OŚWIECENIE

Oświecenie, in. wiek Oświecenia, jako wiek rozumu czy wiek filozofów – nurt kulturalny oraz
okres w historii Europy przypadający na koniec XVII wieku do początku XIX wieku, szerzący
deizm, indyferentyzm religijny, naturalizm i krytykę Kościoła

PRZEDSTAWICIELE

Monteskiusz - Trójpodział władzy

Według niego w każdym państwie funkcjonuje władza ustawodawcza (zalecał, by sprawował ją

bikameralny parlament), władza wykonawcza (którą miał dysponować monarcha) oraz władza
sądownicza (sprawowana przez niezależne sądy). Parlament powinien mieć wyłączność na
stanowienie prawa.

J.J. Rouuseau – Teoria umowy społecznej

Człowiek pierwotny miałby być dobry, szczery i otwarty. To, co doprowadziło do jego moralnej
degradacji, to postęp: rozwój nauki, kultury i sztuki. Odpowiadając na pytanie o naturę człowieka,
Rousseau twierdzi, że jest on dobry, ma jedynie zalążki zła i to właśnie rozwój nauki doprowadza
do ich rozwoju. Tu również pojawia się pojęcie umowy społecznej. W przeciwieństwie do
koncepcji Hobbesa, według Rousseau jest to umowa, którą podejmują dobrowolnie członkowie
danej społeczności, nie jest to zatem umowa dorozumiana. Ponadto, jej celem nie jest
uwolnienie się od brutalnej natury ludzkiej, lecz od zniewalającej siły cywilizacji

Voltaire

Kandyd to utwór popularyzujący filozofię oświeceniową — krytykujący zabobonność, instytucję

Kościoła oraz zastaną filozofię. Wolter przedstawia również wizję idealnego państwa,
nieskażonego szkodliwą działalnością człowieka, ale z wysoko rozwiniętą nauką, zwłaszcza w
zakresie nauk ścisłych. Filozof propaguje rozumowe podejście do świata, uznaje, że rozum
powinien mieć wpływ na moralność, religię i wiarę — uznaje istnienie Boga, ale jako deista
odrzuca wizję Jego ingerencji w losy świata.

Denis Diderot

Głosił materializm, sensualizm i determinizm witalistyczny, odmawiając istnienia w człowieku

wolnej woli, a eksponując kategorię „energii natury”. Wyróżnił się jako autor błyskotliwych
powiastek filozoficznych, z których bardziej znaną pozostała Kubuś fatalista i jego pan, gdzie
podejmował m.in. kwestię determinizmu

Jonathan Swift

Jonathan Swift – irlandzki pisarz, autor licznych utworów satyrycznych, m.in. Bitwy książek, oraz
politycznych, m.in. Listów kupca bławatnego, jednak najbardziej jest znany jako twórca Podróży
Guliwera, najważniejszej książki angielskiego oświecenia, która zyskała sobie ogromną
popularność.

Immanuel Kant

Niemiecki filozof. Autor “Krytyki czystego rozumu”

Karol Linneusz

Jest autorem dzieła Systema Naturae, w którym opisał podstawy stworzonego przez siebie
systemu klasyfikacji organizmów oraz upowszechnił zasadę binominalnego (dwuimiennego)
nazewnictwa biologicznego
Benjamin Franklin

Założyciel Stanów Zjednoczonych, fizyk, filozof, wynalazca piorunochronu.

Wielka Encyklopedia Francuska

Encyklopedia stanowiła nowatorski pomysł na skupienie wiedzy z różnych dziedzin w jednym

dziele, dodatkowo wzbogaconym ilustracjami. Pierwsza na świecie - 1772

Daniel Defoe

Autor - “Robinson Crusoe”

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA

Rewolucje przemysłowe to zmiany na świecie, które są spowodowane transformacją

gospodarek. Przebiegają poprzez zastosowanie nowych technologii i narzędzi, które usprawniają
pracę i wpływają na życie codzienne ludzi. Pierwsza rewolucja przemysłowa datowana jest na
przełom XVIII i XIX wieku w Wielkiej Brytanii. Maszynę parową, w 1763 r. opatentował James
Watt. Już pod koniec stulecia czyniono próby jej zastosowania do poruszania różnych urządzeń

