαβουν
δημοσιο αξιωμα ή να
περιβληθουν τιτλο.
Απαγορευση γαμου με
χριστιανο και κατοχη
χριστιανικου δουλου.
Αιρετικοι:
Οχι γαμο με χριστιανο , ουτε
να κληρονομησουν
Δουλοι
Φιλανθρωποτερον απο το
ρωμαικο δικαιο.
Η παραμεληση και οι μορφες
κακομεταχειρισης των
δουλων , οπως ο ευνουχισμος
ή η περιτομη οδηγουσαν σε
απελευθερωση
Αρμοδιοτητες απελευθερωσης
αποκτουσε η Εκκλησια, τοσο
με την δυνατοτητα
απελευθερωσης στην
εκκλησια, οσο και με την
Νληψη δικαιοδοσιας στις
 6.οποιος δεν μετειχε στην
καταγραφη απο τιμητες
Αποτελουν βαση οικονομιας,
συναλλασονται στο ονομα του
κυριου τους, εαν διαπραξουν
ζημια ευθυνεται ο κυριος που
ομως απαλλασεται εαν
παραχωρησει τον δουλο στον
ζημιωθεντα. Διαχειριζονται και
ατομικα καποια περιουσιακα
στοιχεια , που ανηκουν στον
κυριο αλλα ο δουλος τ
χρησιμοποιει προσωπικα
ακομα και για την
απελευθερωση του.
Απελευθεροι Τεως δουλοι που ανεκτησαν
ελυθερια ειτε μεσω
(1)δικαιοπραξιας του κυριου,
ειτε (2) με τη διαθηκη του.
Μπορει να αποκτησει την
ιδιοτητα του ρωμαιου πολιτη
με περιορισμενα πολιτικα
δικαιωματα και προσωπικα.
Απαγορευοταν ο γαμος με
μελη των συγκλητικων
συνδεεται με σχεση πατρωνιας
με τον τεως κυριο,
θεωρουμενος
προστατευομενος του. 
σεβασμος και υπακοη στον
πατρωνα και παροχη δια βιου
ορισμενων υπηρεσιων
Γυναικα Οι γυναικες εχουν μεν την
ιδιοτητα του πολιτη , με
περιορισμενα δικαιωματα
χωρις συμμετοχη στην
πολιτικη ζωη. Μονο στην
οικονομικη και εχουν
περιουσια και ικανοτητα για
δικαιοπραξια.
Εχουν 2 ονοματα -> γενους και
ελευθερικες δικες
Παροικοι 
Ελευθερα προσωπα,
καλλιεργουσαν το κτημα του
δυνατου, μπορουσαν να ειχαν
και δικη τους περιουσια και
ασφαλως να συναψουν εγκυρο
γαμο.
Σχεση με τη γη :
ηταν συνδεδεμενοι με αυτην,
δεν μπορουσαν να την
εγκαταλειψουν, ουτε και να
εκδιωχθουν. Επρεπε να
περασουν αρχικα 40 αργοτερα
30 χρονια για να θεωρηθουν
προσδεδεμενοι με την γη τους.
Η ιδιοτητα μεταβιβαζοταν
στους κληρονομους. Ειχα
οικονομικες υποχρεωσεις τοσο
απεναντι στο Δημοσιο οσο και
στον κυριο της γης.
Αποτελεσαν την πλειονοτητα
του βυζαντινου αγροτικου
πληθυσμου.
Γυναικες 
Ασθενες φυλο ,
προστατευτισμος , ιδιως ως
προς την προικα τους.
Το 410 καταργειται η μονιμη
επιτροπεια των γυναικων
Περιορισμοι και απαγορευσεις
με την αναληψη αξιωματων ,
αυτοπροσωπη ασκηση αγωγης
 συζυγου. και παρασταση σε δικαστηριο
και αδυναμια να μαρτυρουν σε
συμβολαια και δικες (εξαιρεση
δικες για τοκετους )

