DIAGN. LAB. 1969, T.

V, NR 1—2

L. R. POLANCEWA, A. A. KARELIN, S. O. ANDROSOWA, I. J. KASYMOW

OCENA AKTYWNOŚCI NIEKTÓRYCH ENZYMÓW

JAKO UZUPEŁNIAJĄCYCH TESTÓW DIAGNOSTYCZNYCH
W NEFROLOGII KLINICZNEJ *)

Z Katedry Terapii Wydziału Sanitarno-Higienicznego I Moskiewskiego Instytutu

Medycznego im. Seczenowa
Kierownik: członek rzeczywisty ANM ZSRR
prof. dr M. Tarejew
i z Katedry Biochemii I Moskiewskiego Instytutu Medycznego im. Seczenowa
Kierownik: członek rzeczywisty ANM ZSRR
prof, S. R. Mordaszow

Autorzy oznaczali aktywność amidyno-transferazy glicynowej (trans-

amidinazy), aminopeptydazy leucynowej, aldolazy oraz aminotransferaz
w surowicy i w moczu osobników zdrowych oraz u pacjentów z różnymi
chorobami nerek, a także w warunkach doświadczalnych. Stwierdzono,
że najlepszym wskaźnikiem laboratoryjnym pozwalającym na ocenę dy-
namiki i charakteru procesu chorobowego toczącego się w nerkach są
zmiany aktywności w moczu i we krwi najbardziej swoistych dla tkanki
nerkowej enzymów,
jakimi są amidynotransferaza glicynowa (trans-
amidinaza), oraz aminopeptydaza leucynowa. Przedyskutowano też ak-
tualne poglądy dotyczące mechanizmów prowadzących do zmian aktyw-
ności enzymatycznych w płynach ustrojowych w różnych chorobach
nerek.

Problem fizjologicznej roli enzymów i ich znaczenie w patologii ko-

mórek, tkanek i narządów jest szeroko omawiany w literaturze specjali-
stycznej. Wiadomo, że uszkodzenie w obrębie poszczególnych układów
enzymatycznych może doprowadzić do zaburzeń w określonych ogniwach
łańcucha przemian pośrednich, pociągających za sobą zaburzenia czyn-
nościowe oraz zmiany struktury morfologicznej komórek najczęściej
o charakterze zmian wstecznych (zwyrodnienia, martwica).
Wewnątrzkomórkowa lokalizacja enzymów utrudnia w dużym stopniu
bezpośrednie obserwowanie dynamiki zmian ich aktywności i dlatego też
uwaga klinicystów zwrócona jest głównie na metody oznaczania enzy-
mów w bardziej dostępnym materiale, jakim są różnego rodzaju płyny
ustrojowe, a głównie surowica i mocz.
W ostatnim czasie opublikowano szereg prac omawiających zmiany
aktywności różnych enzymów w surowicy i w moczu w przypadkach
zapaleń, zmian zwyrodnieniowych i martwiczych w obrębie serca, mięśni
szkieletowych i wątroby (La Due i wspr., 1954, Dreyfus J., Schapira G.,

*) Tłumaczyła: Dr A. Wysokińska-Borowicz.
112 L. R. Polancewa i inni Nr 1—2

1955, Wroblewski F., La Due J., 1956 i inni). W przypadku równoczesne-

go uszkodzenia kilku narządów, a w tej liczbie i nerek bardzo wiele
trudności nastręcza jednak rozstrzygnięcie problemu, w jakim stopniu
zaobserwowana zmiana aktywności nieswoistego enzymu w moczu lub
w surowicy związana jest ze zmianami patologicznymi w nerce. W tego
rodzaju przypadkach nabierają zasadniczego znaczenia próby polegające
na oznaczaniu aktywności enzymów, które są bardziej swoiste dla tkanki
nerkowej.
Swoisty charakter podstawowych czynności nerki, takich jak filtracja,
resorbcja zwrotna, wydałanie kanalikowe jest niewiątpliwie związany
z istnieniem swoistych dla nerek systemów enzymatycznych.
Współczesna nefrologia kliniczna wymaga więc dalszych badań nad
enzymologią nefronów, mechanizmami wydzielania enzymów do moczu
oraz oceną roli poszczególnych enzymów w patogenezie nefropatii, jak
również nad wartością diagnostyczną prób enzymatycznych. Niestety,
uzyskane dotychczas wyniki nie są w pełni zadowalające.

