Absolutyzm- system rządów, w którym pełnia władzy spoczywa w ręku króla.

Rządzący może
samodzielnie stanowić prawa, nakładać nowe podatki i podejmować decyzje o wojnie i pokoju.
Mianuje i odwołuje urzędników oraz posiada całkowitą władzę nad armią.
Arystokracja- elita stanu szlacheckiego złożona z rodów, których przedstawiciele od wielu
pokoleń zajmowali ważne stanowiska w państwie
Merkantylizm- doktryna i polityka ekonomiczna oparta na przekonaniu, że o dobrocie państwa
decydują jego zasoby złota i srebra oraz pieniędzy. Zwolennicy merkantylizmu uważali, że należy
dążyć do uzyskania dodatniego bilansu handlowego, czyli przewagi eksportu nad importem
towarów z zagranicy. W ten sposób państwo miało zarabiać na sprzedaży własnych produktów,
ograniczać odpływ złota i srebra z kraju spowodowany kupnem towarów od cudzoziemców, a co za
tym idzie powiększyć swoje zasoby kruszców.
Ordynacja- wielki majątek ziemski prawnie zabezpieczonych przed podziałem i dziedziczony
wyłącznie przez najstarszego członka rodu (ordynata). Ordynacje służyły rodom magnackim jako
środek przeciwdziałający zmniejszeniu ich potęgi z powodu podziałów majątki między rodzeństwo.
Zaporoże- tereny położone nad dolnym Dnieprem, poniżej tzw. porohów na rzece
Sicz- ufortyfikowany obóz kozacki na jednej z wysp Dniepru, będący centrum politycznym
kozaczyzny.
Kozacy rejestrowi- kozaccy żołnierze, którzy otrzymywali żołd ze skarbu Rzeczypospolitej,
nazwani tak od imiennego rejestru do którego byli wpisani. Tego typu oddziały zorganizowano po
raz pierwszy za czasów Zygmunta Augusta. Służący w nich mieli zagwarantowane wolności
podlegali tylko władzy wojskowej.
Kresy- początkowo określenie leżących nad dolnym Dnieprem terenów na pograniczu
Rzeczypospolitej i ziem tatarskich. W późniejszym okresie, także dziś, nazwa całego wschodniego
pogranicza Rzeczypospolitej.
Monarchia parlamentarna-ustrój polityczny, w którym król pełni funkcję głowy państwa, a
rządzący ministrowie muszą dla swych działań uzyskać poparcia parlamentu. Opisuje go formuła
„król panuje ale nie rządzi”
Monarchia konstytucyjna- ustrój polityczny, w którym konstytucja określa zakres i sposób
sprawowania władzy przez króla i organy przedstawicielskie
purytanie- zwolennicy reformy kościoła anglikańskiego, która miała polegać na usunięciu
pozostałości katolicyzmu z liturgii i teologii. Postulowali m.in. uniezależnienie Kościoła od władzy
świeckiej, uproszczenie obrzędów, rezygnację z szat liturgicznych, obrazów i rzeźb zdobiących
kościoły czy używania instrumentów muzycznych podczas nabożeństw.
Empiryzm- twierdzenie, że prawdziwa wiedza pochodzi wyłącznie z wcześniejszych obserwacji i
doświadczeń, dopiero dostarczane przez nie informacje dają podstawę do wniosków i uogólnień.
Isaac Newton.
Racjonalizm- twierdzenie, że prawdziwą wiedzę człowiek może osiągnąć za pomocą samego
rozumu,bez konieczności odwoływania się do doświadczeń. Kartezjusz.
Budowla barokowa: duża dynamika, liczne zdobienia,kontrasty, kolumny, elementy
spiralne,Symetria i równowaga
rokosz- wynikające z przywilejów szlacheckich prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa władcy,
który przekracza swoje uprawnienia.
Sarmatyzm- kultura szlachecka, charakteryzująca się kultem cnót rycerskich i żarliwej pobożności,
bogato zdobione szlacheckie stroje,
 POSTACIE
Ludwik XIV- Król Słońca, król Francji i Nawarry w latach 1643–1715, syn Ludwika XIII, z
dynastii Burbonów, rozwiązał paryski sąd (zwany parlamentem)
Kardynał Armand De Richelieu- pierwszy ministrant Ludwika XIII, faktycznie kierującym
polityką Francji, zwalczył opozycję arystokracji i hugenotów, rozbudowa manufaktur i floty, zasada
racji stanów,
Oliver Cromwell- Lord protektor Republiki Anglii, Szkocji i Irlandii, utalentowany wódz i
organizator po wojnie domowej, utworzył Armie Nowego Wzoru (rzemieślnicy, chłopi, właściciele
ziemscy, ogromna dyscyplina i religijny zapał purytański zapał żołnierzy ), przeprowadził czystki w
parlamencie, podbił Irlandie w 1649, w 1651 pokonał szkotów
Karol 1 – został ścięty
Karol 2- syn Króla 1, panował w latach 1660-1685, zarzucono mu zamiar przywrócenia w państwie
katolicyzmu
Wilhelm- zięć Marii (córka Jakuba 2), dynastia orańska, Deklaracja praw,
Gustaw 2 Adolf- Lew Północy, król Szwecji, dynastia Wazów, panował od 1611r. Najwybitniejszy
władca, wódz, uwagę poświęcił reformie armii, taktyka łączenia szybkości działania kawalerii z siłą
ognia piechoty i artylerii, poległ w 1632r. W zwycięskiej dla Szwedów bitwie pod Lutzen

