Chemical Engineering

Thermodynamics 1
1‫ترموديناميک مھندسی شيمی‬

presented by:

Dr. Hosseini‐Nasab

‫ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

2
 ‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻳﺎد ﻣﻴﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻣﻔﻬﻮم آﻧﺘﺮوﭘﻲ )ﻳﻚ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ( را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن دوم را ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي آﺷﻨﺎ و ﻣﺘﺪاول اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ را اراﺋﻪ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ را ﺑﻪ ‪T‬و ‪P‬ﺑﺮاي ﻣﻮاد در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل رﺑﻂ دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻫﺎي آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺑﺎز را اراﻳﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺎر اﻳﺪه آل و ﻛﺎر از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ را ﺑﺮاي ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬آﻧﺘﺮوﭘﻲ را ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﭘﻲ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪3‬‬

‫اﺻﻞ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي در ﻣﻮرد ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل‬

‫‪ ‬در ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻘﺎي ﺟﺮم و اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪة ﻛﻤﻴﺖ ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اول و دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪4‬‬

 ‫ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ‬

‫‪ ‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ در ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻴﻨﻲ روي ﻣﻴﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻜﻮس آن‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﻟﻴﻮان آب داغ را در اﺗﺎق در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ از آب داغ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻴﺸﻮد اﻣﺎ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻣﺎ از ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ آب داغ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و دﻣﺎي آب درون ﻟﻴﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺷﻮد!‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪5‬‬

‫ﺑﻴﺎن ﻗﺎﻧﻮن دوم‬

‫‪ ‬ﻛﺎر ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﺷﻜﺎل اﻧﺮژي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ )ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻳﻚ‬
‫وزﻧﻪ(‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ اﻧﺮرژي ﺟﻨﺒﺸﻲ )ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺮﻛﺖ دادن ﺟﺴﻢ(و ﻳﺎ اﻧﺮژي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ)ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﺪ‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ(‬

‫‪ ‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺎر ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ‬
‫ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻳﺎ اﻧﺮژي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎ اﻧﺮژي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه‬
‫وراﻧﺪﻣﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ از ‪ % 40‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻴﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎ ﺷﻜﻠﻲ از اﻧﺮژي اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ارزش ﻛﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﻳﺎ‬
‫اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪6‬‬

 ‫ﻟﺰوم ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ؟!‬

‫‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻬﺖ وﻗﻮع ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮﻗﺮاري ﻗﺎﻧﻮن اول ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ واﻗﻌﺎً روي ﻣﻴﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اول در ﻣﻮرد ﻛﻤﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل اﻧﺮژي ﺑﺤﺚ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﺮژي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي وﻗﻮع ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري ﻗﺎﻧﻮن اول ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﺎﻓﻲ!‬

‫‪ ‬ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪي روي ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺎﻧﻮن‬
‫دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ رﻓﻊ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻓﺮآﻳﻨﺪي روي ﻧﻤﻴﺪﻫﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺎﻧﻮن اول و دوم را ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪7‬‬

‫روﻳﻜﺮد ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺟﻬﺖ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ اﻧﺮژي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﻤﻴﺖ‪،‬‬
‫داراي ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬از ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻧﻈﺮي ﻋﻤﻠﻜﺮد و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎي‬
‫ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ و ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﻲ درﺟﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ واﻛﻨﺸﻬﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪8‬‬

 ‫ﺑﻴﺎن ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﭼﻲ اﺳﺖ؟‬

‫‪ (1‬ﻫﻴﭻ وﺳﻴﻠﻬﺎي ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ آن )در ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻣﺤﻴﻂ( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﺟﺬب ﺷﺪه در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮﻣﺎي ﺟﺬب‬
‫ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭼﺮﺧﻪ اي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ از ﻳﻚ ﺳﻄﺢ دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دﻣﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎر از ﮔﺮﻣﺎ را رد ﻧﻤﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻞ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر را ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎر از ﮔﺮﻣﺎ اﺳﺎس اﻛﺜﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪9‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪10‬‬

 ‫آﻧﺘﺮوﭘﻲ‪ENTROPY ،‬‬

‫‪ ‬ﺧﺎﺻﻴﺘﻲ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي در ﺗﻌﺎدل داﺧﻠﻲ ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ذاﺗﻲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻳﻚ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺣﺎﻟﺘﻲ )‪ (state property‬اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ و روﻧﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ و ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻞ در اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﻳﻞ آﻣﺪه‪:‬‬

