3.3.

Organizmy zmodyfikowane genetycznie

Czym jest GMO?

GMO to organizm zmodyfikowany genetycznie, czyli taki, którego materiał genetyczny został zmieniony za pomocą
technik inżynierii genetycznej. Organizmy zmodyfikowane genetycznie otrzymuje się przez:

 zmianę aktywności genu naturalnie występującego w genomie. Oznacza to, że aktywuje się lub wycisza jeden
z genów organizmu, co skutkuje obecnością lub brakiem wybranej cechy,
 zwielokrotnienie genu naturalnie występującego w genomie. W efekcie w materiale genetycznym organizmu
występują dodatkowe kopie jednego z jego genów. Powstaje wtedy większa ilość kodowanego przez ten gen
białka, co nasila wybraną cechę,
 wprowadzenie do genomu organizmu genu pochodzącego od osobnika innego gatunku. W konsekwencji
organizm zaczyna produkować zupełnie nowe białko, dzięki czemu nabywa nową cechę. Organizm, który
zawiera w swoim genomie obcy materiał genetyczny, nazywamy organizmem transgenicznym.

Gdzie wykorzystuje się GMO?

Organizmy zmodyfikowane genetycznie wykorzystuje się m.in. w przemyśle farmaceutycznym, rolnictwie i

ogrodnictwie. Np. insulina, fioletowe goździki czy soja.

Organizm transgeniczny to organizm, do którego genomu za pomocą technik inżynierii genetycznej został
wprowadzony obcy materiał genetyczny.

GMO - korzyści

Do korzyści związanych ze stosowaniem GMO należą: tworzenie nowych odmian roślin i ras zwierząt o korzystnych
dla człowieka cechach, wykorzystywanie GMO do produkcji białek człowieka i szczepionek, produkcja żywności - w
tym serów, pieczywa i piw, możliwość prowadzenia na zwierzętach badań nad chorobami człowieka, produkcja
biodegradowalnych polimerów oraz wykorzystanie zmodyfikowanych genetycznie mikroorganizmów do oczyszczania
środowiska.

GMO - zagrożenia

Do ewentualnych zagrożeń związanych ze stosowaniem GMO należą: możliwy negatywny wpływ na zdrowie
człowieka, zmniejszenie bioróżnorodności, uzależnienie rolników od koncernów biotechnologicznych, bankructwo
gospodarstw ekologicznych.

3.4 Biotechnologia molekularna - szanse i zagrożenia

Klonowanie

Klonowanie to uzyskiwanie genetycznych kopii organizmów, pojedynczych komórek lub cząsteczek DNA. Genetyczne
kopie organizmów nazywamy klonami. Klonowanie może zachodzić w przyrodzie naturalnie lub może być procesem
sztucznym, przeprowadzanym przez człowieka.

Naturalne sposoby klonowania organizmów.

 U organizmów jednokomórkowych klonowanie ma miejsce za każdym razem, gdy podczas podziału komórki
dochodzi do dokładnego skopiowania jej materiału genetycznego.
 Z kolei u roślin proces ten zachodzi podczas rozmnażania bezpłciowego, np. przez rozłogi czy kłącza.
 U zwierząt bezkręgowych, takich jak dżdżownica czy rozgwiazda, klonowanie może odbywać się przez
fragmentację ciała, gdy z oderwanego fragmentu odtwarza się cały organizm.
 U ssaków do naturalnego klonowania może dojść na wczesnym etapie rozwoju zarodkowego, jeśli zarodek
podzieli się na dwie odrębne części. W taki sposób powstają bliźnięta jednojajowe.

Sztuczne sposoby klonowania organizmów

Sztuczne klonowanie przeprowadza się w celu uzyskania wielu osobników o takiej samej informacji genetycznej.
Sposoby otrzymywania klonów zależą od tego, jaki organizm jest poddawany klonowaniu.
  Aby sklonować roślinę, należy np. pobrać fragmenty jej tkanek i umieścić je na płytce ze specjalnym
podłożem. Zawiera ono hormony roślinne, które pobudzają komórki rośliny do wykształcenia tkanki
twórczej, zdolnej do przekształcania się w różne typy tkanek. Z tkanki tej można odtworzyć cały organizm, a
jego materiał genetyczny będzie identyczny z materiałem genetycznym rośliny macierzystej. Klonowanie
roślin wykorzystuje się głównie w rolnictwie i ogrodnictwie, a także w badaniach naukowych.
 Klonowanie zwierząt, zwłaszcza kręgowców, jest znacznie trudniejsze niż klonowanie mikroorganizmów i
roślin. Zróżnicowane komórki zwierzęce często nie mają bowiem zdolności do podziałów, a nawet jeśli ją
zachowują, to nie tworzą w hodowli tkanek nowego organizmu. Opracowane przez biotechnologów metody
klonowania zwierząt dają nadzieję m.in. na zachowanie przy życiu gatunków zwierząt zagrożonych
wyginięciem.