ΓΑΜΟΣ

ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΡΩΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Νομος Περικλη περι
επιγαμιας: αθηναιος πολιτης +
Ατθιδα
Οι 2 συζυγοι να ειναι Ρωμαιοι
πολιτες ή ο ενας ξενος με
δικαιωμα επιγαμιας.
12 για κοριτσια, 14 ετων για
αγορια. Συνηθως τελουνταν
στην υστερη εφηβεια για τα
κοριτσια και μετα τα 25 για τα
αγορια. Απαραιτητη η
συναινεση του paterfamilias.
Απαραιτητο συστατικο
στοιχειο η γμαικη διαθεση , η
επιθυμια του ανδρα και της
γυναικας να ζουν ως νομιμοι
συζυγοι, συγκατοικωντας
Σύσταση:
1. Επιβαλλεται η
ιερολογια γαμου και
μνηστειας
2. Αυστηροποιειται το
κωλυμα της συγγενειας
3. Περιοριζεται ο αριθμος
των γαμων που
μπορουσε κανεις να
συναψει.
 Κατα τους κανονες του
ρωμαικου δικαιου  ius civile
Προυποθεση για αποκτηση
γνησιων τεκνων , με
κληρονομικα δικαιωματα επι
πατρικης εξουσιας. Σκοπος
γαμου να κατασταθει η
συζυγος μητερα.
Ιερολογια: εξωτερικη
εκδηλωση της γαμικης
διαθεσης με θρησκευτικη
τελετη. Η πενθεκτη συνοδος
εξομοιωσε τον γαμο με την
ιερολογημενη μνηστεια. Ετσι
ενω στην αρχη κατωτατο οριο
για τις γυναικες για την
μηστεια ηταν τα 7 ετη,
αργοτερα ηταν τα αντισοτιχα
του γαμου 12/14 .
Υποχρεωτικη με διαταξη του
Αλεξιου Κομνηνου η ιερολογια
της μνηστειας και οι ενωσεις
δουλων.2

Μοναδικος τυπος του γαμου.

Πριν τον γαμο συναψη
συμβασης «εγγυης» -> ο
κυριος της νυφης μεταβιβαζε
τα δικαιωματα στον γαμπρο
Γαμος μονο μεταξυ ελευθερων
προσωπων.
Πριν τον γαμο μπορουσε να Κωλυμα γαμου :
προηγηθει συναψη Πενθεκτη οικουμενικη
«μνηστειας». Δικαιοπραξια με 1. Συγγενεια εξ αιματος
υποσχεση συναψης γαμου μεταξυ 1ων εξαδελφων και
μεταξυ πατερας της νυφης και συγγενεια εξ αγχιστειας με 1ο
μελλονυμφου/ η πατερας και 2ο βαθμο
αυτου αν ηταν υπεξουσιος. Κωλυμα απο πνευματικη
Ασημενιο δαχτυλιδι στην νυφη συγγενεια (βαπτισμα)
– απλη κοινωνικη δεσμευση Εκλογη Ισαυρων 
1. Εξ αιματος συγγενειας εως
6ο βαθμο- 2α ξαδερφια
2. πνευματικη συγγενεια και
στα τεκνα του αναδοχου
Τομος του Πατριαρχη Σισινιου

Εξ αγχιστειας : απαγορευση
γαμου μεταξυ 2 αδελφων και
δυο πρωτων εξαδελφων

Αριθμος επιτρεπομενων
γαμων:
1. Αναγνωριση 2ου γαμου, 3ος
γαμος = ποινη αφορισμου
Απαγορευτηκε ο 3ος γαμος με
νεαρα της Αυτοκρατειρας

2
Η ιερολογια δεν καθιστουσε τη σχεση των δουλων γαμο απο νομικη αποψη, αλλα απλη ευλογια
απο την εκκλησια. Παντως εαν ο κυριος του δουλου αρνειτο να επιτρεψει τον γαμο, τοτε επερχοταν
ελευθερωση του δουλου.