‫‪ ‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ‪ St‬آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪11‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﺎﺻﻴﺖ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف آن ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻧﺎﺷﻲ از ﻫﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ واﻗﻌﻲ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ روﻧﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮي‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ رﻳﺎﺿﻲ‪،‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪12‬‬

 ‫ﻣﺎﺷﻴﻦ )ﻣﻮﺗﻮر( ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ )‪ (Heat Engine‬ﭼﻴﺴﺖ‬

‫‪ ‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭼﺮﺧﻪ اي ﺑﻴﻦ دو ﻣﺨﺰن ﺳﺮد و ﮔﺮم ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﻗﺎدر اﺳﺖ در ازاي ﺟﺬب ﻣﻘﺪار ﺧﺎﻟﺼﻲ ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻘﺪار ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺗﻔﺎوت زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ داراي ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪‬ﮔﺮﻣﺎ را از ﻣﻨﺒﻊ دﻣﺎ ﺑﺎﻻ )اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪ ،‬ﻛﻮرﻫﻲ ﻧﻔﺘﻲ‪ ،‬راﻛﺘﻮر ﻫﺴﺘﻪ اي و ‪ (...‬درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻔﺖ ﭼﺮﺧﺎن(‪.‬‬
‫‪‬ﮔﺮﻣﺎي ﺑﻼاﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه را ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ دﻣﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ )اﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪ و ‪ (...‬دﻓﻊ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪‬در ﻳﻚ ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎر ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪13‬‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﺎﻧﻮن دوم در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ ‬ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺗﻮر اﺣﺘﺮاق داﺧﻠﻲ و ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﺑﺨﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺗﻮر ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اي در ﻓﺼﻞ ‪2‬اراﺋﻪ ﺷﺪ‬
‫دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻮﺗﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﭼﺮﺧﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺧﻮاص آن در ﻃﻮل ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ‪ ΔU = 0‬و ‪W = −QH – QC‬‬

‫‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺨﺎزن‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬
‫ﻣﻮﺗﻮر ﻃﻲ ﻳﻚ ﺳﻴﻜﻞ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﺣﺮارﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪14‬‬

 ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﺎﻧﻮن دوم در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ ‬ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ (a‬ﻣﻮﺗﻮر ﻛﺎرﻧﻮ؛ ﺷﻜﻞ ‪ (b‬ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻳﺨﭽﺎل ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪15‬‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﺎﻧﻮن دوم در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ‪ QC‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺗﻮر ﻋﺪدي ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ‪ QH‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ W‬و ﺑﺎ ﺣﺬف ‪ QH‬از آن دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻛﺎر ﻳﻚ ﻣﻮﺗﻮر ﺣﺮارﺗﻲ را در دو ﻣﺤﺪوده ﻣﻲ دﻫﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬اﮔﺮ ﻣﻮﺗﻮر ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻲ اﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪W = 0 ،‬؛ اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت‬
‫ﺳﺎده ﺑﻴﻦ دو ﻣﺨﺰن ﺣﺮارﺗﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪16‬‬

 ‫ﻛﺎر و ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺒﺎدﻟﻲ از ﻣﻮﺗﻮر )ﻣﺎﺷﻴﻦ( ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬

‫‪ ‬اﮔﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ از ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،ΔStotal = 0 ،‬و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻣﻮﺗﻮر ﺣﺮارﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺎص اﺳﺖ و ﻣﻮﺗﻮر ﻛﺎرﻧﻮ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ‪QC‬ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬زﻳﺮا ﮔﺮﻣﺎي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه از ﻣﻮﺗﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬اﻳﻦ اﻣﺮ ‪W‬را ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻮﺗﻮر اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﺮﻣﺎي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه از ﻣﺨﺰن دﻣﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺰن دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﻣﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪17‬‬

‫ﺑﺎزده ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ‪Heat Engine‬‬

‫‪ ‬ﻛﺴﺮي از ﮔﺮﻣﺎي ورودي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺎﺷﺮﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ و آن را ﺑﺎزده ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬در ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﺮوﺟﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻛﺎر ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺮوﺟﻲ اﺳﺖ و ورودي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎل ﻋﺎﻣﻞ داده ﻣﻴﺸﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎزده ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺼﻮرت زﻳﺮ و ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻳﻚ اﺳﺖ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪18‬‬