KRYZYS PAŃSTWA

- nie ustające wojny z wieloma sąsiadami

- powstanie osmańskiego
-kryzys gospodarczy spowodowany zniszczeniem i wyludnieniem wsi
-liberum veto
-zrywanie obrad sejmu
-częste wystąpienia szlachty przeciwko ludowi
a) rokosz Zebrzydowskiego 1606-1607 bitwa pod byczyną
b) rokosz Lubomirskiego 1665-1666
Zygmunt III Waza 1587-1632;
• wojna ze szwecją
• pierwsza dymitriada
• bitwa pod kircholmem
• druga dimitriada
• wojna z moskwa
• bitwa pod Kłusznem
• bitwa pod Cecorą
• bitwa pod Chocimem

Władysław IV Waza 1632 – 1648

• bitwa z Moskwą

Jan II Kazimierz Waza 1648 – 1668

• potop Szwedzki
• Traktaty Wielawsko-Bydgoskie
• Pokój w Oliwie

Michał Korybut Wiśniowiecki 1669 – 1673

• Najazd Turecki
• Bitwa pod Chocimem

Jan III Sobieski 1674 – 1696

• Unia Brzeska
imprerium osmańskie
1453 zdobycie przez Turków Konstantynopola;

Wojna ze szwecją 1587 (rozpoczęcie konfliktu) Zygmunt Wazy → Karol Sudermański, 1600
(wybuch wojny), po śmierci Sudermańskiego tron objął Gustaw II Adolf (szwecja); 1629 (rozejm
– Szwecja zatrzymała ziemię, cło), 1635 rozejm w Sztumskiej Wsi – Władysław IV Waza

bitwa pod Kircholmem 27.09.1605 polsko-litewska Jan Karol Chodkiewicz ze Szwecją – Karol
Sudermański, wygrała polska, szwecja uciekła

Dymitriady i wojna z Moskwą

Dymitr w 1604 r zdobył Moskwę (rosjanin popierany przez polskich magnatów). 1609 – pierwszy
etap; 1610 zwycieństwo pod Kłuszynem (polską dowodził hetman Stanisław Żółkiewski; 1612 –
kapitulacja polski na Kremlu; 1619 rozejm w Dywilnie – Michał Romanow (rusek); 1632 proba
odzyskania ziem przez Moskwę; 1634 – pokój w Polanowie

wojna i pokój z imperium Osmańskim

1620 turcja rozpoczęła wojnę; klęska pod Cecorą (hetman Żółkiewski; hetman Jan Karol
Chodkiewicz pod Chocimiem – powstrzymanie Turów; 1621 – pokój

bitwa pod Oliwą – 28.11.1627 – wygrała Polska

powstanie Chmielnickiego
wiosną 1648 za namową Bohdana Chmielnickiego (chłopi i tatarzy); stłumienie wojsk polskich nad
Żółtymi Wodami pod Korsuniem i Piławcami; 1649 porozumienie; 1651 wznowienie – bitwa pod
Beresteczkiem; 1652 zwycięstwo kozaków pod Batohem

ugody w Perejasławiu i Hadziaczu

Hetman zaporoski w 1654 zawarł w Perejasławiu ugodę z Moskwą; 1658 ugoda z kozakami w
Hadziaczu

Potop – najazd Szwedów

1655 – atak Korony przez Karola X Gustawa, porażka pod Ujściem, polska – Jan Kazimierz,
litewski hetman Janusz Radziwiłł – zerwał unie z Polską i podporządkował się Szwecji.
Obrona klasztoru na Jasnej Górze, w grudniu 1655 w Tyszowcach zawiazanie konfederacji wojska i
szlachty.

Pokój w Oliwie
1657 – Wojska Siedmiogrodu z Kozakami spustoszyli kraj; 1660 – pokój w Oliwie

Uniezależnienie się Księstwa Pruskiego

1657 Jan Kazimierz zrzekł się zwierzchnictwa nad lennem pruskim na mocy tzw traktatów
welawsko-bydgoskich

Wojna z Moskwą
1667 rozejm w Andruszowie; 1686 traktat nazywany pokojem Grzymułtowskiego
wkroczenie armii osmańskiej do Polski
1672 wkroczenie na południowo – wschodnią Rzeczypospolita; 1672 traktat w Buczaczu (polska
rip)

zwycięstwo pod Chocimiem i rozejm w Żurawnie

1673 wznowienie działań wojennych, zwycięstwo Polski pod Chocimiem przez hetmana Jana
Sobieskiego nad turkami; 1676 polsko – turecki rozejm w Żurawnie

Odsiecz wiedeńska
Leopold I (imperium osmańskie) zawarł przymierze z Rzecząpospolitą; 1683 wkroczył do
cesarstwa i otoczył Wiedeń, ocaliła odsiecz Sobieskiego, zwycięstwo pod Parkanami, 1699 August
II zawarł pokój w Karłowicach

okresy: duński (1624-29), szwedzki (1630-34), czeski (1618-23), francuski (1635-48)