Skutki:

 urbanizacja związana z masową migracją ludności ze wsi do miast.

 postęp wiedzy medycznej i higieny.
 zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie – zwiększenie w przemyśle (później w usługach)
 prawo pracy.
 powstanie związków zawodowych.
 narodziny ruchu robotniczego i ideologii socjalistycznej.
 Powstanie i rozwój kolei
 mechanizacja rolnictwa
 powstanie okręgów przemysłowych (Black Country w Anglii, Zagłębia Ruhry w Niemczech,
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego)

REWOLUCJA AGRARNA – ZMIANY

- przełom w rolnictwie - upowszechniono płodozmian, uprawę ziemniaka oraz udoskonalono

narzędzia rolnicze:

- nowy pług (tzw. brabancki) - umożliwiał głęboką orkę,

- zastosowano siewniki i brony.

Fizjokratyzm

Fizjokratyzm zmierzał do gospodarczej przebudowy monarchii i do rekonstrukcji ustroju

feudalnego. Podstawowym dobrem produkcyjnym była ziemia, a rolnictwo to siła w rozwoju
społeczeństwa. Przedstawiciele tego nurtu odrzucali zatem poglądy merkantylistów, jakoby
właściwym bogactwem kraju był pieniądz.

Liberalizm gospodarczy

jego klasyczna odmiana odrzuca możliwość ingerencji państwa w sprawy gospodarki,

uważając, że w samej naturze życia gospodarczego tkwią mechanizmy samoregulujące.

WIELKA WOJNA PÓŁNOCNA 1700-1721

Wielka Wojna Północna, będąca głównie konfliktem zbrojnym pomiędzy Rosją i Szwecją o
dominację nad Bałtykiem.

Terytorium głównie Rzeczpospolita Obojga Narodów i kraje

bałtyckie

STRONY KONFLIKTU

Szwecja Rosja
Hetmanat (1708–1709) Dania-Norwegia
Imperium Osmańskie (1710–1714), Saksonia
później:
Rzeczpospolita Obojga Narodów (od 1704)
konfederacja sandomierska
Prusy (od 1715)
Hanower (od 1715)
Straty Straty:

ponad 17 tys. Szwedów, ponad 85 tys. Ponad 100 tys.

Turków,

 1700–1721: wielka wojna północna; utworzyła się Liga Północna, przeciwko Szwecji
wystąpili: Rosja – Piotr I Wielki, Dania – Fryderyk IV, Saksonia – August II Mocny,
Brandenburgia – Fryderyk I
 1700: Szwecja została zaatakowana przez Danię, jednak pokonała ją; Karol XII
pokonał Rosję nad Narwą (Bitwa pod Narwą), pobił również Sasów. Wycofanie się
Rosji z wojny.
 1701: Karol XII zaatakował Polskę
 1702: rozbicie wojska sasko-polskiego pod Kliszowem przez Szwedów
 1704: Rzeczpospolita zawarła sojusz z Rosją i formalnie wypowiedziała wojnę Szwecji
 1705: tron polski objął Stanisław Leszczyński (kierowana przez Karola XII wolna
elekcja)
 1708/9: Piotr I zreorganizował armię; kolejne starcie rosyjsko-szwedzkie, bitwa pod Połtawą,
zwycięstwo po stronie Piotra I, Karol XII uciekł do Turcji

1721: pokój w Nystad – podpisany traktat uczynił Rosję hegemonem w Europie Środkowo-
Wschodniej oraz przyznał jej Ingrię, Karelię i Estonię z Inflantami Szwedzkimi

Rosja uzyskała: Ingrię, Estonię, Część Karelii, Kilka wysp na Bałtyku. Szwecja uzyskała
Finlandię. Pozycja Szwecji zmalała, a Rosji wzrosła.