 ‫ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺣﺮارﺗﻲ ‪Heat Pump‬‬

‫‪ ‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺼﻮرت ﭼﺮﺧﻪ اي ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ و در ازاي درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺧﺎﻟﺺ ﻛﺎر ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﮔﺮﻣﺎ را از ﻳﻚ ﻣﺨﺰن ﺣﺮارﺗﻲ در دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺨﺰن ﺣﺮارﺗﻲ در دﻣﺎي ﺑﺎﻻ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ و ﭘﻤﭙﻬﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﻴﻜﻞ ﻳﻜﺴﺎن ﻛﺎر ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‬

‫وﻟﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﮔﺮم ﺷﺪه را‬

‫در ﻳﻚ دﻣﺎي ﺑﺎﻻ ﻧﮕﻪ ﻣﻴﺪارد‪ .‬و دﻓﻊ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎ دﻣﺎي‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺿﺮوري ﻛﺎرﻛﺮد اﺳﺖ و ﻫﺪف ﻳﺨﭽﺎل‬
‫ﮔﺮم ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪19‬‬

‫ﺑﺎزده ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ )‪(Heat Pump‬‬

‫‪ ‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻌﻤﻮل ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻳﻚ ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺿﺮﻳﺐ ﻋﻤﻠﻜﺮد ‪ COP‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﮔﺮﻣﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه در دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﺎر ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻤﭗ ﺣﺮارﺗﻲ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎزده ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﺰرﮔﺘﺮ از واﺣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﻓﻀﺎي ﺳﺮد ﺷﺪه‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻛﺎر ورودي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪20‬‬

 ‫ﻳﺨﭽﺎل ‪Refrigerator‬‬

‫‪ ‬اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ از ﻣﺤﻴﻂ دﻣﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ دﻣﺎ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﺨﭽﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻠﻲ ﺳﻴﻜﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﻪ ﺳﻴﺎل ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﺳﻴﻜﻞ ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻴﺮود‪ ،‬ﻣﺒﺮد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﺨﭽﺎل اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﺎي ﺳﺮد ﺷﺪه را‬

‫ﺑﺎ ﺟﺬب ﮔﺮﻣﺎ از آن در ﻳﻚ دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﮕﻪ ﻣﻴﺪارد و‬

‫دﻓﻊ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎ دﻣﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺿﺮوري‬

‫ﻛﺎرﻛﺮد اﺳﺖ و ﻫﺪف ﻳﺨﭽﺎل ﮔﺮم ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪21‬‬

‫ﺑﺎزده ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻳﺨﭽﺎل ‪Refrigerator‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎزده ﻳﺨﭽﺎل ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﻓﻀﺎي ﺳﺮد ﺷﺪه‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻛﺎر ورودي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪22‬‬

 ‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ از دو ﻣﻨﻈﺮ‬

‫‪ ‬ﺑﻴﺎن ﻛﻠﻮﻳﻦ‪ -‬ﭘﻼﻧﻚ )‪:(Kelvin- Plank‬‬

‫‪ ‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان وﺳﻴﻠﻬﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ آن در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﺪ از ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮﻣﺎي ﺟﺬب ﺷﺪه از ﻳﻚ ﻣﺨﺰن‬
‫ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر‪.‬‬

‫‪ ‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد در ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺎزده ‪ % 100‬ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪ ‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ در ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ‪ Qc‬ﻫﻴﭽﻮﻗﺖ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬بيان کالزيوس‬
‫• ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان وﺳﻴﻠﻬﺎي ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﺛﺮ آن ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﺪ از اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ ﮔﺮﻣﺎ از ﻳﻚ ﻣﺨﺰن در دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺨﺰن در‬
‫دﻣﺎي ﺑﺎﻻ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪23‬‬

‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ از دو ﻣﻨﻈﺮ‬

‫‪ ‬در ﻣﻮرد ﭘﻤﭗ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد در ﻳﻚ ﭘﻤﭗ ﺣﺮارﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺎزده ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪ ‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ در ﻳﻚ ﭘﻤﭗ ﺣﺮارﺗﻲ ‪ W‬ﻫﻴﭽﻮﻗﺖ ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ دو ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﻮد‪ ،‬آن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ‬