MATERIAŁ I METODYKA

W niniejszej pracy przedstawiono wyniki badań nad zmianami aktywności en-

zymów o różnym stopniu swoistości w stosunku do tkanki nerkowej, takich jak:
amidyno-transferaza glicynowa (transamidinaza), aminopeptydaza leucynowa, ami-
notransferazy: alaninowa i asparaginianowa oraz aldolaza w moczu i we krwi (su-
rowicy), u 200 chorych z chorobami nerek, u 30 dawców, a także u 20 zwierząt
doświadczalnych (króliki i szczury).
Aktywność amidynotransferazy glicynowej (transamidinazy) — E.C.26.2.1) ozna-
czano wg metody Van Pilsumaa i wspr. w modyfikacji Karelina.
Przy oznaczaniu aktywności aminopeptydazy leucynowej (LAP —E.C.3.4.1.1.) po-
sługiwano się metodą Goldbarga i Rutenberga w modyfikacji Androsowa.
Aktywność aldolazy (E.C.4.1.2.7) w surowicy oznaczano metodą Anianenowa
i Obuchowej. ;
Aktywnosé aminotransferazy asparaginianowej (AspAT
— E.C.2.6.1.1.) i amino-
transferazy alaninowej (AIAT— E.C.26.1.2.) oznaczano metodą Paschinej zmodyfi-
kowanej dla badań aktywności enzymatycznej w moczu przez Kasymowa, Nazare-
tiana i Podjagiel.
Aktywność wszystkich enzymów wyrażano w przeliczeniu na 1 ml surowicy lub
moczu.
U większości chorych oznaczano równocześnie aktywność enzymów w surowicy
i w moczu, U około 1/3 chorych badano dynamikę zmian enzymatycznych.
Większość przebadanych pacjentów cierpiała na różne formy zapalenia nerek
i skrobiawicę nerek. Dużą grupę stanowili chorzy z nerką zastoinową.
Aktywność wszystkich w/w pięciu enzymów oznaczono u 11 chorych, czterech
enzymów (LLAP, AspAT, AlAT i aldolazę) u 34 chorych, dwóch enzymów (amidyno-
-transferaza glicynowa i LAP) u 10 chorych. U pozostałych chorych badano tylko
aktywność amidyno-transferazy glicynowej (transamidinazy) lub aktywność LAP.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Przy ocenie otrzymanych wyników należy podkreślić, że zaobserwo-

wane zmiany aktywności enzymów nie wykazywały cech charakterystycz-
nych dla określonych jednostek nozologicznych. Zmiany aktywności en-
 М 1—2 Niektóre enzymy w nefrologii 113

