Rządzący może samodzielnie stanowić prawa, nakładać nowe podatki i podejmować

decyzje o wojnie i pokoju. Mianuje i odwołuje urzędników oraz posiada całkowitą

władzę nad armią. Może również, bez wyroku sądu, więzić poddanych lub skazywać
ich na wygnanie.
Arystorkracja (gr., władza najlepszych) - elita stanu szlacheckiego złożona z rodów,
których przedstawiciele od wielu pokoleń zajmowali ważne stanowiska w państwie,
posiadających znaczny majątek oraz tytuły arystokratyczne (książąt, hrabiów,
baronów itp.).
Nobilitacja (łac. Nobilitatio) - nadanie szlachectwa
Jean-Baptiste Colbert – syn mieszczanina, najpotężniejszy z królewskich ministrów.
Jako zwolennik Markantylizmu popierał rozwój nowych gałęzi produkcji, sprowadzał
specjalistów z zagranicy i tworzył nowe Manofaktury, a jednocześnie narzucał
wysokie cła (podatki) na towary importowane, by zachęcić klientów do kupowania
francuskich produktów.
Markantylizm (wł. Mercante – handlowiec) - doktryna i polityka ekonomiczna
oparta na przekonaniu, że o dobrobycie państwa decydują jego zasoby (złota i
srebra) i pieniędzy. Zasady Markantylizmu Opracował Tomasz Mun .
Manofaktury- zakład produkcyjny, w którym produkcja masowa złożonego produktu
końcowego odbywa się ręcznie i oparta jest na podziale pracy: poszczególne etapy
produkcji wykonywane są przez pracowników wyspecjalizowanych w ich
wykonywaniu.
Wyróżniamy:
Manofaktura rozproszona – substraty do produktu końcowego
powstają w wielu warsztatach.
Manofaktura scentralizowana - polegała na skupieniu wyrobników w
jednym miesjscu.
1598 – Na mocy Edyktu Nantejskiego Hugenotom przyznano nie tylko wolność kultu
religijnego, lecz także cztery twierdze, mające stanowić zabezpieczenie ich praw,
które później zostały im odebrane (Twierdze) przez Kardynała Richelieu.
1614 – przestano zwoływać we Francji Stany Generalne.
1624-1642 - Kardynał Armand de Richelieu został pierwszym ministrem króla Francji
1643-1660 - Kardynał Jules Mazarin zostaje pierwszym ministrem króla Francji
1643-1715 – Panowanie Ludwika XIV
1685- Odwołanie Edykt nantejski – gwarantuje on hugenotom swobodę wyznania.
Temat: Rewolucja i triumf monarchii parlamentarnej w Anglii
Purytanie (łac. Puritas - czystość) - w XVI i XVII wieku zwolennicy reformy kościoła
anglikańskiego, która miała polegać na usunięciu pozostałości katolicyzmu z liturgii i
teologii. Postulowali m.in. uniezależnienie Kościoła od władzy świeckiej,
uproszczenie obrzędów, rezygnację z szat liturgicznych, obrazów i rzeźb zdobiących
kościoły czy używania instrumentów muzycznych podczas nabożeństw.
Jedną z głównych przyczyn wydarzeń rewolucyjnych w Anglii był konflikt pomiędzy
Monarchią a Parlamentem. Monarchię reprezentowała Dynastia Stuartów (szkoci) w
osobie Jakuba I Stuarta oraz Karola I Stuarta
1640 - Zwołanie przez Karola I Stuarta tzw. Parlamentu Krótkiego
1640-1643 – Z powodu problemów finansowych Karol I Stuart zwołał tzw. Parlament
Długi, uchwalono na nim Wielką Remonstracje w której żądano kontroli nad
finansami i podatkami.
Wojna domowa w Anglii:
Po stronie Króla Karola I opowiedział się:
- Kościół Anglikański
- Tzw. Stara Szlachta
- Wielcy właściciele ziemscy
Po stronie parlamentu staneła:
- Nowa Szlachta (Gentry)
- Mieszczaństwo
- Chłopi
Z których Oliver Cromwell utworzył Armię Nowego Wzoru
1645 - Zwycięstwo wojsk Cromwella pod Naseby.
1649 - Parlament kadłubowy skazuje króla Karola I na karę śmierci za zdradę stanu–
Anglia zostaje republiką.
W Armii Cromwella nastąpił podział na lewellerów i diggerów – ugrupowania
głoszące hasła radykalne, utopijne (krwawo stłumieni przez Cromwella)
Oliver Cromwell – był przywódcą opozycji przeciwko królowi Karolowi I Stuartowi;
utworzył Armię Nowego Wzoru; podbił Irlandie i Szkocje przyłączając je do Anglii; w
1653 roku ogłosił się lordem protektorem Republiki Anglii, Szkocji i Irlandii,
wprowadzając rządy dyktatury wojskowej.
Wydarzenia z lat 1688-1689, nazywane chwalebną (sławetną) rewolucją,
doprowadziły do utrwalenia w Anglii Monarchii Parlamentarnej, według zasady:
“Król panuje, ale nie rządzi”.
Monarchia Parlamentarna - Ustrój polityczny, w którym król pełni funkcję głowy
państwa, a rządzący ministrowie muszą dla swych działań uzyskać poparcie
parlamentu. Opisuje go formuła: “króla panuje, ale nie rządzi”.
Monarchia Konstytucyjna – 115 str.
W 1688 roku przejęcie władzy w Anglii przez Wilhelma III Orańskiego i Marię Stuart
nazwano Chwalebną (sławetną) Rewolucją.
1660 – Na tron Francji zostaje powołany syn ściętego Króla - Karola II
W 1701 roku został przyjęty dokument, który regulował zasady monarchii
parlamentarnej w Anglii - Akt o następstwie tronu (Act of settlement)
Wojna 30-letnia i jej etapy:
1) Etap Czasko-Palatynacki
2) Etap Duński
3) Etap Szwedzki
4) Etap Francusko-Szwedzki
Moryskowie – muzułmańska ludność Półwyspu Iberyjskiego, która po zwycięstwie
Rekonkwisty w 1492 roku zdecydowała się na przyjęcie chrześcijaństwa.