‫ﻧﻘﺾ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪24‬‬

 ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺪرت ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ازﺣﺮات‬

‫‪ o‬ﺑﻴﺶ از ‪ % 80‬اﻧﺮژي اﻣﺮوزه از راﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻧﺮژي اﺑﺘﺪا ﻻزم‬
‫ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‬

‫‪ o‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺪرت اﻧﺮژي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ )ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ( در ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ و اﻧﺮژي‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اي ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ o‬ﺑﺎزدﻫﻲ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺪرت ﺑﺎ ﺑﺨﺎر و ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ )ﺳﻨﺘﻲ( ﺑﻴﺶ از ‪ % 35‬درﺻﺪ‬
‫ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻴﺶ از ‪ % 50‬ﺑﺎ ﺳﻴﻜﻞ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻗﺪرت دوﮔﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ o‬اﻣﺎ ﻳﻚ روش ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻧﺮژي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮﻣﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‪ Fuel Cell ،‬ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و داراي ﺑﺎزدﻫﻲ ‪ 85 %‬ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫‪ o‬ﻧﻴﺮو ﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ از اﺣﺘﺮاق ﮔﺎزﻫﺎ )‪ (combustion‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﺮارت را ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎي اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻓﻴﻮژن را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪25‬‬

‫ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎي ﺣﺮارﺗﻲ – ﺑﺨﺎر ‪Steam Power Plant‬‬

‫‪ o‬ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﻪ ‪ 2‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﻜﻠﻲ‪ :‬ﺣﺮارت رو درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﻪ ﻣﻘﺪارش رو ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﺣﺮارت را دﻓﻊ‬
‫ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‬

‫‪ -2‬اﺣﺘﺮاق داﺧﻠﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﻫﺎ ﺳﻮﺧﺖ وارد ﻣﻴﺸﻮد ﺑﺎ اﺣﺘﺮاق ﻣﻴﺴﻮزد و ﺳﻴﺎل ﺑﺎ اﻧﺮژي داﺧﻠﻲ زﻳﺎد ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻴﺸﻮد و ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻴﻜﻨﺪ‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﺣﺮارﺗﻲ‪-‬ﺑﺨﺎر‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪26‬‬

 ‫ﺳﻴﻜﻞ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎي ﺣﺮارﺗﻲ ﻳﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺗﻮر ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪27‬‬

‫ﭼﺮﺧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ‬

‫‪ ‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﺎزده ‪ % 100‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ ‬اﻣﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺎزده ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎر را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده و ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎر را ﻣﺼﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎزده را ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﭙﺬﻳﺮ دارا ﻣﻴﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫• ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ‪ :‬ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺪون ﺗﺎﺛﻴﺮ روي ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ اش‬
‫ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺮت ﭘﺬﻳﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻣﺎ و ﻛﺎر ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ و‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ )ﻓﺮآﻳﻨﺪ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ( ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آوﻧﮓ ﺑﺪون اﺻﻄﻜﺎك‪،‬‬
‫اﻧﺒﺴﺎط و ﺗﺮاﻛﻢ ﺷﺒﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﮔﺎز‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪28‬‬

 ‫ﭼﺮﺧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ‬

‫‪ ‬فرآيند برگشت ناپذير‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ ﭘﺲ از وﻗﻮع ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺑﺨﻮد در ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻜﻮس روي‬
‫دﻫﻨﺪ و ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻘﺪاري ﻛﺎر ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻣﻜﺎن ﺑﺮﮔﺸﺖ دادن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ اﻣﻜﺎﻧﭙﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮدﺑﺨﻮدي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻣﻴﺘﻮان ﺑﻪ اﺻﻄﻜﺎك‪ ،‬اﻧﺒﺴﺎط و ﺗﺮاﻛﻢ ﻏﻴﺮ ﺷﺒﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از اﺧﺘﻼف دﻣﺎي ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬اﺧﺘﻼط دو ﮔﺎز ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻏﻴﺮ ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬واﻛﻨﺸﻬﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ )ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﻓﺎزي ﺑﻪ ﻓﺎز دﻳﮕﺮ(‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻟﺰج ﺳﻴﺎل و ‪ ...‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪29‬‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬اﻳﺪه آل ﺗﺮﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ ي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﭼﺮﺧﻪ ﻛﺎرﻧﻮ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭼﺮﺧﻬﺎي ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ‬
‫ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﺮﺧﻪ اﻳﺪﻫ‪Ĥ‬ل ﻛﺎرﻧﻮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزدﻫﺎش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ از ﭼﻬﺎر‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫مراحل چھارگانه چرخه کارنو‪:‬‬