zymów należało raczej porównywać z kliniczno-morfologicznymi cechami

procesu chorobowego w nerkach tj. z jego charakterem (proces ostry lub
przewlekły) i z jego lokalizacją w obrębie nefronu (kłębki, kanaliki). Wy-
daje się też, że oznaczanie aktywności enzymów w moczu jest bardziej
* wyraźnym i dynamicznym wskaźnikiem laboratoryjnym, aniżeli badanie
aktywności enzymatycznej w surowicy krwi.
Obserwacje kliniczne i wyniki badań doświadczalnych wykazują sto-
sunkowo bliskie prawidłowości w zachowaniu się omawianych enzymów
w przebiegu różnych, pod względem etiologii i patogenezy procesów pa-
tologicznych w nerkach. I tak, w przebiegu ostrego procesu zapalnego,
a także na szczycie zmian zwyrodnieniowych (zespół nerczycowy) i mart-
wiczych w nerkach, w moczu i we krwi pojawia się aktywność nie wy-
stępującego w warunkach prawidłowych prawdopodobnie mitochondrial-
nego enzymu — amidynotransferazy glicynowej (transamidinazy). Enzym
ten katalizuje syntezę kwasu guanidyno-octowego i w stosuhkowo dużych
ilościach występuje tylko w nerkach i w trzustce, co pozwala uważać
go za enzym dostatecznie swoisty w stosunku do tkanki nerkowej. Rów-
nocześnie stwierdza się podwyższone aktywności mniej swoistych enzy-
mów cytoplazmatycznych, takich jak ГАР а \ mniejszym stopniu
AspAT, AIAT i aldolaza. Odnosi się wrażenie, że wzrost aktywności en-
zymów w moczu zależy od stopnia ich swoistości w stosunku do tkanki
nerkowej i jest najwyższy w przypadku amidynotransferazy glicynowej
(transamidinazy) a najniższy w odniesieniu do AspAT i aldolazy.
Maksymalny wzrost aktywności enzymatycznej w moczu zaobserwo-
wano w zespole nerczycowym, przy ostrym zapaleniu nerek i w stadium
zaostrzenia przewlekłego zapalenia nerek, Obniżenie aktywności enzy-
matycznej w moczu stwierdzano przy samoistnym wygasaniu procesu
chorobowego, a także w wyniku stosowania terapii sterydowej. Bardzo
często obniżenie aktywności enzymatycznej wyprzedzało normalizację wy-
ników innych prób laboratoryjnych. W marskości nerek aktywności
wszystkich omawianych enzymów były niskie, a u części chorych nie
stwierdzono w ogóle aktywności amidyno-transferazy glicynowej (trans-
amidinazy) zarówno w surowicy jak i w moczu.
Wyniki naszych badań w odniesieniu do LAP, AspAT, AlAT i aldolazy
są zgodne z obserwacjami innych autorów (Baraban H. i wspr., 1961,
Moizis A., Pojer J., 1961, Bergman H. i wspr., 1963 i inni). Wyniki ory-
ginalnych prac S. R. Mordaszowa i wspr. dotyczących zmian 'aktywności
transamidinazy u chorych z uszkodzeniem nerek oraz w modelowych
chorobach nerek zostały potwierdzone przez autorów amerykańskich
(Horner W., Chambeys J., Mahand D., 1965). Interesujące jest zwłaszcza
a spostrzeżenie, że aktywność enzymów w moczu nie zależy od natężenia
proteinurii, co pozwala przypuszczać, że istnieją jeszcze różnego rodzaju
inne mechanizmy regulujące wybiórczą filtrację przez uszkodzony kłębek
nerkowy. Niektóre obserwacje pozwalają wyraźnie określić możliwości
diagnostyczne związane z badaniem aktywności enzymów w moczu. Np.
u 3 chorych z nefropatią na tle tocznia rumieniowatego aktywność LAP
w moczu była niska. Badaniem bioptycznym stwierdzono zapalenie kłęb-
ków nerkowych. W przypadku rozlanego kłębkowego zapalenia nerek
aktywność LAP w moczu była wysoka. Spostrzeżenie to staje się zrozu-
miałe przy uwzględnieniu faktu, że LAP zlokalizowana jest głównie
w kanalikach proksymalnych również w tym ostatnim wypadku wcią-
gniętych w proces chorobowy.
8 — Diagn. Lab.
114 L. R. Polancewa i inni Nr 1—2