Προικα -> η κατοχη και η
χρηση της περιερχοταν στην
νυφη μεχρι το θανατο του
προικοδοτη, οποτε αποκτουσε
πληρη κυριοτητα επ αυτης
Μεταβιβαζοταν κατα
κυριοτητα στον συζυγο η
προικα, με τυπους
δικαιοπραξιων. Περιλαμβανει παραδοση των προικωων στον
δουλους ακινητα,
χρηματα,κοσμηματα.
Επιβαλλοταν απο τα
κοινωνικα ηθη. Οχι νομικως.
Μετα τη λυση του γαμου,
επιστρεφοταν τοσο για την
αξια της για την οικογενεια της προσωπα μεχρι και η ιδια η
γυναικας αλλα και για αυξησει γυναικα στον ανδρα της.
τις πιθανοτητες να
ξαναπαντρευτει. Ο γαμπρος
δεν μπορουσε να διαθεσει
περιουσιακα στοιχεια της
προικας χωρις τη συμφωνη
γνωμη της γυναικας.
Στον χαλαρο γαμο  Ο
καθενας ειχε χωριστα την
περιουσια προ του γαμου και
οποια αποκτουσε. -//-
αυστηρο
Ειρηνης και τον αποδοκιμασε
και ο Λεων ΣΤ( ειχε κνει 4
γαμους) Στον προχειρο νομο
σωζεται διαταξη π απαγορευει
τον 4ο γαμο.
Τομος της Ενωσης:
απαγορευει οριστικα 4ο γαμο,
ενω ο 3ος εξαρτειτο απο την
ηλικια των ενδιαφερομενω και
απο το κατα ποσο ειχαν ηδη
παιδια. Μεγαλυτερη επιεικεια
για τους ατεκνους και κατω
των 40 ετω
Νομικως υποχρεωτικη η
προικα. Συνηθως κατα τ
σταδιο της μνηστειας -> υλικη
γαμο.
κυριοτητα της γυαικας, ο
ανδρας απλα διαχειριστης και
επικαρπωτης της προικας.
Προικοδοτης δεν ειναι μονο ο
πατερας, αλλα πολλα
Παντως μονο οι γονεις ηταν
υποχρεωμενοι νομικα.
Συμφωνιες για προικα –
γραπτως- στα γαμηλια
συμβολαια.
1. Προγαμη δωρεα:
αρχικα συνδεοταν με
την παρθενια της
γυναικας, αργοτερα
καθισταται
αντισταθμισμα της
προικας με την οποια
επρεπε να εινια ισης
αξιας – σκοπος η
εξασφαλιση γυναικας
και παιδιων σε
περιπτωση θανατου
του ανδρα
2. Υποβολον:
σε μεταγενεστερα
χρονια , ποσο που θα
επαυξανε την προικα

