LITERATURA - XX.

mendea
Aurrekariak (XX. hasieran)
Foruen galerak eta industria iraultzak baldintzatuko dute aurrekarien literatura.
Ezintasun eta tristura moduko bat sentitzen zuten, gaztelania euskal landetan
geroz eta indartsuagoa zelako, eta eskubide galera bat sentitzen zutelako.

Honek euskara mantentzeko ekintzak ekarri zituen:

- Lore Jokoak
- Eusko Ikaskuntza
- Euskaltzaidia
- Euskaltzaleak

Lore Jokoak (Anton Abadia) (1853)

Anton Abadiak sortu zituen 1853-an eta euskal jai modukoak ziren. Lehenbiziz
Lapurdiko Urruñan ospatu ziren. Bertsolaritza lehiaketak ziren, eusko
bertsolaritza mantentzeko eta hedatzeko.

Eusko Ikaskuntza (1918-1953)

Oñatin 1918-an sortutako erakundea. Euskarazko irakaskuntza garatzen zuten.
Testu liburuak egiten zituzten, eta ikerketa zientifikoak euskaratu.

Euskaltzaidia (1919-...)
Oñatiko Eusko Irakaskuntzak 1919-an sortukako Euskararen akademia
ofiziala. Gaur egun existitzen jarraitzen du. Euskara aztertzen, zaintzen eta
hedatzen duen erakundea da. Lehen euskaltzainburua Resurrección Mª Azkue
izan zen.

Euskaltzaleak (Aitzol) (1930)

Euskara lantzeko eta aberasteko Zumaian 1930-ean sortutako taldea da.
Arrasaten antolatu zuten lehenengo Euskararen Eguna. Elkarte hau jende
askok osatzen zuten: artisauak, bulegariak, langileak, dendariak, idazleak,
bertsolariak…
José Ariztimuño “Aitzol”
NARRAZIOA - Ohiturazko nobela (1900-1935) - Txomin Aguirre
Baserritarren eta arrantzaleen giroa islatzen zuen euskal narratiba da.
Ezaugarriak:

- Giro idealizatu bat aurkezten da

- Ohitura zaharrak defendatzen zituen

- Pertsonai lauak eta garapenik gabekoak

- Ereduzko euskalduna izateko arauak presentatzen ditu

- Euskara garbia
- Lexiko aberatsa
- Egitura kronologikoa
- Narratzaile orojakilea
- 3. pertsoneko narratzailea
- Narratzaileean iritziak tartekatuak daude istorioarekin

Txomin Aguirre zen ohiturazko nobelaren idazle lehenetariko eta inportante bat.

- 1902, Kresala - Arratzaleetan oinarrituta - Bizkaieraz

- 1907, Garoa - Nekazarietan oinarrituta - Gipuzkeraz

POESIA - Sinbolismoa (1930+) - Lauaxeta - Lizardi

Erromantizismoaren ondoren egon zen literatur mugimendua da.
Ezaugarriak:

- Hizkuntza maila jasoa

- Sinboloen eta metaforen erabilera
- Musikaltasuneko olerkiak
- Heriotzarekiko larritasuna
- Euskararen aldeko kezka presente dute

Lauaxeta eta Txomin Aguirre ziren bertsolari garrantzitsuak.

HIZKUNTZA
Perpaus elkartuak
2 aditz
- Juntadura (maila berean)
- Menderakuntza (subordinadas)

Juntagailuak
- Emendiozkoak: eta
- Hautakariak: edo, edota, ala, nahiz, zein
- Aurkariak: baina, baino, baizik, ezpada
- Alborakuntzazkoak: juntagailurik gabe // errepikapena
Ez naiz lanera joan, (X) oso gaixorik nago.
Nahiz azal iluneko nahiz argiko, denok izan behar genituzke eskubide
berdinak.

ERE
- Baita ... ere: edozein lekutan
- Ezta … ere: edozein lekutan

- Ere bai: esaldi bukaeran

- Ere ez: esaldi bukaeran

Aditza indikatiboan