1733 roku mechaniczne, tzw. latające, czółenko tkackie Johna Kaya

WOJNY ŚLĄSKIE - o panowanie nad Śląskiem między Prusami a Austrią

(Hohenzollernami a Habsburgami)

I Wojna Śląska 1740-1742

 II Wojna Śląska 1744-1745

III Wojna Śląska 1756-1763 (wojna siedmioletnia)

Cud domu brandenburskiego

5 stycznia 1762 roku zmarła caryca Elżbieta Romanowa. Jej następca, Piotr III, germanofil,
wycofał Rosję z wojny z Prusami. Ten niespodziewany zwrot w dziejach wojny siedmioletniej
ocalił pruską państwowość.

w wyniku których większość tej krainy razem z ziemią kłodzką przeszły we władanie Prus, a
w konsekwencji znalazły się w zjednoczonych przez Hohenzollernów Niemczech.

POKÓJ W PARYŻU

Zakończył wojnę siedmioletnią.

podpisany w Paryżu 10 lutego 1763 przez Wielką Brytanię, Francję i Hiszpanię. Traktat ten,
razem z traktatem podpisanym 15 lutego w Hubertusburgu przez Prusy, Austrię i Saksonię,
zakończył wojnę siedmioletnią. Traktat potwierdził druzgocące zwycięstwo Wielkiej Brytanii
nad Francją i Hiszpanią. Postanowienia traktatu potwierdziły zajęcie przez Wielką Brytanię
większości terytoriów imperium kolonialnego Francji.

Postanowienia:
 Wielka Brytania przejęła tzw. Nową Francję, z wyjątkiem niewielkiego archipelagu
Saint Pierre i Miquelon.
 Pozostałą część francuskiego imperium kolonialnego w Ameryce Północnej –
Luizjanę, podzielono między Wielką Brytanię a Hiszpanię.
 W Afryce Zachodniej Wielka Brytania uzyskała Senegal.
 W Niemczech Francja musiała wycofać swoje wojska z okupowanych obszarów
Hanoweru, Brunszwiku, Hesji i Prus.

Absolutyzm oświeceniowy

Oświecony absolutyzm to forma ustroju państwowego rozpowszechniona w XVIII-wiecznej

Europie. Rozwijał się przede wszystkim w Austrii, Prusach i Rosji. Monarchowie, utrzymując
władzę absolutną, dokonywali reform, które przyznawały poddanym pewne wolności i dotąd
niedostępne przywileje. Dokonywali postępowych zmian w krajach.

Piotr I wlk. - Rosja

 utworzył armię poborową

 utworzył flotę wojenną
 założył państwowe manufaktury produkujące broń
 powołał Senat Rządzącym który był organem kolegialnym. Zajmował się
kontrolowaniem urzędników oraz przygotowywaniem projektów ustaw, był sądem
najwyższym
 utworzył nowoczesne ministerstwa zwane kolegiami
  otworzył liczne szkoły wojskowe, inżynieryjne, medyczne i prawnicze, wspierał rozwój
manufaktur i handlu

Katarzyna II - Rosja

 wprowadziła pensje dla duchowieństwa, które podporządkowała państwu

 szlachta uzyskała samorząd oraz monopol na obejmowanie wyższych stopni
wojskowych i urzędniczych
 zwiększyła liczbę guberni zmniejszając ich powierzchnię

Fryderyk II Wielki - Prusy

 rozbudował policję
 uzależnił pełnienie urzędu od wykształcenia i zasług
 zreformował program nauczania, kładąc nacisk na umiejętności potrzebne w
gospodarce
 skodyfikował prawo
 był głową Kościoła luterańskiego i starał podporządkować sobie Kościół katolicki.