Αυστηρος γαμος: περιερχεται Ο αυστηρος γαμος εχει πλεον
η γυναικα στην υπεξουσιοτητα εξαφανιστει
του συζυγου της.
Ηπιος γαμος: απο 1ο αι π.χ δεν
ηταν υπεξουσια του συζυγου
της
Επι Αυγουστου ο γαμος εγινε
υποχρεωτικος για ολους τους
Ρωμαιους  ανδρες μεταξυ
25 και 29 ετων και γυναικες
μεταξυ 20 και 49. Και σε
περιπτωση διαζυγιου η
χηρειας (μετα απο 10 μηνες
πενθους). Περιορισμοι στα
κληρονομικα δικαιωματα
τωνα γαμων και φορολογηση.
Γιατι; Για τονωση των
γεννησεων και εξυγιανση των
πατροπαραδοτων ρωμαικων
ηθων.
Παλακεια
κατα την αποδοση της
σε περπτωση θανατου
του ανδρα. Αρχικα
ηταν το ½ μετα το 1/3
της προικας.
3. Θεωρητρον:
επιβραβευση της
παρθενιας,
περιερχοταν στην
κυριοτητα της γυναικας
με το γαμο. Φττανει ως
το ½ της προικας.
4. Εξωπροικα:
ατομικη περιουσια της
γυναικας, που
χρησιμευαν για την
αντιμετωπιση των
αναγκων της
οικογενειας εμπαιναν
υπο την διαχειριση του
ανδρα.
.
Απαγορευση απαλλοτριωσης
ή επιβαρυνσης προικωου
πραγματος .
Επισης η γυναικα ειχε
νομιμη/σιωπηρη και γενικη
υποθηκη επι της περιουσιας
του ανδρα. Επρεπε η γθναικα
να δωσει ρητα συγκαταθεση
για πωληση προικωου.
Απαγορευση παλακειας, ωστε
να μην ειναι νοητη νομικα
συμβιωση ανθρωπων που δεν
ειχα ευλογηθει απο την
εκκλησια (Λεοντας ΣΤ)
ΔΙΑΖΥΓΙΟ
ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Λυση γαμου : 1.θανατος,
2.διαζυγιο
Αποπεμψις: ο ανδρας
αποπεμπει τη γυναικα
Απολειψις: η γυναικα
εγκαταλειπει τη συζυγικη
στεγη
Αφαιρεσις: ο κυριος της νυφης
μπορουσε να διακοψει τη
συμβιωση του ζευγους, αν δεν
ειχαν γεννηθει νομιμα τεκνα
Επι μοιχειας, ο αντρας ηταν
υποχρεωμενος να διαζευχθει,
αλλιως επιβολη ποινης
ατιμιας.
ΡΩΜΗ
Λυση γαμου: 1. Θανατος,
2. Ελλειψη γαμικης διαθεσης –
ελευθερη λυση γαμου
Στον χαλαρο γαμο  το
διαζυγιο γινοταν απλως με
διαρρηξη της εγγαμης
συμβιωσης, κοινει συναινεσει
ή μονομερως. Λυνοταν
αυτοματως. Συνηθως ομως
προηγειτο οικογενειακο
συμβουλιο
Επι μοιχειας, ο αντρας ηταν
υποχρεωμενος να διαζευχθει,
και αυτη δεν μπορουσε να
ξαναπαντρευτει.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Λυση:
συγκεκριμενοι λογοι, οχι λογω
ελλειψης γαμικης διαθεσης.
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΗ ΝΕΑΡΑ
Α. ΛΟΓΟΙ ΥΠΑΙΤΙΑΣ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Ανδρας:
1. Αναμειξη σε εγκλημα
εσχατης προδοσιας
2. επιβουλη της ζωης του
3. καταδικη για μοιχεια
4. συμπεριφορα ηθικως
επιληψιμη (συμμετοχη σε
λουτρα με ανδρες παρα τη
θεληση του)
Γυναικα:
1.Αναμειξη σε εγκλημα
εσχατης προδοσιας
2. Επιβουλη της ζωης της
3. προσβολη της ηθικης της
προσωπικοτητας (εκδοση της
σε πορνεια)
4.μονιμη εξωσυζυγικη σχεση
του ανδρα που αυτος αρνειτο
να διαλυσει.
Β. ΑΝΕΥ ΥΠΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ
1.Ανικανοτητα ανδρα για
συνουσια
2.Επιλογη μοναχικου βιου
3. Μακροχρονια αιχμαλωσια
χωρις ειδησεις
ΕΚΛΟΓΗ ΤΩΝ ΙΣΑΥΡΩΝ
1. Εξωγαμες σχεσεις της
γυναικας ή
ανικανοτητα του ανδρα
2. Επιβουλη της ζωης
3. Λεπρα
Κατα τη διαρκεια της
ανακαθαρσις , επανηλθε η
ιουτινιανεια νομοθεσια.

Τα παιδια παρεμεναν υπο
εξουσια του πατερα με το
διαζυγιο, επιστροφη προικας
και δικαιωμα παρακρατησης
ΠΡΟΣΘΕΤΟΙ ΛΟΓΟΙ: (ΛΕΩΝ ΣΤ)
1. Διαπραγματευσεις ης
εγγαμης γυναικας για
συναψη νεου γαμου
χωρις να λυθει ο
υπαρχων
2. Επιχειρηση αμβλωσης
χωρις να το γνωριζει ο
συζυγος
3. Παραφροσυνη ενος
απο τους δυο
ΕΚΚΛΗΣΙΑ:
Διαζυγιο λογω ακαταλλακτου
μισους, που καθιστουσε
αδυνατη τη διατηρηση του
γαμου.
Αρχικα το συναινετικο
διαζυγιο γινοταν δεκτο απο
τον Ιουστινιανο , ομς
αργοτερα υπο την πιεση της
εκκλησιας το απαγορευεσε.
Παντως δεχοταν τη λυση του
γαμου αλλα επεβαλλε βαριες
περιουσιακες ποινες +
εγκλεισμο σε μονες.
Ο διαδοχος του Ιουστινος Β ‘
επετρεψε παλι το συναινετικο,
και για να προλαβει
αντιδραση εκκλησιας ειπε οτι
μεταξυ των συζυγων υπηρχε
δαιμονας που εφερε μισος.
Με την εκλογη των ισαυρων
κατεστη αδυνατο το
συναινετικο διαζυγιο. Ετσι οι
ανθρωποι της εποχης
γινοντουσαν αναδοσοι για να
υπαρχει κωλυμα απο
πνευματικη υγγενεια. Παντως
εν τελει απαγορευεται
οριστικα και με τον Προχειρο
νομο.
Τυχη της προικας:
1. Καταρχην επιστρεφοταν
στην γυναικα
2. αν η λυση επερχοταν με

ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ – ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΤΕΚΝΩΝ
ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Μετα τη γεννηση, ο πατερας
μπορουσε να εκθεσει το παιδι,
ιδιως αν ηταν αρρωστο ή
αναπηρο
για καθε νομιμο τεκνο
ΡΩΜΗ
Απολυτη εξουσια πατριαρχη
οικογενειας, δηλαδη του
γηραιοτερου εν ζωη πατερα επι
των λοιπων συγγενων
(υπεξουσιοι). Ειναι ο μονος με
πολιτικα οικονομικα και
κοινωνικα δικαιωματα.
Η συζυγος εαν εχει κανει
αυστηρο γαμο ειναι στην
υπεξουσιοτητα του, αλλιως
διαζυγιο απο δικη της
υπαιτιοτητα , η κυριοτητα
πηγαινε στον ανδρα ή στα
παιδια
3, εαν λογω θανατου του
ανδρα η προικα στην γυναικα
4. Εαν λογω θανατου
γυναικας , η προικα
κληρονομουταν απο τ
παιδια ή αλλους
κληρονομους και ο
συζυγος επαιρνε το
γαμικο κερδος.
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Η πατρικη εξουσια εξακολουθει
με βαση τα ρωμαικα προτυπα
αλλα στην πραξη εχει
επηρεαστει απο ελληνικες
πρακτικες και αντιληψεις
Παντως ταση για ενισχυση
ρολου μητερας