Społeczeństwo Anglii w I poł. XVII w. – burżuazja i tzw. nowa szlachta (gentry)

dążyły do likwidacji ustroju feudalnego i czerpania zysków z wolnego handlu,
produkcji (manufaktur), ekspansji kolonialnej, z hodowli owiec (grodzenia) – ta
grupa była za zmianami społeczno-politycznymi, opowiedziała się za purytanizmem
(odmianą kalwinizmu); stara rodowa arystokracja utrzymywała się z posiadanej
ziemi i dochodów z renty feudalnej – była przeciwna zmianom, popierała interesy
monarchii i Kościoła anglikańskiego

Przyczyny rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w. – po śmierci Elżbiety Wielkiej

władzę objął Jakub I Stuart, a po nim jego syn Karol I Stuart, którzy połączyli unią
personalną Anglię i Szkocję, dążyli do absolutyzmu co wywołało konflikt z Izbą Gmin
(niższą izbą parlamentu angielskiego); kiedy w 1628 r. parlament złożył Petycję o
prawach Karol I rozwiązał parlament i rozpoczął okres tzw. jedenastoletniej tyranii,
stosując terror, cenzurę, konfiskując majątki i wprowadzając wysokie cła; w 1640 r.
zwołał tzw. Parlament Krótki, ale gdy ten nie wydał zgody na podatki rozwiązał go;
problemy finansowe zmusiły Karola I do ponownego zwołania parlamentu i w latach
1640-1653 obradował Parlament Długi – uchwalił „Wielką remonstrację”, w której
żądano kontroli nad finansami i podatkami; po nieudanej próbie zamachu stanu
Karol I musiał uciekać z Londynu – rozpoczęła się wojna domowa

Wojna domowa w Anglii – po stronie króla Karola I opowiedział się Kościół

anglikański, tzw. stara szlachta i wielcy właściciele ziemscy; po stronie parlamentu
stanęła nowa szlachta, mieszczaństwo i chłopi, z których Oliver Cromwell utworzył
Armię Nowego Wzoru (zwyciężyli w 1645 r. pod Naseby); w 1649 r. Parlament
kadłubowy skazał króla na karę śmierci za zdradę stanu – Anglia została republiką;
śmierć władcy nie rozwiązała problemów, stąd w armii Cromwella nastąpił podział
na lewellerów i diggerów – ugrupowania głoszące hasła radykalne, utopijne (krwawo
stłumieni przez Cromwella)

Oliver Cromwell – był przywódcą opozycji przeciwko królowi Karolowi I Stuartowi; z

drobnej szlachty, chłopów, rzemieślników i mieszczan stworzył Armię Nowego
Wzoru; połączył Anglię z Irlandią i Szkocją unią polityczną; w 1653 r. ogłosił się
lordem protektorem, wprowadzając rządy dyktatury wojskowej