Maria Teresa i Józef II

 wprowadzono stałe podatki obciążające wszystkie warstwy społeczeństwa

 podzielono monarchię austriacką na gubernie zlikwidowano część klasztorów, a
dochody z przejętych dóbr przeznaczono na fundusz religijny, z którego
utrzymywano szpitale i szkoły, a także wypłacano pensje duchowieństwu
 Józef II ogłosił patent religijny, który zrównał w prawach protestantów i katolików

Maria Teresa cesarzowa Austrii od 1740, Przejęła tron po ojcu który wydał sankcję
pragmatyczną (1713)

SANKCJA PRAGMATYCZNA 1713- w myśl której wszystkie posiadłości Domu Habsburgów są

niepodzielne i dopuszcza się możliwość dziedziczenia tronu przez osoby płci żeńskiej.

Edykt o tolerancji - dokument wydany przez cesarza Józefa II 13 października 1781 r.,
przyznający protestantom i prawosławnym pełnię praw obywatelskich (np. prawo zakupu
nieruchomości, dopuszczenie do praw miejskich, cechów, wojska i na wyższe uczelnie) i
wolność wykonywania kultu religijnego (z pewnymi ograniczeniami), zastrzegający
jednocześnie że katolicyzm jest nadal religią panującą.

POWSTANIE USA

Deklaracja niepodległości 4.7.1776

Ojcowie założyciele

 George Washington
 Benjamin Franklin
 Thomas Jefferson
Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych, inaczej zwana rewolucją amerykańską –
konflikt zbrojny pomiędzy Królestwem Wielkiej Brytanii a jego trzynastoma koloniami w
Ameryce Północnej w latach 1775–1783. Narastający od wielu lat konflikt był konsekwencją
rosnącego sprzeciwu kolonii wobec polityki brytyjskiej, a zwłaszcza dążeń Wielkiej Brytanii
do ograniczenia ich samorządu, hamowania rozwoju i zwiększania czerpanych z nich
dochodów, głównie przez nakładanie nowych podatków.

W 1773 w związku z nadmierną podażą herbaty, jej ceny na rynkach światowych znacznie
spadły. Kompania Wschodnioindyjska, posiadająca jej wielkie zapasy, otrzymała od rządu
brytyjskiego, zgodnie z uchwaloną „ustawą o herbacie”, prawo jej sprzedaży w
amerykańskich koloniach z pominięciem zwyczajowych ceł i podatków. Koloniści zniszczyli
zapasy herbaty, sprzeciwili się tym polityce Wielkiej Brytanii.

KONSTYTUCJA USA 1787 – PIERWSZA

Zgodnie z fil. Monteskiusza

 Władza ustawodawcza – izba reprezentantów i senat

 Wykonawcza - prezydent
 Sądownicza - sąd najwyższy

Rewolucja Francuska

 1793 - Zgilotynowanie Ludwika XVI. Ścięty za zdradę państwa.

 Rządy Ludwika XVI to czas wielkiego niepokoju we Francji. Na problemy społeczne,
związane z rozpadającym się systemem feudalnym i rosnącą rolą stanu trzeciego,
nałożyły się trudności gospodarcze, klęski żywiołowe i ogromne długi dworu
francuskiego.
 była konsekwencją kryzysu gospodarczego i finansowego państwa, wpływów filozofii oświecenia,
oraz sprzeciwu społeczeństwa francuskiego wobec istniejących podziałów stanowych i
absolutyzmu.
 Maksymilian Robespierre - przywódca jakobinów był radykałem
 Jakobini – lewicowy klub polityczny działający w rewolucyjnej Francji. Doprowadzili do
obalenia Ludwika XVI
 14.7.1793 rozpoczęcie rewolucji
 26 sierpnia 1789 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
 W Deklaracji zapisano, że naturalnymi i nieulegającymi przedawnieniu prawami
człowieka są wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi, a ogół
społeczeństwa, czyli naród, jest suwerenny. Wszyscy obywatele podlegają jednemu
prawu i płacą jednakowe podatki.
 “Wolność, równość i braterstwo”
 1791 – Ustanowienie konstytucji francuskiej ( trójpodział władzy)

Klasycyzm:
 Świątynia miłości, Łazienki Królewskie - budowle

Przysięga Horacjuszy – obraz francuskiego malarza Jacques'a-Louis Davida z 1784