Επισημη αναγνωριση παιδιου
την 5η ή 10η μερα απο γεννηση,
(αμφιδρομια) και
απαγορευοταν η εκθεση του
Εγγραφη στην φρατρια, την 3η
μερα της γιορτης των
απατουριων ή στην εφηβεια
του
Δικαιωμα πατερα να
αποκηρυξει το τεκνο, να το
αποπεμψει και να του στερησει
τα κληρονομικα του
δικαιωματα
Οχι δικαιωμα ζωης/θανατου
Υποχρεωση ανατροφης +
εκπαιδευσης, σεβασμου
περιουσιακων δικαιωματωνσε
περιπτωση συνταξης διαθηκης
ειναι τον πατερα της.
Οι υπεξουσιοι γιοι δεν ειχαν
περιουσια στο ονομα τους. Για
πρακτικους λογους μπορουσαν
να διαχειριζονται καποια
περιουσιακα στοιχεια.
Αυτεξουσιος γινοταν οταν
πεθαινε ο πατερας του , αν δεν
ζουσε ο παππους ‘η με
χειραφεσια (ειδικη
δικαιοπραξια)/μοχανικη κουρα
Δικαιωμα εκθεσης των
ανεπιθυμητων νεογνων
Δικαιωμα ζωης και θανατου επι
των τεκνων. Σπανια εχει
καταγραφει η ασκηση του ,
περιοριζοταν απο τα
οικογενειακα συμβουλια και
τον ελεγχο των ηθων που
ασκουσαν οι τιμητες,
καταδικαζοντας ακραιες
συμπεριφορες. Η σχεση αυτη
δημιουργειται ειτε με γεννηση
σε νομιμο γαμο, ειτε με
υιοθεσια.
Επιτροπεια:
Τα ορφανα ανηλικα παιδια
τελουσαν υπο επιτροπεια του
πλησιεστερου αρρενα συγγενη
απο την πατρικη πλευρα. Ο
επιτροπος ειχε ως καθηκον την
φροντιδα του προσωπου και
την διασφαλιση της περιουσιας
οριζοταν ειτε με διαθηκη
πατερα, ειτε απο αξιωματουχο.
Η γυναικα δεν μπορουσε να
αναλαβει τετοιο ρολο. Η
νομιμη επιτροπεια διαρκουσε
Αυτεξουσιος γινοταν οταν
πεθαινε ο πατερας του , αν δεν
ζουσε ο παππους ‘η με
χειραφεσια (ειδικη
δικαιοπραξια)/μοχανικη κουρα
+ ιδιογνωμουσα διαγωγη του
υπεξουσιου  μονη η
χορηγηση του κληρνομικου
μεριδιου μεσω της συμβατικης
διαθεσης των οικογενειακων
περιουσιων
Τα παλαια ηλικιακα ορια για
ικανοτητα δικαιοπραξιας
εξακολουθουν
Επιτροπεια:
Διακριση Επιτροπειας και
κηδεμονιας καταργει η εκλογη
των Ισαυρων.
Ασκηση επιτροπειας απο
γυναικες και ιδιως απο μητερα
και γιαγια  το 390
αναγνωριζεται στις μητερες να
γινονται επιτροποι των παιδιων
του και αργοτερα ο
Ιουστινιανος και η γιαγια και η
μανα εαν:
1. Δεν ειχε οριστει αλλος με
 εως 14 ετωβ γα αγορια και 12
για κοριτσια. Θεσπιστηκαν
ενδικα μεσα για την προστασια
των νεων απο επιβλαβεις για
την περιουσια τους
συναλλαγες.
Εως 25  κηδεμονας
Οι γυναικες παντως εαν ηταν
ανυπαντρες ή ορφανες ηταν
υπο μονιμη επιτροπεια. Ο
επιτροπος παρισταται και
εγκρινει οποιαδηποτε
δικαιοπραξια. Ο αυγουστος
αργοτερα χορηγησε στις
γυναικες τις πολυτεκνες
χεθραγεσεθα και ελευθερη
διαχειριση της περιουσιας τους
ΥΙΟΘΕΣΙΑ
ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΡΩΜΗ
Προυποθεση: ιδιοτητα του Δημιουργειται η απολυτη
πολιτη και στους 2 εξουσια του πατερα (patria
potestas)
Ο υιοθετων να μην εχει Εαν ο υιοθετουμενος ηταν
νομιμους κατιοντες υπεξουσιος καποιου αλλου 
adoption
Επι ανηλικου υιοθετουμενου – Εαν ο υιοθετουμενος ηταν
συναινεση φυσικου πατερα αυτεξουσιος  adrogatio
(εισποιηση)
διαθηκη
2. δεν προχωρουσαν σε νεο
γαμο
3. θα παραιτουνταν απο τα
ευεργετηματα που ειχαν απο
την αδυναμια του φυλου τους.
Ενισχυεται η θεση της μητερας-
χηρας.
ΛΕΩΝ ΣΤ:
Ανδρες ανω των 20 και
γυναικες ανω των 18 δεν ηταν
υπο επιτροπεια εαν δεν ητα
μειωμενης διανοητικης
ικανοτητας .
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Ο ιουστινιανος συγχωνευσε
τις δυο ρωμαικες μορφες ,
δηλαδη την κατα κυριολεξια
υιοθεσια και την εισποιηση σε
μια.
Εαν ο υιοθετων ηταν
εξωτικος , η υιοθεσια ηταν
ατελης και ο υιοθετουμενος
διατηρουσε τους δεσμους με
την παλαια οικογενεια και τα
κληρονομικα του δικαιωματ.α
Αρχικα υιοθετουσαν μονο
οσοι ειχαν καταστει ανικανοι
για αναπαραγωγη λογω

