Euskera Azterketa

SURREALISMOA

DEFINIZIOA: Surrealismoa XX. mendean Europan sortu zen eta abangoardia artistikoetako
bat da. Hau lehen mundu gerraren ondoren Europan garatutako mugimendu kultural bat da.

EZAUGARRIAK:
● Normalean irudiak eta metaforak pilatuz osatzen zituzten poemak eta lotura logiko
horiei ihes eginez.
● Surrealismoan burura datorren guztia idaztea da helburua inungo orden edo egitura
logikorik gabe.

GARAI HISTORIKOA: XX. mendeko mugimendu bat da hau. Surrealismoa 1924ko urriaren
15ean hasi zen Parisen. Andre Bretonek surrealismoko liburu bat argitaratu zuenean. 1920
españira iritsi zen surrealismoa.

AUTORE ESANGURATSUAK:
● Jorge Oteiza , poeta eta eskultorea izan zen.

● Joseba Sarrioinandia idazlea eta poeta da.

OBRA NAGUSIAK:

- Liburu hau Joseba Sarrionaildiaren libururik garrantzitsuenetako bat da. 2011

ko azaroaroan argitaratu zuen.

Quousque tandem...!
- Liburu hau Jorge Oteizak idatzi zuen eta 1963an argitaratu zen.
 POESIA SOZIALA

● Garai historikoa:
Poesia soziala Euskal Herrian eta Espainian egon zen mugimendu bat izan zen, poesi
honen une garaiena 1950 etik 1960 ra eman zen. Frankoren garaian kritika egin nahi zien
talde bat sortu zen, momentu horietako egoera oso larria izan zen Euskaldunentzat zein
beste herritarrentzat. Euskal Herrian adibidez ez zuten Euskeraz hitz egiten uzten eta
harrapatzen baldin bazituzten euskaraz hitz egiten zigor fisikoak egiten zizkien.

● Mugimenduaren azalpena:
Hainbat ezaugarri ditu, aberastasunaren banaketa desorekatuak sorturiko egoeraren
aurkako edota bizitza eta laneko egoera gogorren aurkako poesia da. Kasu batzuetan,
gudaren oroimena ere aipatzen da eta bakardadea zein etsipena agertzen dira inoiz.
Hizkera sinplea erabiltzen dutela esan daiteke, publiko zabala lortu nahi baidute, eta jendeak
mezua ulertzea lortu nahi dute idazleek.

Poesia sozialaren bidez, gizartean dauden eskakizunei erantzun nahi zaie; horregatik,
euskara berpizteaz gain, ezkertiar joera hartu du. Hala ere, tradizioa mantendu du.

● Gai nagusiak
-Aberastasunaren banaketa desorekatuak sorturiko egoera
-Bizitza eta laneko egoera gogorra
-Marjinazio soziala eta egoera horietatik irteteko ezintasunak
-Gudaren oroimena
-Bakardadea eta etsipena.

● Autore esanguratsuak
Garai honetan, hainbat autorek hartu dute parte mugimendu honetan, arazoak salatzen
dituztenak, poesiaren bidez, garai hau aldatzen hasi direnak, hauek dira horietatik
esanguratsuenak;
- Gabriel Aresti, (Harri eta Herri): Honen obraren ondorioz, beste mugimendu bat
sortu zen hizkera poetikoagoarekin eta hainbat idazlerentzako erreferentzia izan zen.
- Xabier Lete, (Egunetik egunera orduen gurpillean): Idazleak hitza erabili zuen
bere inguruan ikusten zituen bidegabekeriak salatzeko.
- Ibon Sarasola, (Poemagintza liburua): Gabriel Arestiren poesiari isilpeko kritika-
lana egin zuen.

ERROMANTIZISMOA

Garai historikoa:
XlX.bertsolariak, ez ziren bertso jartzaileak bakarrik, poeta ere deitzen zitzaien, haien
bertsoetan agertzen zen lirika aurreratu eta poetikoaren ondorioz.
Mugimenduaren azalpena:
Erromantizismoa, poesia mota bat da, lehen nahiz orain lantzen dena. Normalean maitasun
istorioei erreferentzia eginez sortzen da poesia hau. Eta urteetan zehar mantentzen joan
den poesia estiloa da.

Autore esanguratsuak:
Hainbat autore izan ditu eta izango ditu estilo honek, orien artean:

Bilintx: Nahiz eta Bertsolari hau espainiarra izan, bere ama-hizkuntza euskara izan zen.
Hemen bere obra garrantzitsuenetako bat:
“Behin batian Loiolan”

Jose Mari Iparraguirre: Bere konposizioetatik ezagunena Gernikako arbola eta bere liburu
famatuena Olerkiak eta eresiak izan zen.
Gernikako arbola: https://www.youtube.com/watch?v=f1Jet9oDLo8

Tapia: Gaur egungo erromantizismo sortzaile bat. Hemen bere kantuetako bat:
Neskatxo bt bada-porrusalda.

XXI. mendeko poesia

➔ Garai historikoa:
● XX. mendearen amaiera eta XXI. mendean

➔ Mugimenduaren azalpena:
● Bi poesia mota nabari dira XXI. mendean:

1. Batetik, axolagabetasuna eta arinkeria azaltzen dira; hau da, ez da

gaietan asko sakontzen, eta askotan, burura etorritako lehen gauza
idazten da. Sarri, poesia horiek metaforaz gainezka daude,
surrealismokoen antzera.

2. Bestetik, poesia kritikoago bat azaltzen da. Bizi duten errealitatea

aldatzen saiatzen dira, horretarako egoera politiko-soziala salatuz.

➔ Autore eta obra esanguratsuak:

● Joseba Sarrionandia→Izuen gordelekuetan barrena
 ● Bernardo Atxaga→Etiopia

● Fermin Muguruza→Sarri sarri

➔ Joseba Sarrionandia:
● Espainiako poliziak atxilotu zuen ETAko kidea zela esanez. Horregatik 27
urteko espetxe zigorra ezarri zioten, eta zortzi egunez torturatu zuten
atxilotuta zegoen bitartean.

● Kartzeletik alde egitea lortu zuen San Fermin egunean, kontzertu baten
ondoren bozgoragailu batean ezkutaturik.

● Kuban bizi izan zen 2021 arte, orduan euskal herrira itzuli zen.

● Hainbat euskal musikari eta idazlerekin lana eginikoa da:

○ Mikel Laboa→Gure oroitzapenak
○ Ruper Ordorika
○ Fermin Muguraza→Encuentro con Sarri en Nación Reixa

SINBOLISMOA

GARAI HISTORIKOA
● XIX. mende bukaera aldera sortutako arte mugimendu garrantzitsuenetako
bat da.
● Frantzian eta Belgikan sortu zen.
● Gerora, Europako hainbat lekuetan zabaldu zen (Espainian, Ingalaterran,
Italian…).
● Euskal Herrira ere iritsi zen, Jon Mirande (Zuberotarra) Parisen poesia
sinbolista egiten hasi zelako.

MUGIMENDUAREN AZALPENA
● Erritmo eta neurri berriak sortu.
● Ez dute errealitatea modu objektibo batean edo zuzenean adierazten.
● Sinboloak eta metaforak erabiltzen dira hitzei beste esanahi bat emateko.
 ● Hizkuntza modu zuzen eta aberats batean idazten da.

GAIAK
● Maitasun-istorioak, bizitza, hilketak.
● Heriotzaren larritasuna.
● Abertzaletasuna.
● Euskararen aldeko kezka.

BALIABIDEAK
● Metafora.
● Sinboloak (emozioak, intuizioak eta sentsazioak adierazteko).
● Erritmoa eta neurria.

AUTORE ESANGURATSUAK:

● Jon Mirande
● Lauaxeta

OBRA NAGUSIAK:
● Haur besoetakoa Arrats beran
(Jon Mirande) (Lauaxeta)

ABANGUARDIA
GARAI HISTORIKOA
● XX. mende hasieran sortutako mugimendua da, zehatzago esanda bigarren mundu
gerran.

ZER DA?
 ● XX. mende hasieran sortutako mugimendua da.
● Tradizioa hausten duten eta berrikuntza ekartzen duten arte mugimenduen eta
literarioen multzoa.
● Artea jolastzat hartzen zuten: poetek ez zuten errealitatea deskribatu nahi. Poesia
sentimentalari ere uko egin zitzaion

AUTORE NAGUSIAK eta OBRA NAGUSIAK

● Ez dok amairu:
○ Mugimendu kultural abangoardista bat izan zen euskal hizkuntza
berreskuratzeko eta berritzeko. Euskal abeslari eta idazlez osatuta zegoen
● J.A.Artze. Obra nagusia “Izarren Hautsa”. Usurbildar oso famatua zen eta orain dela
6 urte hil zen.
● Mikel Laboa. Obra nagusia “Txoriak Txori”. Donostiarra da.
● Xabier Lete “Xalbadorren Heriotza”.
● Bernardo Atxaga “Hi Hintzena”
○ Txoriak Txori (Hitzak: J.A.Artze/musika: Benito Lertxundi Ahuren sinfonikoa,
1988)

ZER DA EZ DOK AMAIRU?

● Ez dok amairu mugimendu kultural abangoardia bat izan zen.
● 1966tik 1972ra bitartean, euskara berreskuratu eta berritzen jardun zen.
● Euskal Kantagintza Berria-n sortu zen
● Justizia, bakea eta askatasuna lortzeko mezuak zabaltzen zituzten beraien abestiek.