Habeas Corpus Act – ustawa z 1679 r. podpisana przez Karola II Stuarta,

gwarantowała zakaz aresztowania bez wyroku sądowego

Chwalebna Rewolucja – w 1688 r. przejęcie władzy przez Wilhelma III Orańskiego i

Marię Stuart; w 1689 r. zatwierdzono Ustawę o prawach, która ograniczyła rolę króla
na rzecz parlamentu

Akt o następstwie tronu – ogłoszony w 1701 r., regulował zasady dziedziczenia

tronu, wprowadził odpowiedzialność parlamentarną doradców króla, dokument stał
się podstawą monarchii parlamentarnej w Anglii
Przyczyny wojny trzydziestoletniej 1618-1648 – rozbicie polityczne Rzeszy
Niemieckiej (ok. 300 księstw, biskupstw i wolnych miast); rywalizacja książąt o
władzę z cesarzem z dynastii Habsburgów; dążenie Habsburgów do zjednoczenia
Rzeszy, władzy absolutnej i likwidacji reformacji; walka o hegemonię w Europie;
łamanie gwarancji religijnych w Czechach i na Węgrzech przez Habsburgów;
zawiązanie przez protestantów Unii Protestanckiej (Ewangelickiej) a przez katolickich
władców Ligi Katolickiej

Unia Protestancka (Ewangelicka) – z elektorem Palatynatu, Fryderykiem (poparcie

Francji, która dążyła do rozerwania sojuszu państw habsburskich, otaczających
Francję); poparcie: Szwecji (chciała zdobyczy nad Bałtykiem), Holandii, Danii (chciała
uzyskać wpływy w północnych Niemczech)

Defenestracja praska – 23 maja 1618 r. podczas zgromadzenia innowierców w

Pradze, zwołanego wbrew woli cesarza Macieja I, wyrzucono przez okno praskiego
zamku na Hradczanach namiestników cesarskich; początek powstania
antyhabsburskiego w Czechach
Przebieg wojny trzydziestoletniej – 1618–1624 – okres czesko-palatynacki, w 1619
r. detronizacja Ferdynanda II Habsburga przez Czechów po śmierci cesarza Macieja I;
powołanie na tron Fryderyka V Wittelsbacha, palatyna reńskiego przywódcy Unii
Ewangelickiej; sukcesy koalicji protestanckiej, powstanie antyhabsburskie na
Węgrzech; książę Siedmiogrodu, Gabor Bethlen w 1619 r. oblegał Wiedeń,
Habsburgowie otrzymali pomoc Zygmunta III Wazy, który wysłał oddział lisowczyków
na terytorium Siedmiogrodu, zmuszając Bethlena do odstąpienia od oblężenia; w
1620 r. – klęska wojsk czeskich pod Białą Górą, represje w Czechach, konfiskata
majątków powstańców, kary śmierci, wyniszczenie szlachty czeskiej

1624–1629 – okres duński, Dania rozpoczęła wojnę z Habsburgami; sukcesy Ligi

Katolickiej, która zajęła Palatynat i pokonała króla Danii Chrystiana IV

1630–1635 – okres szwedzki, król Gustaw Adolf zajął Pomorze Zachodnie; w 1632 r.
zajął Czechy i Bawarię, zwyciężył pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął,
ale bitwę przegrał dowódca Ligi, Albrecht Wallenstein

1635–1648 – okres francuski, do wojny po stronie Unii Ewangelickiej przystąpiła

Francja

Albrecht von Wallenstein – dowódca wojsk Ligi Katolickiej w wojnie

trzydziestoletniej; wybitny strateg, największy posiadacz ziemski na Morawach i
Czechach; przegrał bitwę pod Lützen w 1632 r., oskarżony o zdradę został
zamordowany na rozkaz cesarza Ferdynanda II w 1634 r.