‫‪ (1‬تراکم آدياباتيک برگشت پذير‪ :‬ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ آدﻳﺎﺑﺎﺗﻴﻚ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه و‬
‫ﻣﻘﺪاري ﻛﺎر ﺑﺮ روي آن اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺸﻮد و دﻣﺎي آن از ‪ TC‬ﺑﻪ ‪ TH‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ a) .‬ﺑﻪ ‪(b‬‬

‫‪ (2‬انبساط ھمدمای برگشت پذير‪ :‬ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺼﻮرت ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ و ﻫﻤﺪﻣﺎ از ﻣﺨﺰن ﮔﺮم در دﻣﺎي ‪ TH‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻴﺸﻮد و ﺳﻴﺴﺘﻢ در اﺛﺮ اﻧﺒﺴﺎط‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻣﻨﺤﻨﻲ‪ b) .‬ﺑﻪ ‪(c‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪30‬‬
 ‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ (3‬انبساط آدياباتيک برگشت پذير‪ :‬ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ آدﻳﺎﺑﺎﺗﻴﻚ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻨﺒﺴﻂ ﺷﺪه و‬
‫ﻣﻘﺪاري ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪﻫﺪ و دﻣﺎي آن از ‪TH‬ﺑﻪ‬

‫‪TC‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ c) .‬ﺑﻪ ‪(d‬‬

‫تراکم ھمدمای برگشت پذير‪ :‬ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺼﻮرت ﺑﺮﮔﺸﺖ‬

‫ﭘﺬﻳﺮ و ﻫﻤﺪﻣﺎ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻣﺨﺰن ﺳﺮد‬
‫در دﻣﺎي ‪ TC‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه و ﻣﻘﺪاري ﻛﺎر در اﺛﺮ‬
‫ﺗﺮاﻛﻢ ﺳﻴﺎل ﺑﺮ روي ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺸﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ زﻳﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪31‬‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬ﺳﻴﺎﻟﻲ ﻛﻪ داﺧﻞ اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎل ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎم دارد‪ .‬ﮔﺎز اﻳﺪه آل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﺎل‬
‫ﻋﺎﻣﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ماشين کارنو‪ :‬ﭼﺮﺧﻪ ﻛﺎرﻧﻮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﻮﺗﻮر ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻛﺎرﻧﻮ ﻣﻌﺮوف‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫• پمپ حرارتی کارنو‪ :‬اﮔﺮ ﺟﻬﺖ ﭼﺮﺧﻪ ﻛﺎرﻧﻮ‬

‫ﻋﻮض ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻛﺎرﻧﻮ در ﻧﻘﺶ ﻳﻚ‬

‫ﭘﻤﭗ ﺣﺮارﺗﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺳﺮد ﻛﻨﻨﺪه‬

‫)‪ (Refrigertaor‬ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪32‬‬

 ‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪ -Carno‬ﭘﻤﭗ ﺣﺮارﺗﻲ‬

‫• مراحل چھارگانه پمپ حرارتی کارنو‬

‫اﻧﺒﺴﺎط آدﻳﺎﺑﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮﮔﺸﺘﭙﺬﻳﺮ‬ ‫‪(1‬‬

‫اﻧﺒﺴﺎط ﻫﻤﺪﻣﺎي ﺑﺮﮔﺸﺘﭙﺬﻳﺮ‬ ‫‪(2‬‬

‫ﺗﺮاﻛﻢ آدﻳﺎﺑﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮﮔﺸﺘﭙﺬﻳﺮ‬ ‫‪(3‬‬

‫ﺗﺮاﻛﻢ ﻫﻤﺪﻣﺎي ﺑﺮﮔﺸﺘﭙﺬﻳﺮ‬ ‫‪(4‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪33‬‬