Ειτε με πραξη εν ζωη με
μαρτυρες, ειτε με διαθηκη
Υποχρεωτικη εγγραφη στα
ειδικα βιβλια
Λυνοταν με κοινη συναινεση ,
ειτε μονομερως με αποκυρηξη
τεκνου
Απαιτειτο πανηγυρικη
δικαιοπραξια και
δημοσιοτητα.
Συνεχιση ονοματος και οικου
και νομιμου κληρονομου.
Π.χ. ιουλιος καισαρας ειχε μια
κορη και υιοθτησε με τη
διαθηκη του τον ανιψιο του
Οκταβιανο, τον μετεπειτα
πρωτο ηγεμονα Αυγουστο.
υγειας και οι γυναικες που
ειχαν απο τον αυτοκρατορα
παρει ειδικη αδεια για
παρηγορια επειδη ειχαν
παιδια και τα εχασα.
Αρχικα με διοικητικες πραξεις
Αργοτερα με τυπο (ΛΕΩΝ ΣΤ)
την ιερολογια και διευρυνε
τον κυκλο ατομων π μπορυσαν
να υιοθετησουν  και οι
ευνουχοι, ολες οι γυναικες . η
αδεια θα δινοταν οχι απο
αυτοκρατορα αλλα απο τους
κατα τοπυος διοικητες.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΡΩΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Σκοπος η διατηρηση και
συνεχιση του οικου
Γενικη αρχη: εξ αδιαθετου
κληρονομικη διαδοχη
1.συγγενεις απο πλευρα
πατερα
2.απο εκ πλαγιου, τους
κατιοντες
Σολων : νομος περι διαθηκων-
>περιπτωσεις που ο διαθετης
δεν ειχε νομιμους αρρενες
Σκοπος ο ορισμος κληρονομου
για να συνεχισει τα
θρησκευτικα καθηκοντα της
οικογνειας, εκτελωντας
επιθυμιες νεκρου,
φροντιζοντας τον ταφο,
πληρωνοντας τα χρεη.
Μεταβιβαση περιουσιας και
χρεων
1. Εκ διαθηκης
2. Εξ αδιαθετου , εαν δεν
υπηρχε ή αν ηταν ακυρη
Η διαθηκη οριζει κληρονομο
και αλλες διαταξεις οπως πχ
ορισμος επιτροπου,
Με συμβολαιογραφικο
εγγραφο
Και δυνατοτητα προφορικα 
αποδεικτικο με ενορκη
καταθεση μαρτυρων
Ο διαθετης εφηβος ως
προυποθεση και πνευματικη
υγεια _μαρτυρες
Διακριση αναμεσα σε ius civile
και πραιτορικο ηδικτο υπηρχε
κατα το ιουστινιανιο δικαιο.
Απο 6ο αι χανει καθε πρακτικη
σημασια.
κατιοντες κληροδοτηματα κλπ.
Εκ διαθηκης: καθε πολιτης Κληρονομικη διαδοχη :
μπορουσε να συντασσει 1) συγγενεια εξ αρρενογονιας
διαθηκη και να διαθεσει – συνολο συγγενων μεσω της
ελυθερα την περιουσια του, ανδρικης γραμμης της
εκτος αν ειχε νομιμους οικογενειας.
αρρενες κατιοντες οποτε 2) εξ αιματος συγγενεια.
δεμσευοταν. Παντα να
προνοει για θυγατερες Εξ αδιαθετου : κατα σειρα
ταξεω που οριζεται στον νομο,
η καθε μια αποκλειει την
επομενη
1.υπεξουσιοι (συζυγος μονο
με αυστηρο γαμο)
2.adgnatio
3.γενος του αποβιωσαντος
(αρχαικα)/ ή αδεσποτη.
(αργοτερα)
Αρχικα αποκλειοταν οσοι εξ
αιματος συγγενεις, αργοτερα
με πραιτορικο ηδικτο, κατεστη
δυνατο τα προσωπα αυτα αν
δεν υπηρχαν κληρονομοι εξ
αρρενογονιας  με αιτηση
τους να λαβουν στην νομη του
ςκληρονομια.
+ενδικο βοηθημα σε οσους
ειχαν αποκλειστει αδικως.
Κληρονομικη διαδοχη εκ
διαθηκης και εξ αδιαθετου.
+ κληρονομικες συμβασεις.
Με νεαρα του ιουστινιανου ,
το κληρονομικο βασιζεται
στην συγγενεια εξ αιματος.
1. Κατιοντες
2. Ανιοντες + αμφιθαλεις
αδελφοι
3. Ετεροθαλεις αδελφοι
4. Υπολοιποι συγγενεις εκ
πλαγιου
Ο επιζων συζυγος  ειχε
δικαιωμα στο γαμικο κερδο
αναλογα την οικονομικη του
συμβολη στο γαμο
Επι εκλογης  εαν η
κληρονομια μοιραζοταν σε
συζυγο και δημοσιο και αν δεν
υπηρχε επιζων συζυγος 
μονο το δημοσιο.
Με ανακαθαρσι επιστροφη
στο ιουστινιανο + ψυχικα
1. Ατεκνος και αδιαθετος
 τα 2/3 πανε στους
συγγενεις και το 1/3
ψυχικα
2. Αν δεν ειχε συγγενεις
τα 2/3 στο δημοσιο
Δευτερος νομος:
εαν αδιαθετος και χωρις
κληρονομους με συζυγο 
1. Ψυχικα
2. Δημοσιο
3. Συζυγο /
χωροδεσποτης
Εαν μετα το θανατο γονεα
παθαινε και το μοναδικο παιδι
1. Ενα ο επιζων γονεας
2. Οι γονεις του νεκτου
γονεα
 3. μνημοσυνα
Προφορικα ή εγγραφως Κατηγοριες Κληρονομων:
1. Νομιμοι αναγκαιοι
κληρονομοι: αυτοματα, κατα
το θανατο ειναι τα υπεξουσια
μελη της οικογενειας.
Υποχρεωτικα πρεπει να
αναφερονται σητν διαθηκη,
αλλιως να αναφερεται οτι
τους αποκληρωνει. ¼ υπερ
αναγκαιων κληρονομων.
Αργοτερα δοθηκε η
δυνατοτητα αποποιησης.
2. Εξωτικοι κληρονομοι: ατομα
εκτος της οικογενειας, οχι
αυτοματως αλλα με σχετικη
προθεση αποδοχης της
διαθηκης
3. αναγκαιοι κληρονομοι: εαν
ειχε χρεη ο διαθετων ,
μπορουσε να απελευθερωσει
εναν δουλο και να τον
καταστσει κληρονομο, ο
οποιος εν τελει αν και δεν
ευθυνοταν προσωπικα εφερε
κοινωνικο στιγμα για την
αποπληρωμη του χρευος
μεχρι το ενεργητικο της
κληρονομιας.

ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ

ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΡΩΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Συναλλαγμα : συμφωνια 2 Δικαιο των πραγματων:
μερων, προσωπικος δεσμος υλη, κινητα και ακινητα, αυλα
που μπορει να γεννησει
δικαιωματα δικαστικης
προστασιας
Εκουσια: με την συμφωνια 2
μερων
π.χ. πωληση, αγορα,
χρησιδανειο,
μισθωση,δανεισμος
Ακουσια: γεγονοτα που κατα
τον νομο αποτελουν πηγη
ενοχικης ευθυνης
πχ. Κλοπη, μοιχεια,
δηλητηριαση, εξαπατηση απο
δουλο, βιαιοπραγια
Βλαβη: καταστροφη ή
προσβολη ενος περιουσιακου
αγαθου 3ου , συμβατικη ευθυνη
θεμελιωνοταν εαν η μη
εκπληρωση παροχης απο τον
οφειλετη ειχε αμεσα ή εμμεσα
ζημιογονες συνεπειες.
Παραδοση πραγματος
Ατυπη καταρτιση των
συμβασεων. Παντως υπηρχαν
τυποι παραδομενοι.Ο
εγγραφος τυπος ή η παρουσια
μαρτυρων και ο ορκος μονο ως
αποδεικτικα μεσα
αγαθα εαν εχουν οικονομικη
αξια, οπως οι απαιτησεις.
Οι συμβασεις με τυπικοτητα.
Απαιτειται τηρηση τυπου και
δημοσιοι πανηγυρικοι λογοι ή
τελεση πραξεων ενωπιον
μαρτυρων
Μεταβιβαση με εικονικη
πωληση, παρουσια μαρτυρων
και ενος ανδρα που κρατουσε
ζυγο, τον οποιο ο αγοραστης
ακουμπουσε με ενα κομματι
χαλκου εκφωνωντας ορισμενα
λογια.
‘Η με εικονικη δικη: ο αποκτων
εμφανιζοταν ενωπιον πραιτορα
σαν να διεκδικει το πραγμα και
ο μεταβιβαζων συμφωνουσε ή
οχι και το πραγμα επιδικαζοταν
.
Αργοτερα αρκουσε η απλη
συναινεση των μερων, με απλη
παραδοση του πραγματος, η
οποια υποκρυπτει λογο
μεταβιβασης.
Διαμορφωση αρχων οπως η
καλη πιστη, δολου, αμελειας,
επιμελειας.
Υπηρχαν επιμερους ειδη
συμβασεων  πωληση
μισθωση δανειο.