W związku z trudnościami spotykanymi często przy różnicowaniu nerki

zastolnowej z innymi procesami patologicznymi nerek (zapalenie nerek,
skrobiawica) szczególną uwagę zwrócono na profil enzymatyczny moczu
i surowicy w przypadku niewydolności krążenia II i III stopnia. W przy-
padkach nerki zastoinowej stwierdzono pewną dysocjację zmian aktyw- :
ności badanych enzymów. Aktywność amidynotransferazy glicynowej
(transamidinazy) w moczu i w surowicy u wszystkich prawie chorych
była podwyższona. Umiarkowane podwyższenie aktywności AspAT
i AlAT stwierdzano tylko w moczu, a aktywności LAP i aldolazy w mo-
czu niewiele różniły się od wartości prawidłowych. Równocześnie u 15
spośród 30 pacjentów z nerką zastoinową aktywność LAP w surowicy
przewyższała 4—5-krotnie wartości prawidłowe. Można przypuszczać, że
w warunkach niedotlenienia ustroju LAP przedostaje się do krwi z ko-
mórek przekrwionej wątroby, przy przym wydalanie tego enzymu z mo-
czem utrudnione jest przez jego wysoki ciężar cząsteczkowy (300 000).
Przy tego rodzaju założeniu niezrozumiałym staje się jednak fakt, że ak-
tywności innych enzymów cytoplazmatycznych występujących obficie
w wątrobie, takich jak: AspAT, AIAT i aldolaza pozostają na niskim
poziomie, Nie należy też wykluczać możliwości, że LAP znajdująca się
w moczu i we krwi może występować w różnych formach izoenzyma-
tycznych. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, podwyższonej aktywności
amidynotransferazy glicynowej (transamidinazy) przy niewielkim wzroście
lub przy normalnych aktywnościach pozostałych enzymów w moczu.
Stwierdzenie we krwi i w moczu podwyższonej aktywności tego enzymu
pochodzącego prawdopodobnie z mitochondriów komórek kanalikowych
nerki zastoinowej wydaje się nie potwierdzać powszechnie przyjętego
poglądu, że w niewydolności krążenia II i III stopnia w odróżnieniu od
organicznych chorób merek czynność kanalików proksymalnych pozo-
staje nienaruszona.
Należy jednak zauważyć, że przy niedokrwieniu, które ma miejsce
w nerce zastoinowej część korowa nerki wykonuje swoje czynności w wa-
runkach względnego niedoboru tlenowego, w wyniku czego może zmie-
niać się wrażliwość komórek nerkowych na czynniki toksyczne i pobu-
dzające. Odnosi się do aldosteronu, metali ciężkich, różnych środków
moczopędnych itp.
W tych warunkach podawanie przez dłuższy czas, szczególnie prepara-
tów rtęciowych działających jak wiadomo na wiele układów enzyma-
tycznych może być czynnikiem dodatkowo naruszającym energetyczną
równowagę komórki.
W opisanych wyżej warunkach w pierwszym rzędzie ulegają zaburze-
niom procesy oksydatywnej fosforylacji zlokalizowane w mitochondriach,
uważanych za locus minoris resistentiae każdej żywej komórki. Dowo-
dem naruszenia równowagi energetycznej komórki jest jak wykazał to
Hans W. i wspr. 1958, oraz Londahn G., 1960 zwiększenie przepuszczal-
ności błony komórkowej oraz błon otaczających organelle komórkowe
iw konsekwencji przechodzenie enzymów z komórki do otaczającego ją
środowiska.
Z przedstawionych wyżej danych można wysunąć wniosek, że określe-
nie aktywności enzymatycznej we krwi i w moczu jest wczesnym, dy-
namicznym i wiarogodnym wskaźnikiem laboratoryjnym w diagnostyce
chorób nerek. Najbardziej przydatnymi pod względem diagnostycznym
są enzymy o dużej swoistości dla tkanki nerkowej, a w pierwszym rzę-
 Nr 1—2 Niektóre enzymy w nefrologii 115