‫اﺻﻮل ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬اصل اول کارنو ﺑﺎزده ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺮارﺗﻲ دﻟﺨﻮاه ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻣﺨﺰن ﺳﺮد و ﮔﺮم ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ از ﺑﺎزده ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻫﻤﺎن دو ﻣﺨﺰن ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬اصل دوم کارنو ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎي ﺣﺮارﺗﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻣﺨﺰن ﺣﺮارﺗﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻧﻮع ﺳﻴﺎل ﻋﺎﻣﻞ داراي ﺑﺎزده ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎزده ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ‬

‫ﻧﻮع ﺳﻴﺎل و ﺧﻮاص آن ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪34‬‬

 ‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬اصل‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪35‬‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ﺑﺮاي ﮔﺎز اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬از رواﺑﻂ ﻗﺒﻠﻲ اﺛﺒﺎت ﻣﻴﺸﻮد‪:‬‬

‫‪ ‬ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل‪:‬‬

‫از ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺣﺬف ‪ dU‬دارﻳﻢ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪36‬‬

 ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﮔﺎز اﻳﺪه آل داﺷﺘﻴﻢ‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ‪T‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪37‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﻮاص ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻴﺸﻮد ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫آﻧﺘﺮوﭘﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪38‬‬

 ‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﺛﺎﺑﺖ ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (b3.23‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ آدﻳﺎﺑﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ )و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﺰﻧﺘﺮوﭘﻴﻚ( ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ از ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ ذﻳﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺎ ‪ΔSig = 0.‬‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‪ CPig‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ‪،‬‬

‫در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪39‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﺜﺎل‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺬاري دارﻳﻢ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪40‬‬

 ‫ﻣﺴﺎﻟﻪ‪:‬‬

‫در دﻣﺎي ‪450‬‬ ‫‪ ‬ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ رﻳﺨﺘﻪ ﮔﺮي ﻓﻮﻻدي ‪ 40‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮﻣﻲ ﺑﺎ‬
‫در دﻣﺎي ‪ 25‬درﺟﻪ‬ ‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد در ‪ 150‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم روﻏﻦ‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺗﻠﻔﺎت ﺣﺮارﺗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ در آﻧﺘﺮوﭘﻲ )اﻟﻒ( ﻗﺎﻟﺐ رﻳﺨﺘﻪ ﮔﺮي ‪) ،‬ب( روﻏﻦ و )ج( ﻫﺮ‬
‫دو ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ؟‬

‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫دﻣﺎي ﻧﻬﺎﻳﻲ روﻏﻦ و ﻗﺎﻟﺐ رﻳﺨﺘﻪ ﮔﺮي ﻓﻮﻻد ﺑﺎ ﺗﻌﺎدل اﻧﺮژي ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در اﻧﺮژي‬
‫روﻏﻦ و ﻓﻮﻻد ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪41‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﺴﺎﻟﻪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻗﺎﻟﺐ‪:‬‬

‫ب( ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ روﻏﻦ‪:‬‬

‫‪ ‬اﻟﻒ( ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻛﻞ‪:‬‬

‫‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻗﺎﻟﺐ رﻳﺨﺘﻪ ﮔﺮي ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪42‬‬
 ‫ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺑﺎز‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪43‬‬

‫ﻣﺮور ﻗﺎﻧﻮن دوم‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪44‬‬

 ‫ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺑﺎز‬

‫‪ ‬ﻗﺒﻼ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ و ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي دارﻳﻢ وﻟﻲ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف آن ‪)،‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻫﺮ‬
‫دو( دارد و ﺑﺎ درج اﺻﻄﻼح ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪45‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺒﺎرات ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬

‫‪ ‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح )ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ( ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺗﻔﺎوت در آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺧﺮوﺟﻲ و ورودي‪،‬‬

‫‪ ‬ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ در ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل و‬

‫‪ ‬دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ در ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف‪.‬‬

‫‪ ‬اﮔﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﺒﺎرت ﺟﻤﻌﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ‪ ،‬و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪∆Stotal‬‬
‫‪=0‬‬

‫‪ ‬اﮔﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻴﺸﻮد ﻳﻌﻨﻲ اﺻﻄﻼح ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪46‬‬

 ‫ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺑﺎز‬

‫‪ ‬ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل راﺑﻄﻪ اي ﻋﺒﺎرات ﺑﺎﻻ ﻣﻴﺸﻮد ‪ :‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻛﻪ در آن ‪ S∙G‬ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﺮم ﻧﺮخ ﻛﻠﻲ ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺎرﺑﺮداﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪47‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺒﺎرات ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬

‫‪ ‬ﻫﺮ اﺻﻄﻼح در اﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬اوﻟﻴﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﻴﺰان زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺳﻴﺎل ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﺒﺎرت دوم ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺧﺎﻟﺺ در ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ در ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﺟﺎري اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ‬

‫ﻛﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ و ﻛﻞ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎي‬

‫ورودي‪.‬‬

‫‪ ‬اﺻﻄﻼح ﺳﻮم ‪ ،‬ﻣﻴﺰان زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬

‫و ﻣﺤﻴﻂ اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪48‬‬

 ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬

‫‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت ‪ Q∙j‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎص از ﺳﻄﺢ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎ ‪Tσ‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ در‬
‫آن زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،jσ‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ درﺟﻪ ﺣﺮارت در ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺮوﭘﻲ در ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻬﺎي ‪Q∙j‬را )ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد(‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺮخ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺗﺮم در ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺻﻠﻲ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪49‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬

‫‪ ‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬اﺻﻄﻼح ﻧﻬﺎﻳﻲ ‪ ،S∙G‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻟﺰام ﻗﺎﻧﻮن دوم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﻳﻚ روﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺟﺮم و آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻣﺎﻳﻊ در ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ د اﺷﺖ‪:‬‬ ‫روﺑﻪ رو ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ :‬و‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪50‬‬

 ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬در ﻫﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﺎز دارد ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺎر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺎﻟﺖ در ﺳﻴﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎر ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺎر را از ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻴﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺮﻳﺎن دارد ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻣﺤﺪود ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﮔﺸﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪي ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺻﻔﺮ و ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻣﺎي‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ‪Tσ‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪51‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺟﺎﻳﮕﺬاري اﻳﻦ در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﻓﺼﻞ ‪:2‬‬

‫‪ ‬ﻛﺎر ﺷﻔﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻛﺎر اﻳﺪه آل ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪:‬‬

‫‪ ‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺮژي ﺟﻨﺒﺸﻲ و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮدن اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮم ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪52‬‬

 ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻨﻔﺮد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ‪m ∙ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻓﺎﻛﺘﻮر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ واﻗﻌﻲ و ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﻓﺮﺿﻲ ﺗﺼﻮر ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﺎر اﻳﺪه آل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو در ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﺴﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪53‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬وﻗﺘﻲ ‪W∙ideal‬ﻳﺎ )‪ (Wideal‬ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه در‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺟﺮﻳﺎﻧﺪار )‪ (flowing stream‬ﻻزم اﺳﺖ و از ‪ W∙s‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺑﺎزده ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ‪ ηt‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﻛﺎر اﻳﺪه آل ﺑﻪ ﻛﺎر واﻗﻌﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ ‬وﻗﺘﻲ ‪W∙ideal‬ﻳﺎ )‪ (Wideal‬ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ داده ﺷﺪه در‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺟﺮﻳﺎﻧﺪار )‪ (flowing stream‬ﻻزم اﺳﺖ و از ‪ W∙s‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺑﺎزده ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ‪ ηt‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﻛﺎر اﻳﺪه آل ﺑﻪ ﻛﺎر واﻗﻌﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪54‬‬

 ‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪ ‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان در ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺮﻳﺎن ﭘﺎﻳﺎ از ‪ 1‬ﻣﻮل ﻧﻴﺘﺮوژن در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل در‬
‫‪K 800‬و ‪bar 50‬ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ؟ دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر ﻣﺤﻴﻂ را ‪K 300‬و ‪bar 1.0133‬در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺣﻞ‪:‬‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ از ﻫﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺘﺮوژن را ﺑﻪ دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪K 300‬و ‪bar 1.0133‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪Wideal‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (5.22‬ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،.‬ﻛﻪ در آن ‪ΔS‬و ‪ΔH‬ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻲ‬
‫و آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﻣﻮﻟﻲ ﻧﻴﺘﺮوژن ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ آن از ‪K 800‬و ‪bar 50‬ﺑﻪ ‪K 300‬و ‪bar 1.0133‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز اﻳﺪه آل ‪ ،‬آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻓﺸﺎر اﺳﺖ ‪ ،‬و ﺗﻐﻴﻴﺮ آن ﺗﻮﺳﻂ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪55‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫‪ ‬ﺣﻞ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪56‬‬

 ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺪه آل‬

‫‪ ‬از ﻗﺒﻞ راﺑﻄﻪ روﺑﻪ رو داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ ‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﺠﻤﻮع ﻛﺎر واﻗﻌﻲ و ﻛﺎر ﻣﻮﺗﻮر ﻛﺎرﻧﻮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻛﺎر اﻳﺪه آل را ﻣﻴﺪﻫﺪ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪57‬‬

‫ﻛﺎر اﺗﻼف ﺷﺪه ‪Lost Work‬‬

‫‪ ‬ﻛﺎري ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻫﺪر ﻣﻲ رود ‪ ،‬ﻛﺎر ﻫﺪررﻓﺘﻪ‪ Wlost ،‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﻛﺎر واﻗﻌﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ و ﻛﺎر اﻳﺪه آل ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ‪،‬‬

‫‪ ‬ﻧﺮخ واﻗﻌﻲ ﻛﺎر از ﻣﻮازﻧﻪ اﻧﺮژي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﺮخ اﻳﺪه آل ﻛﺎر ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ )‪:(5.19‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪58‬‬

 ‫ﻛﺎر اﺗﻼف ﺷﺪه ‪Lost Work‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺿﻞ اﻳﻦ دو راﺑﻄﻪ‪:‬‬

‫‪ ‬در ﻣﻮرد دﻣﺎي ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ‪ ،Tσ‬ﻣﻮازﻧﻪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ ، (5.17‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ ‬ﺑﺎ ﺿﺮب در دﻣﺎي ﻣﺤﻴﻂ‬

‫‪ ‬و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ دارﻳﻢ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪59‬‬

‫ﻛﺎر اﺗﻼف ﺷﺪه ‪Lost Work‬‬

‫‪ ‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺎﻧﻮن دوم ‪S·G ≥ 0 ،‬؛ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪ ‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ‪،‬‬

‫‪ ‬ﺑﺮاي ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ‪ ،‬و ∙ ‪ W‬از دﺳﺖ داده ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺮژي ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻛﺎر ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻣﺜﺒﺖ دارد‬

‫اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻴﺰان‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻣﻴﺰان اﻧﺮژي ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻬﺎ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﺘﺮوﭘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻣﻴﻦ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪60‬‬
 ‫ﻛﺎر اﺗﻼف ﺷﺪه ‪Lost Work‬‬

‫‪ ‬و در ﻣﺠﻤﻮع رواﺑﻂ ذﻳﻞ را ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪﻳﻢ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪61‬‬

‫ﺧﺪاﻳﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر‬

‫ﺗﻮ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻲ و ﻣﺎ رﺳﺘﮕﺎر‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪62‬‬
 ‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬از ﻗﺒﻞ راﺑﻄﻪ روﺑﻪ رو داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪63‬‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬از ﻗﺒﻞ راﺑﻄﻪ روﺑﻪ رو داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪64‬‬

 ‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬از ﻗﺒﻞ راﺑﻄﻪ روﺑﻪ رو داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪65‬‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎرﻧﻮ ‪Carno‬‬

‫‪ ‬از ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪66‬‬

 ‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫‪67‬‬

‫‪ ‬آﺛﺎر ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻣﺤﺴﻮس‪ :‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬دﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎي آب‬
‫در اﺛﺮ ﺣﺮارت‬

‫‪ ‬آﺛﺎر ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس‪ :‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ‪ ،‬دﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻴﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺎز‪،‬‬
‫واﻛﻨﺶ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و اﺧﺘﻼط ﻣﻮاد‬

‫ﺳﻄﺢ اﻳﺮوﺗﺮم ﻫﺎ ﺧﻄﻮط ﺳﻴﺎه و‬

‫ﺣﺠﻢ‪-‬ﻓﺸﺎر ﺳﻔﻴﺪ‬
‫‪TiCl4‬‬

‫ﺳﻄﺢ ‪ PZT‬و اﻳﺮوﺗﺮم ﻫﺎ ﺧﻄﻮط‬

‫ﺳﻴﺎه و ﺣﺠﻢ‪-‬ﻓﺸﺎر ﺳﻔﻴﺪ‬

‫ﻧﺴﺐ‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺴﺐ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻨﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ‬ ‫‪68‬‬