Klonowanie zwierząt
Pierwsze klony zwierząt uzyskiwano przez rozdzielanie komórek zarodka. W taki sposób z jednego zarodka można
było uzyskać wiele osobników identycznych pod względem genetycznym, ale nie można było klonować dorosłych
zwierząt. Dopiero w drugiej połowie XX w. opracowano metodę transplantacji jąder komórkowych. dzięki której w
1996 r. po raz pierwszy sklonowano dorosłego ssaka - owcę. Narodzonemu klonowi nadano imię Dolly. Metoda
transplantacji jąder komórkowych jest używana do klonowania ssaków także współcześnie.

Szanse
Rozwój nowoczesnego rolnictwa i walka z
niedożywieniem na świecie
Biotechnologia molekularna umożliwia tworzenie
nowych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt
hodowlanych o cechach niemożliwych do uzyskania w
sposób naturalny, takich jak odporność na określone
choroby, zwiększona masa ciała i produkcja substancji
leczniczych. Biotechnologia pozwala też na zwiększenie
produkcji żywności.
Rozwój medycyny
Nowe sposoby leczenia i diagnozowania chorób
Dzięki osiągnięciom biotechnologii produkuje się wiele
leków, hormonów i szczepionek. Trwają też prace nad
wytwarzaniem organów do przeszczepów oraz
zastosowaniem terapii genowych w leczeniu wielu
chorób. Nowoczesna diagnostyka opiera się m.in. na
sekwencjonowaniu DNA w celu odnalezienia mutacji
odpowiedzialnych za rozwój danej choroby.
Ochrona środowiska
Zmodyfikowane genetycznie mikroorganizmy i rośliny
są wykorzystywane do oczyszczania m.in. gleby z
zanieczyszczeń metalami ciężkimi oraz do wytwarzania
materiałów biodegradowalnych.
Rozwój przemysłu
Osiągnięcia biotechnologii molekularnej wykorzystuje
się głównie w przemyśle farmaceutycznym,
spożywczym i do produkcji biopaliw. Zmodyfikowane
genetycznie mikroorganizmy wytwarzają m.in. niektóre
antybiotyki, słodziki, aromaty i detergenty.
Zagrożenia
Możliwy negatywny wpływ na ekosystemy i zdrowie
ludzi
Organizmy wyprodukowane metodami biotechnologii
molekularnej mogą spowodować nieodwracalne zmiany
w ekosystemach, m.in. wyprzeć naturalnie występujące
w nich gatunki czy spowodować pojawienie się
superchwastów. Ponadto nie ma pewności, czy spożycie
takich organizmów jest bezpieczne dla zdrowia.
Możliwe skutki uboczne i nadużycia
Nowe metody leczenia człowieka, np. terapia genowa,
mogą powodować nieznane jeszcze skutki uboczne.
Ponadto możliwość poznania sekwencji DNA, a tym
samym - wszelkich uwarunkowań genetycznych danej
osoby, rodzi obawy dotyczące możliwych dyskryminacji
na tle genetycznym. Dodatkowo możliwość ingerencji w
DNA komórek niesie ryzyko „wytwarzania” dzieci o
wybranych cechach, co jest uznawane za nieetyczne.
Zanieczyszczenie środowiska
Uprawa roślin odpornych na chemiczne środki
chwastobójcze może zachęcać rolników do zwiększenia
intensywności oprysków, co zwiększy zanieczyszczenie
środowiska.
Zagrożenie biologiczne
Łatwość wytwarzania mikroorganizmów oraz wirusów o
zmienionym materiale genetycznym stwarza
niebezpieczeństwo wytworzenia broni biologicznej o
nieznanych cechach, którą trudno będzie
zneutralizować.

Czym są komórki macierzyste?

Komórki macierzyste to takie komórki, które mogą się dzielić i różnicować w inne typy komórek. Uzyskuje się je
głównie ze szpiku kostnego lub skóry i wykorzystuje m.in. do leczenia białaczek (komórki macierzyste szpiku
kostnego) lub przy przeszczepach skóry po rozległych poparzeniach (komórki macierzyste skóry).

Klonowanie to uzyskiwanie genetycznych kopii organizmów, pojedynczych komórek lub cząsteczek DNA. Genetyczne
kopie organizmów nazywamy klonami. Do klonowania zwierząt wykorzystuje się m.in. metodę transferu jądra
komórkowego.

Terapia genowa

Terapia genowa to metoda leczenia polegająca na wprowadzeniu obcych kwasów nukleinowych (głównie DNA) do
komórek ciała pacjenta w celu uzyskania określonego efektu terapeutycznego. Terapię genową najczęściej stosuje się
do leczenia chorób genetycznych. Celem terapii genowej może być m.in .:

 dostarczenie komórkom poprawnej wersji genu,

 wyciszenie aktywności wadliwej wersji genu,
 skierowanie komórek na drogę apoptozy (śmierci).
Poradnictwo genetyczne jest formą pomocy kierowaną do osób chorych na choroby genetyczne, a także par, które
planują mieć potomstwo, a w których rodzinie występowały choroby genetyczne, lub par, w których kobiety
ukończyły 35. rok życia.