Pokój westfalski – 1648 r.; Hiszpania uznała niepodległość Holandii; Francja

otrzymała część Alzacji, biskupstwa Metz, Toul, Verdun; Szwecja zajęła Pomorze
Szczecińskie, Uznam, Wolin, Rugię, biskupstwa Bremen i Werden; Brandenburgia
otrzymała Pomorze Kołobrzeskie, biskupstwa Kamień, Magdeburg, Minden;
Saksonia przyłączyła Łużyce; uznano niezależność Konfederacji Szwajcarskiej,
zagwarantowano tolerancję wyznaniową w Rzeszy; uznano sekularyzację dóbr
kościelnych

Skutki wojny trzydziestoletniej – spowodowała wyludnienie i ruinę wielu krajów

niemieckich oraz ogrom¬ne zniszczenia; ubytek ludności wiejskiej (ok. 40%) i
mieszczan (ok. 33%); upadek handlu, rzemiosła, rolnictwa; epidemie; koszt
utrzymania wojsk ponosił okupowany teren – „wojna żywi wojnę”; upadek kultury i
oświaty, zwłaszcza czeskiej, wskutek wymordowania szlachty czeskiej po bitwie pod
Białą Górą; utrzymał się podział polityczny i wyznaniowy Niemiec, ale zakończyły się
wojny religijne; umocniła się pozycja Francji, nastąpił wzrost znaczenia Szwecji i
Brandenburgii; po wojnie rozpoczęła się odbudowa I Rzeszy ze zniszczeń

Armand Richelieu – francuski kardynał, pierwszy minister za panowania Ludwika

XIII, był twórcą władzy absolutnej we Francji, ograniczył rolę hugenotów odbierając
im armię i prawo do posiadania twierdz; scentralizował władzę, tworząc rząd
złożony z ministrów i podporządkowany pierwszemu ministrowi; w gospodarce
wprowadzał zasady merkantylizmu (ograniczenie importu, rozwój eksportu,
wsparcie rodzimej produkcji i handlu); w polityce zagranicznej wystąpił przeciw
Habsburgom, biorąc udział od 1635 r. w wojnie trzydziestoletniej

Jules Mazarin (Mazzarini) – kardynał i pierwszy minister za panowania małoletniego

Ludwika XIV we Francji; w latach 1648-1653 tłumił tzw. frondę, czyli bunt mieszczan i
możnych przeciwko władzy absolutnej i uciskowi podatkowemu

Ludwik XIV – król Francji, mówił o sobie „Państwo to ja”, miał władzę absolutną;
zlikwidował urząd pierwszego ministra; w 1685 r. zniósł edykt nantejski, co
rozpoczęło prześladowania hugenotów we Francji i ich masową emigrację;
wybudował Wersal („złotą klatkę”), w którym przebywał władca wraz z rządem i
dworem; symbolem jego władzy było więzienie – Bastylia

Polityka réunionów – polityka Ludwika XIV w latach 80. XVII w. polegająca na

włączaniu do Francji terytoriów pogranicznych na podstawie orzeczeń trybunałów
francuskich; po wojnie Francji z Ligą Augsburską zakończoną pokojem w Rijswijk w
1697 r. Francja utraciła większość ziem

Jean Baptiste Colbert – zwolennik merkantylizmu (myśl ekonomiczna propagująca

rozwój rodzimej gospodarki poprzez ograniczenie importu i rozwój eksportu,
manufaktur, handlu, zdobywania kolonii); generalny kontroler finansów za
panowania Ludwika XIV

Gustaw II Adolf – król Szwecji z dynastii Wazów; nazywany Lwem Północy;

zreformował państwo, uczynił armię szwedzką najsilniejszą w Europie; prowadził
liczne wojny zapewniając Szwecji hegemonię w basenie Morza Bałtyckiego;
zaangażował się w wojnę trzydziestoletnią po stronie Unii Protestanckiej - zwyciężył
pod Breitenfelden i Lützen w 1632 r., gdzie zginął, ale bitwę przegrał dowódca Ligi
Katolickiej, Albrecht Wallenstein

Barok – epoka i styl w kulturze od końca XVI do połowy XVIII w. charakteryzujący się
kontrastowością, przepychem, dynamiką i indywidualizmem artysty; ogromny
wpływ na twórców miała kontrreformacja i absolutyzm

Manieryzm – styl w sztuce w XVI w., uważany za schyłek renesansu i zapowiedź

baroku

Architektura – cechy: monumentalne formy, falista linia, łamane gzymsy, przepych,

złocone ozdoby, efekty światłocienia, piękna sztukateria, ozdobne ołtarze, ambony,
konfesjonały, organy; przykłady baroku kościelnego: wzorem był kościół Il Gesú w
Rzymie;
Giovanni Lorenzo Bernini – kolumnada wokół placu św. Piotra w Rzymie i baldachim
przykrywający grób św. Piotra, Francesco Borromini – kościół św. Agnieszki w
Rzymie; barok dworski: np. Wersal (styl Ludwika XIV), rezydencja Habsburgów w
Schönbrunn koło Wiednia; wszystkie pałace otoczone były wspaniałymi ogodami,
fontannami