dzie amidyno-transferaza glicynowa, najlepiej odzwierciedlająca czyn-

nościową i strukturalną patologię nerek.
Pozostaje jeszcze do rozwiązania wiele problemów teoretycznych, do-
tyczących mechanizmów filtracji enzymów przez kłębki nerkowe i możli-
wości ich resorbcji zwrotnej. Istnieje wiele hipotez próbujących wyjaśnić
to zjawisko, Spośród nich hipoteza przedstawiona przez Hansa W., Ger-
lacha U. — 1968, Liepolda H. i wspr. — 1961, Hartmana P. — 1962, Blu-
gera A. F. — 1962 wydaje się najbardziej prawdopodobna. Hipoteza ta
opiera się na poglądzie, że wydzielanie enzymów z komórek różnych na-
rządów jest wynikiem ostrego, nieswoistego procesu patologicznego pro-
wadzącego do zwiększonej przepuszczalności błon komórkowych, a prze-
de wszystkim błon mitochondrialnych. Przepuszczalność błon komórko-
wych można też zwiększyć działaniem różnego rodzaju czynników uszka-
dzających, takich jak czynniki bakteryjne, toksyczne, wirusowe, dietetycz-
ne, niedobór tlenowy itd. Wymienieni wyżej autorzy przyjmują, że pierw-
szym etapem stereotypowej reakcji ze strony organelli komórkowych na
działanie bodźca uszkadzającego jest zaburzenie procesów oksydatywnej
iosforylacji, w wyniku czego szybko dochodzi do strukturalnych prze-
obrażeń w komórce.
W zależności od tego, jak kształtuje się stan równowagi pomiędzy pro-
cesami biosyntezy enzymów, a szybkością ucieczki enzymów przez uszko-
dzone błony komórkowe można zaobserwować różnego rodzaju zmiany
aktywności enzymów w tkankach, narządach i w płynach ustrojowych.
Przedstawione wyżej poglądy nie wyczerpują w pełni omawianego za-
gadnienia i wymagają istotnych uzupełnień. Nie należy przy tym za-
pominać o roli takich czynników jak aktywatory i inhibitory enzymatycz-
ne, anty enzymy itp. Poglądy te mogą jednak przyczynić się do zrozu-
mienia stereotypowej reakcji ze strony najbardziej swoistych dla nerki
enzymów, w takich chorobach jak: ostre gronkowcowe zapalenie nerek,
zawał nerki, ostra mocznica i doświadczalny zespół nerczycowy wywo-
łany przez podanie swoistej surowicy odpornościowej względnie amino-
nukleozydu. Można przypuszczać, że przy niedostatecznej biosyntezie
enżymów względnie przy jej zahamowaniu powstaje w narządzie stały
deficyt enzymatyczny, pogłębiający się w czasie w wyniku stopniowego
wypadania określonych czynności narządów, Stan taki może trwać aż do
pojawienia się widocznych w świetlnym mikroskopie zmian morfolo-
gicznych,
Należy przypuszczać, że dalszy rozwój enzymologii klinicznej nerek
może przybliżyć nas nie tylko do zrozumienia patogenezy wielu objawów
chorobowych, ale może stworzyć też przesłanki do wprowadzenia w nie-
których chorobach nerek terapii enzymatycznej.

Л. Р. Полянцева, А. А. Карелин, С. 0. Андросова, И. Й. Касимов

ОЦЕНКА АКТИВНОСТИ НЕКОТОРЫХ ЭНЗИМОВ КАК ДОПОЛНИТЕЛЬНЫХ

ДИАГНОСТИЧЕСКИХ ТЕСТОВ В КЛИНИЧЕСКОЙ НЕФРОЛОГИИ

Содержание

Авторы определяли активность тлициновой амидин-трансферазы (трансами-

диназы), лейциновой аминопептидазы, альдолазы как и аминотрансфераз в сыво-
ротке и в мочи здоровых людей и у пациентов с разными болезнями почек,
116 L. R. Polancewa i inni Nr 1—2

а также в экспериментальных условиях. Было обнаружено, что наилучшим ла-

бораторным показателем, позволяющим на оценку динамики и характера болез-
ненного процесса, протекающего в почках, являются изменения активности
в моче и в крови наиболее специфических для почечной ткани энзимов, ка-
кими являются глициновая амидин-трансфераза (трансамидиназа), а также лей-
циновая аминопептидаза. Обсуждаются также актуальные представления, касаю-
щиеся механизмов, ведущих к изменениям энзиматических активностей в орга-
нических жидкостях в разных болезнях почек.

L. R. Polancewa, A. A. Karelin, S. 0. Androsowa,I. J. Kasymow

EVALUATION OF SOME ENZYME TESTS AS AN AID IN CLINICAL

NEPHROLOGY

Summary

The activities of glycine amidine-transferase (transamidinase), leucyl-amino pep-

tidase, aldolase and aminotransferases in serum urine of normal individuals and
of patients with various renal diseases were studied. It has been shown, that the
activities of transamidinase and leucyl-amino peptidase were most specific for
dynamics and nature study of pathological process. The actual views concern-
ing the mechanism leading to changes in enzymic activities in biological fluids in
various renal diseases have been discussed.

Piśmiennictwo u autorów.

Wpłynęło: 1. II 1968.
Adres autorów: L. R. Polancewa, Moskwa, ul. Rossolimo Nr 11, Klinika Terapii
Oddział Nefrologiczny.