Rzeźba – dynamizm, patos, teatralność gestu, wygięcie postaci, barwna polichromia

i złocenia, rzeźba w drewnie i marmurze; Giovanni Lorenzo Bernini, Ekstaza św.
Teresy, Porwanie Prozerpiny, Apollo i Dafne, Fontanna di Trevi i Fontanna Czterech
Rzek w Rzymie

Malarstwo – cechy: różnorodna tematyka, zastosowanie światłocienia,

perspektywy, bogatej kolorystyki, realizm przedstawianych postaci, dynamika,
motyw śmierci i przemijania; Peter Paul Rubens, Cierniem ukoronowanie, Sąd
Ostateczny, Porwanie córek Leukippa; Anton van Dyck – portrety, malarz Karola I,
króla Anglii; Rembrandt van Rijn, Nocna straż, Saskia, Anatomia doktora Tulpa;
Diego Velázquez – portrety Habsburgów hiszpańskich; Michelangelo Caravaggio,
Bachus, Nawrócenie św. Pawła, Wskrzeszenie Łazarza, Złożenie Chrystusa do grobu;
El Greco, Adoracja imienia Jezusowego (sen Filipa II)

Muzyka – formy: opery, msze, oratoria, pasje, koncerty solowe; kompozytorzy: Jan
Sebastian Bach (Wielka msza h-moll), Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi,
Claudio Monteverdi

Literatura – rozwój teatru: Pierre Corneille, Jean Racine, Molier, Lope de Vega; Jean
de La Fontaine – bajkopisarz; Miguel de Cervantes (romans rycerski)

Nauka i filozofia: - Johannes Kepler (astronomia i matematyka)

- Galileusz (astronomia i fizyka)
- Isaac Newton (teoria grawitacji)
- Blaise Pascal (matematyk, filozof)
- René Descartes (Kartezjusz) – francuski matematyk, fizyk i
filozof, człowiek wszechstronnie uzdolniony; autor
Rozprawy o metodzie i słynnego powiedzenia: “myślę,
więc jestem” (Cogito ergo sum); w I połowie XVII w.
stworzył podstawy logicznego myślenia, uznając, że
rozum jest najważniejszym źródłem poznania (racjonalizm)
Ważne daty:
1603 r. – początek unii personalnej Anglii i Szkocji pod rządami Jakuba I Stuarta
1609-1610 – wypędzenie morysków z Hiszpanii; była to ludność muzułmańska,
która po zwycięstwie rekonkwisty przeszła na katolicyzm i pozostała
na Półwyspie Iberyjskim
1618 r. – defenestracja praska
1620 r. – bitwa pod Białą Górą, klęska wojsk czeskich
1629 r. – edykt łaski we Francji – gwarancja wolności religijnej dla hugenotów
(wyznawców kalwinizmu), ale odebranie im armii i twierdz
1642 r. – początek wojny domowej w Anglii
1645 r. – zwycięstwo Armii Nowego Wzoru pod dowództwem Olivera Cromwella
pod Naseby
1648 r. – pokój westfalski kończący wojną trzydziestoletnią
1649 r. – ścięcie króla Karola I Stuarta; ogłoszenie Anglii republiką
1651 r. – Akty nawigacyjne: zakaz wwozu towarów kolonialnych do Anglii na obcych
statkach; akty uderzyły w Holandię, która posiadała największą flotę
1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie; Polska utraciła lenno pruskie na rzecz
Brandenburgii; państwem prusko-brandenburskim rządził Fryderyk
Wilhelm, zwany Wielkim Elektorem (1640-1688)
1660 r. – przywrócenie monarchii w Anglii – Karol II Stuart królem Anglii
12 września 1683 r. – zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem
(wielka odsiecz wiedeńska)
1685 r. – zniesienie edyktu nantejskiego we Francji przez króla Ludwika XIV,
początek prześladowań hugenotów
1699 r. – pokój w Karłowicach między Ligą Świętą a Turcją – Rzeczpospolita
odzyskała utracone tereny województw podolskiego, bracławskiego i
kijowskiego; do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród; Rosja zajęła Azow;
Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez)